คู่มือ-การนวดฝ่าเท้าเพื่อสุขภาพ

คมู่ ือ การอบรมหลักสูตรระยะส้นั การนวดฝ่าเทา้ เพ่อื สขุ ภาพ โรงเรียนราชประชานเุ คราะห์ 31 สงั กดั สานักบริหารงานการศึกษาพเิ ศษ สานกั งานคณะกรรมการการศึกษาข้นั พ้ืนฐาน กระทรวงศึกษาธิการ

นวดฝ่าเท้าเพอื่ สขุ ภาพ ความเป็นมาของการนวดฝ่าเท้า การนวดฝา่ เทา้ เป็นศลิ ปะทชี่ าวจนี และอินเดียใชว้ นิ ิจฉัยและรักษาโรคมานามกวา่ 3,000 ปกี อ่ นครสิ ตกาล โดย น่าจะเกดิ ขึน้ มาพร้อมกบั การกดจดุ ฝงั เขม็ ต่อมาความรู้น้ีได้แพร่หลายไปท่ัวอเมริกา ยโุ รป เป็นต้น การนวดเท้าเปน็ การนวดทส่ี ว่ นตา่ ง ๆ ของเท้าเพือ่ ป้องกันและรกั ษาโรค การนวดเทา้ สามารถนวดได้หลายสว่ น เพ่ือกระตุ้นอวัยวะต่าง ๆ กนั ได้แก่ การนวดฝ่าเทา้ หลังเท้าด้านในและด้านนอก เปน็ ต้น ประโยชน์ของการนวดฝา่ เท้า 1. ชว่ ยส่งเสริมสขุ ภาพ โดยกระตุ้นการไหลเวยี นเลอื ด นา้ เหลือง และระบบภมู คิ ุ้มกัน 2. ชว่ ยป้องกันโรค เช่น ท้องผกู หดั ปวดศรี ษะ ฯลฯ และช่วยลา้ งพิษและก้าจัดของเสีย 3. ช่วยทา้ ใหก้ ารท้างานของรา่ งกายทั้งหมดสมดลุ 4. ชว่ ยสง่ ผลดีตอ่ สขุ ภาพจติ คอื ลดภาวะเครียดและท้าใหเ้ กิดการผ่อนคลายอย่างล้าลึก ข้อปฏบิ ัตใิ นการนวด 1. ก่อนท้าการนวดฝา่ เทา้ ให้ทา้ ความสะอาดเทา้ ดว้ ยสบู่ น้าอุ่นหรอื เช็ดดว้ ยแอลกอฮอล์ ทุกคร้งั 2. การนวดเท้าจะเร่ิมตน้ ทีเ่ ทา้ ซ้ายกอ่ น เนื่องจากเป็นตา้ แหนง่ ของหวั ใจ เพื่อกระตนุ้ การ ไหลเวยี น เลอื ด 3. ในขณะนวดผ้นู วดจะต้องโยกตัวตามจงั หวะการลงน้าหนัก การกด หรอื การครดู แตล่ ะคร้ัง เพื่อช่วย ไมใ่ หเ้ กิดการปวดตามร่างกายของผู้นวด 4. การกดจดุ ตามต้าแหน่งจดุ ตา่ ง ๆ ควรหน่วง เนน้ น่งิ นบั 1-10 5. ระหว่างการนวด ควรชะโลมครมี เปน็ ระยะ เพ่ือการหล่อลนื่ ในการสัมผัส 6. เทา้ ดา้ นใน หมายถึง บรเิ วณด้านขา้ งฝ่าเทา้ ด้านนวิ้ หวั แมเ่ ท้า ส่วนเท้าดา้ นนอก หมายถึง บริเวณ ด้านขา้ งฝ่าเทา้ ด้านนว้ิ ก้อย 7. ขอ้ ควรปฏบิ ตั กิ ารนวดของผถู้ กู นวด 1. ดืม่ น้าอนุ่ หรือน้าสมนุ ไพรหลังจากการนวด เพ่ือขบั ของเสียในร่างกาย 2. ไมค่ วรอาบน้า สระผม ด่มื น้าเย็น หรอื ล้างทันทีหลังนวด ควรรออย่างน้อย 1 ชม.

ไม่ควรนวดเท้าในกรณี ดังนี้ 1. หลังรบั ประทานอาหารอ่ิมใหม่ ๆ ควรรอประมาณครึง่ ช่ัวโมงไปแล้ว 2. รา่ งกายอ่อนเพลยี มาก หรือเป็นไข้ 3. หญงิ ตัง้ ครรภ์ 4. ขณะมปี ระจ้าเดอื น 5. โรคหลอดเลือด/ หลอดน้าเหลอื งอักเสบหรอื อดุ ตนั การเตรยี มเท้ากอ่ นการนวด 1. ท้าความสะอาดเทา้ ของผ้ถู ูกนวด 2. ใชผ้ ้าขนหนูพันหอ่ เทา้ ขา้ งขวาของผูถ้ ูกนวดก่อน (การหอ่ ฝ่าเทา้ เพื่อทา้ ใหบ้ รเิ วณเท้ามคี วามอบอ่นุ และทา้ ใหเ้ ลือดไหลเวยี นได้ดี) 3. เรม่ิ ขัน้ ตอนในการนวด โดยการนวดเท้าซ้ายก่อนเสมอ



ข้ันตอนท่ี 1 1. ปนั่ ขอ้ เท้า 10 ครัง้ ใช้ส้นมือท้ังสองข้างล๊อคไวใ้ ต้ตาตุ่มท้ัง 2 ข้าง แลว้ ดันส้นมือสลับกัน 2 ข้างใหป้ ลายเท้า สะบดั ไปมาในลกั ษณะปั่นข้อเท้า 2. ปั่นปลายเทา้ 10 ครง้ั ท้ามือเป็นรปู บวั ตมู ประกบไวท้ ป่ี ลายเทา้ แลว้ ดนั มอื สลบั กนั 2 ข้างในลกั ษณะท่ปี น่ั ปลายเท้า 3. ลูบสลบั มือท่ีฝ่าเท้าและหลงั เทา้ 10 ครงั้ และครมี และบาล์มลงบนฝา่ มือท้งั สองข้าง แลว้ วางมอื บริเวณใต้ฝ่า เท้าและหลงั เท้า ในลกั ษณะลูบเขา้ หาตัวผูน้ วด ท้าซา้ 10 ครั้ง ขณะลูบมือ ต้องใหม้ ือสัมผัสแนบฝา่ เท้าและหลงั เทา้ 4. ลูบสลับมือท่เี อ็นรอ้ ยหวาย 10 ครง้ั วางฝา่ มือทง้ั 2 ข้างไว้ท่ีสน้ เท้าบรเิ วณเอ็นร้อยหวาย แลว้ ลูบสลับมือที่ ละขา้ งมาทางสน้ เท้าในลักษณะตบส้นเท้าเป็นการลบู เท้าเข้าหาตัวผูน้ วด ทา้ ซ้า 10 ครงั้ 5. ลูบแบบหวั แมม่ อื ตงั้ ขึ้น 10 ครง้ั วางนว้ิ หัวแมม่ ือจรดกันที่กึ่งกลางส้นเท้าในลักษณะตั้งขึ้น นว้ิ ท้งั 4 อยทู่ ี่ หลังเทา้ ลบู มอื ทั้ง 2 ขา้ งพร้อมกนั จากส้นเท้าไปทางปลายเท้า ขณะลบู ข้นึ มาถึงปลายเท้าใหด้ นั ปลายนิว้ เท้า เขา้ หาตัวผ้ถู กู นวด 6. ฉีกฝา่ เท้า 10 ครงั้ วางนิ้วหัวแมม่ อื ทัง้ สองข้างเกยกันท่สี ้นเท้า นวิ้ ท้ัง 4 อย่ทู หี่ ลังเท้า ฉีกนิ้วหัวแมม่ ือออกไป ด้านขา้ งฝา่ เทา้ ทั้ง 2 ขา้ ง โดยสลบั นิ้วทุกคร้งั แลว้ ฉีกน้วิ หวั แม่มือไล่จากส้นเท้าข้นึ ไปจนถึงเนินนวิ้ เท้า แล้วไลล่ ง ท้าซ้า 10 ครงั้ 7. มะเหงกครูดฝา่ เท้า 10 ครงั้ มือซา้ ยจับปลายเท้าแอน่ ข้นึ โดยให้ปลายเทา้ ดันเข้าหาผู้ถูกนวด มือขวากา้ เป็น มะเหงกควา้่ กดครูดตั้งแตเ่ นนิ นวิ้ เท้าลงไปจนถงึ ส้นเทา้ 8. มะเหงกครดู เน้นน้ิวเท้า 10 ครงั้ มอื ซา้ ยจับปลายเทา้ แอ่นข้ึนในลกั ษณะเดยี วกับขอ้ 7 มอื ขวาก้าเปน็ มะเหงกควา่้ และใช้นว้ิ หัวแม่มือแตะยึดไว้ข้างเนน้ นิว้ หวั แมเ่ ทา้ ส่วนมะเหงกกดครูดจากเนินนิ้วกอ้ ยกลบั มา จนถึงเนนิ หัวแมเ่ ท้า เทคนคิ ใช้น้ิวหัวแมม่ ือเปน็ จุดหมุนแตะยดึ ไว้ท่ขี ้างฝา่ เท้าไมใ่ ห้หลุด ใหท้ ้งั 4 สัมผัสเสมอกัน อยา่ ลงน้าหนกั ลงที่ น้วิ ใดนิว้ หนง่ึ 9. มะเหงดคาดคอนิว้ เทา้ 10 คร้ัง วางมือท้ัง 2 ข้างอย่ใู นลักษณะเดียวกันกับข้อ 8 แต่มะเหงกจะเล่ือนสูงข้ึน ไปทคี่ อน้ิวเทา้ กดมะเหงกครูดจากคอน้วิ กอ้ ยไปจนถึงคอน้ิวหวั แมเ่ ทา้



ขัน้ ตอนที่ 2 10. มะเหงกครูดข้างเทา้ ด้านใน 10 ครัง้ มอื ขวาจับปลายเท้าเอียงใหเ้ ทา้ ด้านในหงายขึ้น มือซา้ ยก้าเปน็ มะเหงกหงายคว่้าที่ขา้ งเทา้ ด้านในตั้งแตน่ ว้ิ หัวแม่เทา้ จนถงึ ส้นเทา้ 11. มะเหงกครูดปาดปลายเท้า 5 ครั้ง ใชม้ อื ซ้ายจับนิ้วเทา้ ไว้ มอื ขวากา้ เปน็ มะเหงกคว้า่ แตใ่ ชม้ ะเหงกทีน่ ว้ิ ช้ี ครดู ปาดปลายนิว้ เท้าตง้ั แต่หัวแม่เทา้ ไปจนถึงนิว้ ก้อย ลักษณะคล้ายปอกผลไม้ แลว้ ปาดครดู ย้อนกลบั ใน ลักษณะเดียวกัน ต้งั แต่นิ้วกอ้ ยกลับไปจนถึงนิ้วหวั แม่มอื 12. มะเหงกครูดเซาะร่องน้ิวเท้า 5 ครัง้ ใช้มือซ้ายจับนว้ิ หวั แมเ่ ทา้ ไว้ มอื ขวาก้าเป็นมะเหงกคว้่า แตใ่ ช้มะเหงก ท่ีนิ้วชี้ครูดข้างน้วิ หวั แมเ่ ท้า ข้างน้ิวชี้ 5 คร้งั ครดู ข้างนว้ิ ตัง้ แตน่ ้ิวหัวแม่เทา้ ไปจนถงึ นว้ิ กอ้ ย 13. มะเหงกครูดข้างเทา้ ด้านนอก 10 คร้งั มือซ้ายจบั ปลายเทา้ เอียงให้ดา้ นนอกหงายขึ้น มือขวาก้ามะเหงก คว้า่ ครูดทข่ี ้างเท้าด้านนอก ต้ังแตน่ วิ้ กอ้ ยไปจนถึงส้นเทา้ 14. มะเหงกครูดเซาะร่องนวิ้ เท้า 5 ครั้ง ทา้ เหมือนกันในข้อ 12 แตค่ รูดย้อยกลบั ตง้ั แตน่ ิ้ว ก้อยไปจนถงึ น้ิวหัวแมเ่ ท้า 15. มะเหงกครดู เจาะข้อนวิ้ เท้า 5 ครั้ง มือซ้ายจับหัวแม่เท้าให้แอน่ ข้ึน มือขวากา้ เปน็ มะเหงกโดยใชม้ ะเหงกท่ีน้วิ ช้ีแตะข้อนิ้ว และครูดข้อนิ้วลงตามแนวตัง้ ท้าซ้าในลักษณะเดียวกนั โดยครูดคอนิว้ ตงั้ แตน่ ้วิ หัวแม่เทา้ ไปจนถงึ น้วิ ก้อย ทา้ ซ้านิ้วละ 5 ครง้ั แลว้ ทา้ ย้อนกลับตัง้ แต่นิว้ ก้อยมาจนถึงนวิ้ หัวแมเ่ ท้า 16. มะเหงกครดู ปาดข้อน้วิ เท้า 5 ครัง้ วางมือในลักษณะเดียวกบั ขอ้ 15 แตเ่ ปล่ยี นเปน็ ครดู ปาดคอนิว้ หัวแม่ เทา้ ตามแนวนอน ท้าซ้าในลักษณะเดียวกัน โดยครดู ปาดข้อนิ้วเท้าตัง้ แตน่ วิ้ หวั แมเ่ ทา้ ไปจนถึงน้ิวก้อย ท้าซา้ นว้ิ ละ 5 ครง้ั แลว้ ทา้ ยอ้ นกลับต้งั แต่นว้ิ กอ้ ยมาจนถงึ นวิ้ หวั แม่เท้า 17. มะเหงกครดู อ้อมเนินนวิ้ หวั แม่เท้า 10 ครง้ั มือซ้ายประคองนวิ้ หวั แมเ่ ท้า มะเหงกนิ้วช้ี แตะง่ามรอ่ งระหว่างน้วิ โป้งและน้วิ ช้ี แล้วกดครูดจากเนินน้วิ นว้ิ หวั แมเ่ ทา้ โคง้ อ้อมเนินน้วิ เทา้ ไปทางด้านใน 18. มะเหงกครูดเนนิ นิว้ เทา้ มาดา้ นนว้ิ ก้อย 10 คร้ัง มือทง้ั 2 ข้างอยู่ในลกั ษณะเดียวกับข้อ 17 ใชม้ ะเหงกกดครูดจากเนินน้วิ ช้ีไปทางเนินน้ิวก้อย ครูดเปน็ แนวตรง 19. มะเหงกครดู ฝ่าเท้า 3 แนว แนวละ 5 ครง้ั มือท้ัง 2 ข้างอยใู่ นลักษณะเดยี วกบั ข้อ 17 - ใช้มะเหงกนิว้ ชกี้ ดครดู เป็นแนวยาวทกี่ งึ่ กลางฝา่ เท้า จากใต้เนินน้วิ กลางไปจนถึงสน้ เท้า ทา้ ซา้ 5 ครัง้ - ใช้มะเหงกน้ิวชี้กดครูดเป็นแนวยาวจากใต้เนนิ นว้ิ หวั แมเ้ ท้าไปจนถงึ ส้นเท้า ทา้ ซา้ 5 ครั้ง - ใช้มะเหงกนิว้ ชีก้ ดครูดเป็นแนวยาวจากใต้เนนิ นิว้ ก้อยไปจนถงึ สน้ เทา้ 5 คร้งั 20. มะเหงกครดู ฝา่ เท้าสลบั ฟันปลา ข้ึน-ลง 5 ครั้ง มอื ทั้ง 2 ขา้ งอยู่ในลักษณะเดยี วกับ ข้อ 17 ใชม้ ะเหงกน้วิ ชก้ี ดครูดขวางสลบั ฟนั ปลาจากสน้ เท้าจนถงึ เนนิ น้วิ เทา้ 21. มะเหงกครูดรปู ตัว V ควา้่ ท่ีสน้ เทา้ 5 คร้ัง มือทงั้ 2 ข้างอยู่ในลักษณะเดยี วกบั ขอ้ 17 โดยใช้มะเหงกนิว้ ชีก้ ดครูดเฉียงลงบริเวณเหนือส้นเท้า ในลกั ษณะรูปตัว V คว้่า โดยเฉียงไปทางดา้ น นอก 5 ครั้ง 22. มะเหงกครูดเจาะสน้ เทา้ 10 คร้ัง มือทัง้ 2 ข้างอยู่ในลกั ษณะเดียวกบั ข้อ 17 โดยใชม้ ะเหงกน้วิ ชกี้ ดครูดลง เป็นแนวตรงใหท้ ั่วบริเวณสน้ เท้า (บรเิ วณนีเ้ ปน็ ส่วนที่หนา สามารถลงน้าหนักได้มากกวา่ จดุ อนื่ )



ขัน้ ตอนที่ 3 การนวดเทา้ ดา้ นใน-ด้านนอก 23. นิ้วหัวแม่มอื ครูดข้างนิ้วหัวแม่เทา้ 10 ครั้ง แตะครีมลงทเ่ี ทา้ ดา้ นในผสานนวิ้ ขวาผูน้ วดไปท่ีรองเท้าทุกนิ้ว แลว้ ใชน้ ิว้ หวั แม่มอื ขวาของผู้นวดครูดด้านขา้ งของนิว้ หัวแมเ่ ท้าของผถู้ ูกนวด 24. มะเหงกครดู อ้อมเนินนวิ้ หัวแม่เทา้ 10 ครง้ั มอื ทั้ง 2 ข้างอยใู่ นลกั ษณะเดียวกบั ข้อ 1 ใชน้ วิ้ หวั แมม่ อื ขวา ของผู้นวด ครูดออ้ มเนนิ หวั แม่เทา้ ของผู้นวด โดยใช้ท้ัง 4 นิ้วเป็นจดุ หมนุ 25. มะเหงกครูดเท้าด้านใน 10 คร้ัง มอื ขวาจบั ปลายเทา้ เอียงให้เท้าดา้ นในพลกิ หงายขึ้น มือซา้ ยกา้ เป็นมะเหงกควา่้ กดครดู ตัง้ แต่ขา้ งนิว้ หวั แมเ่ ท้าไปจนถึงขา้ งสน้ เทา้ โดยใหน้ ิ้วหัวแมม่ อื ซา้ ยประคอง อย่ใู ตฝ้ ่าเท้า 26. มะเหงกครดู ใต้ตาต่มุ ด้านใน 10 ครั้ง มือทง้ั 2 ข้างอยู่ในลกั ษณะเดียวกบั ขอ้ 25 ใช้นวิ้ หวั แม่ซา้ ยแตะท่กี ลางส้นเทา้ เป็นจดุ หมนุ กา้ มือซ้ายเป็นมะเหงกคว่้า กดคลงึ ใตต้ าตุ่มเปน็ แนวโคง้ ไปทางเอ็น รอ้ ยหวาย 27. มะเหงกครูดเอน็ ร้อยหวายดา้ นใน 10 ครัง้ มือท้ัง 2 ข้างอยูใ่ นลักษณะเดียวกบั ขอ้ 26 ใช้น้ิวหัวแมม่ อื ซ้าย แตะส้นเท้า ก้ามือซา้ ยเปน็ มะเหงกควา่้ ครดู ข้างเอน็ ร้อยหวายไปจนถึงสน้ เท้า ในลักษณะดึงเข้าหาตัวผูน้ วด โดย ลงน้าหนกั ทีข่ ้อนวิ้ ท้ัง 4 นวิ้ 28. มะเหงกครดู เอน็ ร้อยหวาย 10 คร้ัง มือขวาจบั กลางเท้ายกสน้ ช้ีเทา้ ขึน้ ใหฝ้ ่าเทา้ ต้งั ตรง มือซ้ายก้าเป็นมะเหงกหงาย โดยให้ร่องนิ้วชี้กบั นิ้วกลางอยู่ระหว่างเอ็นร้อยหวาย ครดู ตั้งแตเ่ อน็ ร้อยหวายมา ทางส้นเท้า ในลักษณะดงึ เขา้ หาตัวผนู้ วด ในลกั ษณะทค่ี รูดตามเส้นเอ็นร้อยหวายใหท้ า้ มือโค้งตามส้นเท้า 29. มะเหงกครูดเท้าด้านนอก 10 ครงั้ มอื ซา้ ยจบั ปลายเทา้ เอยี งใหเ้ ทา้ ด้านนอกพลิกหงาย ขึ้น มอื ขวาก้าเปน็ มะเหงกคว้่ากดครดู ตั้งแตข่ า้ งนว้ิ กอ้ ยไปจนถึงสน้ เท้า โดยใหน้ ิว้ หวั แมม่ ือขวาประคองอยู่ท่ีใต้ ฝ่าเท้า 30. มะเหงกครูดใต้ตาตุม่ ดา้ นนอก 10 ครง้ั มือท้ัง 2 ข้างอยู่ในลกั ษณะเดยี วกบั ข้อ 29 ใช้น้ิวหัวแมม่ ือขวา แตะ ท่ีกลางส้นเทา้ เปน็ จุดหมุนกา้ มอื ซา้ ยเป็นมะเหงกคว่า้ กดคลึงใต้ตาตุ่มเปน็ แนวโคง้ ไปทางเอ็นรอ้ ยหวาย 31. มะเหงกครดู เอน็ ร้อยหวายดา้ นนอก 10 ครง้ั มือทงั้ 2 ขา้ งอยู่ในลกั ษณะเดยี วกบั ข้อ 30 ใชน้ ว้ิ หวั แมม่ อื ขวาแตะทสี่ ้นเท้าก้ามือขวาเป็นมะเหงกควา่้ ครูดข้างเอ็นรอ้ ยหวายไปจนถึงสน้ เทา้ ในลักษณะดึงเขา้ หาตวั ผ้นู วด 32. มะเหงกครดู เอ็นรอ้ ยหวาย 10 ครัง้ มอื ซ้ายจับกลางเท้ายกขน้ึ ใหฝ้ ่าเทา้ ตั้งตรง มือขวากา้ เปน็ มะเหงกหงาย โดยใหร้ อ่ งนว้ิ ช้กี บั นวิ้ กลางอยู่ระหวา่ งเอ็นร้อยหวาย ครดู ตั้งแตเ่ อน็ ร้อยหวายลงมาทางสน้ เทา้ ในลักษณะดงึ เข้า หาตัวผู้นวด 33. มะเหงกวนหลังเทา้ ให้ท่วั มอื ซ้ายจบั ปลายเท้าควา้่ ลง ให้หลงั เท้าตงึ มือขวาก้าเปน็ มะเหงกคว้่า ครดู วนจากขอ้ เท้ามาทางปลายเทา้ วนให้ท่ัวหลงั เทา้ 34. มะเหงกคาดหลงั เท้า 10 คร้งั มือซ้ายจบั ปลายเทา้ คว่้าลง มือขวาก้าเป็นมะเหงกต้ัง ครูดบนหลงั เทา้ ใน ลักษณะเปน็ แนวขวาง จากด้านหวั แม่เท้าไปทางด้านนว้ิ ก้อย 35. มะเหงกครูดหลังเท้า 10 ครั้ง มอื ซ้ายจบั ใตฝ้ ่าเท้า มือขวากา้ เปน็ มะเหงกกดครูดบนหลังเทา้ ตง้ั แต่ข้อเท้า ไปจนถึงปลายน้ิวเท้า 36. ใชข้ อ้ นว้ิ ช้เี กาโคนเลบ็ น้วิ ละ 5 ครั้ง (ไปและย้อนกลับ) มอื ซ้ายประคองใต้ฝ่าเท้า นิ้ว หวั แม่มือขวาแตะใตน้ ้วิ หัวแม่เท้า แล้วงอนิว้ ชขี้ า้ งขวาให้ข้อแรกของน้วิ ชเ้ี กาบริเวณโคนเล็บหัวแม่เท้า ท้าเช่นน้ี ทุกน้ิวตัง้ แตน่ ้ิวหัวแม่เทา้ ไปจนถึงน้วิ กอ้ ย นิว้ ละ 5 ครง้ั จากน้นั ท้าย้อนกลับจากน้วิ ก้อยมาจนถึงนวิ้ หวั แม่มือ 37. มอื ลูบโอบหลังเท้า 10 คร้ัง วางมือทั้ง 2 ขา้ งลงบนหลังเท้า โดยให้ 4 นิ้วโอบอย่บู นหลังเท้า บริเวณข้อเท้า น้วิ หวั แมม่ อื แนบอยู่ทส่ี น้ เท้า ลบู มอื ข้นึ มาจนถึงปลายนว้ิ เท้าในลกั ษณะดึงเขา้ หาตัวผูน้ วดจนนิ้วชี้ 2 ข้างชิดกนั

38. ใชน้ ิว้ มอื กดร่องน้ิวหวั แม่เท้า-นิ้วก้อย นับ 1-10 ปล่อย วางมือท้งั 2 ข้าง โดยใหน้ ว้ิ ทัง้ 4 ขา้ งซ้ายอยู่ ระหวา่ งรอ่ งน้ิวหัวแม้เทา้ กบั นิ้วชี้ น้วิ ทัง้ 4 ข้างขวาอย่รู ะหว่างร่องของนว้ิ นางกับนิ้วก้อย สว่ นนิ้วหวั แมม่ ือทงั้ 2 ข้าง ประคองอย่ใู ต้ฝ่าเทา้ 39. มือลบู แบบคีบ 10 ครง้ั ก้ามอื และวางน้ิวชท้ี ง้ั 2 ขา้ งลงบนหลังเทา้ บรเิ วณข้อเทา้ ลบู มอื ขึ้นมาจนถงึ ปลาย เท้า ในลักษณะดึงเข้าหาตวั ผู้นวด นว้ิ ก้อยจะสัมผสั ขอบเท้าด้านนอกและด้านในตลอด ลูบจนนว้ิ ชี้ทง้ั 2 ขา้ งชดิ กนั 40. นิ้วมือลบู อ้อมใต้ตาตมุ่ 10 คร้ัง วางนิว้ หัวแม่มือทงั้ สองไว้ทีห่ ลงั เท้า บริเวณโคนนิ้ว กลาง ครดู นิ้วหวั แม่มือพร้อมกนั ลงมาที่ข้อเทา้ แล้วครูดอ้อมใต้ตาตุม่ ทง้ั สองดา้ นจนนวิ้ หวั แมม่ ือชนกนั ที่บรเิ วณ เอน็ รอ้ ยหวาย 41. มะเหงกตัง้ ถสู ลับใต้ตาตุ่ม 10 ครงั้ กา้ มือทั้ง 2 ข้างในลักษณะมะเหงกตัง้ แตะไว้ท่ีใต้ ตาต่มุ ท้งั 2 ขา้ ง ถสู ลบั ขึน้ ลง 10 ครั้ง 42. นิ้วหัวแมม่ ือครูดข้างตาตุ่มและวนรอบตาตุ่มด้านใน 10 ครง้ั มือซ้ายจับปลายเทา้ เอียง ให้เท้าด้านในหงาย ขน้ึ ใช้นิ้วหวั แมม่ อื ขวากดครูดใตต้ าตุ่มเป็นแนวตรงขน้ึ ไปทางหลังเทา้ 10 ครง้ั แลว้ วนเป็นวงกลมรอบตาตุ่ม ตามเข็มนาฬิกา ทา้ ซา้ 10 ครั้ง 43. น้วิ หัวแมม่ ือครดู ขา้ งตาตุ่มและวนรอบตาตมุ่ ด้านนอก 10 ครง้ั มือขวาจับปลายเทา้ เอียงใหเ้ ท้าดา้ นอกพลิก หงายขน้ึ ใชน้ ิว้ หัวแม่เทา้ กดครดู เป็นแนวตรงจาดเอน็ ร้อยหวายออ้ มตาตุ่มขึ้นไปทางหลังเท้า ท้าซ้า 10 ครัง้ แลว้ วนเป็นวงกลมรอบตาตุ่มตามเข็มนาฬิกา ทา้ ซา้ 10 คร้ัง 44. นิ้วหัวแมม่ อื ครดู ขอ้ เทา้ เป็นแนวตรง 10 ครัง้ มือซา้ ยจบั ปลายเทา้ ใหค้ ว่้าลง ใชน้ วิ้ หวั แมม่ อื ขวาครดู กึ่งกลาง หลงั เท้าเปน็ แนวตรง จากหลังเทา้ ผ่านขอ้ เท้าขนึ้ ไปเล็กน้อย ท้าซ้า 5 ครัง้ เปลย่ี นเปน็ มือขวา กดครูดเป็นแนว ตรงลกั ษณะเดียวกัน ท้าซ้า 5 คร้ัง 45. น้ิวหวั แม่มอื ถสู ลบั มือที่ข้อเทา้ 10 คร้ัง วางเทา้ ให้อยู่ในลักษณะเดียวกันกบั ข้อ 44 หวั แม่มอื ทั้ง 2 ขา้ ง ชดิ กันในลักษณะตรงกันข้ามกับบรเิ วณข้อเทา้ แลว้ กดครูดนิ้วหวั แม่มอื สลบั กนั 2 ขา้ งในลกั ษณะดนั เขา้ หากนั 46. ลูบมอื สลับทีฝ่ ่าและหลังเทา้ 10 ครั้ง วางมือบริเวณใต้ฝา่ เท้าและหลังเทา้ แล้วลบู สลับ มือมาทางปลายเท้าในลกั ษณะลูบเขา้ หาตัวผู้นวด ขณะสลับมือต้องใหม้ ือสมั ผัสแนบฝ่าเท้าและหลังเท้า



ขนั้ ตอนที่ 4 47. กดจดุ 26 จดุ กดลงน้าหนัก หนว่ ง เน้น นิ่ง นับ 1-10 แล้วปล่อย การกดจุดใหเ้ รียงล้าดบั ไปตามหมายเลข ที่กา้ หนดไว้ตามภาพ ไมก่ ดสลับกันไปมา พอกดจุดเสรจ็ เรียบร้อยแลว้ ลบู สลับมอื ท่ฝี า่ เทา้ และหลังเท้า 10 คร้งั ดงั ขอ้ 46 จดุ ที่ 1 โพรงอากาศกระดกู หน้าผาก ใหก้ ดที่บรเิ วณปลายน้ิวหวั แม่เทา้ จดุ ท่ี 2 ขมับ (กกห)ู ใหก้ ดท่ีบรเิ วณขา้ งนวิ้ หัวแม่เทา้ ด้านนอก จุดที่ 3 ตอ่ มใตส้ มอง ใหก้ ดที่บริเวณก่ึงกลางน้วิ หวั แมเ่ ท้า จุดที่ 4 จมูก ให้กดที่บริเวณข้างน้ิวหัวแมเ่ ทา้ ด้านใน จุดที่ 5 โพรงอากาศหนา้ ผาก ให้กดท่ีบรเิ วณปลายน้ิวช้ี จุดที่ 6 โพรงอากาศหน้าผาก ใหก้ ดที่บรเิ วณปลายน้วิ กลาง จุดท่ี 7 โพรงอากาศกระดูกหนา้ ผาก ใหก้ ดที่บริเวณปลายน้ิวนาง จุดท่ี 8 โพรงอากาศกระดูกหน้าผาก ใหก้ ดที่บรเิ วณปลายน้ิวกอ้ ย จุดท่ี 9 คอ ให้กดทีบ่ ริเวณโคนนิ้วหวั แม้เทา้ ดา้ นใน จุดท่ี 10 ตา ให้กดทบ่ี รเิ วณระหว่างรอ่ งหวั แม่เท้ากบั นว้ิ ช้ี จุดท่ี 11 ตา ใหก้ ดทบี่ รเิ วณนิ้วชกี้ บั นวิ้ กลาง จุดท่ี 12 หู ให้กดท่ีบรเิ วณน้วิ กลางกบั น้วิ นาง จุดท่ี 13 หู ให้กดที่บริเวณนิว้ นางกับนวิ้ ก้อย จุดที่ 14 ตอ่ มไทรอยด์ ให้กดทบ่ี ริเวณข้างเนินนว้ิ หัวแม้เท้า จุดที่ 15 จุดรวมประสาท ให้กดท่ีบริเวณใตเ้ นนิ นวิ้ กลาง จุดที่ 16 ตอ่ มหมวกไต ให้กดท่บี ริเวณห่างจากจดุ รวมประสาทมาประมาณ 1 เซนตเิ มตร จุดท่ี 17 ไต ให้กดที่บริเวณกง่ึ กลางฝา่ เทา้ หา่ งจากจุดต่อมหมวกไตลงมา 1 เซนตเิ มตร จุดท่ี 18 อัณฑะหรอื รงั ไข่ ให้กดที่บริเวณกึง่ กลางสน้ เทา้ จุดที่ 19 กระเพาะอาหาร ให้กดท่บี รเิ วณใต้เนินน้วิ หัวแมเ้ ท้า จดุ ท่ี 20 ตับอ่อน ให้กดที่บริเวณห่างจากจดุ กระเพาะอาหารลงมา 1 เซนติเมตร จดุ ที่ 21 ล้าไส้เล็กสว่ นบน ให้กดท่ีบรเิ วณ หา่ งจากจุดตบั อ่อน 1 เซนติเมตร จดุ ที่ 22 กระเพาะปัสสาวะ ใหก้ ดที่บรเิ วณส้นเท้าเฉียงไปทางด้านขา้ งของเท้าดา้ นใน จดุ ที่ 23 หวั ใจ(เทา้ ซ้าย) หรอื ตบั (เท้าขวา) ให้กดท่บี ริเวณกึ่งกลางใตเ้ นินระหวา่ งรอ่ งน้วิ นางกับน้ิวก้อย จุดท่ี 24 ลา้ ไสใ้ หญส่ ่วนขวาง ให้กดทีบ่ ริเวณหา่ งจากจดุ หวั ใจ 3 เซนตเิ มตรและแนวเดยี วกบั จดุ ไต จดุ ท่ี 25 ลา้ ไสใ้ หญ่ขาลง (เทา้ ซ้าย) หรือล้าไสใ้ หญ่ขาขึ้น (เท้าขวา) ใหก้ ดทบ่ี ริเวณหา่ งจากลา้ ไสใ้ หญส่ ่วนขวาง ลงมา 1 เซนตเิ มตร จุดที่ 26 ลา้ ไส้ใหญ่สว่ นตรง (เท้าซา้ ย) หรอื ไสต้ ่ิง (เท้าขวา) ใหก้ ดทบี่ ริเวณส้นเทา้ เฉียงไปทางดา้ นข้างของเทา้ ด้านนอก



ขัน้ ตอนท่ี 5 48. มอื ขวากดนวดบรเิ วณเขา่ มือซ้ายจบั ปลายเทา้ ไว้ มือขวาเอาบาลม์ และครีมทาท่ีใตข้ ้อพบั และบริเวณเขา่ แลว้ ใชน้ ิว้ โปง้ กดจุดเข่าใต้ลูกสะบา้ เข่า จดุ ขา้ งใตล้ ูกสะบ้าเข่าท้งั ซา้ ยและขวา และจดุ นาคบาทในลกั ษณะ ค่อยๆ กดน้าหนกั เพ่ิมไปทลี ะนอ้ ยจนไดน้ า้ หนักทีต่ ้องการก็นง่ิ ไว้ พอประมาณ (ซ่งึ ศพั ทท์ างแผนไทยเรียกวา่ “หน่วง เนน้ นิ่ง”) จากนั้นใช้นว้ิ มอื ขวา 4 น้ิว ชอ้ นใต้ข้อพับเข่า นวดในลักษณะคลา้ ยควัก และใช้นว้ิ 4 นิว้ มอื ขวานวดเหนอื เขา่ ลบู เข้าด้านใน และลูบออกด้านนอก อย่างละ 5 รอบ 49. มอื ขวากดนวดบรเิ วณเข่าและกดจดุ ใตเ้ ขา่ เปลีย่ นมือขวาจบั ปลายเทา้ ไว้ แล้วใช้มือซ้าย 4 นว้ิ ช้อนใตข้ อ้ พับเข่าในลักษณะคลา้ ยควกั ใช้นว้ิ มอื ซ้ายนวดเหนอื เขา่ ลบู ออกด้านนอก และลบู ออกดา้ นในอย่างละ 5 ครัง้ จากนัน้ ใชน้ ว้ิ ชี้และน้ิวกลางท้งั 2 มอื กดจุดใต้ข้อพับเข่า 50. ลูบสันหน้าแข้งด้านนอกและด้านใน 5 รอบ แตะครมี ลงบนสันหน้าแขง้ ทัง้ ด้านในและด้านนอก มือซ้ายจบั สน้ เท้ายกขน้ึ มือขวานวดหนา้ แข้งดา้ นนอก ตั้งแต่ใต้ขาพบั จนถงึ เอน็ ร้อยหวายในลกั ษณะลบู ไปนวดไป แลว้ เปล่ียนมาทา้ ท่ีกล้ามเน้ือน่อง เปลี่ยนเป็นมอื ขวาจับส้นเท้ายกขน้ึ มือซา้ ยนวดหน้าแขง้ ดา้ นในต้งั แตใ่ ต้ขาพับ จนถงึ เอน็ ร้อยหวายในลักษณะลูบไปนวดไป 51. นวิ้ หวั แม่มอื ครดู 3 แนวหน้าแข้งดา้ นใน แนวละ 5 รอบ มอื ขวาจับปลายเท้าเอียงให้ขาดา้ นในหงายข้ึน แล้วใชน้ ิว้ มือซา้ ย 4 น้วิ ประคองขา้ งหนา้ แข้งด้านนอก นว้ิ หวั แมม่ ือกดครูดข้ึนเป็นแนวตรงจากเอ็นร้อยหวาย ถงึ ขาพบั แนวท1่ี ข้างร่องกระดูกสันหน้าแข้งด้านใน แนวที่ 2 แนวตาตุ่ม แนวท่ี 3 แนวเอน็ รอ้ ยหวาย 52. น้วิ หัวแม่มอื ครดู 3 แนวหนา้ แขง้ ดา้ นนอก แนวละ 5 รอบ แนวท่ี 1 ขา้ งรอ่ งกระดกู สนั หน้าแขง้ ด้านนอก แนวที่ 2 แนวตาตุ่ม แนวที่ 3 แนวเอน็ ร้อยหวาย 53. นวิ้ ชคี้ รูดร่องสนั หนา้ แข้งด้านนอก 3 รอบ มือซ้ายจับปลายเท้าเอยี งเขา้ ดา้ นใน งอนวิ้ ชี้ มือขวาใหล้ งน้าหนักท่นี ิ้วช้ีกดครดู ไปตามร่องสันหน้าแข้งดา้ นนอก ตั้งแต่ข้อเท้าไปจนถึงปลายเข่า ทา้ ซ้า 3 คร้ัง ใหน้ ้วิ โปง้ ประคองกระดูกสนั หน้าแข้งด้านใน 54. น้วิ ชก้ี ดเป็นจงั หวะ ไล่ลงเป็นระยะ ๆ 3 รอบ วางมอื ทง้ั 2 ข้างในลกั ษณะเดียวกบั ข้อ 53 ลงนา้ หนักทน่ี ว้ิ ช้ี กดไปตามร่องสนั หนา้ แข้งด้านนอก โดยไล่เปน็ ระยะ ๆ ตง้ั แตใ่ ตเ้ ขา่ ลงไปจนถึงข้อเท้า 55. กดกา้ งปลาหน้าแขง้ ด้านนอก ท้าซ้า 5 รอบ มือขวาจบั ปลายเทา้ เอียงไปทางปลายเท้า ดา้ นใน นิว้ หวั แม่มือซ้ายอยู่ขา้ งกระดูกหน้าแขง้ ด้านนอก 4 น้ิวประคองหน้าแขง้ ด้านใน จากนั้นกดครดู นวิ้ หวั แม่มอื ลงบนกระดูกหนา้ แขง้ ดา้ นนอกเป็นแนวขวาง แตก่ ดข้นึ อยา่ งเดียว 5 รอบ 56. กดก้างปลาหนา้ แข้งด้านใน ท้าซ้า 5 รอบ มือขวาจับปลายเท้าเอียงไปทางดา้ นนอก น้ิวหัวแม่มือขวาอยู่ ขา้ งกระดกู หน้าแข้งด้านนอก 4 น้ิวประคองหน้าแข้งดา้ นนอก แลว้ กดครดู นวิ้ หัวแม่มือลงบนกระดูกหนา้ แข้ง ดา้ นในเป็นแนวขวาง ในลักษณะกดลงอย่างเดยี ว 5 รอบ 57. มือนวดใตข้ ้อพบั เข่า 5 รอบ ต้ังเข่าผู้ถูกนวดข้นึ ให้ฝ่าเทา้ วางบนเขา่ ของผ้นู วด มือท้ัง 2 ข้าง นวดใตข้ ้อพับ เข่าสลบั มอื กนั โดยลงนา้ หนกั ท่ีนิ้วมือท้งั 4 58. ตบสลับมอื ใต้ขอ้ พับเขา่ 5 รอบ ตั้งเข่าในลักษณะเดิม ใชป้ ลายนิว้ ทัง้ 4 ของท้ัง 2 ขา้ ง ตบเบา ๆ สลบั มอื กนั ท่บี รเิ วณใตข้ อ้ พบั เขา่ โดยลงนา้ หนักที่ปลายนิว้ ทั้ง 4

59. มอื ครดู ใต้นอ่ งเอ็นร้อยหวาย 5 รอบ ตัง้ เขา่ ในลักษณะเดมิ ใช้ปลายนิ้วกลางกบั นว้ิ นาง กดครดู บริเวณกลบี น่องจากใตข้ ้อพบั เข่าไปตามแนวเอ็นร้อยหวายไปจนถงึ ข้อเท้า โดยให้น้ิวหวั แม่มือประคอง ไว้ทก่ี ระดูกหนา้ แขง้ ท้ัง 2 ข้าง จากนน้ั ใช้ฝา่ มอื ทงั้ 2 ขา้ ง ลูบจากข้อเท้าขนึ้ ไปตามหนา้ แข้งจนถงึ ใต้เขา่ 60. มะเหงกคลงึ หน้าแขง้ ด้านนอก-ดา้ นใน 5 รอบ ก้ามอื ต้ัง 2 ข้างในลักษณะมะเหงกตั้ง แลว้ วางน้วิ หวั แม่มอื ประคองไวท้ ีส่ ันหน้าแข้ง ใชม้ ะเหงกคลึงเปน็ วงกลมทน่ี ่องจากใตข้ ้อพับเขา่ ถึงท่ขี ้อเท้า ลง นา้ หนักที่มะเหงก 61. มะเหงกตัง้ กดหน้าแขง้ ด้านนอก-ดา้ นใน 5 รอบ ก้ามอื ในลักษณะเดิมเหมือนข้อ 13 ใชม้ ะเหงกกดข้างหนา้ แขง้ ดา้ นนอกและด้านในเปน็ ระยะ ๆ จากใตข้ ้อพับถึงขอ้ เท้า โดยลงนา้ หนกั ที่มะเหงก 62. มือลูบน่องและหน้าแขง้ ด้านนอก-ดา้ นใน 5 รอบ มือซา้ ยจับปลายเท้า ใช้ฝ่ามือลบู ไป ตามน่องดา้ นนอก ท้าซ้า 5 รอบ จากนั้นใชฝ้ า่ มือซ้ายลบู ข้ึนไปตามแนวหนา้ แข้งด้านใน แล้วลบู ลงมาตามนอ่ ง ทา้ ซา้ 5 รอบ 63. ยกส้นเทา้ ข้นึ มือลบู น่องด้านนอก 5 คร้ัง ดา้ นใน 5 ครงั้ มือซา้ ยจบั สน้ เท้ายกขน้ึ ใช้ฝ่า มอื ขวาลบู ไปตามแนวด้านนอก โดยลงน้าหนักทป่ี ลายนวิ้ ท้ัง 4 ทา้ ซ้า 5 ครงั้ แลว้ เปล่ียนเปน็ มอื ขวาจบั ส้นเท้า ยกขึน้ ใชฝ้ ่ามือซา้ ยลบู ไปตามแนวน่องด้านใน ท้าซ้า 5 ครัง้ 64. นว้ิ หัวแมม่ ือครดู ร่องนวิ้ เท้าไป-กลบั มือซ้ายจบั ที่กลางฝ่าเทา้ โดยให้นวิ้ มือท้งั 4 นว้ิ อย่บู นหลงั เทา้ น้วิ หัวแม่มอื อยู่ที่ฝ่าเท้าใชน้ ว้ิ หัวแม่มือขวากดครดู ระหวา่ งซอกน้ิวหัวแมเ่ ทา้ กบั น้วิ ช้ีในลักษณะดึงเขา้ หาตวั ผู้ นวด ทา้ ซา้ เช่นเดมิ โดยเลือ่ นไปทล่ี ะซอกนวิ้ จนถงึ ระหวา่ งซอกนว้ิ นางกับน้วิ กอ้ ย แลว้ ท้ายอ้ นกลบั มาจนถงึ ระหวา่ งซอกนิ้วหวั แม่เทา้ กบั นิ้วชี้ 65. มอื กระตุกปลายนิ้วเท้าไปกลับ 66. ปัน่ ขอ้ เท้า 10 ครั้ง 67. ป่ันปลายเทา้ 10 ครั้ง 68. หมุนขอ้ เทา้ หมนุ เปน็ วงกลม 69. กา้ มอื หลวมทบุ หน้าแข้งด้านนอกทุบลงเป็นระยะ 70. ทุบฝา่ เทา้ มือซ้ายจบั ปลายเท้าแอน่ ขนึ้ โยให้ปลายเทา้ ดันเข้าหาตัวผถู้ ูกนวด มือขวาก้า เป็นกา้ ปน้ั แลว้ ใช้ดา้ นหลงั ก้าป้ันทบุ เบา ๆ ใหท้ ั่วฝ่าเท้า 71. หอ่ ผา้ 72. แกะผา้ พนั เท้าขวาออก นวดเหมอื นเท้าซ้ายทุกอยา่ ง แลว้ ห่อผา้ เหมอื นเดมิ



ข้นั ตอนที่ 6 การกระตุ้นเท้า กอ่ นแกะผ้าพนั เท้าออกและเชด็ ครมี 73. นวดนอกผา้ บริเวณฝา่ เท้าก่อน วางน้วิ หัวแม่มือทง้ั 2 ขา้ ง ชนกนั ทส่ี ้นเท้า น้ิวมอื ทั้ง 4 ประคองหลังเท้าลงนา้ หนักท่ีน้วิ หวั แมม่ ือกดทวั่ ฝา่ เทา้ 74. คลงึ หลังเท้าแกะผา้ ที่ปลายนิ้วเท้าออก ใชน้ ้ิวหัวแม่มือท้ัง 2 ขา้ ง นวดคลึงใหท้ ว่ั หลงั เท้า โดยนวิ้ หัวแม่มอื ทง้ั 4 ประคองอยู่ที่ฝ่าเทา้ 75. ดงึ น้วิ เทา้ มอื ซ้ายจบั อยู่ท่ีกลางฝา่ เทา้ โดยให้นิ้วหัวแม่มืออยูบ่ นหลังเท้า นิ้วมอื ทง้ั 4 อยู่ท่ีฝ่าเท้า ใช้ น้ิวหัวแมม่ อื ขวาคลงึ โคนน้ิวแล้วดงึ นวิ้ ทา้ ซา้ ท่ีละนว้ิ จนครบทกุ นิ้ว 76. นวดหนา้ แข้ง ใชน้ ิว้ ซ้ายจับปลายเทา้ เอยี งไปทางเทา้ ด้านใน ใช้นิ้วหัวแมม่ ือขวากดนวดให้ทวั่ บริเวณหน้า แขง้ ด้านนอก 77. แกะผา้ ออกเชด็ ครีม แกะผา้ พันเท้าออกไว้บนฝา่ เท้าด้านซ้าย ใชผ้ า้ เชด็ เขา่ ใตข้ าพบั เข่า ขณะเช็ดครีมท่นี ่องให้นวดไปด้วย แล้วเปล่ียนผา้ มาวางไวบ้ นฝา่ มอื ขวา ท้าซ้าเช่นเดมิ วางผ้าบนฝา่ มือท้ัง 2 ขา้ ง แลว้ เช็ดครมี ตามใต้ฝา่ เท้า หลงั เทา้ นิ้วเท้า ง่ามเท้า และจมูกเลบ็ 78. ทบุ หนา้ แข้ง ป่ันข้อเทา้ ป่ันปลายเท้า หมนุ ข้อเทา้ ทบุ ข้อเทา้ แลว้ ทาแป้ง เพ่ือไมใ่ ห้ เหนอะหนะ