เพนียดคล้องช้าง 1.4.12 - สำเนา e-book

เพนีียดคล้้องช้้าง เอกสารบำรุุงความรู้� กองวิิทยากการ ศููนย์์สงครามพิิเศษ

เพนีียดคล้้องช้้าง คอื สถานทส่ี �ำ หรับการจับช้างหนา้ พระที่น่งั ในสมยั กรุงศรีอยธุ ยา ช้าง เปน็ สตั วท์ ี่มีความสำ�คัญสูงมาก เป็นพาหนะของชนชนั้ สูงส�ำ หรบั พระราชดำ�เนนิ ทางบก และเป็นเหมือนรถถังหรือ เครือ่ งมือสำ�คญั ในการน�ำ ล้ี พลเข้าต่อสู้กับข้าศึก ยิง่ ถา้ เป็นชา้ งเผือก สิ่งมงคลค่บู ารมีของพระมหากษตั ริย์ดว้ ยแล้ว พระองคก์ จ็ ะโปรดเกลา้ ฯ ใหน้ ำ�มาเลยี้ ง และประดับยศศักดใ์ิ ห้ดว้ ย พระมหากษัตริย์ในสมัยกรงุ ศรีอยธุ ยา จะเสด็จมาทอดพระเนตร การคล้องช้างดว้ ยเสมอ เพราะนอกจากจะเปน็ ขัน้ ตอนในการคดั เลอื กชา้ งแลว้ ยังเปน็ มหรสพชนดิ หนึ่งอกี ดว้ ย ของดมี ใี นคา่ ย...โบราณสถานเพนียดคล้องชา้ ง เมืองละโว้ “...ราวหนึ่งในสี่ของลิเออ (๑ กิโลเมตร) จากเมืองละโวม้ ีเพนยี ดอยู่แห่งหน่ึงเปน็ รูปสี่เหลยี่ มผืนผ้า ลอ้ มรอบดว้ ยคนั ดินสงู เป็นท่ีนงั่ ดขู องผู้ทศั นา ภายในแนวคันดนิ นมี้ เี สาต้นใหญๆ่ ปักลงในดิน ห่างกันช่ัวระยะ สองฟตุ ใช้เปน็ ช่องสำ�หรับหลบออกมาของพวกนกั ล่าช้าง เม่ือถูกชา้ งไล่ติดพนั มา ทางดา้ นท้องท่งุ น้ันมีชอ่ ง ทางเขา้ ออกใหญ่ และตรงกันข้ามด้านที่มาจากในเมอื งนัน้ สร้างเปน็ ชอ่ งทางเล็กๆ เขา้ ไว้เป็นทางเดินแคบๆ ซึ่งช้างจะผ่านไปไดโ้ ดยยาก ทางแคบนี้สนิ้ สดุ ลงทคี่ อกใหญแ่ ห่งหน่ึงซ่งึ เขาใชเ้ ป็นทส่ี ำ�หรบั ฝกึ ช้างให้เชือ่ ง…”

จดหมายเหตุการเดนิ ทางสปู่ ระเทศสยาม ของบาทหลวงตาชารด์ โบราณสถานเพนยี ดคล้องช้าง ต้งั อยใู่ นคา่ ยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช มีผงั รปู สี่เหลยี่ มผนื ผา้ ขนาด ๗๗x๙๕ เมตร มคี ันดินกวา้ ง ๑๐ เมตร ความสงู ๒-๓ เมตร ล้อมรอบ ทางทิศตะวนั ออก เว้นเปน็ ชอ่ งทาง เข้า-ออก ส่วนทางทศิ ตะวนั ตกเชื่อมต่อกับประตเู มอื งของเขตคูเมืองกำ�แพงเมืองชั้นท่ี ๒ เมืองลพบรุ ีซึ่งยังคงปรากฏรอ่ งรอยของแนวก�ำ แพงกอ่ อิฐถือปูนและชอ่ งประตทู ่ีมเี สาและบานประตไู ม้ เสริมความแข็งแรงดว้ ยหมุดเหล็ก ชาวบา้ นเรียกกนั โดยทัว่ ไปว่า “ประตูเพนียด” ไม่ปรากฏหลกั ฐานทีแ่ น่ชัด เกย่ี วกับประวัติการกอ่ สร้าง สนั นษิ ฐานวา่ นา่ จะสรา้ งขึ้นก่อน พ.ศ. ๒๒๑๖ เนอ่ื งจากจดหมายเหต ุ ของคณะบาทหลวงฝร่ังเศสบันทึกเหตกุ ารณไ์ ว้ โดยสรปุ ว่า เมืองละโว้เปน็ เมอื งที่สมเด็จพระนารายณ์มหาราช ทรงโปรดการเสด็จมาประทับมากกว่าเมืองอ่ืนๆ พระองคเ์ สดจ็ มาประทับทกุ ๆ ปคี ราวละ ๙-๑๐ เดอื น เพ่ือทรงไล่เสือและคล้องช้างส่วนในจดหมายเหตุการเดินทางสู่ประเทศสยามของบาทหลวงตาชารด์ ซ่ึงเดนิ ทางมากับคณะทูตของพระเจา้ หลยุ ส์ที่ ๑๔ ในปี พ.ศ. ๒๒๒๘ ไดบ้ นั ทกึ เรอ่ื งราวการจับชา้ งและฝกึ ช้าง ใหเ้ ช่ืองซึง่ สมเด็จพระนารายณ์มหาราชทรงจัดให้ เชอวาลเิ อร์ เดอ โชมองต์ ราชทูตฝรง่ั เศสและคณะได้ชม นอกจากนใี้ นผังเมอื งละโว้ Plan de la Ville de Louvo ทม่ี กี ารคัดลอกและพิมพเ์ ผยแพร่ตอ่ กันมา จากตน้ ฉบับแผนที่ร่างโดยเมอซิเออร์ เดอ ลามาร์ (M. de la Mare) ผู้รว่ มเดินทางมากับคณะราชทตู เชอวาลเิ อร์ เดอ โชมองต์ เม่ือปี ๒๒๒๘ พบวา่ ในทางด้านทศิ ตะวันออกของเมอื งละโวน้ อกแนวก�ำ แพง เมืองช้ันท่ี ๒ บรเิ วณตรงกบั ประตเู มอื งปรากฏสงิ่ ก่อสร้างเป็นกรอบสี่เหลี่ยมผืนผ้าขนาดใหญ่ ภายใน มีแนวของส่ิงปลกู สรา้ งเป็นจดุ ต้ังเรียงกนั ผังรปู สเี่ หลีย่ มซอ้ นกนั ๒ ชน้ั และทางดา้ นทศิ ตะวันตกในสว่ นที่ อยถู่ ดั จากประตูเมอื งออกไปเปน็ รปู ส่ีเหลีย่ มซึง่ อาจจะเป็นอาคารส่งิ ปลกู สร้างบางอยา่ ง และมคี �ำ อธิบาย เปน็ ภาษาฝร่งั เศสว่า “ทท่ี เี่ รานำ�ชา้ งมา” และ “ไวเ้ กบ็ ช้างป่า” สอดคลอ้ งตรงกบั ปรากฏในแผนท่ี Plan de la Ville de Louvo Demeure ordinaire des Rois de Siam ของกรมแผนท่ีทหาร พมิ พ์ปี ๒๔๗๗ ท่ีมีคำ�อธิบายภาษาไทยคกู่ ับช่อื สถานท่ีต่างๆ ซ่ึงบรรยายไวเ้ ปน็ ภาษาฝรั่งเศส โดยกล่าวถึงบริเวณดังกลา่ วว่า “เพนียดเปน็ ทส่ี ำ�หรบั จบั ช้างป่า” ซึง่ หลักฐานทีเ่ กีย่ วขอ้ งกับโบราณสถานเพนียดคล้องช้างดงั กล่าวน้มี ีความ สำ�คญั ทางด้านโบราณคดแี ละประวตั ศิ าสตร์เปน็ อย่างสูง โดยเฉพาะท่เี ก่ยี วข้องกับเมืองลพบรุ ใี นแผน่ ดนิ สมเด็จพระนารายณ์มหาราช ในปี ๒๕๖๓ ส�ำ นกั ศิลปากรท่ี ๔ ลพบรุ ี ทำ�การขดุ ตรวจทางโบราณคดีเพนยี ดคล้องช้าง ประตูเพนียด และคนั ดินกำ�แพงเมอื ง เมืองลพบุรี พบหลักฐานวา่ การสรา้ งเพนียดคล้องช้างใช้วธิ กี ารขดุ ลอกหน้าดนิ ออก เพ่อื น�ำ ไปพนู เปน็ แนวคันดนิ โดยรอบเชือ่ มตอ่ กับแนวก�ำ แพงเมืองชัน้ ท่ี ๒ หลงั จากน้นั จึงนำ�เอาเศษอิฐหัก มาบดถมปรบั พื้นท่ี แตไ่ มพ่ บร่องรอยของเสาตะลุง ตามที่ปรากฏหลกั ฐานในผังเมอื งละโว้ Plan de la Ville de Louvo ของคณะราชทูตและบาทหลวงชาวฝรัง่ เศส ในเพนยี ดคลอ้ งช้างมีการจัดระบบประปาวางทอ่ ดนิ เผานำ�นำ�้ เขา้ มาใช้ โดยมีบ่อพักน้ำ�ก่ออิฐถือปูนมีอาคารหลังคาคลุมแนวของท่อประปาจะผ่านเข้ามาทางทิศตะวันออกของ เพนียดคลอ้ งช้าง

เพื่่�อการประชาสััมพัันธ์์ เพจ นักรบพิเศษ เพจ ห้องสมดุ สงครามพเิ ศษ หนงั สอื ต�ำ นานจู่โจม เพจ พพิ ธิ ภัณฑท์ หารรบพิเศษ เพจ วารสารทหารรบพเิ ศษ เพจ ศปชส.กวก.ฯ “ปญฺฺญาธิิฏฺฺฐาโน” “พึึงตั้้�งมั่ �นในปััญญา”