มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมจังหวัดลำปาง

รูปภาพจาก: ททท.สำนักงานลำปาง มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม จังหวัดลำปาง ประจำปีงบประมาณ พ.ศ. ๒๕๖๐ - ๒๕๖๒

สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดลำปาง คำนำ

สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดลำปาง สารบัญ มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมจังหวัดลำปาง ๒ ประจำปีงบประมาณ พ.ศ. ๒๕๖๐ ๓ ๔ เครื่องปั้ นดินเผาบ้านม่อนเขาแก้ว ๕ ประเพณีแห่ช้างผ้า ๖ การฮ่ำผีโด้ง ตำนานรอยพระพุทธบาทขุนห้วยแม่พริก ๗ ปราสาทศพสกุลช่างลำปาง ๘ การทอผ้าลายสร้อยดอกหมาก ยาแผนโบราณรักษาโรคเก๊าท์

สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดลำปาง สารบัญ มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมจังหวัดลำปาง ๑๐ ประจำปีงบประมาณ พ.ศ. ๒๕๖๑ ๑๑ ๑๒ วงดนตรีตกเส้ง ๑๓ โคมศรีล้านนา ๑๔ จิตรกรรมภาพวาดลายเส้นจากสีธรรมชาติ ๑๕ โหว้ดินหรือโหว้ตอฟาง ประเพณีเลี้ยงผีฝาย ๑๖ ตำนานเจ้าพ่อขุนตาน ผ้าฝ้ายทอมือย้อมสีธรรมชาติบ้านกี่คำ มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมจังหวัดลำปาง ๑๘ ประจำปีงบประมาณพ.ศ. ๒๕๖๒ ๑๙ ๒๐ วงปี่ พาทย์พื้นบ้านลำปาง พิณเปี๊ ยะ การเจียระไนแก้วโป่งข่าม



สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดลำปาง ๑

สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดลำปาง เครื่องปั้ นดินเผาบ้านม่อนเขาแก้ว บ้ า น ม่ อ น เ ข า แ ก้ ว ห มู่ ๓ ตำ บ ล พิ ชั ย อำ เ ภ อ เ มื อ ง ลำ ป า ง จั ง ห วั ด ลำ ป า ง ประเภท: งานช่างฝีมือดั้งเดิม สถานะปัจุบัน: เสี่ยงต่อการสูญหาย เป็นเครื่องปั้ นดินเผาที่ทำมาจากดินเหนียวโป่งมัน ปั้ นขึ้นรูปด้วยมือแล้วจึงนำมา เผาด้วยวิธีการสุมไฟตามวิถีพื้นบ้านที่สืบทอดกันมารุ่นต่อรุ่นยาวนานมากกว่า ๒๐๐ ปี เป็นอัตลักษณ์ของบ้านม่อนเขาแก้วที่สร้างชื่อเสียงให้กับหมู่บ้าน ซึ่งเป็นที่รู้จักของ ประชาชนในจังหวัดลำปาง เป็นงานหัตถกรรมที่เกิดจากการสะสม การเรียนรู้ และ ประสบการณ์ด้านต่างๆ ในอดีตปั้ นเพื่อใช้ในเฉพาะครัวเรือน เช่น หม้อน้ำ หม้อแกง หม้อนึ่ง แต่ในปัจจุบันได้ปรับเปลี่ยนให้มีรูปแบบที่หลากหลายตามความต้องการของ ลูกค้า รายชื่อผู้ถือปฏิบัติและผู้สืบทอดภูมิปัญญา: รับชมวิดีโอเพิ่มเติม* ๒ ๑. นางวันดี แปลกประหลาด โทร. ๐๘ ๑๓๘๗ ๖๑๒๙ ๒. นายประเวช หมีบุรุษ โทร. ๐๘ ๓๓๒๐ ๗๙๔๐ ภาพจาก: Youtube เคเอ็มมีเดีย ฟาร์ม

สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดลำปาง ประเพณีแห่ช้างผ้า บ้านเมาะหลวง หมู่ ๘ ตำบลแม่เมาะ อำเภอแม่เมาะ จังหวัดลำปาง ประเภท: แนวปฏิบัติทางสังคม พิธีกรรม ประเพณี และเทศกาล สถานะปัจจุบัน: ปฏิบัติอย่างแพร่หลาย ประเพณีแห่ช้างผ้า ชื่อท้องถิ่น คือ ประเพณีแห่จ๊างผ้า เป็นประเพณีของชาวไทยใหญ่ หรือชาวเงี้ยวที่อพยพมาสร้างบ้านเรือนที่ริมน้ำแม่เมาะ รวมกันเรียกว่าบ้านเมาะหลวง ตำบลแม่เมาะ อำเภอแม่เมาะ จังหวัดลำปาง ประเพณีแห่ช้างผ้ามีความเกี่ยวข้องกับความเป็นมาของเมืองแม่เมาะและดอยผาช้าง ในอดีตชาวบ้านทำปางไม้เป็นอาชีพเลี้ยงช้างไว้จำนวนมากเพื่อใช้ลากซุงและใช้งานอื่นๆ ความเป็นมาของการแห่ช้างผ้า มาจากการที่มีช้างเชือกหนึ่งติดหล่มโคลนที่ห้วยขึ้นไม่ได้ ชาวบ้านไม่สามารถนำช้างเชือกนั้นขึ้นจากหล่มได้ ควาญช้างจึงบนบานศาลกล่าวเจ้าที่ ขอให้ช่วยช้างเชือกนี้ให้ได้ เมื่อช้างขึ้นมาได้แล้วจะนำช้างเผือกมาถวาย แต่ควานช้างหา ช้างเผือกไม่ได้จึงได้ทำช้างผ้าขึ้นเผื่อถวายปัจจุบันชาวเมาะหลวงก็ยังสืบทอดประเพณีทุก ปีจนเป็นเอกลักษณ์ของชาวเมาะหลวงที่ช้างเคยมีความสำคัญเป็นอย่างมาก รายชื่อผู้ถือปฏิบัติและผู้สืบทอดภูมิปัญญา รับชมวิดีโอเพิ่มเติม* นายอภิเษก ปั๋ นดี โทร. ๐๙๗-๙๕๘๙๘๑๗ ภาพจาก: Facebook Fanpage กรม ส่งเสริมวัฒนธรรม ๓

สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดลำปาง การฮ่ำผีโด้ง บ้านเหล่า หมู่ ๕ ตำบลล้อมแรด อำเภอเถิน จังหวัดลำปาง ประเภท: การละเล่นพื้นบ้าน สถานะปัจจุบัน: เสี่ยงต่อการสูญหาย การเล่นผีโด้ง หรือชื่อท้องถิ่นที่ชาวบ้านเรียก คือ การฮ่ำผีโด้ง เกิดขึ้นครั้งแรกที่บ้าน เหล่า หมู่ ๕ ตำบลล้อมแรด อำเภอเถิน จังหวัดลำปาง เกิดขึ้นโดยนายอำเภอเถินคนแรก ชื่อว่า รอง-อำมาตย์เอกพระสถลบุรินทร์ (หนานมหาชัย สุริยะมณี) ต้องการให้ชาวบ้านมี ความผูกพันกัน เคารพปู่ย่าตายาย อีกทั้งยังมีความเชื่อเรื่องผีอีกด้วย จึงให้ชาวบ้านไม่ว่า จะผู้สูงอายุ หนุ่มสาว หรือแม้แต่เด็ก ๆ รวมตัวกันร้องเพลงผีโด้งที่หน้าบ้านของท่าน โดย ในเนื้อเพลงจะมีการเชิญเทวดาอารักษ์ ผีปู่ผีย่า มาร่วมกันฟ้อนรำสงกรานต์ และมีความ เชื่อว่าเมื่อมีการฮ่ำผีโด้ง ในแต่ละปีจะทำให้หมู่บ้านสงบสุขร่มเย็น ชาวบ้านจะไม่เจ็บไข้ได้ ป่วย ข้าวปลาอาหารสมบูรณ์ ดังนั้นลูกหลานบ้านเหล่าจึงได้ยึดเป็นประเพณีสืบต่อกันมา จนถึงปัจจุบันปีละ ๑ ครั้ง รายชื่อผู้ถือปฏิบัติและผู้สืบทอดภูมิปัญญา นายประหยัด จุมปา โทร. ๐๘ ๙๘๕๕ ๒๔๔๐ ๔

สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดลำปาง ตำนานรอยพระพุทธบาทขุนห้วยแม่พริก ป่าต้นน้ำบ้านปางยาว ตำบลแม่พริก อำเภอแม่พริก จังหวัดลำปาง ประเภท: วรรณกรรมพื้นบ้านและภาษา สถานะปัจจุบัน: เสี่ยงต่อการสูญหาย ตำนานรอยพระพุทธบาทขุนห้วยแม่พริกหรือที่ชาวบ้านเรียกว่า รอยพระพุทธบาท แพะน้อยป่าแดง, รอยพระพุทธบาทแม่ปิ๊ ก มีโครงเรื่องอ้างอิงมาจากการเสวยชาติเป็น พญาวัวขององค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้า กล่าวถึงรอยพระพุทธบาทที่มีลักษณะของการ ก้าวไปและกลับเมื่อครั้งที่พระองค์เกิดเป็นวัว เมื่อนำบริวารไปหากินในทิศใดก็จะกลับ ไปนอนที่เดิม ในทุกๆปีจะมีคณะสงฆ์จากวัดแม่พริกบน, วัดแม่พริกลุ่ม และวัดท่าด่าน รวมทั้งคณะชาวบ้านที่ศรัทธา เดินทางไปนมัสการรอยพระพุทธบาท ในวันแรม ๘ ค่ำ เดือน ๘ โดยนำดอกไม้ ธูป เทียน น้ำขมิ้นส้มป่อยไปกราบสักการะ เพื่อปลูกฝังให้ลูก หลานได้รู้จักคุณค่าประเพณีพื้นบ้าน และศรัทธาในพุทธศาสนา รายชื่อผู้ถือปฏิบัติและผู้สืบทอดภูมิปัญญา นายอิทธิกร จันทรา ๕

สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดลำปาง ปราสาทศพสกุลช่างลำปาง อำเภอเมือง อำเภอแม่ทะ และอำเภอเสริมงามจังหวัดลำปาง ประเภท: งานช่างฝีมือดั้งเดิม สถานะปัจจุบัน: เสี่ยงต่อการสูญหาย ปราสาทศพสกุลช่างลำปาง หรือที่ชาวท้องถิ่นเรียกว่า ผะสาท หรือปะสาท ในอดีตสร้างขึ้นเพื่อใช้บรรจุศพผู้ตายที่มีสถานะอันสูงศักดิ์เท่านั้น เช่น กษัตริย์ พระราชวงศ์ พระเถระชั้นผู้ใหญ่ โดยเชื่อว่าเป็นการจำลองวิมานปราสาทบนสวรรค์ ที่ดวงวิญญาณเคยประทับก่อนจุติลงมาเกิด และเป็นการส่งดวงวิญญาณท่านกลับสู่ วิมานดังเดิม แต่ในปัจจุบันเริ่มมีการสร้างปราสาทบรรจุศพในหมู่ประชาชนที่มีฐานะ หรือที่ชาวล้านนาเรียกว่า พ่อเลี้ยง แม่เลี้ยง ซึ่งจะมีการสร้างปราสาทอย่างวิจิตร เพื่ อให้สมฐานะ รายชื่ อผู้ถือปฏิบัติและผู้สืบทอดภูมิปัญญา: รับชมวิดีโอเพิ่มเติม* ๑. นายสุพล อินทะชุ่ม โทร. ๐๘ ๙๖๓๖ ๔๗๓๓ ๖ ๒. นายกิตติศักดิ์ วงศ์ปันติ โทร. ๐๘ ๙๘๓๕ ๐๒๐๒ ภาพจาก: กรมส่งเสริมวัฒนธรรม DCP

สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดลำปาง การทอผ้าลายสร้อยดอกหมาก บ้านนาเดา ตำบลเสริมซ้าย อำเภอเสริมงาม จังหวัดลำปาง ประเภท : ช่างฝีมือดั้งเดิม สถานะ : เสี่ยงต่อการสูญหายต้องได้รับการส่งเสริมและรักษาอย่างเร่งด่วน การทอผ้าลายสร้อยดอกหมาก เป็นงานหัตถกรรมที่ใช้ธรรมชาติ ทุกกระบวนการ ซึ่งผลิตและคิดค้นขึ้นโดย นางมูล แก้วคำน้อย ที่เห็นดอกหมากสุก สีส้มอมแดงเป็นพวง สวยงาม จึงนำมาดัดแปลงเป็นลายผ้าทอ ลักษณะเป็นรูปกลมรีคล้ายลูกหมาก ต่อมาได้มี การปรับปรุง เปลี่ยนแปลง ประยุกต์ รูปแบบตามสภาพของสังคมและความต้องการของ ตลาด การทอผ้าลายสร้อยดอกหมากเป็นองค์ความรู้ทางภูมิปัญญาท้องถิ่นของชาวนา เดาที่สั่งสมกันมาจากรุ่นสู่รุ่นจนถึงปัจจุบัน การทอผ้าลายสร้อยดอกหมากถือเป็นอาชีพ หนึ่งของชาวบ้านนาเดาหลังจากว่างจากการทำนาปี และยังมีการถ่ายทอดความรู้ให้แก่ นักศึกษา และผู้สนใจทั่วไป รายชื่อผู้ปฏิบัติและผู้สืบทอดภูมิปัญญา ข้อมูลเพิ่มเติม ๑. นางจันทร์คำ แก้วมา โทร. ๐๘๙-๕๕๓๔๓๙๐ ๗ ๒. นายผล แก้วมา โทร. ๐๘๗-๘๑๑๑๒๐๘

สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดลำปาง ยาแผนโบราณรักษาโรคเก๊าท์ บ้านนายาง อำเภอสบปราบ จังหวัดลำปาง ประเภท: ความรู้และการปฏิบัติเกี่ยวกับธรรมชาติและจักรวาล สถานะปัจจุบัน: เสี่ยงต่อการสูญหาย, ปฏิบัติอย่างแพร่หลายในบางพื้นที่ ยาแผนโบราณรักษาโรคเก๊าท์ ชื่อท้องถิ่นคือยาต้ม/ยาหม้อรักษาโรคเก๊าท์ เป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของหมู่บ้านนายาง อำเภอสบปราบ จังหวัดลำปาง โดย ดร.บุญเติม ปิงวงศ์ เป็นผู้ถือปฏิบัติ/ผู้สืบทอด เป็นหมอพื้นบ้านที่ได้รับการสืบทอด สูตรยาและวิธีการรักษามาจากบรรพบุรุษ โดยนำสมุนไพรในท้องถิ่นที่มีสรรพคุณรักษา โรคเก๊าท์มาปรุงเป็นตำรับยาต้ม/ยาหม้อ ผู้ป่วยโรคเก๊าท์ที่รับประทานยาตามคำแนะนำ ของหมอพื้นบ้านจะมีอาการทุเลา ยาหม้อรักษาโรคเก๊าท์นี้เป็นที่ยอมรับอย่างแพร่หลาย ของคนในชุมชนและนอกชุมชน บรรพบุรุษที่เป็นหมอพื้นบ้านในหมู่บ้านนายางได้นำยา ขนานนี้มาใช้รักษาโรคเก๊าท์ให้กับผู้ป่วยในหมู่บ้าน และต่างถิ่นมาตั้งแต่สมัยโบราณ สูตรยานี้มีการสืบทอดต่อเนื่องกันมาจนถึงปัจจุบัน รายชื่อผู้ถือปฏิบัติและผู้สืบทอดภูมิปัญญา ดร.บุญเติม ปิงวงค์ โทร. ๐๘ ๙๘๕๕ ๗๙๘๐ ๘

สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดลำปาง ๙

สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดลำปาง วงดนตร ีตกเส้งอำเภอเมือง จังหวัดลำปาง ประเภท: ศิลปะการแสดง สถานะปัจจุบัน: เสี่ยงต่อการสูญหาย วงดนตรีตกเส้งลำปาง เป็นวงดนตรีพื้นบ้านของจังหวัดลำปาง ใน อดีตมักใช้สำหรับการแห่เฉพาะงานมงคลทางศาสนาและประเพณีท้อง ถิ่น เช่น แห่นำขบวนกฐิน ขบวนผ้าป่า ขบวนแห่ลูกแก้ว (บวชนาค) แต่ ปัจจุบันวงดนตรีตกเส้งมีบทบาทที่หลากหลายกว่าเดิม เช่น แห่นำขบวน สงกรานต์ ขบวนแห่ขันโตก ตลอดจนบรรเลงประกอบการฟ้อนเล็บ ฟ้อน เทียน เป็นต้น เพลงที่ใช้ในการบรรเลง คือ เพลงแห่ตกเส้ง เป็นเพลงที่ เป็นอัตลักษณ์เฉพาะของจังหวัดลำปาง รายชื่ อผู้สืบทอดและถือปฏิบัติภูมิปัญญา รับชมวิดีโอเพิ่มเติม* นายอำนวย มหามิตร (หัวหน้าคณะช่างแต้มบันเทิงศิลป์) โทร. ๐๘ ๑๒๘๗ ๒๒๗๑ ๑๐

สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดลำปาง โคมศรีล้านนา ๒๕๖ หอศิลป์ลำปาง ถนนตลาดเก่า ตำบลสวนดอก อำเภอเมือง จังหวัดลำปาง ประเภท: งานช่างฝีมือดั้งเดิม สถานะปัจจุบัน: เสี่ยงต่อการสูญหาย โคมศรีล้านนา ชื่อเรียกท้องถิ่นคือ โคมแปดเหลี่ยมสามชั้น พัฒนามาจากโคมพม่า โบราณ ใช้เป็นของขวัญ ของฝาก ที่ระลึก ดัดแปลงรูปร่างจากเค้าโครงโคมลอยล้านนา โบราณที่มีเค้าโครงสองชั้นให้กลายมาเป็นโคมรูปแบบแปดเหลี่ยมสามชั้น ซึ่งรูปทรง แปดเหลี่ยมนั้นออกแบบให้สอดคล้องกับหลักพระพุทธศาสนา คือ มรรค ๘ ส่วนสาม ชั้นมีความหมาย คือ ศีล สมาธิ และปัญญา ผู้ซื้อมักจะนำไปถวายที่วัดเพื่อเป็นพุทธ บูชา หรือนำไปประดับบ้านเพื่อความเป็นศิริมงคลให้แก่ผู้อยู่อาศัย รายชื่อผู้ถือปฏิบัติและผู้สืบทอดภูมิปัญญา : รับชมวิดีโอเพิ่มเติม* นางทิวาพร ปินตาสี โทร. ๐๘ ๖๖๕๗ ๒๗๒๘ ๑๑

สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดลำปาง จิตรกรรมภาพวาดลายเส้นจากสีธรรมชาติ วิหารวัดบ้านก่อ ตำบลวังทรายคำ และวิหารวัดทุ่งฝูง ตำบลร่องเคาะ อำเภอวังเหนือ จังหวัดลำปาง ประเภท: งานช่างฝีมือดั้งเดิม สถานะปัจจุบัน: เสี่ยงต่อการสูญหาย จิตรกรรมภาพวาดลายเส้นจากสีธรรมชาติ (วัดบ้านก่อ,วัดทุ่งฝูง) ผลงานของหลวงพ่อคำป้อ อุดหนุน เป็นภาพวาดลายเส้นจากสีธรรมชาติ สีที่ใช้วาด เป็นสีฝุ่นที่ได้จากวัสดุธรรมชาติ เช่น สีแดงได้จากลูกมะกำ สีน้ำเงินได้จากดอกคราม เป็นต้น เรื่องราวบนฝาผนังวิหารภายในทั้งสี่ด้านเป็นเรื่องราวของพุทธประวัติชาดก และชาดกนอกนิบาตหรือนิทานพื้นบ้านชาดก โดยมีจุดเด่นคือการสอดแทรกวิถีชีวิต ความเป็นอยู่ของคนในท้องถิ่น เช่น การกินข้าวด้วยขันโตก ลักษณะบ้านเรือน ตลอด จนการแต่งกายในยุคนั้น เป็นต้น รายชื่อผู้ถือปฏิบัติและผู้สืบทอดภูมิปัญญา: รับชมวิดีโอเพิ่มเติม* ๑. นางสุภาพร มีธรรม โทร. ๐๘ ๗๑๘๒ ๘๑๕๖ ๒. นายทวนทอง วงค์บุญตัน โทร. ๐๘ ๖๑๙๕ ๐๔๔๖ ๓. นายวิเชียร คำธิติอัศวกุล (กำนันวังทรายคำ) ภาพจาก: สำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏลำปาง ๑๒

สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดลำปาง โหว้ดิน หรือ โหว้ตอฟาง ตำบลป่าตัน อำเภอแม่ทะ จังหวัดลำปาง ประเภท: การเล่นพื้นบ้านกีฬาพื้นบ้าน และศิลปะการต่อสู้ป้องกันตัว สถานะปัจจุบัน: เสี่ยงต่อการสูญหาย โหว้ดิน หรือ โหว้ตอฟาง คือ การละเล่นพื้นบ้านของเด็กหรือชาวบ้านชนิดหนึ่งที่ พบในตำบลป่าตัน อำเภอแม่ทะ จังหวัดลำปาง มักเล่นกันตามชนบทหลังฤดูกาลเก็บ เกี่ยวข้าว เพื่อผ่อนคลายหรือเพื่อความสนุกสนานเพลิดเพลินหลังจากการทำนา วิธี การเล่น คือ แข่งกันเหวี่ยงโหว้ไปให้ตกในระยะไกลมากที่สุด ผู้ที่ขว้างโหว้ให้ตกได้ ระยะไกลมากที่สุดและโหว้เสียงดังที่สุดจะเป็นผู้ชนะ วัสดุอุปกรณ์ในการเล่น “โหว้ดิน” ๑. ดิน ๒. ตอฟางข้าวดิบ ๓. เชือก ๔. ไม้ไผ่ หรือ ก้านมะพร้าว รายชื่อผู้ปฏิบัติและผู้สืบทอดภูมิปัญญา: รับชมวิดีโอเพิ่มเติม* ๑. นายสุพจน์ ศรีแกวงศ์ โทร ๐๘๑-๙๕๐๘๕๙๔ ๑๓ ๒. นายแก้ว จะวะนะ โทร. ๐๖๕-๓๕๗๒๕๙๘

สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดลำปาง ประเพณีเลี้ยงผีฝาย ฝายน้ำดิบลำห้วยแม่ปะ เขตบ้านหัวทุ่ง ตำบลแม่ปะ อำเภอเถิน จังหวัดลำปาง ประเภท: แนวทางปฏิบัติทางสังคม พิธีกรรม ประเพณี และเทศกาล สถานะปัจจุบัน: เสี่ยงต่อการสูญหาย ประเพณีเลี้ยงผีฝาย เป็นประเพณีที่สืบทอดกันมาตั้งแต่บรรพบุรุษจนถึงปัจจุบันของ ชาวตำบลแม่ปะ อำเภอเถิน จังหวัดลำปาง จัดขึ้นเพื่อขอบคุณผีฝายที่ปกปักรักษาป่าและ แหล่งน้ำ เนื่องจากชาวตำบลแม่ปะส่วนใหญ่ประกอบอาชีพการเกษตร อาศัยน้ำจากลำน้ำ ในการเพาะปลูก ชาวบ้านเชื่อว่าเหมืองฝายมีเทวดาเจ้าที่ช่วยรักษา หากผู้ใดทำให้เทวดา เจ้าที่ที่รักษาอยู่นั้นไม่พอใจ เช่น ตัดต้นไม้บริเวณเหมืองฝาย ก็จะถูกลงโทษจากเทวดา โดย การทำให้ฝนไม่ตกตามฤดูกาล ของที่ใช้ในการเลี้ยงผีฝายขึ้นอยู่กับขนาดของฝาย หากฝาย มีขนาดเล็กและมีสมาชิกไม่มากจะเซ่นไหว้ด้วย ไก่ สุรา ข้าว หมาก เมี่ยง และบุหรี่ หากฝาย มีขนาดใหญ่และมีสมาชิกจำนวนมากจะเซ่นไหว้ด้วยหมูเป็นตัว รายชื่อผู้ถือปฏิบัติและผู้สืบทอดภูมิปัญญา: รับชมวิดีโอเพิ่มเติม* นายอุดม สาริบุตร โทร. ๐๘๗-๑๗๖๙๖๗๒ ๑๔

สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดลำปาง ตำนานเจ้าพ่อขุนตาน ตำบลเวียงตาล อำเภอห้างฉัตร จังหวัดลำปาง ประเภท: วรรณกรรมพื้นบ้านและภาษา สถานะปัจจุบัน: ปฏิบัติอย่างแพร่หลาย ตำนานเจ้าพ่อขุนตาน เป็นวรรณกรรมพื้นบ้านที่มีแหล่งกำเนิดในอำเภอ ห้างฉัตร จังหวัดลำปาง เล่ากันว่าเจ้าพ่อขุนตาน คือ “พญาเบิก” เป็นผู้นำทาง จิตวิญญาณที่ผู้คนให้ความเคารพนับถือ เป็นศูนย์รวมจิตใจให้เกิดสายใยแห่ง การอนุรักษ์ป่าและแม่น้ำ ท่านเป็นวีรบุรุษคนสำคัญผู้หนึ่งของชาวจังหวัด ลำปางที่ร่วมรบกับเชื้อเจ้าเจ็ดคนในการขับไล่ทัพเมืองลพูร (ลำพูน) และม่าน (พม่า) ให้พ้นเขตจนถึงปากกอง รายชื่ อผู้ถือปฏิบัติและผู้สืบทอดภูมิปัญญา: รับชมวิดีโอเพิ่มเติม* ๑. นายสิริวัฒน์ แสงศาสติธรรม ๒. องค์การบริหารส่วนตำบลเวียงตาล ๑๕

สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดลำปาง ผ้าฝ้ายทอมือย้อมสีธรรมชาติบ้านกี่คำ พื้นที่ปฏิบัติ: หมู่ ๔ ตำบลสมัย อำเภอสบปราบ จังหวัดลำปาง ประเภท: งานช่างฝีมือดั้งเดิม สถานะปัจจุบัน: เสี่ยงต่อการสูญหาย ผ้าฝ้ายทอมือย้อมสีธรรมชาติบ้านกี่คำ หรือที่ชาวบ้านน้ำหลง ตำบลสมัย อำเภอสบปราบ จังหวัดลำปาง เรียกกันว่า ผ้าฝ้ายทอมือย้อมสีธรรมชาติน้ำหลง จัดตั้งเมื่อปี พ.ศ. ๒๕๔๓ในการย้อมสีผ้าจากสีธรรมชาติที่สามารถหาได้จากต้นไม้ ใบไม้ ยกตัวอย่างเช่น เส้นด้ายสีแดงได้จากสีของคลั่ง เส้นด้ายสีเขียวได้จากสีของใบ หูกวางและห้อม เส้นด้ายสีเหลืองได้จากใบขี้เหล็ก และเส้นด้ายสีดำได้จากสีของ โคลน เป็นต้น เป็นการนำเอาภูมิปัญญาของบรรพบุรุษมาเพิ่มมูลค่าให้กับผ้าฝ้าย ทอมือ โดยบอกเล่าเรื่องราววิถีชีวิตของหมู่บ้านผ่านการถักทอ และใช้สีในการ กำหนดลวดลาย รายชื่อผู้ถือปฏิบัติและผู้สืบทอดภูมิปัญญา: รับชมวิดีโอเพิ่มเติม* ๑. นางอำไพ ทินชัย โทร. ๐๘๖-๑๘๐๔๑๐๗ ๒. นางมาลัย หล้าปวงคำ โทร. ๐๘๖-๑๘๐๔๑๐๗ ภาพจาก: Facebook Fanpage ผ้าฝ้ายทอมือย้อมสีธรรมชาติ กี่คำ ๑๖

สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดลำปาง ๑๗

สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดลำปาง วงปี่ พาทย์พื้นบ้านลำปาง อำเภอเมือง และอำเภอห้างฉัตร จังหวัดลำปาง ประเภท: ศิลปะการแสดง สถานะปัจจุบัน: เสี่ยงต่อการสูญหายต้องได้รับการส่งเสริมและรักษาอย่างเร่งด่วน วงปี่ พาทย์พื้นบ้านลำปาง หรือที่ชาวลำปางเรียกว่า “วงทึ่งถึ้ง” หรือ “วงป้าด” เป็นวงดนตรีพิธีกรรมเกี่ยวกับศาสนา ความเชื่อ ใช้ประโคมงานมงคล เช่น งานบุญ ในวัด งานอวมงคล เช่น งานศพ และใช้ในบรรเลงประกอบพิธีนับถือผีหรือเลี้ยงผี เช่น งานฟ้อนผีมดผีเม็ง นอกจากนี้ยังใช้ประกอบการชกมวย การแสดง และการ ละเล่นอื่น ๆ ที่พบได้ในอำเภอห้างฉัตร อำเภอเมืองลำปาง อำเภอเถิน อำเภอแม่ทะ และในหลายอำเภอของจังหวัดลำปาง วงป้าดนับว่าเป็นวงดนตรีที่อยู่คู่กับจังหวัด ลำปาง และเป็นวงดนตรีที่อยู่คู่กับวิถีชีวิตชาวลำปางมาเป็นเวลานาน รายชื่อผู้ถือปฏิบัติและผู้สืบทอดภูมิปัญญา: รับชมวิดีโอเพิ่มเติม* ๑. ผ.ศ.ณรงค์ สมิทธิธรรม โทร. ๐๘ ๑๗๘๓ ๖๗๐๖ ๒. นายวัชรพงษ์ จันต๊ะวงค์ โทร. ๐๙ ๓๐๓๔ ๑๗๕๗ ๑๘

สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดลำปาง พิณเปี๊ ยะ อำเภอห้างฉัตร จังหวัดลำปาง ประเภท: ศิลปะการแสดง สถานะปัจจุบัน: เสี่ยงต่อการสูญหายต้องได้รับการส่งเสริมและรักษาอย่างเร่งด่วน พิณเปี๊ ยะ ชื่อท้องถิ่นเรียกว่า เปี๊ ยะ เป็นเครื่องดนตรีที่เล่นได้ทั้งประเภทเดี่ยวและหมู่ นิยมถอดเสื้อบรรเลง สามารถบรรเลงในลักษณะท่านั่งหรือยืนก็ได้ เวลาดีดจะเอากะโหลก ประกบติดไว้กับหน้าอกขยับเปิด-ปิด เพื่อให้เกิดเสียงก้องกังวานตามต้องการเช่นเดียวกับ พิณน้ำเต้า ลักษณะเด่นของพิณเปี๊ ยะของจังหวัดลำปางคือจะเจาะรูที่กะลาซึ่งแปลกกว่า เปี๊ ยะที่พบเห็นในจังหวัดอื่น จากคำบอกเล่าของอุ้ยบุญมา ไชยมะโน พ่อครูเปี๊ ยะ กล่าวว่า เปี๊ ยะจะใช้บรรเลงในพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์ เล่นตามคุ้มตามวัง และต้องเป็นคนที่มีอำนาจ มีฐานะ หรือว่าคนที่อยู่ในศาสนาหรือคนชั้นสูงเท่านั้นที่จะสามารถสร้างพิณเปี๊ ยะขึ้นมาได้ เนื่องจากหัวของพิณเปี๊ ยะนั้นทำมาจากสัมฤทธิ์ซึ่งมีราคาสูง หลังจากนั้นก็มีการสืบทอดต่อ กันมาเรื่อย ๆ จากเจ้ามาสู่คนธรรมดา พิณเปี๊ ยะจึงนับว่าเป็นอัตลักษณ์ของมรดกภูมิปัญญา ทางวัฒนธรรมได้อย่างหนึ่ง รายชื่อผู้ถือปฏิบัติและผู้สืบทอดภูมิปัญญา : รับชมวิดีโอเพิ่มเติม* ๑.ผศ.ณรงค์ สมิทธิธรรม โทร. ๐๘ ๑๗๗๘ ๓๖๗๐ ๑๙ ๒.นายเกรียงศักดิ์ สันเทพ โทร. ๐๘ ๙๒๖๔ ๒๔๗๐

สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดลำปาง การเจียระไนแก้วโป่งข่าม บ้านนาบ้านไร่ หมู่ ๕ ตำบลแม่ถอด อำเภอเถิน จังหวัดลำปาง ประเภท: งานช่างฝีมือดั้งเดิม, ความรู้และการปฏิบัติเกี่ยวกับธรรมชาติและจักรวาล สถานะปัจจุบัน: มีการปฏิบัติอย่างแพร่หลาย แก้วโป่งข่าม คือ หินแก้วตระกูลแร่ควอทซ์ หรือเรียกอีกอย่างว่า “แร่เขี้ยวหนุมาน” พบบริเวณดินโป่ง และมีความอยู่ยงคงกระพัน ในจังหวัดลำปางพบมากที่อำเภอเถิน แก้วโป่งข่ามมักได้รับการเจียระไนในรูปแบบล็อกเก็ต แหวน และพระพุทธรูป เพราะ ชาวอำเภอเถินมีความเชื่อว่าผู้ที่มีไว้ครอบครองจะนำมาซึ่งความเป็นสิริมงคล ความสุข ความเจริญก้าวหน้า ความขลัง และแคล้วคลาดจากอันตรายทุกประการ ปัจจุบันมีการ ตั้งศูนย์จำหน่ายผลิตภัณฑ์แก้วโป่งข่ามและพัฒนาเป็นผลิตภัณฑ์ระดับ ๔ ดาวและเป็น สินค้า OTOP ของอำเภอเถิน รายชื่อผู้ถือปฏิบัติและผู้สืบทอดภูมิปัญญา รับชมวิดีโอเพิ่มเติม* นายมงคล เฟยตา โทร. ๐๙ ๘๗๘๕ ๓๒๑๗ ภาพจาก: Youtube OTOP TODAY ลําปาง ๒๐

จัดทำโดย นางสาวซารีน่า ณ วงค์จันทร์ นักศึกษาฝีกงานชั้นปีที่ ๔ มนุษยศาสตร์ สาขาภาษาไทย มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ (โครงการนี้เป็นส่วนหนึ่งของการปฏิบัติงานสหกิจศึกษา ประจำปีการศึกษา ๒๕๖๔ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่) กลุ่มส่งเสริมศาสนา ศิลปะ และวัฒนธรรม สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดลำปาง https://www.m-culture.go.th/lampang Facebook: สนง. วัฒนธรรม ลำปาง