ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΦΩΤΙΑΣ ΩΣ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΟ ΔΥΝΑΜΗΣ

1«Αυτόν εδώ τον κόσμο, τον ίδιο για όλους, ούτε κανείς θεός ούτεάνθρωπος τον έπλασε, αλλ' ήταν από πάντα και είναι και θα είναιαιώνια ζωντανή φωτιά, που ανάβει με μέτρο και σβήνει με μέτρο.» ΗράκλειτοςΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΦΩΤΙΑΣ ΩΣΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΟ ΔΥΝΑΜΗΣ,ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΦΩΤΟΣΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ: ΜΑΡΙΑ ΜΠΡΟΥΛΙΑ 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ1. ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ Σελίδα 31.1. Ο μύθος του Προμηθέα Σελίδα 41.2. Δωδεκάθεο και φωτιά Σελίδα 52. ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ-ΙΣΤΟΡΙΑ Σελίδα 72.1. Ανακάλυψη της φωτιάς Σελίδα 82.2. Φωτιά και εξέλιξη του ανθρώπου Σελίδα 92.3. Φωτιά και τεχνολογικός πολιτισμός Σελίδα 122.4. Ολυμπισμός και φωτιά Σελίδα 133. ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ Σελίδα 153.1. Ήθη και έθιμα του λαού μας σχετικά με τη φωτιά Σελίδα 164. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΓΡΑΦΗ Σελίδα 20 2

ΕΝΟΤΗΤΑ 1ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ 3

1.1. Ο μύθος του ΠρομηθέαΟ μύθος του Προμηθέα είναι από τους πιο παράξενουςτης ελληνικής μυθολογίας. Από γενιά Τιτάνων, οΠρομηθέας ήταν ο μεγάλος προστάτης των ανθρώπων,ο θεός του πολιτισμού, αυτός που τους βοηθούσε πάνταθυσιάζοντας ακόμα και τον εαυτό του.Δύο φορές ο Προμηθέας έγινε αφορμή να δημιουργηθείτο ανθρώπινο γένος. Την πρώτη φορά που οΠρομηθέας έσωσε τους ανθρώπους ήταν τότε που η γηήταν ρημαγμένη από την Τιτανομαχία. Ο Προμηθέαςτότε, με διαταγή του Δία, πήρε χώμα και νερό και έπλασετους ανθρώπους. Έπειτα, ο Δίας πρόσταξε τον Επιμηθέανα δώσει στο κάθε ζώο ένα όπλο για να προστατεύεται,αλλά ξέχασε τον άνθρωπο. Έτσι ο άνθρωπος έμεινε αβοήθητος. Ο Προμηθέας όμως τουςχάρισε μυαλό, αλλά ούτε κι αυτό ήταν αρκετό. Βλέποντάς τους να υποφέρουν πήρε κρυφάαπό το Δία τη φωτιά και την έφερε στη γη κρυμμένη σ’ ένα καλάμι. Με τις συμβουλές του οιάνθρωποι γνώρισαν τη δύναμη της φωτιάς, έκαναν εφευρέσεις και προόδεψαν τόσο πολύπου ο Δίας άρχισε να τους φοβάται. Η μεγάλη όμως αγάπη του Προμηθέα για τους ανθρώπους και κυρίως η κλοπή της φωτιάς έκαναν το Δία να θυμώσει, αλλά και ν’ αρχίσει να φοβάται για την εξουσία του. Αποφάσισε λοιπόν να εκδικηθεί τον Προμηθέα και τον καταδίκασε σ’ ένα φριχτό μαρτύριο. Πρόσταξε το Κράτος και τη Βία να τον πιάσουν και, με αλυσίδες άσπαστες, να τον δέσουν σ’ ένα βουνό τον Καύκασο, όπου κάθε μέρα πήγαινε ένας αϊτός και του έτρωγε το συκώτι, που κάθε νύχτα ξαναγεννιόταν.Αυτό συνεχίστηκε για χρόνια μέχρι που τον είδε ο Ηρακλής και, παίρνοντας άδεια από τοΔία, σκότωσε τον αϊτό και τον ελευθέρωσε. Λέγεται μάλιστα πως ο Ήφαιστος ήρθε από τονΌλυμπο και βοήθησε τον Ηρακλή να σπάσει τις αλυσίδες, που έδεναν τον Προμηθέα. 4

1.2. Δωδεκάθεο και φωτιάΉφαιστος. Ήταν θεός της φωτιάς και τωνμετάλλων, κύριος των ηφαιστείων. Γιος τηςΉρας και του Δία, γεννήθηκε κουτσός γεγονόςπου δυσαρέστησε την μητέρα του και τον έριξεαπό τον Όλυμπο στη θάλασσα. Τον έσωσανόμως η Θέτιδα και η Ευρυνόμη, που τονανάθρεψαν στα βάθη του Ωκεανού. Εκεί έμεινεεννιά χρόνια. Για να εκδικηθεί τη μητέρα του,που τον έριξε στη θάλασσα, της χάρισε έναχρυσό θρόνο. Το θρόνο αυτό τον είχε φτιάξειμόνος του και του είχε βάλει αόρατα σχοινιά. Όταν εκείνη κάθισε πάνω, δέθηκε και κανείςδεν μπορούσε να ην ελευθερώσει. Τότε ο Διόνυσος μέθυσε τον Ήφαιστο, τον έφερε στονΌλυμπο και έλυσε τα δεσμά της μητέρας του. Σύμφωνα με την παράδοση το εργαστήριότου βρισκόταν στην Αίτνα της Σικελίας και βοηθοί του ήταν οι Κύκλωπες. Προσθέτουν ότιεκεί έφτιαξε το θρόνο του Δία, το χρυσό θώρακα του Ηρακλή, το σκήπτρο τουΑγαμέμνονα, το περιδέραιο της Αρμονίας, το άρμα του Ήλιου, την πανοπλία του Αχιλλέακλπ. Εξάλλου λένε ότι είχε φτιάξει στον Όλυμπο ανάκτορα από ορείχαλκο για τους θεούς.Εστία. Ήταν η πρωτότοκη θυγατέρα του Κρόνου και τηςΡέας, αδελφή του Δία, του Ποσειδώνα και των άλλων θεών.Ήταν η θεά της εστίας κάθε σπιτιού, που στους αρχαίουςλαούς είχε ιερό χαρακτήρα, γιατί η εστία ήταν το κέντρο τηςοικογένειας, εξυπηρετούσε τις καθημερινές ανάγκες καιδεχόταν τις προσφορές της. Σε κάθε σπίτι, ακριβώς στοκέντρο, και σε σχήμα κυκλικό υπήρχε η εστία. Εκεί έκαιγεσυνεχώς το ιερό πυρ. Κάθε πόλη βέβαια είχε την κοινή τηςεστία. Από κει έπαιρναν φωτιά όσοι επρόκειτο ναεκστρατεύσουν ή ν' αποικίσουν, και μετέφεραν την ιερή αυτήφωτιά από τη μητρόπολη στη νέα πατρίδα. 5

Ερμής. Ο Ερμής ήταν ο αγγελιαφόρος των θεών αλλά είχεκαι την ιδιότητα του ψυχοπομπού, δηλαδή οδηγούσε τιςψυχές των πεθαμένων στον Άδη, όπως μας εξιστορούν ταομηρικά έπη. Ήταν γιος του Δία και της Μαίας. Προστάτευετους κλέφτες, τα τυχερά παιχνίδια και το εμπόριο. Οιαρχαίοι Έλληνες τον τιμούσαν ιδιαίτερα καθώς ήτανέντονα συνδεδεμένος με το ανθρώπινο γένος. Υπήρξεένας από τους πρώτους διδάσκαλους των ανθρώπων,καθώς τους μετέδωσε τις επιστήμες, τα γράμματα, τηγνώση και τους έμαθε πως να χειρίζονται τη φωτιά. Δίας. Ήταν ο ανώτατος θεός του Ολύμπου, γιος του Κρόνου και της Ρέας. Οι Έλληνες πίστευαν ότι ο Δίας ήταν αρχηγός θεών και ανθρώπων, ανώτερος και ισχυρότερος από όλους. Οι άλλοι θεοί ήταν κατώτεροι από αυτόν και στη φυσική δύναμη και στο αξίωμα. Κανείς δεν είχε δικαίωμα να του αντιταχθεί. Εξουσίαζε και όλα τα φυσικά φαινόμενα. Η βροντή, η αστραπή και ο κεραυνός ήταν τα όπλα του. Πίστευαν ότι αυτός ρύθμιζε τις τύχες των ανθρώπων και τον συνέδεαν με όλες τις εκδηλώσεις τηςανθρώπινης ζωής. Μόνο ένα πράγμα ήταν δυνατότερο και πάνω από αυτόν, η Μοίρα,που κανένας δεν μπορούσε να ξεφύγει από τους νόμους της. 6

ΕΝΟΤΗΤΑ 2ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ-ΙΣΤΟΡΙΑ 7

2.1. Ανακάλυψη της φωτιάςΗ φωτιά δεν αποτελεί ανθρώπινη ανακάλυψη, αφού τα ηφαίστεια έχουν διαδραματίσειβασικό ρόλο στην ιστορία της Γης. Ο άνθρωπος απλώς, παρατηρώντας με δέος τιςκαταστρεπτικές της ιδιότητες και όντας ανίκανος να τις ελέγξει, της απέδωσε θεϊκέςιδιότητες, καθώς βεβαιώνουν οι σχετικές αναφορές σε όλες σχεδόν τις μυθολογίες τουκόσμου.Ανακαλύπτοντας σταδιακά τα μυστικά της φωτιάς, άρχισε να τη θέτει στην υπηρεσία τουκαι από στοιχείο καταστρεπτικό να την μετατρέπει σε μέσον για την επίλυση πολλών καιποικίλων καθημερινών προβλημάτων του. Από το απλό στράβωμα ή ίσιωμα του ξύλου μετη βοήθεια της φωτιάς ως την παραγωγή και την κατεργασία των μετάλλων χρειάστηκε ναπεράσουν εκατομμύρια χρόνια. Στο διάστημα αυτό, η ανθρωπότητα πέρασε από τη μιαπολιτισμική βαθμίδα στην άλλη κυρίως εφαρμόζοντας τεχνολογία που βασίζεται στιςχρήσεις της φωτιάς.Πρώτη μεγάλη ανακάλυψη τουανθρώπου ήταν η τεχνική ναπαραγάγει ο ίδιος φωτιάπεριστρέφοντας με ταχύτητα έναραβδί μέσα σε μια σφιχτοδεμένηδέσμη ξερών χόρτων. Ηανακάλυψη αυτή χάνεται σταβάθη της Παλαιολιθικής Εποχής.Αργότερα, ανακάλυψε ότι οσπινθήρας που παράγεται με τηνκρούση πυριτόλιθων μπορεί ναπροκαλέσει φωτιά πέφτοντας επάνω σε εύφλεκτη ύλη, όπως π.χ. είναι η ίσκα των δέντρων.Οι αρχαιότερες χρήσεις της φωτιάς ήταν για φωτισμό (με δάδες), για θέρμανση και γιαπαρασκευή τροφής. Στα δάπεδα σπηλαίων σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης -και στηνΕλλάδα- έχουν εντοπιστεί κατάλοιπα εστιών και καμένα οστά που τεκμηριώνουν τη χρήσητης φωτιάς για παρασκευή τροφής τουλάχιστον μισό εκατομμύριο χρόνια πριν. 8

2.2. Φωτιά και εξέλιξη του ανθρώπουΧρειάστηκε να περάσουν εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, ώσπου, μετά την μόνιμηεγκατάσταση, ο άνθρωπος ανακάλυψε, γύρω στο 7000 π.Χ., την τέχνη να ψήνει τον πηλόκαι να κατασκευάζει χρήσιμα σκεύη και ομοιώματα (ειδώλια) πραγμάτων, ζώων καιανθρώπων.Σταδιακά ανακάλυψε και τρόπουςελέγχου των θερμοκρασιών στουςκλιβάνους ανάλογα με το είδος τουπηλού ή του σκεύους που επιθυμούσενα κατασκευάσει. Έτσι, γύρω στο 4000π.Χ. στη Μεσοποταμία, κατόρθωσε ναπαραγάγει γυαλί που ακόμη και σήμερα χρησιμοποιείται για την κάλυψη πολλών αναγκών.Την περίπου ίδια εποχή ή λίγο νωρίτερα οι εφαρμογές της φωτιάς έφεραν κυριολεκτικάπολιτισμική επανάσταση με την ανακάλυψη της κατεργασίας μετάλλων, σηματοδοτώνταςτο πέρασμα της ανθρωπότητας από την Εποχή του Λίθου στην Εποχή των Μετάλλων.Η μεγάλη συμβολή της φωτιάς στην ανάπτυξη του πολιτισμού γίνεται πιο κατανοητή αναναλογιστεί κανείς ότι μέχρι την ανακάλυψη του κεραμικού κλιβάνου χρειάστηκε ναπεράσουν τουλάχιστον δύο εκατομμύρια χρόνια. Από τη στιγμή εκείνη και μετά όμως ορυθμός ανάπτυξης έγινε επιταχυνόμενος: η Νεολιθική Εποχή κράτησε μόλις 4 - 5 χιλιάδεςχρόνια, η Εποχή του Χαλκού μόνο δύο χιλιετίες. Από δε την Εποχή του Σιδήρου, στην οποίατο Αιγαίο εισήλθε γύρω στα 1000 π.Χ., η ανάπτυξη έγινε τόσο αλματώδης που σήμερα είναιαδύνατο να χρονομετρηθεί. Οι μαρτυρίες για τις ποικίλες χρήσεις της φωτιάς στην περιοχή του Αιγαίου από τη Νεολιθική Εποχή και μετά είναι άφθονες και καλύπτουν βασικά τρεις περιοχές. Μια περιοχή είναι η κατοικία, όπου η παρασκευή τροφής, ο φωτισμός, η θέρμανση, η σωματική καθαριότητα τεκμηριώνεται από την εύρεση ειδικών εγκαταστάσεων (π.χ. εστιών, λουτρών) ή σκευών (π.χ. χυτρών, λύχνων).Σε μια δεύτερη περιοχή ανήκουν δραστηριότητες που ασκούνται εκτός κατοικίας και πουτην ύπαρξή τους βεβαιώνουν αντίστοιχες εγκαταστάσεις, όπως οι κλίβανοι (κεραμουργία, 9

μεταλλουργία), εργαστήρια κατεργασίας πορφύρας για το βάψιμο υφασμάτων ή σκεύη,όπως είναι τα καπνιστήρια για την μελισσοκομία.Η τρίτη περιοχή αφορά στην ιδεολογία και ανιχνεύεται πιο δύσκολα. Ωστόσο, ορισμένοιτομείς καλλιτεχνικής δημιουργίας δεν θα είχαν αναπτυχθεί χωρίς τη χρήση της φωτιάς. Γιαπαράδειγμα η ανάπτυξη της μεγάλης ζωγραφικής θα ήταν αδύνατη χωρίς τον ασβέστηπου χρειαζόταν για την τοιχογράφηση σπιτιών και δημόσιων κτιρίων.Στα ιστορικά χρόνια οι αρχαίοι Έλληνες εκτίμησαν από πολύ νωρίςτο τεράστιο φάσμα χρήσεων και τις εντυπωσιακές δυνατότητες τηςφωτιάς. Το γεγονός ότι ο Ηράκλειτος θεώρησε τη φωτιά ως τηνπρωτογενή ουσία που μετασχηματιζόμενη σε άπειρες καταστάσειςσυνέβαλε στη δημιουργία της μεγάλης ποικιλίας των όντων, είναιαποκαλυπτικό. Ακόμη και η παγκόσμια αρμονία και τάξη, κατά τονφιλόσοφο, δεν είναι παρά η αιώνια ζωντανή φωτιά που ανάβει καισβήνει ακολουθώντας ορισμένους κανόνες. Δέος αλλά καιθαυμασμός για τη φωτιά ποτέ δεν έπαψαν να συνέχουν τον κόσμο, καθώς δείχνει ηαναφορά του Πλίνιου του Πρεσβύτερου, επτά περίπου αιώνες μετά τον Ηράκλειτο, όταν τονπρώτον αιώνα μ.Χ. έγραφε στο 36ο βιβλίο της Φυσικής Ιστορίας του (κεφ. 38-39): «...δενμπορούμε να μη θαυμάζουμε ότι δεν υπάρχει σχεδόν τίποτε που να μην τελειοποιείται με τηβοήθεια της φωτιάς. Με τη φωτιά οι πέτρες μετατρέπονται σε χαλκό, με τη φωτιά γεννιέταικαι δαμάζεται ο σίδηρος, με τη φωτιά τελειοποιείται ο χρυσός, με τη φωτιά ασβεστοποιείταιη πέτρα που συνέχει τους δόμους στα σπίτια. Απέραντο, ανεξέλεγκτο στοιχείο της Φύσης, ηφωτιά γεννάει αμφιβολία, αν καταστρέφει μάλλον ή δημιουργεί.» Αλλά η φωτιά δε χρησίμευε στους αρχαίους Έλληνες µόνο στην ειρηνική ζωή. Τη χρησιμοποιούσαν και στον πόλεµο. Και οι αρχαίοι Έλληνες χρειάστηκε να πολεµήσουν πάρα πολλές φορές για τη σωτηρία του τόπου τους, εξαιτίας της θέσης του. Έτσι στην κατασκευή του πολεµικού υλικού χρησίµευσε πολύ η φωτιά, διότι µε τη χρήση της μπόρεσαν να δαµάσουν τα μέταλλα και να φτιάξουν όπλα δυνατά, όπως ασπίδες, πανοπλίες, βέλη, κ.α.Πέρα, όμως, από την πρακτική πλευρά, η φωτιά παίζει και συμβολικό ρόλο σχεδόν σεκάθε θρησκευτική πράξη των αρχαίων Ελλήνων. Ανάβει τη φλόγα που καίει στο βωμό ενός 10

θεού, τη νεκρική πυρά σε μια ανθρώπινη ταφή, καθώς και τη δάδα που φωτίζει πολλέςνυχτερινές γιορτές. Η καρδιά ενός θρησκευτικού ιερού είναι ο βωμός του και η φλόγα πουκαίει διαρκώς προσφέρει απτή απόδειξη της συνεχούς παρουσίας του θεού. Η φωτιά πουκαίει στο κέντρο του σπιτιού ενσαρκώνει τη συνέχεια στηνανθρώπινη σφαίρα. Ένας αναμμένος δαυλός συνοδεύειτη νεαρή νύφη, φέρνοντας φωτιά από την εστία τουπατέρα της σ’ εκείνη του συζύγου της. Ομοίως, αλλά σεπολύ μεγαλύτερη κλίμακα, μια φλόγα από το πολιτικόκέντρο της μητρόπολης συνοδεύει τους εποίκους πουξεκινούν μια αποικιακή αποστολή και τελικά ανάβει τηνπρώτη φωτιά της νέας αποικίας. Η συνέχεια της φωτιάς παρέχει μια συμβολική σύνδεσηανάμεσα σε δύο νοικοκυριά ή δύο πόλεις και ούτε στα σπίτια ούτε στα ιερά η φωτιάαφήνεται να πεθάνει.Παρόμοια ήταν η χρήση της φωτιάς και στα βυζαντινά χρόνια, δηλαδή αξιοποιήθηκε για ναφωτίζει το σκοτάδι, για να θερμαίνει και να εξυπηρετεί το μαγείρεμα. Παράλληλα, συνέβαλεστην εξέλιξη τεχνών και τεχνικών, όπως η κατεργασία των μετάλλων και η ανάπτυξη τηςκεραμικής και της υαλουργίας. Σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει σήμερα που ζούμε στην εποχήτου ηλεκτρισμού, στη βυζαντινή και μεταβυζαντινή περίοδο, όπως άλλωστε και έως τα τέλητου 19ου αι., ο τεχνητός φωτισμός ταυτιζόταν με τη φωτιά. Οποιοδήποτε μέσο φώτιζε ήτανκαι φορέας φωτιάς με όλα τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα που αυτό συνεπαγόταν.Ό,τι φώτιζε έκαιγε και ό,τι έκαιγε φώτιζε. Το γεγονός αυτό συνάδει άλλωστε με τις δύο κύριεςιδιότητες της φωτιάς, το «καυστικόν» και το «φωτιστικόν», όπως αυτές περιγράφηκαν στουςβυζαντινούς χρόνους. Μια ξεχωριστή χρήση της φωτιάς αποτελεί το υγρό πυρ, η σύσταση του οποίου είναι ακόμα και σήμερα άγνωστη, καθώς αποτελούσε κρατικό μυστικό. Για μεγάλο χρονικό διάστημα αποτελούσε το τρομερό πλεονέκτημα των βυζαντινών στόλων στις θάλασσες, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπήρχε χρήση του στη στεριά. Ήταν εφεύρεση του μηχανικού Καλλίνικου και τοβασικό του χαρακτηριστικό ήταν ότι αναφλεγόταν αμέσως μόλις ερχόταν σε επαφή με τονερό και έκαιγε τόσο στην επιφάνειά του όσο και λίγο κάτω από αυτή. 11

2.3. Φωτιά και τεχνολογικός πολιτισμός Η ανθρωπότητα αρχίζει στη βιομηχανική εποχή να παίζει στα δάχτυλα το δώρο του Προμηθέα. Η φωτιά δεν χρησιμοποιείται σ' αυτήν την περίοδο απλά και μόνο για να θερμάνει κάποιο υλικό σώμα, αλλά και για να θέσει σε κίνηση μια ολόκληρη μηχανή, την ατμομηχανή. Μετά τη χύτρα του Παπέν (Papin 1690), τη \"μηχανή της φωτιάς\" (Savery 1698)και τη μηχανή του Νιουκόμεν (Newcomen 1705), ο Σκοτσέζος Τζέημς Βατ (James Watt1765) κατασκεύασε την πρώτη ατμομηχανή που δημιουργούσε περιστροφική κίνηση. Ηθερμική αυτή μηχανή αποτελεί τη μεγάλη επανάσταση στη βιομηχανία και την εκμετάλλευσηενέργειας, αφού ο άνθρωπος μπόρεσε να παράγει κινητική ενέργεια από τη θερμική και ναεξασφαλίσει κίνηση ανεξάρτητη από τις φυσικές συνθήκες (αέρα, βροχή). Με τηνατμομηχανή η ανθρωπότητα περνάει από τη γεωργική περίοδο στη βιομηχανική εποχή,που χαρακτηρίζεται από την υψηλή ενεργειακή κατανάλωση. Το επόμενο μεγάλο βήμα ήτανη χρησιμοποίηση της για την κίνηση αυτοκινήτων, πλοίων, τρένων.Με την πάροδο του χρόνου οι ανάγκες σεενέργεια αύξαναν. Στις αρχές του 19ου αι.οι γνωστές πηγές ενέργειας δενεπαρκούσαν. Για να λύσει το πρόβλημααυτό ο άνθρωπος αναζήτησε νέες πηγέςενέργειας και καλύτερη αξιοποίηση των ήδηγνωστών. Το πιο καθοριστικό βήμα στηνιστορία των μετατροπών ενέργειας αποτελείη άντληση πετρελαίου. Το γεγονός αυτό εγκαινίασε τη δεύτερη φάση της βιομηχανικήςεπανάστασης. Εξασφαλίστηκε άφθονη ενέργεια με περισσότερα πλεονεκτήματα από αυτήτου γαιάνθρακα, γιατί το πετρέλαιο αντλείται εύκολα και έχει μεγάλο θερμικό περιεχόμενο.Συγχρόνως, η ανάπτυξη της επιστήμης της θερμοδυναμικής, βοήθησε στην εφεύρεση μιαςνέας θερμικής μηχανής, του κινητήρα εσωτερικής καύσης. Σε αντίθεση με την ατμομηχανή,όπου η φωτιά καίει σε συσκευή έξω από τη μηχανή, ο κινητήρας εσωτερικής καύσης είναιμια θερμική μηχανή, στην οποία η φωτιά ανάβει -κρύβεται- στο εσωτερικό της. 12

2.3. Ολυμπισμός και Φωτιά Η Ολυμπιακή Φλόγα είναι ένα από τα σύμβολα του Ολυμπιακού Κινήματος με οικουμενική απήχηση και σημασία. Κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων καίει μέρα και νύκτα σε ειδικό βωμό μέσα στο Ολυμπιακό Στάδιο της πόλης που τους φιλοξενεί.Η παρουσία της σε περίοπτη θέση στους Ολυμπιακούς Αγώνες, θυμίζει σε όλους τοναρχαίο ελληνικό μύθο του Προμηθέα και της κλοπής της φωτιάς από τον Δία, με την οποίαοι άνθρωποι, λαμβάνοντάς την ως δώροκαι ύψιστη ευεργεσία, μπόρεσαν ναελέγξουν τη φύση και να δημιουργήσουνπολιτισμό. Συν τοις άλλοις, η ΟλυμπιακήΦλόγα αποτελεί τον συνδετικό κρίκοανάμεσα στους σύγχρονους και τουςαρχαίους Ολυμπιακούς Αγώνες,παραπέμποντας στην ιερή φλόγα τηςθεάς Εστίας που έκαιγε άσβεστη στοΠρυτανείο της Ολυμπίας, στον κοινό βωμό όλων των Ελλήνων. Για τους αρχαίους Έλληνεςτο στοιχείο της φωτιάς ήταν κάτι το ιερό, στο οποίο μάλιστα προσέδιδαν μαγικές και θεϊκέςιδιότητες. Παράλληλα ήταν ένδειξη δύναμης, γνώσης και πολιτισμού. Το ίδιο ιερήθεωρούνταν και η Ολυμπιακή Φλόγα. Οι επισκέπτες και οι θεατές των αγώνων μπορούσαν να πάρουν με δάδες το Ολυμπιακό Φως από την Ολυμπιακή Φλόγα και να το μεταφέρουν στις πόλεις και στις πατρίδες τους ως ένα σύμβολο ενότητας και αγάπης αλλά και δύναμης, καθώς παρόλο που η Ολυμπιακή Φλόγα μοιραζόταν, δεν έχανε καθόλου από την αρχική της δύναμη. Η Ολυμπιακή Φλόγα εμφανίστηκε καιχρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Άμστερνταμ το 1928,ενώ η τελετή αφής και η λαμπαδηδρομία εισήχθησαν κατά τους Θερινούς ΟλυμπιακούςΑγώνες του Βερολίνου το 1936. Σύμφωνα με τον Γερμανό καθηγητή Norbert Muller ένας 13

από τους σκοπούς του Ολυμπισμού είναι να συγκεντρώσει όσο το δυνατόνπερισσότερους ανθρώπους σε μία Ολυμπιακή κίνηση και σίγουρα η αφή της φλόγας και ηλαμπαδηδρομία είναι ο πιο κατάλληλος τρόπος γιατην επίτευξη αυτού.Η αφή της Ολυμπιακής Φλόγας σήμερα αποτελείγεγονός που αναγγέλλει και σηματοδοτεί στησύγχρονη εποχή την τέλεση των ΟλυμπιακώνΑγώνων. Η τελετή της αφής γίνεται κάθε δύοχρόνια (μία για τους θερινούς και μία για τουςχειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες) στην Ολυμπίακαι συγκεκριμένα στο βωμό που υπάρχει μπροστάαπό το ναό της Ήρας. Κατά τη διάρκεια της τελετής στέκεται γύρω από το βωμό μια ομάδααπό ιέρειες ντυμένες με αρχαιοπρεπείς ενδυμασίες ενώ η κορυφαία από αυτές, ηπρωθιέρεια, ανάβει τη δάδα της με τις ακτίνες του ήλιου χρησιμοποιώντας ένα κοίλομεταλλικό κάτοπτρο, αφού κάνει πρώτα επίκληση στο θεό Απόλλωνα. Στη συνέχεια, ηπρωθιέρεια μεταδίδει την Ολυμπιακή Φλόγα σε ένα μικρό πήλινο αγγείο που περιέχειεύφλεκτη ύλη και μαζί με τις υπόλοιπες ιέρειες σχηματίζουν μία πομπή μέχρι το χώρο τουΣταδίου. Εκεί η πρωθιέρεια συναντάει τον πρώτο λαμπαδηδρόμο, κάποιον ολυμπιονίκη,στον οποίο παραδίδει την Ολυμπιακή Φλόγα ανάβοντάς του μια δάδα, καθώς του λέει ταλόγια «Τήνελλα, Καλλίνικε, Τήνελλα», που σημαίνει «εύγε ένδοξε νικητή». Δέηση στον Απόλλωνα Ιερά σιωπή! Να ηχήσει όλος ο αιθέρας, η γη, η θάλασσα και οι πνοές των ανέμων. Όρη και Τέμπη σιγήστε. Ήχοι και φωνές πουλιών παύσατε. Γιατί μέλλει να μας συντροφεύσει ο Φοίβος, ο Φωσφόρος Βασιλεύς. Απόλλωνα, θεέ του ήλιου και της ιδέας του φωτός, στείλε τις ακτίνες σου και άναψε την ιερή δάδα για τη φιλόξενη πόλη της ...(όνομα της διοργανώτριας πόλης). Και συ, ω Δία, χάρισε ειρήνη σ' όλους τους λαούς της Γης και στεφάνωσε τους νικητές του Ιερού Αγώνα. 14

ΕΝΟΤΗΤΑ 3ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ 15

3.1. Ήθη και έθιμα του λαού μας σχετικά με τη φωτιάΟι φωτιές του Αϊ Γιάννη του ΚλήδοναΗ παραμονή του γενεθλίου του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου (24 Ιουνίου) χαρακτηρίζεταιαπό πυρολατρικά και μαντικά έθιμα. Στα πυρολατρικά έθιμα ανάγονται οι φωτιές του Αϊ Γιαννιού του Φανιστή, ή Ριζικάρη ή Ριγανά, όπως ονομάζεται για την περίσταση ο Άγιος σε διάφορα μέρη της χώρας, ενώ στα μαντικά ξεχωρίζει ο Κλήδονας, η ονειρομαντεία κ.ά. Οι φωτιές του Αϊ Γιαννιού, που μας είναι πιο οικείο ως έθιμο, ανάβονται συνήθως σε σταυροδρόμια κατά γειτονιές, με ανταγωνιστική διάθεση,καθώς κάθε γειτονιά θέλει να παρουσιάσει τη μεγαλύτερη φωτιά. Σε αυτή ρίχνονταιεύφλεκτα άχρηστα αντικείμενα του σπιτιού και απαραιτήτως το μαγιάτικο στεφάνι. Μικροίκαι μεγάλοι πηδούν πάνω από τη φωτιά, κάνοντας μια ευχή για καλή υγεία και απαλλαγήαπό το κακό.Το πάντρεμα της φωτιάςΤην παραμονή των Χριστουγέννων σε πολλάμέρη της Ελλάδας \"πάντρευαν\" τη φωτιά.Έπαιρναν, δηλαδή, ένα ξύλο που συμβόλιζε τονοικοκύρη κι έπρεπε να είναι από δέντρο που είχεαρσενικό όνομα, π.χ. δέντρος (είδοςβελανιδιάς), σκίνος, ή κέδρος,... έπαιρναν κι έναδεύτερο που συμβόλιζε τη νοικοκυρά (έπρεπε ναείναι από δέντρο που είχε θηλυκό όνομα, π.χ.αμυγδαλιά, κερασιά, συκιά,...) καιτα “σταύρωναν” στο τζάκι. Η νοικοκυρά, είχε φροντίσει το τζάκι να’ ναι καθαρό κι ότανέρχονταν το απόβραδο ο νοικοκύρης έβαζε τα ξύλα στη φωτιά. Η φωτιά έπρεπε να καίει 16

όλη τη νύχτα, γι’ αυτό τα ξύλα που έβαζαν ήταν μεγάλα κούτσουρα. Σε πολλά μέρη,έριχναν στη φωτιά φυτά που όταν έπαιρναν φωτιά έκαναν θόρυβο. Επίσης,ενώ “σταύρωναν” τη φωτιά τρεις φορές, έριχναν πάνω της κόκκινο κρασί και λάδι.Σημαντικό ήταν, επίσης το ποιος θα ερχόταν πρώτος σε επαφή με την ιερή αυτή φωτιά.Πολλοί επέλεγαν ένα παιδί της οικογένειας που θεωρούσαν τυχερό και του έδιναν έναμακρύ ραβδί να την ανακατεύει. Την ώρα που την ανακάτευε, έλεγε και μια ευχή πουαντιπροσώπευε την ελπίδα των αγροτών: για τα κατσίκια, τα αρνιά, το σιτάρι, το λάδι, τηβρώμη, τα ....χρήματα, κ.α.Το έθιμο της φωτιάς του Πάσχα Πρόκειται για ένα έθιμο που χάνεται στα βάθη των αιώνων, σε ανάμνηση της πυράς που άναψε έξω από το κυβερνείο του πόντιου Πιλάτου, όταν συνέλαβαν τον Ιησού, περιμένοντας την απόφαση για την τύχη του το μεσημέρι της Μ. Πέμπτης. Τα παιδιά και οι νέοι συγκεντρώνουν στο προαύλιο του ναού σωρό από ξύλα, ταστήνουν σε σχήμα κώνου και το βράδυ ανάβουν φωτιά αμέσως μετά τη ακολουθία τηςΣταύρωσης.Επίσης, το βράδυ του Μεγάλου Σάββατου αναβιώνει το έθιμο του καψίματος του Ιούδα.Από το πρωί οι νέοι της ενορίας, συγκεντρώνουν ρούχα και το μεσημέρι στο πηγάδι τηςεκκλησίας, φτιάχνουν το ομοίωμα του Ιούδα, το κρεμούν σε κρεμάλα και το βράδυ στηνΑνάσταση ανάβουν φωτιά για να καεί.Το έθιμο της ΤζαμάλαςΑμέσως μετά τον εσπερινό της Κυριακής τηςΑποκριάς στα Ιωάννινα ανάβουν φωτιές που καίνεμέχρι το πρωί της Καθαρής Δευτέρας. Κορμοίδένδρων και μεγάλα κούτσουρα, πουτοποθετούνται σε κάθε πλατεία ή γειτονιά τηςπόλης, από τις προηγούμενες ημέρες, μέσα σε ένα 17

μεγάλο κύκλο με ψιλή άμμο, λαμπαδιάζουν. Το γλέντι αρχίζει με χορό, κρασί και ζεστήφασολάδα. Το έθιμο, αποτελεί μια ιεροτελεστία εξαγνισμού, που με την πάροδο τουχρόνου και ανάλογα με τις ανάγκες της κάθε εποχής, έχει τον δικό της συμβολισμό. ΕπίΤουρκοκρατίας, ο χορός γύρω από τη φωτιά, έβγαζε τον πόθο των σκλαβωμένων για τηλευτεριά. Τότε, οι Γιαννιώτες, έπαιρναν ειδική άδεια από τη διοίκηση της πόλης για τηντέλεση του εθίμου.Το έθιμο ΣάγιαΣτα βάθη των αιώνων χάνεται το έθιμο Σάγια, που αναβιώνει κάθε χρόνο στη Ροδόπη.Το έθιμο ήταν διαδεδομένο στους ορθοδόξους πληθυσμούς όλων των χωριών τηςΚαππαδοκίας και το έφεραν «από την πατρίδα, στη νέα πατρίδα» οι 35 οικογένειες πουεγκαταστάθηκαν στους Ασκητές από το Αναργυράσιο (Αγιρνάς) της Καισαρείας.Η προετοιμασία ξεκινά από το απομεσήμερο, οπότε και οι κάτοικοι του χωριού συγκεντρώνουν ξύλα μπροστά στην εκκλησία. Τα ξύλα στην άνυδρη Καππαδοκία ήταν σπάνια και οι νέοι γυρνούσαν στα σπίτια του χωριού για να μαζέψουν παλιές σκούπες, κυψέλες και ό,τι άλλο μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως καύσιμη ύλη. Δημιουργείται μια θημωνιά με διάμετρο και ύψος ως πέντε μέτρα. Μετά τον εσπερινό, γίνεται πλειοδοτικός διαγωνισμός και όποιος προσφέρει τα περισσότερα έχει τοπρονόμιο να ανάψει τη φωτιά. Τα χρήματα από το διαγωνισμό διατίθενται στο ναό. Γύρωαπό την τεράστια φωτιά που φωτίζει όλη την πλατεία, χορεύουν παραδοσιακούςτελετουργικούς χορούς από την Καππαδοκία, αλλά και Θρακιώτικους. Μόλις τελειώσει οχορός, οι γυναίκες κερνούν χειροποίητους κουραμπιέδες και μπακλαβάδες με σουσάμι.Όταν καταλαγιάσει η φωτιά, οι κάτοικοι του χωριού παίρνουν από ένα κλαδάκι για ναανάψουν το καντήλι, ενώ με το κάρβουνο χαράσσουν το σταυρό στο σπίτι και το στάβλο.Πρόκειται για προχριστιανικό έθιμο, που αφομοιώθηκε από τη χριστιανική θρησκεία καιέγινε μέρος της λατρείας. Σκοπός της φωτιάς είναι να φύγουν οι Καλικάτζαροι καισυμβολισμός της η απαλλαγή από τα ψυχικά βάρη και τα ενοχλητικά δαιμόνια. Τέλος, 18

αυτός που θα ανάψει τη φωτιά λογίζεται τυχερός και ευλογημένος, ενώ θεωρείται ότι ταχωράφια που είναι από τη μεριά που θα φυσήξει ο καπνός θα έχουν καλύτερη παραγωγή.Τα αναστενάριαΚάθε χρόνο στις 21 Μαΐου, κατά την καθιερωμένη εορτή των Αγίων Κωνσταντίνου καιΕλένης, στη βόρεια Ελλάδα αναβιώνει το έθιμο της τελετουργίας των Αναστενάριων. ΟιΑναστενάρηδες βιώνουν την «πνευματική κατοχή» τους από τον Άγιο Κωνσταντίνο που σεσυνδυασμό με την πυροβασία περικλείει αρκετά ειδωλολατρικά στοιχεία. Οι απαρχές τουεθίμου εντοπίζονται στα διονυσιακά και ορφικά οργιαστικά μυστήρια. Πρόκειται για μια«αποτελεσματική τελετουργία» που γονιμοποιεί, εξαγνίζει και προστατεύει σαν τααρχαιότερα έθιμα.Το απόγευμα της 20ής Μαΐου γίνεται η πρώτη μεγάλη πυροβασία. Η Ιερή πυρά ανάβεταινωρίς το απόγευμα από ορισμένο Μύστη που κατέχει το προνόμιο του λειτουργήματοςαυτού από προγονική κληρονομιά. Όταν κατακαθίσουν οι φλόγες και σχηματιστεί παχιάανθρακιά, τότε ειδοποιούνται και καταφθάνουν οι Αναστενάρηδες με πομπή και αρχίζουνκυκλικό χορό γύρω από την Ιερή ανθρακιά, ενώ η μουσική συνεχώς δυναμώνει και γίνεταιπιο γρήγορη.Σε λίγο ο Άγιος δείχνει το δρόμο και αμέσως ο πρώτος Μύστης κατειλημμένος από την Ιερήμανία προχωρεί ξυπόλυτος στα αναμμένα καρβουνά και χορεύει, κρατώντας τοκωνοφόρο Εικόνισμα ή το Ιερό Μαντήλι. Στα πέλματα του δεν παρατηρείται κανέναέγκαυμα, φαινόμενο που δεν επιδέχεται επιστημονική εξήγηση. Ο εκστατικός χορόςεπαναλαμβάνεται τις δύο επόμενες ημέρες και η όλη αναστενάρικη τελετουργία τελειώνει μεπυροβασία το βράδυ της 23ης Μαΐου. 19

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΓΡΑΦΗ«Πάντα πάντα περνάς τη φωτιά για να φτάσεις τη λάμψη.» Οδυσσέας Ελύτης 20

Γράφω ένα διήγημα Μπονσάι (μικρό διήγημα με δοσμένο τίτλο) Τίτλος: «Αν δεν υπήρχε φωτιά…» 1η Ιστορία Πριν από λίγες μέρες έγινα μάρτυρας ενός συγκλονιστικού γεγονότος. Αν καιείμαι μικρή-μόλις δεκατεσσάρων ετών- νομίζω ότι το γεγονός αυτό θα αλλάξει τηνιστορία του πλανήτη μου για πάντα. Για να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή ζω στον πλανήτη Ζόρα και για τηνακρίβεια κάτω από την επιφάνειά του, αφού κανένας Ζοριανός δεν μπορεί να μείνειστην παγωμένη επιφάνεια πάνω από είκοσι λεπτά χωρίς να παγώσει. Το εσωτερικό όμως του πλανήτη είναι πανέμορφο. Ευρύχωρες σπηλιές-τα σπίτια μας-, πράσινες λίμνες και ποτάμια και αχανείς πεδιάδες με τα κατακόκκινα λουλούδια που φωτίζουν τον σκοτεινό μας κόσμο. Όπου κι αν κοιτάξεις, βλέπεις υπέροχα τοπία! Αν κάποιος χρειαστεί να βγει στηνεπιφάνεια του πλανήτη, πρέπει να σκαρφαλώσει στις μεγάλες σήραγγες που έχουνύψος μερικών χιλιομέτρων και μοιάζουν με τσουλήθρες. Κάτω από μια τέτοιατσουλήθρα παίζαμε μια μέρα με τους φίλους μου, όταν ξαφνικά ακούσαμε ένα δυνατόθόρυβο και είδαμε δύο περίεργα πλάσματα να πέφτουν σχεδόν μπροστά μας! Φορούσανχοντρές φόρμες και το κεφάλι τους ήταν μέσα σ’ ένα στρογγυλό καβούκι που μπροστάήταν διάφανο και φαινόταν το πρόσωπό τους. Πλησιάσαμε διστακτικά και τουςρωτήσαμε ποιοι ήταν και πως βρέθηκαν εκεί. Μας απάντησαν πως έρχονταν από τονμακρινό πλανήτη Γη. Έφτασαν με ένα διαστημόπλοιο και εξερευνώντας τον πλανήτη 21

έπεσαν μέσα σε μια τρύπα σκεπασμένη από χιόνια. Αμέσως μετά τους οδηγήσαμεστους άρχοντες του χωριού μας κι εκεί μας διηγήθηκαν για τη ζωή τους στη Γη. Στον πλανήτη τους όλοι ζουν στην επιφάνεια, γιατί είναι ζεστή και ηλιόλουστη,ενώ χιόνι υπάρχει μόνο σε κάποιες περιοχές του πλανήτη. Εκείνο όμως που τουςέκανε τρομερή εντύπωση ήταν που δεν ξέραμε τη «φωτιά», αυτό που τους ζεσταίνεικαι κυρίως ότι ζούμε αιώνες χωρίς αυτήν. Μας ρωτούσαν πώς έχουμε φως, πώςμαγειρεύουμε και πώς ζεσταινόμαστε. Τους εξηγήσαμε ότι το φως και η ζέστηπροέρχονται από τα κόκκινα λουλούδια που υπάρχουν παντού και όσο για το φαγητόμας ψήνεται αμέσως μόλις ρίξουμε μέσα στην κατσαρόλα λίγα από τα πέταλα αυτώντων λουλουδιών. Έπειτα μας μίλησαν για τον πολιτισμό τους και πόσα πράγματα είχανκαταφέρει από τότε που ανακάλυψαν τη φωτιά. Περιέγραψαν θαυμαστά γεγονότακαι εφευρέσεις που τα περισσότερα δεν τα πολυκαταλάβαμε. Πριν φύγουν, μαςχάρισαν κάτι που όταν το πατάς βγάζει την περίφημη «φωτιά» και μας είπαν νατην χρησιμοποιήσουμε για να γίνει πιο εύκολη η ζωή μας. Πάντως για τους γήινους η φωτιά ήταν η αρχή του πολιτισμού τους και αν δενυπήρχε δεν θα είχαν καταφέρει να φτάσουν ως τον πλανήτη μας. Ίσως μια μέρα νακαταφέρουμε κι εμείς να ταξιδέψουμε ως τη Γη! 22

2η ΙστορίαΓη, έτος 2056. Ο πλανήτηςμας άρχισε πριν από λίγα χρόνια ναψύχεται. Ο ήλιος, αδύναμος,χλωμός δεν έστελνε πια αρκετήθερμότητα. Οι χιονοθύελλεςκράτησαν μήνες ολόκληρους. Ταπάντα πάγωσαν. Περάσαμε ξανάσε μια εποχή παγετώνων.Όλα τα επιτεύγματα τουπολιτισμού μας χάθηκαν και έπρεπε να ζήσουμε σαν τους πρωτόγονους ανθρώπουςπου μαθαίναμε στην ιστορία. Το χειρότερο όμως ήταν η έλλειψη της φωτιάς. Πώς ναζεσταθείς, να μαγειρέψεις, να νικήσεις το σκοτάδι; Όλα αυτά τα μικροπράγματα πουθεωρούσαμε αυτονόητα, τώρα πια καταλαβαίνουμε πόσο πολύτιμα ήταν…Η οικογένειά μου ήταν από τις λίγες που κατάφεραν να επιβιώσουν. Σπίτι μαςέγινε μια σπηλιά στην κεντρική Αφρική, το πιο «ζεστό» μέρος της Γης. Μόνο -25ο θερμοκρασία! Τώρα κυνηγάμε ζώα που τα τρώμε ωμά, αφού δεν μπορούμε να τα ψήσουμε. Φοράμε δέρματα από ζώα αλλά και πάλι κρυώνουμε. Το βράδυ κλείνουμε την είσοδο της σπηλιάς με τεράστιους βράχους για να μην γίνουμε το δείπνο κάποιου άγριου ζώου. Προσαρμοστήκαμε τελικά! Θυμάμαι ότι ευχόμαστανμε τον αδερφό μου να χιονίσει λίγο για να παίξουμε χιονοπόλεμο και τώρα το μόνοπου βλέπουμε γύρω μας είναι χιόνι. Ατέλειωτο χιόνι! Πρέπει να προσέχεις τιεύχεσαι! 23

3η ΙστορίαΤι σαββατοκύριακο κι αυτό! Ο μπαμπάς είχε τη φαεινή ιδέα να πάμε γιακάμπινγκ στο δάσος ώστε να ξεφύγουμε από την πόλη και να σταματήσουμε ναπαίζουμε όλη την ώρα ηλεκτρονικά παιχνίδια.Ξεκινήσαμε λοιπόν τηνΠαρασκευή το απόγευμα και ύστερααπό ένα βαρετό τετράωρο ταξίδιβρεθήκαμε κοντά στη φύση. Αφούβγάλαμε από το αυτοκίνητο ταχιλιάδες «απαραίτητα» σύνεργα γιατη φυσική διαβίωση, που τόσο πολύήθελαν οι γονείς μας να γνωρίσουμε,και στήσαμε τη σκηνή μας, ήρθε ηώρα του φαγητού. Ο μπαμπάςσιγοσφυρίζοντας μάζεψε ξύλα για τηφωτιά και η μαμά ετοίμασε τα κρέατα που θα ψήναμε, ενώ εγώ κι ο αδερφός μουβαριόμασταν αφόρητα μέσα σ’ αυτήν την ερημιά.Ξαφνικά ακούμε τους γονείς μας να μαλώνουν, επειδή κανένας δεν θυμήθηκενα φέρει σπίρτα ή αναπτήρα για το άναμμα της φωτιάς. Όπως καταλαβαίνετε τοσαββατοκύριακο κοντά στη φύση μετατράπηκε αυτόματα σε σαββατοκύριακο τηςπροϊστορικής εποχής. Ο μπαμπάς προσπάθησε να ανάψει φωτιά, όπως οιπρωτόγονοι, τρίβοντας δηλαδή ξύλα ή χτυπώντας πέτρες μεταξύ τους αλλά χωρίςαποτέλεσμα. Τελικά φάγαμε σκέτο ψωμί μέσα στο σκοτάδι! Ούτε φεγγάρι δεν είχε!Ευτυχώς δηλαδή που δεν έβλεπε ο ένας τη φάτσα του άλλου γιατί όλοι ήμαστανμουτρωμένοι. Η μαμά προσπάθησε να μας μεταδώσει την αισιοδοξία της ότι αύριο θαήταν μια καλύτερη μέρα και ότι όλα ήταν μια μοναδική περιπέτεια αλλά δεν έπεισεκανέναν.Αλλά και ο ύπνος στη σκηνή αποδείχτηκε δύσκολη περίπτωση. Τη νύχτα έκανεκρύο και οι υπνόσακοι ήταν λεπτοί. Πάλι καλά που ήταν στενή η σκηνή κα ήμαστανκολλημένοι ο ένας στον άλλον! Και σα να μην έφταναν όλα αυτά κατά τις τέσσερις ηώρα άρχισε μια καταρρακτώδης βροχή που μετέτρεψε τη σκηνή σε σχεδία. Μαζέψαμε,λοιπόν, βιαστικά τα πράγματά μας και μπήκαμε στο αυτοκίνητο για ναεπιστρέψουμε στον πολιτισμό. Δεν ήταν όμως γραφτό μας! Το αυτοκίνητο αρνιόταν 24

να πάρει μπροστά και όλοιγκρινιάζαμε γιατί ήμαστανβρεγμένοι, ταλαιπωρημένοι καιάυπνοι. Προσπαθήσαμε νακαλέσουμε την οδική βοήθεια αλλάτα κινητά μας δεν είχαν σήμα,οπότε μείναμε μέσα στοαυτοκίνητο μέχρι να έρθει το«καλύτερο αύριο». Τελικά γύρωστις δέκα το πρωί μας βρήκε έναςδασοφύλακας και μας πήγε με το τζιπ του στο κοντινότερο χωριό.Όταν φτάσαμε κάποτε στο σπίτι μας ορκίστηκα ότι δεν θα απομακρυνθώ ποτέξανά από την πόλη χωρίς σοβαρό λόγο. Πάντως όλοι μας εκτιμήσαμε το γεγονός τηςανακάλυψης της φωτιάς από τους προγόνους μας. Αν δεν υπήρχε φωτιά θα μπορούσεάραγε να επιβιώσει το ανθρώπινο γένος; Ένα βράδυ χωρίς φωτιά αρκεί για νακαταλάβεις την απάντηση! 25

ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΜΑΡΙΑ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΦΡΟΣΩΖΟΡΜΠΑ ΕΛΕΝΗ ΔΑΒΑΡΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑΚΑΚΟΥΛΙΔΟΥ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΙΩΑΝΝΑΠΕΛΕΚΑΝΑΚΗ ΙΩΑΝΝΑ ΠΟΤΣΙ ΜΕΓΚΙΠΡΩΤΟΨΑΛΤΗ ΔΑΦΝΗ ΣΟΥΡΣΟΥ ΕΥΓΕΝΙΑΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΜΑΡΙΑ ΜΠΡΟΥΛΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 26