ภาวะผู้นำปี4 ตย.บทพี่จู

ภาวะผนู้ าทางการ พยาบาล อ. จนิ ตนา พรสมั ฤทธโิ์ ชควิทยาลยั พยาบาลบรมราชชนนี เชยี งใหม่ ภาวะผ้นู า

วตั ถปุ ระสงค์1. อธบิ ายความสาคัญของภาวะผ้นู าได้2. บอกความแตกต่างของผบู้ ริหารและผ้นู าได้3. นาทฤษฎีภาวะผู้นาไปประยกุ ตใ์ ชใ้ นการปฏิบตั ิงานได้4. บอกวธิ กี ารพัฒนาภาวะผ้นู าทางการพยาบาลได้ ภาวะผูน้ าทางการพยาบาล



ผ้นู า(Leader) บคุ คลทสี่ ามารถโนม้ นา้ วผตู้ าม/สมาชกิ ในกลมุ่ ให้กระทาตามทีต่ นปรารถนาและบรรลุผลสาเรจ็ ตามเป้าหมาย ภาวะผ้นู าทางการพยาบาล

1. ผ้นู าโดยตกทอด (Hereditary leadership)2. ผู้นาเปน็ ทางการ (Formal leadership) - การแต่งต้ัง (Appointment) - การเลือกตง้ั (Elected)3. ผู้นาตามธรรมชาติ โดยคนในกลุม่ เหน็ ว่า เขาเปน็ คนดี เหมาะสมทจ่ี ะเป็นผนู้ า ผู้นาพนั ธ์แท้ ผู้นาไมใ่ ชผ่ ทู้ ่อี ยากเดนิ นาคนอ่นื แตผ่ ูน้ า คอื ผ้ทู ี่คนอ่ืนอยากเดินตาม • ภาวะผ้นู าทางการพยาบาล



 ฉลาด มีปัญญาเรยี นรภู้ ายนอกและ เรียนรภู้ ายในตน หลดุ พ้นจากการ ถูกตณั หาครอบงา เห็นแกส่ ว่ นรวม ติดต่อส่อื สารกับคนอนื่ รเู้ รอื่ ง ความเข้าใจ ทาให้เกิดพลัง เปน็ ที่ยอมรับของสมาชิก และเป็นคนท่ีมีความสขุ (ศ.นพ.ประเวศ วะสี) • ภาวะผนู้ าทางการพยาบาล



ผ้นู าและกลุม่ เปน็ จดุ เรม่ิ ต้นของการเรยี นรู้ ภาวะผู้นา มคี วามตอ้ งการอยู่ 3 ประการ สาหรับการ เป็นผู้นา คือ ผูน้ าควรต้องมเี ป้าหมายหรือมีความคิดมงุ่ ม่ันอย่างแรงกล้า ผู้นาต้องมผี ้ตู ามอยา่ งนอ้ ยหน่ึงคนท่ีตอ้ งนา ผู้นาต้องใช้กระบวนการภาวะผนู้ า (Bernhard &Walsh,1995)



กลมุ่ คือ จานวนคนที่มาทางานรว่ มกันเพอ่ื ให้เป้าหมายบรรลุสาเร็จ การมีกล่มุ เกดิ ขึน้ อาจมีจานวนคนต้ังแต่ 2 คนขนึ้ ไป หรอื อาจมเี พยี งผนู้ าและสมาชิก หรอื อาจมีจานวนสมาชกิ มากมาย ซึง่สมาชิกแตล่ ะคนของกล่มุ อาจเรยี กอกี อย่างวา่ ผตู้ าม(follower)

ผตู้ าม หมายถึง บคุ คลหรือกลุม่ บคุ คลทไ่ี ดร้ ับอิทธิพลจากผู้นา และยอมรับในการนาของผูน้ า ซ่ึงผูต้ ามในกลมุ่ การพยาบาลแบ่งออกไดเ้ ป็น 3 กลุ่ม คือ ผ้ตู ามทีเ่ ปน็ พยาบาลผู้รับบริการ และผูร้ ่วมทมี สุขภาพอน่ื ทีใ่ ห้การดูแลผรู้ บั บริการรว่ มกัน

ผูน้ า / ผู้บรหิ าร• ภาวะผ้นู าทางการพยาบาล

ผนู้ า ผู้บรหิ าร1.มีคณุ สมบัติ 1. มี /ไมม่ ีก็ได้ ภาวะผนู้ า 2. มีตาแหนง่ แต่งตง้ั2. มี/ไมม่ ตี าแหน่ง 4. ใช้นโยบาย กฎ4. นาบุคคลอนื่ ระเบยี บนาผอู้ ่ืน 5. มีอานาจหนา้ ท่ี5. มอี านาจหนา้ ท่ี ตดั สนิ ใจเทา่ ท่ี ตัดสินใจเสมอ ผตู้ ามยนิ ยอม• ภาวะผู้นาทางการพยาบาล

พฤติกรรมผู้นา พฤติกรรมผ้บู รหิ าร1 พัฒนารเิ รมิ่ วธิ ีการ 1.บริหารตามกระบวน ใหมๆ่ ที่สอดคลอ้ งกบั การที่มีระเบยี บ สภาพการณท์ ี่ 2.กพาหยนายดามรักษา2.เพปลฒั ย่ี นนาไปปรับปรุงเพอื่ ให้ สภาพเดมิ ท่ี สภาพการณ์ใหมต่ รง กับ ความจาเป็นที่ 3.มัน่ คคองยดคีอวยบแู่ คลุม้วดูแล ใหผ้ ู้อ่นื ปฏบิ ัติตาม3.เจปงูลใ่ยี จนกไประตนุ้ ให้คน ระเบียบอย่าง ดาเนินการดว้ ยความ เครง่ ครัด ตั้งใจ ของตนเองไม่ ต้อง ถกู ควบคุม • ภาวะผ้นู าทางการพยาบาล

พฤตกิ รรมผูน้ า พฤตกิ รรมการบริหาร4. มงุ่ และหวงั ผลระยะยาว 4. เมฉอพงากะาหรนท้าาหงารือนรหะรยอื ะผสลนั้ มีวิสยั ทัศน์เป้าหมายใน 5. เมมอื่ักใจดะถเปา็นมสวว่ธิ นกี ใาหรทญา่ และ อนาคตข้างหน้า 6. แวพิธบยกี บาาแยรผาทมน่ีถเลกู ยีตนอ้ แงตบาบมระเบยี บ5. กระตุ้นใหค้ นคิดด้วย 7. ทยม่ีอม่ันรคับงสดถอี ายนแู่ ภลาว้ พปจั จบุ ัน การถามวา่ อะไร ทาไม6. เป็นผู้รเิ รม่ิ คิดการกระทา ไม่เลียนแบบใคร7. หาแนวทางใหม่ ๆ อยู่เสมอแหล่งทม่ี า :The effective nurse leader and manager <4thed.> <p5.> by L.M. Douglass,1992, St.Louis : Mosby Year Book. • ภาวะผู้นาทางการพยาบาล

ผู้นาทางการพยาบาล• ภาวะผู้นาทางการพยาบาล





ภาวะผู้นา = ความเปน็ ผ้นู า (Leadership) คณุ ลักษณะของบุคคลทีเ่ ปน็ ผู้นาทดี่ ี(Good leader)/ผูน้ าท่มี ปี ระสทิ ธิภาพ(Effectiveleader) สามารถโน้มนา้ วผตู้ าม /ผ้ใู ต้บังคับบญั ชา /สมาชิก ในกลุม่ ใหค้ วามรว่ มมอื กบั ผู้นา ในการกระทากจิ กรรมต่างๆ เพือ่ ให้การดาเนินงานบรรลุผลสาเร็จตามเป้าหมายอยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพ ภาวะผ้นู าทางการพยาบาล

ผู้บรหิ ารที่มีภาวะผู้นา จะพยายามหลีกเล่ยี งการใชอ้ านาจที่มีอยู่ แตจ่ ะสร้างศรทั ธาบารมโี น้มนา้ วจิตใจให้ลูกน้องปฏบิ ตั งิ านใหบ้ รรลเุ ป้าหมาย โดยความเต็มใจและสดุ ความสามารถ ภาวะผูน้ าทางการพยาบาล

ดัชนีช้ีวดั ภาวะผนู้ าของผู้บรหิ าร “นักบรหิ ารที่มคี วามสขุ ท่ีสุด คอื ผู้ทม่ี ี ลูกน้องมอื เยยี่ มช่วยทางานให้กับเขา\" • ภาวะผู้นาทางการพยาบาล

การบริหาร ภาวะผูน้ า1.ภารกจิ ทต่ี อ้ งทา 1.การวางแผนและงบประมาณ 1.กาหนดทศิ ทาง2.ภารกิจทบ่ี รรลุผล 2.การจัดการองค์การและจดั 2.ผปู้ ฏิบัติมงุ่ สเู่ ป้าหมายสาเร็จได้ บคุ ลากร เดียวกันและรว่ มมือกัน3.การดาเนินให้บรรลุ 3.การควบคุมและแกไ้ ขปญั หาตามภารกจิ 3.มีการจงู ใจและการ4.ฐานของอานาจ 4.เกิดจากตาแหน่งท่ไี ด้รบั การ บันดาลใจ แตง่ ตั้งจากองคก์ าร5.ผลลพั ธ์ 5.ผลผลิต/การบริการทม่ี ี 4.จากความเช่ียวชาญและ ประสิทธภิ าพ บคุ ลิกภาพของตนเอง 5.การเปล่ยี นแปลงแหลง่ ท่ีมา : ดัดแปลงมาจาก A force for change : How leadership differs form management <p.6>

หมายถงึ พฤติกรรมท่พี ยาบาลผนู้ าทใ่ี ช้อานาจ อิทธพิ ล และการจงู ใจเพอ่ื ให้ผตู้ ามให้การบรกิ ารอย่างมีคณุ ภาพ ผู้ท่ีมีภาวะผ้นู าทางการพยาบาลอาจเปน็ ผอู้ ยู่ในตาแหนง่ทางการบรหิ ารจัดการหรอื ไมม่ ตี าแหน่งก็ได้ในวิชาชพี การพยาบาล ถอื ว่าพยาบาลทุกคนควรมภี าวะผ้นู าเพราะการปฏบิ ัตวิ ิชาชพี นนั้จะตอ้ งมคี วามสามารถด้านต่างๆ



ผู้นาและกลมุ่ ทฤษฎี องค์การภาวะผนู้ า

องค์การ (organization) เปน็ สถานที่ท่ีกาหนดข้ึน เพือ่ ให้มีการปฏสิ มั พนั ธ์กนั ระหวา่ งผนู้ าและผู้ตาม การจดั องคก์ ารโดยเฉพาะองค์การพยาบาลจะตอ้ งจดั ระบบงานทั้งหมดภายในองคก์ าร ซึ่งจะต้องกาหนดปรัชญา ภารกจินโยบาย วิธกี าร และเป้าหมายขององคก์ าร เพ่ือใหผ้ ู้นาและผูต้ ามประพฤตภิ ายในองค์การ และใหก้ ารดาเนนิ งานขององค์การบรรลุเป้าหมายจึงจาเปน็ ตอ้ งใช้ภาวะผู้นาเพื่อนากลมุ่ มุ่งสเู่ ปา้ หมายได้สาเร็จ

 กระบวนการภาวะผนู้ าทางการพยาบาล (nursing leadership process) คอื กระบวนการท่ีผนู้ าทางการ พยาบาลมีอิทธพิ ลเหนอื กลุ่มผูต้ าม ประสทิ ธภิ าพของภาวะ ผนู้ าทางการพยาบาลจะข้นึ อยกู่ ับสัมพนั ธภาพระหว่างผู้นา ทางการพยาบาลและกลุม่ ผตู้ ามทจ่ี ะทางานรว่ มกนั

... เปน็ ลักษณะเฉพาะทเี่ รียกว่า สมั พันธภาพเชิงรักษา (therapeutic relationship)โดยผู้รับบริการแสวงหาการดแู ลรักษาในสภาพทตี่ อ้ งพึ่งพากันทเ่ี กดิ ข้นึ ในองคก์ ารสุขภาพ ผู้นาทางการพยาบาลจะค้นหาการช่วยเหลอื ใหแ้ ก่ผ้รู บั บรกิ ารจนกระท่งั ผู้รบั บริการสามารถดูแลตนเองได้

การปฏิสัมพนั ธ์ระหวา่ งผ้ตู ามทเี่ ป็นสมาชิกทมี สขุ ภาพอื่น ... เป็นสัมพันธภาพเชงิ ความร่วมมือ (collaboration relationship) ซง่ึ เกดิ จากการร่วมมือซึง่ กนั และกนั โดยผนู้ าตอ้ งมีการติดต่อส่ือสารการประสานงานใหเ้ กิดผลสาเร็จตามเป้าหมาย

ทฤษฎีคณุ ลักษณะทฤษฎพี ฤติกรรมของผูน้ าทฤษฎีผนู้ าเชิงสถานการณ์ทฤษฎีผู้นาเชิงการปฏิรปู • ภาวะผ้นู าทางการพยาบาล

 Great man theory =born to be a leader (Stogdill,1974)  ลักษณะเดน่ ของบคุ คล ไดแ้ ก่  ลกั ษณะทางกายภาพ ได้แกส่ งู ใหญ่ รา่ งกายสมบรู ณ์ แข็งแรง มพี ละกาลัง  ลกั ษณะทางบุคลิกภาพ ได้แก่ ความเฉลียวฉลาด ความ มั่นใจ การแตง่ ตัว การพูด ฯลฯ  ลกั ษณะทางเชาวนป์ ญั ญา ได้แก่ การตัดสนิ ใจ การให้ คาแนะนา  ลักษณะทางสงั คม ได้แก่ การเข้าสงั คม การนาทมี การ ตดิ ต่อประสานงานไมม่ ลี ักษณะใดท่ที านายหรอื จาแนกผู้นาให้แตกต่างจากผ้ทู ีม่ ใิ ช่ผูน้ าไดอ้ ย่างคงเสน้ คงวา •ภาวะผูน้ า

เชื่อวา่ ความสาเรจ็ ของงานเกิดจาก พฤติกรรมของผนู้ ามากกว่าลักษณะเด่น ของผนู้ า\"ผนู้ าท่ีมีประสิทธิผลท่ีสดุ ควรมีพฤติกรรมเปน็ อยา่ งไร\"การศึกษาวจิ ัยของมหาวิทยาลยั ไอโอวามหาวิทยาลยั มชิ แิ กน มหาวิทยาลยั โอไฮโอและตาข่ายการบริหาร •ภาวะผูน้ า

 ศึกษาพฤติกรรมผู้นา 3 รปู แบบ คือ 1. แบบอานาจนยิ ม/เผดจ็ การ 2. แบบประชาธปิ ไตย 3. แบบอสิ ระเสรนี ยิ ม ผลการศึกษา • กลุ่มทม่ี ีผูน้ าแบบอิสระเสรีนยิ มให้ผลการ ปฏิบัตงิ านตา่ กวา่ กลุ่มที่มผี นู้ าแบบอานาจนิยม และแบบประชาธิปไตยทกุ เกณฑ์ที่ใชใ้ น การศกึ ษา •ภาวะผ้นู า

 กลมุ่ ท่ีมีผู้นาแบบประชาธิปไตยและแบบ อานาจนิยม จะมปี รมิ าณงานเท่า ๆ กนั แต่ กลมุ่ ท่ีมีผนู้ าแบบประชาธิปไตยมคี ุณภาพ ของงาน และผคู้ นมคี วามพึงพอใจในการ ทางานมากกวา่ แต่มผี ลการศกึ ษาวิจยั ในระยะหลงั พบว่า มี ความไม่แนน่ อนระหว่างผู้นาแบบ ประชาธิปไตยกับผู้นาแบบอานาจนยิ ม ยกเว้นความพงึ พอใจ •ภาวะผนู้ า

ความต่อเนื่องของพฤตกิ รรมผู้นา 2 แบบ •ภาวะผู้นา

 ศกึ ษาพฤติกรรมของผนู้ า 2 ลกั ษณะ1).พฤติกรรมผู้นาทีม่ งุ่ คน (People-oriented behaviors)2).พฤตกิ รรมของผนู้ าที่ม่งุ งาน (Task-oriented behaviors) •ภาวะผู้นา

ผลการศึกษา ผูน้ าท่ีมีพฤติกรรมม่งุ คนได้ผลผลิตดีกว่าผนู้ า ที่มีพฤติกรรมมงุ่ งาน แตก่ ็ยังไมม่ ีความชดั เจน เน่ืองจากพบวา่ บาง หน่วยงานทมี่ ีผู้บริหารแบบมุ่งคนกลับมี ผลผลติ ต่า และบางหนว่ ยงานท่มี ีผบู้ ริหาร แบบมุ่งงาน มีผลผลิตสูง เปน็ ต้น จงึ มี ข้อคิดเห็นว่า นา่ จะมีปัจจัยอืน่ มาเกย่ี วข้องอกี •ภาวะผ้นู า

 ระบบที่ 1 อตั นยิ ม (Exploitive - authoritative) จะยดึ สมมตฐิ าน เกีย่ วกับคนตามทฤษฎี X ของ Douglas McGregor ระบบท่ี 2 อัตนยิ ม แบบมศี ิลป์ (Benevolent - authoritative) เป็นการ บรหิ ารท่ผี ู้นาจะเปน็ ผตู้ ดั สินใจในปญั หาทุกเรอ่ื งคานงึ ถงึ กลุ่มอยูบ่ ้าง ระบบที่ 3 การปรึกษา (Consultive) ผนู้ าจะเปิดโอกาสใหผ้ ตู้ ามเข้ามามี ส่วนร่วมในการตัดสินใจ โดยผนู้ าจะเป็นผตู้ ัดสินใจขัน้ สดุ ท้าย ระบบที่ 4 มีส่วนร่วม (Participative) เปน็ ระบบที่ผูน้ ายดึ สมมติฐาน เกย่ี วกบั ตวั คนในทฤษฎี Y ของ Douglas McGregor

Ohio university Study(สูง)ม่งุ คน 1 มงุ่ งานสูง 3. มงุ่ งานต่า - มงุ่ คนสงู - มงุ่ คนสงู 5ปานกลาง มงุ่ งานต่า มงุ่ งานสูง 4 - มงุ่ คนตา่ - มงุ่ คนต่า 2(ตา่ ) (ตา่ ) ปานกลาง (สงู ) มงุ่ งาน •ภาวะผ้นู า

 ไม่สามารถระบุได้วา่ พฤติกรรมการบริหาร แบบใดมีผลหรือมีความสัมพันธ์กบั ความ พึงพอใจและการปฏบิ ัติงานของผู้ร่วมงาน •ภาวะผนู้ า

เบลคและมตู ัน (Blakeand Mouton,1985) ได้ศึกษาแบบภาวะผู้นา โดยยดึ หลกัวา่ ผู้นาท่ดี ีตอ้ งให้ความสาคญั ทงั้ ตัวบุคคลและผลผลิต ได้แบบภาวะผู้นา5 แบบ ในการบริหารงานบนตาขา่ ย มดี ังน้ี

ใหค้ วามสาคญั บุคคล (9,9)9 สูง แบบผู้นาทีม: (1,9) นก ูก ลกู ทุง่ สโมสร: ตกุ๊ ตามหมี (5,5) สายกลาง: สนุ ัขจ้งิ จอกด้อยคุณภาพ: อานาจควบคมุ :เต่า ปลาฉลาม(1,1) (9,1) 1. ให้ความสาคญั กับการผลติ 9แหลง่ ที่มา : ตดา่ ัดแปลงมาจาก the managerial grid III <p.12> by R.R. Blake & J.S.Moสuงู ton •ภาวะผ้นู า

พฤตกิ รรมผูน้ าทม่ี ุง่ เนน้ คนหรืองานอย่างเดียวไมเ่ พียงพอ น่าจะมีการนาปจั จยั หรือลักษณะท่ีเก่ียวกับสถานการณ์ทนี่ า่ จะมอี ิทธพิ ลต่อความมปี ระสิทธิภาพของผ้นู าเข้ามาวเิ คราะห์หรอื ศกึ ษาดว้ ย•ภาวะผ้นู า 44 ภาวะผนู้ า

การควบคุมสถานการณ์(situational control) หรือความพึงปรารถนา เป็นระดับทีผ่ นู้ าสามารถควบคมุ และใชอ้ ทิ ธิพลที่จะทาใหก้ ลุ่มทางานไดผ้ ลผลิตท่ีมีประสทิ ธภิ าพ โดยฟีดเลอร์ ไดว้ ัดการควบคมุ สถานการณจ์ าก 3ปัจจัย ดงั นี้

1. สมั พันธภาพระหวา่ งผู้นาและผ้ตู าม (leader-member relation) ซง่ึ หมายถึงระดับทส่ี มาชิกกล่มุ ยอมรับและ สนับสนุนผ้นู าของเขา2. โครงสร้างของงาน (task-structure) หมายถงึ ระดบั ท่ี ผ้นู ามีความรูใ้ นงานอยา่ งชดั เจนว่าจะตอ้ งทาอะไร และ ควรทาอย่างไรในงานนั้น3. อานาจในตาแหน่ง (position power) หมายถงึ ระดบั ที่ ผู้นามีอานาจในการให้รางวัลและมีการลงโทษแก่สมาชกิ กลุม่ โดยใชอ้ านาจหน้าท่ีอยา่ งเปน็ ทางการให้เหมาะสม เพื่อความสาเร็จของงาน

 Fiedler ได้อธบิ ายความสมั พนั ธ์ระหวา่ งความพงึ พอใจใน สถานการณ์กบั รปู แบบการเป็นผ้นู า เพ่อื ช่วยผู้นาในการ พิจารณาและตัดสนิ เลอื กวธิ ที ดี่ ีที่สุดสาหรับแตล่ ะสถานการณ์ เขาได้สรา้ งเครอื่ งมือ LPC (Least Preferred Coworker Scale) ผ้นู าทม่ี ี LPC ตา่ จะมงุ่ งาน (Task-oriented) ซึง่ จะ มปี ระสิทธิผลสูงสดุ ในสถานการณท์ ีม่ คี วามพงึ พอใจ ผนู้ าทม่ี ี LPC สูง จะมงุ่ ทคี่ วามสัมพนั ธ์ (Relationship- oriented) จะมปี ระสทิ ธผิ ลสูงสุด เมอื่ สถานการณ์มคี วามพงึ พอใจ /ไมพ่ งึ พอใจปานกลาง

พฤติกรรมผู้นา ความสาเรจ็ ของภาวะผ้นู าแบบชี้นา ความพึงพอใจในงานสูงแบบสนับสนุน แสดงความสามารถได้สงูแบบมุง่ ความสาเรจ็ ข้อร้องเรียนตาแบบมีสว่ นร่วม พฤตกิ รรมเฉพาะ : กระตุ้น ส่งเสริมชว่ ยเหลอื ให้ผู้ตามเกิดความสาเรจ็ ตามเปา้ หมายอย่างมคี ณุ คา่ คานึงถึงความแตกต่าง ดา้ น สภาพแวดลอ้ ม (โครงสรา้ งของงาน,ระบบอานาจหน้าที และ ลกั ษณะกลุ่มทางาน) ลกั ษณะสว่ นบุคคล (ความสามารถ, ประสบการณ์, การควบคมุ ตนเอง)

ทฤษฎผี ู้นาเชิงสถานการณข์ อง Hersey-Blanchard สูง เกียร์ 3 : เกยี ร์ 2: รว่ มงานเมอ่ื สอนงานเม่อืพฤติกรรม ลกู นอ้ งเก่ง ลกู น้องไม่เกง่มุ่งคน แตไ่ มเ่ ต็มใจ แต่เตม็ ใจหรอื หรอื ไม่สนใจ สนใจ ต่า สูง (Participation) (Selling) เกียร์4: เกียร์ 1: มอบงานเมอื่ สัง่ งานเม่อื ลูกน้องเกง่ ลูกนอ้ งไมเ่ ก่ง และเตม็ ใจ และไมเ่ ต็มใจ หรอื สนใจ หรอื ไมส่ นใจ (Delegating) (Telling) พฤตกิ รรมมุ่งงาน สงู วุฒิภาวะผู้ตาม ตา่ •ภาวะผู้นา

 แนวคดิ ของทฤษฎนี ้ีคอื “ผนู้ าทม่ี เี กง่ ” ได้แก่ บุคคลทส่ี ามารถท่จี ะเลอื กและทา ตามทางเลอื กอย่าง คงเส้นคงวาดว้ ยวธิ กี ารตัดสนิ ใจที่ เหมาะสมทส่ี ุด •ภาวะผูน้ า