Ջահակիր, Յաւելուած ԼԲ. - Tchahagir, Supplement No. 32

ԾԱՆՕԹԱԳՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐ 1. Գիտութիւն եւ տեխնիկա, 1970, թ. 2, էջ 47։ 2. Սիսուան, Վենետիկ, 1885, էջ 515։ 3. «Թարգմանչական գրականութիւնը Սփիւռքի մէջ», Յուշարար-Միութիւն, 1964, Ապրիլ 15, էջ 9։ 4. Նոյն տեղը` էջ 7։ 5. Սովետական գրականութիւն, 1965, թ. 12։ Հմմտ. «Սրտցաւ խօսքեր», Յառաջ, Փարիզ, 25-1-1966։ 6. Հայկական մատենագիտութիւն, Ե-ԺԸ դդ., Երեւան, 1959, Ա. հտ., էջ LVI- LVII։ 7. Հանդէս ամսօրեայ, 1954, թ. 9-10, էջ 414։ 8. Յառաջ, 25-1-1966։ 9. 1887-8 թթ. Ստոքհոլմի մէջ հրատարակած Քննասէր բանասիրական պրակներուն բնաբանը եղած է։ 10. Բանբեր Երեւանի Համալսարանի, 1970, թ. 2, էջ 266։ 11. Արեւ, 8-10-1966։ 12. Յուսաբեր, 12-10-1957։ 13. «Տաղանդ գումարած տաղանդ», Կոմսոմոլսկայա պրավդա, 12-3-69։ Հայե- րէն թարգմանութիւնը` Ավանգարդ, 20-3-1969։ 14. Բանբեր Երեւանի Համալսարանի, 1970, թ. 2, էջ 267։ 15. Գ. Թաթոսեան, «Լիտերատուրնայա արմենիաի առաջին տասնամեակը», Գրական թերթ, 20-12-1968։ 16. Յակոբ Մ. Մխիթարեան, «Աբբահայր Մխիթար Սեբաստացու շարահիւ- սական ըմբռնումները», Բազմավէպ, 1969, թ. 4-7, էջ 151։ 17. «Նոր յուշարձաններ վրաց եւ հայոց գրական յաբաբերութիւնների մասին անցեալում (16-17րդ դդ.)», Բանբեր Մատենադարանի, թ. 3, 1956, էջ 102։ 18. Հայ գրականութիւնը ռուսերէն, Երեւան, 1963, էջ 1 (մեքենագրուած)։ 19. Նոր կեանք, 28-6-1968։ 20. Գրքերի աշխարհ, 10-6-1970։ 21. Սովետական Հայաստան, 1967, թ. 7, էջ 19։ 22. Գրական թերթ, 25-10-1968։ 23. Սեդա Ամիրեան, «Երկու մեծ բանաստեղծների բարեկամութիւնը», Գրական թերթ, 20-11-1964։ 49

ԱԲՈՎԵԱՆ ԽԱՉԱՏՈՒՐ ● Վէրք Հայաստանի - Վրաց. թրգմ. Արտեմ Դաւթեան Յառաջաբան` Արչիլ Դաւթեան Թբիլիսի, Սաբճոթա Սաքարթվելոյ Հրտ., 1970 (Թարգմանութիւնը կատարուած է հայկական կրճատ տեքստից)։ - Ռուս. թրգմ. Մամիկոն Գէորգեան։ - Չեխերէն թրգմ. Վացլաւ Չերնի Վ. Անանեան, «Չեխ հայագէտներ», Յուսաբեր, 17-12-1958։ ԱԲՐԱՀԱՄ ԱՆԿԻՒՐԱՑԻ ● Ողբ. ի վերայ առման Կոստանդինուպոլսոյ - Touchante élégie sur la prise de Constantinople Trad. par E. Boré Nouveau journal asiatique, Paris, 1835, t. XV, pp. 275-292. - Mélodie élégiaque sur la prise de Stambol Trad. par M. Brosset Lebau, Histoire du Bas-Empire, Nouvelle édition, t. XXI, Paris, 1836, pp. 307-314. - Նոյն թարգմանութիւնը` Fragments d’auteurs orientaux relatifs à la prise de Constantinople. - Ռուս. թրգմ. Ս. Ս. Արեւշատեան (Հաւաքածոյի մը մէջ) Մոսկուա, 1953։ - Նոյնը` Յ. Ս. Անասեան, Հայկական աղբիւրները Բիւզանդիայի անկման մասին, Երեւան, 1957, էջ 113-128։ ԱԲՐԱՀԱՄ ԿՐԵՏԱՑԻ ● Պատմագրութիւն ABRAHAM DE GRETE Mon histoire et celle de Nadir, Chah de Perse Trad. par M. Brosset Collection d’historiens arméniens, t. II, S.-Pétersbourg, 1876, pp. 257-326. ● Պատմութիւն Անի քաղաքին ABRAHAM DE GRETE Ֆրանս. թրգմ. M. Brosset Նոյն տեղը, էջ 330-335։ 50

● Կոնդակ Ֆրանս. թրգմ. M. Brosset Նոյն տեղը, էջ 326-330։ ԱԳԱԹԱՆԳԵՂՈՍ ● Պատմութիւն հայոց - AGATANGELO Storia dell’Armenia riveduta quanto allo stile da N. Tommaseo Venezia, 1843, XXIII-238 p. - AGATHANGE Histoire du règne de Tiridate et de la prédication de Saint Grégoire l’Illuminateur de l’Arménie Paris, 1867, t. I, pp. 105-194. - Նոյնը` Historicorum Graecorum et Syriorum reliquiae in Armeniorum scriptis servatae Parisiis, 1884, p. 97-194. - Trad. partielle par G. Thoumaian Agathangelos et la doctrine de l’église arménienne au Ve siècle Lausanne, 1879. - La passion des saintes Rhipsimiennes en Géorgien (Agathange, ch. XIII-XIX) par G. Garitte Extrait du Muséon, LXXV, 1-2, Louvain, 1962, pp. 233-251 Louvain, 1962. - Վրաց. հմռտ. պատմում Հրտ. Լեւոն Մելիքսեթ-Բեկ Թբիլիսի։ □ Յունարէն, լատիներէն, արաբերէն, իտալերէն, ռուսերէն, գերմաներէն, շուէտե- րէն եւ եթովպերէն խմբագրութիւններու եւ թարգմանութիւններու մասին տես` Համառօտ` Հ. Արսէն Ղ. Ղազիկեան, Հայկական նոր մատենագիտութիւն եւ հանրագիտարան հայ կեանքի, Վենետիկ, 1909-1912, Ա. հտ., էջ 15-16։ Ընդարձակ` Յ. Ս. Անասեան, Հայկական մատենագիտութիւն, Ե-ԺԸ դդ., Երեւան, 1959, Ա. հտ., էջ 174-184։ ԿԵՂԾ-ԱԳԱԹԱՆԳԵՂՈՍ ● PSEUDO-AGATHANGE Histoire ancienne de l’Arménie: extrait de l’Histoire d’Héraclius par Sébéos Collection des historiens anciens et modernes de l’Arménie Paris, 1867, t. I, pp. 195-200. 51

ԱԴԱԼԵԱՆ ՆՈՐԱՅՐ ● Շոգ ամառ (եւ քանի մը պատմուածքներ) Ռուս. թրգմ. Էմմա Կանանովա Երեւան, Հայաստան Հրտ., 1969։ ԱԴԱՄԵԱՆ ՆՈՐԱ ● Աղջիկը մինիստրութիւնից. երեւանեան աղջիկը Հունգարերէն թրգմ. Պուտափեշտ, 1959։ ...որպէսզի ասել այն, ինչ ասել է Նորա Ադամեանը, եւ ընդ որում այդպէս գրաւիչ ու այդպիսի սեղմ ձեւով, անհրաժեշտ է ունենալ գրական լուրջ տուեալներ։ Նորա Ադամեանի վիպակը հիանալի գիրք է։ Գրական ամսագիր։ ԱԴԴԱՐԵԱՆ ԳԱՌՆԻԿ ● Պատնէշի վրայ (բանաստեղծութիւններ) Ռուս. թրգմ. Մոսկուա, Պրոգրես Հրտ., 1962։ ԱԼԻՇԱՆ ՂԵՒՈՆԴ Հ. ● «Ս. Թէոդորոս Սալհունի» Յուշիկք հայրենեաց հայոց (Ա. հատոր, Թ. գլուխ) S. Théodore la Salahounien: martyr arménien Trad. par M. J. Hékimian Venise, 1872, 48 p. ● «Կարմիր Վարդան» Յուշիկք հայրենեաց հայոց (Ա. հատոր, Ժ. գլուխ) Vartano il Grande: un episodio della storia armena dal memorial armeno Tradotto dal P. Atanasio Tiro Venezia, 1875, 58 p. ● Շուշանն Շաւարշանայ (քերթուած) - Il Giglio di sciavarsciane Con la versione di E. Teza Venezia, 1897, 46 p. 52

- Անգլ. թրգմ. Ալիս Սթոն Պլեքուէլ Armenia, Boston, 1904, No. 8. ● Դատաստանք Վասակայ մատնիչին Le jugement de Vassag (poème) Trad. par J. Minassian Constantinople, 1910. □ Մկրտիչ Պարսամեանի համաձայն` այս թարգմանութիւնը «տակաւին ան- տիպ» է։ «Հայերէնէ ֆրանսերէն թարգմանութիւններու մասին», Յուսաբեր, 12-10-1957։ ● Բամ Փորոտան (Ա. տուն) Արաբ. թրգմ. Տոքթ. Գ. Ասթարճեան Թարիխ ալսաքաֆա ուալ ատապ ալ արմանի, 1954, էջ 99։ ● Պլպուլն Աւարայրի - Անգլ. թրգմ. Ալիս Սթոն Պլեքուէլ - (հատուած մը) ήϳ΍έ΍ϭ΍ ΐϴϟΪϨϋ Արաբ. թրգմ. Տոքթ. Գ. Ասթարճեան Նոյն տեղը, էջ 100։ ● Լուսնկայն գերեզմանաց հայոց ϦϣέϷ΍ ΓήΒϘϣ ήϴϤϗ Արաբ. թրգմ. Տոքթ. Գ. Ասթարճեան Նոյն տեղը, էջ 100-101։ ● Easter Song Trans. By Alice Stone Blackwell Hoosharar, New York, April 1, 1948. □ Բանասիրական աշխատութիւններու թարգմանութեան մասին տես` Հ. Արսէն Ղ. Ղազիկեան, Հայկական նոր մատենագիտութիւն եւ հանրագիտարան հայ կեանքի, Վենետիկ, 1909-1912, Ա. հտ., էջ 35, 36, 39, 48, 49, 59։ ԱԼԻՔԵԱՆ ԱԲՐԱՀԱՄ ● Արեւային ժամացոյց (բանաստեղծութիւններ) Ռուս. թրգմ. Վ. Զվետգինցեւա, Կ. Կովալջի, Վ. Սիկորսկի Մոսկուա, Սովետսկի Պիսատել Հրտ., 1968։ 53

ԱԿՍԵԼ ԲԱԿՈՒՆՑ ● Լառ-Մարգար AXEL BAKOUNTS Lar-Markar Trans. by Mischa Kudian Ararat, Summer 1967, p. 24. ● Պատմուածքներ - Չեխերէն թրգմ. Լուտմիլա Մոտալովա ԱՀԱՐՈՆ ՎԱՆԱՆԴԵՑԻ (Հայր Ահարոն) ● Պատմութիւն սրբոյ նշանին Նունէի Հրտ. եւ ռուս. թրգմ. Լ. Մ. Մելիքսեթ-Բեկ Տեղեկագիր, 1941, թ. 9։ ԱՀԱՐՈՆԵԱՆ ԱՒԵՏԻՍ ● Պատկերներ (վերջին տարիների տաճկահայոց կեանքից) - Obrázky z Tureckého Arménska Al. Koudelka V. Prager, 1903. - Րազսկազըի Ռուս. թրգմ. Ունիվերսալնայա Բիբլիօտեկա Մոսկուա, 1912։ ● Արցունքի հովիտը Դօլինա սլեօզ Վրաց. թրգմ. Թբիլիսի, 1907։ ● AHARONIAN AWETIS Armenische Erzählungen Übersetzt von Agnes Finck-Gjanschezian Universal Bibliotek No. 5107 Leipzig, 1909, 160 s. (Ջաւօ, Բաշօն, Զնդանում, Բախտի խաղեր, Փշուր-ըմ խաց, Խայը)։ ● AHARONIAN AWETIS Bilder aus Türkisch-Armenien 54

Übersetzt von Artak wartapet Smbatjanz Etschmiatsin, 1910, 133 s. ● Աշնան գիշերին AHARONIAN AVéTISS Nuit d’automne Mercure de France, Paris, février 1911. ● Խաւարես, լուսին AHARONIAN AVéTISS éclipse-toi, lune! Revue chrétienne, Paris, mai 1911. ● Դարաւոր կաղնին AHARONIAN AVETISS Le chêne séculaire La Semaine littéraire, Genève, juillet 1911. ● Ազատութեան Ճանապարհին. Անդունդը Vers la liberté; L’abîme Trad. par Dr. M. Chamlian et Elias Sarkis Altiar Paris: Ernest Leroux, 1912, XIX-221 p. ● Երբ գայլերը ոռնում էին Les loups hurlaient La Revue, Paris, juin 1912. ● Մասիս Le Massis Revue bleue, Paris, août 1912. ● Կոյրերը Les Deux aveugles Bibliothèque universelle, Lausanne, septembre 1912. ● Armeniens Leid Wien, 1912. 55

□ Ա. Ահարոնեանի նորավէպերէն Պատուի համար, Հայդուկի նոր տարին եւ Անդունդը, որոնք ֆրանսերէնի թարգմանուած էին Տօքթ. Միսաք Շամլեանի կողմէ, Ֆրանսական Ակադեմ- իայի գնահատումին առարկայ եղած եւ Լանկլուա դրամական վարձատրութեան արժանա- ցած են։ Շանթ, Կ. Պոլիս, Բ. տարի, թ. 45, 2/15 Սեպտ. 1913, էջ 331։ ● Մայրերը - Մատերի Ռուս. թրգմ. Արմեանսկիէ Պիսատելի (Մ. Գորկիի խմբագրութեամբ) Մոսկուա, 1913։ - Դեդեբի Վրաց. թրգմ. Թիֆլիս։ - Դանիերէն թրգմ. Ինկա Նալբանդեան։ ● Ջաւօ Djavo Trad. par F. Macler Revue des études arméniennes, Paris, 1924, t. IV, pp. 207-214. ● Խաւարի մէջ - Dans les ténèbres Œuvres libres, Paris, 1925. - In the Shadow of Death The Best Continental Short Stories of 1926 Edited by Richard Eaton New York, 1927. ● Խայը The Night Watchman The Golden Book Magazine, New York City, January 1928. ● Արտը Նիվատա Պուլկար. թրգմ. Իլտէն, շաբաթաթերթ, Ապրիլ 1929։ 56

● Մայրը Մայկատա Պուլկար. թրգմ. Իլտէն, շաբաթաթերթ, Յունիս 1929։ ● Պատիւը Չէստա Պուլկար. թրգմ. Իլտէն, շաբաթաթերթ, Յուլիս 1929։ ● Բանտում Վըֆ Զաիրվօրա Պուլկար. թրգմ. Պլատվէ, օրաթերթ, 23-6-1929։ ● Աքաղաղը Յունարէն թրգմ. Պուքերա, հանդէս, Աթէնք, Օգոստոս 1929։ ● Le cavalier noir Revue des études arméniennes, Paris, 1930, t. X, pp. 201-212. ● Լռութիւն - Il silenzio Milano: Sonzogno, 1932. - Սպաներէն թրգմ.։ ● Ս. Յակոբի աղբիւրը The Legend of Saint Jacob and Mount Masis. From My Life. Trans. by Jane S. Wingate Hoosharar, New York, January 15, 1948, pp. 44-46; February 1, 1948, pp. 68-69. ● Աշուղը (հատուածներ) ϰϤϋϷ΍ ήϋΎθϟ΍ Արաբ. թրգմ. Տոքթ. Գ. Ասթարճեան Թարիխ ալսաքաֆա ուալ ատապ ալ արմանի, 1954, էջ 334-336։ 57

● Պուտ ըմ կաթ ΐϴϠΣ ΔϋήΟ Արաբ. թրգմ. Տոքթ. Գ. Ասթարճեան Նոյն տեղը, էջ 338-342։ ԱՂԱՒՆԻ ● Շիրակ (վէպ) - Ռուս. թրգմ. Մոսկուա, Սովետսկի Պիսատել Հրտ., 1960։ - Ուկրաիներէն թրգմ.։ ԱՃԷՄԵԱՆ ՄԿՐՏԻՉ ● Մեր կատուն (հատուած մը) Արաբ. թրգմ. Տոքթ. Գ. Ասթարճեան Թարիխ ալսաքաֆա ուալ ատապ ալ արմանի, 1954, էջ 183։ ԱՄԻՐՏՈՎԼԱԹ ԱՄԱՍԻԱՑԻ □ ...Ամիրտովլաթի հեղինակած հայկական դեղագործութեան կատարեալ «Ֆարմակոբիա» մը` որը Գուրգէն Կարապետեան ֆրանսերէնի թարգմանած է 750 էջերէ բաղկացող հատորի մը մէջ, բուսական նոր դասաւորութեամբ եւ անուններով։ Զատիկ Խանզատեան, Արեւ, 8-8-1970։ ԱՅՎԱԶԵԱՆ ԱՂԱՍԻ □ Քանի մը պատմուածքներ Ռուս. թրգմ. Լիտերատուրնայա Արմենիա, Երեւան։ ԱՅՎԱԶԵԱՆ ՍՈՒՐԷՆ ● Բարի առաւօտ Ռուս. թրգմ. Մոսկուա, Սովետսկի Պիսատել Հրտ., 1969։ □ Պատմուածքներ Ուկրաիներէն թրգմ.։ ԱՆԱՅԻՍ □ Երկու բանաստեղծութիւն Արաբ. թրգմ. Տոքթ. Գ. Ասթարճեան Թարիխ ալսաքաֆա ուալ ատապ ալ արմանի, 1954, էջ 489-491։ 58

ԱՆԱՆԵԱՆ ՎԱԽՏԱՆԳ ● Սեւանի ափին □ ...հրատարակուել է 29 անգամ 17 լեզուներով, շուրջ մէկ միլիոն տպաքանակով։ Գերման- իայում գիրքը լոյս է ընծայուել 3 անգամ, Լեհաստանում` 2, Ուկրաինայում` 3 անգամ։ Սովետական գրականութիւն, 1958, թ. 6, էջ 159։ □ Սեւանի ափին արկածային վիպակը դարձել է ոչ միայն հայ, այլեւ ռուս, չին, բուլղար, ռումին եւ շատ այլ ժողովուրդների պատանի ընթերցողների ամենասիրած գրքերից մէկը։ Բաւական է նշել, որ այդ գիրքը ռուսերէն ունեցել է 6 հրատարակութիւն։ Դ. Ռոստոմեան, Հայ գրականութիւնը ռուսերէն, Երեւան, 1963, էջ 6 (մեքենա- գրուած)։ - Պուլկար. թրգմ. Պերճ Միքայէլեան Սոֆիա, Նարոտնա Քուլթուրա Հրտ., 1952։ - Չինարէն թրգմ. Ֆան Չժի Չաոյ Տան (Նոր ուղղագրութեամբ) Գեղարուեստական Նոր Գրականութիւն Հրտ.։ - Ռումաներէն թրգմ. Pe malurile Sevanului. □ Թարգմանուած է նաեւ չեխերէն, մոլդաւերէն ղազախերէն, ուզբէկերէն։ ● Մանկութիւնը լեռներում - Չինարէն թրգմ. Ֆան Չժի Չաոյ Տան, 1955։ - Ռումաներէն թրգմ. În Munţii Armeniei. ● Որսորդական պատմուածքներ - Արաբ. թրգմ. Նիքոլա Թաուիլ Պէյրութ, 1960։ Նախապէս լոյս տեսած է Թելեկրաֆ թերթին մէջ։ - Լեհերէն թրգմ.։ ● Անձրեւ (պատմուածք) Արաբ. թրգմ. Նիքոլա Թաուիլ Ալ Աքպար թերթ։ ● Յովազաձորի գերիները - Պուլկար. թրգմ. Մարիա Դրակովա Սոֆիա, Նարոդնա Կուլտուրա Հրտ., 1966։ - Սպաներէն թրգմ. Հաւանա, 1967։ 59

- Չեխերէն թրգմ. Եարոմիր Եդլիչկա Փրակա։ - Ադրբեջաներէն թրգմ. Բաքու։ □ Թարգմանուած է նաեւ ռուսերէն, էստոներէն, ուկրաիներէն, ֆրանսերէն, կաբարդիներէն։ ● VAKHTANG ANANIAN Huntsman Vatchag’s Adventures Trans. by Mischa Kudian Ararat, winter 1967, pp. 26-32. ● (Ընտիր էջեր) Հունգար. թրգմ.։ ԱՆԱՆԻԱ ՇԻՐԱԿԱՑԻ ● Ինքնակենսագրութիւն - Ռուս. թրգմ. Ք. Պատկանօֆ Արմենսքայա Ճէոկրաֆիյա։ - Ananias of Shirak (A. D. 600-650 c.) Autobiography Byzantinische Zeitschrift, Leipzig, 1897, VI, s. 572-574. - Des Anania Sirakwanci des dreimalseligen Lehrers Über die Art und weise seines Lebens. - Autobiographie d’Anania Sirakaci Trad. par H. Berberian Revue des études arméniennes, Nouvelle série, Paris, 1964, t.-I, pp. 191-194. ● Ճառ ի յայտնութիւն Տեառն The Discourse of Ananias, Called the Counter, Upon the Epiphany of Our Lord and Saviour Trans. by F. C. Conybeare The Expositor, London, 1896, Vol. IV, p. 323-337. ● Ճառ ի Զատիկն Տեառն Tract on Easter Trans. by F. C. Conybeare Byzantinische Zeitschrift, Leipzig, 1897, VI, s. 574-584. 60

● Հարցմունք եւ լուծմունք Ռուս. թրգմ.։ ● Լուսնի պարբերաշրջանները Հրտ. Ա. Գ. Աբրահամեան Երեւան, 1962, 104 էջ (բնագիր եւ ռուս. թրգմ.)։ ● Տիեզերագիտութիւն Ռուս. թրգմ. Երեւան, 1963։ ● Անանիա Շիրակացի Ռուս. թրգմ. Երեւան, Պետ. Համալսարանի Հրտ., 1970։ Այնտեղ զետեղուած են գիտնականի մաթեմատիկական, տիեզերագիտական եւ պատմական աշխատութիւնները, ինչպէս նաեւ աշխարհացոյցն ու օրացոյցը։ Երեկոյեան Երեւան, 15-8-1970։ ԱՆԱՆՈՒՆ ● Homesick Trans. by Alice Stone Blackwell Hoosharar, New York, May 15, 1948, p. 237. ● Անանուն մեկնութիւն Ստորոգութեանցն Արիստոտէլի Համահաւաք բնագիրը Ս. Պ. Լալաֆարեանի եւ Վ. Կ. Չալոյեանի Թարգմանութիւնը գրաբարից ռուսերէն Ս. Ս. Արեւշատեանի Երեւան, 1961։ ԱՆԱՍՏԱՍ ՎԱՐԴԱՊԵՏ ● Վասն վանորէից որ ի սուրբ քաղաքն յԵրուսաղէմ - ANASTASE D’ARMéNIE Les LXX couvents arméniens de Jerousalem Trad. par P. L. Alishan Paris, 1884. - Նոյնը` Վասն վանորէից որ ի սուրբ քաղաքն Երուսադէմ, ըստ նախնեաց մերոց Վենետիկ, 1896 61

(բնագիր եւ թրգմ.)։ - Ռուս. թրգմ., 1861։ ԱՆՍԻԶՔ ԱՆՏԻՈՔԱՅ - Les Assises d’Antioche Le texte français est perdu, la version arménienne est accompagnée d’une traduction française par P. L. Alichan Venise, 1876, XXIII-93. - Ռուս. թրգմ. Ա. Ա. Պապովեան Բանբեր Մատենադարանի, 1958, թ. 4, էջ 334-370։ - Ռուս. թրգմ. Կ. Ն. Եուզբաշեան Նոյն տեղը, էջ 371-375։ ԱՌԱԾԱՆԻ - Choix de proverbes et dictons arméniens Traduits par P. G. Bayan Venise, 1888, 1896, 24 p. - Armenian Proverbs and Sayings Translated by F. G. Bayan Venice, 1889, 1909, 58 p. - Հայկական բանարուեստ Ռուս. թրգմ. Մոսկուա, Նաուկա Հրտ., 1968։ ԱՌԱԿՆԵՐ - Armenian Popular Songs Trans. by Leo M. Alishan Venice, 1852, 1867, 1888, 1892, 1923։ □ Ակադեմիկոս Յովսէփ Օրբելին ռուսերէն դասական թարգմանութեամբ հրա- տարակած է 150 առակներ, ընտրելով Մխիթար Գոշէն, Վարդան Այգեկցիէն եւ Ողիմպիանոսէն։ Մոսկուա, Գիտ. Ակադեմիայի Հրտ., 1956։ Արեւ, 2-1-1957։ □ Առակներ թարգմանած են նաեւ Ա. Չօպանեան, Ն. Մառ, Զ. Պօյաճեան։ 62

ԱՌԱՍՊԵԼ - L’Orient inédit: légendes et traditions arméniennes, grecqes et turques Recueilles et traduites par Minas Tchéraz Paris, 1911, XVIII-137 p. □ Հայ ֆոլքլորէն էջեր (ռումաներէն) թարգմանելու հետամուտ եղաւ առաջին հերթին ողբացեալ Վ. Մեշտուտճեան, իր Արարատին մէջ հրատարակելով, գրեթէ ամբողջութեամբ, Մինաս Չերազի Անտիպ Արեւելքը։ Յ. Ճ. Սիրունի, Յառաջ, 20-6-1968։ - Armenian Legends and Poems Trans. by Zabelle Boyadjian London, New York, 1916. - Armenian Legends and Festivals Trans. by Louis A. Boettiger Minneapolis, 1920, IV-100 p. - Contes et légendes de l’Arménie Trad. par F. Macler Paris, 1911, 196 p. - Contes, légendes et épopées populaires d’Arménie Trad. par F. Macler Paris, 1928, 162 p. Գրախօս. Louis Mariès, Revue des études arméniennes, 1929, t. IX, pp. 288-289. - Հայկական հին առասպելներ (քաղուած է Մ. Խորենացիի եւ Փ. Բիւզանդի աշխատութիւններէն) Չեխերէն թրգմ. Փ. Փարէշ Փրակա, Սվետ Սովետու Հրտ.։ ԱՌԱՔԵԼ ԲԱՂԻՇԵՑԻ ● Տաղ բլբուլի եւ վարդի - Cantilène de la rose et du rossignol Trad. par A. Tchobanian Les Touvères arméniens, Paris, 1906, pp. 135-145. - Ֆրանս. այլ թրգմ. Անդաստան, 1963, թ. 14, էջ 51-54։ 63

- Ռուս. թրգմ.։ - ΩέϮϟ΍ϭ ΐϴϟΪϨόϟ΍ ΓέϭΎΤϣ Արաբ. թրգմ. Տոքթ. Գ. Ասթարճեան Թարիխ ալսաքաֆա ուալ ատապ ալ արմանի, 1954, էջ 57։ ● Վկայաբանութիւն երանելւոյն Վարդանայ նոր նահատակի En ce jour martyre du nouveau martyr Vardan Trad. par P. G. Bayan Patrologia Orientalis, Paris, 1924, t. XVIII. ● Ողբ մայրաքաղաքին Ստմպոլու - Lamentation sur la prise de Constantinople Trad. par A. Tchobanian La Roseraie d’Arménie, Paris, 1929, t. III, pp. 109-118. - Ռուս. թրգմ. Ս. Ս. Արեւշատեան (հաւաքածոյի մը մէջ) Մոսկուա, 1953։ - Նոյնը` Յ. Ս. Անասեան, Հայկական աղբիւրները Բիւզանդիայի անկման մասին, Երեւան, 1957, էջ 120-140։ ● Տաղ եւ գովասանք Սուրբ Տաճարին Էջմիածնայ Chant sur Etchmiadzin Trad. par A. Tchobanian La Roseraie d’Arménie, Paris, 1929, t. III, pp. 95-103. ԱՌԱՔԵԼ ԴԱՒՐԻԺԵՑԻ ● Պատմութիւն - ARAKEL DE TAURIZ Livre des histoires Trad. par M. Brosset Collection des historiens arméniens, S.-Pétersbourg, 1874, t. I, pp. 267-608. - Գլուխ ԾԳ. Վասն անուանց եւ որպիսութեանց ականց Ռուս. թրգմ. Ք. Պատկանեան Սանկպետերբուրգ, 1873։ - Ռուս. թրգմ. Մամիկոն Գէորգեան (անտիպ)։ 64

ԱՌԱՔԵԼԵԱՆ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄ ● ARAKéLIAN HAMBARDZOUM Contes et nouvelles Trad. par Aram Eknayan Paris, 1916, XXV-255 p. Գրախօս. Gabriel Reval, Revue des études arméniennes, Paris, 1920-1, t. I, pp. 179-180. ԱՏՐՊԵՏ ● Իմամաթ Ռուս. թրգմ. Թէոդիկ, Ամէնուն տարեցոյցը, Կ. Պոլիս, 1911, էջ 246։ ԱՐԱԶԻ ● Արիւնոտ ծաղիկներ (պատմուածքներ) Չեխերէն թրգմ. Փրակա, 1956։ □ (Ընտիր էջեր) Արաբ. թրգմ. Նիքոլա Թաուիլ։ ԱՐԱՄԵԱՆ ՌԱՖԱՅԷԼ ● Չթամբած ձիեր Ռուս. թրգմ. Մոսկուա, Սովետսկի Պիսատել Հրտ., 1969 (Կարօտ, Արտոյտն ու տատրակը, Մեռած քաղաքի պարիսպների տակ պատմուածքները եւ Կոմիտասին նուիրուած շարքը)։ ԱՐԱՔՍՄԱՆԵԱՆ ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ● Ճամփաներ, ճամփաներ (վէպ) «Բազում, բազում ճանապարհներ» Ռուս. թրգմ. Մոսկուա։ Գրախօս. Ս. Չուգակով, Լիտերատուրնայա գազետա, 1969, թ. 6։ Ս. Աղաբաբեան, «Նամակ խմբագրութեանը», Գրական թերթ, 14-2-1969։ 65

ԱՐԻՍՏԱԿԷՍ ԼԱՍՏԻՎԵՐՏՑԻ ● Պատմութիւն ARISDAGUèS DE LASDIVERD Histoire d’Arménie comprenant la fin du royaume d’Ani et le commencement de l’in- vasion des seldjoukides Trad. par é. Prud’homme Paris, 1864, 147 p. Extrait de la Revue de l’Orient, de l’Algérie et des colonies, Paris, 1863-1864. ԱՐԾՐՈՒՆԻ ԳՐԻԳՈՐ Տես ԳՐԻԳՈՐ ԱՐԾՐՈՒՆԻ ԱՐՁԱԿ - Armenische Chrestomathie M. Lauer Wien, 1881, IV-180 p. - Հայ վիպասաններ ու բանաստեղծներ Խմբ. Եուրի Վեսելովսկի Ա. հտ., 1893 (ռուսերէն) (Աբովեան, Պռոշեան, Րաֆֆի, Պատկանեան, Ծերենց, Պարոնեան, Աղայեան, պատմուածք-վիպակ-վէպերէ հատուածներ)։ - Contes et chants arméniens Par J. J. Djelali Paris, 1899. □ Արշակ Տէր Մահտեսեան 1910ի յունուարէն վերսկսած Armeniaի հրատարակութիւնն ի Նիւ Եորք, անգլերէնի վերածե- լով մանաւանդ Հայ գրագէտներու լաւագոյն գրուածքներէն։ Ամէնուն տարեցոյցը, Կ. Պոլիս, 1911, էջ 288։ - Contes et légendes de l’Arménie Trad. par F. Macler Paris, 1911, 196 p. - Nouvelles orientales par M. Tchéraz Paris, 1911, XVIII-137 p. 66

- Հայ գրականութեան ժողովածու Խմբ. Մաքսիմ Գորկի, 1916։ Մաքսիմ Գորկին դեռեւս 900-ական թուականներից հետաքրքրութիւն է ցուցաբերել դէպի հայ գրականութիւնն ու հայ ժողովրդի պատմութիւնը։ 1915 թուականին Գորկին հրաւիրում է Վահան Տէրեանին` այդ ժողովածուն համատեղ կազմելու համար։ Նկատի ունենալով, որ Բրիւսովի կազմած ժողովածուն նուիրուած է հայ պոէզիային, նա որոշում է իր ժողո- վածուում գերազանցապէս ներկայացնել հայ արձակը։ Որպէս թարգմանիչներ ժողովածուին աշխատակցում են Բայլմոնտը, Բունինը, Բրիւսովը, Իվանովը, Վեսելովսկին, Շերվինսկին, Շահինեանը, Լիսիցեանը եւ ուրիշներ։ Դ. Ռոստոմեան, Հայ գրականութիւնը ռուսերէն, Երեւան, 1963, էջ 3 (մեքենա- գրուած)։ Բացի վերոյիշեալ ժողովածուից, մեծ գրողը ցանկութիւն է ունեցել հրատարակելու հայ գրա- կանութեան այլ ժողովածուներ, առաջին հերթին արեւմտահայ գրողների ստեղծագոր- ծութիւններից, սակայն նրա ցանկութիւնը անկատար մնաց։ Գորկին մտադիր էր կազմել նաեւ «Հայկական Գրադարան» մատենաշար, որտեղ պէտք է ընդգրկուէին հայ գրողների առանձին երկերը։ Դ. Ռոստոմեան, նոյն տեղը։ Վերոյիշեալ ժողովածուին միջոցով` Ալեքսանդր Բլոկը ծանօթանալով Ա. Իսա- հակեանի ստեղծագործութեանը, գրած է. Իսահակեանը առաջնակարգ բանաստեղծ է։ Գուցէ եւ այսպիսի պայծառ ու անմիջական տաղանդ այժմ ամբողջ Եւրոպայում չկայ։ Սովետական գրականութիւն, 1959, թ. 4, էջ 153։ - Contes, légendes et épopées populaires d’Arménie Trad. par F. Macler Paris, 1928, 162 p. Գրախօս. Louis Mariès, Revue des études arméniennes, 1929, t. IX, pp. 288-289. - Պատկերներ հայ գրականութիւնից Պարսկ. թրգմ. Ազատ Ներուս, Ալբերտ Բեռնարդի, Արա Յովհաննիսեան Թեհրան, 1945։ (Րաֆֆի, Վրթ. Փափազեան, Ռ. Զարդարեան եւ պարսկահայ զրողներու պատմուածքներ)։ - Ծաղկաքաղ (պատմուածքներ) Պարսկ. թրգմ. Արամայիս Արզումանեան Թաւրիզ, 1947։ (Նար-Դոս, Յ. Թումանեան, Վրթ. Փափազեան, Ա. Իսահակեան, Դ. Դեմիրճեան, Արազի, Ստ. Զօրեան, Հ. Սիրաս, Հ. Քոչար)։ 67

- Հայկական հողի շունչը (պատմուածքներ) Չեխերէն թրգմ. Փրակա, 1951։ - Հայկական նովելներ Ռուս. թրգմ. Մոսկուա, Սովետսկի Պիսատել, 1956, 434 էջ։ (Ա. Իսահակեան, Դ. Դեմիրճեան եւ երիտասարդ գրողներ)։ - Հայկական պատմուածքներ Պարսկ. թրգմ. Հայկ Գարագաշ Թեհրան, 1957։ (Նար-Դոս` Ես եւ նա, Յ. Թումանեան` Գիքորը, Ռ. Սեւակ` Գինովին աղջիկը, Մեռելի մը նամակը, Ցաւին միսը, Մեղքին պտուղը)։ - Ժամանակակից արեւելեան պատմուածքներ Շուէտերէն թրգմ. Կարլ Էլոֆ Սվեննինգ, 1958։ (Արաբական, իրանական, փաքիստանական պատմուածքներու կարգին տեղ գտած են նաեւ հայ գրողներու գործերը)։ - Classical Armenian Short Stories Trans. by Sarkis Ashjian Beirut, 1959, 239 p. - Littérature arménienne Europe, Revue mensuelle, Paris, No. 382-383, février-mars 1961, pp. 1-207. Զանազան հեղինակներէ տրուած ընդհանուր անկարկէ մը յետոյ ժողովուրդի պատմութեան եւ լեզուի մասին կը ներկայացուին 33 գրողներու գործերէն կտորներ ֆրանսերէն թարգմանութեամբ` պատրաստուած հետեւեալ աշխատակիցներէն. Serge Boghossian, Pierre Gamarra, Jacques Gaucheron, Pierre Loriot, François Monod, J. P. Rebec, Mathilde Viguier։ Հանդէս ամսօրեայ, 1963, թ. 7-9, էջ 445-446։ - Պատմուածքներ Դնեստր, 1966 (Մոլդաւիայի Գրողների Միութեան օրգան)։ (Ստ. Զօրեան, Հմ. Սիրաս, Գ. Մահարի, Վ. Խեչումեան, Ս. Խանզադեան, Պ. Զէյթունցեան, Ա. Աւագեան, Մ. Սարգսեան, Ռ. Արամեան)։ 68

- Օտար երկնքի տակ (22 պատմուածքներ) Ռուս. թրգմ. Ա. Արշարունի, Զ. Ալեքսանդրովա Մոսկուա, Պրոգրես Հրտ., 1967։ (Լեւոն Մեսրոպ, Վահէ Հայկ, Ա. Անդրէասեան, Սարգիս Վահագն, Զարեհ Որբունի, Արմէն Դարեան, Լաս, Բ. Նուրիկեան, Ա. Սեմա, Շահան Շահնուր, Վ. Շուշանեան, Սուրէն Մանուէլեան, Նազարէթ Մանկունի եւ ուրիշներ)։ - Հայաստան Շուէտերէն թրգմ. Կարլ Էլոֆ Սվեննինգ 1968, 300 էջ։ (Յ. Պարոնեան, Գ. Զօհրապ, Շիրվանզադէ, Նար-Դոս, Յ. Թումանեան, Ե. Օտեան, Երուխան, Ռ. Զարդարեան, Ա. Իսահակեան, Դ. Դեմիրճեան, Ստ. Զօրեան եւ ուրիշներ)։ Յառաջաբան. Ես կարծում եմ, որ Հայաստանը Ասիայի եւ Եւրոպայի միջեւ ընկած մշակութային այն կամուրջն է, որի վրայով պէտք է անցնի ամէն մի զարգացած մտաւորական։ - Սեւանի զեփիւռ Ղազախերէն թրգմ. Ալմա-Աթա, 1968 (Սովետահայ գրողներու պատմուածքներ)։ □ Առանձին գրքերով (ռուսերէն) լոյս են տեսնում Սմբատ Շահազիզի, Ռափայէլ Պատկան- եանի, Մուրացանի, Նար-Դոսի, Յովհաննէս Թումանեանի, Աւետիք Իսահակեանի, Վրթանէս Փափազեանի երկերը։ Դ. Ռոստոմեան, Հայ գրականութիւնը ռուսերէն, Երեւան, 1963, էջ 2 (մեքենա- գրուած)։ □ Հայ գրականութեան թարգմանութեան գործն աւելի մեծ ծաւալ ընդունեց Հոկտեմբեր- եան յեղափոխութիւնից յետոյ։ Ռուս ընթերցողն իր մայրենի լեզուով ստացաւ Թումանեանի, Իսահակեանի, Շիրվանզադէի երկերի ժողովածուները, Աբովեանի, Նալբանդեանի, Սունդուկ- եանի, Ծատուրեանի, Յովհաննիսեանի, Յակոբեանի, Տէրեանի երկերը կամ հատընտիրները։ Դ. Ռոստոմեան, նոյն տեղը, էջ 5։ □ Ռուսերէն են թարգմանուել սովետահայ անուանի արձակագիրներ Մկրտիչ Արմէնի, Սերոյ Խանզադեանի, Գարեգին Սեւունցի, Ստեփան Ալաջաջեանի եւ միւսների վէպերն ու պատմուածքները։ Դ. Ռոստոմեան, նոյն տեղը, էջ 6։ 69

□ Բոգդան Գեմբարսկին բազմաթիւ երկեր է (լեհերէն) թարգմանել հայ գրականութիւնից։ Այժմ նա հրատարակութեան է պատրաստել մի հարուստ ծաղկաքաղ-ժողովածու, որ ընդգրկում է մեր գրականութեան նոր եւ նորագոյն շրջանները։ Ա. Մադոյեան, «Հայ-լեհական գրական կապերը», Հայրենիքի ձայն, 10-4-1966։ - Դասթանհայէ քութահ (կարճ պատմուածքներ) Պարսկ. թրգմ. Արա Յովհաննիսեան։ (Յ. Թումանեան` Գիքորը, Համաստեղ` Թափառաշրջիկի մը օրագրէն, Ակսել Բակունց` Նինա Բիբի, Ս. Խանզադեան` Պորտաքար, Թթենին, Ա. Աւագեան` Պատշգամբից, Վ. Անանեան` Մայրեր)։ □ ...մամուլի տակ է եւ առաջիկայում լոյս կը տեսնի հայ գրողների չորրորդ անթոլոգիան։ Հ. Մովսիսեան, «Հայ գրողների երկերը պարսկերէն», Սովետական Հայաստան, 1965, թ. 11. էջ 38։ - Կովկասի երկնքի տակ Չեխերէն թրգմ. Փրակա, Սովետու Հրտ.։ - Համաշխարհային գրականութիւն Հունգարերէն թրգմ.։ (Սասունցի Դաւիթէն հատուածներ, Խ. Աբովեան, Ա. Իսահակեան, Յ. Յակոբեան, Յ. Թումանեան)։ - Սովետական Հայաստանի արձակագիրները Ռուս. թրգմ. Մոսկուա։ □ Վրաց ընթերցողը Յովհաննէս Դաւթեանի բարձրորակ թարգմանութիւնների միջոցով ծանօթացաւ մեր դասական գրողների` Աբովեանի, Րաֆֆու, Շիրվանզադէի, Իսահակեանի, Նար-Դոսի, Բակունցի, Դեմիրճեանի, Ստ. Զօրեանի, Հր. Քոչարի ընտիր երկերին։ Նա թարգմա- նել է նաեւ ժամանակակից գրողների Յ. Շիրազի, Ս. Խանզադեանի եւ ուրիշների ստեղծագոր- ծութիւնները։ Լ. Ազրոյեան, «Թարգմանչաց գերդաստանի հայրը», Հայրենիքի ձայն, 1-11-1967։ □ Փոհումիլ Փարէշը չեխերէնի թարգմանած է մեր գրականութենէն բազմաթիւ երկեր զանազան գրողներէ։ Տոքթ. Նշան Ա. Մարտիրոսեան, «Ե՞րբ եւ որո՞ւ կողմէ հիմնուեցաւ հայագիտու- 70

թիւնը Չեխոսլովաքիոյ մէջ», Արեւ, 22-12-1965։ - Armenische Erzählungen (հայկական պատմուածքներ) Պատրաստ է տպագրութեան համար եւ հրատարակչին յանձնուած հեղինակի խմբագրու- թեամբ եւ իր աշակերտների մասնակցութեամբ գերմաներէնի վերածուած ընդարձակ հատորը։ Պարունակում է մէկ քառասնեակ պատմուածքներ արդի հայ գրակարութիւնից, Րաֆֆիից սկսած մինչեւ Համաստեղ եւ աւելի նորերը։ Արտաշէս Աբեղեան, Ուղղագրական բառարան, Շտուտգարտ, 1947, էջ 259։ ԱՐՄԵՆԱԿ ՀԱՅԿՈՒՆԻ ● A. HAIGOUNI Le dévoué camarade ou police secrete (drame en 4 actes) Trad. par Paul Amours Le Havre, 1935, 52 p. ԱՐՇԱԿԵԱՆ ԳԷՈՐԳ ● Թրաշուշաններ (վէպ) - Չեխերէն թրգմ. Լուտմիլա Մոտալովա Փրակա, Սվետ Սովետու Հրտ., 1967 (Նախապէս լոյս տեսած է պարբերականի մը մէջ)։ - Թրաշուշաններ Սեւ ու սպիտակ կարապներ Ռուս. թրգմ. Աշոտ Սահրադեան Երեւան, Հայաստան Հրտ., 1968։ Արշակեանի ստեղծագործութիւնները ընթեցողին մտածել են տալիս աշխարհի ու մարդու մասին եւ սէր են ծնում դէպի գեղեցիկն ու մարդկայինը։ Աշոտ Սահրաղեան, «Գէորգ Արշակեանի գիրքը ռուսերէն», Հայրենիքի ձայն, 8- 1-1969։ ԱՐՇԱՐՈՒՆԻ ԱՐՇԱԼՈՅՍ ● Լենին (պոէմ) Ռուս. թրգմ. Ալեքսանդր Չիչիկով Ալեքսանդրապոլ, 1921։ Թարգմանչի յուշերը. Բաթումիում, բոլշեւիկների կուսակցութեան տեղական կոմիտէի առաջարկութեամբ, հայե- րէն լեզուից ես թարգմանեցի, եթէ չեմ սխալւում, սովետական քնարերգութեան մէջ առաջին պոէմը Վ. Ի. Լենինի մասին։ Արժէ՞ արդեօք խօսել ինձ համակած ստեղծագործական անհանգստութեան մասին։ Օրուայ մէջ մի քանի անգամ ես վազում էի պոէմի հեղինակ ընկ. 71

Արշարունու մօտ խորհրդակցելու այս կամ այն հատուածի թարգմանութեան համար։ Հեղինակի հետ միասին ես ցնծում էի, երբ փոքրիկ, ընդամէնը տասներեք էջանոց լրագրական թղթի վրայ, առանց կազմի տպուած գրքոյկը լոյս տեսաւ Գրուզցենտրոպեչատ հրատա- րակչութեան կողմից։ Դա հերոսական 1921 թուականն էր...։ «Առաջիններից մէկը...», Գրական թերթ, 21-2-1969։ ԱՐՇԱՒԻՐ ԴԱՐԲՆԻ ● Չափածոյ ժպիտներ Ուկրաիներէն թրգմ. Բոգդան Չալի Վեսեոլկա Հրտ., 1967։ ● Երբ բացւում է մանուշակը (պիէս 4 գործողութեամբ եւ 6 պատկերով) «Երբ բացւում է առաւօտը» (բեմական անուանումը) Ադրբեջաներէն թրգմ. Թ. Էյուբով Ազերբայջան, 1968, թ. 1։ ԱՐՓԻԱՐԵԱՆ ԱՐՓԻԱՐ ● Կարմիր ժամուց (հատուած մը) ˯΍ήϤΤϟ΍ ΓΎϛΰϟ΍ Արաբ. թրգմ. Տոքթ. Գ. Ասթարճեան Թարիխ ալսաքաֆա ուալ ատապ ալ արմանի, 1954, էջ 208-211։ ● Սրտի յաղթանակը ΐϠϘϟ΍ έΎμΘϧ΍ Արաբ. թրգմ. Տոքթ. Գ. Ասթարճեան Նոյն տեղը, էջ 211-216։ ԱՒԱԳԵԱՆ ԱԲԻԳ ● Ուրախ քաղաք Շահրէ-Շաղ (պատմուածքներ) Ռուս. թրգմ. Ս. Խիտարովա, Ա. Բայանդուր, Է. Կանանովա Մոսկուա, Սովետսկի Պիսատել, 1968։ ԱՒԵՏԻՍԵԱՆ ԵՒՓԻՄԷ Տես ԱՆԱՅԻՍ ԱՒԵՏԻՍԵԱՆ ԺԻՐԱՅՐ ● Աստղաբերդ (վիպակներ) Լիտվերէն թրգմ. Վ. Ստաշայտիենէ Լիտվիայի Պետական Հրտ.։ 72

ԲԱԳՐԱՏՈՒՆԻ ԱՐՍԷՆ Հ. ● Հայկ Դիւցազն - BAGRATUNI ARSENIO P. Porané: episodio ricavato dal celebre poema epico armeno Haig Trad. in versi italiani da G. Cappelletti Venezia, 1859, 16 p. - Քորք երկոքին (հատուած Հայկ Դիւցազնէ) Ի գրաբարէ յեղեալ ի չափս իտալականս Է. Թեզա Վենետիկ, 1905 (Բնագիր եւ թրգմ.)։ - Le due sorelle, frammenti dal poema epico Haig Trad. in versi dall’armeno antico a cura del Prof. E. Tesa Venezia, 1925, 27 p. - (Դիւցազներգութեան ամփոփումը) Արաբ. թրգմ. Տոքթ. Գ. Ասթարճեան Թարիխ ալսաքաֆա ուալ ատապ ալ արմանի, 1954, էջ 87-95։ ԲԱԿՈՒՆՑ Տես ԱԿՍԵԼ ԲԱԿՈՒՆՑ ԲԱՆԱՀԻՒՍՈՒԹԻՒՆ - The Golden Maiden and Other Folk Tales and Fairy Stories Told in Armenia by A. G. Seklemian Cleveland, 1898, 224 p. □ Հայ-ղազախական գրական առնչութիւնները սկիզբ են առել անցեալ դարի 90-ական թուականներին։ Այդ ժամանակ էլ առաջին անգամ հրատարակուել են հայ ժողովրդական մի շարք ստեղծագործութիւններ ղազախերէն թարգմանութեամբ։ Բանբեր Երեւանի Համալսարանի, 1969, թ. 2, էջ 261։ □ Unità թերթը (1959) իտալերէն թարգմանութեամբ նմոյշներ տպագրած է հայ ժողովրդական բանահիւսութենէն։ - Հայկական բանարուեստ Ռուս. թրգմ. Մոսկուա, Նաուկա Հրտ., 1968։ (Առածներ, ասացուածքներ, հանելուկներ, հեքիաթներ, ղարաբաղցի կատակա- բան Պըլը-Պուղիի մասին եղած զրոյցները, Սասունցի Դաւիթի բրիւսովեան թարգմանութիւնը)։ 73

● Վահագնի ծնունդը - Ռուս. թրգմ. Մ. Էմին Մ. Խորենացի, Հայոց պատմութիւն, Մոսկուա, 1858, էջ 383։ Մ. Միանսարեանց, Քնար հայկական, Ս. Պետերբուրգ, 1868, էջ 52։ - Ֆրանս. թրգմ. Abbé Henri Brachet La Poésie arménienne Venise, 1936, p. 7. - Ֆրանս. թրգմ. Ֆրետերիք Ֆէյտի Cahiers de littérature arménienne: No. 3, L’épopée populaire arménienne Extrait de la revue Pazmaveb, CXV (1957) Venise, 1957, p. 10. - Անգլ. թրգմ. Սունիթի Քումար Չաթըրճի From the Journal of Asiatic Society, vol. I, No. 3, 1959, p. 205. - Չեխերէն թրգմ. Լուտմիլա Մոտալովա։ □ Գողթան երգերու հատուածները թարգմանուած են Մ. Էմինի, Ֆրետերիք Ֆէյտիի եւ Սունիթի Քումար Չաթըրճիի կողմէ, որոնք կը գտնուին վերեւ նշուած ուսումնասիրութիւններուն մէջ։ ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹԻՒՆ □ Իտալացի հեղինակաւոր բանասէր Լուտովիգոյ տի Պրեմէի (1789-1820) կողմէ «լոյս տեսան քանի մը հայկական բանաստեղծութիւններ, թարգմանուած եւ հրատարակուած 1807ին»։ Ludovico di Breme, Lettere, a cura di Piero Camporesi, Torino, 1966, p. VIII Հմմտ. Բազմավէպ, 1968, թ. 4-6, էջ 167։ - Հայ վիպասաններ ու բանաստեղծներ Խմբ. Եուրի Վեսելովսկի Բ. հտ., 1894 (ռուսերէն)։ (Ռ. Պատկանեան, Մ. Պէշիկթաշլեան, Պ. Դուրեան, Ս. Շահազիզ, Յ. Յովհաննիս- եան, Յ. Թումանեան, Ա. Իսահակեան)։ - Armenian Poems Rendered into English verse by Alice Stone Blackwell Boston, 1896. □ [Ալիս Սթոն Պլեքուէլը] մեր ազգը Ամերիկացիներուն աւելի լաւ ճանչցնելու համար` հայկական ընտիր քերթուածներն անգլիերէնի վերածելով` ցանցընեց Boston Post, The 74

Sunday Inter Ocean, The Christian Register, Woman’s Journal, Boston Evening Transcript, Worchester Daily Telegram օրագիրներու մէջ։ Հ. Թովմաս Կէտիկեան, «Հայերէնագէտ օտարուհիներ», Ամէնուն տարեցոյցը, Կ. Պոլիս, 1911, էջ 227։ - Poèmes arméniens, anciens et modernes Trad. par A. Tchobanian Préface de Gabriel Mourey Paris, 1902, 104 p. - Ժամանակակից հայ բանաստեղծներ Խմբ. Լ. Ումանց, Ա. Դերվիշ 1903 (ռուսերէն)։ - Bølgesang (Կոհակերգ) Kocbenhavn, 1905 Դանիերէն թրգմ. Ինկա Գոլին Նալբանդեան։ (Գարուն, Իմ սիրելի զաւակունքս, Հարսանեկան եւ սիրային երգեր, Մայրիկս, Դու զո՞վ խնդրես, Ազատն Աստուած, Մայր Արաքսի, Օրօր Մայր Հայաստանի)։ Կոհակերգը 6 մասէ կը բաղկանայ` ինքնագիր եւ թարգմանածոյ։ Ե. մասն ամբողջովին Հայկական բանաստեղծութիւններ են (Armeniske Digte), զորոնք ամուսնոյն օգնութեամբ դանիերէնի թարգմանած է։ Հ. Թովմաս Կէտիկեան, «Հայերէնագէտ օտարուհիներ», Ամէնուն տարեցոյցը, Կ. Պոլիս, 1911, էջ 232։ Գրախօս. Այս բանաստեղծութեանց արժէքին եւ գեղեցկութեան մէկ մեծ մասը կը պատկանի «Հայկական բանաստեղծութիւններուն», որոնց մէջ կը գտնուի գերագոյն քնարերգական շեշտն` որ մեզի ծանօթ է Սողոմոնի Երգ երգոցէն, եւ ուր մարդ յուզմամբ կը տեսնէ տխրու- թիւնն, առանձնութիւնը, դժբախտութիւնն այն նահատակ ժողովրդին` որուն միացած է երիտասարդ հեղինակուհին։ Գիրքը բանաստեղծական տրամադրութիւններով հարուստ է ու թարմ, ինչպէս եւ լուրջ. Գարուն երգին նման բանաստեղծութիւն մը` ի մէջ այլոց, բոլորովին հմայիչ է, թէ իւր պարզութեամբ եւ թէ սրտագին շեշտով ու գոյնով. իսկ իւր ձեւին մէջ իբրեւ սիրելի եւ յուսալից եկեղեցական հին տաղ մը։ - Les Trouvères arméniens Trad. par A. Tchobanian Paris, 1907. - Հայկական քնար 75

Խմբ. Եուրի Վեսելովսկի, Գր. Խալաթեան 1907 (ռուսերէն)։ - Poètes arméniens Trad. par Minas Tchéraz Paris, 1913, XI-151 p. (Պ. Դուրեան, Սայաթ-Նովա, Գէորգ Դոդոխեանց, Մ. Նալբանդեան, Խորէն Նար- Պէյ)։ Գրախօս. L’amour et surtout le patriotism inspirent ces poètes arméniens. Les pièces d’amour exha- lent le charme special aux poésies orientales si étrangement colorées; les pièces patriotiques portent la marque de cette ardente et vigoureuse exaltation lyrique que l’on rencontre chez tous les poètes des pays qui ne sont pas libres, L’Intransigeant, Paris, 7-9-1913. Հմմտ. Ամէնուն տարեցոյցը, Կ. Պոլիս, 1914, էջ 123։ Առաջինը Չերազն էր, որ եւրոպացիներին հնարաւորութիւն տուեց ծանօթանալու հայ մեծ բանաստեղծներ Սայաթ-Նովայի, Պետրոս Դուրեանի եւ Ռաֆայէլ Պատկանեանի երկերին, թարգմանելով դրանք ֆրանսերէն։ Նրա թարգմանութիւնները ամփոփուեցին Les Poètes arméniens յայտնի ժողովածուի մէջ։ Շուտով Չերազի ֆրանսերէն թարգմանութիւններից կատարուեցին անգլերէն թարգմանութիւններ, եւ հայ բանաստեղծները աւելի լայն ճանա- չում գտան Եւրոպայում, Ամերիկայում եւ այլուր։ Չերազը հիմք դրեց այն շարժմանը, որը շարունակեցին Ա. Չօպանեանը, Զ. Բոյաջեանը, Ա. Լայստը, Ա. Բլեկուէլը ու ուրիշներ, որոնք շարունակեցին թարգմանել հայ հեղինակներին, նրանց հանելով համաշխարհային ասպարէզ։ Բիւրակն Անդրէասեան, «Մինաս Չերազ», Հայրենիքի ձայն, 2-8-1967։ - Հայաստանի պոէզիան հնագոյն ժամանակներից մինչեւ մեր օրերը Խմբ. Վալերի Բրիւսով 1916 (ռուսերէն)։ Նախորդ ժողովածուների համեմատութեամբ այս անթոլոգիան աչքի է ընկնում ոչ միայն հայ պոէզիայի լրիւ ընդգրկումով, այլեւ թարգմանութիւնների բարձր որակով։ Դ. Ռոստոմեան, Հայ գրականութիւնը ռուսերէն, Երեւան, 1963, էջ 4 (մեքենա- գրուած)։ Վալերի Բրիւսովը իր ժամանակին ռուս ընթերցողի համար յայտնագործեց հայ պոէզիան։ Այն ամէնը, ինչ արել է ռուս ականաւոր բանաստեղծ-թարգմանիչը եւ հայ գրականութեան պրոպագանդիստը, ունի անգնահատելի նշանակութիւն։ Նրա թարգմանութիւնները, հայ քնարերգութեան մասին նրա ուսումնասիրութիւնները միանգամից երեւոյթ դարձան հայ եւ ռուս ժողովուրդների մշակութային կեանքում։ Բրիւսովը յայտարարեց, որ հայ բանաս- տեղծները հարստացրել են իրեն, հարստացրել են ռուս ընթերցողին։ Լեւոն Մկրտչեան, «Բրիւսովը պարտաւորեցնում է», Գրական թերթ, 11-9-1970։ 76

- Armenian Legends and Poems Trans. by Z. Boyadjian London, 1916. - Armenian Poems Rendered into English verse by Alice Stone Blackwell Boston, 1917, 296 p. - La Roseraie d’Arménie Trad. par A. Tchobanian Paris, t. I, 1918, t. II, 1923, t. III, 1929. Գրախօս. Gabrielle Réval, Revue des études arméniennes, t. I, 1920-21, pp. 174-177. A. Meillet, Revue des études arméniennes, t. IV, 1924, p. 107. F. Macler, Revue des études arméniennes, t. IX, 1929, pp. 275-277. - Din lirica Armeana Ռումաներէն թրգմ. Գրիգոր Աւագեան, Միրչէա Կեորկիու Bucurest, 1922. (Ն. Շնորհալի, Յովհաննէս Երզնկացի, Կոստանդին Երզնկացի, Մկրտիչ Նաղաշ, Յովհաննէս Թլկուրանցի, Գրիգորիս Աղթամարցի, Նահապետ Քուչակ, Երեմիա Չէլէպի Քէօմիւրճեան, Նաղաշ Յովնաթան, Սայաթ-Նովա)։ - Anthologie des poètes arméniens Trad. par Astour Navarian Paris, 1928, 243 p. Գրախօս. F. Macler, Revue des études arméniennes, t. IX, 1929, pp. 273-275. - Mica Antologie a poeţilor armeni V. Mestugean Bucarest, 1934. Թարգմանութիւններ 22 հայ բանաստեղծներու քերթուածներէն, բոլորն ալ լոյս տեսած արդէն Ararat-ին մէջ տարիներու ընթացքին։ Իսկ իր թարգմանած արձակ էջերը, որոնք աւելի ստուար թիւ մը կը կազմէին, բախտը չունեցան հատորով եւս հրապարակ գալու։ Յ. Ճ. Սիրունի, «Հայ գրականութիւնը ռումէն ընթերցողին», Նոր կեանք, 23-6-1968 77

- Troubadours arméniens Par Jean Mécérian s.j. Phenicia, Beyrouth, 1939, janvier-février, pp. 23-30; mars-avril, pp. 7-14; mai-juin, pp. 27-32. - Antologia de poetas armenios Trad. por Josefina L. A. de Blixen Montevideo, 1943, 281 p. - Պատկերներ հայ գրականութիւնից Պարսկ. թրգմ. Ազատ Ներուս, Ալբերտ Բեռնարդի, Արա Յովհաննիսեան Թեհրան, 1945։ (Մ. Նալբանդեան` Ազատութիւն, Յ. Շիրազ` Ինչպէս երեք աստղեր անշէջ, ...)։ - Grégoire de Narek et l’ancienne poésie arménienne Présentés et traduits par Luc-André Marcel éd. Cahiers du Sud, 1954։ (Nahabed Koutchak, pp. 109-112; Grégoire d’Akhtamar, pp. 113-115; Sargavak de Berdak, pp. 116-118; Yeremia Keumurdjian, pp. 119-120; Naghache Hovnathan, p. 121; Ohannes, pp. 122-124; Poésie populaire, pp. 125-140). - Հոկտեմբերը Սովետական պոէզիայում Ռուս. թրգմ. Լենինգրադ, Սովետսկի Պիսատել, «Բանաստեղծի Գրադարան» մատենաշար, 1960։ (Ե. Չարենց` Հոկտեմբերի 25-26, 1917 (ֆրագմենտ), Յ. Յակոբեան` Լենինգրադ- եան պոէմ)։ - Au Jardin des muses de la littérature arménienne (poésies choisies) Trad. par Dr. B. Missakian Venise, 1961, 182 p. - La poesia armena moderna Poeti armeni dell’ottocento e del novecento A cura di P. Mesrop Gianascian Venezia, 1963, 368 p. 78

- Բանաստեղծութիւններ Դնեստր, 1966 (Մոլդաւիայի Գրողների Միութեան օրգան)։ (Ն. Զարեան, Գ. Սարեան, Ս. Կապուտիկեան, Վ. Նորենց, Գ. Էմին, Սարմեն, Յ. Շիրազ, Գ. Բորեան, Ա. Դարբնի, Մ. Մարգարեան, Վ. Դաւթեան, Վ. Կարենց, Շ. Թորոսեան)։ - Բանաստեղծութիւններ (Յ. Յովհաննիսեան, Յ. Թումանեան, Ա. Իսահակեան, Յ. Յակորեան, Ե. Չարենց, Ն. Զարեան, Գ. Էմին, Ս. Կապուտիկեան) Ճափոներէն թրգմ. Մինտուրա Տացուձէ Սին նիհոն բունգակու (Ճափոնական նոր գրականութիւն) ամսագիր, 1967, թ. 10։ - Իմ Հայաստան Վերա Զվեագինցեւայի ժողովածուի մէջ ներկայացուած են ոչ միայն ինքնուրոյն, այլեւ թարգմանական բանաստեղծութիւններ։ Նրա գրքի երկրորդ մասը ըստ էութեան հայկական քնարերգութեան մի փոքրիկ ծաղկաքաղ է։ Այդտեղ գտնում ենք ԺԶ. դարի բանաստեղծ, սիրոյ երգիչ, աֆորիզմի վարպետ Նահապետ Քուչակի քառեակները, Սայաթ-Նովայի քնարը, ռուս յեղափոխական դեմոկրատների համախոհ ու ազատութեան երգիչ Միքայէլ Նալբանդեանի բանաստեղծութիւնները։ Այդ բաժնում զետեղուած են այնպիսի մեծ վարպետների գործերի նմոյշներ, ինչպիսիք են քնարական խորհրդածութիւնների երգիչ Յ. Յովհաննիսեանը, Յովհ. Թումանեանը, որի առասպելական իրոնիան շատ է հրապուրել Զվեագինցեւային, բնութեան, սիրոյ, արեւածագի երգիչ Վահան Տէրեանը։ Աւետիք Իսահակեանից կատարած իր թարգմանութիւնների մէջ Զվեագինցեւան «մրցութեան է դուրս եկել» բանաստեղծական թարգմանութեան խոշորագոյն վարպետներ Վ. Բրիւսովի, Ա. Բլոկի հետ, որոնք ռուս ընթեր- ցողի առջեւ բաց են արել հայ պոէզիայի պանծալի Վարպետի ստեղծագործութիւնը։ Եղիշէ Չարենցից կատարած թարգմանութիւններով Զվեագինցեւան ռուս ընթերցողների սրտին է մօտեցրել յեղափոխական դարաշրջանի ամենաականաւոր քնարերգուներից մէկին։ Մեծ է Վերա Զվեագինցեւայի ծառայութիւնը նրանով, որ նա մեզ ծանօթացնում է այժմ կենդանի ու գործուն հայ բանաստեղծների հետ, նրա գրքում ընթերցողը գտնում է խօսքի այնպիսի գերազանց արուեստագէտների բնորոշ նմոյշները, ինչպիսիք են Սիլվա Կապուտիկ- եանը, Գուրգէն Մահարին, Մարոյ Մարգարեանը, Գեղամ Սարեանը, Գէորգ Էմինը, Յովհաննէս Շիրազը եւ Հայաստանի ժամանակակից այլ ականաւոր բանաստեղծներ։ Ալեքսանդր Դիմշից, «Սէր առ Հայաստան», Գրական թերթ, 19-3-1965։ - Հայկական պոէզիայից Ռուս. թրգմ. Ելենա Նիկոլաեւսկայա Երեւան, Հայաստան Հրտ., 1970։ (Յ. Յովհաննիսեան, Գ. Սարեան, Գ. Մահարի, Վ. Նորենց, Յ. Շիրազ, Գ. Էմին, Ս. Կապուտիկեան, Պ. Սեւակ, Վ. Դաւթեան, Հր. Յովհաննիսեան եւ ուրիշներ)։ 79

- Հայաստանի բանաստեղծները խաղաղութեան համար Ռուս. թրգմ. Մոսկուա։ - Հայ պոէզիայի անթոլոգիա Ռուս. թրգմ. Մոսկուա։ - Սովետական Հայաստանի պոէզիա Ռուս. թրգմ. Մոսկուա։ - Ծանօթանանք հայ գրականութեան Պարսկ. թրգմ. Ալեք Խաչատրեան Խուշէ, հանդէս, 1967։ (Պ. Դուրեան, Մեծարենց, Սիամանթօ, Յ. Յովհաննիսեան, Ալ. Ծատուրեան, Շ. Կուրղինեան, Վ. Տէրեան, Գ. Սարեան, Յ. Շիրազ, Հ. Սահեան)։ - Սովետական պոէզիայի քարտէզի առջեւ Ռուս. թրգմ. ռուս եւ հայ թարգմանիչներու կողմէ Զնամեայ ամսագիր, 1967, թ. 8։ (Աշոտ Գրաշի, Գէորգ Էմին, Ս. Կապուտիկեան, Յ. Շիրազ, Վահագն Դաւթեան, Համոյ Սահեան, Աբրահամ Ալիքեան, Արամայիս Սահակեան, Բաբկէն Կարա- պետեան, Ռազմիկ Դաւոյեան, Հրաչեայ Յովհաննիսեան)։ - Բարեկամութեան անթոլոգիա Ուկրաիներէն թրգմ. Վիկտոր Կոչեւսկի Ժովտեն հանդէս, Լվով, 1968։ (Ն. Զարեան, Գ. Սարեան, Ս. Կապուտիկեան, Գ. Էմին, Սարմեն, Հր. Յովհաննիս- եան եւ ուրիշներ)։ - Հայ բանաստեղծներ Ղազախերէն թրգմ. Ալմա-Աթա, Ժազուշի Հրտ. 1968։ (Յ. Թումանեան, Ա. Իսահակեան, Յ. Յակոբեան եւ ուրիշներ)։ □ Պալ Սալմաշին «այժմ իր ուսուցչապետի` Էդմոնտ Շուցի հետ ձեռնամուխ է եղել Հայ բանաստեղծներ ծաւալուն ժողովածուի թարգմանութեանը»։ 80

Կ. Բդէեան, «Հունգարացի երիտասարդ հայագէտը», Արեւ, 2-8-1968։ - Սովետահայ պոէզիա Վրաց. թրգմ. Թբիլիսի, Սաբճոթա Սաքարթվելոյ Հրտ. 1968։ (Յ. Թումանեան, Ա. Իսահակեան, Վ. Տէրեան, Ե. Չարենց, Ն. Զարեան, Սարմեն, Գ. Մահարի, Վ. Նորենց, Ս. Տարօնցի, Հր. Յովհաննիսեան, Վ. Դաւթեան, Պ. Սեւակ, Յ. Շիրազ, Հ. Սահեան, Ս. Կապուտիկեան, Մ. Մարգարեան եւ ուրիշներ)։ - Վշտի դիւցազներգութիւն Պարսկ. թրգմ. Ալեք Խաչատրեան Թեհրան, 1969։ (Ա. Իսահակեան, Յ. Թումանեան, Շ. Կուրղինեան, Սիամանթօ, Պ. Դուրեան, Ե. Չարենց, Դեւ, Յ. Շիրազ, Գ. Սարեան, Ս. Կապուտիկեան, Վ. Դաւթեան, Պ. Սեւակ, Հ. Սահեան եւ ուրիշներ) ...մի գրքով դժուար է շատ բան ներկայացնել հայ ժողովրդի սքանչելի մշակոյթից, բայց, այնուհանդերձ, սոյն ժողովածուն կարող է այդ մշակոյթի խորը արմատների բացայայտիչը լինել։ Ահմադ Շամլուի (գիրքի յանձնարարականէն)։ - Տասնհինգ Սովետական բանաստեղծուհիներ (Մարոյ Մարգարեան, Սիլվա Կապուտիկեան) Եուկոսլաւ. թրգմ. Դեսանկա Մաքսիմովիչ Նոլիտ Հրտ., «Փոքր Գիրք» շարք, 1964։ - Հայաստանի բանաստեղծութիւններ Ֆրանս. թրգմ. Վահէ Կոտել 1965։ ...Ժողովածուն ընդգրկում է թարգմանութիւններ 5-20րդ դարի հայ պոէզիայի լաւագոյն նմոյշներից։ Սովետական գրականութիւն, 1968, թ. 11, էջ 87։ □ ...Հրանտ Նազարեանց որ Իտալիա կը գտնուի հիմա ու մեծանուն իտալացիին (Ճան Փիեթրոյ Լուչինի) հետ պատրաստելու վրայ է Հայ գրականութեան պատմութիւնը յարակից Anthologieով։ Թէոդիկ, Ամէնուն տարեցոյցը, Կ. Պոլիս, 1914, էջ 55։ □ Կէրթրուտ Հէցէլ. Իմ հայրենակիցներուս ճաշակ մը տալու համար հայ գրագէտներու գործերուն մասին, 81

գերմաներէնի վերածեցի բաւական թիւով քերթուածներ` որոնցմէ ոմանք տպուած են գերման հանդէսներու մէջ։ Ամէնէն աւելի սիրած հեղինակներս են Ալիշան, Դուրեան, Պէշիկթաշլեան, Նալբանդեանց, Նար-Պէյ, Պատկանեան, որոնց գործերէն ընտրանօք իմ թարգմանութիւններս ըրած եմ։ Ա. Պիպէռճեան, «Հայասէր ու հայագէտ գերմանուհին», Ամէնուն տարեցոյցը, Կ. Պոլիս, 1923, էջ 404։ □ 1927 թուականին Տիչինան արդէն ունէր թարգմանութիւններ Յ. Յովհաննիսեանից, Ալ. Ծատուրեանից, Աւ. Իսահակեանից, Յովհ. Թումանեանից, Յ. Յակոբեանից եւ այլ բանաս- տեղծներից։ Սեդա Ամիրեան, «Երկու մեծ բանաստեղծների բարեկամութիւնը», Գրական թերթ, 20-11-1964։ □ Յովհաննիսեանի հետ իր բարեկամութեան հաստատման տարիներին Պաւլոյ Տիչինայի մօտ միտք է յղանում ուկրաիներէն լոյս ընծայել հայ պոէզիայի անթոլոգիա։ Սեդա Ամիրեան, նոյն տեղը։ □ Պաւլոյ Գրիգորեւիչ Տիչինայի շնորհիւ ու նրա եռանդուն ջանքերով Յովհաննէս Թուման- եանի, Յովհաննէս Յովհաննիսեանի, Աւետիք Իսահակեանի, Յակոբ Յակոբեանի, Եղիշէ Չարենցի եւ ուրիշ հայ բանաստեղծների ստեղծագործութիւնները թարգմանուել են ուկրաի- ներէն ու դարձել ուկրաինական ժողովրդի սեփականութիւնը։ Գուրգէն Բորեան, «Մեր Տիչինան», Գրական թերթ, 29-9-1967։ □ Նշելով Յովհ. Թումանեանի ծննդեան հարիւրամեակը, (ուկրաինական) Ժովտեն ամսա- գիրը (1969, թ. 2, էջ 18-20) տպագրել է հայ բանաստեղծների գործերի մի շարք` Վ. Կոչեւսկու թարգմանութեամբ։ Գրական թերթ, 14-3-1969։ □ Ստանիսլաւ Պարոնիչ, որ կոյր էր, եղաւ նշանաւոր բանաստեղծ մը։ Ան եւս հայ ծագում ունէր։ Թարգմանած է բանաստեղծութիւններ` հին հայերէնէ։ ...Երկու պատերազմներու միջեւ, լեհ լեզուով, բայց հայութեան հետ կապ ունեցող երկու ամսագրեր լոյս ընծայուած են. Պատուիրակ Սուրբ Գրիգորի եւ Գրիգորական. ասոնց մէջ վերստին տպուած են Պարոնիչի հայերէնէ լեհերէնի թարգմանած բանաստեղծութիւնները։ Յուսաբեր, 18-5-1957։ □ Ստանիսլաւ Բարոնչը թարգմանել է միջնադարեան հայ քնարերգութեան շատ գոհարներ, որոնք տպագրուել են հայկական Գրիգորիանա գրական-հասարակական հանդէսում։ Ա. Մադոյեան, «Հայ-լեհական գրական կապերը», Հայրենիքի ձայն, 10-4-1966։ 82

□ Ալեքսէյ Մաքսիմովիչ Գորկիի կողմէ 1931-ին հիմնուած «Բանաստեղծի Գրադարան» մատենաշարով «Նախատեսուած է հրատարակել, հայ ժողովրդի էպոս Սասունցի Դաւիթը, Սայաթ-Նովայի, Յովհաննէս Թումանեանի, Յակոբ Յակոբեանի, Վահան Տէրեանի եւ Եղիշէ Չարենցի ժողովածուները»։ Սովետական գրականութիւն, 1957, թ. 3, էջ 137։ □ Ռուսերէն են թարգմանուել սովետահայ անուանի բանաստեղծներ Գեղամ Սարեանի, Յովհաննէս Շիրազի, Սիլվա Կապուտիկեանի, Մարոյ Մարգարեանի, Համոյ Սահեանի, Պարոյր Սեւակի, Հրաչեայ Յովհաննիսեանի, Վահագն Դաւթեանի, Գէորգ Էմինի եւ ուրիշների բանաստեղծութիւններն ու պոէմները։ Դ. Ռոստոմեան, Հայ գրականութիւնը ռուսերէն, Երեւան, 1963, էջ 6 (մեքենա- գրուած)։ □ Մեծ է Նիկոլայ Չուկովսկու երախտիքը նաեւ մեր գրականութեան նկատմամբ, որի բանաստեղծական մի շարք գործերի հմուտ ու նուրբ թարգմանիչն էր (ռուսերէն), հայ գրող- ներից շատերի բարեկամն ու խորհրդատուն, մեր գրականութեան ջատագովն ու ծաղկմանն օգնողներից մէկը։ Գէորգ Էմին, «Նիկոլայ Չուկովսկի», Գրական թերթ, 12-11-1965։ □ Եարոմիր Եդլիչկան թարգմանութիւններ է կատարել Նահապետ Քուչակից, Սայաթ Նովայից, Յովհաննէս Թումանեանից, Դանիէլ Վարուժանից, Աւետիք Իսահակեանից, Եղիշէ Չարենցից եւ շատ ուրիշներից։ «Չեխ հայագէտին մահը», Արեւ, 11-11-1965։ □ Արմենիքի մուսա Յունարէն թրգմ. Վազգէն Եսայեան Աթենք։ ԲԵՆ ՌՈՒԲԷՆ □ Իր ստեղծագործութիւններէն պարսկերէնի թարգմանած է Հրանդ Ղուկասեան։ ԲԵՍ ԳԱՐԵԳԻՆ Տես ԳԱՐԵԳԻՆ ԲԵՍ ԲՈՐԵԱՆ ԳՈՒՐԳԷՆ □ Քանի մը բանաստեղծութիւններ եւ Մի յարկի տակ տրամայէն հատուած մը` հունգարերէն թարգմանութեամբ, լոյս տեսած են Պուտափեշտի Նադվիլագ հանդէսին մէջ, 1959ին։ 83

ԳԱԼՖԱՅԵԱՆ ԽՈՐԷՆ ՎՐԴ. Տես ՆԱՐ-ՊԷՅ ԳԱՄԱՌ-ՔԱԹԻՊԱ Տես ՊԱՏԿԱՆԵԱՆ ՌԱՓԱՅԷԼ ԳԱՐԵԳԻՆ ԲԵՍ ● Հաշիւն է զրոյ-զրոյ կատակերգութիւնը կիրգիզերէնի թարգմանուելով` կարճ ժամանակի մէջ ներկայացուած է հարիւր անգամէ աւելի, Տեան Շանի մարզային երաժշտական դրամայի թատրոնի բեմին վրայ։ ● Գիւղից եկած պատգամաւորը (պատմուածքներ) Ռուս. թրգմ. Անահիտ Մակինցեան Մոսկուա, Սովետսկի Պիսատել Հրտ., 1966։ ● Ջահել տղաները Ռուս. թրգմ. Սովետական մէկ գործողութեամբ դրամատուրքիա, 2 հտ., Մոսկուա, Իսկուստ- վոյ Հրտ., 1967։ Յառաջաբան. ...Այդ ժանրը ամենից աւելի հետաքրքիր է ներկայացուած Հայաստանում։ Գարեգին Բեսի մէկ գործողութեամբ պիեսները դուրս են եկել հանրապետութեան սահմաններից։ ԳԱՐԵԳԻՆ ՍԵՒՈՒՆՑ ● Թեհրան (վէպ), 2 հտ. - Ռուս. թրգմ.։ - Ռումաներէն թրգմ.։ - Պուլկարերէն թրգմ. Պերճ Միքայէլեան, Դամեան Տողորով Սոֆիա, Ազգային Մշակոյթ Հրտ., 1956։ - Գիրք 1. Իրանական գիշերներ Ազերբեջաներէն թրգմ. Մ. Միրկիշեւ Բաքու, Ազերնեշր Հրտ., 1963, 450 էջ։ - Գիրք 2. Այգաբացից առաջ Ազերբեջաներէն թրգմ. Ի. Նազարով Բաքու, Ազերնեշր Հրտ., 1963, 482 էջ։ □ Իր գրական արժանիքների շնորհիւ Թեհրան լայն ընդունելութիւն գտաւ ամբողջ Սովետա- կան Միութեան մէջ եւ նրանից դուրս։ Գիրքը հայերէն եւ ռուսերէն ունեցել է երկուական հրատարակութիւն։ Այն թարգմանուել է նաեւ այլ լեզուներով։ 84

Մ. Էսկիճեան, Սովետական Հայաստան, ամսագիր, 1956։ □ Այժմ սկսել եմ Գարեգին Սեւունցի Թեհրան վէպի թարգմանութիւնը։ «Արաբ թարգմանիչ Նիզար Խալիլին Երեւանում», Հայրենիքի ձայն, 15-5-1966։ ԳԵՂԱՄ ՍԵՒԱՆ ● Իմ սեփական ձայնը (վիպակ) Արաբ. թրգմ. Նիքոլա Թաուիլ։ ● Բիւրեղեայ դղեակ Ռուս. թրգմ. Անահիտ Բայանդուր Մուկուա, Սովետսկի Պիսատել Հրտ., 1966։ (Ժողովածուում տեղ են գտել գրողի ինքնակենսագրական բնոյթի համանուն վիպակը եւ մի քանի պատմուածքներ)։ ԳԷՈՐԳ ԷՄԻՆ ● Տարիներ եւ ալիքներ Վրաց. թրգմ. Թբիլիսի, Նակադուլի Հրտ., 1960։ (Հեղինակին տարբեր ժամանակներու ժողովածուներէն ընտրուած լաւագոյն բանաստեղծութիւնները)։ ● Խօսիր Հայաստան Գորէերէն թրգմ. Պակ Են Գին, Ցոյ Չան Սեր, Պեակ Սեն Փհենեան Չոմոն Մունգոյ Հրտ., 1961, 145 էջ։ (Կը բովանդակէ բանաստեղծին լաւագոյն գործերը)։ ● Եօթ երգ - Ռուս. թրգմ. Ա. Ղամբարեան Մոսկուա, Սովետկի Պիսատել Հրտ., 1967։ - Ֆրանս. թրգմ. Œuvres et opinions Moscou, 1969, mars. - GEVORGS EMIN Septiņas dziesmas par Armēniju Լատիշերէն թրգմ. Դաինա Աւոթինա Լիեսմա Հրտ., 1969։ □ Եօթ երգ Հայաստանի մասին գիրքը սովետական ժողովուրդներից մէկի պատմական ճակատագրի մասին է, այն մասին, թէ ինչ է եղել դարերում եւ ինչ է դարձել կէս դարում։ Սա 85

իր տեսակի մէջ առայժմ եզակի, ծաւալով փոքր, նիւթի ընդգրկման տեսակէտից հանրագի- տարանային արձակ պոէմ է հարազատ երկրի մասին։ Թող շատ գրուեն այսպիսի գրքեր։ Նիկ. Ատարով - GEWORG EMIN Wiersze Բանաստեղծութիւններ (վերջին տասնամեակի իր լաւագոյն գործերէն ընտրուած) Լեհերէն թրգմ. Վիկտոր Վորոշիլսկի, Վիտոլդ Դոմբրովսկի, Անջէյ Մանդալեան, Սեւերին Պոլլակ, Արթուր Մենձիժեցկի, Անջէյ Դրաւիչ եւ ուրիշներ Վարշաւիա, Պիւ Հրտ., 1967։ - Ժողովածու Ռուս. թրգմ. Յառաջաբան` Բորիս Սլիուցկի Մոսկուա, Մոլոդայա Գվարդիա Հրտ., 1968 «Ընտիր Քնարերգութեան Գրադարան» մատենաշար։ □ Իր ստեղծագործութիւններէն մաս մը շուէտերէնի թարգմանած է Կարլ Էլոֆ Սվեննինգը։ □ (Ընտիր էջեր) Հունգար. թրգմ.։ ԳԻՐՔ ԹՂԹՈՑ - Livre des lettres Trad. par M. Tallon Beyrouth, 1955, 146 p. Հ. Վահան Ինդլիզեան, «Դիտողութիւն Գիրք Թղթոցի ֆրանսերէն թարգմանու- թեան շուրջ», Հանդէս ամսօրեայ, 1959, էջ 228-240։ ԳԻՐՔ ՀԱՍԱՐԱԿԱՑ ԱՂՕԹԻՑ Տես ԺԱՄԱԳԻՐՔ ԳԻՒԼՆԱԶԱՐԵԱՆ ԽԱԺԱԿ - Պատմուածքներ Անգլ. թրգմ. Դարիա Եֆրեմովա Soviet Literature, Մոսկուա, 1963, թ. 2, էջ 96-106։ - Պատմուածքներ 86

Գերմ. թրգմ. Կարլ Ալեքսանդր Sowjet Literatur, Մոսկուա, 1963, թ. 2, էջ 92-103։ ● Օրերի Ճանապարհը Էստոներէն թրգմ. Էէստի Ռաումաթ Հրտ., 1968։ ԳՈՒՐԳԷՆ ՄԱՀԱՐԻ ● Մանկութիւն Պատանեկութիւն Երիտասարդութիւն (Ինքնակենսագրական եռագրութիւն) Ռուս թրգմ. Վլ. Լիդին Մոսկուա, Խուդոժեստվեննայա Լիտերատուրա Հրտ., 1967։ ● Մանկութիւն Ռուս. թրգմ. Պօղոս Մակինցեան Մոլոդայա գվարդիա, ամսագիր, 1931։ □ Մանկութիւնը ռուսերէն լոյս տեսած է եօթն անգամ, Պատանեկութիւնը` հինգ, իսկ եռագրութիւնը` Վլ. Լիդինի թարգմանութեամբ, երկու անգամ։ ԳՐԻԳՈՐ ԱԿՆԵՐՑԻ ● Վասն ազգի Թաթարաց GRIGOR AKNERLI Moğol tarihi Ceviren Hrand D. Andreasyan Istanbul, 1954, X-57 s. Գրախօս. Հ.Ն.Ա., Հանդէս ամսօրեայ, 1956, թ. 1-2, էջ 93-94։ □ Գրիգոր պատմիչ Կիլիկիայի Ականց անապատից գրել է... սկսելով իր Պատմութիւնը Միխայէլ Ասորու թողած կէտից եւ հասցնելով մինչեւ Կոստանդին Ա. կաթուղիկոսը, որ գահակալել է 1221-67թ.։ Հ. Աճառեան, Հայոց անձնանունների բառարան, հտ. Ա., 1942, էջ 580։ □ Գրիգոր Ակներցին (կամ Ականցին), որի գրուածքը կոչւում է Նետողաց ազգի (մոնղոլների) պատմութիւն եւ ընդգրկում է 1220-1275 թթ. դէպքերը։ (Այս երկը սխալմամբ հրատա- րակուած էր Մաղաքիա Աբեղայի անունով)։ Գ. Վ. Աբգարեան, Մատենադարան, Երեւան, 1962, էջ 30։ 87

ԳՐԻԳՈՐ ԱՐԾՐՈՒՆԻ ● Էվէլինա (հոգեբանական էտիւդ) Ռուս. թրգմ. Ա. Դաստակեան Բագու, 1894։ ԳՐԻԳՈՐ ԵՐԷՑ ● Պատմութիւն. շարայարութիւն ի Գրիգոր Երիցուէ - Chronique de Mathieu d’édesse, continue par Grégoire le Prêtre Trad. par éd. Dulaurier Bibliothèque historique arménienne Paris, 1858. - Համառօտուած` Trad. par éd. Dulaurier Recueil des historiens des croisades: documents arméniens Paris, 1869, t. I, pp. 152-201. ԳՐԻԳՈՐ ԶՕՀՐԱՊ ● 17 նորավէպեր Պարսկ. թրգմ. Ալբերտ Բեռնարդի Թեհրան, 1342 (1963), 184 էջ Թովմասեան Եղբայրների Գրական Ձեռնարկութիւն, թ. 1։ (Ճէյրան, Սառա, Մազդաղինէ, Երջանիկ մահը, Կարծեմ թէ, Անդրշիրմի սէր, Միւսը, Զաբուղոն, Ռեհան, Կատակ, Ֆուրթունա, Կապիկը, Խնդուքը, Փոթորիկը, Սխալ, Անհաւատարիմը, Ճիտին պարտքը)։ □ Առաջին իսկ տողից համոզւում ես, որ թարգմանիչը բացարձակապէս տիրապետում է երկու լեզուներին եւ, որ ամենակարեւորն է, խորապէս ըմբռնելով Զօհրապի ստեղծագոր- ծական հոգեբանութեանը, պարսկերէնի համապատասխան տարբերակներով կարողացել է արտայայտել եւ դրանով իսկ պահպանել հեղինակի գրելակերպի ուժն ու վարպետութիւնը։ Պայքար, Պոսթըն, 3-1-1965։ □ ... այդ գործը յատկապէս արժէքաւորւում է թէ գրական ոճի, թէ իմաստի եւ թէ մարդկային հոգեկան աշխարհի վիճակների ցուցադրմամբ։ Տոքթ. Ռեզազադէ Շաֆաղ (ծերակուտական, գրագէտ, բանասէր)։ □ ... Զօհրապի ներկայացրած պատկերները արտայայտութիւնն են մի նուրբ ու զգայուն հոգու, որոնք միաժամանակ բնական են եւ իրական։ Արձակագրութեան այս ոճը, որ այսօր աշխարհի գրականութեան բարեկամների հետաքրքրութեան առարկան է համարւում` այն ժամանակաշրջանում երբ Զօհրապը կիրառում էր նրան իր գործերում, հազուագիւտ էր արեւելեան ժողովուրդների մէջ։ Կէս դար առաջ արեւելեան արձակ գրականութիւնը լեցուն էր արտառոց բառերով, բռնազբօսիկ տողերով ու մտքերով։ Զօհրապը սակայն իր պատկեր- ների մէջ մարդկանց մտածելակերպն ու առօրեայ կեանքը ներկայացնում է ամենայն 88

պարզութեամբ, անվերապահութեամբ ու անկեղծութեամբ։ Տոքթ. Մոհամմատ Շահքար (իրաւաբան, հրապարակագիր)։ □ ... Հայ իրապաշտ հեղինակի գործի ուշադիր ընթերցումից յետոյ, յանգեցի այն համոզման, որ նա ուշադրութեամբ քննութեան է առել մարդկային կեանքը եւ ներկայացրել նրա զանազան մասերը` վերցրած հասարակական կեանքի թատերաբեմից եւ վերլուծել է հասարակութեան վերիվայրումներն ու հակասութիւնները։ Գեղեցիկ եւ սահուն գրչով, որն իր տեսակին մէջ հազուագիւտ է։ ... Հեղինակի շաղախում եղած այս առաւելութիւնների մի մասը վերաբերում է իր գործին ու արհեստին, որ իրաւաբանութիւնն ու իրաւունքի պաշտպանութիւնն էր։ Մահմուդ Սարշար (իրաւաբանական միութեան փոխնախագահ), Յառաջ, Փարիզ, 24-7-1964։ ● Ծանօթ դէմքեր. Ա. Արփիարեան Արաբ. թրգմ. Տոքթ. Գ. Ասթարճեան Թարիխ ալսաքաֆա ուալ ատապ ալ արմանի, 1954, էջ 216-217։ ● Մեղա՜յ Տէր ௌ ήϔϐΘγ΃ Նոյն տեղը, էջ 228-230։ ● Անհաւատարիմ ΎϬΟϭΰϟ ΔϨ΋ΎΨϟ΍ Նոյն տեղը, էջ 231-236։ ● Փոթորիկը ΔϳήΤΑ ΔϔλΎϋ Նոյն տեղը, էջ 236-244։ ● Ճիտին պարտքը, ժպիտը եւ այլ նորավէպեր Պարսկ. թրգմ. Արա Յովհաննիսեան։ ● Ռեհանը, Սառան, Երջանիկ մահ եւ 12 նորավէպեր Արաբ. թրգմ. Նիզար Խալիլի։ ● Երջանիկ մահ Արաբ. թրգմ. Նիզար Խալիլի Ուաթան, թերթ, 1956։ 89

□ Քանի մը նորավէպեր Արաբ. թրգմ. Նազարէթ Նազարէթեան։ ԳՐԻԳՈՐ ՄԱԳԻՍՏՐՈՍ ● GRéGOIRE MAGISTROS Թուղթեր. Lettres Analyse et trad. en extraits par V. Langlois Mémoire sur la vie et les écrits du prince Magistros Paris, 1869. ● Թուղթերէն մաս մը Գերմ. թրգմ. K. Ter-Mekerttschian Die Paulikaner, Leipzig, 1893, s. 130-135. ԳՐԻԳՈՐ ՆԱՐԵԿԱՑԻ ● Մատեան ողբերգութեան □ 1817ին հռոմայեցի մեծ բանաստեղծ Պելլի` կը թարգմանէ Գր. Նարեկացիի Մատեան Ողբերգութեանի «Բան»երէն մէկը։ Արդ, Պելլի` ըլլալով մին 1800ի իտալացի մեծագոյն բանաստեղծներէն, վերոյիշեալ գիւտը մեծապէս հետաքրքրական է, եւ կը մաղթենք որ փրոֆ. Վերտոնէ հրատարակէ Պելլիի թարգմանութիւնը որ ցարդ, բացի մէկ փոքրիկ հատուածէ մը, մնացած է անտիպ։ Կ. Վ., Բազմավէպ, 1969, թ. 3-10, էջ 268։ - Թրքերէն թրգմ. Ատոմ Տէրոյենց (անտիպ) Ամէնուն տարեցոյցը, Վենետիկ, 1926, էջ 732։ - Բան ԽԱ. Ձ. Trad. par Félix Nève L’Arménie chrétienne et sa literature Louvain, 1886. - Երեսնեակ մը հատուածներ Trad. par A. Tchobanian Mercure de France, t. 30, novembre 1900, pp. 369-405. □ Գրիգոր Նարեկացին միջնադարի ամենատարօրինակ, ամենահիւթեղ եւ բառիս արդիական իմաստով ամենաարուեստագէտ միստիկ բանաստեղծն էր, գիտցաւ իր յոյզերն արտայայտել ուժգնութեամբ, ամենավառ գոյներով եւ ամենայն շօշափելիութեամբ։ Կապրիէլ Մուրէ - Բան ԺԲ. Ձ. Tradotte da Ubaldo Faldati ‘Liriche mistiche di S. Gregorio di Nareg’, Bessarione, t. 38, 1922, pp. 144-148. 90

- Grégoire de Narek et l’ancienne poésie arménienne Présentés et traduits par Luc-André Marcel Paris: Cahiers du Sud, 1954 (Le Livre de lamentations et odes mystiques, pp. 38-100). (Նախապէս լոյս տեսած են Cahiers du Sudի մէջ` թ. 299 (1950), թ. 309 (1951)։ Sur ces 31 fragments, 16 se trouvent chez Tchobanian. Isaac Kéchichian, Le Livre de prières, Paris, 1961. □ Որեւէ մեծ գրականութիւն նախ եւ առաջ ենթադրում է ծաղկած մշակոյթ։ Մեկուսի թուացող հանճարներն անգամ յանկարծ չեն բուսնում սունկի նման։ Վերցնենք Նարեկա- ցուն։ Գիտէ՞ք, թէ ինչպիսի մեծ քաղաքակրթութիւն, հաւաքական ու ցեղային ինչպիսի ապրումներ են պայմանաւորել նրա ծնունդը։ Նարեկացուն ծնունդ տալու համար հայ ժողովուրդը պէտք է դարեր շարունակ մշակած լինէր նոյն մտքերը, խորապէս ըմբռնած, ճաշակած ու մարսած լինէր քրիստոնէութիւնը։ Նարեկացու ժողովուրդը պէտք է նրա չափ տառապած լինէր, նրա պէս պայքարած մեղքի դէմ, յանուն հոգեկան վեհութեան, յանուն անարատութեան։ Այսպէս է եղել նաեւ Հոմերոսի, Դանթէի, Շեքսպիրի եւ Գէօթէի պարագան։ Անտրէ Ռուսոյ (Ֆիկարոյ լիթերէրի քննադատ) □ Լիւք Անտրէ Մարսէլ կը բերէ մեզի յանգաւոր եւ արձակ բանաստեղծութիւններու այնպիսի ընտրութիւն մը, որ թէ ճոխ է եւ թէ արդարացի։ Աղօթքներու, Ողբերու, Աղերսներու կողքին, կան նաեւ տաղեր, որոնց յորդահոս արեւելեան քնարականութիւնը թռիչք մը ունի ընդհան- րապէս դէպի յարաբերական այլաբանութիւններ, օրինակի համար խորհրդապաշտ «ամուսնութիւնը» Քրիստոս-Արեւին եւ Եկեղեցի-վարդին։ ... Լիւք Անտրէ Մարսէլի աշխատան- քը, որ կը վերաբերի գրականութեան մէջ շատ քիչ ծանօթ գետնի մը, պիտի տայ առաջին շփում մը հայ գրականութեան հետ։ Եւ այսպէս, այդ գրականութեան ընդմէջէն, կարելի պիտի ըլլայ հասկնալ ոգին այն ժողովուրդին, որ մնացած է առոյգ հակառակ այն մեծ դժբախտութիւններուն, աղէտներուն եւ նախճիրներուն, որոնց զոհն եղաւ դարերու ընթաց- քին։ Եւ թերեւս ոմանք մղուին աւելի խորանալու ծայր աստիճան փարթամ այս յայտնու- թեան մէջ։ Ժոզէֆ Տելմէլ, Լա Նուվէլ կազէթ տը Պրիւքսէլ, 13-3-1954։ - GRéGOIRE DE NAREK Le Livre de prières Introduction, traduction de l’arménien et notes par Isaac Kéchichian, s. j. Sources chrétiennes No. 78 Paris: Edition du Cerf, 1961, 549 p. Նոյն թարգմանիչէն` - Բան ԽԱ., Ձ. Proche-Orient chrétien, Jerusalem, juillet-septembre, 1953, pp. 233-236. - Բան Ե., ՁԹ., ՂԴ. La Vie spirituelle, Paris, février 1955, pp. 182-191. 91

- Բան Ձ. La Vierge Marie dans la littérature médiévale de l’Arménie, Beyrouth, 1954, pp. 20-24. Հատընտիր հատուածներ - Ռուս. թրգմ. Եուրի Վեսելովսկի 1920։ - Անգլ. թրգմ. Z. Boyadjian London, 1916. - Ռումաներէն թրգմ. Վազգէն Ա. Կաթ. Պուքարեսթ, 1968 (գրական հանդէս մը)։ ... Երբ ընթերցողը Նարեկեան գրաբար բնագիրը համեմատութեան մէջ է դնում ռումիներէն թարգմանութեան հետ, անվերապահօրէն զգում է, թէ թարգմանիչը ինչքան է հարազատ մնացել մեծ բանաստեղծի ոգուն եւ ոճին։ Այստեղ Նարեկացու պատկերաւոր լեզուն չի վերածւում սոսկ բառերի պարզ թարգմանութեան, փայլում է իր արուեստի շնչով եւ յուզականութեամբ։ Այն համապատասխանում է միջնադարեան ռումինական գրական ոճին, միանգամայն տպաւորիչ է, երաժշտական եւ ռիթմիկ։ Ս. Քոլանջեան, Ս. Ժամկոչեան, «Նարեկացին ռումիներէն», Գրական թերթ, 9-2- 1968։ - Նիկոլայ Եպս. Մակարիոպոլի «ողբերէն մասեր (պուլկարերէնի) թարգմանած է Եկեղեցական լրագիրի 1963ի 9րդ թիւին մէջ»։ Տիրայր Եպս. Մարտիկեան, «Հայասէր պուլկար բարձրաստիճան եկեղեցական մը», Ջահակիր, 6-8-1970։ - Արաբ. թրգմ. Ժորժ Աքլ Ռադիթատ էլ ահաուիյաթ, Պէյրութ։ - Պարսկ. թրգմ. Աբդոլլահ Թավաքքոլ։ - Հատուած մը Չեխերէն թրգմ. Լուտմիլա Մոտալովա։ - Քանի մը գլուխ եւ երեք բանաստեղծութիւն Ռուս. թրգմ. Նաում Գրեբնեւ Կազմող եւ ծանօթագրող Լեւոն Մկրտչեան Երեւան, Հայաստան Հրտ., 1969։ □ Il existe aussi des traductions de quelques prières ou de certains fragments en turc, en arabe, en anglais, en italien et en russe. Isaac Kéchichian, Le Livre de prières, Paris, 1961, p. 52 □ Որքան ցանկալի կը լինէր, որ Ողբերգութեան մատեանը հմտալից ու բարձրորակ թարգմա- նութեամբ լոյս տեսնէր նաեւ ռուսերէնով ու անգլերէնով։ Այդ դէպքում այն կը դառնար 92

միջազգային գրասէր հասարակայնութեան սեփականութիւնը, եւ Գրիգոր Նարեկացին, թէկուզ իր ծննդեան թուականից հազար տարի յետոյ, վերջապէս արժանի ճանաչում կը գտնէր քաղաքակրթուած աշխարհի չորս ծագերում։ Հայկ Գասպարեան, «Գրիգոր Նարեկացին եւ Արեւմուտքի գրական միտքը», Սովետական Հայաստան, 1968, թ. 3-4, էջ 45։ □ Ռուսերէն լեզուով մինչեւ հիմա «Գրիգոր Նարեկացու Մատեանը ներկա- յացուած է 400 տողով»։ Լեւոն Մկրտչեան, «Բրիւսովը պարտաւորեցնում է», Գրական թերթ, 11-9-1970։ □ Ուրախութեամբ պէտք է ասել, որ ռուս բանաստեղծներն ու գրողները վերջերս աւելի ակտիւօրէն են թարգմանում հայերէնից։ Այնպիսի խոշոր բանաստեղծ, ինչպիսին Ալեքսանդր Մեժիրովն է, թարգմանում է Գրիգոր Նարեկացու Մատեան ողբերգութեան պոէմը։ Դա երկար տարիների աշխատանք է. եւ ես համոզուած եմ, որ կը պսակուի յաջողութեամբ։ Դրա երաշ- խիքը Մեժիրովի փորձն ու վարպետութիւնն է եւ այն, որ նա բառացիօրէն հիացած է, կարելի է ասել` ցնցուած է Նարեկացու խռովայոյզ պոէզիայից։ Նոյն տեղը։ ● S. GREGORIO DA NAREGH Ճառ ներբողական ի Ս. Կոյսն Մարիամ Discorso panegirico alla Beatissima Vergine Maria Tradotto dal P. A. Tiro Venezia, 1904, 56 p. (Բնագիր եւ թրգմ.)։ ● Մեկնութիւն Երգոց երգոյն Սողոմովնի Commentario sul cantico dei cantici di Narek († 1010) Introduzione, traduzione italiana e annotazioni P. Vincenzo Mistrih, O.F.M. Studia orientalia christiana, Collectanea 12, Cairo, 1967 (introduzione pp. 465-479). Առաջին չորս գլուխները pp. 481-534. - Jean Mécérian, s. j. La Vierge Marie dans la littérature médiévale de l’Arménie Beyrouth, 1954. Նարեկացին կը ներկայանայ երեք հատուածներով. Տաղ Աստուածայայտնութեան Գումարք խմբից, Խօսք ընդ Տիրուհւոյն (Բան Ձ.)։ Մեկնութիւնն ու թարգմանաբար վերլուծումները, զոր կու տայ Հ. Մըսըրեան, նպատակ ունին ճաշակել տալ հատուածներուն խորունկ իմաստ- ներն ու բանաստեղծական թռիչքը։ Չենք վարանիր, սակայն, ըսելու` թէ ատոնք շատ աղօտ պատկեր մը միայն կը ձգեն համեմատութեամբ բնագրին, ուր երաժշտական դաշն ու երագընթաց սլացք մըն ալ կ’արփիակերպէ տաղը, եւ որ թարգմանութեան մէջ շատ կը 93

նսեմանայ։ Գրախօս. Հ. Ներսէս Տէր Ներսէսեան, Բազմավէպ, 1956, թ. 3, էջ 86։ ● Տաղեր - Վարդավառի եւ Յարութեան Ռուս. թրգմ. Վալերիյ Բրիւսով։ - Վարդավառի ˯΍έάόϠϟ Արաբ. թրգմ. Տոքթ. Գ. Ասթարճեան Թարիխ ալսաքաֆա ուալ ատապ ալ արմանի, 1954, էջ 40։ - Ode pour la fête de Vartavar «Գոհար վարդն վառ առեալ» ‘Les hautes chevelures du Soleil’ Grégoire de Narek et l’ancienne poésie arménienne Présentés et traduits par Luc-André Marcel Paris: Cahiers du Sud, 1954, pp. 78-79. - Մեղեդի Աստուածածնի «Երգ զարմանալի, երգ շարժվարժենի» ‘Toi qui es ce chant merveilleux’ Ֆրանս. թրգմ. Լիւք-Անտրէ Մարսել Նոյն տեղը, էջ 45։ - Յայտնութեան Ode de la Révélation «Աւետիս մեծ խորհրդոյ» ‘Annonciation du grand mystère’ Ֆրանս. թրգմ. Լիւք-Անտրէ Մարսել Նոյն տեղը, էջ 49-52։ - Ծննդեան Ode pour la Nativité «Էին աջոյ աջոյ ձեռին» ‘À la droite, à la droite’ Ֆրանս. թրգմ. Լիւք-Անտրէ Մարսել Նոյն տեղը, էջ 72-73։ - Ծննդեան (հատուած մը) Արաբ. թրգմ. Տոքթ. Ասթարճեան Նոյն տեղը, էջ 40-41։ - Մեղեդի Ծննդի 94

«Աչքն ծով ի ծով ծիծաղախիտ» ‘À l’aurore, ses yeux, couleur de l’eau de mer’ Ֆրանս. թրգմ. Լիւք-Անտրէ Մարսել Նոյն տեղը, էջ 74-75։ - Յարութեան Ode pour la Résurrection «Փառք Քրիստոսի ամենազօր յարութեան» ‘Gloire à la toute-puissante résurrection du Christ’ Ֆրանս. թրգմ. Լիւք-Անտրէ Մարսել Նոյն տեղը, էջ 81-83։ - Տաղ վերացման խաչին «Ես ձայն զառիւծուն ասեմ» ‘Je chante la voix du Lion’ Ֆրանս. թրգմ. Լիւք-Անտրէ Մարսել Նոյն տեղը, էջ 84։ - Մեղեդի յարութեան «Հաւուն հաւուն արթնացեալ» ‘Le coq, le coq réveillé’ Ֆրանս. թրգմ. Լիւք-Անտրէ Մարսել Նոյն տեղը, էջ 85։ ԳՐԻԳՈՐ ՏՂԱՅ ● Ողբ Երուսաղէմի GRéGOIRE DGH’A élégie sur la prise de Jérusalem Trad. par éd. Dulaurier Recueil des historiens des croisades: documents arméniens, Paris, 1869, t. I, pp. 272- 307. ԳՐԻԳՈՐԵՆՑ Տես ՅԱԿՈԲ ԵՐԷՑ ԳՐԻԳՈՐԵՆՑ ԳՐԻԳՈՐԻՍ ԱՂԹԱՄԱՐՑԻ ● Արեգակնափայլ գեղով լի լուսին Ֆրանս. թրգմ. Ա. Չօպանեան Les Trouvères arméniens Paris, 1906, p. 204. 95

● Աստուածանկար պատկեր յօրինեալ - Ֆրանս. թրգմ. Ա. Չօպանեան Նոյն տեղը, էջ 209։ - Reflet divin: ressemblance parfaite Présentés et traduits par Luc-André Marcel Paris, 1954, pp. 113-115. ● Յամէն առաւօտ եւ լոյս - Անգլ. թրգմ. Հ. Ղ. Ալիշան Armenian Popular Songs Venice, 1852, p. 18. - Ֆրանս. թրգմ. Ա. Չօպանեան Նոյն տեղը, էջ 206։ ● Յետ գնալոյ վարդին (տուն` 6, 7, 8, 11, 12) ϞΒϠΒϟ΍ Ρ΍Ϯϧ Արաբ. թրգմ. Տոքթ. Գ. Ասթարճեան Թարիխ ալսաքաֆա ուալ ատապ ալ արմանի, 1954, էջ 61-62։ ԴԱՆԻԷԼ ՎԱՐՈՒԺԱՆ ● Հարճը - La Concubine Trad. par J. Minassian Constantinople, 1914, 32 p. - éditions de l’Union d’Entr’aide Franco-Arménienne, 1955. ● Հացին երգը La Chanson de pain Trad. par Vahé Godel Paris: Pière Seghers, 1959. Գրախօս. Կ. Վ., Բազմավէպ, 1969, թ. 8-10, էջ 268։ - (Նոյն հատորէն` Գուռը, Ցան, Առաջին ծիլեր, Կակաչներ, Միջօրէ) Ֆրանս. թրգմ. Լիւք-Անտրէ Մարսէլ Cahiers du Sud, No. 342. - Արաբ. թրգմ. Նազարէթ Նազարէթեան Հալէպ, 1970։ ● Հեթանոս երգեր 96

(Լուսին, Ականջներուն, Օրհնեալ ես դու ի կանայս, Ով Լալագէ)։ Ֆրանս. թրգմ. Լիւք Անտրէ Մարսէլ Cahiers du Sud, No. 342. ● Vahakn Trad. par Vahé Godel Hautlé, Bâle, 1955. ● Choix de poèmes Paris, 45 p. □ ... Ռուս բանաստեղծ Սերգէյ Դորոդեցկին ռուսերէն խօսեր է Վարուժանի բանաստեղծու- թեան մասին եւ իր թարգմանած կտորները արտասանած է։ Շանթ, Կ. Պոլիս, 1919, էջ 264։ ● La Pâtre Trad. par Luc-André Marcel (avec la collaboration de G. Poladian) Andastan, 1964, No. 15, pp. 105-110. ● Քանի մը բանաստեղծութիւններ - Պարսկ. թրգմ. Տոքթ. Հրանդ Ղուկասեան։ - Չեխերէն թրգմ. Եարոմիր Եդլիչկա։ - Արաբ. թրգմ. Նազարէթ Նազարէթեան։ ● Ձօն Ϟϴϧ΍ήΘϟ΍ ΩΎθϧ΍ Արաբ. թրգմ. Տոքթ. Գ. Ասթարճեան Թարիխ ալսաքաֆա ուալ ատապ ալ արմանի, 1954, էջ 459-460։ ● Կարմիր հողը ˯΍ήϤΤϟ΍ ΔΑήΘϟ΍ Նոյն տեղը, էջ 461-463։ ● Կակաչներ ϖ΋ΎϘη Նոյն տեղը, էջ 465-467։ 97

● Հայրենի լեռներ ϲϨρϭ ϝΎΒΟ Նոյն տեղը, էջ 467-469։ ● Ծեր կռունկը (հատուածներ) ήϘμϟ΍ ΕϮϣ Նոյն տեղը, էջ 469-470։ □ Վերջերս ես ծանօթացայ Դանիէլ Վարուժանից կատարած Անտոլի Սենդիկի թարգմանու- թիւններին։ Դա շատ ժամանակին արուած, անհրաժեշտ գործ է։ Վարուժանը աշխարհը ստոյգ, առարկայօրէն ընկալող բանաստեղծ է։ Նա բնութիւնը ներկայացնում է որպէս յայտնագործող, նա իսկապէս արարչագործում է բնութիւնը։ Սենդիկի թարգմանութիւններն ընթերցելիս զգում ես բանաստեղծին, նրա պոէզիայի ոյժն ու անսպասելի հմայքը, թէեւ նրա բոլոր թարգմանութիւնները դեռեւս լիարժէք չեն։ Լեւոն Մկրտչեան, «Բրիւսովը պարտաւորեցնում է», Գրական թերթ, 11-9-1970։ ԴԱՐԲՆԻ Ա. Տես ԱՐՇԱՒԻՐ ԴԱՐԲՆԻ ԴԱՐԵԱՆ ԱՐՄԷՆ ● Հայրենիքից հեռու (նովելներ) Ռուս. թրգմ. Յառաջաբան Ս. Կապուտիկեան Մոսկուա, Պրոգրես Հրտ., 1968։ ԴԱՒԹԵԱՆ ՄԱՐԳԱՐ □ ... Նրա բազմաթիւ երկերը թարգմանուել են ադրբեջաներէն, ռուսերէն եւ Միութեան ժողովուրդների այլ լեզուներով։ Գրական թերթ, 6-11-1964։ ԴԱՒԹԵԱՆ ՎԱՀԱԳՆ ● Կանաչ հրդեհը Պարսկ. թրգմ. Հրանդ Ղուկասեան Բաղէ սաէբ (պոէզիայի անթոլոգիա), 1967, թ. 143։ ● Ամառային շոգ Ռուս. թրգմ. Վլ. Կոռնիլով Մոսկուա, Սովետսկի Պիսատել, 1968։ 98