สังคมชนบทในโลกสมัยใหม่_sample

สงั คมชนบทในโลกสมยั ใหม : iii ¤Ó¹Ó หนังสือสังคมชนบท฿น฾ลกสมัย฿หม຋฼ขียนขึๅน฼พไือ฿ชຌประกอบการ฼รียนการสอนกระบวนวิชา159332 ฿นภาควิชาสังคมวิทยา฽ละมานษุ ยวิทยา คณะสงั คมศาสตรຏ มหาวทิ ยาลยั ฼ชยี ง฿หม຋ ฿นการ฼ขยี นหนงั สอื ฼ลม຋ นีๅ นอก฼หนอื จากการอาຌ งองิ ตา้ รา ฽ละผลงานวชิ าการของนกั วชิ าการจากตา຋ งประ฼ทศ฽ละ฿นประ฼ทศเทย฽ลวຌ ผ฼ຌู ขยี นยงั ฼รยี นรผูຌ า຋ นการ฽ลก฼ปลยีไ นกบั นกั ศกึ ษาทงๅั ฿นระดบัปรญิ ญาตรี ฾ท ฼อก หลายคน฽ละหลายร຋ุน งาน฼ขียน฼ล຋มนๅี ฽มຌพยายามรวบรวมขຌอมูลจากมุมมองทไี฽ตกต຋างหลายดຌาน฿หຌมากทไีสุด฽ต຋กใมิ฿ช຋ขຌอสิๅนสุด ฼พราะการศึกษาหาความรูຌทางสังคมศาสตรຏ฼ปຓนกระบวนการทไีตຌองด้า฼นินการอย຋างตอ຋ ฼นืไอง ฼นอไื งจากสงั คมมีการ฼ปลีไยน฽ปลงอยูต຋ ลอด฼วลา ฿นกระบวนการศกึ ษาสงั คมชนบท ผ฼ຌู ขยี นพยายาม฽สดง฿ห฼ຌ หนใ วา຋ ฼รามสิ ามารถพง຋ุ ฼ปาງ การศกึ ษาเป฼ฉพาะทตไี วั ชนบทหรอื หมบู຋ าຌ น ฽ตต຋ อຌ ง฿หคຌ วามสา้ คญั กบั บรบิ ททางสงั คมทกไี วาຌ งกวา຋ ฼ชน຋ บทบาทของรฐั ทนุ ฽ละ฼มอื ง ทีไมอี ทิ ธพิ ลต຋อการปรบั ฼ปลไียนชนบท ผ฼ຌู ขยี นเด฿ຌ หคຌ วามสา้ คญั กบั มติ ทิ างประวตั ศิ าสตรຏ ฼พราะ฼ชอไื วา຋ ประวตั ศิ าสตรมຏ คี วามสา้ คญัต຋อการคลีไคลายตัวของชนบท฿นปຑจจุบัน ฽ละ฿หຌความส้าคัญประ฼ดในดຌาน฼ศรษฐศาสตรຏการ฼มือง฿น฽ตล຋ ะหวຌ ง฼วลา฿นมติ ปิ ระวตั ศิ าสตรຏ ควบคเ຋ู ปกบั การ฼ปลยไี น฽ปลงวฒั นธรรม ฽ละ฽มกຌ ระทงไั วาทกรรมของนกั ศกึ ษาสังคมชนบท฿น฽ตล຋ ะหຌวงสมยั นอกจากนๅนั ยังมองสังคมชนบท฿นมิติของการพัฒนาซไงึ ฿หຌความส้าคญั กับปຑญหาความยากจน฿นชนบท การศกึ ษาชนบทเมส຋ ามารถทา้ เด฼ຌ ฉพาะการอา຋ น฼ทา຋ นนๅั ฽ตย຋ งั ตอຌ งอาศยั ประสบการณจຏ ากการทา้ ความรจຌู กั ชนบทดวຌ ยตน฼องอกี ดวຌ ย ฽ละ฼ชน຋ ฼ดยี วกบั การศกึ ษาทางสงั คมศาสตร฿ຏ นประ฼ดนใ ฼รอไื งอนไื โ“การ฼ขียน” ฼กไียวกับชนบทกใพยายามรักษาสมดุลของการ฼ขียน฼กไียวกับ “คนอืไน” กับมุมมองของชาวชนบท฼อง ฽มຌจะค຋อนขຌางยากล้าบาก ฼นืไองจาก “ชาวชนบท” ฿นปຑจจุบันกใมีการ฼คลไือนเหวทงัๅ ฼ชงิ มติ พิ ๅนื ที฽ไ ละ฼ชงิ อาชพี อยตู຋ ลอด฼วลา ทาຌ ยทสีไ ดุ ผ฼ูຌ ขยี นขอขอบคณุ คณุ ยคุ ล พทิ กั ษา ทชีไ ว຋ ยจดั ทา้ ตนຌ ฉบบั งาน฼ขยี นชนิๅ นอีๅ ยา຋ งอดทน฽ละ฼ตมใ ฿จตอ຋ การ฽กຌเขหลายรอบของผูຌ฼ขียน ฽ละขอขอบคุณผูຌทรงคณุ วุฒนิ ิรนามทๅัง 2 ท຋านทีไชว຋ ยวจิ ารณ฽ຏ ละ฿หຌขอຌ ฼สนอ฽นะการน้า฼สนอบางหวั ขຌอ฿หຌชัด฼จนยิไงขนึๅ

iv : สังคมชนบทในโลกสมยั ใหม ÊÒúÑÞคา้ น้า iiiบทนา้ 1บททไี 1 : ความรพຌู ๅืนฐาน฼กีไยวกบั สงั คมวิทยาชนบท 9 9 1.1 ค຋ตู รงขาຌ ม฿นการศกึ ษาชนบท 10 1.2 พลวัตของสงั คม฽ละพลวัตของหมบ຋ู าຌ น 13 1.3 งานศกึ ษาสังคมชาวนาหลงั สงคราม฾ลกครๅังทไี 2 14 1.4 ฼ศรษฐกิจ฽บบมศี ีลธรรม฽ละชาวนาผูຌมี฼หตุผลทาง฼ศรษฐกจิ 16 1.5 คูต຋ รงขຌามของ฼ศรษฐกิจ฽บบยงั ชพี ฽ละ฽บบผลติ ฼พไือขาย฼ชิงพาณิชยຏ 19 1.6 ค຋ตู รงขຌามระหวา຋ งรัฐ฽ละความ฼ปຓนชมุ ชนชาวนา 20 1.7 กาຌ วขาຌ มคตู຋ รงขาຌ มปลายศตวรรษทยไี ไสี ิบ 22 1.8 การศกึ ษาชนบท฿นสงั คมเทย 24 32 - กรอบคิด฿นการศกึ ษาการปรับตัวของหม຋ูบาຌ น฿นประ฼ทศเทย 33 1.9 ขຌามพรม฽ดน ฾ลกาภวิ ัตนຏ ฽ละอตั ลกั ษณຏทีไหลากหลาย 35 1.10 สังคมวทิ ยาความรูຌ฽ละความร฿ูຌ นสงั คมวทิ ยา 36 1.11 อตั ลักษณຏ฽ละชนชัๅน 1.12 สรปุ 39บททีไ 2 : การก຋อตัวของระบบทนุ นยิ ม฾ลก฽ละผลกระทบตอ຋ ภาค฼กษตร ฽ละชนบท฿นระดับ฾ครงสราຌ ง 39 2.1 กรอบคดิ มารกຏ ซิสทຏกับการอธิบายระบบทุนนิยม 42 ฽ละการปรบั ฾ครงสราຌ งชนบท 43 2.2 การปรับ฾ครงสรຌาง฿นระดบั ฾ลก 2.3 ทฤษฎกี ารปะทะประสานของวถิ กี ารผลิต : การอธบิ ายการ฼ปลยีไ น฽ปลง 45 ฼ขาຌ ส຋ูระบบทุนนยิ ม฿นประ฼ทศอาณานคิ ม฽ละประ฼ทศกา้ ลงั พฒั นา 48 2.4 การถกประ฼ดใน฼รืไองระบบทนุ นยิ ม฽ละการปรบั ฾ครงสราຌ งชนบท 51 ฿นประ฼ทศเทย 55 - การปรบั ฾ครงสราຌ งดຌวยการขยายตวั ของพๅนื ทไ฼ี พาะปลกู ฿นประ฼ทศหรือ “อาณานคิ มภาย฿นประ฼ทศ” - การขยายตวั ของพืๅนทปไี ลูกพชื เร຋ชนิดอไืนหลงั สงคราม฾ลกครัๅงทีไ 2 - ภาพลักษณຏชาวนาขนาด฼ลกใ ฽ละการอพยพเปท้างานนอกหมบ຋ู ຌาน

สงั คมชนบทในโลกสมัยใหม : v 2.5 บทบาทของรฐั สมัย฿หม຋฿นการพฒั นาชนบท฿นประ฼ทศเทย 56 - ฼ปรยี บ฼ทยี บน฾ยบายของเทยต຋อภาค฼กษตรกรรม 58 ฽ละชนบทกบั น฾ยบาย฿น฼กาหล฿ี ตຌ/ญปีไ ุนຆ 60 2.6 การปรับ฾ครงสรຌางชนบท : มุมมองต຋อระบบตลาดทไ฽ี ตกต຋างกันระหว຋าง สกอຍ ต (Scott) ฽ละพຌอพคิไน (Popkin) 60 - มุมมองดาຌ นลบต຋อระบบตลาดของสกอຍ ต 62 - มมุ มอง฼รอืไ งระบบตลาดของพຌอพคนิไ 63 2.7 สรุป 67บททีไ 3 : ระบบการผลิต฽ละความสมั พนั ธกบั ทนุ ฿นรปู ฽บบต຋างโ 67 68 3.1 ระบบ฾ลก฽ละระบบ฼กษตรกรรม฽บบทุนนิยมขาຌ มชาติ 70 - ระบบการผลติ สมยั ฿หม฿຋ นสหรัฐอ฼มริกา : ฽รงงานจาຌ ง฽ละ฼ครือไ งจักรกล 72 73 3.2 การ฼ติบ฾ตของทนุ ขนาด฿หญ຋฿นธรุ กจิ อาหาร 73 - ซู฼ปอรຏมารຏ฼กตใ ขนาด฿หญ຋ 73 - ระบบห຋วง฾ซ຋สนิ คຌา 76 - ระบบ฼กษตรพนั ธสญั ญา 76 - การสะสมทนุ ผ຋านระบบ฼กษตรพนั ธสัญญา 76 - ระบบ share-cropping 78 - การสะสมทุนผ຋านระบบ share-cropping - ตัวอย຋างการผลิตสตรอ฼บอรี฿ไ นสหรัฐ 78 - ประวตั ิของระบบ share-cropping หรอื ระบบ฽บง຋ ทีดไ ิน฿หຌ฼ช຋า 79 ฿น฽คลฟิ อร฼ຏ นยี 79 - การ฿ชຌ฽รงงานจาຌ ง฼มกใ ซกิ ัน - ระบบบริษัทจดั หางานทา้ 82 - ขຌอถก฼ถียงทางทฤษฎ฼ี รอืไ งระบบ share-cropping ก຋อนทุนนยิ ม 82 ฽ละ฿นระบบทุนนิยม 82 83 3.3 ความสัมพันธຏระหวา຋ งทนุ ฽ละ฼กษตรกร฿นประ฼ทศเทย 85 - ระบบตลาด฽ละพอ຋ คຌาคนกลาง 86 - ระบบตก฼ขยี ว 87 - พฒั นาการของระบบ฼กษตรพันธสญั ญา฿นเทย - การ฼ช຋าทดีไ นิ ฼ชิงพาณชิ ย฼ຏ พไือปลกู พืช฼งินสดตามพนั ธสญั ญา฽บบวาจา - การจดั การ฽รงงานภาย฿ตสຌ ภาวะการขาด฽คลน฽รงงาน - การจดั ระบบ฽รงงาน

vi : สังคมชนบทในโลกสมัยใหม3.4 รฐั ฽ละตลาด฿นระบบ฼สรนี ิยม฿หม຋฿นยคุ ฾ลกาภวิ ตั นຏ 88 - ระบอบอาหาร฾ลก 88 - ฼อ฼ชียตะวันออก฼ฉียง฿ต฿ຌ นยุค฾ลกาภวิ ัตนຏ 89 913.5 ตัวตนภาย฿ตกຌ ารกา้ กับของระบบทุน : ฼กษตรกรสมัย฿หม຋ 933.6 สรปุบททีไ 4 : ชนชๅัน฿นทอຌ งถินไ ฽ละกระบวนการกอ຋ ตัวของกล຋ุมอ้านาจตา຋ งโ 95 4.1 กรอบคดิ ชนชันๅ ชาวนา฽บบมารຏกซิสทຏ 95 4.1.1 กรอบคิดของ฼ลนิน : ชาวนาเรทຌ ีดไ ิน฿นฐานะชนชๅันท฼ีไ ปนຓ พนั ธมิตร 97 กับพรรคคอมมวิ นสิ ตຏ - การปฏิวตั ิรสั ฼ซยี ค.ศ.1917 ฽ละระบบนารวม นารัฐ 98 - การปฏิวตั ฿ิ นจนี ค.ศ.1949 99 - การปฏวิ ัติคิวบา ค.ศ.1959 100 - การปฏวิ ตั ฿ิ น฼วียดนาม ค.ศ.1946-1976 102 4.2 ชนชันๅ ทไีคลุม฼ครือ฽ละวิถีการผลิต฽บบชาวนา : ขอຌ ถก฼ถียงกบั ฼ลนนิ 104 4.3 พรรคคอมมิวนิสตຏ฽ห຋งประ฼ทศเทย฽ละการ฼คลอไื นเหว 105 กบั กลม຋ุ ชาวนา฿นชนบท 4.4 การ฼คลืไอนเหว฽ละขบวนการชาวนาปลายทศวรรษ 2510 107 - ปຑญหา฼รไอื งการ฼ช຋านา 108 - สหพันธชຏ าวนาชาวเร฽຋ ห຋งประ฼ทศเทย 109 4.5 งานศึกษา฼กียไ วกับกบฏชาวนา฿นประวตั ิศาสตรเຏ ทย 113 - กบฏชาวนา฽ละกบฏผมຌู ีบญุ ฿นมุมมองนกั ประวตั ิศาสตรຏ 114 4.6 กรอบคิด฼รอไื งชนชๅัน฿นงานศกึ ษาชนบทเทย ฿นงานทางมานษุ ยวทิ ยา 116 - อ้านาจบนฐานการ฿ชຌกา้ ลงั รุน฽รง฿นช຋วงความเมส຋ งบทางการ฼มอื ง 119 พ.ศ.2516-2519 - บรรดาผมຌู ีอทิ ธพิ ล฿นทຌองถไิน ฽ละการ฼ชไอื มต຋อกบั รฐั 119 - ฼ปรียบ฼ทียบกรอบคดิ “อา้ นาจทอຌ งถินไ ” กบั กรอบคดิ ฼รไอื ง การจัดองคຏกร 122 ฿น฽นวตๅงั ฽ละ “ระบบอุปถมั ภຏ” 4.7 สรุป 124บททีไ 5 : ความสมั พันธ฼ ชิงอ้านาจระหว຋างรัฐ฽ละทอຌ งถนไิ 127 5.1 ฼กรไินนา้ 5.2 คตู຋ รงขาຌ มระหวา຋ งรฐั ฽ละชนบท 127 5.3 ปຑญหา฼อกสารสิทธ฿่ิ นทีไดนิ ทา้ กนิ 129 130

สงั คมชนบทในโลกสมัยใหม : vii 5.3.1 ความขัด฽ยงຌ ระหว຋างรัฐกบั ชาวนา฼รไอื งทีดไ ินท้ากิน฿น฼ขตปຆา 132 ฽ละการต຋อรองความสัมพนั ธຏ฼ชิงอ้านาจ฼รไอื งทไีทา้ กิน - ภาค฼หนือตอนบน 132 - ภาคอสี าน 133 134 5.3.2 จดุ ฼ปลยไี นสูม຋ มุ มอง฼รไืองการอนรุ กั ษຏปาຆ ฽ละขຌอถก฼ถียง฼รือไ งปาຆ ชมุ ชน 135 - สิทธขิ องชุมชน 135 - ขบวนการชาวบาຌ นดาຌ นสงไิ ฽วดลอຌ ม 136 137 5.3.3 สมชั ชาคนจน : ความสมั พนั ธ฼ຏ ชิงอ้านาจ ฽ละการตอ຋ รองกับรฐั 141 - ยุทธศาสตรຏการ฼คลือไ นเหวของสมัชชาคนจน 141 - สรปุ การ฼คลอืไ นเหวของสมัชชาคนจน 1425.4 การกระจายอ้านาจส຋ูทຌองถิไน฽ละความสมั พนั ธรຏ ะหวา຋ งรฐั 144 ฽ละทอຌ งถไนิ รปู ฽บบ฿หม຋ 145 - ฾ครงการ฼งินผนั 147 - การตืไนตัว฼รไอื งประชาธิปเตย฽ละการมีส຋วนรว຋ มทางการ฼มอื ง 148 - พ.ร.บ.สภาต้าบล฽ละองคຏการบรหิ ารสว຋ นต้าบล พ.ศ.2537 1495.5 ความส้าคญั ของการ฼มอื ง฽บบ฼ลือกตงๅั กบั น฾ยบายของพรรคการ฼มอื ง 151 - น฾ยบาย฼รือไ งราคาขຌาวกบั ความส้าคัญ฿น฼ชงิ การ฼มอื งสมยั ฿หม຋ 153 ฽ละความสมั พนั ธรຏ ะหวา຋ งรฐั กบั ชนบท - น฾ยบายดຌานราคาขาຌ ว - การอธิบาย฼รืไองชาวนา฽ละการ฼มือง฿นมมุ มองของวอลຏค฼กอรຏ5.6 สรุปบททไี 6 : การ฼ปลยไี น฽ปลง฽ละกลเกการปรับตัวของชนบท 155 6.1 ขຌอถก฼ถียงทางทฤษฎ฼ี รอไื งการ฼ปลียไ นผ຋านของสังคม฼กษตรกรรม 6.2 การ฼ปลยไี น฽ปลง฿นชนบท : งานคอื ฼งิน ฼งินคอื งาน บนั ดาลสขุ 155 6.3 การกลาย฼ปนຓ กึงไ ฼มืองกงึไ ชนบท฽ละจังหวะชวี ติ ทีไ฼ร຋งรบี ขๅึน 160 - ความรຌูสกึ ดຌานบวก 162 - ความรຌูสกึ ดาຌ นลบ 162 - ความ฼ปຓนกงไึ ฼มือง 163 - ความ฼ปຓนกงึไ ชนบท 164 6.4 ความหลากหลาย฿นยทุ ธศาสตรกຏ ารด้ารงชวี ติ : กลเกการปรับตวั ของชนบท 164 - การ฼ดนิ ทาง฼พือไ คຌาขาย฽ละรบั จຌาง 165 - การ฼ปลไยี น฽ปลงความสา้ คญั จากฐานการผลิตบนทดไี ิน 165 มาสฐ຋ู านการผลติ ฽บบทนุ ฽ละความคลุม฼ครอื ทางชนชนๅั 167 167

viii : สงั คมชนบทในโลกสมัยใหม 168 168 6.5 ขาຌ มพรม฽ดน ฾ลกาภิวตั น฽ຏ ละอตั ลักษณทຏ ีไหลากหลาย 169 - การกลบั เปมีส຋วนร຋วม฿นชุมชนบาຌ น฼ดิม 169 - ตวั อยา຋ ง฽รงงานรับจຌางชาย 169 - ตวั อย຋าง฽รงงานรับจຌางหญิง 170 - ตวั อยา຋ ง฽รงงานรับจຌางวยั ร຋ุน 171 - ฽รงปะทะทางวัฒนธรรม 172 - อัตลักษณຏ/ตวั ตนทไหี ลากหลาย 174 - ความ฼ปนຓ ชุมชน฿นยุค฾ลกาภิวตั นຏ 175 177 6.6 ฾ครงสราຌ งระบบ฼ศรษฐกจิ ฿หม฿຋ นชนบท 179 - ความส้าคญั ของรายเดนຌ อกภาค฼กษตรตอ຋ ชนบท 181 - ความ฼หลอไื มล้าๅ ทาง฼ศรษฐกจิ ฿นชนบท - ชวี ิตสมยั ฿หม຋฿นชนบท : ทันสมัย฽ต຋เมม຋ นไั คง 184 185 6.7 การปรับ฼ปลยไี น฼ขຌาสู຋ระบบ฼ศรษฐกิจ฽บบ฼งินตรา : 185 กรณีศกึ ษาจากภาคอีสาน 186 - ระบบอุปถมั ภຏ 187 - การ฼ปลไยี น฽ปลงความ฼ชอืไ 189 - ฾รงงาน฿นหมบู຋ าຌ น฽ละอาชีพคาຌ ขาย 191 - การ฼ปลไียน฽ปลง฾ครงสราຌ งรายเดຌ 191 - การปรับ฾ครงสราຌ งประ฼พณีพธิ ีกรรม 192 194 6.8 การ฼ปลไียน฽ปลงชนบท฿นพๅืนทสไี ูง - ระบบ฼ศรษฐกิจ฽บบ฼งนิ ตรา฿นพืนๅ ทีไสูง 195 - กรณีศกึ ษาระบบลูกเร฿຋ นขຌาว฾พด฼ลยๅี งสตั ว฿ຏ นพๅนื ทสีไ ูง 195 - การ฼ปลีไยน฽ปลง฾ครงสรຌางทาง฼ศรษฐกจิ ของหมบู຋ าຌ น฿นพนืๅ ทสไี ูง 197 6.9 สรุป 198บททีไ 7 : ความสมั พนั ธของคนชนบทกบั คน฿น฼มอื ง 199 201 7.1 วาทกรรม฼กยไี วกบั ฼มือง฽ละชนบท฿นอดีต : มมุ มองของ “คนนอก” 7.2 วาทกรรม฽ละปฏิบัติการตาຌ น : การ฼คลไือนเหวทางสังคม ฽นวภาคประชาชนพนๅื บຌานกบั การตอ຋ ตຌานทุนนยิ ม฽ละอาณานคิ ม - งานศึกษาวัฒนธรรมชุมชน฿นบริบทสังคมเทย - มายาคต฼ิ กีไยวกับชมุ ชน - ฾ร฽มนติซสิ ม฿ຏ นชมุ ชนศึกษา฿นฐานะการต຋อสูຌ฼ชิงสญั ลักษณຏ

สงั คมชนบทในโลกสมัยใหม : ix7.3 “฾ครงสราຌ งความรสຌู กึ ” 202 - ภาพยนตรຏ฽ละ฾ครงสราຌ งความรูสຌ ึก฼กยไี วกับชนบท 202 - ฾ครงสราຌ งความรຌูสกึ ฼พลงลูกทง຋ุ ฿นสังคมวิทยาชนบท 206 - ฼พลงลกู ทุง຋ “ทาง฼ลือก” 208 - ฾ครงสราຌ งความรสຌู ึกของคนชนบท 210 2127.4 วาทกรรม฼กไียวกบั ชนบทอสี าน 213 - ลูกอสี านของคา้ พนู บุญทวี : “อสี านสูຌชวี ิต” 215 - “ชาวนาผຌรู จูຌ ัก฾ลกกวาຌ ง” ฽ละการรบั ฼ทค฾น฾ลยีสือไ สารสมยั ฿หม຋ 217 - การถอดรอืๅ วาทกรรม฼กีไยวกบั ชนบทอีสาน 2197.5 ขอຌ ขดั ฽ยงຌ ฼ชิงการ฼มอื งระหวา຋ ง฼มอื ง฽ละชนบท : สองนคราประชาธิปเตย 221 ฽ละวาทกรรม “ชาวนาผมูຌ ีรายเดปຌ านกลาง” 221 - การ฼ปลยีไ น฽ปลงทางการ฼มืองหลัง พ.ศ.2535 222 - วาทกรรม฾ง຋ จน ฼จใบ ฽ละการต຋อสกຌู ับวาทกรรม฾ง຋ จน ฼จใบ 224 - ชาวนาผูกຌ ระทา้ การทางการ฼มือง 225 - การ฼ติบ฾ตของ฼มือง฽ละการยังคงด้ารงอยู຋ของชนบท 226 - สุนทรยี ศาสตรຏ฽หง຋ ความ฼ปนຓ ธรรมชาตขิ องชนบท7.6 สรุปบททีไ 8 : ชนบท฿น฾ลกสมยั ฿หม຋ 227 8.1 Post-Peasant? 227 8.2 ความส้าคัญของ฼กษตรกรระดับกลาง฿นประ฼ทศกา้ ลงั พฒั นา 228 8.3 รายเดຌทไี฼พไิมขๅึน฿นชนบท฽ละปญຑ หาหนๅีสนิ ฿นชนบท 231 8.4 ความส้าคัญของทไดี นิ ฿นชนบทสมยั ฿หม຋฽ละระบบ฼กษตรขຌามชาติ 233 8.5 ปຑญหาทาง฼ศรษฐกจิ การ฼มอื งของชาวนา฿น฾ลกสมยั ฿หม຋ 236 241 - การประกนั รายเด฼ຌ กษตรกร฼พอไื ผอ຋ น฼บาปญຑ หาความ฼สยไี งจากระบบตลาด 241 - การประกันภัยพชื ผลการ฼กษตร 241 - ตัวอย຋างการจดั การระบบ฽บง຋ ปนຑ ผลประ฾ยชนຏ฿นระบบการปลกู ออຌ ย 242 8.6 พฒั นาการของสินคຌา฼กษตร 243 - ฼กษตรอินทรียຏ 244 - ผกั ผลเมຌ ฽ละดอกเมຌ 244 - ตลาดสนิ คาຌ ฼กษตรออนเลนຏ

x : สงั คมชนบทในโลกสมยั ใหม 246 246 8.7 ฽รงงานขาຌ มชาต฿ิ นกระบวนการการผลติ 246 - ฽รงงานเท฿หญ຋฿นชนบทเทย 247 - ฽รงงานลาว฽ละกัมพูชา 247 - ฽นว฾นมຌ ส຋ูบรษิ ทั จัดหา฽รงงาน฿นภาค฼กษตรกรรม 250 8.8 ความสา้ คญั ของ “ชาวนา” 252 8.9 สรุป 284บรรณานกุ รมดชั นี

สงั คมชนบทในโลกสมัยใหม : xi ÊÒúÞÑ μÒÃÒ§ตารางทไี 4.1 : การจัดประ฼ภทฐานะทาง฼ศรษฐกิจของกลม຋ุ ชาวนาของ฼ทอรตຏ ัน 118พ.ศ.2527-2528ตารางทีไ 6.1 : ฽หล຋งทมไี าของรายเด฼ຌ ปรยี บ฼ทียบรายเดทຌ างการ฼กษตรกบั 176รายเดจຌ ากการทา้ งานนอกภาค฼กษตรตารางทไี 6.2 : รายเดรຌ วมของ฼กษตรกรกอ຋ น฽ละหลงั หักตนຌ ทุนทางการผลติ ทางการ฼กษตร 176ตารางทไี 6.3 : ฼ปรยี บ฼ทียบรายเดຌสทุ ธ฼ิ ฉลไียตอ຋ ครัว฼รือน 177กบั ฼สนຌ ระดับความยากจนป຃ พ.ศ.2554ตารางทไี 6.4 : สัดส຋วนคนจน฽ละจา้ นวนคนจนป຃ 2553 ฽ละ 2554 ฼มืไอวดั ดຌวยรายจา຋ ย 178฼พืไอการอุป฾ภคบร฾ิ ภค จา้ ฽นก฼ปຓน฼ขต฼มือง฽ละ฼ขตชนบทตารางทไี 6.5 : จา้ นวนกลุ຋มตวั อย຋างจ้า฽นกตามรายเดຌ฼ฉลียไ ของครัว฼รือนต຋อป຃ (บาท) 179จากการศกึ ษาหม຋บู าຌ น 5 ฽หง຋ ฿นภาค฼หนอื ตอนบน฿นจังหวดั ฼ชยี ง฿หม຋ ฼ชยี งราย ฽ละล้าพูนตารางทีไ 8.1 : หนๅสี นิ ฼กษตรกร 232ตารางทไี 8.2 : คาดการณຏการส຋งออกขຌาวของ฾ลกป຃ 2558 239฽ละ฽นว฾นຌมการสง຋ ออกขาຌ วป຃ 2559ตารางทไี 8.3 : ตรารับรองมาตรฐาน฼กษตรอินทรียຏ 243

xii : สงั คมชนบทในโลกสมยั ใหม ÊÒúÑÞÀÒ¾ภาพทีไ 2.1 : การบุก฼บิกทีไดิน฿น฼ขตปຆา 58ภาพทีไ 3.1 : ภาพวาดฟารมຏ ฿นอนาคต฿นจนิ ตนาการของ ฼ดวสิ ฼มลท฼ຏ ซอรຏ (Davis Meltzer) 69ภาพทีไ 3.2 : ผลิตภณั ฑຏ Nestlé 71ภาพทีไ 3.3 : ตราสัญลักษณผຏ ลติ ภัณฑຏตา຋ งโ ของ Nestlé 71ภาพทไี 3.4 : ผลิตภัณฑຏ Del Monte 72ภาพทีไ 4.1 : ฿นป຃ ค.ศ.1920 Li Dazhao พบกบั ตัว฽ทนพรรคคอมมวิ นสิ ตຏรสั ฼ซีย 100 G.N Voitinsky ฼พไอื ปรึกษาความรว຋ มมอื กัน 100 ฿นการจดั ตๅงั พรรคคอมมิวนสิ ตจຏ ีนภาพทไี 4.2 : สถานทไที ไมี กี ารประชุมพรรคคอมมิวนสิ ตจຏ ีนครัๅง฽รก 101 ฼มืไอ฼ดอื นกรกฎาคม ค.ศ.1921 ฿น฼มอื ง Xintiandi 101 ฿น฼ขตปกครองพ฼ิ ศษของฝรังไ ฼ศส฿นกรงุ ฼ซไียงเฮຌ 103ภาพทไี 4.3 : ผนຌู า้ การปฏิวตั ิควิ บา ฼ช กวู ารา (Che Guevara) (ทางดาຌ นซຌาย) 103 ฽ละ ฟ฼ຂ ดล คาส฾ตร (Fidel Castro) (ทางดาຌ นขวา) ฿นป຃ ค.ศ.1961 140ภาพทีไ 4.4 : ฽ผนทีไประ฼ทศคิวบา 203ภาพทไี 4.5 : ฽ผนทไปี ระ฼ทศ฼วียดนามภาพทไี 4.6 : ฽สดงต้า฽หนง຋ ฼มือง฼ดยี น฼บียนฟู 203ภาพทไี 5.1 : การชมุ นมุ ของสมัชชาคนจนภาพทไี 7.1 : รปู ภาพจากภาพยนตรຏ฼รไือง “฽ผล฼กา຋ ” (2557) ดัด฽ปลงมาจาก 204 บทประพันธขຏ องเมຌ ฼มอื ง฼ดิม กา้ กบั การ฽สดง 205 ฾ดย หม຋อมหลวงพนั ธ฼ุຏ ทวนพ ฼ทวกลุ สราຌ ง฾ดย สหมงคลฟลຂ ຏม อิน฼ตอร฼ຏ นชันไ ฽นลภาพทไี 7.2 : รปู ภาพจากภาพยนตรຏ฼รืไอง “฽ผล฼ก຋า” (2557) ดดั ฽ปลงมาจาก บทประพนั ธขຏ องเมຌ ฼มือง฼ดิม ก้ากับการ฽สดง ฾ดย หมอ຋ มหลวงพันธ฼ຏุ ทวนพ ฼ทวกลุ สรຌาง฾ดย สหมงคลฟຂลมຏ อนิ ฼ตอร฼ຏ นชันไ ฽นลภาพทไี 7.3 : ฾ปส฼ตอร฾ຏ ฆษณาภาพยนตร฼ຏ รไือง “฽ผล฼กา຋ ” ทสีไ รຌาง฼มือไ ป຃ พ.ศ.2520 ทไสี ะทຌอน฿ห฼ຌ หนใ คต຋ู รงขาຌ มระหวา຋ ง฼มืองกับชนบทภาพทีไ 7.4 : ฾ปส฼ตอรຏภาพยนตรຏมนตຏรกั ลกู ท຋งุ น้า฽สดง฾ดยมิตรชัย บญั ชา ฽ละ฼พชรา ฼ชาวราษฎรຏ พ.ศ.2513

สงั คมชนบทในโลกสมัยใหม : xiiiภาพทไี 7.5 : ฾ฆษณาละคร฾ทรทศั น฼ຏ รอไื งมนตรຏ กั ลูกทงุ຋ นา้ ฽สดง฾ดยทฤษฎี สหวงษຏ 205 ฽ละจิตตาภา ฽จม຋ ปฐม พ.ศ.2553 207ภาพทีไ 7.6 : ภาพ฾ฆษณาคอน฼สริ ຏต฽ทนความผกู พัน 20 ป຃ หัว฽กຌวหัว฽หวน กอຍ ท จกั รพนั ธຏ จัด฾ดย GMM Grammy วันทีไ 2-3 สงิ หาคม 2557 ณ รอยัล พารากอน ฮอลลຏ

xiv : สงั คมชนบทในโลกสมยั ใหม 121 150 ÊÒúÞÑ á¼¹ÀÁÙ Ô฽ผนภูมทิ ไี 4.1 : ฽สดงกรอบคิด฼รอืไ งบรรดาผูมຌ ีอทิ ธิพล฿นทຌองถนไิ฽ผนภูมทิ ีไ 5.1 : ฽สดง฼สຌนทางการรับซอๅื ขาຌ วจาก฼กษตรกร ฽ละการระบายขาຌ วของรฐั บาล

บทนํา อันทไีจริง฽ลຌว ก຋อนการปฏิวัติอุตสาหกรรม฼มไือประมาณกลางศตวรรษทีไ 18 ฿นทวีปยุ฾รปประ฼ทศสว຋ น฿หญ฿຋ น฾ลกลวຌ น฽ลวຌ ฽ต฼຋ ปนຓ สงั คม฼กษตรกรรม ฽ตท຋ งัๅ การปฏวิ ตั อิ ตุ สาหกรรม ซงึไ ตอຌ งการ฽รงงานจา้ นวนมากจากภาคชนบท รวมทงัๅ การลา຋ อาณานคิ ม฼พอืไ ฽สวงหาพนๅื ท฼ีไ กษตร ฼พอไื ฼พมิไ พนืๅ ทีไ฿นการผลติ อาหาร฽ละวตั ถดุ บิ ฼พอืไ ฿ช฿ຌ นการอตุ สาหกรรม เดกຌ อ຋ ฿ห฼ຌ กดิ การ฼ปลยไี น฽ปลงอยา຋ งมากมาย฽ละสงั คม฼กษตรกรรมกใเดຌคอ຋ ยโ ทยอยปรบั ฼ปลียไ น฼ปຓนสงั คมอตุ สาหกรรม “ชนบท” จงึ ฼ปนຓ พนๅื ทศไี กึ ษาของนกั วชิ าการ฿นหลายศาสตรสຏ าขา฿นทางสงั คมศาสตรຏ เมว຋ า຋ จะ฼ปนຓสังคมวิทยา มานุษยวิทยา ประวัติศาสตรຏ ฼ศรษฐศาสตรຏการพัฒนา รวมทๅังสาขาทางดຌานการส຋ง฼สรมิ การ฼กษตร ทกุ ศาสตรสຏ าขาตอຌ งการทา้ ความ฼ขาຌ ฿จกระบวนการคลคไี ลายจากสงั คม฼กษตร฼ปลยไี นมา฼ปนຓอตุ สาหกรรม (agrarian transition) ซไงึ ฽ตล຋ ะศาสตรสຏ าขากใเดຌกลา຋ วถงึ ปญຑ หาความยากจน฿นชนบทนกั วิชาการบางสาย฼นຌนความส้าคัญ฼รอไื ง “การพฒั นา” ชนบท บางสาย฼นຌนลกั ษณะความ฼รยี บง຋าย฽ละวัฒนธรรมอันบริสุทธ฿ิ่ นชนบททกีไ ้าลังถูกทา้ ลายลงจากการ฼ปลียไ น฽ปลงทีกไ า้ ลัง฼กดิ ขึๅน ฿นหนงั สอื “สงั คมชนบท฿น฾ลกสมยั ฿หม”຋ ฼ลม຋ นีๅ ผ฼ูຌ ขยี น฿หคຌ วามสา้ คญั กบั การ฼ปลยไี น฽ปลง฼ขาຌ สค຋ู วาม “สมยั ฿หม”຋ ภาย฿ตรຌ ะบบทนุ นยิ ม ซงไึ เดปຌ รบั ฼ปลยไี น “ชาวนา” (peasants) ฿นฐานะผทຌู า้ การผลติ฼พไอื ยงั ชีพ฿หกຌ ลาย฼ปนຓ ผຌผู ลติ “สินคຌา฼กษตร” จากผืนดนิ ทงัๅ ยังกอ຋ ฿หຌ฼กดิ การปรับ฼ปลยไี น฾ครงสรຌางความสมั พนั ธ฿ຏ นชนบท฼มอไื ถกู ผนกึ ฼ขาຌ กบั ฼ศรษฐกจิ ทมไี ขี นาด฿หญก຋ วา຋ รวมทงๅั กอ຋ ฿ห฼ຌ กดิ การ฼ปลยไี น฽ปลงความสมั พนั ธกຏ บั ภาครัฐทีไ “ชาวนา” สังกัดอยู຋ หนงั สอื ฼รอืไ ง สงั คมชนบท฿น฾ลกสมัย฿หม຋ ฼ล຋มนๅี ฽บง຋ ออก฼ปนຓ 8 บทดวຌ ยกนั ซงไึ สามารถพิจารณา฼ปนຓ 2 สว຋ น ส຋วนทีไหนไึง฼ปຓนการอธิบายความ฼ปຓนมาของระบบทุนนิยม฾ลก฽ละความส้าคัญของภาค฼กษตรกรรม฿นระบบทนุ นยิ ม฾ลก ซงึไ ประกอบดวຌ ย฼นอืๅ หา 3 บท฽รก ฾ดยอธบิ ายกรอบคดิ ฽ละ฽นวทางการศึกษา อธิบายทีไมาของกรอบคิด อธิบายประสบการณຏ฽ละความรຌูจากทีไอืไน ฽ละอธิบาย฼พืไอ฼ปรยี บ฼ทยี บกับสถานการณ฿ຏ นชนบทเทย

2 : สังคมชนบทในโลกสมยั ใหม บททีไ 1 ฼ปຓนการปูพืๅนฐานกรอบคิดทีไ฿ชຌ฿นการศึกษาสังคมชนบท฿นทางสังคมวิทยา฽ละมานุษยวทิ ยา ซึไงผຌู฼ขยี นเดຌทบทวน฿ห฼ຌ หนใ กรอบคิด฿นการศกึ ษา ตงๅั ฽ตก຋ ຋อนชว຋ งสงคราม฾ลกครัๅงทีไ 2(ประมาณทศวรรษ 1930) อัน฼ปຓนช຋วง฼วลาทีไนักมานุษยวิทยาตะวันตก฼ขียนถึง “คนอไืน” ทีไ฼ปຓน“ชาวนา” ฿นประ฼ทศ฾ลกทีสไ าม ซไึงกอ຋ ฿หຌ฼กดิ การสรຌางสารตั ถะ ฽ละวาทกรรม฼กไยี วกบั สังคมชาวนา฿นประ฼ทศ฾ลกทสไี าม กอ຋ ฿ห฼ຌ กดิ กรอบคดิ ทมไี องสงั คมชาวนา฿นชนบท฼ปนຓ คต຋ู รงขาຌ มกบั สงั คม฼มอื ง ฼มืไอมาถึงช຋วงหลังสงคราม฾ลกครๅังทีไ 2 นักวิชาการตะวันตกเดຌ฼ปลไียนมา฿หຌความสน฿จตอ຋ การศกึ ษา “ปญຑ หา” ท฼ีไ กยไี วกบั ชาวนา฼พอไื หาขอຌ มลู ฿นการกา้ หนด฽นวทาง฿นการพฒั นา อยา຋ งเรกตใ าม ฿นชว຋ ง฼วลานงๅี านศึกษาชนบทกยใ งั ฿หภຌ าพสังคมชาวนาว຋า฼ปนຓ สงั คมทไีลาຌ หลังทีไตอຌ งการเดຌรับการพฒั นา฿หดຌ ขี นๅึ ฽ต฼຋ มอไื กาຌ วสย຋ู คุ “฾ลกาภวิ ตั น”ຏ จากชว຋ งปลายทศวรรษ 1970 ฼ปนຓ ตนຌ มา การคมนาคมขนส຋งสะดวกขึๅนเดຌกอ຋ ฿หຌ฼กิดปรากฏการณຏทีไ “ชาวนา” ฿นประ฼ทศ฾ลกทีไสาม฼ดนิ ทางออกเปรับจาຌ ง฽ละหางานท้า฿นภาคอุตสาหกรรม฽ละบริการ ฿นภาค฼ศรษฐกิจสมัย฿หม຋฿น฼มืองมากขๅึน รวมทัๅง฽ม฽ຌ ต฼຋ ดนิ ทางขาຌ มชาต฼ิ พอืไ เปหางานทา้ ฿นตา຋ งประ฼ทศ อนั ทา้ ฿หนຌ กั สงั คมวทิ ยา฽ละนกั มานษุ ยวทิ ยาตຌองปรบั มมุ มอง฽ละกรอบคดิ ฿หຌสามารถอธิบายปรากฏการณคຏ วาม฼ปนຓ พลวตั ฿นชนบทศกึ ษา บททไี 2 ทบทวน฿หຌ฼หในประวัติศาสตรຏการก຋อตัวของระบบทุนนิยม฾ลก ซไึงมีการขยายอาณานคิ ม฼ขຌาเปยึดครองพๅนื ทตีไ ຋างโ นอกทวีปยุ฾รป ฽ละปรับ฼ปลียไ น฿หຌ฼ปนຓ พนๅื ที฼ไ พาะปลกู สนิ คຌา฼กษตรปງอนระบบทุนนิยม฾ลกภาย฿ตຌระบบการ฽บ຋งงานกันท้า฿นระดับ฾ลกทไียุ฾รป฼ปຓนศูนยຏกลางการผลิตสนิ คาຌ อตุ สาหกรรม ฿นขณะทพไี นๅื ทอีไ าณานิคม฼ปนຓ พืๅนทไีทา้ การผลติ สนิ คาຌ ฼กษตร ผ฼ูຌ ขยี นเดยຌ กตวั อยา຋ ง฿ห฼ຌ หนใ กระบวนการทปีไ ระ฼ทศเทยถกู ปรบั ฼ปลยีไ น฿ห฼ຌ ปนຓ พนๅื ทผไี ลติ สนิ คาຌ฼กษตร฼พไือส຋งออก฼พไือสนองตอบความตຌองการของระบบทุนนิยม฾ลก ฽มຌ฿นประ฼ทศเทยจะมิเดຌ฼กดิ ระบบการผลติ ฽บบเรข຋ นาด฿หญ฼຋ ชน຋ ท฼ไี กดิ ขนึๅ ฿นทวปี ลาตนิ อ฼มรกิ า฽ละอาฟรกิ า ฽ตก຋ เใ ด฼ຌ กดิ ระบบทผไี ฼ຌู ขยี น฼รยี กวา຋ “อาณานคิ มภาย฿นประ฼ทศ” ทชไี าวนาขนาด฼ลกใ บกุ ฼บกิ ปรบั ฼ปลยไี นพนๅื ทปไี าຆ ฿หกຌ ลาย฼ปนຓพนๅื ทีไ฼พาะปลกู ฼พอไื ทา้ การผลติ สินคาຌ ฼กษตร฼พือไ สง຋ ออกสูต຋ ลาด฾ลก ฽มຌสนิ คาຌ ส຋งออกสา้ คญั หลังสนธิสญั ญา฼บาวรຏ งิ (พ.ศ.2398) จะเด฽ຌ ก຋ ขาຌ ว ซไงึ ฼ปຓนพชื ดังๅ ฼ดิมทีไชาวนาเทยท้าการผลิต฿นระบบการผลิต฽บบยังชีพ฿น฽บบ฼ดิม ซึไงท้า฿หຌดูราว฼สมือนกับว຋ามิเดຌมกี าร฼ปลยไี น฽ปลงระบบการผลติ ฿นสงั คมเทย ฽ตผ຋ ฼ຌู ขยี นเด฽ຌ สดง฿ห฼ຌ หนใ ฾ดยอาຌ งองิ งานศกึ ษาทกไี ลา຋ วถงึการ฼พิไมขๅึนของตัว฼ลขการส຋งออกขຌาว฽ละการ฼พไิมขๅึนของพืๅนทไี฼พาะปลูกหลังสนธิสัญญา฼บาวຏริง฾ดย฼ฉพาะอย຋างยิไงงานศกึ ษาของอิน฽กรม (Ingram 1971) ฽ละ฼ดวิด บรูซ จอหนຏ สตัน (Johnston1975 ฽ปล฼ปนຓ ภาษาเทย พ.ศ.2530) สา้ หรบั งานศกึ ษาของนกั วชิ าการเทยเดรຌ บั อทิ ธพิ ลจากงานศกึ ษาของอาจารยຏฉัตรทพิ ยຏ นาถสุภา ฽ละสุธี ประศาสนຏ฼ศรษฐຏ (2523) ผຌู฼ขียนเดຌน้า฼สนอการถกประ฼ดในกรอบคิด฼รไืองระบบทุนนิยม฾ลกระหว຋างส้านักคิดทีไมองว຋าสงั คมชาวนายงั มเิ ด฼ຌ ปนຓ ทนุ นยิ ม ฼พราะมเิ ดมຌ กี าร฼กดิ ขนๅึ ของเรข຋ นาด฿หญ຋ ซงไึ มกี าร฿ช฽ຌ รงงานจาຌ งกบักรอบคดิ ทมไี องวา຋ ฽มสຌ งั คมชาวนาขนาด฼ลกใ ท฿ไี ช฽ຌ รงงานครอบครวั กสใ ามารถถกู ผนวก฼ขาຌ ฼ปนຓ สว຋ นหนงไึของระบบทุนนิยมเดຌ ซไึงกรอบคดิ ประ฼ดในหลังนีๅผ฼ูຌ ขยี นเดຌรับอิทธพิ ลมาจาก฼บิรຏนสเตนຏ (Bernstein

สังคมชนบทในโลกสมยั ใหม : 31982) ฼รอไื งวงจรการผลติ สนิ คาຌ (circuit of commodity production) (ด฼ู พมไิ ฼ตมิ เด฿ຌ นจามะรี พทิ กั ษวຏ งศຏ(฼ชียงทอง) 2527) บททีไ 3 ฼ปຓนการอภิปรายสืบ฼นไือง฿หຌ฼หในความสัมพันธຏของ “ชาวนา” ซึไง฼ปຓนผูຌผลิตสินคຌา฼กษตรกับทุน฿นรูป฽บบต຋างโ ผຌู฼ขียนตอกยๅ้า฿หຌ฼หในว຋าการผลิตสินคຌา฼กษตรปງอนระบบทุนนิยมเมจ຋ า้ ฼ปนຓ ตอຌ งกระทา้ ฾ดยผา຋ นระบบเรข຋ นาด฿หญท຋ ฿ีไ ช฽ຌ รงงานจาຌ ง฼ทา຋ นนๅั หาก฽ตร຋ ะบบการผลติ ฽บบชาวนาขนาด฼ลกใ กสใ ามารถถูกผนวก฼ขาຌ รับ฿ชรຌ ะบบทนุ นยิ ม฾ดยผา຋ นระบบ฼กษตรพันธสญั ญา ซไึงกใมีกระบวนการท้างานทีไ฽ตกต຋างกันเป ตัๅง฽ต຋พันธสัญญา฽บบวาจา (ทไีอิงความเวຌวาง฿จกันระหว຋าง฼กษตรกรกบั พอ຋ คຌา) จนกระทไงั ถงึ ระบบพนั ธสญั ญา฽บบลายลักษณอຏ กั ษร ฽มຌ฽ต຋ระบบการ฼ชา຋ ทีดไ นิ(share-cropping) ทมไี องวา຋ ฼ปนຓ รปู ฽บบกอ຋ นระบบทนุ นยิ มกสใ ามารถถกู นา้ มารบั ฿ชรຌ ะบบทนุ นยิ มเดຌ฾ดย฿นประ฼ดนใ นผๅี ฼ูຌ ขยี นเดอຌ าຌ งองิ งานศกึ ษา฼รอืไ งระบบการปลกู สตรอ฼บอร฿ไี นสหรฐั อ฼มรกิ าของ฼วลสຏ(Wells 1996) ซึงไ ฽สดง฿ห฼ຌ หนใ ความซบั ซอຌ น ยืดหยุน຋ ฽ละหลากหลาย฿นการจดั การระบบการผลิตสินคຌา฼กษตร฿นระบบทุนนิยม ฽ม฿ຌ นประ฼ทศสหรัฐอ฼มริกาซไงึ ฼ปนຓ ทยไี อมรบั วา຋ กนั ว຋ามีการผลติ ฽บบทุนนยิ ม฿นภาค฼กษตรกรรม สว຋ นทไี 2 ฼ปนຓ ประ฼ดนใ ความสา้ คญั ของชาวนา฿น฼ชงิ การ฼มอื ง ซงไึ “ชาวนา” มคี วามสา้ คญั ฿น฼ชงิการ฼มอื ง฿นการปฏวิ ตั คิ รงๅั สา้ คญั หลายโ ฽หง຋ ฿น฾ลก ฿นศตวรรษทไี 20 ซงไึ ฼ปนຓ ขอຌ สงั ฼กตหลกั ฿นงานศกึ ษาของชานนิ (Shanin 1979) ฿นสว຋ นทไี 2 นๅีประกอบเปดຌวย฼นๅอื หา฿นบททไี 4 ถงึ บททไี 8 บททไี 4 นา้ ฼สนอความสา้ คญั ของกรอบคดิ ฼รอไื งชนชนๅั ชาวนา฿น฽บบมารกຏ ซสิ ทຏ ซงไึ ฼ปนຓ กรอบคดิทถไี กู นา้ มา฿ช฿ຌ นการอธบิ ายปรากฏการณทຏ มไี กี าร฼คลอไื นเหวของชาวนา฼ขาຌ รว຋ มกบั พรรคคอมมวิ นสิ ตຏ฼พอไื ตอ຋ ตาຌ นอา้ นาจรฐั ฿นประ฼ทศกา้ ลงั พฒั นาหลายโ ประ฼ทศ ฼รมไิ ตนຌ ตงๅั ฽ตต຋ นຌ ศตวรรษทไี 20 ฿นประ฼ทศรสั ฼ซยี มาถงึ กลางศตวรรษ฿นจนี ควิ บา ฽ละ฼วยี ดนาม ประ฼ดนใ ปญຑ หาทถไี กู หยบิ ยกมา฼ปนຓ ประ฼ดนใ หลกั฿นการ฼คลอไื นเหว คอื ประ฼ดนใ ฼รอไื งการขาด฽คลนปจຑ จยั การผลติ อนั เด฽ຌ ก຋ ทดไี นิ ภาย฿ตรຌ ะบบผ฼ຌู ชา຋ ทดไี นิกอ຋ นทนุ นยิ ม ซงไึ มชี นชนๅั ฼จาຌ ทดีไ นิ ทมไี เิ ด฿ຌ ช฽ຌ รงงาน฾ดยตรง฽ตก຋ ลบั ขดู รดี สว຋ น฼กนิ จากชาวนา฿นรปู ของคา຋ ฼ชา຋ อนั ทา้ ฿หชຌ าวนาผขูຌ าด฽คลนทดีไ นิ ฼ขาຌ รว຋ มกบั พรรคคอมมวิ นสิ ตຏ ฼พอไื ทา้ การปฏวิ ตั ฼ิ ปลยีไ น฽ปลงสงั คม ฼พอไื หวงั จะเดผຌ ลประ฾ยชนจຏ ากการปฏริ ปู การถอื ครองทดไี นิ หากการปฏวิ ตั ปิ ระสบผลสา้ ฼รจใ อยา຋ งเรกตใ าม ฽ทนทรไี ะบบกรรมสทิ ธส่ิ ว຋ นบคุ คล฿นทดไี นิ ซงไึ ฼ปนຓ สงไิ ทชไี าวนาคาดหวงั การณกຏ ลบัปรากฏว຋า ฼มไอื พรรคคอมมิวนสิ ตทຏ ้าการปฏวิ ัติสา้ ฼รใจ฽ละเดຌอา้ นาจ฿นการปกครองประ฼ทศ กลับมีการนา้ ระบบนารวมนารฐั มา฿ชຌ อนั ทา้ ฿หชຌ าวนาเมพ຋ อ฿จ ฽ละเมม຋ ฽ี รงจงู ฿จ฿นการ฼พมไิ ผลผลติ จน฿นทสไี ดุระบบนารวมนารฐั ฿นกลุ຋มประ฼ทศคอมมวิ นสิ ตกຏ ใเดຌคอ຋ ยโ ทยอยถกู ยก฼ลิกเป ผ฼ຌู ขียนเด฽ຌ สดง฿ห฼ຌ หนใ วา຋ ฿นประ฼ทศเทยกใ฼ชน຋ ฼ดียวกันทไพี รรคคอมมวิ นิสต฽ຏ หง຋ ประ฼ทศเทยซงไึ เดรຌ บั การสนบั สนนุ จากพรรคคอมมวิ นสิ ต฽ຏ หง຋ ประ฼ทศจนี เดรຌ บั นา้ ฽นวทางการว฼ิ คราะห฾ຏ ครงสราຌ งสงั คมเทยท฼ีไ นนຌ ฼รอไื งชนชนๅั ฿น฽บบมารกຏ ซสิ ทมຏ า฿ชຌ ฽ละรวมทงๅั เดรຌ บั ยทุ ธศาสตรกຏ าร฼คลอืไ นเหว฽บบ“ปຆาลຌอม฼มือง” ของพรรคคอมมิวนิสตຏจีนทไีวางรากฐานทไีมัไนเวຌ฿นภาคชนบท ฼ขຌามา฼ปຓน฽นวทาง฿นการ฼คลอืไ นเหว฽ละสรຌางพันธมติ รกบั กลมุ຋ ชาวนายากจน

4 : สงั คมชนบทในโลกสมยั ใหม ฽มຌกรอบคิดชนชัๅน จะถูก฿ชຌ฿นการอธิบายความ฽ตกต຋างทางฐานะทาง฼ศรษฐกิจระหว຋างชาวนารวย฼จຌาของทไีดินกับชาวนาจนเรຌทีไดิน ฽ละ/หรือชาวนาทีไ฼ปຓนผຌู฼ช຋า ฽ต຋การ฼ผชิญหนຌากันทางการ฼มอื ง฿นการ฼คลอไื นเหวของพรรคคอมมวิ นสิ ตกຏ บั ชาวนา มกั จะ฼ปนຓ การ฼ผชญิ หนาຌ กนั ทางการ฼มอื งกับภาครัฐมากกว຋าทีไจะ฼ปຓนการ฼ผชิญหนຌากับชาวนารวย฽ละ/หรือนายทุน฾ดยตรง ทัๅงนๅี฼พราะรัฐ฼ปຓนผຌกู ระทา้ การท฿ีไ ชຌก้าลังปราบปรามการ฼คลไือนเหวของพรรคคอมมวิ นิสตຏ ผ฼ຌู ขยี นเดนຌ า้ ฼สนอ฿ห฼ຌ หนใ วา຋ ฽มกຌ รอบคดิ ฼รอไื งชนชนๅั ฽บบมารกຏ ซสิ ทจຏ ะถกู ฿ช฼ຌ ปนຓ กรอบคดิ หลกั฿นการ฼คลืไอนเหวของชาวนา฿นทศวรรษ 2520 ฽ต຋ความซับซຌอนของปรากฏการณຏการ฼คลืไอนเหว฽ละผกຌู ระทา้ การทางสงั คม ซงไึ มมี ากกวา຋ “คตู຋ รงขาຌ ม” ฽บบสองชนชนัๅ หลกั (หรอื กรอบคดิ “พนั ธมติ ร”กบั ชนชนๅั หลกั ฼มอไื พดู ถงึ ชนชนๅั ทมไี ากกวา຋ สอง) ทา้ ฿หกຌ รอบคดิ คต຋ู รงขาຌ มทางชนชนๅั เม฼຋ พยี งพอตอ຋ การอธบิ ายปรากฏการณทຏ ฼ีไ กดิ ขนึๅ จรงิ ฽ละนกั มานษุ ยวทิ ยา ฼ชน຋ ฼ทอรตຏ นั (2533) ซงึไ ศกึ ษาการ฼คลอไื นเหวของชาวนา฿นทศวรรษ 2510-2520 ฿นภาค฼หนอื เดนຌ า้ ฼สนอกรอบคดิ ฼รอไื ง “บรรดาอา้ นาจทอຌ งถนไิ ”(local powers) ซงไึ มเิ ดปຌ ระกอบ฼พยี ง฽คช຋ าวนารวย ฽ตย຋ งั รวมถงึ พอ຋ คาຌ ขาຌ ราชการ รวมทงๅั นกั การ฼มอื งทอຌ งถนิไ ทงๅั ฿นระดบั หมบ຋ู าຌ น฽ละระดบั ทสีไ งู กวา຋ หมบ຋ู าຌ น ฽ละ฽สดง฿ห฼ຌ หนใ ความซบั ซอຌ นของฐานทมีไ าของอา้ นาจท฼ไี ขา฼รยี กวา຋ “ทงๅั ลกั ษณะของชนชนๅั ฽ละลกั ษณะทเไี ม฿຋ ชช຋ นชนๅั ” (฼ชน຋ ขาຌ ราชการ) ทถไี กู ผนกึ฽ละครอบงา้ ฾ดยอ้านาจรัฐ บททไี 5 อภปิ รายความสมั พนั ธ฼ຏ ชงิ อา้ นาจระหวา຋ งรฐั กบั ภาคชนบท ผ฼ຌู ขยี นนา้ ฼สนอ฿ห฼ຌ หนใ วา຋฽มຌกรอบคิดมารຏกซิสทຏ฼รืไอง ชนชัๅน จะอธิบายความสัมพันธຏทางการผลิต฿นชนบทเดຌ฿นระดับหนไึง฽ตอ຋ กี ดาຌ นหนงไึ งานศกึ ษา ฼ชน຋ ของชานนิ (Shanin 1979) เดนຌ า้ ฼สนอสภาพการถกู กระทา้ ของชาวนาเม຋ว຋าจะจากรัฐหรือทุน ฽ละชๅี฿หຌ฼หในว຋าการ฼คลไือนเหวของชาวนา฿นประ฼ทศก้าลังพัฒนา มักจะ฼ปนຓ การ฼คลอไื นเหวทมีไ คี ู຋ตรงขาຌ มคือ รัฐ ผຌู฼ขียนเดຌหยิบยก฿หຌ฼หในประ฼ดในปຑญหาของสังคมเทยจากพุทธศตวรรษ 2500 ฼ปຓนตຌนมาทีไชาวนาทไี฼คยสามารถบุก฼บิกผืนปຆา฼ปลไียน฼ปຓนทีไดินท้าการ฼กษตรกรรมของตน฼องเดຌอย຋าง฼สรีตอຌ งพบกบั ขอຌ จา้ กดั ของสงั คมรปู ฽บบ฿หมท຋ รีไ ฐั มคี วามกงั วลตอ຋ การลดลงอยา຋ งรวด฼รวใ ของทรพั ยากรปาຆ เมຌ อนั ทา้ ฿หรຌ ฐั มมี าตรการหาຌ มชาวนาบกุ ฼บกิ พนๅื ทปไี าຆ ฼พอไื นา้ มาจดทะ฼บยี น฼ปนຓ กรรมสทิ ธท่ิ ดไี นิ ทา้ กนิของตน฼องเดຌอกี ต຋อเป นอกจากนๅัน กใยังมีปຑญหา฼รไืองราคาสินคຌา฼กษตรกรรม ซไึงมักมีราคาต้ไาอย຋ู฼สมอ อันท้า฿หຌชาวนาตอຌ งยนไื ขอຌ ฼รยี กรอຌ ง฿หรຌ ฐั ฽กเຌ ขปญຑ หา (มากกวา຋ ทจไี ะ฼ปนຓ การ฼รยี กรอຌ งจากนายทนุ ฾ดยตรง) ผ฼ຌู ขยี นเดกຌ ลา຋ วถงึ การ฼คลอไื นเหวของสมชั ชาคนจน฿นประ฼ดนใ ปญຑ หาตา຋ งโ รวมทงๅั ปญຑ หาสทิ ธิ่฿นทดีไ นิ ทา้ กนิ ฼พืไอ฽สดง฿ห฼ຌ หในปรากฏการณຏการ฼ผชญิ หนຌากบั รฐั บนพืๅนฐานปญຑ หา฼รไอื งทรพั ยากรทดไี ินปຆาเมຌ ผຌู฼ขยี น฽สดง฿ห฼ຌ หในว຋า อนั ทไีจรงิ รัฐบาล (หลายยคุ สมยั ) กตใ ระหนักถงึ ปญຑ หาการ฼ผชิญหนຌาระหวา຋ ง฼กษตรกรกบั ภาครฐั ฽ละมคี วามพยายาม฿นการ฽กปຌ ญຑ หาตา຋ งโ ฼ชน຋ การออกพระราชบญั ญตั ิควบคมุ การ฼ชา຋ นา พ.ศ.2517 ฽ละพระราชบญั ญตั กิ ารปฏริ ปู ทดไี นิ ฼พอไื ฼กษตรกรรม พ.ศ.2518 ฿นสมยัรัฐบาลนายสัญญา ธรรมศักด่ิ

สงั คมชนบทในโลกสมยั ใหม : 5 ฾ดย฼ฉพาะอย຋างยิไง฿นสมัยรัฐบาลทีไมาจากการ฼ลือกตๅัง ฼ช຋น ฿นยุคสมัยทีไ ม.ร.ว.คึกฤทธ่ิปรา฾มช กอ຋ ตงๅั พรรคกจิ สงั คม เดนຌ า้ ฼สนอน฾ยบาย “฼งนิ ผนั ” ฼พอไื กระจายงบประมาณเปยงั สภาตา้ บลทา้ ฿หຌชาวบຌาน฿นชนบทมีความพึงพอ฿จ อันท้า฿หຌพรรคกจิ สังคมเดຌรับ฼ลอื กตงัๅ จ้านวน ส.ส.มากขนๅึ฿นการ฼ลอื กตงๅั ครๅงั ถดั เป ผ฼ຌู ขยี น฽สดง฿ห฼ຌ หนใ วา຋ ชนบทมเิ ด฽ຌ ยกตา຋ งหากจากสว຋ นอนืไ ของสงั คมเทย ดงั นนๅั ความตนไื ตวั฿นกระ฽สประชาธิปเตยทีไริ฼รไิมจากการ฼คลไือนเหวของสหพันธຏนิสิตนักศึกษา฽ห຋งประ฼ทศเทย฿น พ.ศ.2514 ซึไง฼ตบิ ฾ตสูงสดุ ฿นช຋วง พ.ศ.2516-2519 ที฼ไ รยี กกันว຋า฼ปนຓ ยุคประชาธิปเตย฼บ຋งบานกเใ ดสຌ ง຋ ผลกระทบตอ຋ การตนไื ตวั ของประชาธปิ เตย฿นชนบทควบคก຋ู นั เปดวຌ ย กระ฽สความตนไื ตวั ดงั กลา຋ วส຋งผล฿หຌรัฐบาลต຋อโ มาตຌอง฿หຌความส้าคัญต຋อการกระจายอ้านาจการปกครองส຋วนทຌองถไิน ฼ช຋นการออกพระราชบัญญัติสภาต้าบล฽ละองคຏการบริหารส຋วนต้าบล พ.ศ.2537 กระจายอ้านาจการ฼ลอื กตงๅั สมาชกิ องคกຏ ารปกครองสว຋ นทอຌ งถนไิ รวมทงๅั กระจายงบประมาณสว຋ นทอຌ งถนไิ ฿หมຌ ากขนๅึ ความสา้ คญั ของภาคชนบท฿นฐานะ฼ปนຓ ฐานคะ฽นน฼สยี งการ฼ลอื กตงๅั ฼พอไื จดั ตงัๅ รฐั บาล ก฼ใ ปนຓประ฼ดในทไีเดรຌ ับความสน฿จ฼พไมิ มากขึๅน฼ช຋นกนั กล຋าวอีกนัยหนไึงกใคือ ฼กิดการต຋อรอง฼ชิง฽ลก฼ปลีไยนกันระหว຋างพรรคการ฼มืองกับชาวนา฾ดยทชไี าวนาเดปຌ ระ฾ยชนจຏ าก฾ครงการพฒั นาชนบท ฿นขณะทพไี รรคการ฼มอื งเดฐຌ าน฼สยี งจากชนบท฼พไือจัดตัๅงรัฐบาลทีไมีอ้านาจ฿นการบริหารทๅังประ฼ทศ ฽ต຋การต຋อรอง฿นความสัมพันธຏ฼ชิงอ้านาจรปู ฽บบ฿หมน຋ ๅี มเิ ดหຌ มายความวา຋ ชนบทถกู “กลบั ” ฿ห฼ຌ ปนຓ ฝาຆ ยมอี า้ นาจ฼หนอื รฐั ฼พราะรฐั ฼อง (ซงไึ ถงึ ฽มຌจะตຌองพึไงพาฐานอ้านาจ฼ลือกตัๅงส຋วนหนไึงจากชนบท) ฽ต຋฼มไือเดຌอ้านาจมา฽ลຌวกใสามารถมีความ“ชอบธรรม” ทจไี ะด้า฼นินน฾ยบายตา຋ งโ ทีมไ ากกวา຋ อา้ นาจ฿นการบริหารชนบท บททีไ 6 กลา຋ วถงึ การ฼ปลยีไ น฽ปลง฽ละกลเกการปรับตัวของชนบท ซึงไ ฽บง຋ ออก฼ปนຓ 2 ส຋วนส຋วน฽รก ฼ปนຓ การทบทวนขอຌ ถก฼ถยี ง กรอบคิด฼รอไื งการ฼ปลีไยน฽ปลง฼ขຌาสู຋ระบบทนุ นยิ ม (transitionto capitalism) ซงไึ ฼กยีไ วพนั กบั ประ฼ดนใ ความ฼ชอไื ของนกั ทฤษฎ฿ี นตนຌ ศตวรรษทีไ 20 วา຋ รปู ฽บบทนุ นยิ มจะ฼ปนຓ รปู ฽บบ฼ศรษฐกจิ หลกั ฿นระดบั ฾ลก ฽ม฿ຌ นภาค฼กษตรกรรมกจใ ะ฼กดิ การ฼ปลยีไ น฽ปลงจากระบบการผลิตยงั ชีพทีไ฿ช฽ຌ รงงานครวั ฼รือน มา฼ปนຓ ระบบการผลิต฿นเร຋ขนาด฿หญท຋ ฿ีไ ชຌ฽รงงานจาຌ ง อย຋างเรกใตาม นกั ทฤษฎี ฼ช຋น ฼คาຌ ทสຏ กๅี เดຌ฼ขยี นหนงั สือ฼รอืไ ง The Agrarian Question (฼ปนຓภาษา฼ยอรมนั ) ตงๅั ขอຌ สงั ฼กตวา຋ บางครงๅั การ฼ตบิ ฾ตของการผลติ ฼ชงิ พาณชิ ยกຏ มใ เิ ดทຌ า้ ฿หฟຌ ารมຏ ขนาด฼ลกใท฿ไี ช฽ຌ รงงานครวั ฼รอื นลดลง การ฼ปลยไี น฽ปลง฼ขาຌ สร຋ู ะบบทนุ นยิ มสามารถ฼กดิ ขนๅึ เดหຌ ลาย฽นวทาง ฼คาຌ ทสຏ ก฿ีๅ หคຌ วามสน฿จกบั “ปญຑ หา฼กยีไ วกบั ภาค฼กษตร” ฾ดย฿หคຌ วามสา้ คญั กบั บรบิ ททางสงั คมอันเด฽ຌ ก຋ (1) การขยายตวั ของสนิ คຌา฼กษตร฿นตลาด฾ลก ฽ละ (2) ความตไืนตัวทางการ฼มอื ง ซึงไ ฼ริมไขยายตัว฼ขຌาเป฿นภาคชนบท ฾ดย฼ขา฽สดง฿หຌ฼หในการ฼ปลีไยน฽ปลง฿น฼ยอรมัน฿นศตวรรษทีไ 19อนั ฼นอืไ งมาจากการขยายตวั ของตลาด฾ลก ฽ละการขยายตวั ของพนๅื ทกไี ารผลติ ฿นทวปี อ฼มรกิ า฼หนอื฽ละ฿ตຌ อันท้า฿หຌมีการผลิตขຌาวสาลีจ้านวนมาก ส຋งผล฿หຌราคาขຌาวสาลี฿นฝรไัง฼ศส฽ละ฼ยอรมันมีราคาลดต้ไาลง ท้า฿หຌรัฐบาลตຌองมีมาตรการช຋วย฼หลือภาค฼กษตรกรรมดຌวยการตๅังก้า฽พงภาษีน้า฼ขຌาสินคຌา฼กษตรจากต຋างประ฼ทศ ฿นขณะ฼ดียวกันความตืไนตัวของชาวบຌาน฿น฼รืไองสิทธ่ิ฼ลือกตๅัง

6 : สงั คมชนบทในโลกสมัยใหมก฼ใ พมไิ มากขนึๅ ฼พราะตระหนกั ถงึ ความสา้ คญั ของน฾ยบายรฐั บาลทจีไ ะสง຋ ผลกระทบตอ຋ ความ฼ปนຓ อย຋ูของตน สว຋ นทไี 2 ของบททไี 6 ฼ปนຓ ฼นอๅื หา฼กยไี วกบั สงั คมเทย ผ฼ຌู ขยี นเด฽ຌ สดง฿ห฼ຌ หนใ วา຋ ฿นการ฼ปลยไี น฽ปลงของประ฼ทศเทยทมีไ กี ารผนกึ ฼ขาຌ กบั ระบบทนุ นยิ ม฾ลก฽นบ฽นน຋ ขนๅึ เม฿຋ ช฿຋ นฐานะผผຌู ลติ สนิ คาຌ ฼กษตร฼พไือส຋งออก (฼ช຋นทไีกล຋าวถึงเป฽ลຌว฿นบททีไ 2) ฼ท຋านๅัน ฽ต຋ยัง฼ปຓนผูຌส຋งออก฽รงงานจ้านวนมากเปท้างานยัง฼มือง฿หญ຋ รวมทๅังเปท้างานยังต຋างประ฼ทศอีกดຌวย (พรรณภัทร ปลัไงศรี฼จริญสุข 2551,Pattana Kitiarsa 2006, พฒั นา กติ อิ าษา 2557) ฽รงงานทกไี ลบั มายงั ชนบทเดกຌ อ຋ ฿ห฼ຌ กดิ การ฼ปลยไี น฽ปลงหลายอย຋าง฿นชนบท (rural transformation) ทสไี ามารถมอง฼หในเดชຌ ัด฼จนมากขๅึน (฼มือไ ฼ปรียบ฼ทียบกบั ยคุ ทนุ นยิ มตอนตนຌ ทสีไ ง຋ ออก฼ฉพาะสนิ คาຌ ฼กษตร ฼ชน຋ ขาຌ ว) ฿นขณะท฿ไี นอกี ดาຌ นหนงไึ กระบวนการพฒั นาภาย฿นประ฼ทศเทย฼อง฼พอไื ฼ปลยไี นจากสงั คม฼กษตรกรรมเป฼ปนຓ สงั คมอตุ สาหกรรม (ทนไี กั ทฤษฎี฼รยี กกนั วา຋ agrarian transition) กดใ า้ ฼นนิ เปอยา຋ งตอ຋ ฼นอืไ ง ฽รงงานจากชนบทสว຋ นหนงไึ ฼ดนิ ทาง฼ขาຌ เปทา้ งาน฿นภาคอตุ สาหกรรม฽ละภาคบรกิ าร฿น฼ขต฼มอื ง สง຋ ผล฿หภຌ าคอตุ สาหกรรม฽ละบรกิ ารภาย฿นประ฼ทศ฼ติบ฾ตขนๅึ ภาย฿ตกຌ ระ฽สการพฒั นา฽ละการ฼ปลยไี น฽ปลงตา຋ งโ ฼กษตรกรเทยจา้ นวนหนงไึ ซงไึ ทงๅั ทา้ การผลติ฿นภาค฼กษตร฽ละทัๅงท้างานรับจาຌ ง฿นภาคอตุ สาหกรรม฽ละบรกิ าร฿นภาค฼มือง เดຌมรี ายเดຌมากขึๅน฽ตก຋ ระนันๅ กใยังม฼ี กษตรกรยากจนอีก฼ปຓนจ้านวนมาก ทีไมีทดีไ นิ ขนาด฼ลกใ หรือเรทຌ ไีดิน (ซไงึ สว຋ น฿หญ຋฼ปนຓ ฼กษตรกรสงู วยั ) กระจายตวั กนั อยท຋ู วไั เป มจี า้ นวนเมต຋ า้ไ กวา຋ 6 ลาຌ นคน ทมไี รี ายเดตຌ า้ไ กวา຋ ฼สนຌ ระดบัความยากจน ตามตัว฼ลขของรัฐบาล ฽ตกตา຋ งจาก฿นชว຋ ง พ.ศ.2525-2529 ภาย฿ต฽ຌ ผนพฒั นาความยากจน฿น฽ผนพฒั นา฼ศรษฐกจิ฽ละสงั คมฉบบั ทไี 5 ทสไี ามารถระบ฼ุ ขตพนๅื ทคไี วามยากจน฼ปนຓ ภมู ภิ าค฽ละ฼ปนຓ รายอา้ ฼ภอ ความยากจน฿นทศวรรษ 2550 ฼ปຓนความยากจนทีไกระจายตัวอยู຋ทัไวเป หม຋ูบຌานทไี฽ลดู฼สมือนมีรายเดຌดี ฽ละ“พฒั นา” ฽ลวຌ (฼ช຋น มถี นน เฟฟาງ นา้ๅ ประปา รຌานสะดวกซอืๅ บาຌ น฼รอื นสมัย฿หม຋ รถยนตຏ ฾ทรศัพทຏมอื ถอื ฯลฯ) กพใ บวา຋ มคี รวั ฼รอื นยากจนอาศยั อย฿຋ู นกระตอຍ บหลงั ฼ลกใ โ ทซีไ กุ ตวั อยด຋ู าຌ นหลงั ของบาຌ นหลัง฿หญ຋ หรอื ซกุ ตวั อยู຋฿นถนนสายรองของหมบู຋ าຌ น ฽ม฿ຌ นดาຌ นหนงไึ คนชนบทจะ฼ดนิ ทางเปทา้ งาน฿น฼มอื ง อนั ทา้ ฿ห฼ຌ กดิ “อตั ลกั ษณ”ຏ ทหไี ลากหลายมากขนๅึ ฽ละมคี วาม฼ปนຓ “฼มอื ง” มากขนๅึ ฽ตก຋ ารทา้ งาน฿นภาคอตุ สาหกรรมหรอื ภาคบรกิ าร฿น฼มอื ง฽มຌอาจจะ฽ลดู “ทนั สมยั ” ฽ตก຋ ใเมม຋ ไนั คง ดงั นนัๅ การมที ีไดินทีสไ ามารถ฼กบใ เวปຌ ลูกขຌาวเวกຌ นิ ฼อง ฽ละการรกั ษาความ฼ปนຓ ชมุ ชนชนบท ฽ละ฼ครอื ขา຋ ยความสมั พนั ธกຏ บั ชนบท จงึ ฼ปนຓ “ตาขา຋ ย฽หง຋ ความมนไั คงทาง฼ศรษฐกิจ” (safety net) ของสังคมทีไยังเม຋฼ปຓนอุตสาหกรรม฼ตใมตัว (กระบวนการ฼ปลไียนผ຋านหรอื agrarian transition ยงั เม຋ “฼สรจใ สมบรู ณ”ຏ ) ฽มจຌ ะอย฿຋ู นวงจรการผลติ ของระบบทนุ นยิ ม฾ลก฽ลวຌกใตาม

สังคมชนบทในโลกสมยั ใหม : 7 บททไี 7 อภปิ ราย฼รอืไ งความสมั พนั ธขຏ องคนชนบทกบั คน฿น฼มอื ง ฾ดยท฿ไี นอดตี นนๅั คน฿น฼มอื งมักจะดูถูกคนชนบทว຋า฼ปຓน “คนบຌานนอก” ซึไงเม຋฿ช຋฼ฉพาะทีไ฼กิดขๅึน฿นประ฼ทศเทย฼ท຋านัๅน ฽มຌ฿นประ฼ทศตะวนั ตก฼ชน຋ ฿นองั กฤษ กพใ บวา຋ มกี ารดถู กู ความ฼ปนຓ “บาຌ นนอก” ของชาวชนบท฿นยคุ ทนุ นยิ มตะวันตก ฽ละก຋อ฿หຌ฼กดิ วาทกรรมทไมี องชนบทว຋าลຌาหลัง สรຌางคตู຋ รงขาຌ มระหว຋าง฼มอื งกับชนบท ฽ต຋ภาย฿ตຌกระ฽สการ฼ปลไียน฽ปลงอย຋างรวด฼รใวของระบบทุนนิยม฾ลก ทไีส຋งผลกระทบต຋อหมูบ຋ ຌาน กมใ ีกระ฽ส “ตຌาน” การ฼ปลไียน฽ปลงทตีไ ຌองการอนรุ ักษຏ “วฒั นธรรมดังๅ ฼ดิมอันบรสิ ทุ ธิ่” ของภาคชนบท฼อาเวຌ ซงไึ ฼ปนຓ กระบวนการ฽ละปรากฏการณทຏ สไี ามารถพบ฼หนใ เดหຌ ลาย฽หง຋ ฿น฾ลก ซงไึ บางครงๅักนใ า้ มาสก຋ู ารสราຌ ง “มายาคต”ิ ฼กยไี วกบั ชนบทอนั ดงี าม ฽ละ “บรสิ ทุ ธผ่ิ ดุ ผอ຋ ง” หรอื ท฼ไี รยี กวา຋ “฾ร฽มนตซิ สิ ม”ຏ฿นชนบทศกึ ษา นอก฼หนอื จากการอภปิ ราย฼รอไื งวาทกรรมตา຋ งโ ฿นชนบทศกึ ษา ผ฼ຌู ขยี นยงั เดนຌ า้ ฼สนอกรอบคดิ฼รืไอง “฾ครงสราຌ งความรูสຌ ึก” ซไงึ ฼ปนຓ กรอบคิดของ฼รมอนดຏ วลิ ฼ลียมสຏ (Raymond Williams 1977)ซงไึ ฿นขณะทไีวลิ ฼ลียมสຏ฿หຌความส้าคัญกบั การว฼ิ คราะหຏวรรณกรรม฿น “฾ครงสรຌางความรสูຌ กึ ” ผ฼ຌู ขยี นเดຌน้า฼สนอภาพยนตรຏ฽ละ฼พลงลูกทุ຋ง฿นฐานะ฾ครงสรຌางความรูຌสึกของชาวชนบท฿นสังคมเทย(฽มผຌ ຌสู รຌางภาพยนตรຏ฽ละผຌปู ระพนั ธຏ฼พลงลกู ท຋งุ จ้านวนหนงไึ อาจเม฿຋ ช຋ชาวชนบท) ฿นตอนทຌายโ ของบททไี 7 ผ฼ຌู ขยี นเด฽ຌ ตะประ฼ดนใ เปทีไ “วาทกรรม ฾ง຋ จน ฼จใบ ฽ละการตอ຋ สຌูกบั วาทกรรม฾ง຋ จน ฼จบใ ” ฿นฐานะท฼ไี ปຓนส຋วนหนึไงของกระ฽สการตอ຋ สຌู฽ละ฼คลอืไ นเหวทางการ฼มอื ง฼นอไื งจาก “วาทกรรม…฼ปนຓ มากกวา຋ ฼รอไื งของภาษาหรอื คา้ พดู ฽ตม຋ ภี าคปฏบิ ตั กิ ารจรงิ ของวาทกรรม…”(เชยรัตนຏ ฼จรญิ สนิ ฾อฬาร 2542 : 4) บททไี 8 ซงึไ ฼ปຓนบทสุดทຌายของหนังสือ สรุปประ฼ดในการอภปิ รายตา຋ งโ ทีไผ຋านมา สะทຌอน฿หຌ฼หนใ ลกั ษณะของประ฼ทศก้าลงั พัฒนา ฼ช຋น ประ฼ทศเทยทกไี าร฼ปลยไี น฽ปลงจาก฼กษตรกรรม฼ขาຌ สู຋ความ฼ปຓนอุตสาหกรรม (agrarian transition) ยังเม຋฼สรใจสมบูรณຏ ฽มຌชาวชนบทบางส຋วนเดຌละทๅิงภาค฼กษตรกรรม฼ขຌาสู຋ภาคอุตสาหกรรม ฽ตภ຋ าคอุตสาหกรรม฿นประ฼ทศกา้ ลงั พฒั นาทไยี งั เม຋฼ติบ฾ตพอทีไจะรบั ฽รงงานจากภาคชนบทเดຌทงๅั หมด เดຌท้า฿หຌภาค฼กษตรกรรมยัง฼ปนຓ ภาคการผลิตทีไส้าคญัสา้ หรบั ประชากรส຋วนหนงไึ ของประ฼ทศ การทไีชาวนาขนาดกลาง฽ละ฼ลใก฿นประ฼ทศก้าลังพัฒนา ลຌวน฽ต຋ท้าการผลิตสินคຌา฼กษตร฼พไือขาย ฽ทนระบบการผลิตยังชีพ฿น฽บบ฼ดิม ท้า฿หຌนักวิชาการบางกลุ຋ม฼รียกพวก฼ขาว຋า฼ปຓน“฼กษตรกรผปຌู ระกอบการ” (entrepreneurial farmers) ฿นความหมายของผผຌู ลติ สนิ คาຌ รายยอ຋ ย฼พอไื ขาย฿นระบบตลาด ผูຌ฼ขียนเดຌตอกยา้ๅ ฿หຌ฼หในอีกครๅังว຋า ฽มຌชาวนาบางส຋วนเดຌกลายมา฼ปຓน “ผปูຌ ระกอบการ” ฽ละมฐี านะดขี นๅึ ฽ตก຋ ยใ งั มี “ชาวนา” ยากจนจา้ นวนมากอาศยั อย฿຋ู นชนบท ฽ละปญຑ หาความตอຌ งการ฼งนิ สดเม຋ว຋าจะ฼พไือ฼ปຓน฼งินทุน฿นการผลิต หรือ฼พไือ฼ปຓนสืไอกลาง฿นการซๅือหาปຑจจัย฼พืไอการบริ฾ภคกใตามเดຌกอ຋ ฿หຌ฼กิดปຑญหาหนีๅสิน฼ปนຓ ปຑญหาสืบ฼นืไองทตีไ ามมา ฽มຌ “ชาวนา” จะเดพຌ ยายามดนๅิ รนหางานทา้ นอกภาค฼กษตร฼พอืไ ฼ปนຓ ฽หลง຋ รายเด฼ຌ พมิไ ฼ตมิ ขนๅึ฽ตค຋ วามเมม຋ นไั คง฿นภาค฼ศรษฐกจิ สมยั ฿หม຋ ทา้ ฿หຌ “ชาวนา” กยใ งั ยนื ขาขาຌ งหนงไึ อย฿ู຋ นภาค฼กษตรกรรม

8 : สังคมชนบทในโลกสมัยใหมดงั นนๅั ปຑญหาทาง฼ศรษฐกจิ ของชาวนา฿นระบบทนุ นิยม฿น฾ลกสมัย฿หม຋ ฾ดย฼ฉพาะอย຋างยิงไ ปຑญหา฼รือไ งราคาสินคຌา฼กษตรตกต้ไา จงึ ยังคง฼ปนຓ ประ฼ดนใ ส้าคัญทีตไ อຌ งการการ฽กຌเข ความสา้ คญั ของชนบท฿นฐานะ฼ปนຓ ฽หลง຋ ผลติ อาหาร เมค຋ วรถกู ผกู ขาด฾ดยการจดั การฟารมຏขนาด฿หญ຋฽บบธุรกิจ฼พียงรูป฽บบ฼ดียว ฽ต຋หากฟารຏมขนาด฼ลใกของ “ชาวนา” จะสามารถด้ารงอยูเ຋ ดຌ ฼กษตรกรรายย຋อยจะตอຌ งมรี ายเดຌ฼พียงพอจากการประกอบอาชีพ฼กษตรกรรมของพวก฼ขา การศึกษาชนบทจึงมีความสา้ คญั ฼พไอื สามารถกาຌ วขຌามมมุ มอง฽บบค຋ูตรงขาຌ ม ฽ละสามารถมองภาพชนบทเดຌจากหลากหลายมิติ