Ջահակիր, Յաւելուած ԼԲ. - Tchahagir, Supplement No. 32

Յառաջաբան. ... Նրա պոէզիայում անձնականը հասարակականից չի սահմանագծւում։ Դաւթեանի լիրիկական անձնական բանաստեղծութիւնների մէջ յաճախ են հնչում մեր դարի մեծ երեւոյթների արձագանգները, ժամանակի շունչը, իսկ քաղաքացիական բանաստեղծու- թիւնները լի են հերոսի անձնական ապրումներով պայմանաւորուած մոտիւներով։ ԴԱՒԻԹ ԱԼԱՒԿԱՅ ՈՐԴԻ ● Կանոններ - (Բնագիր) DAVID OF GANJAK Edited by C. J. F. Dowsett Corpus scriptorum Christianorum Orientalium: Scriptores Armeniaci, No. 3 Louvain, 1961, 97 p. - DAVID OF GANJAK The Penitential of David of Ganjak Trans. by C. J. F. Dowsett Corpus scriptorum Christianorum Orientalium: Scriptores Armeniaci, No. 4 Louvain, 1961, 88 p. ԴԱՒԻԹ ԱՆՅԱՂԹ - Davidis prolegomena et in Porphyrii Isagogen commentarium Editit Adolfus Busse Berlinae, 1904, XXIV-236 p. - Magistri David armenici Compilatio in libros de oculorum philosophorum de Baldach Paris, 1904, 56 p. ● Սահմանք իմաստասիրութեան Ռուս. թրգմ. Ս. Ս. Արեւշատեան Երեւան, 1960։ ● Մեկնութիւն ի Վերլուծականն Արիստոտելի (համահաւաք քննական բնագիրը, թարգմանութիւնը գրաբարից ռուսերէն, առաջաբանն ու ծանօթագրութիւնները Ս. Ս. Արեւշատեանի) Երեւան, 1967, 153 էջ։ Գրախօս. Յ. Քիւրտեան, Հանդէս ամսօրեայ, 1967, թ. 7-9, էջ 397։ 99

ԴԵՄԻՐՃԵԱՆ ԴԵՐԵՆԻԿ ● Վարդանանք - Ռուս. թրգմ. Մոսկուա։ □ Լուի Արագոնը «ձեռնարկել է Դերենիկ Դեմիրճեանի Վարդանանքի ֆրանսերէն թարգմանութեանը»։ Ա. Կ., Սովետական գրականութիւն, 1958, թ. 4, էջ 96։ - Վրաց. թրգմ. Մ. Բենիաշվիլի, Ս. Մանուէլեան Գիրք 1, Թբիլիսի, 1962 Գիրք 2, Թբիլիսի, 1963, 513 էջ։ Գրախօս. Ա. Ձինձիբածէ, «Գիրք հայ ժողովրդի անմահութեան մասին», Կոմու- նիստի։ «Հայ. թրգմ.», Սովետական գրականութիւն, 1963, թ. 1, էջ 140-141։ □ Վարդանանքը լոյս տեսնելու պահից հռչակուեց եւ դրուեց բոլոր հայերի համար սիրելի գրքի` Խաչատուր Աբովեանի Վէրք Հայաստանի կողքին։ Տաղանդաւոր գրողի գրիչը կենդանի գոյներով եւ գեղարուեստօրէն ընթերցողի առաջ բացեց 5րդ դարի Հայաստանի իրականու- թիւնը, այդ ազգի կեանքում ամենածանր եւ ամենադժուարին պահը, երբ ֆիզիքական գոյու- թիւնը պահպանելու համար բազմաթիւ նշանաւոր մարդիկ նահատակուեցին։ Ա. Ձինձիբաձէ, էջ 140։ - DéMIRDJIAN TéRéNIG Vartananc Traduit par Dikran Kirazian Présenté et adapté par Victor Gardon Paris: Stock, 1963, 326 p. Գրախօս. Leo Hamalian, ‘A Vartananc of Imaginative Power,’ Ararat, Autumn, 1964, p. 51-52. □ Ահա շատ սիրուն մի գիրք` պատմական վէպը սիրողների համար։ Այս գիրքը շատ գունագեղ, մեծապէս կենդանի, դիւցազնական մարտերով լեցուն, քաղաքական եւ փիլիսո- փայական խորհրդածութիւններով համեմուած եւ ողբերգական սէրերով թրծուած վէպ է։ Ամէն տեսակէտով այս գիրքը կարդացւում է հետաքրքրութեամբ եւ մեծապէս առինքնող լինելով հանդերձ, շատ օգտակար է ընթերցողին։ «Քննադատական տոմսակ ֆրանսիական գրքերի», Գրական թերթ, 6-11-1964։ ԴՈԴՈԽԵԱՆՑ ԳԷՈՐԳ ● Պանդուխտի երգը - DODOKHIANTZ GUéVORK Le Chant de l’adolescent émigré Trad. par Minas Tchéraz L’Arménie, 15-6-1891 100

Minas Tchéraz, Poètes arméniens, Paris, 1913, pp. 142-143. - Անգլ. թրգմ. Ալիս Սթոն Պլեքուէլ։ - Դէպի ծննդավայրս` Աշտարակ Պարսկ. թրգմ. Ալեք Խաչատրեան։ ԴՈՒՐԵԱՆ ՊԵՏՐՈՍ □ Բարիզի մէջ La Rûche littéraire անունով գրական ամսեայ հանդէսի մը կ’աշխատակցէի 1887-ին։ Արեւելեան ազգերու բանաստեղծներուն յատկացուած բաժինին համար Պետրոս Դուրեանի Իմ մահըն ֆրանսացուցի եւ ղրկեցի, եւ հրատարակուեցաւ նոյն տարւոյ Յունիսի պրակին մէջ։ Աղեքս. Փանոսեան, «Եղերօրէն ուշագրաւ...», Շանթ, Կ. Պոլիս, 1/14 Մայիս 1912, Ա. տարի, թիւ 22, էջ 363։ ● Իմ մահը - Ma mort Մեր տարեցոյցը, Կ. Պոլիս, Գ. տարի, 1912, էջ 94-95։ Տես` Արտաշէս Յարութիւնեան, «Ի՞նչպէս կը թարգմանեն», Շանթ, Կ. Պոլիս, 1912, թ. 12, էջ 341-342։ Աղեքս. Փանոսեան, «Եղերօրէն ուշագրաւ...», Շանթ, 1912, թ. 22, էջ 363-264։ - ϰΗΎϓϭ Արաբ. թրգմ. Արամ Մովսէսեան Ջահակիր, 5-11-1970։ ● Քերթուածներ - Ֆրանս. թրգմ. Մինաս Չերազ L’Arménie, 1894-6, թ. 69-75, 77-84, եւ յաջորդները։ Muséon, XIII, էջ 357-366։ Poètes arméniens, Paris, 1913, pp. 11-79. - Ռուս. թրգմ. Եուրի Վեսելովսկի։ - Ֆրանս. թրգմ. Ա. Չօպանեան La Pléiade, Bruxelles. - Անգլ. թրգմ. Alice Stone Blackwell Armenian Poems, Boston, 1896. (Լճակ – Little Lake, Իղձ առ Հայաստան – Wishes for Armenia, Սիրել – To Love, Նոր սեւ օրեր – New Dark Days, Կը սիրեմ զքեզ – What are You, Love?, Սիրեցի քեզ – I Have Loved Thee, Ի գերեզման ամենասիրելւոյ Վարդան Լութֆեանի – In Memoriam of Vartan Lutfian, Նէ – She, Տրտունջք – Complaints, Զղջում – Repentance, Ձօնիկք – Little Gifts, Իմ ցաւը – My Grief). 101

- Bedros Turian, poeta armeno: dalla sua vita e dalle sue pagine migliori, con cenno sull’ arte armena Hrand Nazariantz in collaborazione di F. Nitti-Valentini Con una presentazione di Enrico Cardile Bari, 1915, 55 p. (Զղջում – Pentimento, p. 25. Ի՞նչ կ’ըսեն – Che si dice?, p. 26. Լճակ – Piccolo lago, pp. 29-30. Տրտունջք – Lamenti, pp. 51-53. Իմ ցաւը – Il mio dolore, p. 54. Մանուկն առ խաչ – Il fanciullo alla Croce, p. 55). ● Իմ ցաւը (առաջին եւ վերջին տուները) ϰϤϟ΃ Արաբ. թրգմ. Տոքթ. Գ. Ասթարճեան Թարիխ ալսաքաֆա ուալ ատապ ալ արմանի, 1954, էջ 385։ ● Լճակ ΓήϴΤΒϟ΍ Նոյն տեղը, էջ 386-387։ ● Տրտունջք ϯϭΎϜη Նոյն տեղը, էջ 387-390։ ● Մնաս բարեաւ ω΍ΩϮϟ΍ Նոյն տեղը, էջ 390-392։ ● Թրքուհին (4 տուն) ΔϨΗΎϔϟ΍ Նոյն տեղը, էջ 392-393։ ● Սիրել ΐΤϟ΍ Նոյն տեղը, էջ 393-395։ ● Նամակ (ուղղուած Արմէն Լուսինեանի, 1871 Դեկտեմբեր 7) Նոյն տեղը, էջ 395-397։ ● Տրտունջք Lamenti 102

- Իտալ. թրգմ. Gian Pietro Lucini Ամէնուն տարեցոյցը, Կ. Պոլիս, 1914, էջ 55-57։ Bedros Turian, poeta armeno, Bari, 1915, pp. 51-53. I Miserabili, Milano, (1916), pp. 71-73. □ Ճան Փիեթրոյ Լուչինի. Դուրեանը հայ Միւսէն չէ, ինչպէս կոչեր են զինքը։ Ան գերազանցօրէն հայ Լէոփարտին է, որուն կը նմանի իր կեանքովն ալ։ Պարզ ու աղէկիզիկ են Դուրեանի երգերը։ Արտայայտու- թեան ազնուականութեան եւ դասական ոճի անթերի վսեմութեան մէջ պարփակուած այսքան սաստիկ յուսահատութիւն շատ հազուագիւտ կերպով կարելի է հանդիպիլ արդի բանաստեղծութեան մէջ։ Կարծես Լէոփարտին է զոր կը հրաւիրուինք կարդալ Դուրեանի մէջ, դժբախտ Լէոփարտին որ իր փառքը գտաւ իր ցաւերն արտայայտելուն մէջ միայն, Լէոփարտին տիեզերական բանաստեղծ...։ Ամէնուն տարեցոյցը, Կ. Պոլիս, 1914, էջ 55։ □ Բնագիրը` աւելի ընդարձակ. Turian non è per me Alfred de Musset spesso vacuo, frivolo, e che gioca cerebramente con in zie colla vita, ma è Leopardi, il nostro massimo Leopardi al quale assomiglia anche per la vita mori Giacomo Leopardi giovane e con Dante, Ariosto, Parini e Foscolo è nel coro magno della poesia italiana. Leopardi sarebbe chiamato a tradurre Turian, come ha tradotto il Libro dei Profeti della Bibbia. ‘G. P. Lucini Lettera a Hrand Nazariantz, da Breglia, 1 luglio CMXIII’, Bedros Turian poeta armeno, Bari, 1915, p. 21 Semplici e strazianti sono le strofe di Turian. L’ultima strofa è straordinaria. A tale altezza di disperazione contenuta in unasobria nobilità di espressione, in una indefinibile sonorità di stile classico è rara volta assurta la poesia moderna, tranne Leopardi nostro, questo in- felicissimo che trovo la gloria nel l’esporre i proprii dolori, pieta universale. Ibid, p. 27 - Անգլ. թրգմ. Հրանտ Նազարեանց։ - Անգլ. թրգմ. Ալիս Սթոն Պլեքուէլ։ - Արաբ. թրգմ. Տոքթ. Գ. Ասթարճեան։ ● Լճակ - Ֆրանս. թրգմ. Լիւք-Անտրէ Մարսէլ Cahiers du Sud, No. 342. - Անգլ. թրգմ. Ալիս Սթոն Պլեքուէլ։ - Օսման. թրգմ. Լեւոն Էսաճանեան։ - Արաբ. թրգմ. Տոքթ. Գ. Ասթարճեան։ ● Իմ ցաւը - Ma peine 103

Ֆրանս. թրգմ. Ա. Չօպանեան Poèmes arméniens, anciens et modernes Paris, 1902, pp. 80-81. - My Pain Անգլ. թրգմ. Միս Ֆրանք Միլլըր Armenia, Boston, Բ. տարի, թ. 2-3։ - Իտալ. թրգմ. Հրանտ Նազարեանց։ - Արաբ. թրգմ. Տոքթ. Գ. Ասթարճեան։ ● Մնաս բարեաւ - Անգլ. թրգմ. Ալիս Սթոն Պլեքուէլ։ - Արաբ. թրգմ. Տոքթ. Գ. Ասթարճեան։ ● Little Gifts Hoosharar, New York, February 1, 1948, p. 68. □ Կարճ քերթուած մը Պարսկ. թրգմ. Ալեք Խաչատրեան Ֆարտա, թերթ, Թեհրան Յուսաբեր, 22-4-1967։ ● Թշուառները - TURIAN BEDROS I miserabili, dramma in cinque atti Versione italiana di Hrand Nazariantz, con prefazione di Alfredo Violante (pp. 3-12). Biblioteca Universale, Milano: Casa editrice Sonzogno, 1916. Նոյն հատորին մէջ կան հետեւեալ բանաստեղծութիւնները. - Lamenti, pp. 71-73. Il fanciullo alla Croce, p. 75. Nero, Nero... pp. 77-79. Il mio dolore, pp. 81-82. □ Միքայէլ Չափրաստ «Օսմ.ի թարգմանելով բեմ հանած է Դուրեանի Վարդ եւ Շուշանը։ Թէոդիկ, Ամէնուն տարեցոյցը, Կ. Պոլիս, 1908, էջ 255։ ԵԱՐՃԱՆԵԱՆ ԱՏՈՄ Տես ՍԻԱՄԱՆԹՕ 104

ԵԶՆԻԿ ԿՈՂԲԱՑԻ ● Եղծ աղանդոց - Réfutation des différentes sectes des païens, de la religion des perses, de la religion des sages de la Grèce, de la secte de Marcion Trad. par Le Vaillant de Florival Paris, 1853, VIII-213 p. Բանասիրութեան մէջ սա յաջողուած թարգմանութիւն չի համարւում։ Ա. Ա. Աբրահամեան, «Եզնիկ Կողբացու Եղծ աղանդոցի արեւմտահայերէն թարգ- մանութեան մասին», Լրաբեր Հաս. Գիտ., 1970, թ. 6. էջ 85։ - Գիրք երկրորդ Եղծ քէշին պարսից Ռուս. թրգ. Գ. Եզեան 1858։ - EZNIG DE GOGHP Réfutation des sectes Extrait du chapitre II, Réfutation de la religion des perses Trad. nouvelle, par un membre de l’Académie arménienne de Saint-Lazare de Venise Collection des historiens anciens et modernes de l’Arménie Paris, 1869, t. II, pp. 375-382. - WARDAPET EZNIK CON KOLB Wider die Sekten Von Joh. Michael Schmid Wien, 1900, X-210 s. Այդ թարգմանութիւնը ընդհանուր առմամբ յաջող է։ Ա. Ա. Աբրահամեան, նոյն տեղը։ - Հատուածներ Ռուս. թրգմ. Քուչուկ-Յովհաննիսեան, Արսէն Թումանեան Մոսկուա, 1914։ - Գերմ. թրգմ. Սիմոն Վեպէր Միւնխէն, 1927։ - EZNIK DE KOLB Trad. par Louis Mariès, Charles Mercier Paris, 1959։ ... իր որակով ու հարազատութեամբ աւելի բարձր է կանգնած նախորղից (տը Ֆլորիվալի թարգմանութենէն), թէեւ անթերի չէ։ Ա. Ա. Աբրահամեան, նոյն տեղը։ - Ռուս. թրգմ. Վ. Չալոյեան Երեւան, 1968։ 105

Վ. Չալոյեանի ռուսերէն թարգմանութեան մէջ եւս արտայայտուած չէ մեր մեծ փիլիսոփայի` Եզնիկի սեղմ ոճը, գեղագիտօրէն կառուցուած նրա ամփոփ պարբերոյթները կտրտուած են, մասնատուած ու պարզունականացուած կամ, ընդհակառակն, երկարա- բանուած։ Նկատելի է, որ թարգմանութեան մէջ աւելացուած են անտեղի եւ շատ անգամ սխալ մեկնաբանող բառեր, անտեսուած է բնագրի որոշ անհրաժեշտ բառերի թարգմանու- թիւնը։ Սակայն այս թերութիւններն էլ երկրորդական են դառնում այն մեծ ու «փոքր» թարգմանական սխալների կողքին, որոնց յաճախ կարելի է հանդիպել։ Հեղինակի միտքը շատ անգամ ճիշտ արտայայտուած չէ նոյնիսկ հեշտ ու դիւրըմբռնելի տեղերում։ Թարգմա- նութեան մէջ Եզնիկին վերագրւում են հակասական մտքեր, եւ ոչ բոլոր ընթերցողները կը կռահեն, թէ դրանք չեն կարող հեղինակային լինել։ Մ. Պ. Մինասեան, «Եզնիկ Կողբացու Եղծ աղանդոցի ռուսերէն թարգմանութեան մասին», Պատմա-Բանասիրական հանդէս, 1970, թ. 2, էջ 179-180։ ԵՂԻՇԷ ● Վասն Վարդանայ եւ հայոց պատերազմին - The History of Vartan and the Battle of the Armenians: Containing an Account of the Religious Wars Between the Persians and Armenians Trans. by C. F. Neumann London, 1830, XXIV-111 p. - VARDAPET YEGHISHEH The Epic of Saint Vardan the Brave: an Abridged Translation of the History of Vardan and of the War of the Armenians Trans. in 1830 by C. F. Neumann, with a commentary and annotations by Vahan M. Kurkjian New York, 1951, 108 p. - Eliseo storico armeno del V. secolo Versione del prete Giuseppe Cappelletti Venezia, 1840, 235 p. - éLISéE VARTABED Soulèvement national de l’Arménie Chrétienne au Ve siècle contre la loi Zoroastre, sous le commendement du prince Vartan le Mamigonien Trad. par l’abbé Grégoire Kabaragy Garabed Paris, 1844, XIX-358 p. - Histoire de Vartan et de la guerre des arméniens Trad. nouvelle par V. Langlois Collection des historiens anciens et modernes de l’Arménie Paris, 1869, t. II, pp. 183-251. - Նոյնը` Les Martyres, H. Leclercq-ի 106

Paris, 1905, vol. IV. - Ռուս. թրգմ. Պ. Շանշեան Թիֆլիս, 1853։ - Ռուս. թրգմ. Դիլլէն Խարքով, 1884։ - The History of Vartanank Trans. by Dickran H. Boyajian New York, 1952 (աշխարհաբար-անգլ.)։ ● Մեկնութիւն Տէրունական աղօթից ELISCHE Erklärung des Vaterunsers Übersetzt von Dr. S. Weber Ausgewahlte Schriften der armenischen kirchenvater, II, München, 1927, s. 273-285. ● Բան խրատու յաղագս միանձանց Նոյն տեղը, էջ 287-298։ ● Սրբոյն Եղիշայի ի կանոնաց գրոց. գլուխ մի։ Վասն դիւահարաց, եթէ պա՞րտ է օրէնս տալ կամ թէ երախայից կնիք մինչդեռ դեւն ի նմա է - Elisei capitulum de energumensis A. Maius, Scriptorum veterum nova collectio, X, Romae, 1838, 2, s. 210-212. - Welte, Elisäus von Amathunik Über die Besessenheit Theologische Quartalschrift, 30, Tübingen, 1848, s. 633-644. ● Աֆորիզմներ Չեխերէն թրգմ. Լուտմիլա Մոտալովա։ ԵՂԻՇԷ ՉԱՐԵՆՑ ● Երկիր Նաիրի (վէպ) - Ռուս. թրգմ. Եա. Խաչատրեան Յառաջարան Մ. Շահինեան Մոսկուա, 1926։ - Վրաց. թրգմ. Ի. Աբուլաձէ Թբիլիսի, 1936։ - Էստոներէն թրգմ. Տալին, 1965։ - Հունգարերէն թրգմ. Պալ Սալմաշի։ 107

● «Դեկլարացիայի օրը» (հատուած վէպէն) Անգլ. թրգմ. ՍՍՀՄ ժողովուրդների գրականութիւն, հանդէս, Մոսկուա։ ● Բանաստեղծութիւններ եւ արձակ գործեր Ռուս. թրգմ. Վերա Զվեագինցեւա Մոսկուա 193՞։ ● Բանաստեղծութիւններ Ադրբեջաներէն թրգմ. Միք. Մուշֆիք Պետական Հրտ., 1934։ ● Ընտիր բանաստեղծութիւններ Ուկրաիներէն թրգմ. Մ. Ռիլսկի, Լ. Պերվոմայսկի 1955։ ● Հատընտիր Ուկրաիներէն թրգմ. 1957։ ● Հատընտիր Չեխերէն թրգմ. Լուտմիլա Մոտալովա Փրակա, Սվետ Սովետու Հրտ.։ ● Երկեր Չեխերէն թրգմ. Ա. Մանդալեան։ ● Լենինն ու Ալին - Չեխերէն թրգմ. Փրակա, Սվետ Սովետու Հրտ., 1949։ - Ֆրանս. թրգմ. Փիէռ Լորիոլ Europe, Փետրուար-Մարտ, 1961։ - Ռուս. թրգմ. Երեւան, Հայաստան Հրտ., 1970։ ● Ռուբայաթ (I-XLIV) - Ֆրանս. թրգմ. Փիէռ Կոշերոյ Europe, Փետրուար-Մարտ, 1961։ 108

- Ռուբայաթ (XXXIII) «Մտել են տօնական դռներից» ΕϻΎϔΘΣϹ΍ Ώ΍ϮΑ΃ Ϧϣ ΍ϮϠΧΩ Արաբ. թրգմ. Տոքթ. Գ. Ասթարճեան Թարիխ ալսաքաֆա ուալ ատապ ալ արմանի, 1954, էջ 512։ - Ռուբայաթ (XXXVII) «Դեռ երէկ քո միտքը խաւար էր» ˱ΎϤϠψϣ ϚϏΎϣΩ ϥΎϛ ϝϭϷ΍ βϣ΄ϓ Նոյն տեղը, էջ 512։ ● Մահուան տեսիլ ΕϮϤϟ΍ ήϬψϣ Արաբ. թրգմ. Տոքթ. Գ. Ասթարճեան Նոյն տեղը, էջ 504-506։ ● Նաիրի երկրից Δϳή΋ΎϨϟ΍ ΔϜϠϤϤϟ΍ Նոյն տեղը, էջ 506-509։ ● Հրաժեշտի երեկոն (թ. 2) «Դու մօտեցար որպէս քոյր» ϦϳΪόΘΒΗ ϥϵ΍ϭ ΔϘϴϘθϛ ϦϴΑήΘϘΗ ΖϨϛ Նոյն տեղը, էջ 513։ ● Գազել (թ. 20) «Իրիկնային քոյր իմ հեզ» ΕϮϤϟ΍ ϞΜϣ ϯήϣ ΔόϳΩϮϟ΍ Δϴ΋ΎδϤϟ΍ ϰΘϘϴϘη Նոյն տեղը, էջ 513։ ● Սոնետ (ա. տունը չէ թարգմանուած) «Դուք այնպէս մեղմ էք խօսում» ϰϘτϨΗ Ϣϟ ΓΪϴδϟ΍ ΎϬΘϳ΃ ...ϚϨϜϟϭ Նոյն տեղը, էջ 513-514։ ● «Երբ ես տեսնում եմ Ձեզ» Ύϧ΃ ϙ΍έ΃ ΎϤϨϴΣ Նոյն տեղը, էջ 514։ 109

ł ϪΘϣϷ ϪΘϟΎγέ Նոյն տեղը, էջ 510-511։ ● Ամբոխները խելագարուած Պարսկ. թրգմ. Ալեք Խաչատրեան Խուշէ, ամսագիր, Թեհրան, 1967, թ. 39։ ● ELISE CIARENZ Odi Armene a coloro che verranno Trad. di Mario Verdone Milano: Ceschia, 1968, 65 p. (28 բանաստեղծութիւններ)։ Գրախօս. Կ. Վ., Բազմավէպ, 1969, թ. 8-10, էջ 267-268։ ● Կարմիր սոնետ Ֆրանս. թրգմ. Victor Gardon Անդաստան, թ. 10 (արձակ), թ. 14 (չափածոյ)։ ● Կարմիր սոնետ, Արեւի համար, Ռուբայաթ, Արուեստ քերթողական Ֆրանս. թրգմ. Լիւք-Անտրէ Մարսէլ Cahiers du Sud, թ. 342։ ● Քանի մը բանաստեղծութիւններ Հունգարերէն թրգմ. Նադվիլագ, հանդէս, Պուտափեշտ, 1959։ ● Ես իմ անուշ Հայաստանի, Աշնանային Ֆրանս. թրգմ. Հիւբեր Ժուէն Անդաստան, 1960։ ● Վահագն Vahakn Traduit par Hubert Juin Andastan, No. 15 (1964), p. 40. ● Գանգրահեր տղան, Խոհ, Դէպի ապագան, Արեւի համար, Ars poetica Ֆրանս. թրգմ. Անդաստան, թ. 17 (1968)։ 110

□ [Ծննդեան 70-ամեակին առիթով] հրատարակման է պատրաստւում Չարենցի ռուսե- րէն ժողովածուն։ Մինչեւ այս, Չարենցը, իհարկէ, թարգմանուած էր ռուսերէն, բայց այն չէր գոհացնում։ Երկու ամիս է, ինչ Հայաստանում աշխատում են Մոսկուայից հրաւիրուած Միութեան լաւագոյն թարգմանիչներ Ա. Տարկովսկին, Վ. Լիվշիցը, Վլ. Սոկոլովը, Եու. Լեվիտանսկին, Դ. Սամոյլով։ Հայրենիքի ձայն, 13-9-1967։ □ [Արսենի Տարկովսկին] թարգմանում է հանճարեղ բանաստեղծի այն գործերը, որոնք աւելի մօտ են իրեն։ Լեւոն Մկրտչեան, «Բանաստեղծը», Գրական թերթ, 23-6-1967։ □ ... յեղափոխութեան երգիչ Եղիշէ Չարենցի ռուսերէն թարգմանուած շատ բանաստեղծու- թիւններ իրենց ոյժով եւ գեղեցկութեամբ շատ են զիջում բնագրին։ Ես սա ասում եմ ոչ այնքան Չարենցի թարգմանիչներին յանդիմանելու, որքան այն բանի համար, որ հրատա- րակչութիւնները «ռուս» Չարենցով պէտք է զբազուեն ոչ թէ յոբելեանից յոբելեան, այլ մշտապէս։ Չէ որ Չարենցի ստեղծագործութեան նկատմամբ ռուս բանաստեղծների հետաքրքրութիւնը չի թուլանում։ Այդ մասին են վկայում Չարենցից կատարած Մուզա Պաւլովայի եւ Տատիանա Սպենդիարովայի նոր թարգմանութիւնները։ Լեւոն Մկրտչեան, «Բրիւսովը պարտաւորեցնում է», Գրական թերթ, 11-9-1970։ □ [Պուլկարական Նարոդնա Կուլտուրա Հրատարակչութիւնը] առաջիկայում Սովետական Բանաստեղծներ մատենաշարով լոյս կ’ընծայի արդիականութեան մեծ բանաստեղծներից մէկի` Եղիշէ Չարենցի բանաստեղծութիւնների ժողովածուն։ Մատենաշա- րի գլխաւոր խմբագիրն է բուլղար անուանի բանաստեղծ Քրիստոյ Ռատեւեսկին։ Նա ինքն էլ թարգմանելու է Չարենցի բանաստեղծութիւններից մի քանիսը։ Սովետական Հայաստան, 1967, թիւ 10, էջ 36։ □ Փրոֆ. Գուրգէն Սեւակի թարգմանութեամբ էսփերանթոյ լեզուով հրատարա- կութեան կը պատրաստուի Չարենցի ստեղծագործութիւններու մէկ հաւաքածոն։ Աշոտ Մանուկեան, Հայրենիքի ձայն, 17-4-1968։ ● Ես իմ անուշ Հայաստանի - Երեւան, Հայաստան Հրտ., 1967։ (Հայերէն, ռուսերէն, ուկրաիներէն, վրացերէն, ազրբեջաներէն, չեխերէն, լեհերէն, անգլերէն, ֆրանսերէն, արաբերէն, իտալերէն, պարսկերէն, սպաներէն)։ - Ֆրանս. թրգմ. Astour Navarian Anthologie des poètes arméniens Paris, 1928, p. 233. - Adaptation de Pierre Gamarra 111

Europe, Փետրուար-Մարտ 1961։ - Trad. par Hubert Juin Andastan, 1960. - Անգլ. թրգ. Հ. Քելիկեան, Հ. Գասպարեան, 1942։ - Իտալ. թրգմ. Յուսիկ Աշրաֆեան, 1939։ - Սպան. թրգմ. Խոսեֆինա Լերենա Ասեւետոյ տէ Պլիխէն, 1943։ - Չեխերէն թրգմ. Օլտրիհ Վիհլիտալ։ - Լեհերէն թրգմ. Արթուր Մեծուրեցկի։ □ (Իր գործերէն նմոյշներ) Արաբ. թրգմ. Նազարէթ Նազարէթեան։ ԵՂԻՇԷ ՎԱՐԴԱՊԵՏ ● Հարցմունք եւ պատասխանիք ի գիրս Ծննդոց éLISéE VARDAPET Question et réponses sur la Genèses Traduites par Dr. P. Sahak Kogian, publiées par P. Nerses Akinian Vienne, 1928, 68 p. ...իբր Վարդանանց պատմիչ Եղիշէի գործը, որ ի հարկէ անհիմն է։ Հ. Աճառեան, Հայոց անձնանունների բառարան, Երեւան, 1944, Բ. հտ., էջ 112։ ԵՍԱՅԵԱՆ ԶԱՊԷԼ ● (Պատմուածքի մը ամփոփումը) ϖηΎόϟ΍ ζϳϭέΪϟ΍ Արաբ. թրգմ. Տոքթ. Գ. Ասթարճեան Թարիխ ալսաքաֆա ուալ ատապ ալ արմանի, 1954, էջ 362-363։ ● Արծիւը կը սաւառնէր ή΋Ύτϟ΍ ήδϨϟ΍ Նոյն տեղը, էջ 364։ ԵՐԳԵՐ - Ռամկական երգք հայոց Armenian Popular Songs Translated into English (by Leonce M. Alishan) Venice, 1852, 1867, 1891, 1923, 85 p. (Գ. տպագրութեան կողքին` 1891, իսկ առաջին էջին վրայ 1888 նշանակուած է)։ (Ի Լեւոն որդի Հեթմոյ Ա. – On Leo Son of Haithon I., Սուգ դստեր, մեծի իշխանի – 112

On the Daughter of an Armenian Prince on Her Departure to be Maried to a Tartar Prince, Ողբ Ջուղայեցւոց – The Armenians in Their Emigration from Old Ciulfa, Ի նաւաբեկեալն ի ծովուն Վանայ – On One Who was Shipwrecked in the Lake of Van, Մէկ եպիսկոպոս մի նոր այգի տնկեր է – Lamentation of a Bishop, Ողբ Ադամայ – Elegy of Adam, Ողբ մօր ի վաղամեռիկ որդին – Lament of a Mother on Her Son Who Died in Infancy, Ի նոյն – On the Same Subject, Երգ հարսին – Song of the New Bride, Երգ հարսանեաց փեսայի – A Song on the Bridegroom, Պանդուխտ առ կռունկ – The Pilgrim to the Crane, Ողբ կաքաւու – The Elegy of a Partridge, Երգ կաքաւու – On the Partridge, Երգ արագլի – To the Stork, Մանուկն եւ ջուրն – The Youngman and the Water, Ծերն ու նաւն – The Oldman and the Ship, Երգ երեխայից – Canzonette Which is Taught to Children, Արջ, աղուէս եւ գայլ – The Bear, the Fox, and the Wolf, Տաղս խաղալիկ է ի Չախու – On a Little Knife Lost)։ - Les chants populaires de l’Arménie Par éd. Dulaurier Extrait de la Revue des deux mondes, t. XIV, pp. 224-255. - Contes et chants arméniens Par J-J. Djelali Paris, 1899. - Հայ ժողովրդական երգերի հաւաքածու Recueil des chants populaires arméniens par L. Eliazarian Paris, 1900, 32 p. (Արաքսի արտասուքը, Հերիք որդեակք, Կիլիկիա, Հայրիկ, Զիմ գլխին, Բոյդ բարձր, Արի իմ սոխակ) Բնագիր, ֆրանս. իտալ. թրգմ.։ - Armenian Popular Songs Trans. by Miss. Frank Miller Armenia, Boston, Բ. տարի, թ. 6։ - Chants populaires arméniens Trad. par A. Tchobanian Préface de Paul Adam Paris, 1903. Պսակուած է ֆրանսական Ակադեմիայէն։ 113

- Chants liturgiques arméniens (Exécutés par M. Agopian et les chanteurs de S. Gervais) Paris, 1903, 8 p. (Յիշեսցուք – Nous invoquons ton nom, Առաւօտ լուսոյ – Clarté matinale, Լոյս արարիչ լուսոյ – O lumière, qui créas le jour, Քրիստոս յարեաւ – Christ est réssucité, Քրիստոս պատարագեալ – Le Christ immolé, Տէր ողորմեա – Seigneur pitié, Սուրբ Աստուած – Saint et puissant, Տարածեալ – Ses mains sanglantes étendus). - Chants populaires arméniens Trad. par G. Boyadjian Paris, 1904, 32 p. - La lyre arménienne Recueil de chansons rustiques (Komitas Wartapet) Trad. par A. Tchobanian Paris, 1907, 45 p. - Alcuni canti popolari ed inni sacri armeni Traduzione del P. Mesrobio Gianscian Venezia, 1952, 33 p. - Poésie populaire Grégoire de Narek et l’ancienne poésie arménienne Présentés et traduits par Luc-André Marcel Paris: Cahiers du Sud, 1954, pp. 125-140. - Armenian National Songs Prepared by the Central Executive of the A.Y.F. of America Boston, 1962. - Ծիծեռնակ (հայ ժողովրդական երգեր) Կազմող` Արտաշէս Նազինեան Ռուս. թրգմ. Իրինա Տոկմակովա Մոսկուա, Դետսկայա Լիտերատուրա Հրտ., 1968։ □ Եան Ռայնիսը լատիշերէն «թարգմանեց հայ պանդխտական երգերից մի ամ- բողջ շարք»։ Գուրգէն Բորեան, «Եան Ռայնիս», Սովետական գրականութիւն, 1965, թ. 9, էջ 96։ 114

- Armenian Folk Songs by Sirvart Poladian Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 1942. ԵՐԵՄԵԱՆ ՍԻՄՈՆ Հ. ● EREMIAN S. P. Պատկերներ, արձակ քնարերգական բանաստեղծութիւններ Tableaux, poèmes en prose Venice, 1919, 144 p. ● Սուլթան Մէճիտէն մինչեւ Սուլթան Մուրատ (վէպ) Ֆրանս. թրգմ. Ժան Մինասեան «Հայկական Փոքրիկ Մատենադարան» Մատենաշար Փարիզ։ ԵՐՈՒԽԱՆ (Երուանդ Սրմաքէշխանլեան) ● Պստիկ Սեփին պատմութիւնը - YEROUKHAN The Story of Little Sep Trans. by Mischa Kudian Ararat, Winter 1968, pp. 15-18. - ήϴϐμϟ΍ ϮΒϴγ Արաբ. թրգմ. Տոքթ. Գ. Ասթարճեան Թարիխ ալսաքաֆա ուալ ատապ ալ արմանի, 1954, էջ 316-324։ □ (Գործերէն մասեր) Թարգմ. արաբ. Նազարէթ Նազարէթեան։ ԶԱՀՐԱՏ ● ZAHRAD Gigo Poems Trans. by Agop Hacikyan Fresno, 1969, 24 p. Reviewed by Joseph de Roche, ‘The Urban Condition and Urbane Manner,’ Ararat, Spring 1970, pp. 40-41. □ Մարիս Չակլայս «նշանաւոր է իր կատարած բազմաթիւ թարգմանութիւննե- րով` միջազգային քերթողութենէն, ընդ որս` Զահրատի բանաստեղծութիւններէն փունջ մը, որ լոյս տեսած է Ռիկայի գրական հանդէսներէն մէկուն մէջ, լատիշե- րէն լեզուով»։ Ջահակիր, Մարզական-Երիտասարդական, 24-9-1970։ 115

ԶԱՊԷԼ ԱՍԱՏՈՒՐ Տես ՍԻՊԻԼ ԶԱՐԴԱՐԵԱՆ ՌՈՒԲԷՆ ● Ցայգալոյս ZARTARIAN ROUPEN Clarté Nocturne Trad. par A. Tchobanian, Ed. Colangian et G. Essayan Paris, 1913, XX-170 p. ● Պուտ մը ջուր ˯ΎϤϟ΍ ΔϋήΟ Արաբ. թրգմ. Տոքթ. Գ. Ասթարճեան Թարիխ ալսաքաֆա ուալ ատապ ալ արմանի, 1954, էջ 296-300։ ● Լեռան եղնիկին ϞΒΠϟ΍ ˯Ύϣ Արաբ. թրգմ. Տոքթ. Գ. Ասթարճեան Նոյն տեղը, էջ 300-302։ ԶԱՐԵԱՆ ԿՈՍՏԱՆ ● Նաւը լեռան վրայ Վէպը մեծ մասամբ յղացած եւ գրուած էր այս պատերազմից առաջ եւ պիտի հրատարակուէր իտալերէն թարգմանութեամբ, եթէ վերջին վայրկեանին այն երկի իշխանութիւնները արգելք չհանդիսանային։ Կ. Զ. - Ռուս. թրգմ. Աշոտ Սահրադեան Մոսկուա, Սովետսկի Պիսատել Հրտ., 1969։ Գրախօս. Ս. Աւագեան, Սովետական գրականութիւն, 1970, թ. 3, էջ 150։ ԶԱՐԵԱՆ ՆԱԻՐԻ ● Հացաւան (վէպ) - Ռուս. թրգմ.։ - Չեխերէն եւ սլովակերէն թրգմ. Փրակա, 195՞։ - Պուլկար. թրգմ. Պերճ Միքայէլեան Սոֆիա, Նարոտնա Քուլթուրա Հրտ., 1952։ - Վրաց. թրգմ. Վ. Շիլակաձէ 116

Խմբ. Ա. Դաւթեան Թբիլիսի, Նակադուլի Հրտ., 1963, 541 էջ։ ● Սասնայ Դաւիթ Ռուս. թրգմ. Ն. Լիուբիմով Մոսկուա, 1970։ □ Նիկոլայ Լիուբիմովը տողացիից թարգմանել է Նաիրի Զարեանի Սասունցի Դաւիթը։ Իրեն` Զարեանին, թուացել էր, թէ ինքը «կարդում է ոչ թէ թարգմանութիւնը, այլ հայերէն բնագի- րը»։ Լիուբիմովի թարգմանութիւնն արտակարգ կերպով հասարակ է եւ լեզուով հարուստ։ Թարգմանիչը աննկատելի նրբութիւններով կարողացել է հաղորդել բնագրի մտքի ազգային կառուցուածքը, նրա ներդաշնակութիւնը։ Նա գտնում է ոճական եւ իմաստային համապա- տասխանութիւններ, քանի որ կարողանում է ազատ կերպով օգտուել կենդանի, ժողովրդա- կան ռուսերէնի ողջ հարստութիւնից...։ Լեւոն Մկրտչեան, «Բրիւսովը պարտաւորեցնում է», Գրական թերթ, 11-9-1970։ ● Պարոն Պետրոսը եւ իր նախարարները (վէպ) Լատիշերէն թրգմ. Մարթա Սիլաբրիեգէ Ռիգա, Լիսեմա Հրտ.։ ԶԱՐԻՖԵԱՆ ՄԱՏԹԷՈՍ - (Քերթուածներէն նմոյշներ) Արաբ. թրգմ. Տոքթ. Գ. Ասթարճեան Թարիխ ալսաքաֆա ուալ ատապ ալ արմանի, 1954, էջ 498-502։ ԶԱՔԱՐԻԱ ՍԱՐԿԱՒԱԳ ● Պատմագրութիւն - ZAKARIA LE DIACRE Mémoires historiques sur les Sofis Trad. par M. Brosset Collection d’historiens arméniens Saint-Pétersbourg, 1876, t. II, pp. 1-151. - ZAKARIA LE DIACRE Cartulaire du S. Asile de Iohannou-Vank Նոյն տեղը, էջ 157-189։ - Ռուս. թրգմ. Մ. Դարբինեան։ ԶԵՆՈԲ ԳԼԱԿ ● Պատմութիւն երկրին Տարօնոյ 117

ZéNOB DE KLAG Histoire de Darôn Trad. par E. Prud’homme Journal asiatique, 1863, pp. 401-475. Paris, 1864, 79 p. - ZéNOB DE GLAG Histoire de Daron Trad. par J-B. Emine Collection des historiens anciens et modernes de l’Arménie Paris, 1867, t. I, pp. 337-355. ԶԷՅԹՈՒՆՑԵԱՆ ՊԵՐՃ ● XX դարի լեգենդ - Ռուս. թրգմ. Լիտերատուրնայա Արմենիա։ - Երեւան, Հայաստան Հրտ., 1969, Բ. տպ.։ □ Հրատարակուել է հինգ անգամ` հայերէն, լիտվերէն, բուլղարերէն եւ երկու անգամ ռուսերէն, մի երեւոյթ, որ այնքան էլ յաճախ չի պատահում։ Հայաստանում եւ նրա սահման- ներից դուրս վէպը հետաքրքրութեամբ են կարդում ե՛ւ մասնագէտները ե՛ւ ոչ մասնագէտ- ները ու, վերջապէս, վէպի մասին խրախուսանքի շատ խօսքեր է ասել մոսկովեան մամուլը, ըստ որում` ե՛ւ դրական, ե՛ւ ոչ դրական։ Բայց այդ նոյն վէպը երեւանեան մամուլում ընդհան- րապէս ոչ մի արձագանք չունեցաւ։ Ար. Գրիգորեան, «Երեք տարով ուշացած գրախօսութիւն», Գրական թերթ, 11-9- 1970։ ● Չեմ սիրում կայարաններ (վէպ) Լիտվերէն թրգմ. Ռիտէ Եանուասկայտէ։ ԶՕՀՐԱՊ ԳՐԻԳՈՐ Տես ԳՐԻԳՈՐ ԶՕՀՐԱՊ ԶՕՐԵԱՆ ՍՏԵՓԱՆ ● Մի կեանքի պատմութիւն - Լիտվերէն թրգմ. 1948, 213 էջ։ - Չեխերէն թրգմ. Փրակա, 195՞։ 118

● Ամիրեանների ընտանիքը - Ռուս. թրգմ. Լիտերատուրնայա Արմենիա։ - Ռուս. թրգմ. Արուս Թադեւոսեան Մոսկուա, Սովետսկի Պիսատել Հրտ., 1968։ ● Պապ թագաւոր (վէպ) Ռուս. թրգմ. Մոսկուա։ ● Դիսերտացիա (պատմուածք) Վրաց. թրգմ. Լիտերատուրուլի գազեթի, 1954։ ● Սոմխեթիս դիլա (Հայաստանի առաւօտ) ժողովածու (Վաներուշան, Շամոն, Մի գիշեր անտառում) Վրաց. թրգմ.։ ● Խնձորի այգին (պատմուածք) Վրաց. թրգմ. Կոնստանտին Գամսախուրդիա, Յովհաննէս Դաւթեան Մնաթորի (Ջահ), հանդէս, 1964։ ● Խնձորի այգին (16 պատմուածք) Վրաց. թրգմ. Յովհաննէս Արտեմ, Հրաչիկ Դաւթեան Թբիլիսի, Մերանի Հրտ., 1970։ □ Ռեսպուբլիկայի սահմաններից շատ հեռու է գնացել Զօրեան արձակագրի համբաւը։ Նրա ստեղծագործութիւնները թարգամանուել են ռուսերէն, ՍՍՌՄ ժողովուրդների բազմաթիւ լեզուներով, ինչպէս նաեւ անգլերէն, չեխերէն, բուլղարերէն, գերմաներէն, լեհերէն եւ այլն։ Սովետական գրականութիւն, 1958, թ. 4, էջ 116։ ԷՄԻՆ ԳԷՈՐԳ Տես ԳԷՈՐԳ ԷՄԻՆ ԹԱՏՐՈՆ - Սովետահայ դրամատուրգիա Ռուս. թրգմ. Մոսկուա։ 119

ԹԷՐԶԵԱՆ ԹՈՎՄԱՍ ● TERSIAN TOMMASO R. Արշակ Բ. (թատերանուագ) Arsace II. Բնագիր եւ իտալ. թրգմ. Կ. Պոլիս, 1871, 113 էջ։ ● Սանդուխտ (ողբերգութիւն) Ֆրանս. թրգմ. Օր. Մաթիլտ Բ. Ֆերուհխան Երուսաղէմ, 1881, 239 էջ (Բնագիր եւ թրգմ.)։ ԹԵՒԵՔԵԼԵԱՆ ՎԱՐԴԳԷՍ ● Կեանքը սկսւում է նորից (վէպ) Չեխերէն թրգմ. Փրակա, 195՞։ ԹԷՔԷԵԱՆ ՎԱՀԱՆ ● Armenia Hoosharar, New York, May 15, 1948, p. 236. ● Եկեղեցին հայկական The Armenian Church Անգլ. թրգմ.։ ● Խորհուրդ Վարդանանց Անգլ. թրգմ.։ ● Սէր մը գաղտնի ϰϔΨϟ΍ ΐΤϟ΍ Արաբ. թրգմ. Տոքթ. Գ. Ասթարճեան Թարիխ ալսաքաֆա ուալ ատապ ալ արմանի, 1954, էջ 437-438։ ● Ես սիրեցի ΖΒΒΣ΃ Ύϧ΃ Ύϫ Նոյն տեղը, էջ 438։ - ϡϼΣϷ΍ Նոյն տեղը, էջ 438-441։ 120

□ Փրոֆ. Աւետիս Սանճեան անգլերէն լեզուով ներկայացուցած է «իր կողմէ ազատօրէն թարգմանուած քանի մը քերթուածներ»։ Վահէ Հայկ, «Բանաստեղծ Վ. Թէքէեանի նուիրուած երեկոն Լոս Անճելըսի մէջ», Նոր օր, 26-6-1970։ Պայքար, 28-6-1970։ □ (Քանի մը քերթուածներ) Արաբ. թրգմ. Նազարէթ Նազարէթեան։ ԹԼԿԱՏԻՆՑԻՆ (Յովհաննէս Յարութիւնեան) ● Շողիկ ϚϴϏϮη Արաբ. թրգմ. Տոքթ. Գ. Ասթարճեան Թարիխ ալսաքաֆա ուալ ատապ ալ արմանի, 1954, էջ 304-305։ ԹՈԹՈՎԵՆՑ ՎԱՀԱՆ ● Կեանքը հին հռոմէական ճանապարհի վրայ - TOTOVENTS VAHAN Scenes from an Armenian Childhood Trans. by M. Kudian London: Oxford University Press, 1962. (հատուած մը` Տեսարաններ մի հայի մանկութիւնից)։ - Անգլ. թրգմ. Ararat, New York, 1963, թ. 2, էջ 2-5։ - Պարսկ. թրգմ. Հարփիկ Թամրազեան Թեհրան, Հրտ. Թովմասեան Եղբայրների, 1965։ ԹՈՎՄԱ ԱՐԾՐՈՒՆԻ ● Պատմութիւն Տանն Արծրունեաց THOMAS ARDZROUNI Histoire des Ardzrouni Trad. par M. Brosset Collection d’historiens arméniens Saint-Pétersbourg, 1874, XXXII-266 p. ԹՈՎՄԱ ՄԵԾՈՓԵՑԻ ● Պատմութիւն Լանկ Թամուրայ եւ յաջորդաց իւրոց - THOMAS DE MEDZOPH 121

Exposé des guerres de Tamerlan et Schah-Rokh dans l’Asie Occidentale Trad. par F. Nève Bruxelles, 1860, 158 p. - Վրաց հմռտ. թրգմ. Լեւոն Մելիքսեթ Բեկ Թբիլիսի, 1937։ ԹՈՒՄԱՆԵԱՆ ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ □ ... առաջին ռուսերէն թարգմանութիւնը կատարեց Կ. Բալմոնտը, Եու. Վեսելովսկու յորդո- րանքով եւ տպագրեց 1893ին։ Բանբեր Երեւանի Համալսարանի, 1969, թ. 2, էջ 263։ □ 1907էն ի վեր, մինչեւ յեղափոխութիւն կատարուած թարգմանութիւններուն մասին, Կոռնէյ Չուկովսկիի կարծիքն ալ նկատի առնելով Լեւոն Մկրտչեան կ’ըսէ. Դրանք տիպական, միջին որակի թարգմանութիւններ են, որոնք ընդհանրապէս շատ են Թումանեանի ռուսերէն լոյս տեսած գրքերում։ Այդ թարգմանութիւնների հիմնական արատն այն է որ նրանք չեն հաղորդում «բնագրի բանաստեղծական հմայքը, այն թանկար- ժէք ինչ-որ բանը, որի համար տեսաբաններն ու քննադատները չունեն սազական տերմին, թէեւ պոէզիան սիրող ամէն ոք գիտէ` ինչի մասին է խօսքը»։ Միջին որակի թարգմանութիւնը համեմատում ես բնագրի հետ եւ կարծես թէ ամէն ինչ ճիշտ է, թէեւ գորշ անարտայայտիչ բանաստեղծութիւնները ընդհանուր ոչինչ չունեն Թումանեանի բնագրի հետ։ Ուստի եւ ստացւում է այնպէս, «որ բնագրի ընթերցումից մեր առջեւ կանգնում է հանճարի, իսկ թարգմանութեան ընթերցումից` երրորդական բանաստեղծի կերպարը։ «Ինչպէս է թարգմանուած Յովհաննէս Թումանեանը», Գրական թերթ, 22-10-1965։ □ Վերջին քսան տարում ռուսերէն լոյս են տեսել Յովհաննէս Թումանեանի ստեղծագործու- թիւնների մի շարք ժողովածուներ։... մի շարք յաջող թարգմանութիւնների հետ մէկտեղ հիմնականում կրկնւում են հին, վատ թարգմանութիւնները։ Նոյն տեղը։ ● Երկհատորեակ Ռուս. թրգմ. Մոսկուա, 1960։ 100-ամեակի հրատարակութիւն։ ● Ա. հտ. Բանաստեղծութիւններ, մանկական ոտանաւորներ, քառեակներ, լեգենդներ, բալլադներ, պոէմներ։ Բ. հտ. Պատմուածքներ, հեքիաթներ, նամակներ։ Գ. հտ. Հրապարակախօսական, քննադատական յօդուածներ, ճառեր։ Թարգմանիչներ` Վ. Բրիւսով, Վ. Դերժավին, Ս. Մարշակ, Մ. Պետրովիխ, Ն. 122

Գրեբնեով, Վ. Զվեագինցեւա, Բ. Ախմադուլինա (ռուսերէն)։ Կազմողներ` Լեւոն Հախվերդեան, Լեւոն Մկրտչեան Երեւան, 1969։ □ Յովհ. Թումանեանի ծննդեան 100-ամեակի առթիւ նրա գրքերը լոյս տեսան Մոսկուայում (կազմող` Ս. Խիտարովա) եւ Լենինգրադում (կազմող` Կ. Գրիգորեան), եւ լաւ է, որ դրանք հարստացրին Թումանեանից կատարուած փայլուն թարգմանութիւնների շարքը։ Լեւոն Հախվերդեանի հետ եւ Մ. Պետրովիխի ու Ա. Դիմշիցի ջերմ աջակցութեամբ մենք պատրաստե- ցինք Թումանեանի ռուսերէն եռհատորեակը։ Մենք ունեցանք մեր յաջողութիւններն ու սխալները։ Լեւոն Մկրտչեան, «Բրիւսովը պարտաւորեցնում է», Գրական թերթ, 11-9-1970։ ● TOUMANIAN HOVHANNèS Œuvres choisies (poèsies, légendes, poèmes, récits, contes) Moscou: éditions du Progrès, 1969, 168 p. (Introduction par Edouard Djerbachian, pp. 5-14). - La Vieille bénédiction Trad. par Léon Mardirossian, pp. 17-18. - Les Litanie de la souffrance Trad. par Astour Navarian, pp. 19-20. - Appel Trad. par Archag Tchobanian, pp. 21-22. - Descente Trad. par Léon Mardirossian, p. 25. - Avec ma patrie Adaptation de Pierre Gamarra, p. 26. - Requiem Trad. par Gerard Hékimian, pp. 27-28. - L’Adieu de Sirius Trad. par Léon Mardirossian, pp. 29-30. - La Lampe de l’illuminateur Trad. par Archag Tchobanian, pp. 36-37. - Le Couvent de la colombe Trad. par Astour Navarian, pp. 43-45. - Le Pari Trad. par Léon Mardirossian, pp. 127-131. - Le Ballot Trad. par C. Der Melkonian, pp. 160-163. - Le Mardi gras 123

Trad. par C. Der Melkonian, pp. 164-167. - Le Menteur Trad. par Léon Mardirossian, p. 168. ● Գիքոր - Վրաց. թրգմ. Թբիլիսի։ - Gikor Քիւրտ. թրգմ. Երեւան։ - Պարսկ. թրգմ. Հ. Գարագաշ Հայկական պատմուածքներ Թեհրան, 1957։ - Եուկոսլաւ. թրգմ. Ցվետկոյ Զագորսկի։ - Հունգար. թրգմ. Պալ Սալմաշի։ - Չեխերէն թրգմ. Ռ. Նոզնալ Փրակա, Սվետ Սովետու Հրտ.։ - Չեխերէն թրգմ. Եարոմիր Եդլիչկա։ - Պենկալերէն թրգմ. Օր Ռատնա Գանգուլի։ - Արաբ. թրգմ. Նիզար Խալիլի։ - Արաբ. թրգմ. Նիքոլա Թաուիլ։ - TOUMANIAN HOVANNES Gikor Trans. by Mischa Kudian Ararat, Spring 1968, p. 12-18. - Guikor Trad. par Léon Mardirossian Œuvres choisies, Moscou, 1969, pp. 107-122. ● Անուշ - TOUMANIAN JOHANNèS Anouche Introduction et trad. par Serge d’Herminy Revue des études arménienne, 1930, t. X, pp. 85-116. - Trad. par Serge d’Herminy Œuvres choisies, pp. 49-77. - Օսերէն թրգմ.։ - Անգլ. թրգմ. Մ. Քուդեան։ 124

- Պարսկ. թրգմ. Ալեք Խաչատրեան Թեհրան, 1969։ □ Նիզար Խալիլի. ... արդէն սկսել եմ թարգմանել Անուշը։ Ուրախութեամբ եմ յայտնում, որ այդ հիանալի պոէմը գալիք Սեպտեմբերին կը բեմադրուի Հալէպի թատրոններից մէկում։ Լ. Դարբինեան, «Մեր արաբ բարեկամը», Գրական թերթ, 20-12-1968։ ● Սասունցի Դաւիթ - Վրաց. թրգմ. Թբիլիսի։ - Le Geste de David le Sassouniote Trad. par A. Caspard Genève, 1945, 76 p. - Trad. par Armand Caspard Œuvres choisies, pp. 78-104. - Արաբ. թրգմ. Նիզար Խալիլի։ ● Մի կաթիլ մեղրը - Վրաց. թրգմ. Թբիլիսի։ - Պարսկ. թրգմ. Վարդան Մելիքեան։ - Արաբ. թրգմ. Նիզար Խալիլի Հալէպ, 1968։ - Ֆրանս. թրգմ.։ Փարիզ, Էրեբունի Հրտ., 1969։ - Օսերէն թրգմ. - La Goute de miel Trad. par Léon Mardirossian Œuvres choisies, pp. 38-42. ● Շունն ու կատուն - Արաբ. թրգմ. Նիզար Խալիլի։ - Արաբ. թրգմ. Նիքոլա Թաուիլ Ալ Մեդադ, հանդէս, Պէյրութ, 1969։ - Պարսկ. թրգմ. Վարդան Մելիքեան։ □ Սամուիլ Մարշակը թարգմանել է Թումանեանի լաւագոյն եւ առաւել դժուար թարգմա- նելի Շունն ու կատուն եւ Մի կաթիլ մեղրը չափածոյ հեքիաթները, ինչպէս նաեւ առանձին բանաստեղծութիւններ։ 125

... այդ հեքիաթներից առաջինը թարգմանել են Նիկ. Ռէուլոն, Գ. Երիցեանը, Վ. Զվեագին- ցեւան, երկրորդը` Վ. Խոդասեւիչը, Ն. Պանովը։ Բայց Սամուիլ Մարշակի թարգմանութիւնները ամենայաջողն են, ամենաթումանեանականը։ Ճիշտ է, տառակեր-քննադատը կարող է այդ թարգմանութիւններում հեշտութեամբ յայտնաբերել բնագիրից մի շարք շեղումներ, որոնք չկան այդ հեքիաթների միւս թարգմանութիւններում։ Սակայն Մարշակը աւելի ճիշտ է վարուել, նա հաւատարիմ է մնացել ոչ թէ առանձին բառերի, այլ ամբողջ ստեղծագործու- թեանը։ Նրա թարգմանութիւններում չկայ ոչ մի բառ, ոչ մի բանաստեղծական տող, որոնք չբացայայտէին Թումանեանի մտայղացումը, այլ, ընդհակառակը հակասէին նրան, ինչպէս այդ յաճախ պատահում է միւս, թէպէտ եւ «ճիշտ» թարգմանութիւններում։ Լեւոն Մկրտչեան, «Ի՞նչպէս է թարգմանուած Յովհաննէս Թումանեանը», Գրա- կան թերթ, 22-10-1965։ ● Ախթամար - (14 լեզուներով) Երեւան, 1969։ (Ռուսերէն` Կ. Բալմոնտ, ուկրաիներէն` Եու. Կարսկի, ադրբեջաներէն` Մ. Ռահիմ, ուզբեկերէն` Ռամզ Բոբոժոյ, չեխերէն` Լ. Մոտալովա, պուլկարերէն` Լ. Ստեֆանովա, անգլերէն` Վլադիմիր Ռոգոֆ, ֆրանսերէն` Փիէռ Գամառա,...)։ - Պարսկ. թրգմ. Վարդան Մելիքեան։ - Պարսկ. թրգմ. Ալեք Խաչատրեան Թեհրան, 1969։ - Օսերէն թրգմ. 1970։ - Akhtamar Adaptation de Pierre Gamarra Œuvres choisies, pp. 33-35. ● Հայոց լեռներում - (14 լեզուներով, որոնց շարքին` յունարէն) Երեւան, 1969։ - Dans les montagnes d’Arménie Adaptation de Pierre Gamarra Œuvres choisies, pp. 23-24. ● Թմկաբերդի առումը - Վրաց. թրգմ. Թբիլիսի։ - Անգլ. թրգմ. Մ. Քուդեան։ 126

- Օսերէն թրգմ.։ □ Պ. Անտոկոլսկու նման փորձառու բանաստեղծն ու թարգմանիչը անյաջողութեան է մատնուել Թմկարերդի առումը պոէմի թարգմանութեան մէջ։ Լեւոն Մկրտչեան, «Ի՞նչպէս է թարգմանուած Յովհաննէս Թումանեանը», Գրա- կան թերթ, 22-10-1965։ ● Փարվանա - Պարսկ. թրգմ. Արա Յովհաննիսեան։ - Պարսկ. թրգմ. Ալեք Խաչատրեան Թեհրան, 1969։ - Անգլ. թրգմ. Մ. Քուդեան։ - Ֆրանս. թրգմ. Փարիզ, Էրեբունի Հրտ., 1969։ □ ... շատ թոյլ է հնչում նաեւ Փարվանան` Կ. Սիմոնովի թարգմանութեամբ։ Լեւոն Մկրտչեան, «Ի՞նչպէս է թարգմանուած Յովհաննէս Թումանեանը», Գրա- կան թերթ, 22-10-1965։ ● Իմ ընկեր Նեսոն - Շուէտ. թրգմ. Կարլ Էլոֆ Սվեննինգ։ - Պենկալերէն թրգմ. Օր Ռատնա Գանգուլի։ - Mon ami Nesso Trad. par Léon Mardirossian Œuvres choisies, pp. 132-136. ● Նեսոյի քարաբաղնիսը - Արաբ. թրգմ. Նիքոլա Թաուիլ Ալ Ազապ, թերթ։ - Եուկոսլաւ. թրգմ. Ցվետկոյ Զագորսկի։ ● Քաջ Նազար - Nazar le téméraire (Katch Nazar) Traduction de Rouben Melik Paris, 1969. - Nazar le brave Trad. par C. Der Melkonian Œuvres choisies, pp. 139-148. - Արաբ. թրգմ. Նիզար Խալիլի։ 127

● Արջորս - Եուկոսլաւ. թրգմ. Ցվետկոյ Զագորսկի։ - Շուէտ. թրգմ. Կարլ Էլոֆ Սվեննինգ։ ● Քառեակներ - Ռուս. թրգմ. Նաում Գրեբնեւ։ - Ուկրաիներէն թրգմ. Պաւլոյ Տիչինա (անտիպ)։ - Եուկոսլաւ թրգմ. Ցվետկոյ Զագորսկի։ - Արաբ. թրգմ. Տոքթ. Գ. Ասթարճեան Թարիխ ալսաքաֆա ուալ ատապ ալ արմանի, 1954, էջ 419-420։ ● Ագահ մարդու վերջը Պենկալերէն թրգմ. Օր Ռատնա Գանգուլի։ ● Աղքատի պատիւը Շուէտ. թրգմ. Կարլ Էլոֆ Սվեննինգ։ ● Անբախտ վաճառականը Ֆրանս. թրգմ. Փարիզ, Էրեբունի Հրտ., 1969։ ● Եղջերուի մահը Եուկոսլաւ. թրգմ. Ցվետկոյ Զագորսկի։ ● Երկաթուղու շինութիւնը - Արաբ. թրգմ. Նիքոլա Թաուիլ Ալ Մեդադ, հանդէս, Պէյրութ, 1969։ - La Construction du chemin de fer Trad. par Léon Mardirossian Œuvres choisies, pp. 123-126. ● Խօսող ձուկը Վրաց. թրգմ. Թբիլիսի։ ● Կիկոսի մահը - Անգլ. թրգմ. Յովհաննէս Փիլիկեան 128

(բեմադրուած է Լոնտոնի Արուեստի Փորձասրահին մէջ)։ - La Mort de Kikos Trad. par Léon Mardirossian Œuvres choisies, pp. 151-154. ● Հայոց վիշտը Չեխերէն թրգմ. Լուտմիլա Մոտալովա։ ● Ձախորդ Փանոսը Պենկալերէն թրգմ. Օր Ռատնա Գանգուլի։ ● Ոսկու կարասը Արաբ. թրգմ. Նիզար Խալիլի։ ● Նուէր Վրաստանի բանաստեղծներին □ Թումանեանը վրաց բանաստեղծութեանը նուիրուած երեկոյում, 1919 թուականի ապրի- լին, ընթերցեց բանաստեղծութիւնը, որը շուտով թարգմանուեց ռուսերէն ու վրացերէն։ Մ. Նարեան, «Ռուսթավելու եւ Թումանեանի երգը», Սովետական Հայաստան, 7- 7-1968։ ● Չարի վերջը Պարսկ. թրգմ. Արա Յովհաննիսեան։ ● Տէրն ու ծառան - Xweji u Xylam Քիւրտ. թրգմ. Երեւան։ - Le Maître et le domestique Trad. par Léon Mardirossian Œuvres choisies, pp. 155-159. ● Սուտլիկ որսկանը Le Chasseur menteur Trad. par Léon Mardirossian Œuvres choisies, pp. 149-150. ● Լոռեցի Սաքոն Անգլ. թրգմ. Մ. Քուդեան։ 129

● Խրճիթում Կաբարդա-բալկարական լեզուով թրգմ. Կայսին Կուլիեւ։ - TOUMANIAN HOVHANNES Before a Painting Trans. by Alice Stone Blackwell Hoosharar, New York, November 1, 1947. □ (Քերթուածներէն եւ պոէմներէն հատուածներ) Արաբ. թրգմ. Տոքթ. Գ. Ասթարճեան Թարիխ ալսաքաֆա ուալ ատապ ալ արմանի, 1954, էջ 412-419։ ● Հատընտիր (Ախթամար, Մի կաթիլ մեղրը, Մարոյ, Թմկաբերդի առումը, Անուշ, լեգենդներ եւ այլ գործեր) Օսերէն թրգմ. Գ. Ձուգոեւ, Խ. Ձուցուտին, Ի. Պլիեւ, Ն. Ջուսոյտին, Խ. Ալգորով եւ ուրիշներ։ Հարաւային Օսեթիայի Հիրիստոն Պետական Հրտ., 1970։ ● Ընտիր երկեր Վրաց. թրգմ. Թբիլիսի։ ● Հեքիաթներ Վրաց. թրգմ. Թբիլիսի։ ● Պոէմներ Վրաց. թրգմ. Թբիլիսի։ ● Բանաստեղծութիւններ (ժողովածու) Մոլտաւերէն թրգմ.։ □ Քանի մը բանաստեղծութիւններ Լիտվերէն թրգմ. Է. Մեժելայտէս (Լիտվիայի Գրողների Միութեան Վարչութեան քարտուղար)։ 130

□ Շարք մը գործեր Էսփերանթոյ լեզուով թրգմ. Փրոֆ. Գուրգէն Սեւակ։ □ Նոյն լեզուով Հատընտիր մը հրատարակութեան կը պատրաստէ Փրոֆ. Գ. Սեւակ։ Աշոտ Մանուկեան, Հայրենիքի ձայն, 17-4-1968։ □ ... Պրոֆ. Եսայի Գռուզեանի նախաձեռնութեամբ` Թումանեանի մի շարք բանաստեղծու- թիւններ թարգմանուել են ճապոներէն, եբրայերէն եւ պորտուգալերէն։ Ստ. Կուրտիկեան, «Թումանեանը Սփիւռքում», Աւանգարդ, 24-9-1969։ □ Հայոց լեռներում, Հին օրհնութիւն. Եսայի Գռուզեանը այդ բանաստեղծութիւնները թարգմանել է պորտուգալերէնի, Սուն Շիա Շինը` չինարէնի, Թեիիթի Սուզաքին` ճապոներէնի, Ռիֆքա Պերեզինան` եբրայերէնի եւ Հիլմի Նասրին` արաբերէնի։ Գոհար Ազնաւուրեան, «Նուէր հայրենի թանգարանին», Հայրենիքի ձայն, 2-9- 1970։ □ Ընտիր բանաստեղծութիւններ սպաներէն լեզուով լոյս տեսած են Արժանթինի մէջ, անգլերէն` Ամերիկայի մէջ, ֆրանսերէն, արաբերէն` Մերձաւոր Արեւելքի մէջ։ Նոյն տեղը։ □ Ախթամար, Հայոց լեռներում եւ ուրիշ բանաստեղծութիւններ Ֆրանս. թրգմ. Փիէռ Գամառա Անդաստան, թ. 18։ □ [Յ. Թումանեանի ծննդեան 100-ամեակի] կապակցութեամբ մեծ բանաստեղծի ստեղծագործութիւններից բազմաթիւ լեզուներով կատարուած թարգմանութիւնների հրատարակութեան շարքում աչքի են ընկնելու նաեւ պարսկերէն թարգմանութիւնները, որոնք Հայաստան հրատարակչութիւնը շուտով լոյս կ’ընծայի։ Թարգմանչական այս շնոր- հակալ գործը իրացրել է Երեւանի պետական համալսարանի արեւելագիտական ֆակուլտե- տի պարսկերէն լեզուի դասախօս Վարդան Մելիքեանը։ Նա մեծ վարպետութեամբ պարսկերէնի է վերածել Թումանեանի մի շարք գործեր, այդ թւում` Շունն ու կատուն, Մի կաթիլ մեղրը, Ախթամարը։ Թարգմանիչը աշխատել է պահպանել Թումանեանի ոչ միայն խօսքի հմայիչ ոյժը, այլեւ նրա նախընտրած տաղաչափութիւնը եւ երաժշտականութիւնը։ Հայրենիքի ձայն, 3-9-1969։ 131

□ Յոբելինական օրերին Մոսկուայում եւս պարսկերէն առանձին գրքով լոյս են տեսնելու Մի կաթիլ մեղրը եւ աշխարհի բազմաթիւ լեզուներով թարգմանուած Ախթամար լեգենդի հատորեակը։ Այս գործերի թարգմանիչը նոյնպէս Վարդան Մելիքեանն է։ Հայրենիքի ձայն, 3-9-1969։ ● Փարվանա, Ախթամար, Անուշ Պարսկ. թրգմ. Ալեք Խաչատրեան Յառաջաբան Ղուկաս Կարապետեան Թեհրան, 1969։ □ Դոկտ. Մ. Քուդեանը անգլերէն թարգմանել է Անուշը, Լոռեցի Սաքոն, Թմկաբերդի առումը, Փարվանան եւ բանաստեղծի այլ երկերը, որոնք լոյս կ’ընծայուին առանձին ժողովածուով։ Նա պատրաստել է մէկ այլ գիրք, որը կ’ընդգրկի մեծ գրողի արձակը։ Աւանգարդ, 23-9-1969։ □ Մեր պատուիրակութիւնը Երեւան է բերել Թումանեանի ստեղծագործութիւնների վրացե- րէն վեց նոր հրատարակութիւն։ Բացի Ի. Գրիշաշվիլու հանրայայտ թարգմանութիւններից, այս նոր թարգմանութիւնները կատարել են Վրաստանի բոլոր լաւագոյն բանաստեղծները։ Իոսեբ Նոնեշվիլի (Վրաստանի Գրողների Միութեան քարտուղար) Գրական թերթ, 26-9-1969։ □ Շարք մը գործեր Ուկրաիներէն թրգմ. Պաւլոյ Տիչինա 1927։ ● Ընտիր երկեր Ուկրաիներէն թրգմ. 1952։ ● Հատընտիր Բանաստեղծութիւններու զգալի մասը ուկրաիներէնի թարգմանած, ժողովածուն կազմած եւ առաջաբանը գրած է Վիկտոր Կոչեւսկին։ Դնիպրոյ Հրտ., 1969։ (Թարգմանութիւնները կատարած են` Պաւլոյ Գրաբովսկի, Պաւլոյ Տիլինա, Իւան Կոչերգա, Միկոլայ Տերեշչենկոյ, Տ. Մասենկոյ, Եուրի Եանովսկի, Մ. Պրիզարա, Եու. Կարսկի եւ ուրիշներ)։ □ Պաւլոյ Տիչինայի շնորհիւ յատկապէս լաւ ընդունելութեան են արժանացել Թումանեանի մանկական երգերը, մտել դպրոցական դասագրքերի մէջ։ Դրանցից մի քանիսը ուկրաինա- կան կոմպոզիտորները երգի են վերածել։ Բանբեր Երեւանի Համալսարանի, 1969, թ. 2, էջ 263։ 132

□ Թումանեանի պոէզիան բելոռուսերէն լեզուով թարգմանուել է Հայրենական պատերազ- մից առաջ (1937)։ Վերջերս լոյս տեսաւ Թումանեանի լիրիկան գիրքը։ Գրական թերթ, 26-9-1969։ ● Հեքիաթներ ու լեգենգներ Բելոռուսերէն թրգմ. Ա. Զարեցկի 1957։ ● Իմ երզը (Ուզբեկերէն առաջին ժողովածուն) 1962։ ● Armenske pravljice (Հայկական հեքիաթներ) Եուկոսլաւ թրգմ. Ցվետկոյ Զագորսկի Լիուբլենա, «Ոսկէ Թռչուն» մատենաշար, Մալդինսկա Կնիգա Հրտ., 1966։ ● Հատընտիր Ղազախերէն թրգմ. 1969։ □ Ցվետկոյ Զագորսկի. Իմ թարգմանութիւնների մեծ մասը մտել է Թումանեանի երկերի Հարաւսլաւիայում հրատարակուած ժողովածուի մէջ։ Գրքում զետեղուած են ընտիր քնարերգութիւնը, Գիքորը, Եղջերուի մահը, Արջորս եւ այլ պատմուածքներ։ Աւանգարդ, 23-9-1969։ □ Երեւանի Պետական Համալսարանին մէջ կայացած «ինտերնացիոնալ պոէզիայի երեկոյ»ին, Մոլդաւական բանաստեղծ Ալեքսանդր Մարտինովը նշեց, որ իրենց լեզուով թարգմանւում է Թումանեանի բանաստեղծութիւնների մի ամբողջ շարք։ Նա արտասանեց Թումանեանի բանաստեղծութիւններից իր կատարած թարգմանութիւնը։ Մոսկուացի բանաստեղծուհի-թարգմանիչ Բելա Ախմադուլինան կարդաց մեծ գրողի Սիրիուսի հրաժեշտը բանաստեղծութեան իր թարգմանութիւնը։ Աւանգարդ, 23-9-1969։ □ [Մարտտի Լարնին] խոստացաւ արժանին անել Ֆինլանդիայում հայ գրականութեան համար։ Մասնաւորապէս ասաց, որ ամէն ինչ կ’անի, որպէսզի Թումանեանի ստեղծագործու- թիւնները ֆրանսերէնից թարգմանուեն ֆիններէնի եւ յոբելենի օրերին լայնօրէն 133

տարածուեն Ֆինլանդիայում։ Գրական թերթ, 21-3-1969։ □ Թումանեանի ստեղծագործութիւններից շատերը թարգմանուած են քրդերէն, որոնք պակաս ազդեցութիւն չեն թողել երիտասարդ քուրդ գրականութեան վրայ։ Թումանեանի ստեղծագործութիւնների թարգմանութեամբ զբաղուել են Ա. Ավգազը, Հ. Ջնդին եւ ուրիշներ։ Բանբեր Երեւանի Համալսարանի, 1969, թ. 2., էջ 262։ (Վերջ առաջին մասի) Արեւ, օրաթերթ, Գահիրէ 10 Հոկտեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.748 12 Հոկտեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.749 13 Հոկտեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.750 14 Հոկտեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.751 15 Հոկտեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.752 17 Հոկտեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.754 19 Հոկտեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.755 20 Հոկտեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.756 21 Հոկտեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.757 22 Հոկտեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.758 24 Հոկտեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.760 26 Հոկտեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.761 27 Հոկտեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.762 28 Հոկտեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.763 29 Հոկտեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.764 31 Հոկտեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.766 2 Նոյեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.767 3 Նոյեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.768 4 Նոյեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.769 5 Նոյեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.770 7 Նոյեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.772 9 Նոյեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.773 10 Նոյեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.774 11 Նոյեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.775 12 Նոյեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.776 14 Նոյեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.778 134

16 Նոյեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.779 17 Նոյեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.780 18 Նոյեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.781 19 Նոյեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.782 21 Նոյեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.784 23 Նոյեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.785 24 Նոյեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.786 25 Նոյեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.787 26 Նոյեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.788 2 Դեկտեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.791 3 Դեկտեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.792 5 Դեկտեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.794 7 Դեկտեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.795 8 Դեկտեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.796 9 Դեկտեմբեր 1970, ԾԵ. տարի, թիւ 15.797 135



ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ 3 5 Նախաբան Բ. հատորի 17 Հայ մամուլը Գահիրէի մէջ 40 Ժամանակագրութիւն Եգիպտոսի հայ լրագրութեան 1865-1966 Հայ գրականութիւնը օտար լեզուներով (առաջին մաս) 137

ՅԱՒԵԼՈՒԱԾՆԵՐ ՋԱՀԱԿԻՐ ՇԱԲԱԹԱԹԵՐԹԻ 2016 Յաւելուած Ա. Չորս հարցազրոյց Հրանդ Տինքի հետ, նախաբան` Հայկ Աւագեան (59 էջ) Յաւելուած Բ. Հայր Լեւոն Զէքիեան, Մեծ Եղեռնի հարիւրամեակ` յիշողութիւն եւ մարտահրա- ւէր (դասախօսութիւն) (40 էջ) Յաւելուած Գ. Թէոդիկի նամակները Արարատ Քրիսեանին, խմբագիր` Հ. Աւագեան (61 էջ) Յաւելուած Դ. Հայկ Աւագեան, Փարիզի Քոմիւնը, Կայսրութիւնը եւ հայոց ցեղասպանութիւնը. մարքսիսթական-անարշիսթական ընթերցում մը (202 էջ) 2017 Յաւելուած Ե. Papasian & Co. երաժշտական ընկերութիւնը (ըստ ազդագիրներու եւ յայտագիր- ներու), հաւաքեց` Հ. Աւագեան (317 էջ) Յաւելուած Զ. Աղեքսանդրիոյ հայկական երաժշտական կեանքի ուրուագիծ (ըստ ազդագիրնե- րու եւ յայտագիրներու), հաւաքեց` Հ. Աւագեան (201 էջ) Յաւելուած Է. Խմբավար եւ երաժշտահան Հայկ Սարգիսեանի Եգիպտոսի շրջանի գործունէու- թեան ուրուագիծ (ըստ վաւերաթուղթերու եւ փաստագրութիւններու), հաւաքեց եւ պատրաստեց` Հայկ Աւագեան (561 էջ) Յաւելուած Ը. Դաշնակահար եւ մանկավարժ Նուարդ Տամատեանի կեանքի ուղեգրութիւնը (ըստ վաւերաթուղթերու եւ փաստագրութիւններու), հաւաքեց եւ պատրաստեց` Հայկ Աւագեան (546 էջ) 138

Յաւելուած Թ. Ուրուագիծ Գոհար Գասպարեանի Եգիպտոսի շրջանի գործունէութեան (1940- 1948), պատրաստեց` Հայկ Աւագեան (88 էջ) Յաւելուած Ժ. Տիրան Կարապետեան. յօդուածներ իր մասին, նկարներու ալպոմ (ծննդեան 135- ամեակին առիթով), հաւաքեց` Հ. Աւագեան (73 էջ) Յաւելուած ԺԱ. Վանիա Էքսէրճեան. բազմերանգ աշխարհ մը համակ կենսունակութեամբ, պատրաստեց` Հայկ Աւագեան (53 էջ) 2018 Յաւելուած ԺԲ. Արփիար Արփիարեանի սպանութեան 110-ամեակին առիթով Ա.- Հայկ Աւագեան, Արփիար Արփիարեանի սպանութիւնը (155 էջ) Յաւելուած ԺԳ. Արփիար Արփիարեանի սպանութեան 110-ամեակին առիթով Բ.- Արփիար Արփիարեանի լոնտոնեան թղթածրարը Գահիրէի մէջ, պատրաս- տեց` Հայկ Աւագեան (497 էջ) Յաւելուած ԺԴ. Արփիար Արփիարեանի սպանութեան 110-ամեակին առիթով Գ.- Մարդը ընդդէմ մարդու. մահափորձեր եւ սպանութիւններ հայկական օրի- նակով (1890-1908), հաւաքեց` Հայկ Աւագեան (169 էջ) Յաւելուած ԺԵ. 2008 Մարտ 1-ը ըստ Lragir.am-ի, A1+-ի եւ Հետքի (10-ամեակին առիթով), հաւաքեց` Հայկ Աւագեան (625 էջ) Յաւելուած ԺԶ. Հայկ Աւագեան, Թաւշեայ Յեղափոխութիւն Հայաստանի մէջ. Ա. փուլ (13 – 23 Ապրիլ 2018) (32 էջ) Յաւելուած ԺԷ. Հայկ Աւագեան, Թաւշեայ Յեղափոխութիւն Հայաստանի մէջ. Բ. փուլ (25 Ապրիլ – 1 Մայիս 2018) (58 էջ) 139

Յաւելուած ԺԸ. Արմենակ Շահ-Մուրատեան. ժամանակագրութիւն, յօդուածներ, երգացանկ, պատրաստեց` Հայկ Աւագեան (580 էջ) Յաւելուած ԺԹ. Գոհարիկ Ղազարոսեան. ցանկ ստեղծագործութիւններու, սկաւառակագրու- թիւն, պատրաստեց` Հայկ Աւագեան (160 էջ) Յաւելուած Ի. Մարուշ Երամեան, Ուրուանկար 1965-1995 թուականներու Սփիւռքահայ բանաստեղծութեան, ներածութիւն` Հայկ Աւագեան, գնահատանքի խօսք` Արմե- նակ Եղիայեան (182 էջ) 2019 Յաւելուած ԻԱ. Քիրազ. ընտրանի եգիպտական շրջանի երգիծանկարներու, հաւաքեց` Հայկ Աւագեան (81 էջ) Յաւելուած ԻԲ. Հայկ Աւագեան, Վահան Թէքէեանի յօդուածները Արեւ լրագիրին մէջ. հնարաւո- րութի՞ւն թէ դիմադրութիւն (124 էջ) Յաւելուած ԻԳ. Հայկ Աւագեան, Արամ Խաչատրեանի ընկալումը եգիպտական շրջանակներու մէջ. փոխուող յարացոյցներ (250 էջ) Յաւելուած ԻԴ. Վարան Ոյժ, Յակինթի պարտէզը (բանաստեղծութիւն), նախաբան` Հ. Աւագեան (52 էջ) Յաւելուած ԻԵ. Եւգենեա Արիստակեան, Յուշեր գաղութահայ կեանքից, տեքստի կազմող, առա- ջաբանի եւ ծանօթագրութիւնների հեղինակ` Արծուի Բախչինեան, ներածու- թիւն` Հ. Աւագեան (264 էջ) Յաւելուած ԻԶ. Արշակ Ալպօյաճեան, Պատմութիւն հայ ազատագրական շարժման. դասախօ- սութիւններու շարք, հրատարակութեան պատրաստեց` Հայկ Աւագեան (101 էջ) 140

Յաւելուած ԻԷ. Կոմիտաս վարդապետի ծննդեան 150-ամեակին առիթով Ա.- Կոմիտաս վարդապետ, Տարբերակներ դաշնակի ստեղծագործութիւններու, խմբագրութիւն եւ ծանօթագրութիւն` Հայկ Աւագեան (160 էջ) Յաւելուած ԻԸ. Կոմիտաս վարդապետի ծննդեան 150-ամեակին առիթով Բ.- Հայկ Աւագեան, Կոմիտաս վարդապետի բաց ստեղծագործութիւն հասկացո- ղութիւնը. տարբերակներ եւ ինքնատարբերակներ Կոմիտասի թեմայով (89 էջ) Յաւելուած ԻԹ. Կոմիտաս վարդապետի ծննդեան 150-ամեակին առիթով Գ.- Հայկ Աւագեան, Մշոյ Ս. Կարապետ վանքի մշակութային ժառանգութիւնը եւ Կոմիտաս վարդապետի Մշոյ Շորորը (127 էջ) Յաւելուած Լ. Կոմիտաս վարդապետի ծննդեան 150-ամեակին առիթով Դ.- Ձայնագրեալ Պատարագը Կոմիտաս վարդապետի սրբագրութեամբ (ըստ Փարիզի Նուպարեան Մատենադարանի ինքնագիր նիւթերուն), պատրաստեց` Հայկ Աւագեան (348 էջ) 2020 Յաւելուած ԼԱ. Տիգրան Գէորգեան, Երկեր երեք հատորով, Ա. հատոր, Ուսումնասիրութիւններ, հաւաքեց եւ հրատարակութեան պատրաստեց` Հայկ Աւագեան (370 էջ) Յաւելուած ԼԲ. Տիգրան Գէորգեան, Երկեր երեք հատորով, Բ. հատոր, Մատենագիտութիւններ, հաւաքեց եւ հրատարակութեան պատրաստեց` Հայկ Աւագեան (141 էջ) Յաւելուած ԼԳ. Տիգրան Գէորգեան, Երկեր երեք հատորով, Գ. հատոր, Զանազան գրութիւններ, հաւաքեց եւ հրատարակութեան պատրաստեց` Հայկ Աւագեան (408 էջ) 141