เอกสารประกอบการเรยี น หลักสตู รทอ งถน่ิ รายวิชา รักษแผนดนิ ถ่ินโคราช 1 รหสั วิชา ส20237 กลมุ สาระการเรยี นรสู งั คมศึกษา ศาสนาและวัฒนธรรม ภาคเรยี นที่ 1 จำนวน 0.5 หนวยกติ โรงเรียนอุบลรตั นราชกัญญาราชวทิ ยาลยั นครราชสีมา สำนกั งานเขตพ้ืนทก่ี ารศึกษามัธยมศึกษานครราชสมี า สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาข้ันพื้นฐาน กระทรวงศึกษาธิการ ~1~
คำนำ หลักสูตรทองถิ่น โรงเรียนอุบลรัตนราชกัญญาราชวิทยาลัย นครราชสีมา พุทธศักราช 2565 เรื่อง รักษแผนดินถิ่นโคราช ตามกรอบสาระการเรียนรูทองถิ่นของสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษา นครราชสีมา “ ของดีเมืองโคราช” (ฉบับปรบั ปรงุ พุทธศักราช 2565) จัดทำขน้ึ สำหรับใหสถานศกึ ษาไดนำไปใช เปนกรอบและทิศทางในการจัดกระบวนการเรียนรูในสาระทองถิ่น “ของดีเมืองโคราช” เพื่อพัฒนาเด็กและ เยาวชนไทยทุกคนในระดับการศึกษาขั้นพื้นฐานใหมีคุณภาพ ตามอำนาจหนาที่ที่ระบุไวในพระราชบัญญัติ ระเบยี บบริหารราชการกระทรวงศึกษาธิการ พ.ศ. 2546 มาตรา 35 ระบุไว วาสถานศึกษาท่ีจัดการศึกษาศึกษา ขั้นพื้นฐานมีอำนาจหนาที่ในการบริหารและจัดการศึกษาและพัฒนาสาระของหลักสูตรการศึกษาใหสอดคลอง กับหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน ตามหลักการสำคัญประการหนึ่งของหลักสูตรแกนกลางการศึกษา ขั้นพน้ื ฐาน พุทธศกั ราช 2551 ที่ระบวุ า เปน หลกั สูตรการศึกษาท่ีสนองการกระจายอำนาจใหสังคมมีสวนรวมใน การจัดการศึกษาใหสอดคลองกับสภาพความตองการของทองถิ่น หากการศึกษาทำใหเยาวชนละทิ้งทองถิ่นไม เขาใจและรูจักทองถิ่นของคน ในที่สุดความเปนชาติก็อาจลมสลายได ความเปนทองถิ่น ชุมชนของไทยมี เอกลักษณเฉพาะตัวมีความอุดมสมบูรณทุกภูมิภาคก็วาได หากการจัดการศึกษาจัดใหทุกคนรักหวงแหน ทรพั ยากรในทองถิ่น รูจักอนุรักษ และพฒั นาก็จะนำมาซงึ่ ความเจรญิ กาวหนาได ปจจุบันนี้กระแสโลกกำลังใหความสำคัญกับความเปนชุมชนทองถิ่น สาระการเรียนรูทองถิ่น จะเปน เร่ืองจำเปนทต่ี องปลกู ฝงพฒั นาใหเยาชนเกิดสำนึกรกั ทอ งถิ่น รักบา นเกดิ รักภมู ิภาคของตน และรักประเทศของ ตนในที่สุด ในการพัฒนาหลักสูตรทองถิ่นของสถานศึกษาจึงจำเปนตองใหความสำคัญกับความเปนชุมชนและ ทองถนิ่ โดยมีคณะกรรมการบริหารหลักสูตรและงานวิชาการสถานศึกษา อยภู ายใตคณะกรรมการสถานศึกษา ข้นั พื้นฐานเปนไปตามระเบียบกระทรวงศึกษาธกิ าร วาดว ยคณะกรรมการการบริหารหลักสูตรและงานวิชาการ สถานศึกษาขั้นพื้นฐาน เปนผูมีหนาที่วางแผนการดำเนินงานวิชาการ กำหนดสาระรายละเอียดของหลักสูตร ทองถิ่นระดับสถานศึกษาและแนวการจัดสัดสวนสาระการเรียนรูทองถิ่นและกิจกรรมพัฒนาผูเรียนของ สถานศึกษาใหสอดคลองกับหลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐาน สภาพเศรษฐกิจ สังคม ศิลปวัฒนธรรม และภูมิ ปญญาทองถิ่น ตามบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 และพระราชบัญญัติ การศึกษาแหงชาติ พุทธศักราช 2542 (ฉบับที่ 4) พ.ศ. 2562 เพื่อใหผูเรียนไดเรียนรูชีวิตจริงของตนเองใน ทองถ่ิน เรียนรูสภาพภูมิศาสตร ประวัติความเปนมา สภาพเศรษฐกิจ สังคม การดำรงชีวิต ภูมิปญญา ศิลปะ วัฒนธรรม ตลอดจนใหมีความรัก ความผูกพัน และมีความภาคภูมิใจในทองถิ่นของตน รวมทั้งสามารถนำไป ประยุกตใ ชใหเกิดประโยชนต อการประกอบอาชีพและการดำรงชวี ิต งานพฒั นาหลกั สูตรสถานศกึ ษา โรงเรยี นอบุ ลรัตนราชกญั ญาราชวทิ ยาลัย นครราชสีมา ~2~
สารบัญ หนา 5 เรอ่ื ง 7 หนวยการเรียนรูท ่ี 1 แดนดินถิ่นโคราช 8 10 1. ขอ มลู ทั่วไปของจงั หวัดนครราชสมี า 12 2. ขนาดท่ีต้งั และอาณาเขต 14 3. ลกั ษณะภูมปิ ระเทศของจังหวัดนครราชสีมา 20 4. ลกั ษณะภมู ิอากาศของจังหวัดนครราชสีมา 27 5. ทรพั ยากรธรรมชาตขิ องจังหวัดนครราชสมี า 35 6. แหลงทอ งเทยี่ วของจังหวัดนครราชสมี า 35 หนวยการเรียนรทู ี่ 2 ยอนเรอื่ งเมืองโคราช 36 1. ประวตั ศิ าสตรเ มืองนครราชสมี า 36 2. แหลงโบราณคดีของจงั หวดั นครราชสีมา 37 หนวยการเรยี นรทู ี่ 3 บรรพชีวนิ ถนิ่ โคราช 38 1. ความเปน มา 44 2. ความหมายของจโี อพารค /อุทยานธรณี 46 3. ความหมายของ “โคราชจีโอพารค ” 51 4. ที่มาของชื่อ “โคราชจโี อพารค” 52 5. ความโดดเดนทางดานธรณวี ิทยาในระดบั นานาชาติ 6. มรดกทางธรณีวิทยา ธรรมชาติ และวัฒนธรรม 7. การอนรุ ักษแหลงธรณีวิทยา หนว ยการเรยี นรูท ่ี 4 ชาติพนั ธนุ า รู มุงสูพ หสุ งั คม 1. กลมุ ชาติพนั ธุในนครราชสีมา 2. ความเปนอยขู องคนโคราช 3. นามสกลุ ของคนโคราช บรรณานกุ รม ~3~
หนว ยการเรียนรูท ี่ 1 เร่อื ง แดนดินถนิ่ โคราช ~4~
หนวยการเรยี นรูท่ี 1 เร่ือง แดนดินถนิ่ โคราช 1. ขอมลู ท่ัวไปของจงั หวัดนครราชสมี า ตราสัญลกั ษณ รปู ทา วสุรนารี และซมุ ประตูชุมพล แสดงถึงวรี กรรมอนั กลา หาญของทาวสุรนารที ่กี อบกูเมือง นครราชสมี า จากกองทพั ของเจา อนวุ งศแ หงเวียงจนั ทน คำขวญั จงั หวัดนครราชสีมา เมืองหญิงกลา ผา ไหมดี หม่โี คราช ปราสาทหนิ ดินดานเกวียน (คำขวัญเดมิ : โคราชลอื เลือ่ ง เมอื งกอนเกา นกเขาคารม ออ ยคนั รม สม ขม้ี า ผา หางกระรอก) ธงประจำจงั หวัดนครราชสีมา รปู อนุสาวรียท าวสรุ นารหี นาประตชู มุ พล ในพ้นื ธงส่ีเหลี่ยมผืนผา สีแสด ~5~
ตนไมป ระจำจงั หวดั /ดอกไมป ระจำจังหวัด ตนสาธร (เดมิ คอื ตน ราชพฤกษ) ตนไมพ ระราชทานประจำจังหวัดนครราชสมี า (สมเด็จพระนางเจาสริ กิ ิติ์ พระบรมราชินีนาถ ทรงโปรด พระราชทานกลาไมมงคล พระราชทานประจำจังหวัดนครราชสีมา เมื่อวันที่ 9 พฤษภาคม พ.ศ. 2537 ณ ศูนยป ระชมุ แหง ชาติสิริกิติ์ และจงั หวดั ไดทำพิธปี ลูกเม่ือวนั ที่ 9 มิถุนายน พ.ศ. 2537 ณ บริเวณหนาศาลา กลางจงั หวัดนครราชสีมา) แผนทจ่ี ังหวัดนครราชสีมา ~6~
2. ขนาดทต่ี ้งั และอาณาเขต จังหวัดนครราชสีมาตั้งอยูในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ บนที่ราบสูงโคราช ละติจูด 15 องศาเหนือ ลองติจูด 102 องศาตะวันออก สูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง 187 เมตร ตัวจังหวัดอยูหางจาก กรงุ เทพมหานคร โดยทางรถยนต 255 กิโลเมตร และโดยทางรถไฟ 264 กิโลเมตร มีพน้ื ที่ 20,493.964 ตาราง กิโลเมตร หรือ ประมาณ 12,808,728 ไร คิดเปนรอยละ 12.12 ของพื้นที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ มีอาณาเขตติดตอ กบั จังหวัดใกลเคยี ง ดังน้ี ทิศเหนือ ติดตอ กับ จงั หวัดชยั ภูมิ และจังหวัดขอนแกน ทศิ ใต ตดิ ตอกับ จังหวดั ปราจนี บุรี จงั หวัดนครนายก และจงั หวัดสระแกว ทศิ ตะวันออก ติดตอ กบั จังหวดั บุรรี ัมย และจังหวัดขอนแกน ทศิ ตะวนั ตก ติดตอ กบั จังหวดั สระบรุ ี จังหวัดลพบรุ ี พ้ืนทีข่ องแตละอำเภอในจงั หวดั นครราชสีมา เน้ือท่ี (ตร.กม.) ระยะหางจากตวั จังหวดั (กม.) ลำดับ อำเภอ 755.596 0 1 เมือง 203.605 22 2 ขามทะเลสอ 541.994 28 3 โนนไทย 503.917 30 4 โชคชยั 254.093 30 5 เฉลมิ พระเกียรติ 193.407 30 6 โนนแดง 1374.321 34 7 ปกธงชัย 782.853 36 8 สูงเนิน 676.981 37 9 โนนสงู 501.672 40 10 จักราช 1247.068 45 11 สีค้วิ 297.769 50 12 ขามสะแกแสง 359.522 51 13 พระทองคำ 590.448 52 14 หนองบุญมาก 1816.851 58 15 ครบรุ ี 896.871 60 16 พิมาย 495.175 65 17 หว ยแถลง 1129.996 70 18 วงั น้ำเขียว 454.737 79 19 คง 1428.143 84 20 ดา นขุนทด 1825.168 85 21 ปากชอง 218.875 85 22 บา นเหลือ่ ม 1200.239 88 23 เสงิ สาง ~7~
ลำดบั อำเภอ เนือ้ ท่ี (ตร.กม.) ระยะหา งจากตัวจังหวัด (กม.) 24 เทพารกั ษ 357.465 90 25 ประทาย 600.648 97 26 ชุมพวง 540.567 98 27 บัวใหญ 305.028 101 28 เมอื งยาง 255.522 110 29 แกง สนามนาง 107.258 130 30 บัวลาย 106.893 145 31 สีดา 162.825 147 32 ลำทะเมนชัย 308.457 163 พนื้ ทร่ี วมทัง้ จงั หวัด 20,494.0 ตร.กม. 3. ลกั ษณะภมู ปิ ระเทศของจังหวดั นครราชสมี า ลักษณะภูมิประเทศของจังหวัดนครราชสีมา เปนที่ราบสูงมีความสูงจากระดับน้ำทะเล ปานกลาง 200 - 300 เมตร ลักษณะดินเปนดินรวนปนทราย ดานทิศตะวันตกและทิศใตมภี ูเขาและปาเปนแนว กั้นเขต แดน คือ ทิวเขาดงพญาเย็นและพนมดงรัก ในทองทีอ่ ำเภอดานขนุ ทด อำเภอสีคิ้ว อำเภอปากชอ ง อำเภอปก ธงชัย อำเภอครบุรี และอำเภอเสงิ สาง และพ้ืนที่ดงั กลาวคอย ๆ ลาดลงมาทางทศิ เหนือตามลำน้ำมูลและสาขา สำคญั เชน ลำตะคอง ลำพระเพลิง ลำเชยี งไกร ลำปลายมาศและลำแชะ เปน ตน สภาพภูมิประเทศของจังหวัดมที ัง้ ท่ีเปน ภูเขาสงู ที่ราบลมุ พน้ื ที่ลูกคล่นื ลอนตื้นและพืน้ ท่ี ลูกคล่ืนลอน ลึก ซงึ่ สามารถแบงออกเปน 4 บริเวณ คอื 1) บริเวณเทือกเขาและที่สูงทางตอนใตของจังหวัด มีความสูงจากระดับน้ำทะเล มากกวา 250 เมตร อยใู นบรเิ วณอำเภอปากชอง อำเภอปก ธงชัย อำเภอวงั นำ้ เขียว อำเภอครบรุ ีและอำเภอเสงิ สาง เทือกเขา นี้เปนตนกำเนิดของแมน้ำลำธารหลายสายที่ไหลไปทางตะวันออกของภาค ไดแก แมน้ำมูล ลำแชะ ลำพระ เพลิง และลำปลายมาศ พื้นที่ระหวางเทือกเขาสวนใหญมีลักษณะเปนลูกคลื่นลอนลึกและ ลูกคลื่นลอนต้ืน ตอนลางของหบุ เขามคี วามลาดชนั คอนขางมาก ทำใหมีการ ชะลา งพังทลายของหนา ดินในบรเิ วณน้ีคอ นขา งสงู 2) บริเวณที่สูงทางตอนกลางของจังหวัด มีความสูงจากระดับน้ำทะเล 200 -250 เมตร อยูในเขต อำเภอดานขุนทด อำเภอสีคิ้ว อำเภอเทพารักษ อำเภอพระทองคำ ตอนลางของอำเภอโนนไทย อำเภอขาม ทะเลสอ อำเภอเมอื ง อำเภอสงู เนนิ ตอนบนของอำเภอปกธงชยั และอำเภอครบุรี อำเภอโชคชัย อำเภอหนอง บุญมาก อำเภอจักราช และอำเภอเสงิ สาง ลกั ษณะพนื้ ท่สี ว นใหญเปน ลกู คลื่นลอนตน้ื ยกเวนบริเวณใกลเชิงเขา มลี กั ษณะเปน พื้นทล่ี กู คลื่นลอนลกึ พืน้ ท่ีบางสวนเปนที่ราบลมุ รมิ ฝง แมนำ้ ไหลผานหลายสาย ไดแก ลำแชะ ลำ พระเพลิง ลำตะคอง ลำน้ำมลู และลำจักราช 3) พื้นที่ลูกคลื่นทางตอนเหนือของจังหวัด มีความสูงจากระดับนำ้ ทะเลประมาณ 200 เมตร อยูใน เขตอำเภอขามสะแกแสง ตอนบนของอำเภอโนนไทย อำเภอคง ทางทิศตะวันตกของอำเภอบัวใหญ อำเภอ บานเหลอ่ื ม อำเภอหวยแถลง และอำเภอชมุ พวง อำเภอลำทะเมนชัย มีลักษณะเปน พืน้ ท่ีลูกคล่ืนลอนต้ืนท่ีสูง สลับทน่ี า บางตอนเปน พนื้ ทร่ี าบลุมบรเิ วณรมิ ฝง แมน้ำลำเชยี งไกร และลำปลายมาศ ~8~
4) บริเวณที่ราบลุมทางตอนเหนือของจงั หวดั มีความสูงจากระดับนำ้ ทะเลนอยกวา 200 เมตร อยู ในเขตอำเภอบัวใหญ อำเภอคง อำเภอโนนสูง อำเภอประทาย อำเภอพิมาย อำเภอสีดา อำเภอบัวลาย และ อำเภอเมืองยาง มลี กั ษณะเปนพ้นื ท่ลี กู คลนื่ ลอนต้นื และมีทร่ี าบลมุ บรเิ วณริมฝง แมนำ้ ลำน้ำที่สำคัญ : ไดแก แมน้ำมูล พื้นที่ตนน้ำคือเขตเทือกเขาทางตะวันตกและทิศใต ตนน้ำอยูท่ี เทอื กเขาสนั กำแพง ทางทศิ ใตข องอำเภอปกธงชัย ระยะตนนำ้ มสี ภาพเปน ลำธารนำ้ มีแกง หนิ มากมาย ชาวบาน เรียกระยะตนน้ำนี้วา “หวยหุบปากกาง” เมื่อแปรสภาพเปนแมน้ำมูล ไหลผานอำเภอครบุรี อำเภอโชคชัย อำเภอจักราช อำเภอพิมาย อำเภอโนนสูง อำเภอชุมพวง อำเภอประทาย เขาสูเขตจังหวัดบรุ ีรัมย ที่เสนแบง เขตอำเภอคูเมอื งกบั อำเภอพทุ ไธสง แมน ้ำมูลมีสายน้ำลำธารซ่ึงไหลมาจากเมือกเขาสันกำแพง และเทอื กเขาดง รกั มากมาย สาขาสำคญั ของแมน้ำมูล ไดแก 1. ลำปลายมาศ ตนน้ำอยูที่เขตอำเภอเสงิ สาง ไหลผา นเสน แบง เขตอำเภอครบุรี เขาเขตจังหวดั บรุ รี ัมย แลว วกกลับเขาจงั หวัดนครราชสีมา ไหลผา นอำเภอหวยแถลง อำเภอพมิ าย อำเภอชมุ พวง รวมกับแมน้ำมูลท่ี อำเภอชุมพวง 2. ลำตะคอง ตนน้ำอยูที่เขตอำเภอปากชอง ไหลผานอำเภอสีคิ้ว อำเภอสูงเนิน อำเภอขามทะเล สอ อำเภอเมือง ไปลงแมน ้ำมลู ท่ีอำเภอจกั ราช 3. ลำพระเพลิง ตนน้ำอยูที่เขตอำเภอปกธงชัย รวมกับแมน้ำมูลที่อำเภอโชคชั ย นอกจากน้ยี ังมี ลำเชงิ ไกร ลำจักราช ฯลฯ แมแ ตแ มนำ้ ชี ที่ไหลผา นพน้ื ท่ีทางตอนเหนือของจังหวัด ก็ ไหลลงแมน้ำมูลเชนกัน แมน้ำนี้จึงเปรียบประดุจเสนเลือดของอีสาน แมน้ำและลำน้ำตางๆ ที่กลาวมานี้สวน ใหญอยใู นบรเิ วณทล่ี มุ ตอนกลางของจังหวดั ซง่ึ พืน้ ที่สว นใหญใชป ระโยชนเ พ่ือการทำนา ~9~
4. ลักษณะภูมิอากาศของจังหวัดนครราชสมี า ลักษณะอากาศทั่วไปของจังหวัดนครราชสีมาอยูภายใตอิทธิพลของมรสุม 2 ชนิด คือ มรสุม ตะวันออกเฉียงเหนือ(เริ่มตั้งแตประมาณกลางเดือนตุลาคมถึงเดือนกุมภาพันธ) มรสุมนี้มีแหลงกำเนิดจาก บริเวณความกดอากาศสงู ในซกี โลกเหนือแถบประเทศมองโกเลียและจนี พัดพาเอามวลอากาศเยน็ และแหงจาก แหลง กำเนิดเขามาปกคลมุ ประเทศไทย ทำใหบ รเิ วณจงั หวดั นครราชสมี าประสบกับภาวะอากาศหนาวเย็นและ แหง แลง โดยทัว่ ไป สวนมรสมุ อีกชนิดหนง่ึ คือมรสมุ ตะวันตกเฉยี งใต (เริ่มตั้งแตก ลางเดือนพฤษภาคมถึงกลาง เดือนตุลาคม) มรสมุ น้ีมีแหลง กำเนดิ จากบรเิ วณความกดอากาศสงู ในซีกโลกใต บรเิ วณมหาสมุทรอนิ เดยี ซ่ึงพัด ออกจากศูนยก ลางเปนลมตะวนั ออกเฉียงใตและเปลี่ยนเปนลมตะวันตกเฉียงใต เมื่อพัดขามเสนศูนยส ูตร พัด พาเอามวลอากาศชนื้ จากมหาสมุทรอนิ เดียมาสปู ระเทศไทย ทำใหบ รเิ วณจังหวัดนครราชสีมามเี มฆมากและฝน ตกชุกโดยทว่ั ไป ฤดูกาลของจงั หวดั นครราชสมี า เมอ่ื พิจารณาตามลักษณะลมฟา อากาศของประเทศไทยแบงออก ไดเ ปน 3 ฤดู ดงั นี้ ฤดูหนาว เริ่มตั้งแตก ลางเดอื นตุลาคมถึงเดือนกุมภาพันธ เมื่อมรสุม ตะวันออกเฉียงเหนอื ปกคลุม จงั หวดั นครราชสีมาตัง้ แตกลางเดือนตุลาคม ในชวงกลางเดือนตุลาคม นานราว 1-2 สปั ดาห เปนชวงเปลี่ยน ฤดจู ากฤดูฝนเปน ฤดหู นาว อากาศแปรปรวน ไมแนนอน อาจเรม่ิ มีอากาศเย็นหรืออาจยงั มีฝนฟา คะนองในบาง ปฤดูหนาวอาจเริ่มตนชากวากำหนดนี้ได ทั้งนี้ขึ้นอยูกับความกดอากาศสูงจากประเทศจีนที่แผลงมาปกคลมุ ประเทศไทยถาแผมาชาฤดูหนาวจะเรม่ิ ประมาณปลายเดือนตุลาคมเปน ตน ไป ฤดูรอน เริ่มตั้งแตกลางเดือนกุมภาพันธถึงกลางเดือนพฤษภาคม ซึ่งเปนชวงเปลี่ยนจากมรสุม ตะวนั ออกเฉียงเหนอื เปนมรสุมตะวนั ตกเฉียงใต และเปนระยะทีข่ ้ัวโลกเหนือหนั เขาหาดวงอาทิตย โดยเฉพาะ เดือนเมษายนบริเวณจังหวัดนครราชสีมา ดวงอาทิตยอยูตรงศีรษะในเวลาเท่ียงวัน ทำใหไดรับความรอนจาก ดวงอาทิตยเต็มที่ สภาวะอากาศจึงรอนอบอาวทั่วไป ในฤดูนี้แมวาโดยทั่วไปจะมีอากาศรอนและแหงแลง แตบางครั้งอาจมีมวลอากาศเย็นจากประเทศจีนแผลงมาปกคลุมถึงประเทศไทยตอนบน ทำใหเกิดการปะทะ กันของมวลอากาศเย็นกบั มวลอากาศรอ นท่ีปกคลมุ อยกู อนแลว ซึ่งกอใหเ กดิ พายุฝนฟา คะนองและลมกระโชก แรงหรอื อาจมีลูกเห็บตกกอใหเกิดความเสียหายได พายุฝนฟา คะนองทเ่ี กิดข้นึ ในฤดูน้มี ักเรียกอีกอยางหน่ึงวา “พายฤุ ดูรอน “ ฤดูฝน เริ่มตั้งแตกลางเดือนพฤษภาคมถงึ กลางเดือนตุลาคม เปนชวงที่ลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต ซึ่งเปนลมรอนและชื้นจากมหาสมุทรอินเดีย พัดปกคลุมประเทศไทย และรองความกดอากาศต่ำ (รองฝน) ที่ พาดผานบริเวณภาคใตของประเทศไทยจะเลื่อนขึ้นมาพาดผานบริเวณประเทศไทยตอนบน ทำใหจังหวัด นครราชสมี า มฝี นตกชกุ ท่วั ไป และประมาณปลายเดอื นมิถุนายนรองความกดอากาศต่ำ(รอ งฝน) จะพาดผาน บริเวณประเทศจีนตอนใต ทำใหฝนลดลงระยะหนึ่งและเรียกวาเปนชวงฝนทิ้ง ซึ่งอาจนานประมาณ 1.-2 สัปดาห หรือบางปอาจเกิดขึ้นรุนแรงและมีฝนนอยนานนับเดือน ในเดือนกรกฎาคมปกติจะมีรองความกด อากาศ (รองฝน) จะเลื่อนกลับลงมาทางใตพาดผานบริเวณจังหวัดนครราชสีมาอีกครั้งหนึง่ ทำใหมีฝนตกชุก ตอเนื่องอีก จนกระทั่งมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือพดั เขามาปกคลมุ ประเทศไทยแทนท่ีมรสุมตะวันตกเฉียงใต ประมาณกลางเดือนตลุ าคม ประเทศไทยตอนบนจะเรม่ิ มอี ากาศเยน็ และฝนลดลง ~ 10 ~
จากผลการตรวจอากาศของสถานีอุตุนิยมวิทยานครราชสีมา อ.เมือง จ.นครราชสีมา พอสรุปขอมูล ทางอุตนุ ิยมวทิ ยาทีส่ ำคัญไดดังนี้ ในชวงฤดูหนาวซึ่งเปนระยะที่มรสุมตะวันออกเฉียงเหนือพัดปกคลุมประเทศไทย อากาศในจังหวัด นครราชสีมา จะแหงแลงและหนาวเย็น ตอนรุงเชาอากาศจะชุมชื้นความชื้นสัมพัทธมีคาสูงและจะลดต่ำลง อยา งรวดเรว็ ในตอนบา ยถึงเย็น สวนในชว งฤดรู อน อากาศจะแหงแลง และรอ นอบอาวมาก ความชืน้ สมั พัทธจะ ต่ำมาก และความชื้นสัมพัทธจะคอยๆ สูงขึ้นเมื่อเริ่มเขาฤดูฝน คือเมื่อมรสุมตะวันตกเฉียงใตพัดปกคลุม ประเทศไทยลมน้ีเปน ลมที่พดั จากทะเลจึงพดั พาเอาไอน้ำและความชุม ชนื้ มาดว ย ทำใหค วามช้ืนสัมพัทธสูงข้ึน เปนลำดับตลอดฤดูฝน โดยคาความชื้นสัมพัทธเฉลี่ยตลอดทั้งป 71% ความชื้นสัมพัทธสูงสุดเฉลี่ย 89% ความชน้ื สมั พัทธต ่ำสุดเฉลย่ี 49% และคาความช้ืนสมั พทั ธต่ำสดุ ตรวจวัดได 12% 1. อณุ หภมู ิ เนื่องจากพืน้ ท่ีสว นใหญข องจังหวดั นครราชสีมาเปนพน้ื ทร่ี าบสูง มปี าและทิวเขาสูงกนั้ เขต แดนเปนแนวยาว อากาศจึงคอนขางรอนอบอาวมากในฤดูรอน และในฤดูหนาวก็คอนขางหนาวเย็นโดย อุณหภมู เิ ฉล่ยี ตลอดปประมาณ 27.4 องศาเซลเซียส อณุ หภมู ิตำ่ สุดเฉล่ีย 22.7 องศาเซลเซียส อุณหภูมิสูงสุด เฉลี่ย 33 อาศาเซลเซียส เดือนที่มอี ากาศอบอาวมากทีส่ ุดคือ เดือนเมษายน ตรวจวัดได 42.7 องศาเซลเซยี ส เมอ่ื วนั ท่ี 7 เมษายน 2522 สวนในฤดูหนาวเดือนทหี่ นาวที่สุดคอื เดือนมกราคม ตรวจวัดได 6.2 องศาเซลเซียส 2. ฝน ฝนที่ตกในจังหวัดนครราชสีมาสว นใหญเ ปนฝนเนอื่ งจากพายดุ เี ปรสชั่นท่เี คลอ่ื นตวั จากทะเลจีน ใต ผา นประเทศเวยี ดนามเขาสภู าคตะวันออกเฉียงเหนอื ของประเทศไทย ถา ปใ ดพายดุ ีเปรสชั่นจากทะเลจีนใต เขามาทางภาคตะวนั ออกเฉียงเหนอื ไดนอย ในปนั้นบริเวณภาคตะวันออกเฉียงเหนือและจังหวัดนครราชสีมา จะมีความแหงแลง มีปริมาณฝนตกนอย แตโดยปกติแลวพายุดีเปรสชั่นจะเคลื่อนผานเขามาในบริเวณภาค ตะวันออกเฉียงเหนือประมาณปละ 2-3 ลูกทำใหปริมาณฝนอยูในเกณฑดี สวนฝนที่เกิดจากมรสุมตะวันตก เฉียงใตนั้นมีปริมาณนอย เพราะจังหวัดนครราชสีมามีเทือกเขาเพชรบูรณกับเทือกเขาดงพญาเย็นอยูทาง ตะวันตก และเทือกเขาสันกำแพงกับเทอื กเขาพนมดงรกั อยูทางใตเปน เคร่ืองกีดขวางมิใหมรสุมตะวนั ตกเฉยี ง ใตพัดเขามาถึงโดยสะดวก จึงทำใหมีฝนตกนอย สำหรับปริมาณฝนเฉลี่ยตลอดทั้งปไดประมาณ 1,019.2 มิลลิเมตร และมีจำนวนวันที่ฝนตกเฉลี่ย 105 วัน เดือนที่มีฝนตกมากทีส่ ุดคือเดือนกันยายน มีปริมาณน้ำฝน เฉล่ีย 202.3 มลิ ลิเมตร ปริมาณฝนสูงสดุ ใน 24 ช่วั โมง ตรวจวัดได 143.7 มิลลิเมตร เมือ่ วันท่ี 12-14 ตุลาคม 2553 มปี รมิ าณฝนตกหนกั รวม 190 มลิ ลิเมตร กอ ใหเกดิ นำ้ ทวมโดยท่วั ไปในทุกอำเภอ 3. ลม ระบบการพัดเวียนของลมในจังหวัดนครราชสีมามีความชัดเจนดี โดยในฤดูหนาวมรสุม ตะวันออกเฉียงเหนือซึ่งพัดปกคลุมประเทศไทยในชวงเดือนตุลาคมถึงเดือนมกราคม ลมสวนใหญเปนลม ตะวันออกเฉยี งเหนอื มีกำลงั เฉลีย่ ประมาณ 4-6 กม./ชม. และในตอนตนฤดูรอน ลมพัดแปรปรวน กำลังออน จนถึงเดือนเมษายนลมจะเปลี่ยนเปนทิศตะวันตกเฉียงใต กำลังเฉลี่ยประมาณ 4-6 กม./ชม. ในชวงฤดูฝน ~ 11 ~
ระหวางเดือนพฤษภาคมถึงเดอื นมถิ นุ ายน ลมยงั คงพัดทศิ ตะวนั ตกเฉยี งใตมกี ำลงั เฉลีย่ ประมาณ 6-7 กม./ชม. และในชวงเดือนกรกฎาคมถึงกันยายน ลมเปลี่ยนเปนทิศตะวันตก มีกำลังลมเฉลี่ยประมาณ 4-7 กม./ชม. สำหรับกำลังลมสูงที่สุดที่เคยตรวจไดในฤดูตางๆ มีดังนี้ ฤดูหนาว ตรวจวัดลมสูงสุดได 81 กม./ชม. ทิศ ตะวนั ออกเฉยี งเหนือและทิศตะวนั ออก ในเดือนพฤศจิกายน ฤดูรอน ตรวจวดั ลมสงู สุดได 98 กม./ชม. ทิศใต ในเดอื นเมษายน สว นในฤดฝู น ตรวจวดั ลมสูงสดุ ได 107 กม./ชม. และเปนลมท่พี ดั แรงที่สดุ ในคาบทศิ ตะวันตก เฉียงใต 5. ทรัพยากรธรรมชาติของจงั หวัดนครราชสีมา ดนิ ลักษณะดิน สภาพของดินในจังหวัดนครราชสีมาสวนใหญเปนดินรวนปนทราย เก็บความชุมชื้นไดนอย มีความ อุดมสมบูรณต่ำ และมีสวนที่เปนดินเค็มถึงรอยละ 30.05 ของพื้นที่ทั้งจังหวัด มีพื้นที่เพียงบางสวนที่เปนดิน เหนียว มคี วามอดุ มสมบรู ณปานกลางและคอนขางสงู ซ่งึ เหมาะแกก ารเกษตรกรรมเพียงรอยละ 30.5 ของเน้ือ ทที่ ้ังหมด ลักษณะของดิน สามารถแบง ออกตามลักษณะกลุมดินไดเ ปน 4 กลมุ คือ - กลุม ดินไร ครอบคลมุ พื้นที่ประมาณรอยละ 55 ของพ้นื ทท่ี ัง้ หมด - กลุมดนิ นา ครอบคลมุ พ้ืนท่ปี ระมาณรอยละ 20 ของพน้ื ท่ีท้งั หมด - กลุมพ้นื ที่ภูเขา ครอบคลุมพนื้ ท่ปี ระมาณรอ ยละ 15 ของพื้นทที่ ั้งหมด - กลุมดินคละ ครอบคลมุ พ้ืนทปี่ ระมาณรอ ยละ 10 ของพน้ื ทีท่ ั้งหมด จังหวัดนครราชสีมา มีพื้นที่ทั้งหมด 12,808,728 ไร มีพื้นที่บริเวณคราบเกลือบนผิวดิน นอยกวา รอยละ 1 - มากกวารอยละ 50 ของพื้นท่ี รวมจำนวน 3,849,254 ไร คิดเปนรอยละ 30.05 ของพื้นที่ท้ัง จงั หวัด โดยแยกตามระดบั ความเค็มหรอื คราบเกลือบนผวิ ดนิ สรปุ ไดด งั น้ี 1) คราบเกลอื บนผวิ ดนิ มากกวา 50 % จำนวน 71,070 ไร (รอยละ 1.85) 2) คราบเกลือบนผวิ ดนิ 10-50 % จำนวน 115,872 ไร (รอ ยละ 3.01) 3) คราบเกลอื บนผวิ ดิน 1-10% จำนวน 1,473,636 ไร (รอ ยละ 38.28) 4) คราบเกลอื บนผวิ ดนิ นอ ยกวา 1% จำนวน 2,188,676 ไร (รอ ยละ 56.86) ปา ไม จำนวนพ้ืนทป่ี า ไม (อุทยานแหงชาติ วนอุทยาน ปาสงวน) ปาไมที่สำคัญในจังหวัดนครราชสีมา ไดแก ปาดิบแลง ปาเบญจพรรณ และปาเต็งรัง พรรณไมสำคัญ ทข่ี ้ึนอยู ไดแก ประดู แดง มะคาโมง ยาง เต็ง รัง เหยี ง พลวง เปน ตน พน้ื ทีเ่ ขต ปา อนุรักษซ่ึงยังคงความอุดม สมบูรณดวยทรัพยากรปาไมและสัตวปา สวนใหญอยูดานทิศใตของจังหวัด ไดแก อุทยานแหงชาติเขาใหญ อุทยานแหงชาตทิ บั ลาน และเขตหามลาสตั วปา เขาแผงมา ปจจุบันสถานการณการลักลอบตัดไมทำลายปาในพื้นที่จังหวัดนครราชสีมาทวีความรุนแรงมากขึ้น ไดถกู จัดอันดบั เปน จังหวัดที่มีความวกิ ฤตรุนแรงดานการบุกรกุ ทำลายทรพั ยากรปาไมเปน 1 ใน 3 จังหวัดของ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และเปน 1 ใน 12 จังหวัดของประเทศ โดยเฉพาะปญหาการลักลอบตัดไมพะยงู ซ่ึงเปน ชนิดไมทตี่ ลาดตางประเทศมีความตองการสูงและมีราคาแพง พบมากในบริเวณเขตอุทยานแหงชาติทับ ลาน ทองทอี่ ำเภอครบุรี และอำเภอเสิงสาง นอกจากน้ียงั มีปญ หาการบุกรุกพ้ืนท่ีปา เพ่ือเปนที่ทำกินและใช ประโยชนอ่ืนๆ อกี ดว ย ~ 12 ~
แหลงนำ้ แหลง น้ำธรรมชาติ แหลง นำ้ ธรรมชาตทิ ่ีสำคญั 9 ลุมน้ำ ไดแ ก ลุมนำ้ มูลตอนบน, ลุมนำ้ ลำพระเพลิง, ลุมน้ำ ลำมลู ตอนลาง, ลุมน้ำลำปลายมาศ, ลมุ นำ้ ลำตะคอง,ลมุ น้ำลำเชียงไกร,ลมุ น้ำลำสะแทด ลมุ นำ้ ลำชี และลุมน้ำ ลำจักราช รวมพื้นที่ลุมน้ำ 20,905 ตร.กม. ปริมาณน้ำฝนเฉลี่ย 1,078.6 มม./ป ปริมาณน้ำทาเฉลี่ย 3,512 ลาน ลบ.ม. / ป มพี น้ื ทชี่ ลประทาน 702,458 ไร คิดเปน รอยละ 8.57 ของพืน้ ท่ีจงั หวดั ทง้ั หมด อา งเก็บนำ้ สำคัญ อางเกบ็ น้ำขนาดใหญ - อางเกบ็ นำ้ ลำตะคลอง ความจุ 314.49 ลาน ลบ.ม.เมตร/ 127,540 ไร - อา งเก็บน้ำลำพระเพลงิ - ลำสำลาย ความจุ 149.80 ลานลบ.ม./84,960 ไร - อา งเก็บน้ำมลู บน - ลำแชะ ความจุ 416 ลาน ลบ./135,400 ไร - อางเกบ็ น้ำลำปลายมาศ -หวยเตย ความจุ 102.10 ลานลบ.ม./60,800 ไร อางเก็บน้ำขนาดกลาง - อา งเกบ็ นำ้ หว ยซบั ประดู ความจุ 28 ลานลูกบาศกเมตร - อา งเกบ็ นำ้ หวยบา นยาง ความจุ 7 ลานลกู บาศกเ มตร - อางเกบ็ น้ำลำเชยี งไกร ความจุ 21 ลานลกู บาศกเมตร - อา งเกบ็ นำ้ หว ยตะครอ ความจุ 10 ลานลกู บาศกเ มตร อา งเกบ็ น้ำขนาดเลก็ - อางเกบ็ น้ำชลประทานขนาดเล็กทม่ี อี ยูในเขต มีท้ังสิน้ 473 แหง อางเก็บน้ำลำตะคลอง อา งเกบ็ น้ำหว ยซบั ประดู ปรมิ าณฝนและปริมาณน้ำทา ปริมาณฝนคาเฉลี่ยรายปเทากับ 1,035 มม. โดยคาปริมาณฝนรายปเฉลีย่ ทีเ่ กิดขึ้นในชวง ฤดูฝน 873 มม. หรือคิดเปนรอยละ 84 ของทั้งหมดและมคี าปริมาณฝนรายปเฉลี่ยที่เกิดข้ึนในชวงฤดูแลง 163 มม. หรือคิดเปนรอ ยละ 16 ของทั้งหมด ปริมาณนำ้ บาดาล น้ำที่สูบข้ึนมาใชจากบอบาดาลและบอน้ำตื้นของพ้ืนที่ลุมน้ำในจังหวัดนครราชสมี า มีปริมาณรวม ทั้งสิ้น 50 ลาน ลบ.ม./ป หรือคิดเปนรอยละ 30 ของปริมาณน้ำบาดาลที่สามารถพัฒนาไดในพื้นที่ลุมน้ำมูล โดยไมเ กดิ ผลกระทบตอสง่ิ แวดลอม ซ่ึงมคี าประมาณ 170 ลาน ลบ.ม./ป การพฒั นาน้ำบาดาลข้ึนมาใชไมควร พฒั นาจนใกลเ คียงกบั ศกั ยภาพ เนื่องจากอาจมีความเสี่ยงในเชงิ ปรมิ าณและคุณภาพโดยเฉพาะเร่ืองความเค็ม และอาจทำใหเกดิ การแพรก ระจายของความเคม็ ดว ย ~ 13 ~
คุณภาพนำ้ ผิวดิน คุณภาพน้ำในแมน้ำมูลมีแนวโนมคุณภาพต่ำลง เมื่อมีระยะทางหางจากปากแมน้ำมากขึ้น ซึ่ง บริเวณที่ผานจังหวัดนครราชสีมา จะมีแนวโนมคุณภาพน้ำต่ำลง โดยมีคาเฉลี่ย DO ลดลง และมีคาความ สกปรกเพม่ิ มากข้นึ เขาเกณฑแหลงนำ้ ประเภทท่ี 4 และประเภทท่ี 5 แหลง น้ำผิวดนิ (แมนำ้ ลำคลอง เขอ่ื น อา งเก็บน้ำ บึง ฯ) แหลงน้ำธรรมชาติที่สำคัญของจังหวัดนครราชสีมามี 9 ลุมน้ำโดยมีพื้นที่ลุมน้ำที่อยูในจังหวัด นครราชสีมาประมาณ 20,905 ตารางกิโลเมตร อำเภอที่ไดรับน้ำจากลุมน้ำ ไดแก อำเภอชุมพวง พิมาย หวยแถลง จักราช โนนสูง เมือง เสิงสาง ครบุรี โชคชัย ปกธงชัย สูงเนิน ปากชอง ขามทะเลสอ สีคิ้ว โนนไทย ประทาย โนนแดง บัวใหญ ขามสะแกแสง คง แกงสนามนาง บา นเหล่อื ม หนองบญุ มาก รวม 23 อำเภอ 6. แหลงทองเทยี่ วของจงั หวัดนครราชสมี า ~ 14 ~
การที่จังหวัดนครราชสมี ามีพื้นท่ีกวางใหญแ ละมีประวัตคิ วามเปนมาอันยาวนาน นอกเหนือจากการ เปนแหลงรวบรวมศิลปวัฒนธรรมอันทรงคุณคาแลว ยงั เปนผลใหเ ปน แหลงกำเนิดทรัพยากรกรธรรมชาติ และ แหลงทอ งเท่ียวหลากหลายรูปแบบ สามารถแบง ยอ ยเปน ประเภทตา ง ๆ ไดห ลายรปู แบบ ไดแ ก ทรพั ยากรการ ทองเที่ยวประเภทธรรมชาติ ทรัพยากรการทองเที่ยวประเภทประวัติศาสตรโบราณสถานและศาสนาและ ทรัพยากรการทองเที่ยวประเภทศิลปวัฒนธรรม ประเพณี และกิจกรรมตามประเพณี หรือตามฤดูกาล จังหวัดนครราชสีมา มีสถานที่ทองเที่ยว หรือทรัพยากรการทองเที่ยวทั้ง 3 ประเภทดังกลาวจำนวน มากกวา 40 แหง ซึ่งมีขอมลู สำคัญ โดยสังเขป ดงั น้ี แหลง ทอ งเท่ียว ขอมูลโดยสังเขป และสถานที่สำคญั ตั้งอยูที่อำเภอเมือง เปนสัญลักษณของจังหวัดนครราชสีมา ซึ่งเปนที่เคารพ 1. อนสุ าวรียทา ว สักการะของชาวจังหวัดนครราชสีมาและจังหวัดใกลเคียง ทางราชการไดจัดใหมี สุรนารี และซมุ ประตู งานฉลองอนุสาวรียทาวสุรนารีเปนประจำทุกป ในเดือนมีนาคม ซึ่งถือเปนงาน ชุมพล ประจำปท ่สี ำคัญของจงั หวดั 2. พิพธิ ภัณฑสถาน ต้งั อยใู นบริเวณวดั สทุ ธจินดา อำเภอเมือง เปนสถานท่แี สดงศิลปวัตถโุ บราณตางๆ แหง ชาตสิ มเด็จ ทสี่ มเดจ็ มหาวีรวงศไ ดร ิเร่ิมรวบรวมโบราณวัตถุจำนวนมาก เปนพพิ ธิ ภัณฑท ี่อยูใน มหาวีรวงศ ความดแู ลรับผดิ ชอบของกรมศิลปากร สรางเมอื่ ป พ.ศ. 2497 3. วัดศาลาลอย ตั้งอยูในตัวเมือง บริเวณทางแยกทางหลวงสายนครราชสีมา-โชคชัยอำเภอเมือง ลักษณะเดน คือมีพระอุโบสถทรงสำเภาโตคลืน่ ประดับดวยวัสดุดินเผาจากดาน 4. วดั ปา สาลวนั เกวยี น เดมิ เปน วัดท่ที า วสรุ นารกี ับทานปลัดสำมี สรา งไวเมอ่ื ป พ.ศ. 2370 มเี จดีย 5. วดั ศาลาทอง บรรจุอฐั ขิ องทาวสุรนารอี ยทู ่ีวัดน้ี 6. วดั พระนารายณ อยูในตัวเมืองใกลกับสถานีรถไฟนครราชสีมา มีบุษบกตั้งผอบซึ่งบรรจุพระบรม มหาราช สารรี กิ ธาตุ และอัฐพิ ระอาจารยเสาร พระอาจารยม่นั และพระอาจารยสงิ ห และ 7. ศาลหลกั เมือง เจดยี ทอี่ อกแบบอยางงดงามบรรจอุ ัฐพิ ระราชสังวรญาณ (หลวงพอพุธ ฐานโิ ย) 8. ปราสาทหนิ พิมาย อยูบริเวณบานหัวทะเล อำเภอเมือง มีพระเจดียซึ่งบรรจุพระบรมสำรีริกธาตุ พระประธานในโบสถเปนพระพุทธรูปนั่งองคใหญ ปางปาเลไลยก ทำจากหิน สนั นิษฐานวา สรา งในสมัยขอม ตั้งอยูในตวั เมอื งบรเิ วณหลักเมอื ง ภายในบริเวณวัด มีศาลพระนารายณมหาราช เปน ท่ตี ั้งเทวรูปพระนารายณสี่กร เปน เทวรปู คูบ า นคูเมืองของจังหวดั นครราชสมี า อยูในตัวเมือง ใกลกับวัดพระนารายณมหาราช เปนศาลที่มีเสาหลักเมือง นครราชสีมา เปนที่เคารพสักการะของชาวเมือง สรางในป พ.ศ. 2231 สมัยพระนารายณม หาราช ตั้งอยูที่อำเภอพิมาย เปนพุทธสถานในลัทธิมหายาน สรางขึ้นราวพุทธศตวรรษท่ี 16 โดยพระเจา สุริยวรมันที่ 1 และตอเตมิ ในสมยั พระเจาชยั วรมันท่ี 7 ราวตนพทุ ธ ศตวรรษที่ 18 เรม่ิ สรางกอนปราสาทนครวัดในประเทศกัมพูชา เปน ศาสนสถานที่ งดงามทั้งสถาปตยกรรมและประติมากรรม และเปนสถานที่ทองเที่ยวสำคัญของ จังหวดั ~ 15 ~
แหลง ทอ งเท่ยี ว ขอ มลู โดยสังเขป และสถานที่สำคัญ ตั้งอยทู ่ีอำเภอพิมาย เปน แหลง ทองเทีย่ วประเภททีม่ คี วามงดงามตามธรรมชาติอัน 9. ไทรงามและเขอ่ื น เกดิ จากตนไทรใหญร ิมแมน ำ้ มูล อยูในความดูแลของกรมชลประทาน พิมาย ตั้งอยูที่ตำบลบานโพธิ์ อำเภอเมือง เปนโบราณสถานปราสาทหินทราย มีองค 10. ปราสาทหนิ ปราสาทอยูตรงกลาง สันนิษฐานวา สรางประมาณ ป พ.ศ. 1625 พนมวนั ตำบลเสมา อำเภอสูงเนิน เปนเมืองโบราณ มีศิลปะสมัยทวาราวดี และมีสิ่งที่ 11. เมืองเสมา นาสนใจ ไดแก พระพุทธไสยาสน เปนพระพุทธรูปองคใหญ ความยาว 11.70 เมตร ธรรมจักรศิลา เสนผาศูนยกลาง 1.45 เมตร ตัวเมืองเสมาเปนเมืองโบราณ 12. วนอุทยานน้ำตก รูปไข มีคเู มอื งลอมรอบ วะภูแกว บานวะภแู กว ตำบลมะเกลอื ใหม อำเภอสูงเนิน เปน สถานที่พกั ผอ นตามธรรมชาติ 13. บา นดา นเกวียน มีน้ำตกในฤดฝู น 14. ถำ้ วัวแดง ตำบลดานเกวยี น อำเภอโชคชยั เปนแหลงงานหตั ถกรรมประเภทเครื่องปนดินเผา ลักษณะเครื่องปนดินเผาจะเปนสีดำเพราะมีแรเหล็กผสมอยูดวย ทำใหเกิดสีสัน 15. เขอ่ื นลำพระเพลิง สวยงาม ผลติ ภณั ฑเครอื่ งปน ดินเผาดา นเกวียนมีชือ่ เสยี งท้ังใน และตา งประเทศ 16.แหลง ผา ไหม ตำบลเฉลียง อำเภอครบุรี เปนพุทธสถาน ที่พักผอน และเปนที่ตัง้ ของสำนักสงฆ ปก ธงชัย ถำ้ ววั แดง ภายในผนังถำ้ มีภาพแกะสลักรูปพระศวิ ะประทับอยบู นหลังโคอุศุภราช 17. พพิ ิธภัณฑส ถาน สันนิษฐานวาคงเกิดขึ้นสมัยขอม บริเวณถ้ำวัวแดงเปนปาดงดิบ มีตนไมข้ึน แหง ชาตพิ มิ าย หนาแนน และเขยี วชอุมตลอดป 18. แหลง โบราณคดี ตำบลตะขบ อำเภอปกธงชัย เปนเขื่อนเก็บน้ำเพื่อใชในการเกษตร มีทิวทัศน บา นปราสาท สวยงาม รม รนื่ เหมาะแกก ารพกั ผอ น เรม่ิ กอ สรา งต้งั แต ป พ.ศ. 2506-2513 19. วดั เทพพทิ กั ษ ตำบลเมอื งปก อำเภอปกธงชัย เปน ศูนยรวมการผลติ และจำหนา ยผา ไหมคุณภาพ ปณุ ณาราม ดี ไดร ับความนิยมจากนกั ทอ งเที่ยวในการเดนิ ชมแหลง ผลิต และเลอื กซอ้ื สินคา 20. เขอ่ื นลำตะคอง ผาไหม ซึ่งมตี งั้ แตการผลิตในระดับครวั เรอื น จนถงึ โรงงานขนาดใหญ มีการจดั งานเทศกาลไหมปก ธงชัยในชว งเดอื นธันวาคม ทุกป เปน พิพิธภัณฑสถานกลางแจง และอาคารพพิ ิธภัณฑ มวี ตั ถโุ บราณศิลปะสมยั ขอม จดั แสดงไวจ ำนวนมาก ตำบลธารปราสาท อำเภอโนนสงู เปน แหลง ทองเท่ียวทางวฒั นธรรมของภาค ตะวันออกเฉยี งเหนือมีการขุดคน หลุมฝง ศพ 3 หลุม ความลกึ ประมาณ 5 เมตร ได พบโครงกระดูกของมนษุ ยก อนประวัติศาสตร จำนวน 60 โครง และโบราณวัตถุ อีกจำนวนมาก มีอายุประมาณ 3000 ป ตำบลกลางดง อำเภอปากชอ ง เปนวัดอยบู ริเวณเชิงภเู ขาสีเสยี ดอา มีพระพทุ ธรูป องคใ หญส ีขาวประดิษฐานอยบู นภูเขา มองเห็นไดใ นระยะไกล ภูมิประเทศบริเวณ วดั สวยงามและเปน ธรรมชาติ เปน สถานทีป่ ระกอบศาสนกจิ ดา นวิปสสนา และ เปนทสี่ กั การะของประชาชน ตำบลลาดบัวขาว อำเภอสีคว้ิ เปน อางเก็บน้ำทอ่ี ยูใกลทางหลวงหมายเลข 2 ผูผา นไปมาสามารถมองเหน็ ทวิ ทัศนอนั สวยงามของอางเกบ็ นำ้ ได ลอมรอบดว ย ภูเขาเหมาะแกการพกั ผอนหยอนใจ มีบรเิ วณพักผอน และจดุ ชมวิวเปน สัดสวน ~ 16 ~
แหลง ทองเทย่ี ว ขอมลู โดยสงั เขป และสถานท่สี ำคัญ 21. อทุ ยานแหง ชาติ อำเภอปากชอง เปนสถานท่ที องเทีย่ วตามธรรมชาติ มภี ูมิประเทศสวยงาม มี เขาใหญ สถานทีท่ อ งเท่ียวภายในอทุ ยานหลายแหง เชน น้ำตกเหวสวุ ตั น้ำตกกรองแกว นำ้ ตกผากลว ยไม สภาพปาไมสมบูรณ มีสัตวปาหลากหลายชนดิ รวมถึงสตั วป าหา ยาก เปนปามรดกโลก 22. ตลาดผลไม ตำบลกลางดง อำเภอปากชอง เปน ตลาดขายผลไมข นาดใหญ โดยเปน ผลไมท กุ กลางดง ชนดิ จากไร ในอำเภอปากชอ ง ผลไมทม่ี ีชือ่ มากท่ีสุด คือนอ ยหนา 23. สวนสัตว กม.ที่ 13 ถนนนครราชสีมา – โชคชยั เปน สวนสัตวแ หง ท่ี 5 ของประเทศ นครราชสีมา ลกั ษณะเปนแบบกึ่งเปด และก่ึงปด มพี ้นื ทก่ี วาง กวา 500 ไร มี สตั วปาที่ นา สนใจหลากหลายประเภท โดยเฉพาะสตั วปาซาฟารี 24. พพิ ธิ ภณั ฑไ มก ลาย บานโกรกเดอื นหา ต.สุรนารี เปน แหลงที่ขุดพบไมก ลายเปนหนิ ทีม่ ีอายมุ ากกวา60 เปน หนิ ลานป จำนวนมาก เปนพิพิธภัณฑไมกลายเปนหินแหงแรกในทวีปเอเชีย ในการ ดูแลของกรมทรัพยากรธรณี 25. แหลง โบราณคดี อยูที่ตำบลพลสงคราม อำเภอโนนสูง มีการขุดคนซากโบราณวัตถุ และโครง บานโนนวดั กระดูกมนุษยยุคกอนประวัติศาสตร ตั้งแต พ.ศ. 2547 และรองรอยหลักฐาน จำนวนมาก เปนแหลงโบราณคดีท่ีมีขนาดใหญทีส่ ุดในประเทศไทย โดยหลักฐาน ท้งั หมดเกบ็ ไวท ่ีพิพธิ ภัณฑสถานแหง ชาตพิ มิ าย 26. จมิ ทอมสันฟารม จิมทอมปสัน ฟารม มีเจตนารมณที่จะอนุรักษและถายทอดมรดกทางวัฒนธรรม อันทรงคณุ คาของชาวไทยเชอื้ สาย ลาวซ่งึ อาศัยอยทู างภาคตะวันออกเฉียงเหนือสู สายตาชาวไทยและชาวตางชาติ เพื่อสรางสำนึกใน คุณคาของประเพณีและ วัฒนธรรมอสี านอันเกาแกและงดงาม ฟารมไดถือกำเนิดขึน้ บนพื้นที่กวา 600 ไร บนเชงิ เขาพญาปราบ ตำบลตะขบ 27. อนุสรณส ถาน ต้งั อยูท่ี ต.ทาอา ง อ.โชคชยั จ.นครราชสมี า สถานที่เท่ยี วแหงใหมของโคราชท่ีเพ่ิง เทวาลัย ไทรทองเทพ เปดตัวเมืองกลางป 52 นีเ้ อง อนสุ รณส ถานเทวาลัยไทรทอง เทพนมิ ิต หรือทีเ่ รียก นมิ ติ ร กันวา สวนสมเด็จพระนเรศวร เปนสถานที่ประดิษฐานพระบรมรูปวีรกษัตริย 3 พระองค คอื สมเดจ็ พระนเรศวรมหาราช สมเดจ็ พระเอกาทศรส และสมเด็จพระ พ่ีนางสพุ รรณกัลยา 28. ปาลโิ อเขาใหญ ปาลิโอ เปน สถานทพ่ี กั ผอนสวยงามของเอกชน เหมาะใหค นมาเดนิ เที่ยว ถายรูป ช็อปปง ออกแบบกอ สรางสไตลอติ าลี ต้งั อยูบ ริเวณทางเขา เขาใหญ อำเภอปาก ชอ ง จงั หวัดนครราชสมี า 29. พรโี ม เพยี ซซา Primo Piazza (พรีโม เพียซซา) แหงนี้จำลองสถานที่มาจาก หมูบานในแควน ทัสกานี ประเทศอิตาลี เปนแหลงทองเที่ยวที่สวยงาม อำเภอปากชอง นครราชสีมา จากเปน แหลงผลิต ไขไ หมจำหนายใหสมาชิกเกษตรกรเพื่อรับซ้ือรัง สดในการผลติ เสนไหมและเปนพ้ืนทปี่ ลกู หมอ นอันเปน อาหารหลักของหนอนไหม ปจ จบุ ันจดั เปน แหลงทอ งเทย่ี วเชิงเกษตร โดยจดั ใหเ ขา ชมในชว งเดือนธนั วาคม 30. เดอะบลูม ตำบลพญาเย็น อำเภอปากชอ ง จงั หวัดนครราชสีมา อยูห ลกั กโิ ลเมตรที่ 144 ถนน มิตรภาพ เขาซอยผา นศึก 7 กโิ ลเมตร มสี วนดอกไมใ หญ ทามกลางขนุ เขา ~ 17 ~
แหลงทอ งเทยี่ ว ขอมูลโดยสังเขป และสถานท่ีสำคัญ เปน แหลง ทอ งเทย่ี วชมไมด อกชวงฤดูหนาว ในอำเภอวังน้ำเขยี ว ณ บรเิ วณแยกวัด 31. ฟลอราพารค โพธิ์เฉลิมพระเกียรติ (ทางหลวงหมายเลข 3052 วังน้ำเขียว – เขาแผงมา (Flora Park) กโิ ลเมตรที่ 9) ตำบลวงั น้ำเขยี ว อำเภอวงั น้ำเขยี ว จงั หวัดนครราชสีมา 32. อทุ ยานลานบุญ ตงั้ อยูรมิ ถนนมติ รภาพ เลยทางเขา อำเภอสีคว้ิ มาประมาณ 2 กโิ ลเมตร จะเหน็ องค มหาวิหารสมเด็จพระ พระขนาดใหญเปนรูปหลอสมเด็จพระพุฒาจารย (โต พรหมรังษี) แหงวัด พุฒาจารย (โต พรหม ระฆงั โฆษติ ารามองคใ หญท สี่ ดุ ในประเทศไทย รังส)ี 33. ฟารม โชคชยั ดินแดนที่ไดสมญาวาเปนตนแบบคาวบอยในเมืองไทย พื้นที่ 200 ไร มีการจัด กิจกรรมทองเที่ยวเชิงเกษตร ฟารมโคนม สัมผัสวิถีชนบทตามแบบฉบับ 34. ผาเก็บตะวนั ชาวตะวนั ตก ตั้งอยูท ีอ่ ุทยานแหงชาตทิ ับลาน ต.ไทยสำมัคคี อ.วังน้ำเขียว จ.นครราชสีมา เปน 35. ตลาดยาโม จุดชมววิ ทส่ี วยงามแหง หนึง่ ของ อุทยานแหง ชาติทบั ลาน 100 ป ตลาดนีเ้ พ่ิงเปดมาไมนาน เปน ตลาดมื้อเย็นและค่ำ อยบู นถนนมขุ มนตรี ติดตลาด 36. ทุงกังหนั ลม สวายเรยี ง หว ยบง ทุงกังหนั ลมหวยบง อำเภอดานขุนทด เปนแหลงผลิตกระแสไฟฟา พลังงานลมแหลง ใหญท ่สี ดุ ของประเทศ ตัง้ อยูบ นพ้นื ทก่ี วา 10000 ไร 37. หินงอกหินยอ ย วัดพายัพ ถนนชุมพล ตำบลในเมือง อำเภอเมือง จังหวัดนครราชสีมา วัดแหงนี้มี วดั พายัพ การจำลองถ้ำหินงอกหินยอย เปนที่ประดิษฐานพระพุทธรูปโบราณอายุกวา 300 ป พระอารามหลวง เปนเขาสูงชันเปนแนวยาว เมื่อมองจากที่ไกลๆคลายสันคอมา จึงเรียกวา เขาแผง 38. เขาแผงมา หรอื มา เขาลูกนี้เคย ปกคลุมไปดวยปา มพี ้ืนท่กี วางขวางกวา แสนไร อยใู นเขตพืน้ ที่ อ. วังน้ำเขียว จ.นครราชสีมา เปนแหลงชมฝูงกระทิงปาธรรมชาติ อยูในการดูแล เขาภูหลวง ของ มูลนธิ คิ ุมครองสตั วปาและพรรณพืชแหง ประเทศไทยในพระบรมราชนิ ปู ถัมภ ตลาดกลางคืน แหลง ทอ งเที่ยวแหงใหมของอำเภอปากชอ ง 39. เขาแคน ปากชอง อำเภอสคี ้ิว จงั หวดั นครราชสีมา 40. ภาพเขียนสีทถ่ี ำ้ เขา อำเภอเฉลิมพระเกยี รติ จันทรง าม 41. แหลงบรรพชวี นิ และ พพิ ธิ ภัณฑซ ากชางโบราณ ทีม่ า ; http://thai.tourismthailand.org ~ 18 ~
หนวยการเรียนรูที่ 2 เรอื่ ง ยอ นเร่ืองเมืองโคราช ~ 19 ~
หนว ยการเรยี นรูที่ 2 เรือ่ ง ยอ นเรอ่ื งเมืองโคราช 1. ประวตั ศิ าสตรเ มืองนครราชสีมา คำวา นครราชสมี า เกดิ จากการรวมชอื่ เมอื งโบราณสองเมือง คือ เมืองโคราชและเมอื งเสมา ซึ่งอยูใน เขตอำเภอโนนสูง นครราชสีมาเคยเปนที่ตั้งของชุมชนโบราณหลายแหงตัง้ แตสมัยกอนประวัติศาสตร จนถึง สมัยที่มีการเผยแพรของวัฒนธรรมทวารวดีและวัฒนธรรมแบบขอมเขามาในดินแดนแถบนี้ เคยมีฐานะเปน เมือง “เจาพระยามหานคร” เชนเดียวกับเมืองนครศรีธรรมราชทางภาคใต และเมืองพิษณุโลกทาง ภาคเหนือ มีอำนาจปกครองหัวเมอื งนอยใหญในอีสานหลายแหง จากหลกั ฐานทางโบราณคดพี บวา มีชุมชน โบราณซง่ึ เปน รอ งรอยของมนุษยกอ นประวัติศาสตรตง้ั แตย ุคหินใหมตอ เนอ่ื งมาถงึ ยุคโลหะกระจายอยูทั่วไปใน จังหวดั นครราชสีมา คร้นั ถึงสมยั ประวัตศิ าสตร ก็มคี วามเจริญรงุ เรืองมาตง้ั แตสมยั ทวารวดี ซ่ึงมีศนู ยกลางอยูท่ี เมืองเสมา (Sema) ตั้งอยูบริเวณอำเภอสูงเนินในปจจุบัน เปนเมืองใหญเชื่อกันวาเปนที่ตั้งของรัฐศรีจนาศะ ตอมาในสมัยขอมพระนครมีการสรางเมืองโคราช(Angkor Raj) หรือ นครราช อยูในบริเวณเดียวกัน และ มี เมอื งพมิ ายเปน เมืองสำคญั ของขอมในบริเวณน้ี มีผเู สนอวาอาจมีความเปน ไปไดที่ เมอื งนครราช คือเมืองเดียวกันกับ เมืองราด ของ พอขุนผาเมือง เนื่องจากมีความสัมพันธใกลชิดกับเมืองพระนครหลาย ประการ นอกจากนี้รูปสลักกองทัพชาวสยามบนระเบียง ดานหนึ่งของ นครวัดอาจเปน ชาวสยามจากลุมแมน้ำมลู ที่เกี่ยวของกับเมืองนครราช และยังมีการกลาวถึงเมือง นครราชสีมาในพงศาวดารของกัมพูชาหลายครั้งดวย อยา งไรก็ตามมผี เู สนอวา นครราชสมี า นนั้ เปนคำไทยเปน คำใหม แยกเปนคำไดคือ นคร+ราช+สีมา แปลไดตรงตวั วา \"เมืองใหญ\" (นคร) \"อันเปนขอบขัณฑสีมาของราชอาณาจักร\" (ราช+สีมา) สวนคำวาโคราช (สำเนียงถิ่น: โค-หรฺ าด , ไทยกลาง: โค-ราด, เขมร: โก-เรียช ) นั้น นา จะเพยี้ นมาจาก นครราช (อานตามสำเนยี งวา คอน-หฺ ราด ซง่ึ เปนคำเรยี กนครราชสมี าแบบยอ ๆ ของชาวบา น) มากกวาทจ่ี ะเพยี้ นมาจาก โคราฆปุระ (Gorakhpur) ~ 20 ~
ที่เปนชื่อเมืองสมัยใหมในแควนเดียวกับเมือง อ โ ย ธ ย า (Ayodhya) ใน อ ิ น เดี ย ตาม ข อ สันนิษฐานของ สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุ ภาพ เนื่องจากตั้งอยูเปนบริเวณทีเ่ ปนชายขอบ ระหวางรัฐที่มีอำนาจ หรือในความหมายของ รัฐกันชน ในปจจุบัน นครราชสีมา จึงมี ประวัติศาสตรที่เกี่ยวพันกับความขัดแยง ระหวางรัฐอยูเสมอ เชน ระหวางสยามกับ กมั พูชา หรอื ระหวา งสยามกับลานชาง หรอื ใน บางครั้งไดมีความพยายามที่จะตั้งตัวเปนรัฐ อิสระไมขึ้นกับผูใด เฉกเชนเดียวกับบรรดาเมืองใหญอื่นๆ ในสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถไดปรากฏชื่อ เมอื งนครราชสมี า เปนเมอื งหน่งึ ทอี่ ยูในขอบขณั ฑสีมา ครั้นถึงสมัยกรุงศรีอยธุ ยาตอนปลาย สมเด็จพระนารายณมหาราชทรงเห็นวาเปนหัวเมืองใหญแ ละมี ความสำคัญทางยุทธศาสตร เนื่องจากเปนเมืองหนาดานของอยุธยาติดกับพรมแดนลาว (เขาใจวาเลยลำ สะแทด ซึง่ เปนลำน้ำสาขาของแมน ้ำมูลเหนือเมืองพิมายเปน เขตแดนลาว เพราะมีบนั ทึกไวใ นนิราศหนองคาย สอดคลองกบั วฒั นธรรมและภาษาท่ีเปล่ยี นไปดวย) จึงโปรดใหย า ยเมืองเสมา มาสรา งเมอื งใหม ณ ที่ต้ังปจ จุบัน โดยมนี ายชางชาวฝร่งั เศสเปนผอู อกแบบ ขนาดกวา ง 1,000 เมตร ความยาว 1,700 เมตร มีกำแพงเมอื งขนาด ใหญ มีปอมคายหอรบ และพระราชทานนามวา เมอื งนครราชสีมาทรงโปรดใหพระยายมราชเปนเจา เมอื ง เดอ ลาลแู บร ชาวฝร่ังเศสทเ่ี ขา มาสมยั สมเดจ็ พระนารายณมหาราช ไดเขยี นรายงานและบนั ทึกไวใน จดหมายเหตุ วา เมืองโคราชสีมา (Corazema) เปนหัวเมืองใหญ 1 ใน 7 มณฑล ตั้งอยูติดชายแดนของ ราชอาณาจกั รสยามกับเมืองลาว มีเมอื งบริวาร 5 เมือง ในชว งเริ่มตนสองปแรกของแผน ดนิ สมเด็จพระเพทราชา พระยายมราชเจาเมืองนครราชสีมาไดแข็งเมือง เนอื่ งจากไมพ อใจสมเดจ็ พระเพทราชา ทีก่ อ การยึดอำนาจและเปลีย่ นราชวงศ จงึ ไมขอข้นึ ตอ กรุงศรอี ยุธยา แต ถกู กองทัพกรงุ ศรอี ยุธยาใชเวลาปราบปรามโดยลอมเมืองอยูประมาณ 2 ป โดยใชอ บุ ายและกลยทุ ธปราบลงได เจาเมืองนครราชสีมา ไดหนีไปพึ่งเจาเมืองนครศรีธรรมราช ที่ไมพอใจสมเด็จพระเพทราชา เชนกัน แตถูก กองทพั อยุธยา ตามไปปราบปรามลงได และในเวลาตอมาเนื่องจากเมืองนครราชสมี า ถกู กองทัพอยธุ ยา ปราบ ปราบมใิ หเขมแขง็ เหมอื นแตกอ น ทำใหออนแอลงมาก มีกรณีชาวลาวช่อื อา ยบุญกวา ง อา งตวั เปนผวู ิเศษมีผูคน เขารวมเปน จำนวนมาก เปนที่เกรงกลวั ตอเจาเมืองและกรมการเมอื งจึงไดห ลอกลอ อายบุญกวางเพื่อจะไปตี อยุธยา แลวสงขาวไปยังอยุธยา เพื่อปราบปราบที่เมืองลพบุรี กบฏอายบุญกวางจึงสิ้นฤทธ์ิ ในชวงปลายกรุงศรีอยุธยามีการเกณฑทหารจากเมืองนครราชสีมา รวมกับหัวเมืองอื่น ๆ ไปชวย ปองกันพระนคร หลังจากกรุงศรอี ยธุ ยาลมสลาย เจาเมอื งพมิ าย และ กรมหม่นื เทพพพิ ธิ ไดต้ังตัวเปนชุมนุม อิสระที่สำคัญชุมนุมหนึ่งแตถูกปราบลงโดยพระเจาตาก หลังจากนั้นเมืองนครราชสีมาไดเปนฐานกำลังทาง ทหารและการปกครองที่สำคัญของไทยมาโดยตลอด โดยในสมัยกรุงธนบุรีไดถูกใชเปนฐานรวบรวมกำลงั ของ พระยาอภัยรณฤทธ์ิ และ พระยาอนุชติ ราชา ในการสงครามกับลา นชา ง และ กมั พูชา ~ 21 ~
ในชวงปลายสมัยกรุงธนบรุ ี พระสุริยอ ภัย ไดนำกองกำลังจากนครราชสมี าเขาควบคมุ สถานการณและปราบกบฏพระยาสรรค และ นำไปสกู ารเปลย่ี นแผน ดินเขา สยู ุคสมัยของกรุง รตั นโกสนิ ทรในทส่ี ุด รัชกาลท่ี 1 ทรงยกฐานะเมือง นครราชสมี าเปนเมืองชั้นเอก กำกบั ตรวจตรา เมืองประเทศราช 3 เมือง คอื เวยี งจนั ทน นครพนม จำปาศกั ดิ์ ใหร วมทง้ั ปกครองหวั เมอื ง เขมร มเี จา พระยานครราชสมี าเปน ผูสำเรจ็ ราชการ ในสมัยรัชกาลที่ 3 เมื่อป พ.ศ. 2369 เจา อนุวงศแหงเวียงจนั ทนไดเปน กบฎตอกรงุ รตั นโกสนิ ทรยกทัพเขา มายดึ เมืองโคราชได แลว กวาดตอ นครอบครัวชาวโคราชไปเปน เชลย คณุ หญิงโมซง่ึ เปน ภรรยาปลดั เมอื งนครราชสีมา และนางสาวบุญเหลือนอ งสาว ไดรวบรวม ชาวบา นหญิงชายเขา สรู บและตอตานกองทพั เวยี งจนั ทร เขา ตอ สูฆาฟน ทหารลาวลมตายเปน อนั มาก ณ ทุง สมั ฤทธ์ิ แขวงเมอื งนครราชสมี า เมือ่ วนั ที่ 4 มนี าคม พทุ ธศกั ราช 2369 จนกอง ทหารเวยี งจันทนแตกพินาศกองทัพของเจา อนวุ งศตอ งถอยทัพกลบั ไมสามารถยกมาตกี รุงเทพฯ ไดเ ปน ผลสำเรจ็ ชวยใหฝา ยไทยสามารถกอบกเู มอื งนครราชสมี ากลับคืนมาไดในท่ีสุด ตอมากองทัพของกรุง รตั นโกสนิ ทรไ ดอ อกไปตามจบั เจาอนวุ งศผูเ ปนกบฏได วรี กรรมของคุณหญงิ โมในครง้ั นี้ถือไดว า กลา หาญมาก เปนวรี สตรีทีก่ อบกอู ิสรภาพใหแกชาวเมอื งนครราชสีมาไวไ ดด วยความสามารถ มีคณุ ตอประเทศชาติอยา ง ยิง่ เมอ่ื ความทราบไปถึง พระบาทสมเด็จพระน่ังเกลาเจาอยูหวั ทรงพระกรณุ าโปรดเกลาฯ สถาปนาทาน ผูห ญิงโม เปน “ทา วสรุ นาร”ี เมอ่ื วนั ที่ 30 ตุลาคม พ.ศ. 2370 ขณะนนั้ คุณหญงิ โมมีอายุได 57 ปและทรงพระ กรุณาโปรดเกลา ฯ ใหพระยาปลัดเมืองนครราชสมี า (ทองคำ) ผูเปน สวามที าวสรุ นารี เปน “เจา พระยามหศิ ราธิ บด”ี จากน้ันโคราชไดกลายเปน ชมุ ทาง การคาท่ีสำคญั ในการติดตอ ระหวา งภาคตะวนั ออกเฉียงเหนือกับภาค กลาง มีกองเกวียน กองคาราวานการคา ขนาดใหญผ า น และ หยดุ พักอยเู สมอ ~ 22 ~
ทาวสุรนารี (คุณยาโม) ในสมยั รัชกาลท่ี 4 บาทหลวงปาลเลกวั ซ ไดเ ขยี นวา ตวั เมอื งโคราชลอมรอบดวยกำแพงตง้ั อยูบ นที่ ราบสงู เดนิ ทางจากบางกอกใชเ วลา 6 วันโดยไตร ะดับสูงขึ้นไปตามเสน ทาง ดงพญาไฟ ประชากรโคราชมี ประมาณ 60,000 คน ครงึ่ หน่ึงเปนคนสยาม อกี ครึ่งหนงึ่ เปนคนเขมร ในตัวเมืองมีประชากร 7,000 คน มคี น จนี ประมาณ 700 คน มีเหมืองแรท องแดง มโี รงหบี ออย สินคา คอื ขาว งาชา ง หนังสตั ว เขาสัตว ไมเตง็ อบเชย ในสมยั รัชกาลท่ี 5 มกี ารจัดต้งั มณฑลนครราชสีมาเพอ่ื ควบคมุ ดูแลหัวเมืองในบริเวณใกลเคียง เปน มณฑลแรกของประเทศ มกี ารจดั ต้งั กองทหารประจำมณฑลตามหลักสากล มกี ารตั้งโรงเรยี นนายรอ ยตำรวจท่ี นครราชสมี า มกี ารสรา งทางรถไฟจากกรงุ เทพฯ ผานอยุธยา สระบรุ ี ดงพญาไฟ ไปสนู ครราชสมี า การกอสรา ง นั้นพบกบั อุปสรรคมากมาย คนงานหลายคนเปนไขปาลมตายเปน จำนวนมาก แตด วยพระบารมขี องรชั กาลที่ 5 ท่ไี ดเ สด็จมาชมการกอสรางเสนทางรถไฟทต่ี ำบลกลางดงในปจ จุบนั ทำใหสามารถกอ สรา งเสนทางรถไฟหลวง สายกรงุ เทพ - นครราชสมี า ไดสำเรจ็ การคมนาคมตดิ ตอ สะดวกขึ้นเปน อยา งมาก ในชวงเดยี วกันฝร่งั เศสได เขา มามีอำนาจเหนืออินโดจีน ทำใหสยามจำตองเรง การปรับปรุงพฒั นาราชอาณาจกั รโดยเฉพาะในบริเวณภาค ตะวันออกเฉยี งเหนือ ~ 23 ~
คนงานกอ สรางเสน ทางรถไฟกรงุ เทพ-นครราชสมี า รชั การท่ี 5 ทรงเสดจ็ เปด เสนทางรถไฟสายกรุงเทพฯ-นครราชสีมา ในสมัยรัชกาลที่ 6 มกี ารจัดตัง้ การขนสง ไปรษณียภัณฑทางอากาศ และ สายการบนิ ระหวาง กรุงเทพ - นครราชสีมา มีการขยายเสนทางรถไฟสายอีสาน จนสามารถขยายเสนทางการเดินรถไฟจาก นครราชสีมา ถงึ ขอนแกน และ นครราชสีมา ถึง อบุ ลราชธานี ในสมยั รัชกาลที่ 7 ~ 24 ~
การสง ไปรษณยี ภณั ฑท างอากาศ ในชวงหลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง พระองคเ จาบวรเดช ไดรวบรวมกองกำลังทหารจากมณฑล นครราชสีมาเปน หลัก รวมกับ พนั เอกพระยาศรสี ทิ ธ์ิสงคราม เพื่อทำการตอสกู ับคณะผูเปลี่ยนแปลงการ ปกครอง คณะผกู อการไดย กกองกำลังเขา มาลอมกรงุ เทพฯ แตเ ม่ือการตอ สยู ืดเย้อื ในที่สุดกต็ อ งถอยทัพและ ประสบความพายแพเนื่องจากมีกำลงั ท่นี อ ยกวา เหตุการณค รง้ั นที้ ำให พนั โทหลวงพิบูลสงครามผูบัญชาการ กองกำลังผสมฝา ยรัฐบาล มีอำนาจในการควบคุมกำลงั ทหารมากขน้ึ สงผลใหไ ดอำนาจทางการเมอื งและจดั ตั้ง รัฐบาลทหารไดในเวลาตอมา ทหารอากาศสมยั สงครามโลกคร้ังที่ 2 ในชว งสงครามโลกครง้ั ที่สอง กองทหารในสงั กัด มณฑลทหารบกท่ี 3 นครราชสีมา ไดทำการรวมรบ ในกรณีพิพาทอินโดจนี กองทพั ไทยสามารถยดึ ดินแดนกลบั คนื มาบางสว น เปนการช่ัวคราว หลังสงครามโลกครง้ั ท่สี อง สหรัฐอเมริกาไดใ หความชวยเหลอื สรา งถนนมติ รภาพ จาก สระบุรี ถึง นครราชสมี า ซ่งึ เปน ทางหลวงท่ไี ดม าตรฐานดีท่ีสุดของประเทศในขณะนน้ั ถนนมติ รภาพ และ อำเภอปากชอ ง ~ 25 ~
ในชวงสงครามเวียดนาม สหรัฐอเมริกาไดข อใช โคราช เปนฐานทพั อากาศทีส่ ำคญั และเปน ตนกำเนิด ของกองบนิ 1 ฐานทพั หลกั ของกองทัพอากาศในปจจุบัน ในป พ.ศ. 2523 มีความพยายามรฐั ประหารโดยกลุม ทหารของ พลเอกสณั ห จิตรปฏิมา แต พลเอก เปรม ตณิ สลู านนทนายกรฐั มนตรี ไดกราบบังคมทูลเชิญเสดจ็ พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว และ พระราชวงศ ทรงแปรพระราชฐานไปประทบั ที่นครราชสีมา กองกำลงั ทหารจากกองทัพภาคท่ี 2 นำโดยพลตรี อาทิตย กำลังเอกไดเปนกองกำลงั หลักในการปราบกบฏลงไดในที่สุด หลังจากนั้น อดตี ผูบัญชาการกองทพั ภาคที่ 2 หลายทานไดกาวเขา สตู ำแหนง ผบู ัญชาการทหารบกในเวลาตอมา เนอ่ื งจากความสำคญั ทางยุทธศาสตร นครราชสีมา ไดกลายเปนเมืองศูนยราชการท่ีสำคญั ท่ีสุดแหง หนงึ่ ของประเทศรองจากกรุงเทพมหานคร เปนศนู ยกลางการศกึ ษา การสาธารณสุข การวจิ ัย การคมนาคม และ การอุตสาหกรรม ของภาคตะวนั ออกเฉียงเหนอื รวมท้งั เปน ท่ตี ้ังของกองกำลังรบหลกั ของกองทัพบก และ กองทัพอากาศ ในปจ จุบัน ภาพบรเิ วณตัวเมืองหลงั ประตูชุมพล และสวนรักบริเวณอนุเสาวรยี ท า วสุรนารี ~ 26 ~
2. แหลงโบราณคดีของจังหวดั นครราชสมี า แหลง โบราณคดีในจังหวัดนครราชสีมา เปน บรเิ วณถ่ินที่ปรากฏโบราณวัตถแุ ละโบราณสถาน รวม ไปถึงหลักฐานและรองรอยตางๆที่แสดงใหทราบวามีการตั้งถิ่นฐานการอยูอาศัย การทำกิจกรรมตางๆของ มนษุ ยท ีม่ อี ายุเกากวา 1,000 ปขึ้นไป ในบรเิ วณพื้นทขี่ องจงั หวัดนครราชสมี า ไดป รากฏแหลงโบราณคดีจำนวน มาก ซ่ึงเปน ผลสบื เนอ่ื งมาจากสภาพภูมปิ ระเทศทีม่ ีความอดุ มสมบรู ณส งู อนั เปนปจจัยสำคัญในการตั้งถิ่นฐาน ของมนุษย แหลง โบราณคดสี วนใหญท่พี บในจังหวัดนครราชสมี า จะมีลักษณะการตง้ั ถิน่ ฐานของชุมชนโบราณ หลายยุคหลายสมัยสบื เนอ่ื งตดิ ตอ กนั มา บางแหงอาจมีรอ งรอยตง้ั แตส มัยกอนประวตั ิศาสตร สืบตอมาเปนสาย อารยธรรมทวาราวดี และสายอารยธรรมเขมร ตามลำดบั แตบ างแหลง อาจปรากฏเพียงยุคสมัยเดยี ว ซึ่งขึ้นอยู กบั สภาพพนื้ ท่วี ามคี วามเหมาะสมตอ การตงั้ ถน่ิ ฐานหรอื ไม รวมทัง้ อาจมปี จจยั อน่ื ๆเปนตัวกำหนด การคนพบหลักฐานทางโบราณคดีที่ปรากฏในจังหวัดนครราชสีมา สามารถจัดแบงตามลักษณะ ของโบราณวัตถุ และโบราณสถานออกเปน กลุมใหญ ดังน้ี แหลง โบราณคดีสมยั กอนประวตั ศิ าสตร ในพ้นื ท่ีจงั หวดั นครราชสีมา 1) มกี ารขุดพบเครอ่ื งมอื เคร่อื งใชส มยั หนิ เกา ท่ที ำดว ยไมกลายเปนหินท่ีอำเภอสงู เนนิ และ พบกลุมหินตั้งเปนวงกลม ที่เรียกวา “วัฒนธรรมหินใหญ” (Megalithic Culture) อยูที่ บานหินตั้ง ตำบล โคราช อำเภอสูงเนิน ซึ่งมีอายุประมาณ 3,500-4,500 ป ลักษณะของวัฒนธรรมหินตั้งเปนวงกลม คือการ นำเอาหินขนาดใหญมาปกฝงลงในพ้ืนดินโดยวางตำแหนงใหจัดเรียงเปนวงกลม สันนิษฐานวาใชเปนที่ชุมนุม หรอื ทฟ่ี อนรำ 2) ภาพเขียนสีที่เขาจันทรงาม ตำบลลาดบัวขาว อำเภอสีคิ้ว มีภาพที่แสดงถึงการประกอบ พิธกี รรมรว มกนั การดำรงชพี ท่ัวไป แสดงใหเหน็ ถึงการต้ังถิ่นฐานของชุมชนโบราณ 3) แหลงโบราณคดสี มยั กอ นประวตั ิศาสตรบ านปราสาท มอี ายุกวา 3000 ป ปจจุบันไดจัดทำ เปนพิพิธภณั ฑกลางแจง โดยคงสภาพหลุมขุดคนและหลักฐานที่ขุดพบไวในสภาพที่เปน จริงตามที่ขดุ พบคร้งั แรก เปน สถานทท่ี องเทีย่ วและแหลงเรียนรทู างดา นโบราณคดีทส่ี ำคัญของจงั หวดั นครราชสีมา 4) แหลงโบราณคดีบานโนนวัด อยูที่ตำบลพลสงคราม อำเภอโนนสูง มีการขุดคนซาก โบราณวัตถุ และโครงกระดูกมนุษยยุคกอนประวัติศาสตร อายุกวา 4,000 ป ตั้งแต พ.ศ. 2547 และพบ รองรอย หลักฐานอื่นๆจำนวนมาก เปนแหลงโบราณคดีที่มีขนาดใหญที่สุดในประเทศไทย โดยหลักฐาน ท้ังหมดเก็บไวท ี่พิพิธภณั ฑสถานแหงชาตพิ ิมาย 5) ชุมชนโบราณสมัยกอนประวัติศาสตร ลักษณะเปนเนินดินรูปรางรี และกลม หลักฐาน สวนใหญที่พบคลายคลึงกันคือ เศษภาชนะดินเผา เครื่องประดับหิน โครงกระดูกมนุษย บริเวณที่พบ ไดแก บานสลกั ได บา นพุทรา ตำบลรงั กาใหญ อำเภอพิมาย / บานหนองบัวตะเกียด ตำบลหนองบวั ตะเกียด อำเภอ ดานขุนทด / โนนบานกริน ตำบลโนนสูง อำเภอโนนสูง / บานคอหงส อำเภอโนนสูง / บานไร ตำบลโนน ทองหลาง อำเภอบัวใหญ / บานดงพลวง ตำบลหลุมขาว อำเภอโนนสูง / บานหลุมขาว ตำบลหลุมขาว อำเภอโนนสูง และบานสกุ ร ตำบลหนองหลัก อำเภอชุมพวง 6) ชุมชนโบราณสมัยสมัยประวัติศาสตรตอนตน ประมาณพุทธศตวรรษที่ 15-18 พบ รอ งรอยการตัง้ ถน่ิ ฐานหลายแหง เชน บานโนนอดุ ม ตำบลโนนอุดม อำเภอชมุ พวง / บา น เสมาใหญ ตำบล เสมาใหญ อำเภอบัวใหญ / บา นดอนหัน ตำบลกดุ จอก อำเภอบัวใหญ เปนตน ~ 27 ~
แหลงโบราณคดที ีเ่ ปนแหลง ทองเทีย่ วสำคัญของจังหวัดนครราชสมี า 1) อุทยานประวตั ิศาสตรพมิ าย อำเภอพิมาย 2) ปราสาทหินพนมวนั วัดพนมวัน ตำบลบา นโพธิ์ อำเภอเมือง 3) โบราณสถานกลุม อำเภอสูงเนนิ ไดแ ก วัดธรรมจักรเสมาราม ปราสาทหิน เมอื งแขก ปราสาทโนนกู ปราสาทหนิ เมืองเกา เมืองเสมา เปนตน 4) แหลงหนิ ตดั สี้ค้ิว อำเภอสีคิว้ 5) ปรางคบา นพะโค ตำบลกระโทก อำเภอโชคชยั 6) ปรางคครบรุ ี อำเภอครบุรี 7) ถำ้ ววั แดง บานเฉลียงโคก ตำบลเฉลียง อำเภอครบรุ ี 8) วัดปรางค บา นพุดซา ตำบลพดุ ซา อำเภอเมอื ง 9) ปราสาทนางรำ บานนางรำ ตำบลนางรำ อำเภอประทาย 10) อุทยานธรณีโคราช แหลงทองเที่ยวเชิงธรณี แหงแรกในอีสาน มหานครแหงบรรพชีวิน เนนการอนุรักษรวมกับการทองเที่ยวเชิงธรณีแบบยั่งยืน อีกทั้งยังเสนอตอยูเนสโกเพื่อ รับรอง เปน The UNESCO triple crowns ไทยจะเปน 1 ใน 3 ประเทศของโลกท่ภี ายใน 1 จังหวัดมีรูปแบบอนุรักษของยูเนสโกครบทั้ง 3 โปรแกรม และสิ่งนี้ก็สามารถนำมาใช ประโยชนเ ร่ืองการทอ งเทยี่ วไดอีกดวย ตัวอยา งแหลง โบราณคดขี องจงั หวัดนครราชสมี า 1. ปราสาทหนิ พนมวัน ตั้งอยูที่บานมะคา ตำบลบานโพธิ์ อำเภอเมือง จังหวัดนครราชสีมา เดินทางไปตามถนนสายโคราช - ขอนแกน ระยะทางประมาณ 15 กิโลเมตร จะมีทางแยกขวาตลาดคาสงโชคทวีไปตามทางลาดยางอีก 5 กิโลเมตร เปนโบราณสถานสมัยขอม สรางราวพุทธศตวรรษที่ 16 - 17 เพื่อเปนเทวสถาน ตอมาภายหลัง ดดั แปลงเปนพทุ ธสถานตวั ปราสาทหินผสมวัน สรางเปนปรางคมฉี นวน(ทางเดิน) ตดิ ตอ กันเปน รูปสี่เหลี่ยมยาว 25.50 เมตร กวาง 10.20 เมตร พระปรางคมีประตูซุม 3 ดาน ซุมประตูดานทิศเหนอื ประดิษฐานพระพุทธรูป ยนื ปางประธานอภัย 1 องค ลักษณะศิลปะแบบอยุธยา รอบปราสาทเปน ลานกวางมีระเบยี งคดกอดว ยหินกวาง 54 เมตร ยาว 63.30 เมตร ประกอบดว ยประตูทางเขา 4 ทศิ ปราสาทแหง นี้เปนโบราณสถานท่ีนา ชม นาศกึ ษา แหง หน่ึง ~ 28 ~
2. ปราสาทหนิ พมิ าย อุทยานประวัติศาสตรพมิ าย ตั้งอยูในตัวอำเภอพิมาย ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือของโคราช เปน ระยะทาง 60 กิโลเมตร ตามเสน ทางสายมิตรภาพ(โคราช - ขอนแกน) อทุ ยานวตั ศิ าสตรพ ิมายครอบคลุมพ้ืนที่ เมืองโบราณอันเปนที่ตั้งของศาสนสถานที่ใหญโต และงดงามแหงหนึ่ง คือ \"ปราสาทหินพิมาย\" เปนแหลง โบราณคดีที่ทรงคุณคา ทางประวัติศาสตรสรางขึ้นในราวปลายพุทธศตวรรษท่ี 16 และมาตอเติมอีกคร้ังในสมัย พระเจาชัยวรมันที่ 7 ราวตนพทุ ธศตวรรษที่ 18 ซึง่ คร้ังนนั้ เมืองพมิ ายเปนเมืองใหญของขอมบนแผนดินที่ราบ สูงปราสาทหินพิมาย หันหนา ไปทางทิศใตอ นั เปน ที่ตั้งของเมอื งหลวงแหง อาณาจักรขอม แผนผังของปราสาท แบงออกเปน 3 สวน คือ ลานชั้นใน ซึ่งลอมรอบดว ยระเบียงคดหรือกำแพงชั้นใน มีทางเดินกวาง 2.35 เมตร เดินทะลุกันไดต ลอดท้ังสี่ดาน หลังคามุงดวยแผน หิน มีปรางคประธานสรางดว ยหินทรายขาวต้ังอยูก ลางลาน ฐานสี่เหลี่ยมยอมุมไมสบิ สอง กวาง 18 เมตร ความยาวรวมทั้งมุขหนา 32.50 เมตร หนาบันและทับหลังสว น ใหญสลักเปนภาพเลา เรอื่ งรามายณะ(รามาวตาร) และกฤษณาวตาร หนา บันดานหนา สลกั เปน ภาพศิวนาฏราช สวนทับหลังของประตูหองชั้นในขององคปรางคสลักเปนภาพทางคติพุทธศาสนานิกายมหายาน ดานหนา ปรางคประธานเยื้องไปทางซาย และขวามีปรางคอ งคเล็กอีกสองหลัง องคทางซายสรางดวยศิลาแลง เรียกวา ปรางคพรหมทัต มีฐานเปน รุปสี่เหลยี่ มยอมุม กวา ง 14.50 เมตร สูง 11.40 เมตร ปรางคท างดา นขวาสรางดวย หินทรายแดง เรียกวา ปรางคหินแดง กวาง 11.40 เมตร สูง 15 เมตร ถัดจากระเบียงคดออกมาเปนลาน ชน้ั นอกลอมรอบดว ยกำแพงอกี ชัน้ หนึ่ง ประกอบดว ยอาคารที่เรยี กวา บรรณาลยั สองหลังี ตั้งคูกันอยูทางดาน ทิศตะวันตก มีสระนำ้ อยูทั้งส่ีมมุ ทางเขาดานหนากำแพงชั้นนอกมีสะพานนาคราชและประติมากรรมรปู สิงห ถัดจากกำแพงชั้นนอกออกไปยังมีกำแพงเมืองลอมรอบอีกชั้นหนึ่ง ปจจุบันมีใหเห็นชัดเจนทางดานทิศใต นอกจากนยี้ งั มีโบราณสถานนอกเขตกำแพงเมอื งทางดานทิศใต ไดแ ก ทานางสระผม กุฏิ ษี และอโรคยาศาล ~ 29 ~
3. ปราสาทโนนกู เปนปราสาทองคขนาดเล็กที่ตั้งอยูในเมืองโคราฆปุระ กอดวยอิฐปนทราย สรางเปนปราสาทหลัง เดยี่ วตัง้ บนฐานสูง ดา นหนามีวิหารหนั หนาเขาหาปราสาทประธานอันเปนที่สถิตของพระศิวะมหาเทพ ตามคติ ความเชื่อของศาสนาฮินดูในราวพุทธศตวรรษที่ 16 สภาพปจจุบันเหลือเพียงซากฐานอาคาร ปราสาทโนนกู ตั้งอยูที่บานกกกอก หมู 7 ตำบลโคราช อำเภอสูงเนิน ใชทางหลวงหมายเลข 2 ถนนมิตรภาพ กม.ที่ 221 - 222 เขาอำเภอสูงเนินประมาณ 3 กิโลเมตร แลวเลี้ยวขวาเขาทางวัดญาณโศภิตวนาราม(วัดปาสูงเนนิ ) ไปอีก ประมาณ 3 กโิ ลเมตร 4. ปราสาทเมอื งแขก เปนศาสนสถานแบบศิลปะขอมที่มีขนาดใหญอกี แหง หน่งึ ของโคราช กอ ดวยอิฐปนทราย มีปราสาท 3 หลัง ตั้งอยูบนฐานเดียวกัน หันหนาไปทางทิศเหนือ ดานนอกเปนแนวคูน้ำขนานกับแนวคันดินเกือบรอบ โบราณสถาน ดา นเหนือมปี ระตูหรือโคปุระเปน ทางเดินเช่ือมไปยังดานใน เม่ือคราวกรมศิลปากรบูรณะ ไดพบ ทับหลังสลักลานกานตอดอกซึ่งเทียบไดกับลวดลายในศิลปะเขมรโบราณสมัยบันทายศรีราว ป พ.ศ. 1510 - 1550 ปราสาทเมอื งแขกตงั้ อยูหา งจากปราสาทโนนกูไ ปประมาณ 500 เมตร ท่ตี ้งั อำเภอสงู เนนิ ต้ังอยูท่ีบานกก กอก หมทู ี่ 7 ตำบลโคราช หา งจากแยกวัดญาณโศภติ วนาราม 3.5 กิโลเมตร ~ 30 ~
5. ปราสาทเมอื งเสมา ท่แี หง นหี้ รอื คอื จุดเรม่ิ ตน ของชาวโคราช ทำไมขาดการดูแลและเอาใจใสอยางนี้ตอนนี้เหลือแคซากหิน ทราย ตอไปจะเหลืออะไรใหด ูละครับ เมืองเสมาเปนเมือขนาดใหญ แผนผังเมืองเปนรูปไขกวาง 1,400 เมตร ยาว 2,000 เมตร มีการคนพบโบราณวัตถุในบรเิ วณนี้มากมาย ปจจุบันเหลือใหเห็นเพียงเนินดินเปนแนวยาว คลา ยกำแพง และพระนอนสมัยทวารวดี ที่วดั ธรรมจักรเสมารามที่นี่คาดวา จะเปน เมืองโบราณสมัยทวารวดีชึ่ง เปน ชุมชนแรกของโคราช ชาวบานเรียก เมืองเสมาเมืองแหงนี้รุงเรือง พุทธศตวรรษ ที่ 13-16 จากนั้นราว ปลายพุทธศตวรรษที่ 16 ศูนยกลางการปกครองเปลี่ยนไปอยูที่เมืองพิมาย เมืองโบราณแหงนี้จึงถูกลด ความสำคญั ลง และทงิ้ รา งไปใหนที่สุด 6. ปราสาทเมืองเกา ปราสาทเมืองเกา(ชมอโรคยาศาลพระเจาชัยวรมันที่ 7 และบารายหรือบันนาราย หรือสระน้ำ ศักด์ิสทิ ธ์)ิ เปนอโรคยาศาลหรอื โรงพยาบาลแหงหนึง่ ในจำนวน 102 แหงทพี่ ระเจาชัยวรมนั ท่ี 7 โปรดเกลาฯ ใหสรางขึ้นในชวง พ.ศ. 1724 - 1758 ทั่วราชอาณาจักรขอม สรางจากศิลาแลงและหินทราย มีแผนผัง สำเร็จรูปสี่เหลี่ยมผืนผาประกอบดวยปรางคประธาน วิหาร กำแพงแกวซุมประตู สระน้ำ ปจจุบันเหลือเพียง ซากกองหินปราสาทเมืองเกา ตงั้ อยูในวดั ปราสาทเมืองเกา บานเมืองเกา หมู 1 ตำบลโคราช อำเภอสูงเนิน ใช เสน ทางเดียวกับปราสาทโนนกู โดยอยูหางจากปราสาทเมืองแขกประมาณ 1 กิโลเมตร ~ 31 ~
7. พพิ ธิ ภณั ฑสถานแหงชาติ มหาวีรวงศ พิพิธภณั ฑสถานแหงชาติ มหาวรี วงศ เปน พพิ ธิ ภัณฑท ี่ถือกำเนิดจากการรวบรวมโบราณวัตถุ ศิลปวัตถุ ของสมเด็จพระมหาวีรวงศ (อวน ติสโส) อดีตพระเถระสำคญั ของภาคตะวันออกเฉยี งเหนือ ขณะดำรงตำแหนง เปนเจาอาวาสวดั สุทธจินดา อ. เมือง จ. นครราชสีมา โดยพระองคไดสะสมโบราณศิลปวตั ถุจากจงั หวัดตางๆ ซงึ่ ขณะนั้น ทรงมีอำนาจปกครองคณะสงฆอ ยแู ลว นำมาเก็บรักษาไวทีว่ ดั ตอ มา ดวยความตระหนักถงึ คุณคา ทางการศกึ ษาโบราณศิลปวตั ถเุ หลา นี้ ไดมีการมอบส่งิ ของท่ีสมเด็จ พระมหาวีรวงศ (อวน ติสโส) รวบรวมไดใหกับกรมศิลปากร เพื่อเผยแพรใหประชาชนผูสนใจชม ในป พ.ศ. 2497 กรมศิลปากรไดสรางอาคารชั้นเดียวทรงไทยประยุกตขึ้น 1 หลัง ภายในพื้นที่ของวัดสุทธจินดา จัดตั้ง พิพิธภัณฑสถานแหงชาติขึ้น ซึ่งนอกจากจะจัดแสดงของสมเด็จพระมหาวีรวงศรวบรวมไวแตเดิมแลว ยังจัด แสดงศิลปโบราณวัตถุที่ไดจากแหลงโบราณคดี โบราณสถานในจังหวัดนครราชสีมา และจังหวัดใกลเคียง รวมทั้งส่ิงของที่ประชาชนบริจาคใหเพิม่ เติมในภายหลงั ดวย และตั้งชื่อพพิ ิธภัณฑสถานฯ ที่สรางขึน้ เพื่อเปน เกียรตแิ กผ รู ิเร่มิ กอตง้ั วา \"พพิ ธิ ภณั ฑสถานแหง ชาติ มหาวีรวงศ\" 8. ศาลหลักเมอื ง ศาลหลกั เมอื ง ต้งั อยูท่หี วั มุมสี่แยกถนนจอมพล ตัดกับถนนประจักษ ใกลกบั วัดพระนารายณมหาราช ลกั ษณะเปนศาลเจาแบบจีน ประดิษฐานเสาหลักเมืองนครราชสีมา เปน ที่สักการะบชู าของชาวไทยและจีน สรา งขน้ึ ในสมัยสมเด็จพระนารายณมหาราช ระหวาง พ.ศ.2199-2231 ตัวศาลและเสาหลกั เมืองทำดว ยไม ผนงั ศาลดา นทิศตะวนั ออกเปนกระเบอ้ื งดินเผาปน ลวดลายนูนต่ำ เปน เรื่องราวการสรู บของทาวสรุ นารีและวถิ ี ชวี ิตความเปน อยขู องคนไทยใน สมัยโบราณ ~ 32 ~
9. อนสุ าวรยี ท า ยสรุ นารี (คณุ ยา โม) เปนอนุสรณแ ดวีรกรรมอันกลาหาญของวีรสตรไี ทย หรือยาโม ซึ่งเปนชื่อที่เรียกกันติดปากโดยทั่วไป สรา งขนึ้ เม่ือ พ.ศ. 2476 ตั้งอยูกลางเมือง ชาวตางถน่ิ ทแี่ วะมาเยือนและชาวเมืองโคราชนยิ มมาสักการะและขอ พรจากยาโมอยู เสมอ อนสุ าวรียหลอดว ยทองแดงรมดำ สงู 1.85 เมตร หนกั 325 กิโลกรัม แตงกายดวยเครื่อง ยศพระราชทาน ในทายืน มอื ขวากุมดาบ ปลายดาบจรดพน้ื มือซายทาวสะเอว หันหนา ไปทางทิศตะวันตกซ่ึง เปน ที่ตั้งของกรงุ เทพฯ ตัง้ อยูบนฐานไพทีส่ีเหลี่ยมยอ มมุ ไมสิบสองซึ่งบรรจอุ ัฐิของทา นทาวสุ รนารีมีนามเดิมวา คุณหญิงโม เปนภรรยาปลัดเมอื งนครราชสีมา เมื่อป พ.ศ. 2369 เจาอนุวงศแหงเวียงจันทนไดยกทัพเขายึด เมอื งโคราช คณุ หญงิ โมไดรวบรวมชาวบานเขาสูร บและตอ ตานกองทพั ของเจาอนวุ งศแ หง เวียงจนั ทนไมใหยก มาตีกรุงเทพฯไดเปนผลสำเร็จ พระบาทสมเด็จพระน่ังเกลาเจาอยูห วั จึงทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ สถาปนา คุณหญิงโมเปนทาวสุรนารี ประชาชนพรอมใจกันจัดงานเฉลมิ ฉลองวันแหงชัยชนะของทาวสรุ นารขี ึ้นระหวา ง วันที่ 23 มีนาคม ถึงวันที่ 3 เมษายน เปนประจำทุกปเพื่อเปนการระลึกถึงคุณความดีของทาน ~ 33 ~
หนว ยการเรียนรูที่ 3 เรื่อง บรรพชวี ินถิน่ โคราช ~ 34 ~
หนว ยการเรยี นรทู ่ี 3 เรอื่ ง บรรพชีวนิ ถน่ิ โคราช 1. ความเปนมา องคก ารการศกึ ษา วิทยาศาสตรและวฒั นธรรมแหง สหประชาชาติหรอื ยูเนสโก (UNESCO) มีนโยบาย ท่ีจะอนุรักษแ หลงธรณวี ทิ ยาท่ีมคี ุณคา ในระดับนานาชาติ และ/หรอื แหลง ธรรมชาตอิ ืน่ หรอื วฒั นธรรมในพื้นทท่ี ี่ เกยี่ วขอ ง เพ่อื ใหมีการใชประโยชนอ ยางยัง่ ยืนและเกดิ ผลดีตอ เศรษฐกิจของทองถน่ิ พ้ืนทีจ่ ังหวัดนครราชสมี ามี ความอดุ มสมบูรณและความหลากหลายของทรพั ยากรธรรมชาติ รวมไปถึงเปนแหลงซากดกึ ดำบรรพท ่ีมีคณุ คา ในระดับนานาชาติ อกี ทัง้ มีแหลง โบราณคดีทส่ี ำคัญ ประเพณีวฒั นธรรมทเ่ี ปน เอกลกั ษณเฉพาะถ่ิน ที่สำคญั ยงั เปน จงั หวัดเดยี วของประเทศไทยทม่ี โี ปรแกรมการอนุรักษและริเริม่ ขององคก ารยเู นสโกอยูแลว ถงึ 2 โปรแกรม คือ 1) มรดกโลก (World Heritage) ผืนปา ดงพญาเยน็ -เขาใหญ 2) มนุษยและชีวมณฑล (Man & Biosphere) พื้นที่สงวนชีวมณฑลปาสะแกราช สำหรับโปรแกรมท่ี 3) จีโอพารคโลกยูเนสโก (UNESCO Global Geopark) นั้น มีคำแนะนำของผูเชี่ยวชาญจากยูเนสโก ซึ่งเคยมาตรวจสอบพื้นที่ในจังหวัดนครราชสีมา เมื่อปพ.ศ. 2558 เห็นวาพื้นที่ในเขตอำเภอสีคิ้ว สูงเนิน ขามทะเลสอ เมืองนครราชสีมา และเฉลิมพระเกียรติ เปนพื้นที่ที่มีความเหมาะสม ในการ ดำเนนิ การจดั ตงั้ เปนจีโอพารคโลกไดในอนาคต ทางจงั หวดั นครราชสมี าจึงไดประกาศใหเปนจีโอพาร คระดบั จงั หวัด ตง้ั แตว ันท่ี 29 กันยายน 2558 เพ่ือดำเนนิ การพฒั นายกระดับการจัดต้งั จีโอพารค การ ทอ งเท่ียว และคุณภาพชวี ิตตอ ไป 2. ความหมายของจีโอพารค /อทุ ยานธรณี จีโอพารค (Geopark) หรืออุทยานธรณีคือ พื้นที่ทางภูมิศาสตรแหงหนึ่งที่ภูมิประเทศและแหลง ธรณีวิทยามีคุณคาในระดับนานาชาติ รวมทั้งแหลงธรรมชาติอื่นและวัฒนธรรมที่สำคัญและสัมพันธกับแหลง ธรณีวิทยา และมีการบริหารจัดการแบบองครวม ทั้งในดานการอนุรกั ษก ารศึกษา และการพัฒนาอยางยั่งยนื โดยชมุ ชนทองถ่นิ มีสว นรว มในการบรหิ ารจัดการจากลางสูบน (Bottom-up) จีโอพารคโลกอาศัยคุณคาของมรดกทางธรณีวิทยา (Geological Heritage) รวมกับคุณคาของมรดก ทางธรรมชาติวิทยา และคุณคาของมรดกทางวัฒนธรรมในพืน้ ท่ี ในการเสริมสรางใหเ กดิ ความตระหนักรูและ ความเขา ใจใหมากขนึ้ ในประเด็นสำคัญที่เกิดขึน้ ในสงั คม เชน การใชทรัพยากรในโลกอยางยงั่ ยืน การบรรเทา ผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงสภาพอากาศโลก และการลดผลกระทบจากพิบัติภัยธรรมชาติ เพื่อยกระดับ ของความตระหนกั รขู องประชาชนใหเ ห็นความสำคญั ของมรดกทางธรณวี ิทยาในจีโอพารคโลกตั้งแตอดีตจนถึง สังคมปจจุบัน จีโอพารคโลกของยูเนสโกทำใหชุมชนทองถิ่นมีความภาคภูมิใจในทองถิ่นตนเอง และทำใหมี เอกลักษณของชุมชนทองถิ่นกับพื้นท่ีจโี อพารคมีความเขมแข็งยิ่งขึ้น การสรางวิสาหกจิ ชุมชนโดยมีนวัตกรรม ใหม การสรางงานใหม และการสรางหลักสูตรการอบรมท่ีมีคณุ ภาพสูง จะถูกสรางขึน้ จนกลายเปนแหลง ของ รายไดเสริมใหมของชุมชน ผานการทองเทีย่ วเชิงภูมิศาสตร ในขณะเดียวกัน ทรัพยากรทางธรณีวิทยาก็ไดรับ การปกปอ งและอนุรักษไ ปพรอมกัน ~ 35 ~
3. ความหมายของ “โคราชจโี อพารค ” หมายถึง “พนื้ ท่ีลุมนำ้ ลำตะคอง ในเขตอำเภอสคี ว้ิ สูงเนิน ขามทะเลสอ เมอื งนครราชสีมา และ เฉลมิ พระเกยี รติ จงั หวดั นครราชสีมา ทม่ี ีภูมปิ ระเทศเขาเควสตา (เขารปู อโี ต) และฟอสซลิ 3 ยุค โดดเดนเปน เอกลักษณ (Cuesta & Fossil Land) เชื่อมโยงกับระบบนิเวศปาเต็งรัง ปาดิบแลง และวิถีชีวิตผูคนกวา 4,000 ป 4. ทม่ี าของชอื่ “โคราชจโี อพารค” “โคราชจีโอพารค หรือ อทุ ยานธรณีโคราช” ใชช อื่ ภาษาอังกฤษวา “Khorat Geopark” ดวยเหตุผล ดงั นี้ 1) ในทางธรณีวิทยา “โคราช” หรือ “Khorat” (ราชบัณฑิตยสถาน, 2544) เปนชื่อกลุมหินโคราช (Khorat Group) ที่เปนชุดของชั้นหินตะกอนรวมความหนามากกวา 4,000 เมตร รองรับพื้นที่ราบสูงโคราช และจีโอพารค ที่มีอายุอยูในชวง 210 – 65 ลานปกอน และเปนหินโผลใหเห็นชัดเจนในบริเวณริมถนน มิตรภาพของโคราชจโี อพารค รวมทั้งมเี อกสารทางวชิ าการดา นวิทยาศาสตรโลกที่เปนภาษาตางประเทศกลาว อางองิ จำนวนมาก 2) ช่ือ “โคราช” หรือ “Khorat” ไดถูกใชเปนชื่อวิทยาศาสตรระดับสกุลและชนิดในการจำแนก ฟอสซิลสัตวสายพันธุใหมของโลกหลายชนิดในวารสารวิทยาศาสตรนานาชาติ เชน อุรังอุตังโคราช (Khoratpithecus) จระเขโ คราช (Khoratosuchus) เตา ชนดิ ท่พี บทโ่ี คราช (Kizylkumemys khoratensis) 3) เปนชื่อเดิมของเมืองนครราชสีมา ปรากฏในหลักฐานทางประวัติศาสตรสมัยอยุธยา กอนชื่อเมอื ง นครราชสมี า โดยเมอื งเกาช่ือ “โคราช” ทีอ่ ำเภอสงู เนิน มีอายมุ ากกวา 1,000 ป ขอบเขตอุทยานธรณีโคราช ครอบคลุมพื้นที่ 5 อำเภอตอเนื่องกันในบริเวณลุมนำ้ ลำตะคองตอนกลา ถึงตอนลาง คือ อำเภอสีคิ้ว สูงเนิน ขามทะเลสอ เมืองนครราชสีมา และเฉลิมพระเกียรติ รวมพื้นที่ 3,167 ตารางกโิ ลเมตร หรอื รอ ยละ 15.22 ของพ้นื ทจี่ งั หวดั นครราชสมี า ~ 36 ~
5. ความโดดเดนทางดา นธรณีวิทยาในระดับนานาชาติ (International geological significances) 5.1 ลกั ษณะภมู ปิ ระเทศเควสตา (Cuesta) หรอื เขารปู อโี ต เควสตาโคราช (Khorat Cuesta) เปนชื่อเควสตาบริเวณขอบและใกลขอบที่ราบสูงโคราช (Khorat Plateau) ของหินทรายหมวดหนิ พระวหิ ารและหมวดหินภพู านท่ตี า นทานมากกวาหนิ โผลข องหมวดหินอื่น ๆ จงึ กอใหเ กิดเปนเควสตาหรอื เขารปู อีโต2 แนวคูขนานกนั (Double Cuesta) จำนวนมากกวา 20 เขา ในพ้ืนที่ จโี อพารค โดยมีความสงู อยูใ นชว ง 400-800 เมตรจากระดับนำ้ ทะเลปานกลาง เชน เขายายเที่ยง เขาขนานจิต เขากระโดน เขาสะเดา เขาซับประดู เขาปนแตก เขาเขียว เขาสามสิบสาง เปนตน และอยูในเขตอำเภอสีควิ้ กับอำเภอสูงเนิน เขาเหลานี้เกิดจากลำตะคองและสาขาไหลตัดผานหรือเซาะกรอน น้ำตะกอนกรวด ทราย ทรายแปงและดนิ เหนยี วไปทับถมในท่รี าบหรอื ที่ราบลุม จนถงึ อำเภอเฉลิมพระเกียรติ จงึ ทำใหเกิดภูมิประเทศ เขาสลบั หบุ เขาเปน แนวในทศิ ตะวนั ตกเฉยี งเหนือ-ตะวนั ออกเฉยี งใต ในบริเวณดานตะวันตกสดุ ซึ่งบางสว นเกิด เปน ชองเขานำ้ กัด (Water Gap) เชน บรเิ วณลำตะคองระหวางเขายายเทยี่ งและเขาเขื่อนล่นั กับเขาขนานจิต และเขาเตยี น ทำใหส ามารถสรางเขื่อนลำตะคองได สวนบริเวณทีถ่ ัดออกมาทางดานตะวันออก ลำตะคองและ สาขาไหลกัดเซาะพื้นที่มากอ นหรือนานกวา จึงเกิดภูมปิ ระเทศเปนเขาโดด ในพื้นท่ีราบลูกคลืน่ ลอนลาด โดย กระจายตวั เปน แนวเขาโดดคขู นานกบั แนวแรกท่ีกลา วแลว คอื แนวเขาโดดเขาผาแดง – เขาพริก – เขาเขยี ว ~ 37 ~
5.2 ซากดึกดำบรรพ สิง่ ที่เปนความพเิ ศษเฉพาะพ้ืนที่ (Unique) ในทางธรณีวิทยา คือ ฟอสซิลไดโนเสารแ ละสตั วร วมยุค จำนวนมากและหลากหลายชนิดในช้นั หินกรวดมนปนปูนทแี่ ทรกสลับช้นั อยูกบั หินทราย ในเขตอำเภอเมือง นครราชสมี า กับฟอสซลิ ชา งดึกดำบรรพแ ละสัตวรว มยุค รวมทั้งไมก ลายเปนหินท่สี ะสมตัวอยูใ นชัน้ ตะกอน รวน กรวดทราย ในเขตอำเภอเฉลมิ พระเกยี รติเมอื งนครราชสมี า และอำเภอขามทะเลสอ จนอาจกลา วไดวา เมืองโคราช คือ มหานครแหง บรรพชีวนิ ของโลก หรอื เวริ ลพาลีออนโตโปลิส (World Paleontopolis) ~ 38 ~
1) แหลงไดโนเสาร ในเขตอำเภอเมืองนครราชสีมา และอำเภอใกลเคียง เปนแหลงพบฟอสซิล ไดโนเสารจำนวนนบั พนั ช้ิน ฟนไดโนเสารมากกวา 200 ชิ้น และพบไดโนเสารอิกัวโนดอนตสายพันธุใหมของ โลกแลว 3 สกุล มากที่สุดในเอเชียตะวันออกเฉียงใต คือ ราชสีมาซอรัส สุรนารีเอ (Ratchasimasaurus suranareae) สยามโมดอน นิ่มงามมิ (Siamodon nimngami) และ สิรินธรนา โคราชเอนซิส (Sirindhorna khoratensis) พบจระเขสายพันธุใหมของโลก โคราโตซูคัส จินตสกุลไล (Khoratosuchus jintasakuli) เตา พันธุใหมของโลกชนิด คิซิลคูเมมิส โคราชเอนซิส (Kizylkumemys khoratensis) รวมทั้ง ไดโนเสารพันธุกิน เนือ้ ที่คาดวา มีความยาวมากกวา 10 เมตร ในจำพวก “คารค าโรดอนโตซอร” (Carcharodontosaur) 2) แหลงฟอสซิลไมกลายเปนหิน พบกระจายทั้งบนผิวดินและใตดินในทุกอำเภอของอุทยานธรณี ดวยความสวยงามที่มีเนือ้ ดั่งอัญมณี ความหลากหลายชนิดและรูปแบบการพบในปริมาณที่มาก และพบเปน พันธุใหมของโลกหลายชนิดท าใหจังหวัดนครราชสีมาและหลายภาคสวน รวมกันจัดตั้งสถาบันวิจัยและ พิพิธภัณฑไมกลายเปนหินและทรัพยากรธรณีขึ้นในอำเภอเมืองนครราชสีมา และนับเปนพิพิธภัณฑไม กลายเปนหินขนาดใหญแหง แรกของเอเชยี และเปน 1 ใน 7 แหงของโลก ~ 39 ~
3) แหลง ฟอสซลิ ชางลมุ นำ้ มูล เปน แหลงในอำเภอเฉลิมพระเกยี รติและอำเภอเมอื งนครราชสีมา ใน พ้ืนทีร่ าบลมุ บริเวณจุดบรรจบของลำตะคองกับแมน้ำมูลทเ่ี ปนสายหลกั ของภาคอีสาน รวมท้ังในลุมน้ำลำเชียง ไกรอกี สาขาหนงึ่ ของแมน้ำมูล โดยพบฟอสซิลชางดึกดำบรรพหลากหลายสายพันธุท่ีสดุ ในโลกที่มอี ายอุ ยใู นชวง 16 - 0.01 ลา นปก อน คือพบถึง 10 สกลุ จาก 55 สกลุ ท่ีพบทว่ั โลก (รอ ยละ 18) ไดแ ก ชา งสง่ี า กอมโฟธีเรียม (Gomphotherium) ชางงาจอบเล็กโปรไดโนธีเรียม (Prodeinotherium) ชางงาเสียม โปรตานันคัส (Protanancus) เตตระโลโฟดอน (Tetralophodon) สเตโกโลโฟดอน (Stegolophodon) ไซโกโลโฟดอน (Zygolophodon) ชางงาจอบใหญไดโนธเี รยี ม (Deinotherium) ชา งสองงาไซโนมาสโตดอ (Sinomastodon) สเตโกดอน (Stegodon) และเอลฟิ าส (Elephas) แหลงพบเปนบอ ทรายริมแมน้ำมูลในตำบลทาชา ง และพบรว มกบั สัตวอ ่ืน ๆ ซงึ่ บางชนิดเปนสายพันธุ ใหมของโลก ไดแก อรุ ังอุตงั โคราช (Khoratpithecus piriyai) บรรพบุรษุ ฮปิ โปโบราณ คอื เมอริโคโปเตมสั ทา ชางเอนซสิ (Merycopotamus thachangensis) แรดโคราชไรนอ (Aceratherium porpani) รวมทง้ั ฟอสซิล สัตวอื่น ๆ อีกจำนวนมาก เชน ยีราฟคอสัน้ มาสามนิ้วฮิปปาเรียน ฮิปโปโบราณ ชาลิโคแธรเสือเขี้ยวดาบ หมู ปา กวางเขาเกลียว วัวควาย จระเข ตะโขง ตะพาบน า หอยกาบ ฯลฯ โดยคาดวาแหลงฟอสซลิ สัตวเลี้ยงลูก ดวยนมทาชาง ซึ่งมีอายุอยูในสมัยไมโอซีน-ไพลโอซีน-ไพลสโตซีน มีความสำคัญเทียบเทาแหลงมรดกโลก เมสเซล (Messel) ซง่ึ เปนแหลงฟอสซลิ สัตวเลี้ยงลูกดว ยนมในสมัยอโี อซนี (57 – 36 ลานปก อ น) ของประเทศ เยอรมนี สว นในพืน้ ที่ราบทางตอนเหนือของอำเภอเมืองนครราชสมี า พบฟอสซลิ สัตวเลยี้ งลูกดวยนม สมัยไพล โตซีนตอนปลาย หลากหลายชนิดมากที่สุดในเอเชียตะวันออกเฉียงใตไมต่ำกวา 15 ชนิด เชน ไฮยีนา ชาง สเตโกดอน ชา งเอลิฟาส กวางดาว กปู รี ลิงแมค็ แคก หมาใน เลียงผาใต แรดชวา แรดอนิ เดีย เปน ตน ~ 40 ~
6. มรดกทางธรณวี ทิ ยา ธรรมชาติ และวัฒนธรรม โคราชจีโอพารค มีมรดกทางธรณีวิทยา ธรรมชาติอื่น ๆ และวัฒนธรรมที่สำคัญและสัมพันธกัน จำนวน 35 แหลง ตารางที่ 1 โดยจำแนกเปนแหลงที่มีคุณคาในระดับนานาชาติ (INT) กรณีที่มีบทความทาง วิชาการตพี มิ พใ นวารสารทางวชิ าการระดบั นานาชาติสว นในระดบั ประเทศ (NAT) มกั จะเปนแหลง ทีส่ งั กัดหรือ ข้ึนอยกู ับหนว ยงานในสวนกลางของประเทศ นอกนน้ั จะเปน ระดับทองถิน่ (LOC) และยังมกี ารจำแนกประเภท แหลงเปนแหลงธรณีวิทยา (G) ธรรมชาติอื่น ๆ (N) และแหลงวัฒนธรรม (C) รวมทั้งแหลงเรียนรูดาน วิทยาศาสตร การศึกษา การทอ งเทยี่ วหรือการคุมครองดว ย ~ 41 ~
~ 42 ~
~ 43 ~
7. การอนรุ ักษแ หลงธรณวี ทิ ยา การอนุรักษเปนกิจกรรมสำคัญประการหนึ่งของจีโอพารคทุกแหลง โคราชจีโอพารคมีการอนุรักษ ฟอสซลิ ในแหลงพบทีส่ ำคัญ เชน ไมกลายเปนหินบรเิ วณปา ไมก ลายเปนหนิ โกรกเดอื นหา พ้ืนทปี่ ระมาณ 10 ไร ซึ่งมีศาลาคลุมหลุมไมกลายเปนหิน 5 หลัง รวมทั้งมีอาคารพิพิธภัณฑไมกลายเปนหินขนาดใหญที่จัดแสดง นิทรรศการ ในตำบลสุรนารี อำเภอเมืองนครราชสีมา ชางดึกดำบรรพมีการอนุรักษแ หลงพบมากกวา 20 ไร และจัดภูมทิ ศั นโขลงชางดกึ ดำบรรพ รวมท้งั มีพิพธิ ภัณฑในอำเภอเฉลมิ พระเกยี รติและอำเภอเมอื งนครราชสีมา สวนไดโนเสารมีโครงการอนุรักษแหลงและจะจัดสรางไดโนพารคในพื้นที่กวา 500 ไร ในตำบลโคกกรวด รวมท้งั มพี พิ ธิ ภณั ฑไดโนเสารในตำบลสรุ นารี อำเภอเมอื งนครราชสมี า ~ 44 ~
หนว ยการเรียนรูท่ี 4 เร่อื ง ชาติพนั ธุน ารู มงุ สูพหุสงั คม ~ 45 ~
หนวยการเรียนรูที่ 4 เรอ่ื ง ชาติพนั ธนุ ารู มงุ สูพหสุ งั คม 1. กลุม ชาตพิ ันธุในนครราชสมี า นครราชสีมาเปนเมอื งท่มี ีความสำคัญมาแตอดีต เนอ่ื งจากเปนเมืองศนู ยก ลางการติดตอระหวางชุมชน ที่อยูแถบลุมน้ำมลู ลุมน้ำชี และลุมน้ำโขง กับชุมชนแถบลุมนำ้ เจาพระยา ประกอบกับสภาพพืน้ ที่สวนใหญมี สภาพอุดมสมบูรณเ นื่องจากเปนปา เขาเขตตนน้ำลำธาร ปจจยั ดงั กลาวทำใหนครราชสีมาเปนเมืองที่สำคัญท้ัง ดา นการเมือง เศรษฐกจิ สงั คม และวัฒนธรรม นครราชสมี ามปี ระชากรที่ประกอบหลายกลุม ชาตพิ นั ธุ บางกลมุ ก็เปนเจาของถ่ินเดมิ เชน กลุมชาวบน (ญัฮกรุ ) กลุมไทยโคราช บางกลมุ กอ็ พยพโยกยายเขา มาภายหลงั ดวยสาเหตุ ทัง้ ทางดานการเมอื ง การสงคราม และอพยพมาเพอ่ื หาแหลงท่ที ำกินใหม เชน กลุม ไทย ลาว เขมร มอญ กวย (สวย) จนี แขก เปนตน ในหนังสือนิทานคำกลอนเรื่อง ปาจิตอรพิม ซึ่งเปนวรรณกรรมที่แตงโดย หลวงบำรุงสุวรรณจันทร กวีชาวเมอื งนครราชสีมา และสันนิษฐานวานา จะแตง ข้นึ ในสมยั รัชกาลท่ี 4 แหง กรุงรตั นโกสินทร ไดกลาวถึง คนกลมุ ชาตพิ นั ธุต าง ๆ ในเมอื งนครราชสมี าวา พวกมอญรำทำกรายภิปรายย้ิม ผหู ญงิ รอ งปอ งตมิ่ อาระหา ผูชายแกเกลงิ ภะเนาะกะเลาะวา ทรี่ เู รื่องหวั เราะฮาวา ดีจรงิ โรงเขมรเลนเจยี งตามภาษา ผชู ายวา สมสลาปะเหลาะหญงิ ผหู ญิงวา มะเม่ียนเฮยเสียมตูวงิ พวกไทยฟงนงั่ นงิ่ ไมร คู วาม พวกลาวรำฟอนตามภาษา คนเดมิ มาเปาแคนเปน หมหู ลาม จงึ ขบั ลำใสผูสาวเปน ราวความ ขอ ยมาตามเจา เอานิไปไซร แมน บไดเ ปน ยงั ไดขอ ยบหนี ตายเปนผกี ห็ ลอกใหขวัญหาย ผูห ญงิ ดา วา บกั นา บอ าย ทำลยุ ลายลูลาขาบเคย ภาษาลาวเขาใจทั้งชายหญิง พาสามีดีจริงหัวเราะเหย พวกจนี เจนเลน งิ้วทำแหงนเงย ใสเ สือ้ พรยุ รอ งเวยวาหัวลา ถอื กระบี่ที่จะแทงเอาจนี โกง ทำกรายเกริ่นเดินวงมอื ปอ งหนา แลว รอ งวาซินไซรเวียนหวั ลา พวกไทยฟงพากนั วา ไมเขา ใจ ยวนพุงดำรอ งลำแกก ะหญงิ คอยบไดแกบน ิ่งคงขวนขวาย หาผูเฒา เวา โลมโฉมวิไล ผูหญงิ แกว า บไดขอยบยอม ท่พี วกไทยรำเตน เลน ปรบไก แลว ปก ไมเดินวนคนยืนออ ม ผูชายรำทำคูขากอม รองเพลงเชญิ เดินออมแลวปรบมอื จากบทกลอนท่ยี กมานี้ กลาวถึงคนกลุม ชาติพนั ธตุ า งๆ ในนครราชสมี าขณะนนั้ มเี พียง 6 กลุม คอื มอญ เขมร ลาว จนี ยานพงุ คำ และไทย มกี ลมุ ชาติพันธอุ ีกกลุมหนึ่งทต่ี ้ังหลักแหลง อยูใ นนครราชสีมานานแตไ มได ถูกกลา วถงึ ในวรรณกรรมเร่อื ง ปาจติ อรพมิ คอื ชาวบน ทั้ง 7 กลมุ ชาตพิ ันธุต างมลี กั ษณะทางวฒั นธรรม เชน ภาษา ประเพณี ความเช่อื ฯลฯ เปนของตนเองซึ่งในบทความน้กี ลา วถึงกลุมชาติพันธุแตล ะกลมุ พอเปนสงั เขป ดงั นี้ ~ 46 ~
1. มอญ จากการสำรวจสำมะโนประชากรของจังหวัด นครราชสีมา เมื่อ พุทธศักราช 2446 ในสมัยรัชกาลที่ 5 พบวา มี ชาวมอญอยูจำนวน 2,249 คน จากจำนวนประชากรของ นครราชสีมา 402,668 คน การอพยพเขามาในนครราชสีมาของ กลุมชาติพนั ธุมอญ สันนษิ ฐานวา มีอยู 2 ครั้ง คือ ครง้ั แรกสมัยพระ เจากรุงธนบุรี ที่พระราชทานครัวมอญเปนรางวัลแกพระยา นครราชสีมา เมื่อคราวศึกอะแซหวุนกี้ โดยใหพระศรีราชรามัญ หัวหนากองสวยทองเปนหัวหนา ควบคุมครัวมอญเดินทางมา นครราชสีมาโดยใชเสนทางปราจีนบุรี ครัวมอญพวกหนึ่งต้ัง บานเรือน อยูที่บานพลับพลา อำเภอโชคชัย สวนพระศรีราชรามัญ และเครือญาติตั้งถิ่นฐานในเมือง นครราชสีมา ซึ่งตอมาเรยี กวา บา นมอญ การอพยพเขา มาของกลุมมอญครง้ั ที่ 2 สมัยรชั กาลท่ี 3 เม่ือเกิดขบถ เจาอนุวงศแหงเวียงจันทน ในป พุทธศักราช 2336 พระบาทสมเด็จพระน่ังเกลาเจาอยูหัวโปรดใหเจาพระยา มหาโยธา (ทอเรียะ) คุมกองมอญมาสมทบกับทัพของกรมพระราชวังบวรศักดิพลเสพย ที่เมืองนครราชสีมา และไดรวมลาดตระเวนกับทหารไทย ภายในรัศมี 30 กิโลเมตร ถึงเมืองปกธงชัย เมื่อเสร็จศึกแลวทหารมอญ กลับทางเมืองปกธงชัย ดา นสะแกราช กบินทรบ รุ ี นครนายกเพราะเปนเสนทางใกล หาเสบยี งสะดวกกวาทาง เมืองจนั ทกึ เมอ่ื ทหารมอญเห็นลักษณะภูมิประเทศ อันอุดมสมบูรณของปก ธงชยั จงึ เกิดความพอใจ สวนหน่ึง จึงยอนมาจบั จองทีด่ นิ ทำมาหากนิ สมบทกับชาวมอญท่อี ยมู าแตเดมิ บริเวณลำพระเพลิง ในปจจุบันมีกลุมชนที่ สบื เชอ้ื สายมอญในครง้ั น้นั ทีอ่ ยูใน นครราชสีมาทยี่ ังรกั ษาวฒั นธรรมประเพณีมอญไวไดเ ปนบางสว น เชน ภาษา การไหวผ ีมอญ การเลน สะบา คอื ท่ีบา นทาโพธิ์ บา นพระเพลงิ ตำบลนกออก อำเภอปกธงชยั 2. ยวนพุงดำ ยวนพุงดำที่กลาวถึงในบทกลอนเรื่อง ปาจิตอรพิม หมายถึง ชาวยวน หรือโยนก ที่ตั้งหลักแหลงอยูในอำเภอสีคิ้ว ในปจจุบันนี้ คนกลุมนั้นเดิมมีภูมิลำเนาอยูที่อำเภอเชียงแสน จังหวัดเชียงราย และถูก กวาดตอ นลงมาเม่ือ พทุ ธศักราช 2347 ครง้ั แรกคนกลุมนี้ลงมาตั้งบานเรือน อยูท่อี ำเภอเสาไห จงั หวัดสระบุรี ตอ มาเจา เมอื งสระบุรมี ีความประสงคจะต้ังกองเลย้ี งโคข้นึ ในทองท่ีท่ี เปนศูนยกลางของเมืองนครจันทึก (คือหมู 2 และหมู 4 ตำบลสีคิ้วใน ปจ จบุ ัน) จงึ จัดแปงชาวยวนจากอำเภอเสาไหใ หมาเปน ผดู ำเนินการ ชาวยวน เม่ือไดมาพบทองท่ที อี่ ดุ มสมบูรณ ท่ีลำตะคองไหลผา นกพ็ อใจเมื่อหมดหนาท่ี ที่ไดร ับมอบหมายแลวจึงไมยอมกลับบา นเมืองเดมิ พากันจับจองท่ดี ินตงั้ หลักฐานถาวรสบื มา เมื่อสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัว ครั้งศึกเจาอนุวงศ กองทัพไทยตีไดเมืองเวียงจันทน ตอนขากลับไดกวาดตอนเชลยมาเปนอันมาก ในบรรดาเชลยเหลาน้ีคงมีเชลยที่เปนชาวยวน (คือ ยวนเมือง เชียงแสนที่ถูกแปงไปอยูเมอื งเวียงจนั ทนสมยั รัชกาลท่ี 1) สมทบมาดวยพอมาถึงเมืองนครจันทึก (อำเภอสีค้ิว ในปจจุบัน) ก็พบชาวยวนซ่งึ มีเช้อื สายเดียวกันกับพวกตนจึงขออนุญาตลงหลักปกฐานรวมกับชาวยวนตำบลสี ~ 47 ~
ค้ิวตอไป ภายหลงั มีผูอ พยพเขามาอาศยั อยมู ากขนึ้ ทำใหก องเลีย้ งโคเดมิ แออัดคับแคบ ชาวยวนจงึ อพยพไปตั้ง บา นเรอื นขึ้นใหมท บี่ า นโนนกมุ บานถนนคด บา นนำ้ เมา บา นโนนทอง บา นโนนแต และบา นไกเ ซา ปจจุบันแมวากลุมชาติพันธุยวนจะมีการผสมกลมกลืนกันทางวัฒนธรรมกับกลุม ไทยโคราช และกลุม ไทยอีสานไปบางแตยังคงรักษาลักษณะทางวัฒนธรรมบางอยา งที่แสดงใหเห็นถึงความเปนกลุม ชาติพันธุยวน ของตนไวได เชน หนวยเสียงบางหนวยเสียงในภาษายวน ประเพณีการลำเดือนหารวมถึงหัตถกรรมและ สถาปต ยกรรมบางประเภท เชน การทอผาหม มกุ การทอผาหม เสอ่ื ลกั ษณะบานเรือนทอ่ี ยูอาศยั เปนตน 3. เขมร กลุมชาติพันธุเขมร มีความสัมพันธใกลชิดกับคนไทยโคราชโดยเฉพาะทางดานการคาขาย แลกเปล่ียนสนิ คา ระหวางเขมรกั บคนไทยโคราช สนั นิษฐานวาในอดตี มีชมุ ชนเขมรมาต้งั หลกั แหลงอยูบริเวณ นอกเมืองนครราชสีมา เน่ืองจากมีชอ่ื บานนามเมืองใกลเ คยี งกับภาษาเขมร ในปจจุบันจาการสำรวจภาษาของนักศึกษา วิชาเอกภาษาไทยระดับปริญญาตรี เมื่อป พุทธศักราช 2524-2525 พบวามีชุมชนที่พูดภาษาเขมร ที่บาน หนองใหญ ตำบลหินดาด อำเภอดา นขุนทด ท่ีบานถนน โคง ตำบลตะขบ อำเภอปกธงชัย และที่บานหนองกะ ทุม บานหัวทำนบ อำเภอหนองบุนนาก บานตะโกเขมร และอกี หลายหมูบานในอำเภอหวยแถลง 4. ลาว หรือไทยอีสาน กลุมชาติพันธุลาวเปนกลุมหนึ่งที่มีจำนวน ประชากรมากรองจากกลุมไทยโคราช สวนใหญอพยพมาจากฝงของแมน้ำ โขงตั้งแตสมัยอยุธยาตอนปลาย จนถึงกรุงรัตนโกสิน ทรตอนตน และตั้ง หลักแหลงอยูทั่วในเขตจังหวัดนครราชสีมา อำเภอที่มีกลุมชุมชนที่พูด ภาษาไทยอสี านมาก คอื บัวใหญ ประทาย หว ยแถลง ชมุ พวง และสีคิ้ว 5. ไทย กลุมชาตพิ ันธทุ อี่ ยใู นนครราชสีมาเรยี กอกี อยา งวาไทยโคราช เปน คนกลุมใหญท ่ีสุดในจงั หวดั นครราชสมี า คนกลุม นี้ใชภ าษาเหมือนไทยใน สวนกลางเพยี งแตเสียงวรรณยุกตเ พี้ยนไปบาง และมคี ำศัพทสำนวน บางอยา งทม่ี ลี กั ษณะเปนของตนเองซ่งึ จะดรู ายละเอียดไดจากบทความเรื่อง ภาษาสำนวนโคราชของนฤมล ปยวทิ ย ในหนงั สอื ของดีโคราชสาขาศลิ ปะและภาษา กบั หนงั สือชอื่ มรดกโคราช 6. จีน ชาวจนี เขา มาต้งั หลกั แหลง เพือ่ ทำการในนครราชสมี า ประมาณสมยั รชั กาลที่ 4 และเร่มิ มมี าก ข้ึนในสมัยรัชกาลท่ี 5 เมื่อสรางทางรถไฟสายนครราชสีมาเสร็จ กลุมชาวจีนสวนใหญจะตั้งหลักแหลงในตัว เมอื งนครราชสมี า ~ 48 ~
7. ชาวบน กลุมชาติพันธุนี้เรียกตัวเอง วาญัฮกุร หรือเนิยะกุล ซึ่งหมายถึง คนภูเขา ในขณะที่คนอ่ืนๆ เรียกพวกเขาวาชาวบน ชาวบน ในนครราชสีมาในปจจุบันตั้งหลักแหลง อยูที่บาน พระบึง บานวังตะเคียน บานกลาง บานตะขบ ตำบลตะขบ อำเภอครบุรี บานตลิ่งชัน ตำบล จระเขหิน บานมามายกราด ตำบลโคกกระชาย อำเภอครบุรี กลุมชาติพันธุชาวบน พูดภาษาตระกูล มอญ-เขมร เปนชนกลุมนอยที่อาศยั อยูบรเิ วณไหลเขาหรือบนเขาเต้ีย ๆ แถบบริเวณดานในริมขอบที่ราบสูง โคราช นอกจากจงั หวัดนครราชสีมา แลว ยงั มชี าวบนอาศัยอยูบ างพืน้ ท่ีของจงั หวัดชยั ภูมิและเพชรบรู ณ ไมมีใครทราบแนน อนวา คนกลุมนมี้ าจากไหน จากบทความของไซเดนฟาเดน ซงึ่ กลาวถึงชาวบนท่ีปก ธงชัยที่เขาพบเมื่อเดือนมีนาคม 2461 วาพวกนี้ดำ รงชีวิตอยูดวยการลาสัตวมานานกวา 60 ปแลว เขาจึง สรุปวาพวกนี้อาศัยอยูบริเวณดังกลาวมากกวา 100 ปเศษแลว เดิมชาวบนมีอาชีพในการลาสัตว หาของปา และเพาะปลูกในพน้ื ท่เี ลก็ ๆ ประมาณ 2 ถงึ 4 ไร การเพาะปลูกจะทำตามไหลเขา เมื่อจะปลูกขาว ก็ทำแบบขาวไร กลาวคือ ใชวิธีขุดหลุมหยอด เม่อื ตอนเกบ็ เก่ยี วก็จะใชมือรดู เมล็ดออกจากรวง ขา วใสก ระบุงหรือกระทายแทนการเกีย่ วขาวดวย เคียวนอกจากนี้ในบริเวณที่หยอดขาวก็จะปลูก ขาวโพด กลวย ละหุง มะเขือ พริก ฯลฯ ไวดวย การแตงกายของชาวบนเหมอื นคนไทยในชนบททั่วไปแตหญงิ ชราในหมูบานมักแตงกายแบบโบราณ คือสวมเสื้อเกาะนุงผานุงมีชายใหญ สวมสรอยเงิน เจาะใบหูกวางเพื่อสวมตุมหูใหญ ไวผมยาวเกลามวย การละเลนของชาวบนนอกเหนือจากการเปาใบไม ซึ่งบางครั้งใชเปนสัญญาญเรียก หากันแลวยังมีการเลน เพลงพื้นบานซึง่ เรียกวากระแจะ หรือปะเรเร เปนเพลงท่ีรอ งเปนภาษาชาวบน รองโตตอบกันระหวางชายกบั หญงิ มีโทนตีเปนจังหวะ เนื้อหาเปนการเกี้ยวพาราสี โดยใชธ รรมชาตริ อบกายมาเปนโวหารในการเปรียบเทียบ บางคร้ังก็ผกู เปนเรื่องนทิ าน จากการศกึ ษาภาษาชาวบนของนักภาษาศาสตร คอื เจราด ดิฟฟล็อธ เขาสันนษิ ฐาน วาภาษาชาวบน นาจะเปนภาษาหยอยของมอญโบราณที่พูดในสมัยอาณาจักรทวาราวดี ซ่ึงเปนอาณาจักรที่เกาแกที่สุดใน ประวัติศาสตรของประเทศไทย มีคำในภาษาชาวบนหลาย ๆ คำทที่ ำใหมองเหน็ ความเช่อื มโยงท้ังในดานเสียง และความหมายกับคำในศิลาจารึกของมอญโบราณ (ปลายครสิ ตศตวรรษที่ 6) ~ 49 ~
8. สวย (กุย) เปนกลุมชาติพันธุที่อพยพมา จากจังหวัดสุรินทร ศรีสะเกษ บุรีรัมย เพื่อตั้งหลัก แหลงทำมาหากินอยูบริเวณรอยตอระหวางจังหวัด นครราชสมี ากับบุรีรมั ย คอื อำเภอหว ยแถลงในหลาย หมูบาน ไดแก บานแสนสุข บานหวยแคน บาน พลวงทอง ตำบลหวยแถลง บานโคกแค ตำบลกรง รถ ชาวสวยเหลานี้อพยพเขามาประมาณ 80 ป มาแลว ปจจุบันยังคงรักษา วัฒนธรรมสวยที่สำคัญ คอื ภาษาสวย และการทอผา ไหมใชเ องในครัวเรอื น 9. แขก เปน กลมุ ชาวซกิ ขทม่ี ีถิ่นฐานเดิมอยทู ่ีจงั หวดั โคราชาวาลา แควนปญจาบประเทศอินเดียเขามา ชว งปลายสมัยรัชกาลที่ 5 มปี ระมาณ 35 ครอบครวั ปจ จุบนั เหลืออยู 18 ครอบครัว จำนวนเกือบ 100 คน สาเหตุที่ทำใหชาวซิกขยายไปอยูที่อื่นเนื่องจากเมื่อสงครามเวียดนามสงบลง ฐานทัพอเมริกายายกลับทำให เศรษฐกจิ โคราชซบเซา ชาวซิกขจ งึ ยายไปคา ขาย ที่อน่ื ไดแก กรงุ เทพฯ พทั ยา เปน ตน อาชพี สว นใหญขายผา ขายเฟอรนิเจอร ตัดเสอ้ื ผา ทำผามาน การแตงกาย ผูชายนุงกางเกงขาลีบ เสื้อแขนยาวคอกลม ผาอก ปลอยชายเสื้อ คลุมสะโพก โพก ศีรษะ สวมกำไลโลหะ ปจ จบุ ันนิยมแตงกายสากล แตย ังคงโพกศรี ษะและสวมกำไลอยู ผหู ญงิ นงุ กางเกง เสอ้ื ยาวคลมุ เลยเขาหรือชุดสาหรี โดยนุงกางเกง เส้อื เอวสน้ั แลว ใชผาแพรเบาบาง นุงจีบไวชายพก สวนชายอกี ดา นหน่งึ พนั หม ตวั แลวเลยไปคลุมศรี ษะมวยผม ตำ่ ไวดานหลงั สวมเคร่ืองประดับ ภาษา ใชภาษาจาปญจาบี ภาษาอังกฤษ ภาษาไทย โดยเฉพาะคนแกที่อยูโคราชนาน จะใชภาษา สำเนยี งโคราชดว ย อาหาร อาหารหลักคือโรตีจิ้มน้ำจ้ิม เรียกวา ดาล ถั่วตม ผัก และนม ปจจุบัน รับประทานอาหาร ไทยแตล ะเวนบรโิ ภคเนื้อววั ของหวาน ไดแก ชารอน รบั ประทานกับสะโมซะ มกั คิยาอี กหุ ลาบยามนู ปกตอ เด และผลไม ชาวซิกขในโคราชเปนผูมีจิตใจดี รักสงบ เอื้อเฟอเผื่อแผ ยึดมั่นในศาสนา มีคติ ธรรมวา \"มนุษยคือ มวลมติ รของฉนั ไมใ ชศ ัตรู ไมใ ชผแู ปลกหนา\" จะสวดมนตท กุ เชา ที่วัดซกิ ข ศรีครุ ุสงิ หส ภา ตรอกไกย าง ถนน จอมพล (ผใู หขอมลู ) นายรกั ษ ปซงิ ห โครานา อายุ 72 ป นายซามเซรซ งิ ห เศรษฐี อายุ 72 ป นายเดซาซงิ ห โกราศี อายุ 81 ป (ผสู มั ภาษณ) ผศ.สนอง โกศัย (สถานท)่ี วดั ซิกข ศรีครุ สุ งิ หส ภา 18 พ.ย. 2537 ~ 50 ~
Search
