ผ้าฝ้ายทอมือลายงาขี้ม้อน

ผา ฝายทอมือลายงาข้มี อ น โครงการจดั ทาํ สอื่ และเผยแพรอ งคค วามรผู าฝายทอมอื ลายงาขีม้ อ น ภายใตโครงการสงเสริมการอนรุ กั ษฟ น ฟูขนบธรรมเนยี มประเพณีวฒั นธรรมทอ งถ่นิ ประจําปง บประมาณ พ.ศ. ๒๕๖๓ สํานกั งานวัฒนธรรมจังหวดั ลาํ ปาง กระทรวงวัฒนธรรม

คาํ นํา วัฒนธรรมเปนสิ่งท่ีสะทอนใหเห็นถึงคุณคาของวิถีชีวิตที่ชุมชนและทองถิ่นไดพัฒนาและ สรางสรรคขึ้น เพ่ือใชเปนเคร่ืองมือในการดําเนินชีวิต โดยแสดงออกในรูปแบบและวิธีการท่ีหลากหลาย ทั้งใน รูปแบบของวิถีชวี ติ ขนบธรรมเนยี มประเพณี ภูมปิ ญ ญา และศลิ ปะ การทอผาฝายทอมือลายงาข้ีมอน เปนการแสดงออกของวิถีชีวิตที่ชุมชนบานกิ่ว ตําบลบานก่ิว อําเภอแมทะ จังหวัดลําปาง ไดสรางสรรคขึ้น เพื่อใชเปนเครื่องแตงกายในการดําเนินชีวิตประจําวัน อันเปน มรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรมท่ีสืบทอดมานาน เอกลักษณของผาฝายทอมือลายงาข้ีมอนเกิดจากการขัดสาน ระหวางดายเสนยืนยอมสีดําดวยมะเกลือและเคลือบดวยนํ้าขาวทําใหมีความออนนุม กับดายเสนพุงที่ปนจาก ฝายไมยอมสี เกิดเปนลวดลายเรียบงายแตมีเสนห เปนท่ีนาเสียดายที่การสืบทอดกิจกรรมน้ีไมคอยไดรับความ สนใจจากเยาวชนไทยเทาที่ควร เน่ืองจากผูที่สืบทอดจะตองมีใจรักและมีความมานะอดทน ประกอบกับ ปจจุบันมีการนําเทคโนโลยีสมัยใหมมาใชในการทอผาเชิงอุตสาหกรรม ทําใหผลิตไดเปนจํานวนมาก ในระยะเวลาอันรวดเร็ว ควบคุมคุณภาพงายและมีราคายอมเยา สงผลใหผาฝายทอมือลายงาข้ีมอน เริม่ เลือนหายไปจากชุมชน สํานักงานวัฒนธรรมจังหวัดลําปาง เปนหนวยงานที่มีภารกิจในการสงเสริมการมีสวนรวมของ ภาคประชาสังคมในการอนุรักษ ฟนฟู สืบสาน ปกปอง คุมครองจารีตประเพณี ภูมิปญญา และศิลปวัฒนธรรม ตลอดจนเสริมสรางคานิยมที่เหมาะสมในสังคม และตอบสนองภารกิจของกระทรวงวัฒนธรรมใหเกิด ประสิทธิผล มีประสิทธิภาพ และมีความคุมคา ไดเล็งเห็นความสําคัญของการสงเสริมสนับสนุน การอนุรักษ ฟนฟูขนบธรรมเนียมประเพณีวัฒนธรรมทองถิ่น จึงไดรวบรวมขอมูลองคความรูผาฝายทอมือลายงาขี้มอน โดยความรวมมือของกลุมสตรีทอผาบานกิ่ว ชุมชนคุณธรรมบานก่ิว หมู ๑ ตําบลบานก่ิว อําเภอแมทะ จังหวัด ลําปาง นําโดย รศ.นงเยาว อุดมวงศ และไดรับความอนุเคราะหขอมูลจากพระโชคทวี ชยพโล ท้ังนี้ เพื่อให ผูท่สี นใจจะไดทราบขอมลู มคี วามรู ความเขา ใจในกระบวนการผลิต อันจะนําไปสูการอนุรักษและฟนฟูการทอ ผา ฝายทอมอื ลายงาข้มี อนใหดํารงอยูตอไป สาํ นักงานวฒั นธรรมจงั หวดั ลําปาง ๓๑ กรกฎาคม ๒๕๖๓

สารบัญ หนา ๑ ๑. คาํ จํากดั ความผาฝายทอมือลายงาข้มี อ น ๑ ๒. สถานทผี่ ลติ ๒ ๓. สาระสําคญั ของผาฝายทอมือลายงาข้มี อ นในดา นของมรดกภูมิปญ ญาทางวัฒนธรรม ๒ ๔. ประวัติความเปน มา ๓ ๕. ลักษณะเฉพาะทแ่ี สดงถงึ อตั ลกั ษณข องผาฝา ยทอมือลายงาขี้มอน ๘ ๕.๑ ลกั ษณะพิเศษหรือเอกลกั ษณข องงาน ๘ ๕.๒ วสั ดุ – อปุ กรณทีใ่ ช ๘ ๕.๓ กลวิธกี ารผลิต ๘ ๖. กระบวนการจดั การองคความรจู ากภูมิปญ ญาและฝม อื การทอของกลมุ ๙ ๗. บทบาทของชมุ ชนฯ ทีม่ ตี อ ผา ฝา ยทอมอื ลายงาขมี้ อ น ๘. คณุ คาของผาฝา ยทอมือลายงาข้ีมอ น (ในดา นของมรดกภมู ปิ ญญาทางวัฒนธรรม) ๙. สถานะปจจบุ นั ของผาฝา ยทอมอื ลายงาขมี้ อ น ๑๐. ขอมลู สมาชิกกลุม ทอผาลายงาขีม้ อ น -----------------------------------------------

องคความรูผา ฝายทอมือลายงาขมี้ อน โครงการจัดทาํ สอื่ และเผยแพรอ งคความรูผา ฝายทอมือลายงาขี้มอน ภายใตโ ครงการสงเสรมิ การอนุรักษฟ น ฟูขนบธรรมเนียมประเพณีวฒั นธรรมทองถิน่ สํานกั งานวัฒนธรรมจงั หวดั ลําปาง กระทรวงวัฒนธรรม ประจําปงบประมาณ พ.ศ. ๒๕๖๓ ๑. คําจาํ กัดความผา ฝา ยทอมือลายงาขี้มอน ผา ฝายทอมือลายงาขี้มอน หมายถึง ผาทอแบบพื้นฐานท่ีเกิดจากการทอสลับสีระหวางเสนดายยืน สีดํา (เสนดายยืนทําใหเกิดลายร้ิวทางยาว) ที่ยอมจากผลมะเกลือกับเสนดายพุงสีขาว (เสนดายพุงทําใหเกิด ลายขวาง) ที่ไมผานการยอมสี ซ่ึงทอดวยก่ีพื้นบานโดยใชเสนดายที่ทําจากเสนใยธรรมชาติท่ีมาจากดอกฝาย เกิดเปนลายขาวดาํ หมนๆ เหมือนสีงาขีม้ อ น จึงเปนทม่ี าของช่อื เรียก “ผา ฝายทอมอื ลายงาขม้ี อน” ๒. สถานทผี่ ลิต กลุมทอผาฝายบานก่ิวตั้งอยูที่ ศูนยสุขภาวะตําบลบานกิ่ว เลขที่ ๖๗/๒ หมูท่ี ๑ ตําบลบานก่ิว อําเภอแมท ะ จังหวดั ลําปาง รหสั ไปรษณีย ๕๒๑๕๐ ๑

๓. สาระสําคัญของผาฝายทอมือลายงาขมี้ อนในดานของมรดกภมู ิปญ ญาทางวัฒนธรรม ผา ฝา ยทอมือลายงาขม้ี อนเปนการแสดงออกถึงภูมปิ ญญาการทอผา ลายขดั ซึ่งเปนการทอสลับสีกัน ของเสน ฝา ยปนมือ (นําไปตมในน้ําขาวเพ่ือเคลือบเสนฝายใหเหนียว) ระหวางเสนดายยืนสีดําท่ียอมจากมะเกลือ กบั เสน ดายพงุ สขี าว (สีธรรมชาติของเสนฝาย) ที่ทอดวยก่ีพ้ืนบาน จึงทําใหเนื้อผานุมเปนพิเศษ ซึ่งชุมชนบานก่ิว ไดสืบทอดกระบวนการผลิตรูปแบบน้ีมานานหลายช่ัวอายุคน และเปนท่ียอมรับวาลวดลายและสีสันขาว-ดํา หมน ๆ ดงั กลาวเปนลกั ษณะของลายงาข้มี อ นทช่ี ุมชนแหง นีส้ รางสรรคขนึ้ เพ่ือดาํ รงความเปน เอกลักษณไว ๔. ประวัตคิ วามเปนมา ผาฝายทอมือลายงาข้ีมอนเปนเอกลักษณเฉพาะถิ่นของตําบลบานก่ิว อําเภอแมทะ จังหวัดลําปาง ท่ีมีประวัติความเปนมาอันยาวนาน สืบเน่ืองจากคนบานก่ิวในอดีตมีอาชีพทํานา เสื้อผาจะตองเปอนดินและ ข้ีโคลน จึงไดคิดหาลวดลายการทอผาท่ีสามารถใชใสทํานาได เวลาสกปรกจะไดเห็นไมคอยชัดเจน จึงไดคิดคน การทอผาลวดลายงาขี้มอนขึ้นมาใช โดยใชวัตถุดิบจากธรรมชาติท่ีหาไดในชุมชน ไดแก ดอกฝายและมะเกลือ (เพ่ือยอมเสนฝายเปนสีดํา) อยางไรก็ตาม เนื่องจากการทอผาเชิงอุตสาหกรรมไดมีบทบาทเขามาแทนที่การ ทอผาดวยมือ จึงทําใหผาฝายทอมือลายงาขี้มอนเลือนหายไปจากชุมชนในชวงระยะเวลาหนึ่ง ทางชุมชนฯ หวั่นเกรงวาผาฝายทอมือลายงาขี้มอนจะสูญหายไป จึงไดรวมตัวกันเพื่อสืบสานภูมิปญญาการทอผาฝายมือ ลายงาขม้ี อนใหด ํารงอยูตอไป ประมาณตน ป พ.ศ. ๒๕๖๑ กลุมทอผา ของชุมชนฯ ไดพูดคุยหารือเก่ียวกับการพัฒนารื้อฟนผาฝาย ทอมือลายงาข้ีมอน (รูป A) เพื่ออนุรักษและสืบสานภูมิปญญาชาวบาน และพัฒนาเปนผลิตภัณฑที่สามารถ เขากับยุคสมัย ดังนั้น ทางกลุมจึงไดสรางลวดลายบนผาลายงาข้ีมอนเพิ่มเติมจากเดิมที่ใชดายสีขาวพุงเสนเดียว เปนลวดลายท่ีใชดายพุงสองเสนบิดเกลียว (ดายขาวคูกับสีดํา) เปนลายงาข้ีมอนผสมลายสายฝน (รูป B) และได พัฒนาดวยการนําเสนฝายยืนสีดําที่ผลิตจากโรงงานมาใชแทนเสนฝายสีดําที่ไดจากการยอมมะเกลือ เพ่ือความ หลากหลายของเน้ือผา อีกท้ังเพื่อทําใหเนื้อผาไมหนาและมีนํ้าหนักมากเกินไป และเปนตัวเลือกนําไปสูการ แปรรปู เปน ผลติ ภัณฑอยางอื่น ไดแก กลองใสของ ยา ม และหมอนใบชา เปนตน ๒

(รูป A) (รปู B) ๕. ลกั ษณะเฉพาะที่แสดงถงึ อตั ลักษณข องผา ฝา ยทอมือลายงาขี้มอ น ๕.๑ ลักษณะพเิ ศษหรือเอกลักษณของงาน ผาฝายทอมือลายงาขี้มอน มีอัตลักษณเฉพาะคือ ลายขัดขาว–ดําจะมีขนาดเล็ก-ใหญไมเทากัน ข้ึนอยูกับตัวแปรท่ีสําคัญคือ เสนพุงท่ีเปนดายสีขาวนั้นมีความหนา–บางไมเทากัน เพราะทํามาจากฝายปนมือ ซ่งึ มคี วามหนา–บางผันแปรไปตามจังหวะและน้ําหนักมือของผูปนดาย ซ่ึงเปนทักษะและความชํานาญเฉพาะตัว ของแตละคนที่ยากจะควบคุมใหขนาดของเสนฝายมีความหนา–บางเทากันไดตลอดท้ังเสน ซ่ึงแตกตางจาก เสนฝายที่ผลิตจากโรงงาน จึงทําใหผาทอมือในแตละเครือมีโทนสีขาว–ดํา มาก–นอยแตกตางกัน กลาวคือ หากเครอื ใดใชดายพุงเสนใหญ สีก็จะออกเปนขาวมากกวาใชดายพุงเสนเล็ก หรือถาใชเสนดายพุงสองเสนที่เปน ขาวและดํา โทนสีของผาจะออกดํามากกวา สวนความหนาของเนื้อผา ขึ้นกับขนาดของเสนฝาย ดังน้ัน ผาท่ีทอ แตล ะเครือ จงึ มีเสนหและเอกลกั ษณเฉพาะทีไ่ มเ หมือนกัน ๕.๒ วัสดุ – อุปกรณท ่ใี ช วัตถดุ ิบในการยอมสธี รรมชาติ - เสน ฝา ย - มะเกลอื - สารสม - เกลือสนิมเหล็ก - โคลน เครอื่ งมือและอปุ กรณที่ใชในกระบวนการผลิต - การปลูกฝา ย เครือ่ งมอื และอุปกรณคือ จอบ เสยี ม มดี ท่ีหยอดเมลด็ ฝา ย ปุย และดนิ - การดแู ลและเก็บเกี่ยวดอกฝาย เครื่องมือและอุปกรณคือ กรรไกรขนาดตางๆ ในการตัดแตง กิง่ ตน ฝาย ปยุ สายยางรดนาํ้ และสารชีวภาพ/สมุนไพร ถงุ มือ และ ตะกราใสด อกฝา ย - การยอมสีธรรมชาติ เคร่ืองมือและอุปกรณคือ หมอหรือกระทะ (ใชตมเปลือกไมใบ ผลไม ตา งๆ) เตาแกส เตาชีวมวล (ใชเ ศษไม) ไมคนขณะยอมฝา ย สารสม เกลอื สนิมเหลก็ และ โคลน ๓

- การทอผา ต้ังแตกระบวนการเตรียมจนกระท่ังทอเปนผืน เคร่ืองมือและอุปกรณที่ใช ไดแก ฟมก่ีทอผา เขาฟม ทีกวักฝาย ตะลุมดีดฝาย ท่ีอีดฝาย ที่เปยฝาย เผ่ียน (ท่ีปนฝาย) และเหล็กใน กงยิงฝาย เขียงหรือแปนไม (รองกก๊ิ ฝา ย) หลอดไมพนั หลอดฝา ย หลกั โวน ฝา ย กงกวาง หลอดกรอฝาย กระสวย ไมสะปาน (สําหรบั พนั เน้อื ผาทที่ อเสรจ็ แลว) แปง ขา วเจา (ชบุ ฝา ยใหเ หนียว) บาลอ และ ไมมาสาํ หรับเหยียบทอ ๕.๓ กลวธิ ีการผลิต ข้นั ตอนการเตรยี มเสน ฝาย ข้ันตอนท่ี ๑ การเก็บดอกฝาย โดยเลือกเก็บดอกฝายท่ีแก แตกฟูเต็มที่เปนปุยขาว ระวังอยาให เศษใบฝาย ติดปะปนไปกับปุยฝาย แลวนําปุยฝายตากแดดใหแหงสนิท (ไมใหอับช้ืน กันเชื้อรา ที่กลุมฯ ตากใน ตอู บพลังงานแสงอาทิตย) ขั้นตอนที่ ๒ การอดี ฝายหรอื หบี ฝา ย นาํ ปยุ ฝา ยท่ีตากแหง สนิทแลวมาอีดเพื่อแยกเมล็ดออกจากปุยฝา ย ข้ันตอนท่ี ๓ การดีดฝายหรือการยิงฝาย นําปุยฝายท่ีคัดแยกเมล็ดออกแลวมาดีด โดยใชกงยิงฝาย ใหปุยฝายฟู โดยมีอุปกรณที่ใช คือ กง หรือไมไผดีด (ดีดในตะลุม หรือกระบุง หรือตะกราขนาดใหญ) การดีดฝายแตละคร้ังจะดีดฝายใหเพียงพอเฉพาะการนํามามวนฝายหรือลอบนแปนไม หรือ เขียง จะไมดีดฝาย ทง้ิ คา งไวเพราะปุยฝา ยจะคนื ตวั จบั กันเปนกอนเหมือนเดิม ๔

ข้ันตอนท่ี ๔ การก๊กิ ฝาย (มว นฝา ยเปนหลอด) นาํ ฝา ยท่ดี ีดจนฟูดแี ลว มามว นเปน หลอดเรียวยาว โดยการวางลงบนแปนลอฝาย ใหกระจายสมํ่าเสมอกัน วางไมลอฝายไวบนปุยฝาย แลวใชฝามือคลึงถูปุยฝาย ใหมวนเขาไปกับไมลอฝาย (กิ๊ก) ใชนํ้าหนักมือใหพอดีเพ่ือไมใหมวนฝายแนนหรือหลวมเกินไป แลวดึงไมลอฝายออก จะไดฝ า ยเปนมว นหลอดกลมยาวประมาณ ๘ - ๙ น้วิ ไมควรเกบ็ มว นฝายไวนานเกนิ ไป ควรปน ใหหมดมว นฝาย ขั้นตอนท่ี ๕ การปนฝาย การนําฝายที่ก๊ิกไวเปนกอนเรียวยาว มาปนเปนเสนดายดวยเผ่ียน (วงลอ ไมไผ และมีเหลก็ ใน) ปนจนกวาจะไดดา ยเปน กลมุ พอประมาณจงึ ถอดออกจากเหล็กในเพื่อนําไปเปยตอ ไป ข้ันตอนท่ี ๖ การเขาเปย นําฝายท่ีปนแลวมาเขาเปย (เตรียมทําเปนมวนฝายเปนใจ โดยให เสน ฝา ยเรยี งเปน เสน ไมพ ันกนั ) ๕

ข้ันตอนท่ี ๗ การยอมสี และการหมักโคลน นําเสนฝายมายอมดวยสีธรรมชาติ ที่ไดจาก เปลอื กไม ใบไม และผลไมส ีตางๆ ขั้นตอนที่ ๘ การกวักฝาย คือ การนําดายที่ยอมสีและตมในน้ําขาว (เพ่ือไมใหขาดงาย) ไปใส ในเครอื่ งมอื กวกั เมอ่ื กวกั ดา ยหลายกวัก เตรยี มสําหรบั นาํ ไปโวน (เปน ดายยนื ในการทอตอ ไป) ขั้นตอนที่ ๙ การโวนหูก นําดายท่ีอยูในกวักไปโวนเปนเครือดวยเผือ เรียกวา เครือหูก ตามจาํ นวนความยาวของผืนท่ตี องการ ขั้นตอนที่ ๑๐ การสืบหูก การนําเสนดาย (ดายยืน) มาตอเขากับฟม ผูกหรือมัดเสนดายที่ยื่น มาจากเขาใหแนน เรยี งลําดับจนแลว เสร็จพรอมในการทอตอ ไป ขั้นตอนท่ี ๑๑ การผัดหลอดหรือการปนหลอด นําฝายเปนใจมาคล่ีออกใสกงกวาง นําเสนจาก กงกวา ง พันลงในหลอดไมท ี่เสียบอยูทเ่ี หลก็ ในของเผีย่ น จนไดขนาดพอดกี บั รองกระสวย (ความยาวของหลอดไผ ตอ งสมั พนั ธกับกระสวยทอผา) ๖

ข้ันตอนการทอผา (ทอหูก) ข้ันตอนท่ี ๑ นาํ ฝา ยเปน ใจมาคล่อี อกใสก งกวาง แลวพันใสบาหลุกกวักฝาย แลวนํามาโวนหรือ ปน ใสบ ากวกั หลายๆอัน ขั้นตอนที่ ๒ นําบากวักที่มีเสนฝายพันอยูไปเรียงตามลําดับ ข้ึนอยูกับวาตองการหนากวาง เทาใด เพอ่ื เปนฝายเสนยนื โดยนําแตล ะเสนไปคลองกบั บันไดลิง เพ่อื ไมใ หเสนฝา ยพนั กนั และขึ้นเฟอ ขอตอไป ข้ันตอนท่ี ๓ นําฝายเสนจากบันไดลิงมาข้ึนเฟอขอ ซึ่งเฟอขอจะทําหนาท่ีสําหรับเรียงฝาย เสนยืนตามความยาวที่ตองการ และทําการสลับเสนยืนสําหรับใชกับตะกอเสนขึ้นเสนลงดานลางของเฟอขอ เม่ือสิ้นสุด การเรียงเสนฝายจะนําแตละเสนมามวนเพื่อใหเกิดลักษณะของการสลับเสน สําหรับการทอยกเปน เสนขึน้ เสน ลงที่ดานลา งขวาของเฟอ ขอ ขั้นตอนที่ ๔ นํากลุมฝายเสนยืนจากเฟอขอมาข้ึนก่ี แลวคลี่ฝายเสนยืนตามท่ีไดกําหนดไว โดยใชเขีย้ วหมาหรือฟน ปลาเปนตัวชวยในการสางเสน ฝา ยแตละกลุมเสนออกจากกัน เสนดายในการทอลายหนึ่ง เพอ่ื แยกเสน ดา ยในการนาํ ไปสบื ฝา ยกบั เขาฟม ขั้นตอนท่ี ๕ นําฝายเสนยืนมาตอกับเศษผาฝาย หรือเชิงชายท่ีตัดมาจากการทอคร้ังกอน (ท่ีเรียกวา \"เครือ\") เปนเหลือเศษผาฝายหรือเชิงชายจากการทอใหติดอยูกับตะกอและฟม เพื่อเปนตนแบบใช ในการสบื ตอลาย ข้ันตอนท่ี ๖ หลังจากการสืบเสนฝายตอกันแลว ก็เร่ิมกระบวนการทอได โดยการเหยียบไม เหยียบเพื่อยกเขาฟมข้ึนลง แลวพุงกระสวยสอดเขาไปในชองวางระหวางเสนยืน ใหเสนพุงพุงไปขัดกับเสนยืน และใชฟมดันใหเสนพุงอัดเรียงกันแนน แลวใชเทาเหยียบไมเหยียบใหตะกอเสนยืนสลับขึ้นลง และพุงกระสวย กลับไปกลับมาขัดกับเสนยืน หลังจากที่พุงเสนพุงไปมา และใชฟมดันใหเสนพุงแนนหลายๆ ครั้ง ก็จะไดผาทอ เปน ผนื แลวนาํ ไปแปรรูปเปนผลติ ภณั ฑต า งๆ ตอ ไป ๗

๖. กระบวนการจดั การองคความรูจากภมู ิปญญาและฝมือการทอของกลมุ รูปแบบการถายทอดองคความรูผาฝายทอมือลายงาข้ีมอน มีความโดดเดนในรูปแบบของ การถายทอดความรูแบบฝงลึก กลาวคือ เปนการถายทอดประสบการณกระบวนการผลิตผาฝายทอมือลายงา ขี้มอนท่ีมิไดอยูในตํารา ตองอาศัยการฝกฝนเพ่ือใหเกิดความชํานาญ และมีลักษณะเปนเร่ืองสวนบุคคล ซึ่งเปน ลักษณะของความรูแบบฝงลึก จัดอยูในประเภทความรูเชิงทฤษฎีและเชิงบริบท (Know-How) ซึ่งเปนความรู เชิงขั้นตอน (Procedural knowledge) กลาวคือเปนความรูเก่ียวกับลําดับขั้นตอนในการผลิตผาฝายทอมือ ลายงาขีม้ อ น จากการสํารวจในพ้ืนที่พบวา ผูทรงภูมิปญญาผาฝายทอมือลายงาข้ีมอนเปนกลุมผูหญิงสูงอายุที่มี อายุ 65 ปขึ้นไปและมีประสบการณทอผาเปนเวลาหลายสิบป เนื่องจากกระบวนการผลิตผาฝายทอมือลายงา ขมี้ อนมีข้นั ตอนมาก จงึ ไมค อ ยมีคนรนุ ใหมเ ขามาเรียนรูเทา ทีค่ วร ประกอบความเจริญกา วหนา ดานอุตสาหกรรม ส่ิงทอ จึงเกิดการผลิตเส้ือผาสําเร็จรูปท่ีมีราคายอมเยากวาเส้ือผาท่ีผลิตจากเสนใยธรรมชาติ ซ่ึงการผลิตดวยวิถี แบบดั้งเดิมนี้ ตองอาศัยระยะเวลาและกระบวนการหลายขั้นตอน มีตนทุนการผลิตท่ีสูงทําใหคนสวนใหญ โดยเฉพาะคนรุนใหมน ยิ มสวมใสเส้อื ผาสาํ เร็จรูปมากกวาและเขาถึงไดงายกวา อยางไรก็ตาม ทางชุมชนฯ ก็ไดมี การถายทอดองคความรูการทอผาฝายลายงาข้ีมอนใหกับคนรุนใหมและประชาชนท่ัวไปท่ีมีความสนใจและมา ศึกษาดงู านที่กลุมฯ อยูเนอื งๆ ๗. บทบาทของชุมชนฯ ทม่ี ีตอ ผา ฝา ยทอมอื ลายงาข้ีมอน ชุมชนฯ ยังคงทอผาฝายทอมือลายงาขี้มอน เพื่อบริโภคในครัวเรือนและจําหนายตามกําลัง ศักยภาพการผลิตท่ีมีอยู เพ่ือสรางรายไดเสริมและอนุรักษภูมิปญญาการทอผาฝายทอมือลายงาขี้มอน ซ่ึงเปน มรดกภมู ิปญญาทางวัฒนธรรมของชมุ ชนฯ ใหด ํารงอยตู อ ไป ๘. คุณคา ของผาฝา ยทอมอื ลายงาขม้ี อ น (ในดานของมรดกภูมิปญญาทางวฒั นธรรม) ผา ฝายทอมือลายงาข้ีมอน มีคุณคาในดานมรดกภูมปิ ญญาทางวัฒนธรรม เพราะเปนการแสดงออก ของภูมิปญญาชาวบานในการนําวัตถุดิบที่มีอยูในชุมชน อาทิ ปุยฝาย มะเกลือ สารสม เกลือ สนิมเหล็ก โคลน ฟม ก่ีทอผา และ ท่ีอีดฝาย ฯลฯ มาใชประโยชนไดอยางคุมคาและชาญฉลาด และยังชวยดํารงรักษาภูมิปญญา ชาวบาน เชน การยอมผาฝายเปนสีดําธรรมชาติจากมะเกลือ การยอมสีชมพูดวยกาบมะพราว เปนตน และ การปนฝายดวยมือใหเปนเสนฝายดวยวิธีการแบบดั้งเดิมท่ีสืบทอดมาแตโบราณ ตลอดจนทักษะและความ ชํานาญของชาวบานในการทอผาลายขัดแบบพ้ืนฐานดวยการนําองคประกอบที่สําคัญคือ เสนฝายปนมือซ่ึงมี เสนหและมีความเปนธรรมชาติในตัวเองที่สามารถสรางลวดลายและความงามบนผืนผา เกิดเปนสีดําหมนๆ ที่มี ลกั ษณะเหมอื นสงี าขม้ี อ นไดอยางสวยงามและลงตัว ๙. สถานะปจจบุ นั ของผาฝายทอมอื ลายงาข้ีมอน ตองการไดรับการสงเสริมและอนุรักษรักษาไวอยางเรงดวน เพื่อสงตอใหคนรุนหลังไดชวยกันสืบ ทอดภมู ปิ ญญานใี้ หดํารงอยตู ลอดไป ๘

๑๐.ขอ มูลสมาชิกกลุมทอผาลายงาขี้มอน รศ.นงเยาว อดุ มวงศ ทป่ี รึกษา ที่อยู ๖๘/๑ หมู ๑ ตาํ บลบานกิว่ อําเภอแมทะ จังหวัด ลําปาง ๕๒๑๕๐ โทรศัพท ๐๘ ๒๖๒๘ ๐๗๑๑ นางประทุมวรรณ ณฐพงศภักด์ิ ที่ปรกึ ษา ท่อี ยู ๖๘/๑ หมู ๑ ตําบลบานก่วิ อาํ เภอแมท ะ จงั หวัดลาํ ปาง ๕๒๑๕๐ โทรศพั ท ๐๙ ๑๘๙๑ ๐๓๖๗ นางแปง วงคต ิ๊บ ประธานกลมุ ทีอ่ ยู ๓ หมู ๑ ตาํ บลบานก่วิ อําเภอแมท ะ จังหวัดลําปาง ๕๒๑๕๐ โทรศพั ท ๐๙ ๑๘๙๑ ๐๓๖๗ ๙

นางบญุ ทนั จนั ทรตานนท รองประธาน ที่อยู ๒๑๕/๑ ม.๑๐ ตําบลบา นก่ิว อาํ เภอแมท ะ จงั หวัดลําปาง ๕๒๑๕๐ โทรศัพท ๐๙ ๙๑๔๓ ๔๑๕๖ นางสมศรี อดุ มวงศ เหรญั ญกิ ท่อี ยู ๑๙๘ ม.๘ ตาํ บลบานก่ิว อําเภอแมทะ จังหวดั ลาํ ปาง ๕๒๑๕๐ โทรศพั ท ๐๙ ๙๓๘๑ ๕๗๐๑ นางตนั วงั หลอ ผชู วยเหรัญญิก ท่อี ยู ๖๔/๒ ม.๑ ตาํ บลบา นกิ่ว อาํ เภอแมทะ จังหวัดลําปาง ๕๒๑๕๐ โทรศัพท – นางซอน ทองนันไชย ปฏคิ ม ที่อยู ๑/๑ ม.๑ ตาํ บลบานกิว่ อําเภอแมทะ จงั หวัด ลําปาง ๕๒๑๕๐ โทรศัพท – นางจิน๋ วงศจ กั รตบ๊ิ เลขานกุ าร ท่ีอยู ๑๔/๑ ม.๑ ตาํ บลบา นก่ิว อาํ เภอแมทะ จงั หวดั ลําปาง ๕๒๑๕๐ โทรศัพท ๐๘ ๙๕๖๑ ๒๐๑๗ นางสาววพิ ฒั ทรา สรุ วิ งค ผชู วยเลขานุการ ทอี่ ยู ๒๗ ม.๔ ตําบลบานกิว่ อําเภอแมท ะ จังหวัด ลําปาง ๕๒๑๕๐ โทรศัพท ๐๙ ๖๖๙๕ ๐๗๑๑ นางสาวปรานี ปวนโต สมาชิก ที่อยู ๑๗๕ หมู ๖ ตําบลบา นกิว่ อาํ เภอแมท ะ จังหวดั ลําปาง ๕๒๑๕๐ โทรศพั ท ๐๙ ๓๔๒๔ ๔๔๘๘ ๑๐

นางบญุ ไหล อดุ มวงศ สมาชิก ทอ่ี ยู ๖๗/๒ ม.๑ ตาํ บลบา นกวิ่ อาํ เภอแมท ะ จังหวัดลําปาง ๕๒๑๕๐ โทรศัพท ๐๘ ๒๖๓๐ ๖๗๓๐ นางมี วรสี สมาชกิ ๖๓ หมู ๑ ตาํ บลบา นก่วิ อาํ เภอแมท ะ จงั หวัดลาํ ปาง ๕๒๑๕๐ โทรศพั ท – นางสมศรี ปยศทิพย สมาชิก ทีอ่ ยู ๒๐/๕ หมู ๑ ตาํ บลบานกวิ่ อําเภอแมทะ จังหวัดลําปาง ๕๒๑๕๐ โทรศพั ท ๐๙ ๕๗๕๘ ๔๑๕๕ ผอู นเุ คราะหข อ มลู : ๑. กลมุ ทอผา บานกว่ิ ตําบลบานก่ิว อาํ เภอแมท ะ จงั หวดั ลาํ ปาง ๒. พระโชคทวี ชยพโล (วดั กลว ยหลวง ตําบลกลว ยแพะ อาํ เภอเมืองลาํ ปาง) จังหวดั ลาํ ปาง ----------------------------------------------------------- ๑๑