TTA Tibbiyotnoma gazetasi (2023-yil may)

TIBBIYOTNOMA TOSHKENT TIBBIYOT AKADEMIYASI NASHRI № 5 - 6 2023 YIL 8 MAY (MAXSUS SON) 9 MAY – XOTIRA VA QADRLASH KUNI XOTIRA UYGʻONSA GO‘ZALDIR Xotira so‘zi – o‘zbek O‘zbekiston tibbiyotiga tomonidan bitilgan tilining izohli lug‘atida munosib hissa qo‘shgan kitoblar, darsliklar, eslov bilan sinonim va oramizdan oxirat sari o‘quv qo‘llanmalari va ravishda keltirilib, ketgan ayrim ustozlarimiz monografiyalar yo‘lchi o‘tmishni, o‘tgan haqida muborak xotira yulduz bo‘lib yoshlarimiz odamlarni, biror-bir kunlari arafasida satrlar yo‘llarini yoritib turadi. sanani eslash, yodga bitishga jazm etdik. Kitob yozgan olimning olish qabilida qo‘llaniladi. nomayi a’moli tarozi Zero, inson xotirasi mahshargacha ochiq Butun umri, hayoti, abadiy, garchi bu turishi hadisi shariflarda faoliyatini tibbiyotga ustozlarimiz oramizda keltirilgan. baxshida etib, yo‘q bo‘lsalar-da, ular Hikmat Xotira hamisha muqaddas, qadr azizdir. Hikmat

TIBBIYOTNOMA2 № 5-6 2023 YIL 8 MAY QALBIMIZDA MANGU YASHAYSIZ O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi akademigi, “O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan vrach”, Toshkent tibbiyot akademiyasining yuqumli va bolalar yuqumli kasalliklari kafedrasi professori Turg‘unpo‘lat Obidovich Daminov 1941 yilning 26 aprelida Toshkent shahrida xizmatchilar oilasida dunyoga keldi. 1958 yilda o‘rta maktabni oltin medal bilan tamomlab, shu yili tanlovdan muvaffaqiyatli o‘tib, Toshkent davlat tibbiyot instituti talabasi bo‘ldi. 1964 yilda T.Daminov institutni nashrlarning, ulardan 6 ta darslik, 14 Shveytser xalqaro oltin medali bilan imtiyozli diplom bilan tamomladi. ta monografiya, 45 tadan ortiq uslubiy taqdirlangan. O‘sha yildan buyon u shogird tavsiyanomalar va qo‘llanmalar tadqiqotchilikdan boshlab, hozirgi muallifi hisoblanadi. Uning Т.Daminovning ilmiy kunda kafedra professori sifatida rahbarligida 21 ta doktorlik va 43 dunyoqarashining kengligi va boy yuqumli va bolalar yuqumli kasalliklari tadan ortiq nomzodlik dissertatsiyalari klinik tajribasi hozirgi kunda aholi kafedrasida ishlab kelmoqda edi. himoya qilingan. Ustoz tomonidan sog‘lig‘ini saqlashda mamlakat tizimi butun bir yirik olimlar – pediatrlar uchun ahamiyatli. Bunga tasdiq Ustoz 1969 yilda «K voprosu va infeksionistlarning atoqli tariqasida – T.Daminovning ilmiy klinicheskogo techeniya arboblari yetishtirilgan, respublikada grant dasturlarining rahbari, yuqumli tifoparatifoznix zabolevaniy u detey keng miqyosda ma’lum bo‘lgan kasalliklari bo‘yicha ixtisoslashtirilgan v sochetanii s tuberkulezom» infeksionistlar va gepatologlarning seminar raisi, O‘zbekiston Tibbiyot mavzusidagi nomzodlik maktabi yaratilgan. Shogirdlarining jurnali bosh muharrir o’rinbosari, dissertatsiyasini muvaffaqiyatli himoya ko‘pchiligi hozirgi kunda o‘zlari Markaziy Osiyo tibbiyot jurnali tahrir qildi. «Kliniko-immunologicheskiye qator tadqiqot yo‘nalishlarini hay’atining a’zosi ekanligi asos bo‘lib osobennosti ostrogo i zatyajnogo boshqarishadi va ilmiy-pedagogik hisoblanadi, shuningdek, u qator virusnogo gepatita A i B u detey» kadrlar tayyorlashda yetakchilik ilmiy-amaliy dasturlar koordinatori mavzusidagi doktorlik dissertatsiyasi qilishadi. Shuni ta’kidlab o‘tish va eksperti, ilmiy simpoziumlarning T.Daminov Rossiya Tibbiyot Fanlari kerakki, T.Daminovning shogirdlari va amaliy shifokorlar uchun Akademiyasi akademigi V.Uchaykin nafaqat O‘zbekistonning ko‘plab maktablarning tashkilotchisi va Latviya FA akademigi A.Blyuger hududlarida, balki MDH va uzoq chet hisoblanadi. Jahon Sog‘liqni Saqlash rahbarligida Latviya gepatologik mamlakatlarida samarali ish olib Tashkiloti (JSST) eksperti bo‘lgan markazi va II Moskva Meditsina borishadi. vaqtida T.Daminov respublikamizda instituti bolalar yuqumli kasalliklari poliomielitni tugatish yo‘nalishida kafedrasi bazalarida bajardi, 1986 Turg‘unpo‘lat Daminovning ilmiy, o‘zining katta hissasini qo‘shgan. yilda Rossiya Meditsina Akademiyasi shifokorlik va pedagogik faoliyati katta Pediatriya ilmiy-tekshirish institutida ma’muriy – jamoatchilik ishlari bilan Xayrixohlik, yuqori muvaffaqiyatli himoya qildi. muvaffaqiyatli mujassamlangan. mas’uliyatlilik, yuksak aql-zakovat va professionalizm, shuningdek, T.Daminovning yuqori malakali Xizmatlari davlatimiz va ilmiy-tibbiy tabiatan kamtarinlik bilan ziyolilikning mutaxassis va ilmiy xodim sifatida uyushma tomonidan e’tirof qilinib, mujassamligi – bu fazilatlarning shakllanishida O‘zbekiston “Do‘stlik” ordeni, “O‘zbekistonda xizmat barchasi T.Daminovni har doim Respublikasida xizmat ko‘rsatgan fan ko‘rsatgan vrach” faxriy unvonlari, “El- boshqalardan ajratib turar edi. arboblari, professorlar X.Yunusova va yurt hurmati” ordeni bilan taqdirlandi. O.Maxmudov kabi olimlarning hayotiy Taniqli fan arbobi, mashhur olim, tajribalari va kasbga oid ko‘nikmalari 1995 yilda O‘zbekiston Respublikasi mohir pedagog, barchamizning aziz muhim o‘rinni egalladi. T.Daminov ilmiy Fanlar Akademiyasining muxbir a’zosi, ustozimiz Turg‘unpo‘lat Obidovich ishlarining natijalari milliy va xalqaro 2000 yilda – uning haqiqiy a’zosi, Daminovning yorqin xotirasi simpoziumlarda, kongresslarda, akademigi etib saylandi. 1999 yilda barchamizning qalbimizda mangu pediatriya s’ezdlarida, plenumlarda, u Polsha Meditsina Akademiyasi saqlanib qoladi. muammoli hay’at yig’ilishlarida va haqiqiy a’zosi etib saylangan. 2004 fanlararo konferensiyalarda doimiy yilda Rossiya Federatsiyasi Tibbiyot Oxiratingiz obod bo‘lsin muhtaram ravishda bayon qilingan. U 500 tadan va texnika fanlar Akademiyasining Ustoz! ortiq doimiy ravishda chop etilayotgan haqiqiy a’zosi (akademigi) etib saylandi. Ilmiy ixtirolari uchun Albert Shogirdlari va kafedra xodimlari Hikmat Inson bor ekan, xotira – muqaddas. Hikmat

TIBBIYOTNOMA № 5-6 2023 YIL 8 MAY 3 Inson hayotiga baho berar ekan, uning qanchalik uzunligiga emas, balki qanchalik mazmunga ega ekanligiga e’tibor qaratadi. Shuning uchun inson dunyoga kelibdiki o‘z aql-zakovati va mehnati bilan insoniyat tarixida o‘ziga xos iz qoldirishga harakat qiladi. Ana shunday tibbiyot sohasiga munosib hissa qo‘shgan uztozlardan biri Omonturdi Mirtazayevdir. TIBBIYOTGA BAXSHIDA UMR Butun umri, hayoti, faoliyatini mintaqasida salmonellyozlar “Epidemiologiyadan amaliy tibbiyotga baxshida etib, O‘zbekiston epidemik jarayonning zamonaviy mashg‘ulotlar uchun qo‘llanma” tibbiyotiga munosib hissa qo‘shgan xususiyatlari va ushbu kasallikning (2003), “Harbiy epidemiologiya” Toshkent tibbiyot akademiyasi epidemiologik nazoratini (2013), “Harbiy epidemiologiya” professori, tibbiyot fanlari doktori, takomillashtirish yo‘llari» mavzusi (2013), “Epidemiologiya” (2016), Rossiya Federatsiyasi Tibbiyot va bo‘yicha doktorlik dissertatsiyasini “Epidemiologiya” (2017 y. tibbiyot texnika fanlari akademigi Omonturdi himoya qilgan. oliy o‘quv yurtlari talabalari uchun), Mirtazayev 1948 yili Qashqadaryo “Epidemiologiya” (2020 y. tibbiy viloyatining Dehqonobod tumanida 1993 yildan 2010 yilgacha oldingi profilaktika fakulteti talabalari tug‘ilgan. 1971 yili Toshkent Davlat Ikkinchi Toshkent Davlat tibbiyot uchun), “Epidemiologiya” (2022 tibbiyot institutini imtiyozli diplom instituti hozirgi Toshkent tibbiyot y. davolash va tibbiy pedagogika bilan tugatgan Omonturdi Mirtazayev akademiyasining epidemiologiya fakulteti talabalari uchun) darsliklar 1971-1973 yillarda epidemiologiya kafedrasi mudiri, 2011 yildan shu chop etildi. kafedrasida stajyor-tadqiqotchi, kafedra professori, shu bilan birga 1973-1976 yillarda shu kafedraning O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni Omonturdi Mirtazayev aspiranti bo‘lgan. 1976-1990 yillarda saqlash vazirligi Bosh epidemiologi ilmiy va malakali kadrlar epidemiologiya kafedrasida (1995–2002), Sog‘liqni saqlash tayyorlashga katta e’tibor assistent va katta o‘qituvchi, 1991 instituti direktori (2001–2005), TTA berardi. Ustozning rahbarligida yildan Ikkinchi Toshkent davlat tibbiy-profilaktika fakulteti dekani Epidemiologiya-14.00.30. tibbiyot instituti epidemiologiya (2005–2010) lavozimlarida ishlagan. mutaxassisligi bo‘yicha 2 ta kafedrasi dotsenti bo‘lib ishlagan. doktorlik, 6 ta nomzodlik va 20 ta O‘z kasbining fidoyisi bo‘lgan magistrlik dissertatsiyalari himoya O‘sha davrdayoq u kafedradagi ustoz 1993 yili tibbiyot fanlari doktori qilingan, Respublikada birinchi ko‘p aspirantlar va yosh ilmiy darajasiga, 1998 yili professor marta Sog‘liqni saqlash salomatlik o‘qituvchilar ichida mehnatsevarligi, ilmiy unvoniga, 2008 yili Rossiya institutini va ushbu institutning 14 ta tadqiqotlarning epidemiologik Federatsiyasi Tibbiyot va texnika filialini tashkil etgan. usullarini o‘rganishga bo‘lgan fanlari a k a d e m i g i i l m i y intilishi va ilmiy tadqiqotlarni unvoniga ega bo‘lgan. 2018 yili esa Ishonchimiz komilki, o‘zining ilmi, izchillik bilan amalga oshira olishi “Sog‘liqni saqlash a’lochisi” ko‘krak salohiyati va bor iqtidorini profilaktik bilan ajralib turar edi. nishoni bilan taqdirlangan. tibbiyot sohasiga baxshida etgan fidoyi inson, olim, ustozning hayot Marhum ustoz 1981 yil Sanitariya-epidemiologiya faoliyati yosh avlodga doim o‘rnak «Shahar va qishloqlarda sohasining rivojlanishiga hissa bo‘la oladi va xotiramizda abadiy salmonellyozlarning epidemiologik qo‘shgan olim turli yillarda yashaydi. O‘tganlarning oxirati obod xususiyatlari» mavzusida 14.00.30. profilaktik tibbiyot sohasida bo‘lsin. - Epidemiologiya mutaxassisligi faoliyat yuritib, ko‘plab shogirdlar bo‘yicha nomzodlik dissertatsiyasini yetishtirgan. O‘zbekistonning yetuk Gulbahor MATNAZAROVA, himoya qilgan. epidemiolog olimlaridan hisoblangan Epidemiologiya kafedrasi mudiri, Omonturdi Mirtazayev rahbarligi tibbiyot fanlari doktori, professor 1991 yili dotsent O.Mirtazayev ostida 6 ta darslik, 4 ta monografiya, Markaziy epidemiologiya ilmiy- 600 dan ortiq ilmiy ishlar, 18 ta o‘quv tadqiqot institutiga (Moskva) qo‘llanmalar chop etilgan. maqsadli doktoranturaga o‘qishga yuborilib, 1993 yili «O‘rta Osiyo O‘zbekistonda birinchi marotaba o‘zbek tilida Hikmat Ajdodlar matonati va jasorati avlodlar uchun Hikmat namunadir.

TIBBIYOTNOMA4 № 5-6 2023 YIL 8 MAY Professor, tibbiyot fanlari doktori juda ko‘plab shogirdlarning sevimli murabbiysi, kamtar va mehribon inson Farida Mirzayevna Ayupova 20 yildan ortiq vaqt Toshkent tibbiyot akademiyasining 1-son akusherlik va ginekologiya kafedrasida kafedra mudiri bo‘lib faoliyat olib bordi. Respublikaning yetakchi akusher-ginekologi bo‘lgan Farida Ayupova o‘z kasbining yetuk mutaxassisi sifatida ham chet ellarda tanilganini alohida ta’kidlash joiz. O‘Z KASBINING JONKUYARI EDI F.Ayupova 1957 yilda xizmatchi 2021 yillargacha mazkur kafedrani perenatal o‘limni kamaytirish oilasida dunyoga keldi. 1980 yilda boshqardi. bo‘yicha katta sa’y-harakatlar qildi. Toshkent Davlat Tibbiyot institutini tugatib, 1981 yilda akusherlik Alohida ta’kidlash joizki “Akusherlik va ginekologiya” va ginekologiya mutaxassisligi F.Ayupova akusherlik va - 14.00.01 mutaxassisligi bo‘yicha bo‘yicha internaturani tugallashga ginekologiyaning dolzarb O‘zbekiston Respublikasi Oliy muvaffaq bo‘ldi. Mustaqil ish muammolari yechimida katta hissa attestatsiya komissiyasining faoliyatini Respublika ilmiy- qo‘shdi. Uning sa’y-harakati bilan eksperti, TTA ilmiy Kengashi a’zosi, tekshirish instituti qoshidagi respublikada ilmiy-pedagogik Mudofaa bo‘yicha ilmiy Kengash klinikasida ordinator lavozimida va malakali amaliyot vrachlari a’zosi, ilmiy Kengash qoshidagi boshladi. 1985 yilda reproduksiya tayyorlandi. Jumladan, 40 dan ilmiy seminar raisi Yevropa va bo‘limida kichik ilmiy xodim ziyod tibbiyot fanlari nomzodlari va dunyodagi ko‘plab kongresslarga vazifasida faoliyat olib bordi. Uning tibbiyot doktorlarni tayyorlashga delegat bo‘lib, u yerda taqdimotlar bu yo‘nalishdagi faoliyati 1990 yilda hissa qo‘shdi. E’tirof etish joizki u qilgan. tibbiyot fanlarini himoya qilish bilan tayyorlagan shogirdlar respublika o‘z yakunini topdi. Shundan so‘ng bo‘ylab akusherlik va ginekologiya F.Ayupova bir necha grant ilmiy- Farida Mirzayevna institutning ilmiy sohasi rivojida o‘z hissasini qo‘shib tadqiqot loyihalariga rahbarlik kotibi bo‘lib ish faoliyatini boshladi. kelmoqda. qilgan. O‘zbekistonda akusherlik va ginekologiya fani rivojiga ulkan F.Ayupova respublikada Shogirdlarning ko‘pchiligi hozirgi hissa qo‘shganini alohida ta’kidlash keng miqyosda o‘smir qizlar kunda mamlakatimizning tibbiyot joiz. Minimal invaziv endoskopik salomatligini o‘rganib, ilmiy- oliy o‘quv yurtlari, respublika viloyat jarrohlik zamonaviy usuliga ega tekshirish ishlarini olib bordi. 1997 perenatal markazlarida akusherlik mohir mutaxassis akusher- yilda «Reproduktivnoye zdorovye va ginekologiya bo‘limlariga ginekolog, ko‘plab oilalar uning devochek podrostkov» mavzusida rahbarlik qilmoqda. yordami bilan sog‘lom farzandlar doktorlik dissertatsiyasini himoya ko‘rishgan. qildi. U 2000 yilgacha o‘smir qizlar F.Ayupova 300 dan ortiq ilmiy ginekologiyasi bo‘limini boshqarib mahalliy va xorijiy maqolalar, Afsuski jiddiy kasallik tufayli kelgan. Shuningdek, 10 yil davomida 3 ta monografiya va 6 ta F.Ayupova bu dunyoni tark etdi. O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni darslik yaratdi. Uning chuqur U hali ko‘p ish qilishi mumkin saqlash vazirligida o‘smir qizlar ilmiy salohiyati va tajribasi edi. Hozirgi kunda ustozning ginekologiyasi bosh akusher- mamlakatimiz hududlarida tibbiy izlanish ishlarini shogirdlari davom ginekolog bo‘lib faoliyat olib bordi. yordam ko‘rsatish darajasini ettirmoqda. Ko‘p sonli shogirdlari 2000 yildan boshlab F.Ayupova oshirish, tibbiy maslahatlar va hamkasabalari qalbida abadiy T TAning o‘quv ishlari bo‘yicha berishga ko‘maklashdi. 12 yil yashab qoladi. prorektori va akusherlik va davomida sog‘liqni saqlash ginekologiya kafedrasi mudiri vazirligi topshirig‘iga binoan 1-akusherlik va ginekologiya etib tayinlangan. Ustoz 2000- Xorazm viloyatida onalik va kafedrasi jamoasi nomidan bolalikni muhofaza qilishga mas’ul professor G.BABAJANOVA, bo‘lib, ushbu hududda onalar va dotsent D.XODJAYEVA Hikmat Xotira bor ekan, tirikdir millat, Hikmat Tirikdir iftixor, tirikdir g‘urur.

TIBBIYOTNOMA № 5-6 2023 YIL 8 MAY 5 TIBBIYOTIMIZNING BARHAYOT SIYMOSI Tibbiyot fanlari doktori, professor To‘lagan Agzamovich Sagatov – Toshkent tibbiyot akademiyasida fundamental fanlardan bo‘lmish Anatomiya va operativ jarrohlik va topografik anatomiya fanlarini rivojlanishiga o‘z hissasini qo‘shgan olim, pedagog, yuqori malakali mutaxassis bo‘lishi bilan bir qatorda, ikki o‘g‘il, ikki qizning mehribon otasi va besh nevaraning sevimli bobosi edi. Ustozimizning hayot daftarlarini anatomiya kafedrasida o‘qishlari Olimning yaratgan ilmiy maqolalari, varaqlar ekanmiz, unda eng oliyjanob uchun barcha sharoitlar yaratilishida qo‘llanma, ixtiro va ratsionalizatorlik inson sifatida, namunali mehnat o‘z hissasini qo‘shdi. takliflari nafaqat O‘zbekiston, balki faoliyati va ilmiy yutuqlarini ko‘ramiz. Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligida Tibbiyot sohasiga munosib hissa Amaliy faoliyat bilan bir ham qo‘llanilayotganini alohida qo‘shgan T.Sagatov 1955 yilning qatorda ilmiy izlanishlarni ta’kidlash joiz. Bundan tashqari, 16 aprelida Toshkent viloyatida ham olib borgan ustoz 1993 yili “Tashqi zararli ekologik faktorlar”ning tug‘ildi. O‘qishga, bilimga chanqoqligi professorlar – N.Ahmedov odam organizmiga ta’sir etish darajasi sabab u 1972 yili 4-sonli maktabni va I.Baybekov rahbarligida va davolash usullari ustida ilmiy a’lo baholarga bitirdi. Maktabda “Morfologicheskaya xarakteristika izlanishlarga rahbarlik qilgan. o‘qish paytida u tengdoshlaridan vnutrioorgannix sosudov tonkoy mehnatsevarligi, bilimga bo‘lgan kishki pari subtotalnoy rezeksii Domlaning uzoq yillik pedagogik intilishi, ilm-fan yutuqlariga qiziqishi jeludka v usloviyax saxarnogo faoliyati mobaynida minglab bilimli bilan ajralib turardi. diabeta” mavzusida nomzodlik shifokorlar, olimlar, tibbiyot rahbarlari dissertatsiyasini yoqladi. Turli tayyorlangan, uning bevosita 1971-1972 yillarda o‘qishdan yillarda 2-ToshDavTIning Odam rahbarligida 2 ta nomzodlik va 1 ta ajralmagan holda M.Fozilov jamoa anatomiya kafedrasida assistent, doktorlik dissertatsiyasi yoqlangan. xo‘jaligiga ishga kirib, jamoa xo‘jaligi katta o‘qituvchi va dotsent lavozimida Ustoz 2007 yili N.Ahmedovning yo‘llanmasi bilan 1973 yili ToshDavTI ishladi. “Odam anatomiyasi” atlasi darsligiga ning tayyorlov kursiga o‘qishga bordi. mas’ul muharrirlik qilgan. Mazkur Tinimsiz harakat sabab 1974 yili T.Sagatov 1995 yil doktoranturaga darslik turli yillarda OMH va Tibbiy ToshDavTI stomatologiya fakultetiga o‘qishga kirib, ustozlari professorlar profilaktika fakultetlari talabalari o‘qishga kirib, 1979 yilda o‘qishni N.Ahmedov va X.Karimov qo‘li ostida uchun o‘zbek tilida lotin grafikasida muvaffaqiyatli tamomladi. U talabalik doktorlik ishini boshlab, 2003 yili chop etildi. 2005-2011 yillarda TTA yillarida guruh kasaba uyushma 2-ToshDavTI qoshidagi ixtisoslashgan qoshidagi ixtisoslashgan Ilmiy qo‘mitasi raisi, guruh sardori, kurs ilmiy kengashda “Strukturno kengash a’zosi va ixtisoslashgan kasaba uyushma qo‘mitasi raisi – funksionalnaya perestroyka Ilmiy kengash qoshidagi aprobatsion lavozimlarida faoliyat ko‘rsatgan. gemomikrosirkulyatornogo rusla i seminar raisining o‘rinbosari va tkanevix struktur tonkoy kishki pri “Tibbiyotda yangi kun” jurnali O‘z faoliyatini esa 1979 yili intoksikayiyax pestisidami na fone tahririyati hay’ati a’zosi bo‘lib faoliyat Sog‘liqni saqlash vazirligining alloksanogo diabeta i bez nego” ko‘rsatgan. taqsimot komissiyasi tavsiyasi bilan mavzusida doktorlik dissertatsiyasini ToshDavTIning sanitariya, gigiyena yoqladi. 2006 yili TTAning Odam Olim sog‘liqni saqlash amaliyoti va va stomatologiya fakultetiga qarashli anatomiyasi kafedrasi va OJTA tibbiyot fani rivojiga umrining adog‘iga odam anatomiyasi kafedrasida kafedrasi professori sifatida faoliyat qadar hissa qo‘shib yashadi. Hurmatli assistent sifatida boshladi. U olib bordi. ustozimiz 2019 yili avgust oyida anatomiya fanidan talabalarga dars vafot etdilar. T.Sagatovning yorqin berish bilan birga sanitariya va Butun umri, hayoti, faoliyatini xotirasi doimo respublikamiz tibbiyot gigiyena fakultetining DND boshlig‘i tibbiyotga baxshida etib, O‘zbekiston jamoatchiligi va uning shogirdlari bo‘ldi. tibbiyotiga munosib hissa qo‘shgan xotirasida abadiy saqlanib qoladi. T.Sagatovning 100 tadan ortiq ilmiy T.Sagatov 1989 yili aspiranturaga maqolalari respublikamiz, MDH va Z.SADIKOVA, o‘qishga kirgan davrida chet el jurnal va to‘plamlarda chop tibbiyot fanlari doktori anatomiya kafedrasi qurilishini etilgan. 30 ta o‘quv uslubiy qo‘llanma, tashkillashtirishda rahbarlik qildi. 2 monografiya, 4 publisistik broshura, Ta’kidlash joizki uning faol harakati 4 ta O‘zR davlat patent idorasi va 11 ta tufayli 1990 yil 1 sentabrdan talabalar ixtiroli ishi guvohnoma sohibi bo‘lgan. Hikmat Xotira – ertani yoritguvchi nur. Hikmat

TIBBIYOTNOMA6 № 5-6 2023 YIL 8 MAY SOHA FAOLIYATI RIVOJIGA MUNOSIB HISSA QO‘SHGAN OLIM Dunyoda jasorat ko‘rsatib ishlaydigan mutaxassislardan biri patologoanatomlar ekanligini ko‘pchilik bilmaydi. Aslida patologik anatomiya eng ishchilar oilasida yoshligi patologoanatomi sifatida faoliyat mashaqqatli soha hisoblanadi. Bu va maktab davrini o‘tkazib, yuritib, barcha viloyatlardagi soha xodimlari pinhona bo‘lsa-da Samarqand tibbiyot institutini hamkasblariga o‘z maslahati har kuni bir qancha kasallarga namunali tugatib, o‘zining ish va yordamini ayamagan. TTAda biopsiya diagnostikasi orqali faoliyati va bor umrini patologik talabalarning sevimli o‘qituvchisi kasalliklariga aniq diagnoz qo‘yib anatomiya sohasiga bag‘ishlagan edi, institutning jamoat ishlarida beradi. Demak, klinik vrachlarga inson hisoblanadi. doimo faol qatnashib kelgan. diagnostika sohasida eng yaqin yordamchi hisoblanadi. Klinikada Bu sohada olimlik I.Umirov biz hamkasblari, kasalliklardan nobud bo‘lganlarni kursiga o‘tirish uchun yoshlik yelkadoshlari, og‘a-inilarining ham autopsiya orqali bevosita davridan ustozi akademik doimo yodida. Har yili 9 may – o‘lim sababi va diagnozini aniqlab, M.Abdullaxo‘jayeva rahbarligida ilm Xotira va qadrlash kunida eslanib, klinik vrachlarga maktab yaratadi. bilan shug‘ullanib, eng murakkab ruhi-poklariga duolar o‘qiladi. Patologoanatomlarni xorijda hisoblangan gipofiz bezini elektron Ustozning oxiratlari obod bo‘lsin. tabobatning ensiklopedistlari mikroskopiya orqali tahlil qilgan. deyilishi bejiz emas. 1991 yili “Allotransplantasiya i Sog‘liqni saqlash vazirligi immunodepressiya sharoitida RPAM va O‘zbekiston patologoanatomlari gipofiz hujayralarining katta judolikka uchradi. Toshkent submikroskopik o‘zgarishlari” TTA Patologik anatomiya tibbiyot akademiyasi patologik mavzusida tibbiyot fanlari nomzodi kafedrasi xodimlari anatomiya kafedrasi dotsenti, ilmiy darajasiga dissertatsiya tibbiyot fanlari nomzodi, talabalar yoqlagan. 1995 yili patologik uchun fidokorona ma’ruzachi, anatomiya fani bo‘yicha dotsentlik amaliyotchi, patologiya sohasi ilmiy unvoniga sazovor bo‘lgan. olimi Isroil Umirov To‘rayevich bandalikni bajo keltirdi. Bu inson Ta’kidlash joizki I.Umirovning ham yuqorida ko‘rsatilgan o‘ta TTA patologik anatomiya mas’uliyatli va mashaqqatli kafedrasi hamda Respublika soha bilimdoni edi. Surxondaryo patologik anatomiya xizmatini viloyatining Denov tumanida takomillashtirishda xizmatlari katta. Respublika bosh Hikmat Haqiqiy fazilat daryoga o‘xshaydi, qanchalik chuqur Hikmat bo‘lsa, shunchalik sokin oqadi.

TIBBIYOTNOMA № 5-6 2023 YIL 8 MAY 7 ORZULARI BISYOR EDI... Jizzax viloyatining so‘lim Baxmal tumanida 1972 yil 19 aprelda tug‘ilib, ulg‘aygan Xasan Abdusamatovich Mamatqulovning bolalik orzusi shifokor bo‘lish edi. Bu qutlug‘ orzu uni 1990 yili 1-Toshkent Davlat Tibbiyot institutiga o‘qishga yetakladi. Institutda o‘qigan yillarida ham u bilimga chanqoqligi, barcha fanlarni qiziqish va ishtiyoq bilan o‘zlashtirishi bilan boshqa kursdoshlaridan ajralib turardi. Shu bilan birga faol talaba sifatida tengdoshlari hamda ustozlarining hurmatini qozongandi. U 1996 yili 1-ToshDavTIning faoliyat ko‘rsatdi. Uning pedagogik Abdusamatovichni navqiron yoshda davolash fakultetini tamomlagach, faoliyati o‘z mohiyatiga ko‘ra ijodiy 2020 yilda oramizdan olib ketdi. 1996-1998 yillari “ichki kasalliklar” xarakterga ega edi. Ma’lumki, Uning orzulari bisyor edi: u ko‘plab bo‘yicha klinik ordinaturada, 1998- pedagogik ijodkorlik manbai – bu shogirdlar tayyorlash, ilmiy izlanishlar 2001 yillari aspiranturada tahsil pedagogik tajribadir. Hozirgi zamon fan ko‘lamini kengaytirish, yurak qon- oldi. Ilmga chanqoq bo‘lg‘usi olim va texnika taraqqiyoti o‘qituvchining tomir kasalliklarning oldini olish uchun 2001 yilda professor A.Alyavi ijodkor bo‘lishini, fan yutuqlarini bir qator vazifalarni amalga oshirishni rahbarligida “Essensial gipertoniyali talabaga yetkaza olishi va nihoyat o‘z oldiga maqsad qilib qo‘ygandi... bemorlarni davolashda irbesartan talabani ham ijodiy fikrlash, ilmiy- va enalaprilning markaziy va tadqiqot ishlarini o‘rgata olishni Iqtidorli olimning oilasi ham havas periferik gemodinamikaga, jismoniy talab qiladi. Olim boshchiligida qilgulik ibratli oilalardan biri edi. yuklamaning tolerantligiga hamda kafedraning xodimlari fakultet va Yakkasaroy tumanidagi 8-tug‘ruq chap qorinchaning remodellash akademiya miqyosida ta’lim-tarbiya majmuasida akusher-ginekolog ta’sirini qiyosiy baholash” mavzusida sifatini oshirish, ta’lim tizimida ilg‘or sifatida faoliyat ko‘rsatayotgan nomzodlik dissertatsiyasini himoya zamonaviy pedagogik va axborot Faridaxon turmush o‘rtog‘ini har qildi. Yosh mutaxassisga institut texnologiyalarini keng joriy etish, tomonlama qo‘llab-quvvatlash bilan rektorati katta ishonch bildirib, ilmiy salohiyatni oshirishga o‘zlarining birgalikda ular bir-biridan shirin, 2001 yildan institutning fakultet munosib hissalarini qo‘shishdi. solih to‘rt farzandni tarbiyalab va gospital terapiya kafedrasida kelishayotgan edi. Farzandlarning assistentlik lavozimida olib qoldi. 2015 yilda Xasan Abdusamatovichga uchtasi ota-onalari kasbini tanlashdi. O‘sha yildan boshlab iqtidorli Xasan yana bir yuksak ishonch bildirilib, u Hozirda to‘ng‘ich farzand Abrorjon Abdusamatovichning ilmiy pedagoglik Toshkent tibbiyot akademiyasining Toshkent tibbiyot akademiyasining faoliyati boshlandi. 2009 yildan boshlab Farg‘ona filialiga direktor etib kardiologiya yo‘nalishida magistratura esa dotsentlik lavozimida faoliyat tayinlandi. Bu vazifada faoliyat bosqichida, katta qizi Iroda davolash ko‘rsatdi. Talabalarga fakultet va ko‘rsatish mobaynida uning mohir fakultetida grant asosida va kichik gospital terapiya fanlaridan chuqur tashkilotchi, bilimdon mutaxassis, qizi Gulchehra Toshkent pediatriya bilim berish bilan bir qatorda yosh talabchan ustoz sifatida ko‘p tibbiyot institutida ta’lim olmoqda. olim miokard infarkti o‘tkazgan qirralari ochildi: filialning moddiy- Xasan Abdusamatovichning amalga bemorlarda chap qorincha texnika bazasi yaxshilandi, ilmiy oshmagan niyatlarini ro‘yobga strukturasining qayta tuzilishi izlanishlar kengaydi, ta’lim-tarbiya chiqaruvchi, uning faoliyatini bo‘yicha ilmiy izlanishlar ham olib sifati yaxshilandi. Mas’uliyatli kelgusida davom ettiruvchi aqlli, zukko bordi va shu maqsadda 2009-2011 vazifada ishlash barobarida Xasan farzandlar bo‘lib ulg‘ayayotganligi yillari o‘z ilmiy ishini doktoranturada Abdusamatovich ko‘plab ilmiy ishlarni ko‘ngillarga bir oz bo‘lsada taskin davom ettirdi. 2011 yilning dekabrida amalga oshirdi, jumladan u 150 beradi... “Diagnostika, prognozirovaniye, ga yaqin ilmiy ishlarning: xorijiy farmakoterapiya obratimoy va respublika miqyosidagi ilmiy Yosh bo‘lsa-da, ammo, o‘zining disfunksii i remodelirovaniye LJ maqolalarning, tezislar, patentlar, serqirra faoliyati tufayli o‘zi faoliyat posle ostrogo infarkta miokarda” uslubiy tavsiyanomalar, o‘quv-uslubiy ko‘rsatgan Toshkent tibbiyot mavzusida doktorlik dissertatsiyasini qo‘llanmalarning muallifi edi. akademiyasi va “JEKSOFT” xususiy muvaffaqqiyatli himoya etdi. klinika shifokorlari jamoasi xotirasida 2017 yildan Xasan Abdusamatovich X.Mamatqulov 2012 yildan amaliy ishga o‘tib, Toshkent shahridagi butun umri mazmuni o‘z kasbiga 2015 yilgacha Toshkent tibbiyot “JEKSOF T” xususiy klinikasida akademiyasining tibbiy pedagogika bemorlar dardini yengillashtirishga, sadoqat, hurmat bilan yo‘g‘rilgan Xasan fakultetining fakultet va gospital ular sog‘lig‘ini tiklashda zukko terapiya, xalq tabobati va kardiolog sifatida o‘zining munosib Abdusamatovich Mamatqulovning stomatologiya fakultetining ichki hissasini qo‘shib kelmoqda edi. Afsuski kasalliklar kafedrasi mudiri lavozimida kasallik tufayli bevaqt o‘lim orzulari porloq yodi saqlanib qoladi.... o‘zi kabi beg‘ubor bo‘lgan Xasan Zotan, yaxshilar yodi, ular xotirasi muqaddasdir... Shoira QODIROVA, katta o‘qituvchi Hikmat Doimo olg`a intilish – inson tabiatining asosi. Hikmat

TIBBIYOTNOMA8 № 5-6 2023 YIL 8 MAY TIBBIYOT RIVOJIGA SALMOQLI HISSA QO‘SHGAN OLIM Respublikada taniqli olim, tibbiyot fanlari doktori, professor Najiyulla Habibullayevich Shomirzayev tibbiyot fanining rivojlanishiga salmoqli hissa qo‘shgan, qolaversa, pulmonologiya, yurak-qon tomir jarrohligi, umumiy jarrohlik amaliy masalalarining fundamental muammolarni kompleks ishlab chiqishni muntazam amalga oshirgan yuqori malakali mutaxassis hamda ustoz edi. N.Shomirzayev 1937 yil 4 dekabrda ta’lim vazirligi va Sog‘liqni saqlash rahbarligida 7 ta doktorlik va 23 ta Toshkent shahrida xizmatchi oilasida vazirligi o‘quv-uslubiy birlashmasi nomzodlik dissertatsiyalari himoya tavallud topdi. 1962 yilda institutni Prezidiumining a’zosi, 1995 yilda qilinganini ta’kidlash joiz. Ustoz tamomlagach ToshDavTIning O‘zbekiston Xalqaro aloqalar milliy tomonidan 450 dan ortiq ilmiy ish, operativ jarrohlik va topografik assotsiatsiyasi tibbiyot seksiyasi shu jumladan 4 ta monografiya, 4 ta anatomiya kafedrasida, so‘ngra boshqaruvining a’zosi sifatida o‘ziga ma’lumotnoma, 11 ta darslik va 58 ta ToshDavTI Markaziy ilmiy tekshirish yuklatilgan vazifalarini to‘laqonli o‘quv qo‘llanma nashr qilingan hamda laboratoriyasi morfologiya bo‘limida bajargan. 11 ta mualliflik guvohnomasi, 11 ta kichik ilmiy xodim lavozimida ishladi. ratsionalizatorlik takliflari olingan. Ustozning mehnat faoliyatlariga O‘z ilmiy izlanishlarini davom nazar solsak turli yillarda turli El-yurt ishonchi, hurmati va e’zoziga ettirgan N.Shomirzayev 1966 yilda lavozimlarda soha rivojiga munosib erishgan soha fidoyisi N.Shomirzayev nomzodlik dissertatsiyasini, 1973 hissa qo‘shib kelganini ko‘rishimiz «Hurmat belgisi» ordeni, «Mardonavar yilda Fanlar akademiyasi akademigi, mumkin. U 1985 yildan to 1987 yilgacha xizmatlari uchun», «Mustaqillikning 15 professor K.Zufarov rahbarligida va 1990 yildan 2000 yilgacha Sog‘liqni yilligi» medallari, «Sog‘liqni saqlash “O‘pkalardagi ba’zi operativ saqlash vazirligining tibbiyot ilmini a’lochisi» belgisi, O‘zbekiston Oliy aralashuvlarda ko‘krak qafasi boshqardi. Bundan tashqari, 1985 kengashi Prezidiumi va O‘zbekiston a’zolaridagi kompensator-moslashuv yildan 1998 yilgacha “O‘zbekiston respublikasi Sog‘liqni saqlash jarayonlari” mavzusida doktorlik tibbiyot jurnali”ning bosh muharriri vazirligining Faxriy yorliqlari, dissertatsiyasini muvaffaqiyatli himoya o‘rinbosari, 1973-1978 va 2002- Butunittifoq anatomlar, gistologlar qildi. 2005 yillarda “Medik” ko‘p adadli va embriologlar jamiyatining ro‘znomasining muharriri vazifasida «Morfologiyadagi katta xizmatlari 1973 yildan to 1976 yilgacha u faoliyat yuritgan. uchun» oltin medali, Abu Ali Ibn Sino ToshDavTI Markaziy ilmiy-tekshirish ko‘krak nishoni bilan mukofotlangan. laboratoriyasi, 1979 yildan 2005 N.Shomirzayevning hayot kitobida yilgacha ToshDavTI Operativ jarrohlik yangi sahifa ochilib, 1987 yildan to 1990 Olim, o‘ziga xos ijodkor, ustoz va va topografik anatomiya kafedrasiga yilgacha ToshDavTI rektori lavozimida murabbiy N.Shomirzayevning tibbiyot rahbarlik qildi. faoliyat olib bordi. Bundan tashqari, sohasidagi faoliyati va ilmu fanga mehr 1972-1973 yillarda – xalq deputatlari qo‘ygani bo‘lajak shifokorlarga o‘rnak Ilmiy ishlarga ham alohida e’tibor tuman kengashining deputati, 1990 desak aslo mubolag‘a bo‘lmaydi. qaratgan ustoz “Normal va topografik yildan 1995 yilgacha – xalq deputatlari anatomiya” darsligi, respublikada shahar kengashining deputati sifatida R.USMONOV, birinchilardan bo‘lib, 3- va 4-kurs sog‘liqni saqlash, madaniyat, fan va Odam anatomiyasi, operativ talabalari uchun “Operativ jarrohlik” o‘quv muassasalari bo‘yicha hay’atni jarrohlik va topografik anatomiya o‘quv qo‘llanmasini (2 marta nashrdan boshqargan. kafedrasi mudiri, t.f.d., professor, chiqqan), 2 jildlik “Klinik anatomiya” darsligini nashr ettirgan. Samarali faoliyati davomida 1997 I.GULMANOV, yildan 2020 yilgacha O‘zbekiston mazkur kafedraning katta Ustoz Sog‘liqni saqlash vazirligi Respublikasi Morfologlar jamiyati Ilmiy tibbiy Kengashi raisi (1985-1987 raisi sifatida tashkiliy tuzilmasi va o‘qituvchisi va 1990-2000) lavozimida faoliyat boshqaruv tizimi takomillashtirildi. ko‘rsatgan. Bundan tashqari, 1982-1985 Bundan tashqari, Buxoro Davlat yillarda ToshDavTI malaka oshirish tibbiyot instituti faxriy professori fakulteti dekani, ToshDavTI qoshidagi sifatida tanlangan. yosh muallimlar universitetining rektori, 1988-1990 yillarda Ittifoq oliy Sohaning fidoyisi N.Shomirzayev Hikmat Ajdodlarni xotirlash va keksalarni e’zozlash ulug‘ Hikmat qadriyat.

TIBBIYOTNOMA № 5-6 2023 YIL 8 MAY 9 INSON – ULUG‘, QADR – AZIZ Ajdodlarni xotirlash, ezgu ishlarini yodga olish, qolaversa, bu yorug‘ dunyoda umrguzaronlik qilib, keksalik gashtini surayotgan faxriylarimizni ardoqlash, ularga g‘amxo‘rlik ko‘rsatish xalqimizning qon-qoniga singib ketgan. Ilm-fan rivojiga qo‘shgan o‘z kasbining fidoyilari, olimlar va 9 may – Xotira va Qadrlash kuni munosabati bilan biz professorlarni sanab adog‘i yeta olmaymiz. Ilm-fan fidoyilari ko‘p yillar mobaynida Akademiyamizda faoliyat yuritib, ayni hamda e’tirofu ehtiromga loyiq insonlar haqidagi maqolalar kunlarda keksalik gashtini surayotgan ustozlarimiz haqida bilan tanishing. satrlar bitishga jazm etdik. “Tibbiyotnoma” ro‘znomasi moʻjazgina bo‘lgani bois ayrim ustozlar haqida satrlar bitildi, Qadrlash (qadr, qadriyat) – o‘zbek tilining izohli lug‘atida aksari ularning har birlarini alohida kitob qilib chop ettirgan biror-bir inson, sana, marosimni hurmatini boshqalardan balandroq ko‘targan holda maromiga yetkazish, qiymatini bo‘lsak-da ozlik qiladi. ko‘tarish ma’nolarida keltiriladi. E’ZOZU EHTIROMGA LOYIQ SHIFOKOR Barchamizga ma’lumki shifokorlik — mashaqqatli kasb. O‘zgalar dardi bilan, ularning taqdiri haqida qayg‘urib yashash albatta, oson emas. Bemorlarning tezroq tuzalib, oilasi bag‘riga sog‘- omon qaytishi esa nafaqat tibbiy muolajalar, balki shirin so‘z va mehrga ham bog‘liq. Tibbiyotda faqat bilim va tajriba ko‘rsatib xizmat qilgan tibbiyot faxriysi davomida yuzlab shogirdlar yetishtirgan. bilangina muvaffaqiyatga erishib bo‘lmaydi. Mamlakatxon Mahkamova Nabiyevna Ular orasida tibbiyot fanlari doktorlari Buning uchun sabr-matonat, qolaversa, ham bor. Mamlakatxon Mahkamovaga va fan nomzodlari ham ko‘p. Ustozning jasorat va fidoyilik ham kerak. Shifokor har sog‘liqni saqlash tizimida mas’uliyatli ham tibbiy ta’lim ravnaqi yo‘lidagi bir bemorga o‘z aka-ukasi, opa-singlisi, lavozimlarda sidqidildan fidokorona xizmat xizmatlari beqiyos. U Toshkent tibbiyot yaqinlaridek munosabatda bo‘lsagina, xalq qilgan, mamlakatimizning tibbiyot sohasini akademiyasidagi ko‘p yillik faoliyati orasida hurmat, nom va mehr qozonadi. rivojlantirishga samarali hissa qo‘shib davomida minglab shifokorlar tayyorlash kelayotgan tibbiyot xodimi, shifokor- jarayonida ishtirok etdi. Ko‘plab olimlar Yurtimizda muhtaram Prezidentimiz professor deya tarif berishimiz mumkin. yetishtirdi. Mamlakat opa hozir ham Shavkat Mirziyoyev g‘amxo‘rligi ostida talabalar hayotidan uzilib qolmagan. sog‘liqni saqlash sohasi xodimlari mehnati O‘z sohasining fidoyisi Mamlakatxon Chunki xonadoni shundoqqina Shifokorlar doimo e’tirof etib kelinadi. O‘z hayotini opa 1944 yil 20 avgustda Andijon shahrida shaharchasida joylashgan. Qolaversa, oliyjanob ishga – insonning sog‘lig‘i va tug‘ilgan. 1968 yil Andijon tibbiyot instituti shogirdlari, hamkasblari tez-tez yo‘qlab hayoti to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qilishga davolash ishi fakultetini bitirib, o‘z mehnat turadi. Yetmish to‘qqiz yoshli olima bugungi bag‘ishlagan tibbiyot xodimlari faoliyatining faoliyatini 1968 yilda Andijon shahar kunda keksalik gashtini surish bilan birga obro‘-e’tibori va ijtimoiy ahamiyatini 3-poliklinikasida jarrohlik ishi bilan ko‘plab shogirdlari bilan birga ilmiy- oshirish, mas’uliyatli va murakkab boshlagan. 1972 yildan Andijon tibbiyot tadqiqot ishlarining qator yo‘nalishlariga mehnatini moddiy rag‘batlantirish va instituti “Gospital jarrohlik” kafedrasi rahbarlik qilib, ilmiy-pedagogik kadrlar taqdirlash tizimini takomillashtirish klinik ordinatori sifatida faoliyat yuritib, tayyorlashda davom etmoqda. maqsadida «O‘zbekiston Respublikasi keyinchalik 1977 yili Moskva A.N.Bakulev sog‘liqni saqlash a’lochisi» ko‘krak nishoni nomidagi yurak-qon tomir ilmiy izlanish Bu kabi fidoyi tibbiyot xodimlari borligi ta’sis etilgan. instituti aspiranturasida tahsil olgan. Toshkent tibbiyot akademiyasining haqiqiy Tibbiyot fanlari nomzodligi va tibbiyot faxri hisoblanadi. Butun faoliyati davomida «O‘zbekiston Respublikasi sog‘liqni fanlari doktorligi darajalarini olgan. qasamyodiga sodiq qolib, shifokor saqlash a’lochisi» ko‘krak nishoni bilan Mamlakatxon Mahkamova uzoq yillar nomiga dog‘ tushirmagan, minglab sog‘liqni saqlash xodimlari hamda aholi davomidagi ilmiy faoliyati natijasida tibbiyot bemorlar duosini olgan bunday fidoyi sog‘lig‘ini mustahkamlash ishida o‘zini fanlari nomzodligi va tibbiyot fanlari insonlar hamisha e’zozu ehtiromga ko‘rsatgan, yetarlicha ish tajribasiga va doktorligi darajalarini egalladi va 1992 loyiq. kasb malakasiga ega bo‘lgan, o‘z faoliyatida yildan Toshkent tibbiyot akademiyasining yuqori natijalarga erishganlar orasida “Fakultet va gospital jarrohligi” kafedrasi S.RUSTAMOVA, Toshkent tibbiyot akademiyasi xodimlari professori lavozimlarida xizmat qildi. Pediatriya, stomatologiya, xalq ham borligi quvonarli. Minglab bemor bolalarning xastaliklardan tabobati va tibbiy pedagogika fakulteti xalos bo‘lishi yo‘lida ilmiy izlanishlar olib Mazkur ko‘krak nishoni bilan bordi, sohada yangiliklar yaratdi. dekani muovini taqdirlangan bir guruh tibbiyot sohasining fidoiy faxriylari orasida ushbu sohada uzoq Mamlakatxon Mahkamova faoliyati yillar vatanparvarlik va sadoqat namunasini Hikmat Xotira – ajdodlarga yuksak hurmat va ehtirom ifodasi. Hikmat

TIBBIYOTNOMA10 № 5-6 2023 YIL 8 MAY OLIM – JAMIYATNING KO‘MAKCHISI O‘z sohasining fidoyisi, olimimiz haqida bitilgan moʻjazgina maqolamizni bejiz shunday nomlamadik, zero, haqiqiy olim o‘z yurti, o‘zi istiqomat qilayotgan jamiyatining haqiqiy ko‘makchisi hisoblanadi. To‘lqin Iskandarov Iskandarovich yurtimizning yetakchi fidoyisi deya ta’rif berish gigiyenisti, toksikologi va ekolog olimlaridan biri hisoblanadi. mumkin. Yuksak hurmat va sharafga muyassar O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi va Rossiya bo‘lgan yetuk olim 1980- Federatsiyasi tibbiyot-texnika fanlari akademiyasining 1989 yillar va 1995-2010 akademigi, tibbiyot fanlari doktori, professor, O‘zbekiston yillarda Sanitariya, gigiyena Respublikasida xizmat ko‘rsatgan vrach, oliy toifali vrach va kasb kasalliklari ITI T.Iskandarov 1939 yili 25 aprelda Toshkent shahrida direktori, 1989-1995 yillarda tug‘ilgan. Yoshligida qalbida shifokorlikka bo‘lgan qiziqishi, Sog‘liqni saqlash vazirligida ilmga bo‘lgan havas uni tinmay izlanishga undadi. Tibbiyot O‘zbekiston Respublikasi sohasiga bo‘lgan qiziqish sabab tibbiyot oliygohida ta’lim Bosh davlat sanitariya olishni ma’qul ko‘rdi. Ustoz 1962 yilda Toshkent Davlat tibbiyot vrachi, Sog‘liqni saqlash institutining sanitariya-gigiyena fakultetini tamomlab, 1964 vazirining o‘rinbosari lavozimlarida ishladi. yilda O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi O‘zbek sanitariya, gigiyena va kasb kasalliklari ITI qoshidagi Malakali kadrlar tayyorlashdagi xizmatlari hamda aspiranturaga o‘qishga kirdi. ilm-fan taraqqiyotiga qo‘shgan munosib hissasi uchun T.Iskandarov «Mehnat Qizil Bayroq», «Shon-sharaf belgisi» O‘zining hayot yo‘lini belgilab olgan, kelgusida ilmiy- ordeni, «Jasoratli mehnati uchun» medali, «Sog‘liqni saqlash tadqiqot ishlarini olib borib, o‘z sohasining olimi bo‘lishga a’lochisi», «Oliy ta’limdagi a’lo muvaffaqiyatlari uchun», bel bog‘lagan T.Iskandarovga 1977 yili professor ilmiy unvoni «SSSR ixtirochisi» ko‘krak nishonlari, to‘rtta QXXK medali, berildi. Sohaning yetuk olimlaridan saboq olib, puxta bilim «O‘zbekiston Fanlar Akademiyasiga 60 yosh» ko‘krak nishoni egallagan ustoz 1989 yilda O‘zbekiston Respublikasi Fanlar bilan taqdirlangan. Olim nafaqat yurtimizda balki xorijda ham Akademiyasining «Ekologiya» mutaxassisligi bo‘yicha alohida e’tirofga sazovor bo‘lgani faxr tuyg‘usini baxsh etadi. muxbir a’zosi, 2000 yilda Fanlar akademiyasi akademigi etib Olim 2000 yilda Angliyaning Kembrij universiteti tomonidan saylandi. «20 asrning atoqli odamlari» medali bilan taqdirlanib, uning nomi mazkur universiteti tomonidan tuzilgan va nashr Ezgu intilishi, olgan bilimlarini hayotga tatbiq etish etilgan «20 asrning atoqli odamlari» ro‘yxatiga kiritilgan. maqsad qilgan To‘lqin Iskandarov Toshkent Davlat tibbiyot Tinimsiz mehnati o‘z navbatida e’tirof etilib, 2019 yilda institutini tamomlagach pedagogik faoliyatini mehnat «Fidokorona xizmatlari uchun» ordeni bilan taqdirlangan. gigiyenasi kafedrasida boshladi. U fidoyi va izlanuvchan rahbar sifatida 25 yildan ortiq vaqt davomida Toshkent Hozirgi vaqtda T.Iskandarov sanitariya, gigiyena va kasb Davlat tibbiyot instituti sanitariya-gigiyena fakulteti kasalliklari ITIda pestitsidlarni gigiyenasi va toksikologiyasi kommunal gigiyena kafedrasi mudiri lavozimida ishlagan. laboratoriyasi mudiri hamda kommunal gigiyena va mehnat gigiyenasi kafedrasining jamoatchilik asosida professor- Bunday ijobiy o‘zgarishlar institutning professor- maslahatchi lavozimida ishlab kelmoqda. o‘qituvchilari va tadqiqotchi xodimlari uchun keng imkoniyat eshiklarini ochdi. Shogirdlariga mehribon ustoz T.Iskandarov Bir so‘z bilan aytganda olimning katta ilmiy salohiyati, gigiyenistlar, toksikologlar, ekologlar maktabini yaratdi. tashkilotchiligi va amalga oshirgan ishlariga berilgan Uning rahbarligi va ilmiy maslahatlari ostida 76 nafar fan munosib baho deb aytish mumkin. nomzodi va 26 nafar fan doktori tayyorlandi. T.Iskandarov el tanigan olim bo‘lish bilan birga ahil Oliy ta’lim sohasida sifatli va malakali kadrlar oilaning boshlig‘idir. Hayotda va turmushda hamisha tayyorlashdagi xizmatlari hamda ilm-fan taraqqiyotiga unga yelkadosh bo‘lib kelayotgan rafiqasi bilan birgalikda munosib hissa qo‘shganini alohida ta’kidlash joiz. el koriga yaraydigan farzandlarni tarbiyalab, voyaga T.Iskandarov tomonidan 780 ta ilmiy ishlar nashr yetkazishgan. etilgan. Jumladan 46 ta monografiya, 7 ta darslik, 81 ta ixtiro va patentlarga mualliflik guvohnomasi, 58 ta El-yurt ishonchi, hurmati va e’zoziga erishgan fidoyi O‘zbekiston Respublikasi sanitariya me’yorlari, qoidalari olim, ustoz va murabbiy To‘lqin Iskandarov erishgan va gigiyenik normativlari, 118 ta gigiyena, ekologiya va yutuqlari barchasi uning hayot sarhadlarida to‘g‘ri yo‘lni toksikologiya masalalariga bag‘ishlangan uslubiy tavsiyalar tanlagani, ilmu fanga mehr qo‘ygani va mashaqqatli mehnati va ko‘rsatmalardir. Bundan tashqari, uning muharrirligida samarasidir, desak mubolag‘a bo‘lmaydi. 47 ta ilmiy ishlar to‘plami va konferensiya materiallari nashr etilganini ham aytish joiz. Go‘zal ISKANDAROVA, Kommunal va mehnat gigiyenasi kafedrasi mudiri T.Iskandarovga kasbiga sadoqatli, tibbiyot sohasining Hikmat Inson bor ekan, xotira quyoshi abadiy nur Hikmat sochaveradi.

TIBBIYOTNOMA № 5-6 2023 YIL 8 MAY 11 IBRATLI UMR Ayol – oila shamchirogi. O‘z xonadonini mehri bilan isituvchi, unga ko‘rkamlik va fayz bag‘ishlovchi hamdir. Agar ayol ilm bilan shug‘ullansa, bu uning yana bir go‘zal fazilat sanaladi. Erkak ilmli bo‘lsa – farzand ilmli bo‘ladi, ayol ilmli bo‘lsa – millat ilmli bo‘ladi, deyishadi donolar. Bu hikmat ayollar sha’nini yana bir qadar yuksaklikka ko‘taradi. Ana shunday olimalardan biri tibbiyotimiz fidoyisi, professor Rixsixon Sobirova Abdukadirovnadir. Rixsi Sobirova 1948 yilda zamonaviy texnik anjomlar va ustozdir. O‘zining pedagogik Toshkent shahrida tug‘ilgan. 1966 adabiyotlardagi ma’lumotlardan faoliyatini doimiy ravishda yilda o‘rta maktabni oltin medal unumli foydalanadi. takomillashtirib bormoqda. O‘z bilan tugatib, shu yili Toshkent ustida ishlash unga xos bo‘lgan Davlat tibbiyot institutiga o‘qishga Ustozning yana bir e’tiborli muhim fazilatdir. Shu bois jamoada kirgan. jihati o‘z ustida tinmay ishlaydi, barcha hamkasblari va talabalar muntazam ravishda kasbiy orasida katta hurmat va e’tiborga Ustozning hayot yo‘llariga nazar mahoratini oshiradi, jamoatchilik sazovor. “Moʻtabar ayol” ko‘krak soladigan bo‘lsak turli lavozimlarda ishlarida faol qatnashadi. nishoni bilan taqdirlangan. faoliyat yuritganini ko‘rish mumkin. O‘z faoliyatini 1974 yildan boshlab Iste’dodli ilmiy izlanuvchi, Soha rivojiga hissa qo‘shib Toshkent Davlat tibbiyot institutida talabchan pedagog, ilmiy rahbar kelayotgan ustoz oilada ham assistent, dotsent, professor, R.Sobirova 255 dan ortiq ilmiy, mehribon ona hisoblanadi. Ikki nafar kafedra mudiri lavozimlarida o‘quv va o‘quv-uslubiy nashrlar, farzandini yurt koriga yaraydigan ishlagan. Soha rivojiga munosib shu jumladan 8 ta darslik, 4 mutaxassis etib tarbiyalaganini hissa qo‘shib kelayotgan tibbiyot ta monografiya, 6 ta mualliflik alohida ta’kidlash joiz. fanlari doktori, professor Rixsi guvohnomasining muallifi Sobirova Tibbiy va biologik kimyo hisoblanadi. Qator xalqaro ilmiy- Havas qilsa, ibrat olsa, andoza kafedrasida professor lavozimida amaliy anjumanlar qatnashchisi olsa arziydigan oilaning piru 2012 yildan beri ishlab kelmoqda. bo‘lish bilan birga biologik kimyo badavlat sohibasi shirindan- ixtisosligi bo‘yicha 1 fan doktori shirin nabirajonlarning sevimli Ko‘plab shogirdlarining sevimli va 9 fan nomzodini tayyorlagan. buvijonisi. Har ikkisi ham fan doktori ustoziga aylangan R.Sobirova Bundan tashqari, fundamental fanlar darajasini olishgan ikki farzandning 1982 yilda «Osobennosti obmena bo‘yicha grant loyihalariga rahbarlik mehribon onajonisi, ishxonada lipidov pri eksperimentalnoy qilgan. esa mehribon ustoz, ilmiy rahbar giperxolesterinemii na fone el e’zozlagan olima, fan olimiga xronicheskoy intoksikasii Tibbiy va biologik kimyo ulkan hissa qo‘shgan professor fosfamidom» mavzusida kafedrasi professori lavozimida Rixsixon Abdukadirovna haqilarida nomzodlik, 1994 yilda ishlayotgan davrida magistrlarni har qancha gapirsak va yozsak «Xarakteristika sostoyaniya o‘qitish va ilmiy ishlar bo‘yicha kamlik qiladi. strukturi i funksii membrannoy javobgarlik qilgan. Bu davrda sistemi pri eksperimentalnix uning tomonidan kafedrada qator Bir so‘z bilan aytganda uning patologiyax podjeludochnoy tashkiliy ishlar amalga oshirildi. hayoti ilm yo‘lidagi tinimsiz jelezi i puti patogeneticheskoy «Tibbiy biokimyo» mutaxassisligi izlanishlari erishgan va korreksii» mavzusida doktorlik bo‘yicha kvalifikatsion tavsif va erishayotgan yutuqlari kelajagimiz dissertatsiyasini muvaffaqiyatli DTSga moslangan holda o‘quv bo‘lgan yoshlar uchun ibrat himoya qilgan. dasturlari va rejalar qayta ko‘rib maktabidir, desak aslo mubolag‘a chiqilib, o‘quv jarayonida zamonaviy qilgan bo‘lmaymiz. Tinimsiz harakat, ilmga bo‘lgan texnologiyalar keng joriy etilgan. chanqoqlik tufayli R.Sobirova Yana bir ahamiyatli jihati olima Qutbiddin NIZOMOV, pedagogik faoliyati davomida o‘quv jarayonida ingliz tilidan keng Sog‘liqni saqlash a’lochisi, Turon tajribali, yuqori malakali pedagog foydalanishning targ‘ibotchisidir. Yozuvchilar uyushmasi haqiqiy a’zosi, va mutaxassis bo‘lib yetishdi. Ta’kidlash joizki u ma’ruza va amaliy Rixsi Abdukadirovna o‘zining Alijon FAQIROV, mashg‘ulotlarni yuqori metodologik ilmiy hamda pedagogik faoliyati Yevropa tabiiy fanlar akademiyasi saviyada olib boradi, o‘qitishda davrida vijdonli, mas’uliyatli, o‘ziga haqiqiy a’zosi, Turon xalq yozuvchisi va talabalarga nisbatan talabchan Hikmat Keksalarni e’zozlash ulug‘ qadriyat. Hikmat

TIBBIYOTNOMA12 № 5-6 2023 YIL 8 MAY TINIB-TINCHIMAS PROFESSOR… Tinib-tinchimaydigan, izlanuvchan, bilim olishga intiluvchan, olgan bilimini boyitib, charxlab turadigan insonlar o‘z mehnatlari bilan e’tirofu ehtiromga sazovor bo‘lishadi. Ana shunday insonlardan biri Tibbiy va biologik kimyo kafedrasining faxriy professori Stalina Kasimova Salixovnadir. Shu kunlarda uyda bo‘lishlariga qaramay qayd qilingan. Ishlarining nazariy va yo‘nalishlari bilan qiziqibgina qolmay, yosh izlanishdan, ilm bilan shug‘ullanishdan eksperimental natijalari «Stronsiy v avlod bilan ulashishga intilishlarini e’tirof charchamaydigan faxriy ustozni ko‘rgani stekle» va «Mikrotvyordost xrupkix etish joiz. borganimda har doimgidek kompyuter opticheskix materialov» monografiyalarida oldida o‘tirganlariga guvoh bo‘ldim. umumlashtirilgan. Bu monografiyalar Olimaning «Umumiy va bioorganik mahalliy va chet el jurnallarida ko‘zga kimyodan amaliy mashg‘ulotlar» darsligi Professor S.Kasimova 1936 yil 27 ko‘ringan mutaxassislar tomonidan 2003 yilning eng yaxshi darsligi deb topilib, dekabrda Samarqand shahrida tug‘ilgan. yuqori baholangani tahsinga sazovor. Respublika tanlovida 3-darajali diplom bilan 1954 yilda o‘rta maktabni bitirib, O‘rta Osiyo S.Kasimova 450 ilmiy ishlar, shu jumladan taqdirlangan. 1996 yil may oyida S.Kasimova Politexnika institutining kimyo-texnologiya 16 ta monografiya, 12 ta SSSR mualliflik Xalqaro muhandislik akademiyasining fakultetiga o‘qishga kiradi. Oliygohni 1959 guvohnomalarning muallifi hisoblanadi. haqiqiy a’zosi, 1996 yilning oktabr oyida yilda «Silikat texnologiya»si mutaxassisligi Shulardan 100 tasi MDH nashriyotlarida, 80 – Rossiya tabiiy fanlar akademiyasining bo‘yicha imtiyozli bitirgan qahramonimiz tasi esa xalqaro nashriyotlarda ingliz tilida xorijiy a’zosi qilib saylangan. Samarali 1959 yilda O‘zbekiston Respublikasi chop etilgan. Bundan tashqari, professor mehnatlari natijasida 2006 yilda “Do‘stlik” FA Kimyo institutida katta tajribakor 2 ta fan doktori va 15 ta fan nomzodlariga bo‘lib ishlagan. 1960 yili aspiranturaga rahbarlik qilgan. ordeni bilan taqdirlandi. kirib, SSSR Fanlar Akademiyasining Ilm sohasidagi faolligi olimani Silikatlar kimyosi institutiga safarbar Shu o‘rinda S.Kasimova bir qator qilinib (Leningrad shahri), u yerda 1964 respublika va xalqaro konferensiyalarda o‘z butun dunyoga tanitgan, desak yili «Natriy-stronsiysilikatli shishalarining ma’ruzalari bilan qatnashganini aytish joiz. mubolag‘a bo‘lmaydi. Qanchadan- fizik-kimyoviy xossalari» mavzusida texnika Izlanishlarining natijasi Belgiya, Yaponiya, qancha mashhur insonlar bilan tanish fanlari nomzodi ilmiy darajasi olish uchun Germaniya, Hindiston, Ispaniya, Xitoy, AQSH, bo‘lib, do‘stlashish imkoniyatiga ega dissertatsiyani himoya qilib, O‘zbekiston Yaponiya, Italiya, Gollandiya, Bolgariya, bo‘lganlar. Ular qatoridan Nobel Respublikasi FA Kimyo institutiga ishga Turkiya, Angliya, Portugaliya, Shveytsariya, mukofotining sovrindorlari Laynus qaytdilar. 1966-1970 yillarda S.Kasimova Fransiya, Avstriya, Chexiya va boshqa Poling, akademik Proxorov, birinchi O‘zSSR Vazirlar Mahkamasida Fan bo‘limida mamlakatlardagi xalqaro kongresslarda ayol kosmonavt V.Tereshkovalar joy katta referent bo‘lib ishlagan bo‘lsa, 1970 ma’ruzalarda yoritilgan. olgan. yilda O‘zSSR FA Kimyo institutiga katta ilmiy xodim qilib o‘tkazildi va Leningraddagi Olima yillar mobaynida ilmiy izlanishlar Mehridaryo ustozning shogirdi S.I.Vavilov nomidagi Davlat optika institutiga olib bordi. 1981 yilda «Anorganik va bo‘lish qalblarda iftixor tuyg‘usini safarbar qilindi. U yerda 1975 yilda doktorlik fizkolloid kimyo» kafedrasi bo‘yicha uyg‘otadi. Olimaning ilmiy faoliyati, dissertatsiyasini sanoatda ishlatiladigan professor ilmiy unvonini olganini aytish ayniqsa yoshlar, talabalarni qiziqtiradi. lazer atermal shishalarini yaratishga joiz. U 1990 yilda tibbiyot institutlarining Shu munosabat bilan tibbiy va biologik bag‘ishlangan ish bo‘yicha himoya qilib, talabalari uchun «Biogenniye elementi» kimyo kafedrasining xodimlari tez-tez texnika fanlari doktori ilmiy darajasini oldi. (Toshkent), 1997 yilda «Biogendik uchrashuvlar uyushtirib turadi. Ha, elementter» (Bishkek) qirg‘iz tilida, professor Stalina Kasimova tinib- S.Kasimova – shishalar sintezi sohasi 2001 yilda «Umumiy va bioorganik tinchimas o‘zbek olimasi. Olimaning va ularning xossalarini o‘rganishda yetuk kimyodan amaliy mashg‘ulotlar» (kirill hayot yo‘li, ilmiy olami yosh avlodni mutaxassis hisoblanadi. Aynan olima alifbosida), 2005 yilda esa “Umumiy tarbiyalashda namuna bo‘la oladi. birinchi bo‘lib shishaning ko‘pgina xossalari va biorganik kimyodan amaliy bo‘yicha sistematik tadqiqotlar o‘tkazdi. mashg’ulotlar” o‘zbek tilida lotin Xosiyat TADJIYEVA, Yangi lazer atermal shishasi sifatida GLS grafikasida, 2010 yilda «Nanotexnologii Tibbiy va biologik kimyo kafedrasi 10 lazer shishasi sanoatdagi lazer shishalar v meditsine», 2011 yilda «Fizicheskaya i ichida birinchi qatorda turadi. Bu shunday kolloidnaya ximiya», 2011 yilda «Hujayra dotsenti shisha hisoblanadiki, u keng ko‘lamda kibernetikasi. Nanotexnologiyalar», 2017 ishlatiladigan atermal shishalar ichida eng yilda «Nanotexnologii v stroitelstve i yaxshisi va rangsiz optik tuzilmalardagi arxitekture XXI veka» darsliklarini, 2020 shishalar sifatida ham ishlatilishi mumkin. yilda «Zdravstvuyte roboti!!!» nomli ilmiy-ommabop adabiyotni yaratdilar. Gollandiyada ingliz tilida chiqarilgan Nafaqada uyda o‘tirib, dunyo yangiliklardan ma’lumotnomalar to‘plamida chetda qolmay va ilmning eng zamonaviy S.Kasimovaning ishlari 65 marotaba Hikmat Xotira va Qadr hech qachon eskirmaydigan tuygʼu. Hikmat

TIBBIYOTNOMA № 5-6 2023 YIL 8 MAY 13 UMR MAZMUNI... Har qanday ijtimoiy tuzilma asosida ayollarning reproduktiv imkoniyatlari bilan bir qatorda yangi avlodning shakllanishi va rivojlanishida ham ularning o‘rni beqiyos hisoblanadi. Zotan, ayol va uning jamiyat hayotidagi o‘rni hamisha muhim mezon bo‘lib kelgan, ular har bir sohada o‘zlarining fidokorona mehnatlari bilan obro‘-e’tibor qozonib kelishadi. Ana shunday insonlardan Professor N.Nasriddinovaning tibbiyot faniga biri Toshkent tibbiyot qo‘shayotgan hissasi e’tirof etilib, u kishi tibbiyot-texnika akademiyasining 2-son fakultet ensiklopediyasiga kiritildi, bir necha bor Faxriy yorliqlar va gospital terapiya, nefrologiya va gemodializ kafedrasida va 2000 yili AQShning “Abi” xalqaro biografik institutining yarim asrdan ortiq vaqt davomida samarali mehnat qilib, “Oltin medali” bilan mukofotlandi hamda 2021 yili “Mo‘tabar hozirda nafaqada bo‘lgan professor, hurmatli olima, jonkuyar ayol” ko‘krak nishoni bilan taqdirlandi. ustoz – Naima Nabiyevna Nasriddinova hisoblanadi. Naima Nasriddinova 1964 yili Toshkent Davlat meditsina Hozirgi zamon pedagogining asosiy fazilatlaridan biri institutining davolash fakultetini “Imtiyozli diplom” bilan o‘z kasbiga sadoqatliligi, g‘oyaviy e’tiqodliligi, o‘z kasbini tugallab, 1964-1972 yillar mobaynida ToshDavMI ichki sevishi, bu kasbga nisbatan cheksiz sadoqat uni boshqa kasalliklar propedevtikasi kafedrasi assistenti,1972-1988 kasb egalaridan ajratib turadi. Zero, pedagog faqat o‘z yillar mobaynida kafedra dotsenti lavozimlarida faoliyat talabalarining ongiga murojaat qilibgina qolmay, balki, ko‘rsatdi. 1972 yili tibbiyot fanlari doktori, professor ularning his-tuyg‘ulariga, irodasiga ta’sir ko‘rsatib, aktiv N.Ismoilov rahbarligida “Oshqozonga Toshkent mineral faoliyatga undaydi, buning uchun esa u yaxshi psixologik suvining ta’siri” mavzusida nomzodlik ishini, 1994 yilda va pedagogik bilimlarga ega bo‘lishi zarur. N.Nasriddinova esa “Yurak ishemik kasalligi va alkogolli kardiomiopatiya” o‘zining ma’ruzalarida aniq bilimlar yuzasidan bilimlar mavzusida doktorlik ishini himoya qildi. 1996-1997 yillarda tizimini berishi, fan va texnika yangiliklari bilan tanishtirib, UASh kafedrasi professori, 1997 yildan 2005 yilgacha uning muammo va istiqbollari haqida tushunarli va sodda birinchi ToshDavTI stomatologiya fakultetining ichki talqin qilishi talabalarni mustaqil fikrlashga o‘rgatishi kasalliklar va geriatriya kursi mudiri, 2005 yildan 2022 hamda ularda ilmiy dunyoqarashni shakllantirishda yilgacha Toshkent tibbiyot akademiyasining 2-son samarali rol o‘ynashi bilan ajralib turardi. fakultet va gospital terapiya, nefrologiya va gemodializ kafedrasining professori lavozimida ishlagan. Umr mazmuni o‘z kasbiga fidoyilik bilan yo‘g‘rilgan inson Olima o‘zining 58 yillik pedagogik faoliyati davrida – Naima Nabiyevna o‘zining ish faoliyati davomida talabchan 30 mingdan ortiq yosh mutaxassislarni tayyorlashda rahbar, jonkuyar pedagog, o‘z ishiga sadoqatli, e’tiborli, qatnashdi. U kishi respublikamizda geriatriya xizmatining yoshlarning doimiy maslahatchisi va g‘amxo‘r ustozi, shu yo‘lga qo‘yilishida tashabbuskorlardan biri hisoblanadi. U bilan birga samimiy va kamtarin inson sifatida akademiya kishi rahbarligida geriatriya masalalariga bag‘ishlangan professor-o‘qituvchilari, ilmiy xodimlar hamda talabalar ko‘plab anjumanlar, seminarlar o‘tkazildi, geriatriyaning orasida katta obro‘-e’tiborga sazovor bo‘ldi, ular hurmatini dolzarb muammolariga bag‘ishlangan ilmiy maqolalari, qozondi. ma’ruzalari va “Geriatriya v deyatelnosti vracha obshiy praktiki” monografiyasi va o‘zbek va rus tillarida, “Xospis Inson, millat va xalq tarixiy xotira tuyg‘usi bilan to‘g‘risida” risolalari chop etildi. Gerontolog sifatida Jeneva, barhayotdir. Xotira – kechagi o‘tmishni, ajdodlar o‘gitini, Budapesht, Moskva shaharlarida o‘tkazilgan xalqaro milliy merosimizni anglatib turuvchi – muqaddas kitob anjumanlarda ishtirok etgan. Olima tomonidan 180 ta zarvaraqlaridek hayotimizni yoritib turadi. Qadr esa insonni ilmiy ishlar va 40 dan ortiq o‘quv-uslubiy ko‘rsatma va yuksaklikka ko‘taradi, uning faoliyatiga, orzu-intilishlariga, qo‘llanmalar hamda ko‘plab ilmiy-ommabop maqolalar maqsad-maslaklariga olijanoblik bag‘ishlaydi. chop etilgan. Ayniqsa bu borada olimaning “Shifo-info” gazetasining tahrir a’zosi sifatida olib borgan ishi diqqatga Binobarin, inson qadrini ulug‘lash, avvalo, ayolga hurmat molik. U kishi tomonidan tayyorlangan sog‘lom turmush va ehtirom, mo‘tabar onalarimizni e’zozlash, munis opa- tarzini targ‘ib etish, kasalliklarning oldini olish bo‘yicha, singillarimizni qadrlash orqali ro‘yobga chiqishi e’tirof ovqatlanish tartibiga rioya qilish, va gerontologiyaga etilgan. bag‘ishlangan maqolalari gazetxonlar tomonidan zo‘r qiziqish bilan o‘qib kelinadi. Zero, ta’kidlanganidek: “Yaratganning buyuk va beqiyos mo‘jizasi bo‘lmish ayol zotini ta’riflash va madh etish uchun har qanday yorqin timsol va tashbehlar kamlik qiladi”. Shoira QODIROVA, Ozimboy JABBAROV Hikmat Nuroniylarimiz e’zozlanishi xalqimizga xos Hikmat qadriyatlar ko‘zgusi sanaladi.

TIBBIYOTNOMA14 № 5-6 2023 YIL 8 MAY HURMAT VA E’ZOZGA ERISHGAN OLIMA Ayol – borliq ko‘zgusi. Uning go‘zalligi olamni charog‘on etadi, chunki uning niyati pok, o‘zi pok. Shu bois, uni avaylab, asragan yurtning kelajagini porloq deb naql qilishadi. Latofatli, oqila o‘zbek ayollari bir qiyofada u ham ona, ham singil, ham shifokor, ham pazanda, ham ustoz, albatta uning qirralari beqiyos hisoblanadi. Tibbiyot sohasi xodimlari orasida tibbiyot fanlari doktori, kafedra klinik bazasiga tashrif professor Mamlakat Rustamova To‘laboyevnaga o‘zining kasbiga buyurib, mahorat darslari o‘tkazib, sadoqati va fidoyiligi bilan ajralib turadigan oq libosli shifokor ma’ruzalar o‘qishdi. deya ta’rif berish mumkin. Professor Mamlakat Rustamova Izlanuvchan, bolaligidan tirishqoq bo‘lgan ustoz 1967 yili “Geriatriya” fanidan o‘quv darsligi o‘rta maktabni oltin medal bilan tamomlab, shu yili Toshkent (kirill va lotin alifbosida), 220 Davlat tibbiyot institutining davolash fakultetiga o‘qishga kirdi. dan ortiq publikatsiyalar, shu Olgan bilimlari, ustozlarning o‘gitlari sabab 1973 yili Toshkent jumladan shifokorlar uchun davlat tibbiyot institutining davolash fakultetini davolash ishi “Ovqat hazm qilish a’zolari mutaxassisligi bo‘yicha imtiyozli diplom bilan tugatdi. kasalliklarini tashxislash va davolash standartlari” o‘zbek va Sohaga bo‘lgan mehri uni yanada o‘rganishga undadi. rus tillarida, 30 dan ortiq metodik Mamlakat Rustamova 1973-1978 yillari Moskva shahridagi qo‘llanmalar va tavsiyanomalar Kardiologiya ilmiy-tadqiqot institutida klinik ordinatura va muallifi hisoblanadi. aspiranturada tahsil olib, nomzodlik dissertatsiyasini «Dinamika arterialnogo davleniya i funksionalnoye sostoyaniye ostavlennoy Uning rahbarligi ostida bajarilgan ilmiy ishlar natijalari yedinstvennoy pochki bolnix, lechennix nefrektomiyey po TTA klinikalari, Respublika maxsus ilmiy amaliy Ftiziatriya va povodu simptomaticheskoy arterialnoy gipertenzii» mavzusida pulmonologiya markazida, Gastroenterologiya ilmiy markazida muvaffaqiyatli yoqladi. Doktorlik dissertatsiyasini esa 1994 yilda amaliyotga tatbiq etilgan, o‘quvchilari qo‘llagan usullar tibbiyot Ikkinchi Toshkent davlat tibbiyot institutida «Rasprostranennost amaliyotida oshqozon ichak va nafas tizimi kasalliklari bor i osobennosti klinicheskogo techeniya xronicheskogo bronxita bemorlar hayoti sifatini yaxshilashga yordam berib kelmoqda. v regione Yujnogo Priaralya» mavzusida muvaffaqiyatli yoqladi. Ustoz yetti yil davomida TTA bo‘yicha Surxondaryo viloyatida Soha rivojiga hissa qo‘shishni diliga jo qilgan Mamlakat namunali QVPlar tashkillashtirish va metodik yordam ko‘rsatishga Rustamovaning 1996 yili sentabr oyida Ikkinchi Toshkent davlat mas’ul bo‘lib ish olib bordi. Hozirda Andijon davlat tibbiyot instituti tibbiyot instituti qoshida 2-son Umumiy amaliyot shifokori qoshidagi himoyalar bo‘yicha Maxsus ilmiy kengash a’zosi, tayyorlovchi ichki kasalliklar va klinik allergologiya kursi bilan Sog‘liqni saqlash vazirligi diyetologiya bo‘yicha konsultanti, kafedrasi tashkil etilishida o‘rni beqiyos. Kafedra tashkil etilishida 1-davolash fakulteti ilmiy kengashi raisi o‘rinbosari vazifalarini ustoz faol ish olib bordi va kafedra mudiri etib tayinlandi. O‘z faollik bilan bajarib kelmoqda. o‘rnida ta’kidlash joizki kafedraning birinchi tashkilotchisi va asoschisi professor Mamlakat Rustamova hisoblanadi. Ustoz Bundan tashqari, kafedrada terapiya mutaxassisligi bo‘yicha kafedrani 1996 – 2012 yillari va 2017 – 2018 yillari boshqarib keldi. klinik ordinatorlarga ustoz sifatida yoshlar tarbiyasiga o‘z hissasini qo‘shib kelmoqda. Aholi orasida sog‘lom turmush tarzi Kafedraning tashkil topgan dastlabki kunlaridan boshlab ichki va ratsional ovqatlanish afzalliklarini targ‘ibotiga ham alohida kasalliklar fani bo‘yicha dolzarb muammolarni yechish ustida bir e’tibor qaratib kelayotgan ustoz telekanallar orqali namoyish qancha ilmiy izlanishlar olib borildi. Ko‘p uchraydigan terapevtik etiladigan maxsus ko‘rsatuvlarda chiqishlar qiladi. kasalliklarni barvaqt aniqlash va davolash yo‘lida olib borilgan ilmiy izlanishlar natijasida zamon talablariga javob beruvchi yangi Ustoz turli yillarda rahbarlik lavozimlarida faoliyat olib tashxislash, davolash va profilaktika usullari ishlab chiqilib, ular borib, soha rivojiga munosib hissa qo‘shdi. Oliy ta’lim sohasida natijasida nomzodlik dissertatsiyalari himoya qilindi. sifatli va malakali kadrlar tayyorlashdagi xizmatlari hamda ilm-fan taraqqiyotiga qo‘shgan munosib hissasi uchun 2000 U tajribali pedagog va ustoz, respublikamiz sog‘liqni saqlash yili «O‘zbekiston Respublikasi Tibbiyot a’lochisi» medali bilan tizimida faoliyat ko‘rsatishga 50 dan ortiq shogirdlar tayyorlab taqdirlandi. chiqardi, ular ichida bir nafar fan doktori, 9 nafar fan nomzodi, 11 nafar magistr va 30 dan ortiq klinik ordinatorlar bor. M.Rustamova Shogirdlari va u bilan muloqot qilish imkoniyatiga ega rahbarligida kafedra xodimlari o‘quv, o‘quv-uslubiy, ilmiy, madaniy- bo‘lganlarning barchasining katta mehr-muhabbat va hurmatiga ma’rifiy va xalqaro hamkorlik sohalarda ulkan yutuqlarga loyiq bo‘lgan Mamlakat Rustamova kamtarligi, yuksak bilimdonligi, erishdi. Professor M.Rustamova va kafedra xodimlari xalqaro qalb kengligi va mehribonligi bilan ajralib turadi. Ustozning f a n va respublikada o‘tkazilgan kongress va konferensiyalarda sohasiga qo‘shgan hissasi, shogirdlar tayyorlashdagi qimmatli qatnashib, ichki kasalliklarning dolzarb muammolariga o‘gitlari tahsinga sazovor. So‘zimiz so‘nggida ustozning umrlari bag‘ishlangan ma’ruzalar bilan ishtirok etmoqdalar. uzun, ilm-fan rivojiga ko‘p yillar hissa qo‘shish nasib qilishini tilab qolamiz. Necha minglab xasta dillarga shifo bag‘ishlayotgan Kafedrada talabalar ilmiy jamiyati, bir nechta to‘garaklar qo‘llaringiz aslo tolmasin. faol ish olib bordi, professor rahbarligidagi talabalar Xalqaro olimpiadalarda qatnashib, 1- va 2-o‘rinlarni egallashga muvaffaq Fotima IRISALIYEVA, bo‘ldi. Bundan tashqari, xalqaro aloqalar yo‘lga qo‘yilib, t.f.d, dotsent, rivojlantirildi. Bir qancha chet ellik professor-o‘qituvchilari Qutbiddin NIZOMOV, Sog‘liqni saqlash a’lochisi Hikmat Inson - aziz, xotira - muqaddas. Hikmat

TIBBIYOTNOMA № 5-6 2023 YIL 8 MAY 15 O‘Z KASBINING FIDOYISI Kasblar orasida shifokorlik alohida qadrlanib kelinadi. Aynan shifokor, tibbiyot sohasi xodimi uchun insonlar hayotini saqlab qolish, dardiga malham bo‘lishdan o‘rtiq baxt yo‘qdir. Mamlakatimiz ajoyib shifokorlar, tibbiyot sohasi «Hujayra biologiyasi» rivojiga munosib hissa qo‘shayotganlarga boy mavzusida doktorlik hisoblanadi. Ularning ko‘pchiligini nomi tibbiyot dissertatsiyasini tarixiga kirgan, ular o‘z burchi, o‘z kasbi, o‘z Vataniga muvaffaqiyatli sadoqatli xizmat qilish namunasi hisoblanadi. himoya qilgan Ana shundaylardan biri professor, biologiya ustoz 2005-2006 fanlari doktori, juda ko‘plab shogirdlarning sevimli yillargacha mazkur kafedrani boshqardi. murabbiysi Paraxat Alimxodjayeva Rustamovna 20 yildan buyon Toshkent tibbiyot akademiyasining Uning sa’y-harakati bilan respublikada ilmiy- nevrologiya va tibbiy psixologiya kafedrasida faoliyat pedagogik va malakali amaliyot vrachlari tayyorlandi. yuritib kelmoqda. Jumladan, ko’plab tibbiyot fanlari nomzodlari va tibbiyot doktorlarni tayyorlashga hissa qo‘shdi. E’tirof Respublikaning yetakchi olimalaridan bo‘lgan etish joizki uning shogirdlari respublika bo‘ylab Paraxat Alimxodjayeva o‘z kasbining yetuk tibbiyotning barcha sohalarining rivojiga o‘z hissasini mutaxassisi sifatida O‘zbekiston va boshqa ko‘plab qo‘shib kelmoqda. Quvonarlisi shogirdlarning mamlakatlarda tanilganini alohida ta’kidlash ko‘pchiligi hozirgi kunda mamlakatimizning tibbiyot joiz. Tibbiyot rivojiga hissa qo‘shib kelayotgan oliy o‘quv yurtlari, respublika viloyat ilmiy-tekshirish P.Alimxodjayeva 1943 yilda xizmatchi oilasida institutlarida rahbarlik qilmoqda. P.Alimxodjayeva dunyoga keldi. Ilmga chanqoq ustoz 1966 yili Toshkent 100 dan ortiq ilmiy mahalliy va xorijiy maqolalar, 10 Davlat meditsina institutini tugatib, 1966-1985 yilda dan ortiq monografiya va darsliklar yaratdi. Uning Toshkent Davlat meditsina institutining biologiya chuqur ilmiy salohiyati va tajribasi mamlakatimiz kafedrasining assistenti sifatida faoliyat olib bordi. hududlarida tibbiy yordam ko‘rsatish darajasini Tinimsiz ishlanishdan charchamaydigan Paraxat oshirish, tibbiy maslahatlar berishga ko‘maklashdi. Alimxodjayeva 1966 yilda Tibbiy genetika yo‘nalishi Mehnat faoliyati davomida irsiy va tug’ma bo‘yicha Moskva shahrida malaka oshirib kelib, kasalliklarni kamaytirishga mas’ul edi. O‘zbekistonda birinchilardan bo‘lib genetika va tibbiy genetika fanini o‘qitishni boshladi. Ustozning tibbiyot TTA ilmiy kengashi a’zosi, dunyoda o‘tkazilgan sohasi rivojiga munosib hissa qo‘shishga intilganini ko‘plab ilmiy anjumanlarda ishtirok etib, taqdimotlar mehnat faoliyatidan ko‘rish mumkin. 1985 – 1988 qilib, yurtimiz tibbiyotda amalga oshirilayotgan yillari Toshkent Davlat tibbiyot instituti biologiya ijobiy o‘zgarishlar xususida ma’lumotlar berib o‘tdi. kafedrasining katta o‘qituvchisi, 1988 – 1994 yillarda P.Alimxodjayeva bir necha grant ilmiy tadqiqot shu kafedraning dotsenti, 1994 – 1995 yillari Birinchi loyihalariga rahbarlik qilgan. O‘zbekistonda tibbiyot Toshkent davlat tibbiyot instituti Markaziy Ilmiy- genetikasi fani rivojiga ulkan hissa qo‘shganini tekshirish laboratoriyasi katta ilmiy xodimi, 1996 – alohida ta’kidlash joiz. 2014 yildan shu kungacha 2005 yillar Birinchi Toshkent Davlat tibbiyot instituti Toshkent tibbiyot akademiyasi nevrologiya va tibbiy tibbiy biologiya va genetika kafedrasining kafedra psixologiya kafedrasining professori lavozimida mudiri bo‘lib faoliyat yuritdi. ishlab kelmoqda. Alohida ta’kidlash joizki P.Alimxodjayeva tibbiyot Fursatdan foydalanib ustozga uzoq umr, shod genetikasining dolzarb muammolarining yechimida va quvonchli kunlar hamda kelajakda mustahkam katta hissa qo‘shdi, ko‘plab shogirdlari bilan irsiy sog‘liq va barqaror farovonlik tilaymiz. va tug‘ma kasalliklarning oldini olish bo‘yicha ishlar olib bordi. Izlanishlar samarasi 2002 yilda G.RAHIMBAYEVA, tibbiyot fanlari doktori, professor Hikmat Qadr - insonni yuksaklikka ko‘taradi. Hikmat

TIBBIYOTNOMA16 № 5-6 2023 YIL 8 MAY ILMGA BAXSHIDA UMR Ustoz – muallimsiz qolganda zamon, Nodonlikdan qaro bo‘lardi zamon. Abdurahmon Jomiy Ustoz! Muallim! Mudarris! fanlari nomzodi Islom bilan bir qatorda 1980-2009 yillar Murabbiy! Mullajonovning umumiy mehnat mobaynida tarbiyaviy ishlar staji deyarli 50 yilni tashkil etadi. bo‘yicha, o‘quv ishlari bo‘yicha Bu so‘zlar naqadar purmaʼno 1977 yildan boshlab M.V.Lomonosov dekan muovini, iqtisodiyot va va sermazmun. Bu so‘zlarni nomidagi Moskva Davlat xo‘jalik ishlari bo‘yicha prorektor eshitganda qalblar junbushga Universitetida aspiranturada tahsil yordamchisi sifatida faoliyat kelib, ko‘ngillar yorishib ketadi. olib, «Kaliy fosfatlarning suvli ko‘rsatib keldi. Zero, esimizni tanigan ilk eritmalari strukturasi va undagi onlarimizdan boshlab aynan ana hajmiy o‘zgarishlarni ultratovush Islom Mullajonov shogirdlari shunday zotlar bizning qo‘limizdan yordamida aniqlash” mavzusi va o‘ziga nisbatan talabchan, tutib kelmoqda. ustida ish olib bordi. Ilmiy ish ularni doimo Vatanga muhabbat, rahbarlari professor, kimyo o‘z kasbiga sadoqat ruhida Ustoz va murabbiylar jamiyat fanlari doktori, Rossiyada fan va tarbiyalashini e’tirof etish binosining binokorlari, maʼrifat texnika bo‘yicha xizmat ko‘rsatgan lozim. I.Mullajonovning tibbiyot bog‘ining bog‘bonlaridir. Ular hayot fan arbobi N.A.Figurovskiy va akademiyasida qilgan samarali bo‘stonidagi niholning baquvvat fizika-matematika fanlari doktori, mehnati yuqori baholanib, 2014 daraxtga aylanishi uchun beqiyos akademik P.Xabibullayevlar biln yilda “O‘zbekiston Respublikasi mehnat qiladi. Shuning uchun hamkorlikda bir necha kashfiyotlar sog‘liqni saqlash aʼlochisi” ko`krak ham uning shogird ustidagi haqqi muallifi bo‘lgan. nishoni topshirilgan. benihoya katta va ulug‘dir. Shunday murabbiylardan biri ustozimiz 1985 yilda “Tibbiy-biologik I.Mullajonov ko‘p yillik samarali Islom Mullajonovdir. fizika” darsligini rus tilidan o‘zbek mehnati tufayli hamkasblari va tiliga tarjima qilgan. 2005 yilda shogirdlarining mehr-muhabbatiga Islom Mullajonov Toshkent professor S.Yuldashyev, dotsent sazovor bo‘lib keldi. Uning xonasi tibbiyot akademiyasida 1980 H.Rahimovalar bilan hamkorlikda doimo shogirdlar bilan gavjum. yildan buyon faoliyat ko‘rsatib o‘zbek tilidagi ushbu darslikni lotin Ular ustozdan har vaqt hayotda va keladi. “Biotibbiyot muhandisligi, grafikasiga o‘girishda o‘z hissasini ish faoliyatlarida kerak bo’ladigan informatika va biofizika” qo‘shgan. maslahatlarni oladilar. kafedrasida biofizika, tibbiy elektronika, umumiy va tibbiy Kafedrada “Biofizika”, “Tibbiyot Baxtimizga doimo sog‘-salomat radiobiologiya, tibbiy elektronika texnikasi”, “Tibbiy elektronika” bo‘lib, yo‘limizni yoritib yuring fanlaridan ko‘p yillar murabbiylik fanlaridan tayyorlangan 10 dan Ustoz! faoliyatini muvaffaqiyatli amalga ortiq o‘quv-uslubiy qo‘llanmalarga oshirib, bo‘lajak tibbiyot xodimlarini mualliflik qilish bilan birga 80 dan Yo‘qdan Beruniylar binolar qilgan, tayyorlashda o‘zining bebaho ortiq ilmiy maqolalar muallifidir. Mashrabni mashhuri dunyoi qilgan. hissasini qo‘shib kelmoqda. Husaynni Ibn Sinolar qilgan, Islom Mullajonov “Biofizika”, Iloh so‘z o‘rgatgan kim? Dotsent, fizika-matematika “Tibbiyot texnikasi”, “Tibbiy Oddiy muallim-da, oddiy muallim. elektronika”, “Umumiy va tibbiy radiobiologiya” fanlaridan maʼruza Biotibbiyot muhandisligi, va amaliy mashg‘ulotlarni o‘tkazish informatika va biofizika kafedrasi pedаgoglari MUASSIS: MUHARRIR TAHRIR HAYATI: Gazeta Pentium-IV TOSHKENT Q.Nizomov (Bosh muharrir o’rinbosari), kompyuterida sahifalandi va Toshkent TIBBIYOT TURDIQUL AKADEMIYASI BOBOMURATOV O.Hazratov, A.Zohidiy, N.Hakimova, Tibbiyot аkademiya RISOGRAFida L.Abduqodirova, М.Hasanova 400 nusxada chop etildi. Gazeta Toshkent Matbuot va axborot Manzilimiz: boshqarmasida 2007-yil 15-yanvarda Mualliflar fikri tahririyat nuqati nazaridan farqlanishi Toshkent shahri, Farobiy 02-0049 raqam bilan ro’yxatga olingan mumkin. Maqolalardagi ma`lumotlar uchun ko’chasi, 2-uy mualliflar javobgardir Nashr uchun ma`sul Q.Nizomov Bepul tarqatiladi Topshirish vaqti: 14.00