บทที่-6

บทที่ 6 โครงการอันเนื่องมาจากพระราชดาริของ พระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภมู ิพลอดุลยเดช

ประวัตคิ วามเปน็ มาของโครงการ พระมหากรุณาธิคุณท่พี ระบาทสมเด็จพระเจ้าอย่หู วั ภูมิพลอดลุ ยเดช ไดพ้ ระราชทานแก่ปวงราษฎรไทยทั้งหลาย ใน ระยะต้นแห่งการ เสดจ็ ขึ้นเถลิงถวัลยสริ ริ าชสมบตั นิ ้ัน เป็นพระราชดาริด้านการแพทยแ์ ละงานสงั คมสงเคราะห์เป็นสว่ นใหญ่ เน่ืองจากในระยะตน้ รัชกาลนนั้ กิจการด้านการแพทย์ของไทยยังไมเ่ จริญก้าวหนา้ เทา่ ท่ีควร และการบริการสาธารณสุขใน ชนบทยงั มไิ ด้แพร่หลาย เฉกเชน่ ปจั จุบัน พระราชกรณียกิจชว่ งแรกเริม่ ต้งั แตป่ ี พ.ศ. ๒๔๙๓- ๒๕๐๕ จะเป็นการชว่ ยเหลอื บรรเทาปัญหาเฉพาะหนา้ ไม่มี ลกั ษณะเป็นโครงการเตม็ รูปแบบอย่างปัจจุบัน เชน่ เมอื่ พ.ศ. ๒๔๙๓ วัณโรค มีอุบตั กิ ารณส์ ูงและยงั ไม่หมดไปจากประเทศ ไทย ปหี น่ึงๆ มีผ้เู สียชีวติ ด้วยโรคนีเ้ ป็นจานวนไม่นอ้ ย พระบาทสมเด็จพระเจา้ อยู่หวั เคยมพี ระราชปรารภกับหลวงพยุงเวช ศาสตร์ อธิบดีกรมสาธารณสุข เมื่อวันที่ ๖ เมษายน พ.ศ. ๒๔๙๓ ความวา่ คุณหลวง วณั โรค สมัยนี้มยี ารักษากันได้เด็ดขาดหรอื ยัง ยาอะไรขาด ถา้ ตอ้ งการฉนั จะหาใหอ้ กี ฉันอยากเหน็ กิจการแพทย์ ของเมืองไทยเจรญิ มากๆ

จากนั้นในปี พ.ศ. ๒๔๙๖ พระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอยูห่ ัว ทรงพระกรณุ าโปรดเกล้าโปรดกระหมอ่ ม พระราชทานพระราชทรัพย์จานวน ๕๐๐,๐๐๐ บาท เพ่ือใช้สรา้ งอาคาร “มหิดลวงศานสุ รณ์” ในบริเวณ สถานเสาวภา สาหรับใช้ในกิจการทางด้านวทิ ยาศาสตรแ์ ละ ผลติ วคั ซนี บี ซี จี ซงึ่ ผูค้ นยุคนั้นกาลงั ประสบ ปัญหาจากวัณโรคอย่างร้ายแรงทรงริเร่ิมสรา้ งภาพยนตรข์ ึน้ ท่ีรูจ้ ักกันในนามว่า “ภาพยนตร์สว่ นพระองค์” จดั ฉายเพือ่ หารายไดจ้ ากผบู้ รจิ าค โดยเสด็จพระราชกุศลนามาชว่ ยเหลอื พสกนิกรดา้ นต่าง ๆเช่น ๑.สรา้ งตกึ วชิราลงกรณส์ ภากาชาดไทย ๒.อาคารทางการแพทย์โรงพยาบาลภูมิพล เมื่อคราวทีโ่ รคอหิวาตกโรคระบาดอยา่ งรนุ แรงในเมืองไทย ซงึ่ โรคนต้ี ้องใช้ “นา้ เกลือ” เปน็ จานวน มาก แตใ่ นขณะนัน้ การให้ นา้ เกลือแกผ่ ปู้ ่วยมคี ่าใชจ้ า่ ยสงู เนือ่ งจากต้องสง่ั จากต่างประเทศ และน้าเกลอื ท่ี ผลิตไดใ้ นประเทศไทยตอนน้ันยงั ขาดคณุ ภาพ จนกลา่ วกนั วา่ “ใส่ใครไปกช็ ็อค” จงึ ไดพ้ ระราชทาน พระราชดารใิ ห้มกี ารศึกษาวจิ ัยและสนับสนนุ ในการคน้ หาวธิ ีสร้างเครื่อง กลน่ั นา้ เกลอื ใช้เอง จนมคี ุณภาพ ทัดเทยี มกบั ตา่ งประเทศ และเป็นท่ียอมรับกันจนถงึ ปจั จบุ นั นี้

โครงการแพทยห์ ลวงพระราชทาน “เรอื เวชพาหน”์ เพอ่ื ใช้เป็นหน่วยเคลอ่ื นท่ีรกั ษาราษฎรทต่ี ั้งบ้านเรอื นอยู่ ตามลาน้า โดยพระราชทาน พระราชทรัพย์สว่ นพระองคใ์ นการดาเนนิ การมาจนทุกวันน้ี พระราชจริยวัตรเชน่ นีไ้ ด้กลายเปน็ การขยายวงกวา้ ง ของปรัชญาการสังคมสงเคราะห์ของประเทศ ไทย โดยฝังลกึ จติ ใจคนไทยลงไปถึงระดับล่างทดุ พ้ืนทใ่ี นเร่ืองของการชว่ ยเหลอื ซง่ึ กันและกัน จะเห็นได้ขาก ยามทีม่ ีสาธารณภัยเกิดข้นึ คนไทยทั้งหลายจะช่วยเหลอื กนั บริจาคโดยมิต้องร้องขอแต่อยา่ งใด ดว้ ยความหว่ งใยในทุกขส์ ขุ ของอาณาประชาราษฎร์ นบั แต่ทีพ่ ระบาทสมเด็จพระเจา้ อยหู่ วั เด็จเถลิง ถวัลยสิริราชสมบตั เิ ป็นตน้ มา พระองคไ์ ดเ้ สดจ็ พระราชดาเนินไปเย่ียมเยียนประชาชนตามพื้นท่ีต่างๆ ท่ัว ประเทศ โดยเฉพาะในพืน้ ทช่ี นบทยากจน อยูใ่ นภูมิภาคตา่ งๆ มากกวา่ ประทับอยใู่ นพระราชวังทกี่ รุงเทพฯ ทั้งนีเ้ พ่ือทรงค้นหาข้อมูลท่แี ทจ้ รงิ จากประชาชน เจ้าหน้าที่ของรฐั ประจาพื้นที่ และทรงสังเกตการณ์ สารวจ สภาพทางภมู ศิ าสตรไ์ ปพรอ้ มๆกันดว้ ย ทั้งนี้เพอ่ื ทรงรวบรวมขอ้ มลู ไว้เปน็ แนวทางทจ่ี ะพระราชทาน พระราชดารใิ นการดาเนนิ งานโครงการอันเน่ืองมาจากพระราชดารติ อ่ ไป

พระราชดารเิ ริ่มแรกอนั เป็นโครงการชว่ ยเหลือประชาชนเริ่มข้ึนตงั้ แตป่ ี พ.ศ. ๒๔๙๔ ทรงพระกรุณา โปรดเกลา้ โปรดกระหมอ่ มใหก้ รมประมงนาพนั ธปุ์ ลาหมอเทศจากปนี งั ซงึ่ ได้รบั จากผเู้ ช่ยี วชาญดา้ นการ ประมงขององค์การอาหารและการเกษตรแหง่ สหประชาชาติ เขา้ ไปเล้ยี งในสระน้าพระท่นี ง่ั อมั พรสถาน และเมอ่ื วนั ท่ี ๗ พฤศจกิ ายน ๒๔๙๖ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหมอ่ ม พระราชทานพันธ์ปุ ลา หมอเทศ นแ้ี กก่ านนั ผใู้ หญ่บา้ นท่วั ประเทศ นาไปเลี้ยงเผยแพรข่ ยายพนั ธ์แุ กร่ าษฎรในหมบู่ ้านของตน เพื่อจกั ได้มอี าหารโปรตนี เพิ่มข้นึ โครงการพระราชดารทิ ่นี ับวา่ เป็นโครงการพฒั นาชนบทโครงการแรก เกดิ ขน้ึ ในปี พ.ศ. ๒๔๙๕ โดยพระบาทสมเด็จพระเจา้ อยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหมอ่ ม พระราชทานรถบลโู ดเซอร์ ให้หน่วยตารวจตระเวนชายแดนค่ายนเรศวร ไปสรา้ งถนนเขา้ ไปยังบ้านห้วยมงคล ตาบลหินเหลก็ ไฟ (ปัจจบุ ันคือ ตาบลทบั ใต้) อาเภอหัวหิน จังหวัดประจวบคริ ขี ันธ์ เพอ่ื ใหร้ าษฎรสามารถสญั จรไปมาและ นาผลผลิตออกมาจาหนา่ ยยงั ชุมชนภายนอกได้สะดวกข้นึ

ลักษณะโครงการอนั เนอื่ งมาจากพระราชดาริ ๑) โครงการตามพระราชประสงค์ หมายถึง โครงการซงึ่ ทรงศึกษาทดลองปฏิบัตเิ ป็นส่วนพระองค์ ทรงศกึ ษาหารือกบั ผู้เชี่ยวชาญในวงงาน ทรง แสวงหาวธิ กี ารทดลองปฏบิ ัติ ทรงพัฒนา และส่งเสริมแกไ้ ขดัดแปลงวิธกี ารเป็นระยะเวลาหนงึ่ เพ่อื ดแู ลผลผลติ ทั้งใน พระราชฐานและนอกพระราชฐาน ซ่ึงต้องทรงใชพ้ ระราชทรัพยส์ ว่ นพระองค์ในการดาเนินการทดลองจนกว่าจะเกดิ ผลดี ตอ่ มาเมอื่ ทรงแน่พระทยั ว่าโครงการนน้ั ๆ ไดผ้ ลดี เปน็ ประโยชนแ์ กป่ ระชาชนอยา่ งแท้จริง จงึ โปรดเกลา้ ฯให้รฐั บาลเขา้ มา รบั งานต่อภายหลงั ๒) โครงการหลวง พระองค์ทรงดาเนินการพฒั นาและบารุงรักษาตน้ นา้ ลาธารในบรเิ วณปา่ เขาในภาคเหนอื เพอ่ื บรรเทาอุทกภยั ในทล่ี ่มุ ลา่ งด้วยเหตุผลทพ่ี น้ื ทเี่ หล่านเ้ี ป็นเขตแดนชาวไทยภเู ขาจงึ ทรงมีโอกาสพฒั นาชาวเขาชาวดอยให้อยดู่ กี ินดี ใหเ้ ลิกการปลูก ฝิ่น เลิกการตดั ไมท้ าลายป่า ทาไร่เลอ่ื ยลอย และเลกิ การค้าไมเ้ ถอ่ื น ของเถอ่ื น อาวุธยทุ โธปกรณน์ อกกฎหมาย ทรงพฒั นาช่วยเหลอื ให้ปลูกพืชหมนุ เวียนทม่ี คี ณุ ค่าสงู ขนสง่ ง่าย ปลูกข้าวไร่ และเลย้ี งสตั วไ์ วเ้ พอ่ื บรโิ ภค รวมคณุ คา่ ผลผลติ แล้วใหไ้ ดค้ ณุ คา่ แทนการปลกู ฝน่ิ ทั้งๆทงี่ านของโครงการนก้ี นิ เวลายาวนานกว่าจะเกิดผลได้ ต้องใชเ้ วลานานนบั สบิ ปี การดาเนนิ งานจะยากลาบากสกั เพยี งใดมิไดท้ รงท้อถอย การพัฒนาค่อยๆได้ผลดขี นึ้ ๆ ชาวเขาชาวดอยจึงมคี วาม จงรักภกั ดีเรยี กพระองค์ว่า“พอ่ หลวง” และเรียกสมเดจ็ พระนางเจา้ ฯ พระบรมราชินนี าถวา่ “แมห่ ลวง” โครงการของทงั้ สองพระองค์จงึ เรยี กว่า “โครงการหลวง”

๓) โครงการในพระบรมราชานเุ คราะห์ หมายถึง โครงการทพี่ ระองคไ์ ด้พระราชทานขอ้ เสนอแนะและแนวทางพระราชดารใิ หเ้ อกชนไป ดาเนนิ การ ดว้ ยกาลงั เงิน กาลังปัญญา และกาลังแรงงาน พร้อมทงั้ การ ตดิ ตามผลงานให้ตอ่ เน่อื งโดยภาคเอกชน เช่น โครงการพัฒนาหมู่บา้ นสหกรณเ์ นนิ ดนิ แดง อาเภอทับสะแก จงั หวดั ประจวบคริ ีขนั ธ์ ซ่งึ สโมสรโรตารีแห่งประเทศไทยเป็นผูจ้ ัดการ และดาเนนิ งานตามพระราชดาริ โครงการพจนานกุ รม โครงการสารานกุ รมไทยสาหรบั เยาวชน เป็นต้น ๔) โครงการตามพระราชดาริ โครงการประเภทนเ้ี ป็นโครงการทท่ี รงวางแผนพฒั นา ทรงเสนอแนะใหร้ ัฐบาลรว่ มดาเนนิ การตามแนว พระราชดาริ โดยพระองคเ์ สด็จฯ ร่วมทรงงานกับหน่วยงานของรัฐบาลซึ่งมีท้ังฝา่ ยพลเรือน ตารวจ ทหาร โครงการตามพระราชดารนิ ใ้ี นปัจจบุ นั เรียกวา่ “โครงการอันเนื่องมาจากพระราชดาริ” ซง่ึ มีกระจายอยทู่ ่วั ทกุ ภูมภิ าคของประเทศไทย ปัจจุบนั มีลกั ษณะที่เป็นโครงการพัฒนาดา้ นตา่ งๆ ท่ดี าเนนิ การเสร็จส้นิ ภายใน ระยะเวลาส้นั และระยะเวลายาวที่มากกวา่ ๕ ปี ขณะเดียวกนั กม็ ีลักษณะท่ีเป็นงานดา้ นวิชาการ เช่น โครงการ เพ่อื การศกึ ษาค้นควา้ ทดลอง หรือโครงการที่มีลกั ษณะเป็นงานวิจัย เป็นตน้

ตวั อย่างโครงการอนั เนื่อง มาจากพระราชดาริ

โครงการประตรู ะบายนา้ คลองลัดโพธิ์ จากคลองลัดโพธ์ใิ นเขตอาเภอพระประแดง จังหวัดสมุทรปราการ ท่แี รกเรมิ่ เดมิ ทขี ดุ ขน้ึ เพ่อื เป็นเส้นทางลัดระหวา่ งลาน้าเจา้ พระยาทค่ี ด โคง้ เมื่อขาดการใชง้ านมาเป็นเวลานานจึงมสี ภาพตืน้ เขิน และเม่ือถึงฤดูท่ี นา้ เหนือไหลหลากหรือมีปริมาณฝนตกชกุ การระบายนา้ จงึ เป็นไปได้ช้า และเกดิ สภาพนา้ าทว่ มขงั พ้ืนที่ พระบาทสมเด็จพระเจา้ อยหู่ วั (รัชกาลท่ี 9) มีแนวพระราชดาริปรับปรงุ คลองลดั โพธโ์ิ ดย จดั ทาเป็นโครงการประตรู ะบายนา้ คลองลัดโพธิ์ อันเนอ่ื งมาจากพระราชดาริ เพ่อื เรง่ ระบายน้าเหนือออกส่ทู ะเล ช่วยบรรเทาปญั หาน้า ทว่ มกรุงเทพฯ และปริมณฑล เนอื่ งจากคลองที่ขุดขยายเป็นการยน่ ระยะทางและเวลาการไหลของนา้ ในบริเวณพืน้ ท่ีกระเพาะหมู ทีแ่ ตเ่ ดิม แมน่ ้าเจา้ พระยาต้องไหลออ้ มถึง 18 กิโลเมตร ก็สามารถไหลลงทะเลไดร้ วดเรว็ ขน้ึ ดว้ ยระยะทางเพยี ง 600 เมตร ท้ังยงั สามารถบรหิ าร จดั การนด้วยการเปิด-ปิดประตรู ะบายนา้ ให้เหมาะสมและสอดคล้องกบั เวลานา้ ขน้ึ -นา้ ลง และน้าทะเลหนุนสูง โครงการพระราชดาริ นอกจากน้ีประตูระบายนา้ คลองลัดโพธย์ิ ังมศี กั ยภาพในดา้ นการผลติ กระแสไฟฟา้ ดว้ ยพลังนา้ ซ่ึงกรมชลประทานได้รว่ มกับ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ทาการศกึ ษาและวจิ ยั ประดิษฐก์ งั หันไฟฟ้าพลังน้าไหลตน้ แบบขน้ึ มาสองแบบ คอื แบบหมุนตามแนวแกนและ แบบหมนุ ขวางการไหล ทัง้ ยังคานงึ ถึงสภาพทางสังคมและชมุ ชน นบั เป็นการแกไ้ ขปญั หาดว้ ยการใชห้ ลักธรรมชาตเิ พอื่ ให้มนุษย์อยู่ รว่ มกบั ธรรมชาติไดอ้ ยา่ งย่งั ยืน ประโยชนข์ องการลัดน้าของคลองลดั โพธิไ์ ดส้ ร้างความสขุ ใหแ้ กป่ ระชาชนในพ้ืนที่ให้ดารงชีวติ ได้อย่างมี ความสขุ และมคี ุณภาพชวี ิตที่ดขี ้นึ

โครงการพฒั นาดอยตงุ “ฉนั จะปลกู ป่าดอยตุง” พระราชดารสั ของสมเด็จพระศรนี ครินทราบรมราชชนนี หรือสมเดจ็ ยา่ ทีใ่ น เวลาต่อมาได้ก่อตงั้ เป็นโครงการพัฒนาดอยตุง (พน้ื ท่ที รงงาน) อันเนอื่ งมาจากพระราชดาริ โดยพระองคท์ รง ได้รับ แรงบันดาลใจจากพระราชกรณียกิจของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยูห่ ัว (รัชกาลที่ 9) ในการแก้ไขปญั หา ตา่ งๆ ดว้ ยทรงสังเกตเห็นว่าชาวไทยภเู ขาสว่ นใหญ่ยากจนและขาดโอกาสในการดาเนนิ ชีวิต พระองคจ์ ึงมพี ระ ราชปณิธานริเริ่มทาเป็นโครงการพฒั นาแบบเบ็ดเสรจ็ ภายใตก้ ารดาเนินงานของมูลนิธแิ มฟ่ า้ หลวง ในพระบรม ราชูปถัมป์ เพื่อขยายผลการชว่ ยเหลือประชาชนในพนื้ ท่ใี หม้ ีความรู้ มีอาชพี สามารถเลย้ี งตวั เองได้ พร้อมกบั พฒั นาสภาพแวดล้อมท่ีเคยเสือ่ มโทรมบนดอยตุงใหก้ ลับมคี วามอุดมสมบูรณ์ ดว้ ยการปลูกป่าและสง่ เสริมให้ มนษุ ยอ์ ยู่ร่วมกับธรรมชาติไดอ้ ย่างมีจิตสานึกและพึง่ พาอาศยั ซ่ึงกันและกนั โครงการพระราชดาริ นับเปน็ อีกหนึ่งโครงการพัฒนาที่ย่งั ยืนอย่างแทจ้ รงิ เป็นตัวอย่างทีด่ ขี องการพฒั นากจิ กรรมทางเศรษฐกิจตา่ งๆ ไมใ่ ชแ่ ค่การปลูกพืชทดแทน แต่เป็นการพฒั นาที่มคี วามหลากหลายในการดารงชวี ิตที่ทาไดจ้ รงิ โดยเปา้ หมาย สงู สดุ เพ่อื ให้ชมุ ชนดอยตุงสามารถพึ่งพาตวั เองได้อยา่ งมีประสิทธิภาพ

โครงการช่งั หัวมัน บา้ นไรข่ องในหลวงแหง่ น้ี เป็นอีกหนึ่งโครงการตามแนวพระราชดารทิ เ่ี กดิ ขึ้นจากความเอาพระราช หฤทัยใส่ของพระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ ัว (รัชกาลท่ี 9) ท่ที รงมตี ่อราษฎรให้สามารถนาแนวทางไป ดัดแปลงใช้อยา่ งเหมาะสมและเปน็ ประโยชนต์ ่อผนื ดนิ ของตนเอง เพ่อื ความเป็นอยู่ทีด่ ีข้นึ อย่างยั่งยืน โดย ทรงใช้พระราชทรัพยส์ ว่ นพระองคซ์ อ้ื ท่ดี ินจากราษฎรบริเวณใกลอ้ ่างเก็บนา้ หนองเสือ บา้ นหนองคอไก่ อาเภอท่ายาง จังหวดั เพชรบุรี ประมาณ 250 ไร่ ซง่ึ ผืนดินบริเวณนแี้ ห้งแลง้ ประสบปญั หาเรือ่ งการขาด แคลนนา้ มีพระราชดาริให้ใชพ้ น้ื ท่ีท้งั หมดจัดทาเปน็ โครงการตัวอยา่ งแบบบรู ณาการด้านการเกษตรและปศุ สัตว์ ภายใตช้ อื่ “โครงการชงั่ หวั มนั ตามพระราชดาริ” โดยสร้างถนน อ่างเก็บนา้ อาคาร ตดิ ตง้ั ระบบไฟฟา้ พัฒนาปรบั ปรงุ และปรับเปลย่ี นพื้นทใี่ ห้เปน็ แปลงปลูกพืชผกั ผลไม้ และสัตวเ์ ล้ียง ขณะเดยี วกนั กพ็ ยายาม เปลีย่ นวกิ ฤติใหเ้ ป็นโอกาส โดยคาดหวงั วา่ อนาคตท่นี จ่ี ะกลายเป็นแหลง่ เรยี นรู้ด้านการเกษตรที่สมบูรณ์ แบบสาหรับประชาชนท่ัวไป

ศูนยศ์ กึ ษาพัฒนาเขาหินซอ้ น จากสภาพพ้ืนที่เดิมในบรเิ วณนีท้ ่เี น้ือดนิ เป็นทราย ขาดความอุดมสมบูรณ์ มีการชะ ล้างพงั ทลายของดนิ สูง ดนิ รองรับนา้ ได้นอ้ ย พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยหู่ วั (รัชกาลที่ 9) มีแนวพระราชดาริกับผทู้ ีม่ ีสว่ นเกย่ี วขอ้ ง ใหร้ ว่ มกันพัฒนาพืน้ ทแ่ี หง่ น้จี ัดต้ังเป็นศนู ยศ์ กึ ษา การพัฒนาเขาหินซอ้ น อันเนอ่ื งมาจากพระราชดารขิ ้นึ โดยมีวัตถุประสงค์หลกั เพอ่ื เป็น แหล่งรวบรวม ศึกษา ทดลอง วจิ ยั และพัฒนาปรับปรงุ พน้ื ทที่ างการเกษตรให้เปน็ ศูนย์ ดา้ นเกษตรกรรมท่ีสมบรู ณแ์ บบด้วยวธิ กี ารเกษตรแผนใหม่ ท้ังการพฒั นาแหล่งนา้ ฟ้ืนฟู สภาพปา่ การพัฒนาท่ดี นิ การวางแผนปลูกพืชและเลีย้ งสัตว์ เพ่อื ใหป้ ระชาชนมโี อกาส พงึ่ พาตนเองได้ อีกทง้ั ยังจัดเป็นพพิ ธิ ภัณฑธ์ รรมชาติทม่ี ชี วี ิตและเปน็ ศนู ย์รวมการพัฒนา แบบเบ็ดเสร็จ ถอื เป็นต้นแบบแนวทางและตัวอยา่ งการพัฒนาให้แก่พ้นื ทอี่ นื่ ได้อย่างยั่งยนื