การพฒั นาสมุนไพรในชุมชน นายสุพฒั ธณกจิ โพธ์ิสว่าง ศูนย์วจิ ยั เกษตรหลวงเชียงใหม่ สถาบันวจิ ยั พืชสวน กรมวชิ าการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ 1
การพฒั นาสมุนไพรไทย 2
การเกบ็ ภูมปิ ัญญา เรียนรู้ภมู ปิ ัญญา เกบ็ รวบรวมข้อมูล ท่สี ะสมมาหลายช่ัวอายุคนในชุมชน พฒั นายาจากสมนุ ไพรเพ่อื การพ่งึ ตนเอง 3
จากภมู ิปัญญาพ้ืนบ้าน ท่ไี ด้เกบ็ รวบรวมไว้ …..ส่กู ารพัฒนาเป็นผลติ ภณั ฑ์ เพ่ือช่วยเศรษฐกจิ ชุมชน 4
สมุนไพรอนิ ทรยี ์ ??? 5
มาตรฐานการผลติ พชื อินทรีย์ของประเทศไทย (ก่อต้งั มาตรฐาน 18 ต.ค. 2543) มปี ระเดน็ หลกั สาคัญ ดงั นี้ - ท่ีดินไม่อยใู่ นสภาพแวดลอ้ มที่ต่ากวา่ มาตรฐานกาหนด - พ้นื ท่ีปลูกตอ้ งไม่มีสารเคมีสังเคราะห์ตกคา้ ง - ไม่ใชส้ ารเคมีสังเคราะห์ในกระบวนการผลิต - ไม่ใชเ้ มลด็ พนั ธุท์ ่ีคลุกสารเคมีสงั เคราะห์ - ไม่ใชส้ ่ิงที่ไดจ้ ากการตดั ต่อทางพนั ธุกรรม - ไม่ใชม้ ูลสตั วท์ ี่เล้ียงอยา่ งผดิ มาตรฐาน - ปัจจยั การผลิตจากภายนอกตอ้ งไดร้ ับการรับรองมาตรฐาน - กระบวนการผลิตตอ้ งปราศจากสิ่งปนเป้ื อนสารเคมีสังเคราะห์ - ส่งเสริมความหลากหลายทางชีวภาพ และส่ิงแวดลอ้ ม - ตอ้ งไดร้ ับการรับรองมารฐานอยา่ งเป็นทางการ 6
เกษตรอนิ ทรีย์ (Organics Farm) คือการทาการเกษตรด้วยหลกั ธรรมชาติ บนพ้ืนที่การเกษตรที่ไม่ มีสารพิษตกคา้ งและหลีกเลี่ยงจากการปนเป้ื อนของสารเคมีทางดิน ทางน้า และทางอากาศ เพ่อื ส่งเสริมความอดุ สมสมบูรณ์ของดิน ความหลากหลายทาง ชีวภาพ ในระบบนิเวศน์และฟ้ื นฟูส่ิงแวดลอ้ มให้กลบั คืนสู่สมดุลธรรมชาติ โดยไม่ใชส้ ารเคมีสังเคราะห์หรือสิ่งที่ไดม้ าจากการตดั ต่อพนั ธุกรรม ใชป้ ัจจยั การผลิตที่มีแผนการจดั การอย่างเป็ นระบบในการผลิตภายใตม้ าตรฐานการ ผลิตเกษตรอินทรียใ์ ห้ได้ผลผลิตสูง อุดมด้วยคุณค่าทางอาหารและปลอด สารพิษโดยมีตน้ ทุนการผลิตต่าเพ่ือคุณภาพชีวิต และเศรษฐกิจพอเพียง แก่ มวลมนุษยชาติ และสรรพชีวิต 7
ศูนย์วจิ ยั กสกิ รไทย กนั ยายน 2554 สถาบนั วิจยั เกษตรกรรมอินทรีย์ (The Research Institute of Organic Agriculture: FiBL) และ สหพนั ธ์เกษตรอินทรียน์ านาชาติ (International Federation of Organic Agriculture Movements: IFOAM) รายงานผลการสารวจใน 154 ประเทศทว่ั โลกในปี 2552 มีพ้ืนท่ีเกษตรอินทรียร์ วม 232.35 ลา้ นไร่ เพิ่มข้ึนจาก ปี ก่อนประมาณ 12.15 ลา้ นไร่ หรือเพิ่มข้ึนร้อยละ 5.5 ซ่ึงพ้ืนที่เกษตรอินทรียค์ ิดเป็นร้อยละ 8.1 ของพ้ืนท่ีทา กา8รเกษตรท้งั หมด โดยมีจานวนผูผ้ ลิตสินคา้ เกษตรอินทรีย์ 1.81 ลา้ นรายทวั่ โลก เพ่ิมข้ึนจากปี ก่อนร้อยละ 9.4
9
สรรพคุณผลิตภณั ฑส์ มุนไพร 10
ฟ้าทะลายโจร •แก้ไข้หวดั ลดอาการไอ •บรรเทาอาการเจบ็ คอ ระงบั การ อกั เสบ •เพมิ่ ภูมคิ ุ้มกนั ป้องกนั และลด อาการแทรกซ้อนจากภูมแิ พ้ •แก้ท้องเสีย 11
ขมนิ้ ชัน •รักษาอาการแน่น จกุ เสียด •ต้านการเกดิ แผลในกระเพาะ อาหาร •ป้องกนั ตบั อกั เสบ บารุงตบั •มสี ารป้องกนั การแพ้ ลด อาการผ่ืนคนั และมฤี ทธ์ิใน การสมานผวิ 12
เถาวลั ย์เปรียง •แก้กษัย เส้นเอน็ ขอด •แก้ปวดเม่ือย ลดอาการอกั เสบ •ขบั ปัสสาวะ รักษาปัสสาวะ กะปริดกะปรอย •เพมิ่ ภูมคิ ุ้มกนั 13
บอระเพด็ •แก้ไข้ แก้ร้อนใน •ช่วยเพมิ่ ความอยากอาหาร •ลดระดบั นา้ ตาลในเลือด •บารุงเส้นผมให้แขง็ แรงเป็ นเงา งาม และมสี ุขภาพดี •ลดการอกั เสบ และอาการคนั ของหนังศีรษะ 14
ยอ •บารุงร่างกาย ขบั ลมในลาไส้ แก้ คล่ืนไส้อาเจยี น •ต้านการอกั เสบ แก้ปวดข้อ •แก้ปวดศีรษะไมเกรน •แก้อาการมือเท้าตาย •ช่วยชะลอความเห่ียวย่นของผวิ และลดอาการทเี่ กยี่ วเนื่องกบั เลือดลมสตรี 15
เพชรสังฆาต •บรรเทาอาการริดสีดวงทวาร •รักษากระดูกหัก •บารุงกระดูก •มวี ติ ามนิ ซี และแคโรทนี ต้าน อนุมูลอสิ ระ 16
บวั บก •ขับปัสสาวะ ขับโลหิตเสีย •ช่วยเพม่ิ การไหลเวยี นของ เลือดไปเลยี้ งสมอง •กระต้นุ การสร้างคอลาเจน และอลี าสตนิ •ป้องกนั และลดรอยแผลเป็ น •เร่งการเตบิ โตของเยื่อบุผวิ 17
หญ้าปักกง่ิ •รักษาโรคในระบบทางเดนิ หายใจและช่วยกาจดั พษิ •แก้ไข้ แก้ร้อนใน •แก้นา้ เหลืองเสีย •ช่วยเพม่ิ การทางานของ ภูมคิ ุ้มกนั ของร่างกาย 18
มะระขนี้ ก •แก้ร้อนใน กระหายนา้ •แก้ไข้ แก้หวดั •ลดระดบั นา้ ตาลในเลือด ของผู้ป่ วยเบาหวาน •บารุงนา้ ดี แก้โรคม้าม •ช่วยเจริญอาหาร เป็ นยา ระบายอ่อนๆ 19
หญ้าหนวดแมว •ขบั ปัสสาวะ บารุงไต •รักษานิ่วในทางเดนิ ปัสสาวะ คาเตือน ผู้เป็ นโรคหัวใจ ไม่ควรรับประทาน 20
ชุมเห็ดเทศ •ช่วยระบาย •บรรเทาอาการท้องผูก 21
รางจืด •ถอนพษิ เบ่ือเมา •แก้ไข้ •แก้ร้อนใน •แก้หอบหืด 22
ชะพลู •ลดระดบั นา้ ตาลในเลือด •ช่วยปรับธาตุดนิ และธาตุนา้ •ช่วยเสริมแคลเซียม •ทาให้เสมหะงวดแห้ง •ช่วยเจริญอาหาร 23
กระเจ๊ยี บ •ขบั ปัสสาวะ •ลดความดนั โลหิตสูง •ลดระดบั ไขมนั ในเส้นเลือด •ลดความหนืดของเลือด 24
คาฝอย •ลดระดบั ไตรกรีเซอไรด์ในเลือด •ช่วยลดความวติ กกงั วล 25
มะขามป้อม •บรรเทาอาการไอ •ช่วยขับเสมหะ และช่วย ให้ชุ่มคอ •ช่วยขับพษิ โลหะหนัก •บารุงเสียง •มวี ติ ามนิ ซีสูง •แก้ตวั บวมนา้ 26
พญายอ •แก้แมลงกดั ต่อย •ลดการอกั เสบของผวิ หนัง •รักษาแผลร้อนใน และเริมในปาก •มฤี ทธ์ิบรรเทาอาการ ของโรค เริม งูสวดั •แก้ผดผ่ืนคนั ลมพษิ ตุ่มคนั 27
ไพล บรรเทาอาการปวดเมื่อยตามร่างกาย เคลด็ ขัดยอก คลายความอ่อนล้าของกล้ามเนื้อและร่างกาย เป็ นสมนุ ไพรใช้กลน่ิ บาบดั (Aromatherapy) 28
29
ตะไคร้หอม •ไล่ยงุ ป้องกนั ยงุ กดั •ไล่แมลง •แก้ปากแตกระแหง •ขับลมในลาไส้ •ขบั โลหิตระดู 30
มะกรดู แกอ้ าการวิงเวียนจากการเมารถเมาเรือ ทาใหส้ ดชืน่ นามาดองใชฟ้ อกเลอื ดในสตรี นามาผิงไฟใหเ้ กรียมแลว้ ละลายใหเ้ ขา้ กบั น้าผ้ งึ ใชก้ วาดล้ นิ เด็กเกดิ ใหม่ 31
ข่า กาจดั กลิน่ ไม่พึงประสงคบ์ ริเวณอบั ช้ ืน คลายกลา้ มเน้ ือเฉพาะที่ รกั ษาโรคผวิ หนงั ที่เกิดจากเช้ ือรา ผสมเหลา้ โรงทารกั ษาอาการ ลมพษิ 32
ใบฝรั่งขนี้ ก •ระงบั กลน่ิ ปาก กลนิ่ ตวั •ต้านเชื้อรา •ลมหายใจหอมสดชื่น •รักษาแผลเป่ื อยในปาก •นามาผงิ ไฟให้เกรียมแล้วต้มหรือ ชงทานแก้บดิ แก้ปวดเบ่ง 33
ยาสีฟันสมุนไพร •มงั คุดบารุงรักษาเหงือกและ ฟันให้สะอาดแข็งแรง •ใบฝร่ังรักษาแผลเป่ื อยในปาก •ระงบั กลนิ่ ปาก •ใบพลูทาให้รู้สึกสดช่ืน 34
มะขาม •มกี รดผลไม้ (AHA, BHA) จากธรรมชาติ •เพม่ิ ความชุ่มชื้นและความ ยืดหยุ่นของผวิ •ลดความมันของผวิ หน้า •ช่วยกระตุ้นการผลดั เซลล์ผวิ 35
แตงกวา •วติ ามนิ อมี สี รรพคุณในการ ต้านอนุมูลอสิ ระตามธรรมชาติ จงึ คงความชุ่มชื้นให้อยู่กบั ผวิ อย่างยาวนาน •ป้องกนั ผวิ เห่ียวย่น 36
มงั คุด •ช่วยระงบั กลน่ิ กาย •สมานผวิ กระชับรูขมุ ขน •ต้านเชื้อแบคทเี รีย •ช่วยให้แผลหายเร็วขึน้ 37
ราข้าว •อุดมด้วยวติ ามนิ เอ บี และอี ช่วยบารุงผวิ ให้อ่อนเยาว์ 38
นม-นา้ ผงึ้ •นมอดุ มไปด้วยโปรตนี ไขมนั วติ ามนิ ทช่ี ่วยบารุงผวิ •นา้ ผงึ้ ช่วยเพม่ิ ความชุ่มชื้นให้แก่ผวิ และช่วยสมานผวิ 39
ว่านเปราะหอม •เปราะหอมอดุ มไปด้วยนา้ มนั หอมระเหยทช่ี ่วยบารุงผวิ •กลน่ิ ช่วยให้นอนหลบั ง่าย •ลดอาการท้องอืดเฟ้อ •ป้องกนั การชักจากไข้สูงในเดก็ •คลายกล้ามเนื้อเรียบของลาไส้ •ลดการอกั เสบ 40
สมุนไพรขดั หนา้ ลดปัญหาผวิ พรรณ ช่วยผลดั เซลลผ์ ิวทีต่ ายแลว้ ออก ทาใหผ้ ิวเปล่งปลงั่ สดใส ลดความหมองคล้าบนใบหนา้ ประกอบดว้ ยผงสมุนไพรแท้ ไม่มสี ารเคมี บดละเอียดเป็ นพเิ ศษ เพือ่ ป้ องกนั การระคายเคือง 41
นา้ มนั หมกั ผม มะขามป้อม สมอไทย •ช่วยทาให้เส้นผมเงางามและมนี า้ หนัก •ลดการอกั เสบของหนังศีรษะ •ล้างพษิ โลหะหนักทสี่ ะสมในร่างกาย 42
ขงิ •กระต้นุ การไหลเวยี นของโลหิต มาเลยี้ งหนังศีรษะ •ทาให้รากผมแข็งแรง •ป้องกนั ผมร่วง •ปรับสมดุลความมนั ของหนังศีรษะ •นา้ ขิง ช่วยลดอาการคลื่นไส้อาเจยี น 43
อญั ชัน •บารุงเสน้ ผมใหแ้ ขง็ แรงและ ป้องกนั ผมหงอกก่อนวยั •ช่วยใหเ้ ส้นผมมีน้าหนกั เงางาม ดกดา •อดุ มดว้ ยสารตา้ นอนุมูลอิสระ ชะลอริ้วรอย •น้าด่ืมช่วยบารุงสายตา และ ป้องกนั การเส่ือมของกระจกตา 44
ว่านหางจระเข้ •วนุ้ วา่ นหางจระเขล้ ดการ อกั เสบและเพิ่มการเจริญ ทดแทนของเน้ือเยอ่ื ที่แผล •ช่วยเคลือบเส้นผม ทาใหผ้ มมี น้าหนกั ไม่แหง้ แตกปลาย และ ยงั ช่วยเพ่มิ ความชุ่มช้ืนใหเ้ ส้น ผมและหนงั ศีรษะ 45
สมอไทย •ในตารายาไทยมีครบทุกรส จึงใชบ้ ารุงร่างกาย •ลา้ งพษิ ท่ีสะสมในร่างกาย •แกบ้ ิด แกไ้ ข้ •ยาระบาย •ขบั เสมหะ 46
ว่านกาบหอย •ช่วยแกร้ ้อนใน ดบั กระหาย คลายร้อน •ช่วยขบั เลือดเสีย ช้าใน 47
นา้ มะตูมกลน่ิ ตะไคร้และใบเตย •ช่วยขบั ลม แกท้ อ้ งอืดทอ้ งเฟ้อ •ช่วยเพม่ิ สมาธิในการจาไดด้ ีข้ึน •ช่วยผอ่ นคลายความเครียด •แกก้ ษยั น้าเบาพิการ •แกห้ ลอดลมอกั เสบ •กลิ่นหอมของใบเตยช่วยบารุงหวั ใจ 48
ยุคการพฒั นาสมนุ ไพรเพอ่ื เศรษฐกิจชมุ ชน เกิดวกิ ฤตเศรษฐกจิ ในประเทศ นาความรู้ ภูมปิ ัญญาที่ไดร้ วบรวมไวม้ าพฒั นาเป็ นผลิตภณั ฑ์ เพอื่ ช่วยเศรษฐกจิ ชมุ ชน ขยายจากผลิตภณั ฑย์ า ใหค้ รอบคลมุ เครือ่ งสาอาง อาหาร เสริม และเครือ่ งดืม่ เริม่ ขยายช่องทางการจาหนา่ ย และทาการตลาด 49
สมุนไพร ปจั จยั สู่ความสาเรจ็ ในการผลติ 50
Search
