PLAN I PROGRAM - Hemijsko-tehnološki tehničar

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA MINISTARSTVO OBRAZOVANJA TUZLA KANTON MINISTRY OF EDUCATION AND I NAUKE SCIENCE NASTAVNI PLAN I PROGRAM ZA OBRAZOVANJE UČENIKA ZA STRUČNO ZVANJE HEMIJSKO-TEHNOLOŠKI TEHNIČAR

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE UVOD Nastavni planovi i programi su napravljeni tako da se razlikuju samo u nastavnim sadržajima specijaliziranih predmeta struke, što omogućava njegovu veliku fleksibilnost i prilagodiljivost zahtjevima tržišta, korisnika i drugih subjekata zainteresovanih za ovo obrazovanje. Ovakav Nastavni plan i program omogućit će prestruktuiranje usluga, proizvodnje i drugih djelatnosti, bržu i lakšu doobuku kadrova, što je kroz kontakte sa onima koji su učestvovali u njegovom prijedlogu i glavni zahtjev (privatni poduzetnici, privredni subjekti, obrtnička komora i dr.) Kratak opis zanimanja: Hemijsko-tehnološki tehničar rukovodi tehnološkim fazama proizvodnje, obavlja pripremu primjeraka za proučavanje i vrši kontrolu nad kvalitetom međuproizvoda i konačnih proizvoda. Upravlja laboratorijsko- hemijskim napravama i priborom. Tokom rada, stoji ili sjedi u zatvorenom, uz povremeno podizanje tereta. Kako pri radu dolazi u kontakt sa štetnim materijama i isparenjima, neophodno je korištenje zaštitnih sredstava. U hemijsko - tehnološkoj struci uči se više hemijskih disciplina kao što su: opća, neorganska, organska, analitička i fizikalna hemija i drugi stručni predmeti. Rad hemijsko-tehnološkog tehničara sastoji se u sljedećem: − Vrši analize supstanci (vrsta, kvalitet) te uslove njihove primjene. − Prikluplja sve rezultate analize, te donosi odluku o eventualnim mjerama za korekciju kvaliteta. − Organizuje i izvodi laboratorijske postupke na području hemijskih reakcija i hemijsko - fizikalnih tehnoloških operacija. 2|Stranica

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE PROGRAM NASTAVE HEMIJSKE ŠKOLE STRUČNO-TEORETSKA NASTAVA 3|Stranica

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE NASTAVNI PLAN I PROGRAM Mješovita srednja hemijska škola hemijsko-tehnološki tehničar 4|Stranica

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE NASTAVNI PLAN Red Sedmični fond časova . NASTAVNI PREDMETI I II III IV ukupno broj 222 2 8 A. OPĆEOBRAZOVNI PREDMETI: 222 2 8 1. Bosanski/hrvatski/srpski jezik i 22 - - 4 književnost --- 2 2 222 2 8 2. Strani jezik-engleski/njemački 222 2 8 3. Historija 22 - - 4 4. Sociologija 2- - - 2 5. Tjelesni i zdravstveni odgoj 22 - - 4 6. Matematika 2- - - 2 7. Fizika - -2 - 2 8. Hemija 2- - - 2 9. Informatika 11 - - 2 10. Biologija 56 11. Demokratija i ljudska prava 21 15 10 10 12. Geografija 4 13. Islamska vjeronauka/Religijska kultura 4(2+2) - - - 1 1 - - - 5 UKUPNO A: - 5(3+2) - - 2 - 2 - - 4 B. STRUČNI PREDMETI: - 4(2+2) - - 18 14. Neorganska hemija sa vježbama 3 5 5 5 15. Osnovi mašinstva 4 16. Organska hemija sa vježbama --2 2 4 17. Osnovi tehnoloških operacija 5 18. Analitička hemija sa vježbama --2 2 2 19. Praktična nastava s proizvodnim 4 --2 3 2 radom 2 20. Neorganska tehnologija - -2 - 4 21. Organska tehnologija 5 22. Procesni aparati i uređaji - - 4(2+2) - 23. Termodinamika sa termotehnikom 2 24. Fizikalna hemija sa vježbama - -2 - 68 25. Mjerna i regulaciona tehnika 124 26. Osnovi elektrotehnike - -2 - 27. Elektrohemija sa vježbama 28. Tehničko ispitivanje materijala sa - - - 4(2+2) vjržbama - - - 5(2+3) 29. Ekologija 2- - - UKUPNO B: 10 16 21 21 31 31 31 31 UKUPNO A+B: 5|Stranica

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE B. STRUČNI PREDMETI I RAZRED Sedmični Godišnji fond fond red. NAZIV PREDMETA broj 4 (2+2) 140 1 35 1. Neorganska hemija sa vježbama 3 105 2. Osnovi mašinstva 2 70 3. Praktična nastava s proizvodnim radom 4. Ekologija 10 350 UKUPNO 6|Stranica

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE STRUKA: HEMIJSKA ZVANJE: HEMIJSKO – TEHNOLOŠKI TEHNIČAR PREDMET: NEORGANSKA HEMIJA SA VJEŽBAMA RAZRED: PRVI - I Zadaci nastave predmeta neorganska hemija su: • Upoznavanje učenika sa osnovnim znanjima iz područja neorganske hemije; • Da kroz izučavanje hemijskih elemenata i spojeva uoče njihov značaj i primjenu u svakodnevnom životu; • Da kod učenika razvije sposobnost posmatranja, uočavanja i logičkog zaključivanja. NAZIV TEMATSKE CJELINE Fond časova po nastavnom planu i programu 1. Pojama materije i njene promjene 18 2. Sistematizacija elemenata 52 70 UKUPNO: SADRŽAJ NASTAVNIH JEDINICA 1. Pojama materije i njene promjene • Uvod, hemija i njen značaj; • Materija i njene promjene; - Fizičke i hemijske promjene materije, hemijske reakcije, - Homogeni i heterogeni sistemi, - Čiste tvari, smjese, - Priprema i rastavljanje smjesa (filtriranje, destilacija, sublimacija). • Hemijska jedinjenja; - Hemijski elementi, metali i nemetali, - Hemijski simboli, - Valencija i oksidacioni broj, - Hemijske formule, - Hemijske jednačine, - Glavne grupe neorganskih jedinjenja: oksidi, baze, kiseline i soli. 2. Sistematizacija elemenata • Periodni sistem elemenata; • Hidrogen, nalazišta, dobivanje, osobine i upotreba; • Voda: značaj vode i njene osobine; • Elementi nulte (18.) grupe; • Elementi (17.) grupe; - Opće karakteristike ove grupe i najznačajniji predstavnik, - Hlor – nalazišta, dobijanje, osobine i upotreba, jedinjenja hlora. • Elementi (16.) grupe; - Opće karakteristike elemenata ove grupe i najvažniji predstavnici, - Oksigen i sumpor. • Elementi (15.) grupe; - Opće karakteristike elemenata ove grupe i najvažniji predstavnici, - Nitrogen i fosfor. 7|Stranica

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE • Elementi (14.) grupe; - Opće karakteristike elemenata ove grupe i najvažniji predstavnici, - Karbon i silicij. • Elementi (13.) grupe; - Opće karakteristike elemenata ove grupe i najvažniji predstavnici, - Bor i aluminij. • Elementi(12.) grupe; - Cink, kadmij, živa, • Elementi (11.) grupe; - Bakar. • Elementi (1.) grupe; - Opće karakteristike elemenata ove grupe, - Natrij i kalij. • Elementi (2.) grupe; - Opće karakteristike elemenata ove grupe, - Magnezijum i kalcij. • Elementi (8.) grupe; - Željezo. • Značajni elementi ostalih grupa periodnog sistema elemenata. UPUSTVO ZA REALIZACIJU PROGRAMA • Programski sadržaji ovog predmeta podijeljeni su u dvije tematske cjeline: pojam materije i njena primjena i neorganska hemija (sistematizacija elemenata). • Svaka tematska cjelina se dalje dijeli na poglavlja koja predstavljaju analitičku cjelinu. Kako su sadržaji iscrpno definisani, na predmetnom nastavniku je da odredi obim i način realizacije. • U prvoj tematskoj cjelini metodske jedinke realizirati kroz tematske sadržaje i demonstracione oglede koje je moguće izvesti u kabinetu. Uz pojam furmule jednačine i nastave uraditi izvjestan broj stehiometrijskih zadataka kao što su izračunavanje molekulske mase, procentnog sastava, određivanje empirijske formule, izračunavanje prema hemijskim reakcijama i dr. • U drugoj tematskoj cjelini obradiiti sistemski elemente grupa, povući paralelu mađu pripadnicima istih porediti ih sa elementima drugog ogranka. Za svaki elemenat obraditi najvažnija jedinjenja. Posebnu pažnju posvetiti glavnim predstavnicima i biogenim elementima kao što su: oksigen, nitrogen, natrij, željezo itd. 8|Stranica

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE LABORATORIJSKE VJEŽBE IZ NEORGANSKE HEMIJE Razred: I (prvi) Sedmično časova: 2 Godišnje časova: 70 Laboratorijske vježbe: BROJ ČASOVA: R/B NAZIV LABORATORIJSKIH VJEŽBI 4 6 1. Rad u hemijskoj laboratoriji, prostor i oprema 10 2. Mjere zaštite pri radu u laboratoriji i prva pomoć 4 3. Laboratorijsko posuđe, pribor i aparati 2 4. Toplotni izvori u hemijskoj laboratoriji 6 5. Mjerenje mase 10 6. Razvijanje gasova 8 7. Dobivanje i razdvajanje čistih supstanci 10 8. Priprema procentnih i molarnih rastvora 10 9. Oksidi, baze, kiseline 10. Dobivanje soli 70 UKUPNO: Razrada laboratorijskih vježbi: Zadatak broj 1. Rad u hemijskoj laboratoriji, prostor i oprema. Cilj: Upoznati učenike sa laboratorijskim prostorom, radnim mjestom i opremom. Radni postupci: - davanje uputstava, - upoznavanje učenika sa namještajem (ormar za hemikalije, radni stolovi, digestor), instalacijama, radnim prostorom, - vođenje radne sveske i dnevnika. Sredstva za rad: Radni stolovi, digestor, ventilator, ormari. Tehnički pojmovi: Laboratorij, digestor, radni sto, ormar za hemikalije, ventilator, elektromotor, prekidač i sklopke za struju, slavine za vodu i gas, slivnici. Kvalitet rada: Pravilnim upoznavanjem sa laboratorijskim prostorom i opremom obezbjeđuje se ispravno rukovanje i rad u laboratoriji. Vrijeme predviđeno za realiziranje: 4 časa Minimum teoretske pripreme: Upoznavanje i objašnjavanje tehničkih pojmova. 9|Stranica

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE Zadatak broj 2. Mjere zaštite pri radu u laboratoriji i prva pomoć. Cilj: Upoznati učenike sa izvorima opasnosti pri radu u laboratoriji, pravilima za bezbijedan rad, mjerama i sredstvima zaštite, mogućim povredama i pružanjem prve pomoći. Radni postupci: - davanje teoretskih uputstava, - upoznavanje učenika sa mjerama zaštite i pružanje prve pomoći. Sredstva za rad: Izvori toplote, električni aparati, otrovne zapaljive i otrovne materije, radni mantil, rukavice, naočale, maske, sanduk sa pijeskom, ćebe, aparati za gašenje požara, ormarić za prvu pomoć. Tehnički pojmovi: Izvori opasnosti, grijalice, rešo, plamenici, peći za žarenje, vodena, kupatila, uljna kupatila, kratki spoj, gas i boce za gas, baze i kiseline, sredstva za ličnu zaštitu, sredstva za kolektivnu zaštitu, neutralizirajući rastvor, gaza, vata i flasteri. Kvalitet rada: Da učenici uoče značaj zaštite pri radu. Da nauče pravilno rukovati sredstvima za rad, ličnim i kolektivnim sredstvima i pružiti prvu pomoć. Vrijeme predviđeno za realiziranje: 6 časova Minimum teoretske pripreme Upoznati učenike sa izvorom opasnosti, zaštitom i pružanjem prve pomoći. Zadatak broj 3. Laboratorijsko posuđe, pribor i aparati Cilj: Upoznati učenike sa posuđem, priborom, aparatima i njihovom primjenom. Radni postupci: - davanje teoretskog uputstava za rad, - upoznavanje učenika sa priborom, posuđem i aparatima, - odmjeravanje zapremine graduisanim posuđem. Sredstva za rad: Epruvete, čaše, pipete, birete, menzure, erlemmajerova tikvica, odmjerne tikvice, baloni, špric boce, lijevci, vakuum boce za filtriranje, reagens boce, ispiralice, kapalice, hladila, stakleni štapići, satno staklo, odmjerne posudice, lončići, zdjelice za uparavanje, tarionik, stalci, hvataljke, prstenovi, tronošci, štipaljke, pneumatska kada, Kipov aparat. Tehnički pojmovi: Navedena sredstva za rad, vatrostalno i brušeno staklo, graduisane posude, pipetiranje, žarenje, spaljivanje, razvijanje gasova. Kvalitet rada: Da se učenici upoznaju sa priborom, posuđem i aparatima, da nauče ispravno rukovati njima. Vrijeme predviđeno za realiziranje: 10 časova Minimum teoretske pripreme: Upoznati učenike sa laboratorijskim priborom, posuđem i aparatima i načinom njihove pripreme. 10 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE Zadatak broj 4. Toplotni izvori u hemijskoj laboratoriji Cilj: Upoznati učenike sa vrstama toplotnih izvora u laboratoriji i njihovom primjenom. Radni postupci: - davanje teoretskog uputstava za rad sa izvorima toplote, - upoznavanje učenika sa izvorima toplote. Sredstva za rad: Špiritusne grijalice, uljna, pješčana i vodena kupelj, sušnica, peć za žarenje, plamenici i rešoi. Tehnički pojmovi: Plamen i zone plamena, plamenici, gasne boce, komprimirani gas, redukcioni i regulacioni ventil, sušenje, žarenje i prenošenje toplote. Kvalitet rada: Da učenici nauče koji se izvori toplote koriste u laboratoriji, pravilan izbor i primjenu izvora toplote. Vrijeme predviđeno za realiziranje: 4 časa Minimum teoretske pripreme: Upoznati učenike sa vrstama izvora toplote i njihovom primjenom. Zadatak broj 5. Mjerenje mase tehničkom i analitičkom vagom Cilj: Upoznati učenike sa vrstama vaga koje se primjenjuju u laboratorijama, pravilnim radom vage i postupcima prilikom vaganja. Radni postupci: - davanje teoretskog uputstava o konstrukciji vaga i principu rada, - priprema vage za vaganje, - vaganje, - čišćenje vaga i spremanje tegova. Sredstva za rad: Tehnička vaga, garnitura tegova za tehniku rada tehničkom i analitičkom vagom i da nauči tačno odmjeravati masu na vagi. Da upozna moguće greške pri vaganju i njihove uzroke. Vrijeme predviđeno za realiziranje: 4 časa Minimum teoretske pripreme: Poznavanje pojmova poluge i ravnoteže, pravila rada vagama i postupak prilikom vaganja. Zadatak broj 6. Razvijanje gasova (H2, O2, H2S, CO2), Rad Kipovim aparatom Cilj: Da se učenici upoznaju sa načinom dobivanja gasova u laboratorijskim uslovima. Radni postupci: - davanje teoretskog uputstava za rad, pripremanje Kipovog aparata - priprema čvrste materije, kiseline i špiritusne grijalice - odvijanje pojedinih ogleda - hvatanje gasa 11 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE Sredstva za rad: Epruvete, stalak, štipaljka, špiritusna grijalica, čvrsta materija, (cink, KClO3, FeS, CaCO3), hloridna kiselina, Kipov aparat, šibica. Tehnički pojmovi: Da učenici nauče pravilno rukovati Kipovim aparatom i da shvate primjenu digestora kod razvijanja gasova. Vrijeme predviđeno za realiziranje: 6 časova Minimum teoretske pripreme: Poznavanje hemijskih reakcija pri kojima se razvijaju gasovi, osobina gasova, postupak i rad Kipovim aparatom. Zadatak broj 7. Dobivanje i razdvajanje čistih supstanci i smjese Cilj: Da učenici upoznaju osnovne operacije pri razdvajanju čistih supstanci iz smjese primjenom metode sedimentacije, dekantancije, filtriranja, uparavanja, kristalizacije, destilacije i sublimacije. Radni postupci: - davanje teoretskog uputstava za rad, - sastavljanje aparature za destilaciju i izvođenje destilacije, - pripremanje smjese krede i kuhinjske soli, - dekantiranje, - filtriranje, - uparavanje, kristalizacija, - sublimacija. Sredstva za rad: Aparatura za destilaciju, taraonik sa tučkom, stakleni štapić, čaša, lijevak, stalak za filtriranje, filter papir, prsten za filtriranje, vodeno kupatilo, kreda, so, voda. Tehnički pojmovi: Smjese, čista supstanca, destilacija, sitnjenje, miješanje, rastvaranje, dekantacija, filtriranje, uparavanje, kristalizacija, sublimacija i sedimentacija. Kvalitet rada: Osposobiti učenike za samostalno izvođenje osnovnih operacija u laboratoriji. Vrijeme predviđeno za realiziranje: 10 časova Minimum teoretske pripreme: Učenici treba da se koriste znanjem iz neorganske hemije vezanim za ovu jedinku. Zadatak broj 8. Priprema procentnih i molarnih rastvora Cilj: Da učenici upoznaju način pripremanja procentnih (masenih i zapreminskih) i molarnih rastvora. Radni postupci: - davanje teoretskog uputstava za rad, - izračunavanje procentnih količina supstanci za pripremanje rastvora, - vaganje, odmjeravanje potrebnih količina supstanci, rastvaranje, - dopunjavanje rastvaračem do određene zapremine. 12 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE Sredstva za rad: Analitička vaga, posude za vaganje, pipeta, pireta, odmjerna tikvica, špric boca, lijevak, čvrsta i tečna supstanca. Tehnički pojmovi: Masa, količina, mol, maseni, zapreminski, procentni rastvori, koncentracija, vaganja, rastvaranje. Kvalitet rada: Da se učenici obuče da samostalno pripremaju rastvore određene koncentracije. Vrijeme predviđeno za realiziranje: 8 časova Minimum teoretske pripreme: Prethodno znanje o rastvorima i koncentraciji rastvora. Zadatak broj 9. Oksidi, baze i kiseline Cilj: Da se učenici upoznaju sa dobivanjem i osobinama oksida, baze i kiselina, kao i primjenom indikatora. Radni postupci: - davanje teoretskog uputstava za rad, dobivanje baznog oksida i baza, - dobivanje kiselog oksida i kiselina, - primjena indikatora. Sredstva za rad: Stakleno zvono, epruveta, špiritusna grijalica, cjevčice, sumpor, magnezijum, destilovana voda i indikator. Tehnički pojmovi: Bazni i kiseli oksidi, pH vrijednost, indikator, baza, kiselina. Kvalitet rada: Naučiti učenike da međusobno razlikuju okside, baze i kiseline. Vrijeme predviđeno za realiziranje: 10 časova Minimum teoretske pripreme: Poznavanje postupaka dobivanja i osobina oksida, baza i kiselina. Zadatak broj 10. Dobivanje soli Cilj: Upoznati učenike sa pojedinim postupcima dobivanja soli kao što su supstitucija, neutralizacija i dvostruka izmjena. Radni postupci: - davanje teoretskog uputstava za izvođenje ogleda, - zamjena hidrogena metalom u molekulu kiseline, - neutralizacija, - dvostruka zamjena između dvije soli. Sredstva za rad: Cink, hloridna kiselina, živa soda, so srebrovog nitrata, epruvete, stalak, indikator i sulfatna kiselina. Tehnički pojmovi: Soli, neutralizacija, supstitucija, dvostruka supstitucija i indikatori. Kvalitet rada: 13 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE Učenici treba da znaju postupke dobivanja soli i njihove osobine. Vrijeme predviđeno za realiziranje: 10 časova Minimum teoretske pripreme: Učenici će se koristiti znanjem stečenim u nastavi neorganske hemije vezanim za ovaj zadatak. 14 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE STRUKA: HEMIJSKA ZVANJE: HEMIJSKO – TEHNOLOŠKI TEHNIČAR PREDMET: OSNOVI MAŠINSTVA RAZRED: PRVI - I Zadaci nastave predmeta osnovi mašinstva su: • Upoznavanje učenika sa osnovnima tehničkog crtanja i da zajedno sa ostalim predmetima struke doprinesu stručnom obrazovanju; • Sticanje osnovnih znanja o pojmu mašinskih elemenata, njihovom izgledu, funkciji i namjeni; • Upoznavanje sa osobinama i vrstama materijala za izradu osnovnih mašinskih elemenata; • Da se kod učenika formira stvaralačka sposobnost, smisao za funkcionalnost, estetiku, priciznost i urednost; • Učenici treba da nauče koristiti stručnu literaturu, kako bi proširili svoje tehničke poglede i navike. NAZIV TEMATSKE CJELINE Fond časova po nastavnom planu i programu 1. Uvod u tehničko crtanje 4 2. Osnovni pojmovi iz nacrtne geometrije 6 3. Crtanje mašinskih dijelova 9 4. Mašinski elementi 16 UKUPNO: 35 SADRŽAJ NASTAVNIH JEDINICA 1. Uvod u tehničko crtanje • Pribor i materijal za tehničko crtanje; - Crtaći stolovi, trouglovi, garnitura šestara, uglomijeri, razmjernici, olovke, papiri za crtanje (hamer, paus, ozolid i papir za skiciranje) • Vrste tehničkih crteža, formati i linije u tehničkom crtanju; - Podjela crteža po načinu prikazivanja predmeta, - Podjela crteža prema sadržaju, - Podjela crteža prema namjeni, - Podjela crteža prema načinu izrade, - Formati crteža, - Mjerila, - Vrste linija, - Debljine linija i promjena pojedinih vrsta debljine linija. 2. Osnovni pojmovi iz nacrtne geometrije • Osnovne geometrijske konstrukcije ; - Simetrala duži i ugla, podjela duži na jednake dijelove, konstrukcija pravilnih poligona (trougla, četverougla, petougla i šestougla); • Prostorno predstavljanje; - Perspektivno i aksonometrijsko prikazivanje, - Normalno (ortogonalno) projeciranje, - Projiciranje tačke, duži, lika i tijela na jednu, dvije i tri projekcione ravni. 15 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE 3. Crtanje mašinskih dijelova • Osnovne geometrijske konstrukcije ; - Simetrala duži i ugla, podjela duži na jednake dijelove, konstrukcija pravilnih poligona (trougla, četverougla, petougla i šestougla); • Prostorno predstavljanje; - Perspektivno i aksonometrijsko prikazivanje, - Normalno (ortogonalno) projeciranje, - Projiciranje tačke, duži, lika i tijela na jednu, dvije i tri projekcione ravni. • Pravila crtanja i skiciranja; • Pravila crtanja presjeka: - Pun i polovičan presjek, - Šrafiranje presjeka, - Mašinski dijelovi koji se ne prikazuju u presjeku. • Kotiranje; - Elementi kota, - Nanošenje kota, - Primjeri pravilnog kotiranja. • Označavanje kvaliteta obrade površine; • Osnovni pojmovi o tolerancijama; • Prikazivanje mašinskih dijelova. 4. Mašinski elementi • Podjela mašinskih elemenata; • Elemanti za vezivanje: - Zakovične i zavarne veze, vrste sastanaka zakovica, vrste zavarenih veza; - Klinovi, poja, podjela, vrsta uzdužnih i poprečnih klinova; - Zavrtnji i navrtke, postanak zavojnice i vrste navoja, vrste zavrtnja, vrste navrtki, materijal zavrtnja i navrtki, osiguranje navrtki od samoodvrtanja. • Elementi za kružno kretanje: - Osovine, vratila i rukavci, pojam, konstruktivni oblici, materijal i namjena; - Zaštita, pojam i konstruktivni oblici kliznih i kotrljajućih ležišta, podmazivanje ležišta, naprave za podmazivanje; - Spojnice, pojam i podjela spojnica, krute, elastične, zglavkaste i funkcione spojnice. • Elementi za prijenos snage; - Prijenos funkcionim točkovima, namjena i konstruktivni oblici funkcionih prenosnika; - Prijenos zupčanicima, podjela zupčanika, glavna obilježja zupčanika: modul, korak, broj zuba, bočni tjemeni zazor; - Prijenos remenom, pljosnati i klinasti remen, konstruktivne izvedbe, prenosni odnos • Elementi protoka i regulacije: - Cijevi i cijevni zatvarači, standardna izrada cijevi, materijal za izradu, nastavljanje, spajanje i izolacija cijevi, ventil, slavina, zasun, priklopac, simboli za prikaz elemenata protoka i regulacije. 16 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE UPUSTVO ZA REALIZIRANJE PROGRAMA • Nastavni sadržaji predmeta Osnovi mašinstva koncipirani su tako da učenike upoznaju sa osnovnim pojmovima crtanja konstruktivnim oblikom, materijalom i funkcionisanjem mašinskih elemenata. • S obzirom na mali fond nastavnih sati, neophodno je za uspješnu realizaciju koristiti očigledna nastavna sredstva i nastavu izvoditi tako da nastavnik što manje bude predavač, a sve više organizator samostalnog rada učenika. S tim ciljem potrebno je svakom času prići planski i sa potpunom pripremom. • Kod uvođenja učenika u tehničko crtanje neophodno je obezbijediti dovoljan broj raznih tehničkih crteža različitih formata, materijal ispisan tehničkim pismom i dr. Učenici treba da nauče ispisivati i tehničko pismo. • Osnovne geometrijske konstrukcije treba samo ponoviti s obzirom da su ih učenici u osnovnoj školi izučavali. • Pravila prostornog predstavljanja demonstrirati na jednostavnijim primjerima. Projiciranje tačke, duži, lika i tijela demonstrirati u rasklopnom kvadratu. U ovom poglavlju je važno da učenici shvate normalno (ortogonalno) projiciranje tačke na tri ravnine. Dio programa koji se odnosi na mašinske elemente može se realizovati samo u slučaju ako nastavnik koristi uzorke svih predviđenih mašinskih elemenata i didaktičke šeme. Vrijeme predviđeno za realizaciju ne dozvoljava gubljenje vremena crtanjem na ploči. • Program iz Osnova mašinstva namijenjen je učenicima hemijsko tehnološke struke s ciljem da se učenici upoznaju sa osnovnim pojmovima crtanja i mašinskim elementima koji se susreću na mašinama i aparatima u hemijskoj industriji. Prema tome prilikom izlaganja gradiva ilustracije bazirati na mašinama i uređajima koji se koriste u hemijskoj industriji. 17 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE STRUKA: HEMIJSKA ZVANJE: HEMIJSKO – TEHNOLOŠKI TEHNIČAR PREDMET: PRAKTIČNA NASTAVA S PROIZVODNIM RADOM RAZRED: PRVI - I Zadaci predmeta praktična nastava s proizvodnim radom su: • Da se učenici osposobe za rukovanje priborom, opremom i aparatima u hemijskoj laboratoriji i industriji; • Da učenici steknu sposobnost pravilne organizacije rada, racionalnog korištena sirovina, sredstava za rad i radnog vremena; • Naučeno primjenjivati u svakodnevnom životu; • Primjena i korištenje zaštitnih sredstava, kao i mjere zaštite na radu; • Da kod učenika razvije sposobnost posmatranja, uočavanja i logičkog zaključivanja. NAZIVI RADNIH ZADATAKA Fond časova po nastavnom planu i programu 1. Rad u hemijskom laboratoriju, laboratorijski prostor i 6 oprema 2. Mjere zaštite pri radu u laboratoriju i pružanje prve 6 pomoći 3. Vrste hemikalija i rad sa njima 6 4. Laboratorijsko posuđe, pribor i aparati 18 5. Toplotni izvori u hemijskoj laboratoriji 6 6. Mjerenje mase na tehničkoj i analitičkoj vagi 6 7. Metode dobivanja čistih tvari 18 8. Priprema rastvora 18 9. Indikatori 6 10. Hemijske reakcije i način izvođenja 15 UKUPNO: 105 SADRŽAJ RADNIH ZADATAKA 1. Rad u hemijskom laboratoriju, laboratorijski prostor i oprema • Teorijska upustva za korištenje laboratorija; • Upoznavanje učenika sa instalacijama; • Ormari za hemikalije, radni stolovi i digestori; • Radni prostor i hemikalije; • Vođenje radne sveske i dnevnika rada. 2. Mjere zaštite pri radu u laboratoriju i pružanje prve pomoći • Davanje teorijskih upustava za izvođenje radnih zadataka; • Izvori opasnosti pri radu u hemijskom laboratoriju: - Hemikalije, - Električna energija, - Laboratorijsko posuđe, - Toplotni izvori. • Povrede pri radu; • Pružanje prve pomoći povređenom. 18 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE 3. Vrste hemikalija i rad sa njima • Davanje teorijskog upustva o vrstama i osobinama hemikalija; • Nagrizajuće hemikalije; • Otrovne hemikalije; • Zapaljive hemikalije; • Eksplozivne hemikalije; • Radioaktivne materije. 4. Laboratorijsko posuđe, pribor i aparati • Teorijska upustva za rad sa laboratorijskim posuđem, priborom i opremom; • Vrste laboratorijskog posuđa; • Podjela laboratorijskog posuđa; • Odmjeravanje zapremine graduisanim posuđem; • Odabir posuđa za izvođenje hemijskih reakcija. 5. Toplotni izvori u hemijskoj laboratoriji • Davanje teorijskih uputa za korištenje toplotnih izvora u hemijskoj laboratoriji; • Vrste toplotnih izvora: - Špiritusna grijalica, - Punzenov plamenik, - Plinska boca, - Sušnice, - Kupelje (vodena i uljna), - Peći. • Termoregulacija; • Prenošenje toplote. 6. Mjerenje mase tehničkom i analitičkom vagom • Teorijske upute o principu rada vaga, vrste i konstrukcija vaga; • Priprema vage za vaganje; • Vaganje; • Čišćenje vaga i njihovo održavanje. 7. Metode dobivanja hemijski čistih supstanci • Teorijska priprema; • Usitnjavanje; • Priprema smjesa; • Taloženje i dekantacija; • Filtriranje; • Ukuhavanje; • Destailacija; • Kristalizacija. 8. Priprema rastvora • Teorijska priprema za izvođenje zadatka; • Izračunavanje potrebnih količina čistih supstanci za pripremu rastvora; • Vaganje i odmjeravanje čistih supstanci za pripremu rastvora; • Rastvaranje; 19 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE • Dopunjavanje rastvarača do markice. 9. Indikatori • Upoznavanje učenika sa pojmom, primjenom i vrstom indikatora; • Pravilno korištenje indikatora. 10. Hemijske jednačine i načini izvođenja u laboratorijskim uslovima • Teorijska priprema za izvođenje radnog zadatka; • Izvođenje reakcija neutralizacije; • Izvođenje taložnih reakcija; • Izvođenje reakcija oksidoredukcije; • Izvođenje kompleksnih reakcija. UPUSTVO ZA REALIZACIJU PROGRAMA • Praktična nastava je zastupljena sa po 3 časa sedmično. • Kroz praktične radne zadatke ilustruje se pređeno gradivo i nastava se čini očiglednom. Nastava se odvija u laboratorijima u školi u grupama. • Praktična nastava će se povremeno odvijati i u privrednim subjektima, naravno ako se ispune zakonom propisane norme. • Svaki učenik izvodi radne zadatke samostalno uz pomoć predmetnog nastavnika. • Predmetni nastavnik kontroliše rad učenika i ukazuje na pogreške pri radu, vodi računa o korištenju zaštitne opreme i ukazuje prvu pomoć u slučaju potrebe. • U toku rada učenici se moraju disciplinovano ponašati i pratiti upustva nastavnika. Na praktičnom radu učenici treba da imaju radne sveske u koje unose upustva, zabilješke i rezultate ispitivanja. • Izvršenje zadatke učenici dorađuju a rezultate zajedno sa kratkim opisom unose u dnevnik rada. • Nastavnik redovno kontroliše dnevnik rada i ocjenjuje učeničke zadatke. 20 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE STRUKA: HEMIJSKA ZVANJE: HEMIJSKO – TEHNOLOŠKI TEHNIČAR PREDMET: EKOLOGIJA RAZRED: PRVI - I Zadaci nastave ekologije su: • Da se učenici upoznaju sa uzročnicima koji dovode do zagađivanja životne sredine koji ugrožavaju živote i zdravlje ljudi; • Da učenici ovladaju odgovarajućim mjerama i sredstvima za uklanjanje zagađivača; • Da se kod učenika razvija osjećaj odgovornosti za primjenjivanje i pridržavanje svih zaštitnih mjera koje se zahtijevaju u odgovarajućoj sredini. NAZIV TEMATSKE CJELINE Fond časova po nastavnom planu i programu 1. Uvod u ekologiju 1 2. Izvori zagađivanja 12 3. Zagađivanje atmosfere 12 12 4. Zagađivanje vode 3 5 5. Zagađivanje tla 5 3 6. Prečišćavanje gasova 3 7. Prečišćavanje vode 4 8. Prečišćavanje tla 5 9. Zagađivanje životne sredine radioaktivnim materijama 2 10. Narušavanje životne sredine 3 11. Uloga tehničkih dostignuća u borbi za zaštitu životne 70 sredine 12. Vaspitne mjere u vezi s promjenom ponašanja prema čovjekovoj životnoj sredini 13. Ekonomski, medicinski i ekonomsko-socijalni aspekti zaštite i unapređivanja životne sredine UKUPNO: SADRŽAJ NASTAVNIH JEDINICA 1. Uvod u ekologiju • Borba za život i očuvanje prirode; • Opšti pojmovi o zagađenju, zaštiti i unapređenju životne sredine. 2. Izvori zagađivanja u prirodi • Izvori i uzroci zagađivanja životne sredine; • Mjere zaštite; • Vrste zagađivača - osobine i uticaji; • Industrija životnih namirnica; • Metalurgija; • Temoelektrane; • Saobraćaj; • Poljoprivreda. 21 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE 3. Zagađivanje atmosfere • Izvori zagađenja; • Svojstva zagađivača i njihov uticaj; • Vrste zagađivača; • Glavni zagađivači; • Oksidi sumpora, oksidi azota; • Ugljenmonoksid, ugljikovodonici; • Jedinjenja olova, žive, cinka; • Kancerogene supstance; • Pušenje kao zagađivač zraka. 4. Zagađivanje vode • Prirodna voda; • Otpadne vode; • Izvori zagađenja; • Vrste zagadivača - osobine uticaji; • Glavni zagađivači; • Organski otpadni materijali; • Neorganski otpadni materijali. 5. Zagađivanje tla • Najvažnije vrste zagađivača tla; • Uticaj pojedinih zagadivača na tlo. 6. Prečišćavanje gasova • Fizički postupci; • Hemijski postupci. 7. Prečišćavanje vode • Postupci prečišćavanja voda; • Fizički postupci; • Hemijski postupci. 8. Zaštita tla • Mjere zaštite tla od uticaja zagađivača; • Postupci uklanjanja zagađivača. 9. Zagađivanje životne sredine radioaktivnim materijama • Vrste zagađivača; • Uticaj radioaktivnih materiiala na životnu sredinu; • Postupci uklanjanja radioaktivnih materjala iz zagađene sredine. 10. Narušavanje životne sredine • Uslovi narušavanja životne sredine; • Globalne promjene u atmosferi. 11. Uloga tehničkih dostignuća u borbi za zaštitu životne sredine • Izbor sirovina; • Način vođenja procesa; • Zatvoreni proces; • Uvođenje novih procesa; 22 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE • Bezotpadna tehnologija. 12. Vaspitne mjere u vezi sa promjenom ponašanja prema životnoj sredini • Edukacija; • Zakonska regulativa. 13. Ekonomsko- medicinski i ekonomsko socijalni aspekti zaštite i unapređenja životne sredine • Zakonski propisi u vezi sa zaštitom radne i životne sredine. UPUSTVO ZA REALIZACIJU PROGRAMA • Zadane tematske cjeline obraditi tako da se učenici upoznaju sa zagađivačima životne sredine, mogućnostima uklanjanja zagađivača i načina zaštite životne sredine. • Učenici treba da uoče sve hemijske promjene kada nastaju i njihovu refleksiju na prirodnu ravnotežu. • Posebno obratiti pažnju na vaspitne mjere u vezi sa ponašanjem učenika prema čovjekovoj životnoj sredini. • Naglasiti ekonomske, medicinske i socijalne aspekte zaštite životne sredine. 23 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE B. STRUČNI PREDMETI II RAZRED Sedmični Godišnji fond fond red. NAZIV PREDMETA broj 5 (3+2) 175 2 70 1. Organska hemija sa vježbama 140 2. Osnovi tehnoloških operacija 4 (2+2) 175 3. Analitička hemija sa vježbama 5 4. Praktična nastava s proizvodnim radom 560 16 UKUPNO 24 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE STRUKA: HEMIJSKA ZVANJE: HEMIJSKO – TEHNOLOŠKI TEHNIČAR PREDMET: ORGANSKA HEMIJA SA VJEŽBAMA RAZRED: DRUGI - II Zadaci nastave predmeta organska hemija su: • Upoznavanje učenika sa osnovnim znanjima iz područja organske hemije; • Učenici treba da nauče od čega je građen živi svijet; • Treba da shvate ulogu i značaj organskih spojeva; • Da nauče zakonitosti koje vladaju u svijetu organskih tvari; • Da nauče sistematsku podjelu organskih jedinjenja; • Da savladaju savremenu nomenklaturu organskih spojeva; • Da kod polaznika razvije sposobnost posmatranja, uočavanja i logičkog zaključivanja. NAZIV TEMATSKE CJELINE Fond časova po nastavnom planu i programu 1. Uvod u organsku hemiju 24 2. Karbohidrogeni (ugljikovodici) 20 3. Hidroksilni derivati karbohidrogena (alkoholi) 8 4. Jedinjenja sa kisikovom funkcijom 3 5. Jedinjenja sa karbonilnom funkcijom 8 6. Organska jedinjenja sa sumporom 5 7. Organska jedinjenja sa karboksilnim grupom 10 8. Derivati karboksilnih kiselina 4 9. Organska jedinjenja sa azotom 6 10. Ugljikohidrati 10 11. Prirodni i sintetski polimeri 7 UKUPNO: 105 SADRŽAJ NASTAVNIH JEDINICA 1. Uvod u organsku hemiju • Uvod,u organsku hemiju i njen značaj: • Sastav organskih spojeva; - Kvalitativna organska analiza, - Kvantitativna organska analiza, - Kvantitativna organska mikro analiza. • Izvođenje hemijski formula na osnovu rezultata kvantitativne elementarne analize; • Određivanje relativne molekulske mase: - Određivanje molekulske mase po Viktor – Majeru, - Hemijske veze u organskim spojevima, - Elektronska konfiguracija ugljikovog atoma, - Hibridizacija, - Osobine ugljikovog atoma i podjela organskih spojeva, - Hemijske formule , - Nafta i ostali prirodni izvori organskih spojeva. 25 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE 2. Karbohidrogeni (ugljikovodici) • Aciklični ili alifatski karbohidrogeni: - Zasićeni karbohidrogeni (alkani); - Nezasićeni karbohidrogeni (alkeni); - Nezasićeni karbohidrogeni (alkini); • Ciklični karbohidrogeni: - Zasićeni i nezasićeni ciklični spojevi, - Aromatski karbohidrogeni, - Benzen, - Homologni red aromatskih karbohidrogena, - Nekondezirani policiklični aromatski spojevi, - Aromatski karbohidrogeni s kondezovanim aromatskim jezgrima. 3. Hidroksilni derivati karbohidrogena (alkoholi) • Alkoholi: - Zasićeni monohidroksilni alkoholi (alkanoli), - Dihidroksilni, trihidroksilni i nezasićeni alkoholi, - Imenovanje alkohola. • Fenoli i fenol kao najvažniji fenol; - Dihidroksilni i trihidroksilni fenoli, • Aromatski alkoholi. 4. Jedinjenja sa kisikovom funkcijom • Etri (eteri): - Di etil eter. 5. Jedinjenja sa karbonilnom funkcijom • Aldehidi: - Metanal (formaldehid), - Etanal (acetaldehid), • Ketoni (alkanoni); - Propanon (aceton), • Aromatski ketoni. 6. Organska jedinjenja sa sumporom • Tioalkoholi (tioli); • Tioetri (merkaptani); • Sulfokiseline (sulfonske kiseline). 7. Organska jedinjenja sa karboksilnom funkcijom • Organske karboksilne kiseline: - Zasićene monokarboksilne kiseline, - Više masne kiseline, • Nezasićene monokarboksilne kiseline; • Zasićene dikarboksilne kiseline; • Aldo i keto karboksilne kiseline; • Aromatske karboksilne kiseline. 26 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE 8. Derivati karbokslnih kiselina • Hloridi i anhidridi karboksilnih kiselina; • Estri organskih i neorganskih kiselina; • Masti i ulja; • Sapuni i deterdženti. 9. Organska jedinjenja sa azotom • Nitro jedinjenja; • Amidni i amidi; • Aminokiseline; • Bjelančevine; - Proste bjelančevine, - Složene bjelančevine. 10. Ugljenihidrati (karbohidrati) • Značaj, nalazište i dobivanje ugljenih hidrata; • Monosaharide; • Disaharidi; • Polisaharidi; • Oligosaharidi. 11. Prirodni i sintetski polimeri • Škrob i celuloza; • Prirodni kaučuk; • Sintetski polimeri; • Kopolimeri i vrste polikondezacionih polimera. 27 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE LABORATORIJSKE VJEŽBE IZ ORGANSKE HEMIJE Razred: II (drugi) Sedmično časova: 2 Godišnje časova: 70 Laboratorijske vježbe: R/B NAZIV LABORATORIJSKIH VJEŽBI BROJ ČASOVA: 1. Opća uputstva za rad u organskoj laboratoriji, opasnosti pri radu, mjere zaštite i 2 pružanje prve pomoći 2 2 2. Laboratorijsko posuđe, primjena, rukovanje i čišćenje 4 3. Osnovne laboratorijske tehnike 4 8+2 - bušenje čepova, rezanje i oblikovanje staklenih cijevi 4. Kvalitativna elementarna analiza 14+2 - dokazivanje C, H, N, S i halogenih elemenata 6 5. Određivanje fizičkih konstanti 6 2 - određivanje tačke taljenja 8 - određivanje tačke ključanja 6. Sinteza karbohidrogena 2+2 - sinteza i dokazivanje metana - sinteza i dobivanje etene - sinteza i dokazivanje etina 7. Osnovne laboratorijske operacije - frakciona destilacija - vakuum destilacija - destilacija vodenom parom - ekstrakcija tečno-tečno - ekstrakcija čvrsto-tečno - prekristalizacija 8. Karakteristične reakcije na jedinjenja s karboksilnom grupom - alkoholi - fenoli 9. Karakteristične reakcije na jedinjenja s karbonilnom grupom - aldehidi - ketoni 10. Karakteristične reakcije na organske kiseline 11. Sinteze nekih važnih organskih jedinjenja - dobivanje alkohola (etanola) alkoholnim vrenjem - sinteza sapuna - sinteza aspirina (acetil salicilna kiselina) 12. Karakteristične reakcije na organska jedinjenja sa azotom - amini i bjelančevine 13. Karakteristične reakcije na karbohidrate (ugljene hidrate) UKUPNO: 70 28 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE UPUTSTVO ZA REALIZACIJU PROGRAMA VJEŽBI • Realiziranjem programa laboratorijskih vježbi ilustruje se pređeno gradivo i nastava se čini očiglednijom. Laboratorijske vježbe se izvode u laboratoriji sa grupama učenika. • Prije izvođenja svake vježbe nastavnik daje teoretska uputstva neophodna za izvođenje vježbi. Rad učenika u laboratoriji odvija se pod nadzorom predmetnog nastavnika i saradnika, kontrolišu rad učenika i ukazuju na greške pri radu, vode računa o korištenju zaštitnih sredstava i ukazuju prvu pomoć ako je potrebna. • U toku izvođenja vježbi učenici se moraju disciplinovano ponašati i pratiti uputstva nastavnika. • Na vježbama učenici treba da imaju radne sveske u koje unose rezultate i zapažanja tokom izvođenja vježbi. • Izvršene eksperimentalne zadatke učenici dorađuju i rezultate zajedno sa kratkim opisom zadatka unose u dnevnik rada. Nastavnik redovno kontroliše dnevnik rada i ocjenjuje vježbu. 29 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE STRUKA: HEMIJSKA ZVANJE: HEMIJSKO – TEHNOLOŠKI TEHNIČAR PREDMET: OSNOVI TEHNOLOŠKIH OPERACIJA RAZRED: DRUGI - II Zadaci nastave predmeta osnovi tehnoloških operacija su: • Da se učenici upoznaju sa mašinama i aparatima za izvođenje operacija hemijske industrije; • Da učenici nauče tumačiti crteže i šeme mašina, aparata i uređaja, te da većinu crteža i šema nauče crtati; • Da učenici uz usvajanje ovih znanja nauče logički razmišljati i donositi zaključke; • Da se učenici upute na korištenje tehničke literature s ciljem daljeg samoobrazovanja; • Da se učenici osposobe da stečena znanja primjene u proizvodnim procesima i doprinose usavršavanju i modernizaciji proizvodnih procesa. NAZIV TEMATSKE CJELINE Fond časova po nastavnom planu i programu 1. Uvod 2 2. Mehanika fluida 4 3. Skladištenje materijala 4 4. Transport materijala 12 5. Miješanje- homogenizacija 3 6. Usitnjavanje i klasiranje čvrstih čestica 6 7. Razdvajanje heterogenih sistema 4 8. Uređaji za oblikovanje plastičnih masa 3 9. Razmjena toplote 4 10. Uparavanje i ukuhavanje 3 11. Destilacija i rektifikacija 6 12. Toplinsko tretiranje materijala- pečenje 3 13. Sušenje 4 14. Ekstrakcija 4 15. Kristalizacija 3 16. Apsorpcija i adsorpcija 3 17. Reakcioni aparati 2 70 UKUPNO: SADRŽAJ NASTAVNIH JEDINICA 1. Uvod u procesne aparate i uređaje • Pojam osnovnih procesa i operacija; • Osnovne fizičke veličine u tehnološkom postupku 2. Mehanika fluida i uređaji • Protok fluida jednačina kontinuiteta; • Rejnoldsov broj; • Brzina strujanja – granični sloj. 3. Uređaji za skladištenje materijala • Faktori skladištenja materijala; 30 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE • Skladištenje čvrstih materija; • Skladištenje tečnosti; • Skladištenje gasova. 4. Uređaji za transport materijala • Transport čvrsih materija; Trakasti i lančasti transporteri; • Pužasti i pneumatski transporteri; • Transport tečnih materija, kanali, cijevi i cijevni elementi; • Uređaji za transport tečnosti Klipne pumpe za tečnosti; • Membranske pumpe; • Centrifugalna pumpa; • Rotacione pumpe i injektori; • Transport gasova Pumpe za gasove, kompresori. 5. Mješalice • Teorija miješanja - propelerske mješalice; • Planetske mješalice; • Barboteri- mješalice sa gasovitim fluidom. 6. Uređaji za usitnjavanje • Teorija usitnjavanja i podjela aparata za usitnjavanje; • Drobilice; • Mlinovi na valjke i mlinovi sa kuglama; • Koloidni mlinovi. 7. Razdvajanje hetrogenih sistema • Klasiranje prosijavanjem, granulometrijska analiza; • Klasiranje u struji fluida; • Taloženje; • Filtriranje. 8. Oblikovanje plastičnih masa • Pojam plastičnih masa i njihova obrada. 9. Razmjena toplote • Teoretske osnove o razmjeni topline; • Istosmjerni i protustrujni razmjenjivač topline; • Kondenzatori: prelivni kondenzator. 10. Uparavanje i ukuhavanje • Teoretske osnove isparavanja i ukuhavanja; • Otvoreni ukuhači; • Zatvoreni ukuhači: ukuhač sa horizontalnim cjevima. 11. Destilacija i rektifikacija • Teoretske osnove destilacije; • Destilacioni uređaj pod atmosferskim pritiskom i vakumom; • Teoretske osnove rektifikacije: teoretski rad i refluksni odnos; • Rektifikaciona kolona sa diskontinuiranim radom. 12. Toplinsko tretiranje čvrstih materijala- pečenje • Hemijske reakcije u procesu pečenje; 31 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE • Vrste peći. 13. Sušenje • Opšti pojmovi o sušenju i vrste sušnica: komorne sušnice; • Tunelske sušnice; • Rotacione sušnice. 14. Ekstrakcija • Teoretkse osnove: - opšti zakoni prenosa mase; • Osnovi ekstrakcije tečno – tečno; • Osnovi ekstrakcije čvrsto – tečno. 15. Kristalizacija • Teorija kristalizacije i faktori koji utiču na kristalizaciju. 16. Apsorpcija i adsorpcija • Teoretske osnove apsorpcije; • Teoretske osnove adsorpcije. 17. Reakcioni aparati • Klasifikacija reaktora. UPUSTVO ZA REALIZACIJU PROGRAMA • Sadržaj predmeta se naslanja na ranije stečeno znanje iz teoretsko stručnih predmeta, pa je nužno kod svake teme načiniti vezu sa prethodno poznatim sadržajima. • Teoretske uvode u pojedine operacije obraditi u mjeri dovoljnoj za razumjevanje te operacije i navesti mašine i aparate na kojima se izvode te operacije. Pri upoznavanju mašina i aparata težište baciti na način rada, dobre i loše osobine, te se najviše primjenjuju. • U toku izvođenja nastave iz ovog nastavnog plana obavezno koristiti crteže, šeme, slike i prospekte uređajazbog boljeg korištenja vremana. • Zajedno sa djecom pokušati raditi modele uređaja od priručnog materijala. • Treba ostvariti potpunu saradnju sa predmetima: tehnologija vode, neorganska i organska tehnologija. • U toku realizacije nastavnih sadržaja poseban značaj dati na saradnju sa privrednim subjektima i dio nastave moguće je izvoditi u pogonima neorganske i organske tehnologije. 32 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE STRUKA: HEMIJSKA ZVANJE: HEMIJSKO – TEHNOLOŠKI TEHNIČAR PREDMET: ANALITIČKA HEMIJA SA VJEŽBAMA RAZRED: DRUGI- II Zadaci nastave predmeta analitička hemija su: • Da učenici usvoje određena teorijska i praktična znanja o metodama i zakonitostima proučavanja i određivanja sastava različitih supstanci koje mogu biti hemijski čiste ili složene; • Da učenike uvede u metode ispitivanja materije i osposobi ih za samostalno primjenjivanje u praksi; • Da se učenici kvalitativnom i kvantitativnom analizom bolje upoznaju sa hemijskim reakcijama, promjenama i zapažanjima kod elemenata i hemijskih jedinjenja koja podvrgavaju analizi; • Da učenici ovladaju klasičnim i savremenim metodama analitičke hemije; • Da se kod učenika razvije smisao za ekonomičnost, sistematičnost, urednost i pravilno rukovanje laboratorijskim priborom. NAZIV TEMATSKE CJELINE Fond časova po nastavnom planu i programu 1. Teorijski osnovi hemijskih metoda analiza 7 2. Kvalitativna hemijska analiza 26 3. Kvantitativna hemijska analiza 37 70 UKUPNO: SADRŽAJ NASTAVNIH JEDINICA 3. Teorijski osnovi hemijskih metoda analize • Značaj i uloga analitičke hemije, podjela; • Metode hemijske analize; • Rastvaranje hemijskih supstanci; • Tipovi hemijskih reakcija. 4. Kvalitativna hemijska analiza • Predmet i podjela kvalitativne analize; • Pripremanje uzorka za analizu; • Analitičke reakcije, reakcije suhim i mokrim putem; • Osnovne karakteristike analitičkih reakcija; • Sistematska kvalitativna analiza; • Reakcije dokazivanja kationa I analitičke grupe; • Reakcije dokazivanja kationa I analitičke grupe u smjesi; • Reakcije dokazivanja kationa II analitičke grupe; • Reakcije dokazivanja kationa III analitičke grupe; • Reakcije dokazivanja kationa IV analitičke grupe; • Reakcije dokazivanja kationa V i VI analitičke grupe; • Podjela aniona u grupe; • Reakcije dokazivanja važnijih aniona. 33 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE 5. Kvantitativna hemijska analiza • Predmet i podjela kvantitativne hemijske analize; • Gravimetrijska analiza; • Taloženje, kristalni i koloidni talozi; • Onečišćenje taloga; • Proizvod rastvorljivosti; • Izračunavanje u gravimetrijskoj analizi; • Gravimetrijsko određivanje sulfata sa BaCl2; • Gravimetrijsko određivanje željeza sa NH4OH; • Dvojna analiza – gravimetrijsko određivanje kalcijuma i magnezijuma u smjesi; • Hemijska ravnoteža, disocijacija vode, jonski proizvod vode: - pH i pOH vrijednost, - Hidroliza soli, - Puferi, - Indikatori. • Volumetrijska analiza: - Standardni rastvori u volumetriji (primarni i sekundarni standardni rastvori), - Izračunavanje u volumetrijskoj analizi, - Metode neutralizacije (acidimetrija, alkalimetrija). - Pripremanje primarnih standardnih rastvora Na2CO3 i NaCl, - Pripremanje i standardizacija rastvora hlorovodonične kiseline, - Pripremanje i standardizacija rastvora natrijum hidroksida, - Određivanje grama NaOH / 250ml uzorka titracijom standardnim rastvorom HCl, - Određivanje grama H2SO4 / 250ml uzorka titracijom standardnim rastvorom NaOH, - Metode taloženja, - Pripremanje i standardizacija rastvora AgNO3, - Određivanje grama Cl- / 250ml uzorka, metodom po Mohru, - Metode oksido-redukcije, - Permanganometrija, - Pripremanje standardnog rastvora H2C2O4, - Pripremanje rastvora KMnO4 i njegova standardizacija rastvorom H2C2O4; - Određivanje sadržaja željeza metodom po Cimerman – Rajnhardu; - Metode jodometrije; - Pripremanje i standardizacija rastvora Na2S2O3; - Jodometrijsko određivanje bakra; - Metode kompleksometrije; - Priprema standardnog rastvora kompleksona III; - Kompleksometrijsko određivanje kalcijuma i magnezijuma u smjesi. 34 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE LABORATORIJSKE VJEŽBE IZ ANALITIČKE HEMIJE Razred: II (drugi) Sedmično časova: 2 Godišnje časova: 70 Laboratorijske vježbe: BROJ ČASOVA: R/B NAZIV LABORATORIJSKIH VJEŽBI 2 2 1. Osjetljivost reakcije 2 2. Rastvorljivost 2 3. Pojedinačno dokazivanje kationa I analitičke grupe 2 4. Pojedinačno dokazivanje kationa I analitičke grupe u smjesi 2 5. Pojedinačno dokazivanje kationa II analitičke grupe 2 6. Pojedinačno dokazivanje kationa III analitičke grupe 2 7. Pojedinačno dokazivanje kationa IV analitičke grupe 2 8. Pojedinačno dokazivanje kationa V i VI analitičke grupe 2 9. Pojedinačno dokazivanje aniona I analitičke grupe 6 10. Pojedinačno dokazivanje važnijih aniona ostalih analitičkih grupa 6 11. Određivanje sulfata ( SO42- ) gravimetrijski, taloženjem sa barijum hloridom 8 12. Određivanje željeza gravimetrijskim taloženjem sa amonijem hidroksidom 2 13. Određivanje kalcijuma i magnezijuma gravimetrijski u smjesi 2 14. Pripremanje rastvora Na2CO3 i NaCl tačnog molariteta 2 15. Pripremanje i standardizacija rastvora HCl 2 16. Pripremanje i standardizacija rastvora NaOH 2 17. Određivanje mase NaOH u uzorku, volumetrijskom metodom 2 18. Određivanje mase H2SO4 u uzorku, volumetrijskom metodom 2 19. Pripremanje i standardizacija rastvora AgNO3 2 20. Određivanje mase hlorida Mohrovom metodom 2 21. Pripremanje standardnih molarnih rastvora H2C2O4 i K III 2 22. Pripremanje i standardizacija rastvora KMnO4 2 23. Pripremanje i standardizacija rastvora Na2S2O3 2 24. Određivanje mase željeza po Zimmermann – Reinhardtovoj metodi 6 25. Određivanje mase bakra u uzorku, jodometrijski 26. Određivanje mase kalcijuma i magnezijuma kompleksometrijski 70 UKUPNO: Razrada laboratorijskih vježbi: 1. Vježba - Osjetljivost reakcije • Osposobiti učenike da izražavaju osjetljivost reakcije u obliku „granične koncentracije“, tj. da uoče one količine ispitane supstance koje se još tom reakcijom mogu dokazati u određenom volumenu. • Za određeni jon odabrati više karakterističnih reagenasa pri čemu će neki od njih dati reakciju, a neki neće. Promjena koju je izazvao dodatni reagens ispoljava se u stvaranju taloga, nastajanju obojenja, razvijanju gasa itd. Na osnovu toga se stiče zaključak o prisustvu odgovarajućeg jona odnosno o osjetljivosti dotične hemijske reakcije. 35 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE • Sredstva za rad: stalak sa epruvetama, rastvori jona i potrebni reagensi. 2. Vježba - Rastvorljivost • Osposobiti učenike da prema vrsti čvrste materije ispituju njenu rastvorljivost u različitim rastvaračima • Ispitati rastvorljivost supstanci u vodi, razrijeđenim kiselinama odnosno bazama, koncentrovanim kiselinama ili bazama. • Sredstva za rad: epruvete, čaše, supstance za rastvaranje, rastvarači 3. Vježbe broj 3 do 10 – Dokazivanje kationa i aniona • Upoznati učenike sa svojstvima jona (kationa i aniona). Vježbe povezuju teoriju sa praksom pa daju učeniku mogućnost za komparativno izučavanje osobina jona. Vježbe predstavljaju kvalitativnu analizu koja daje učenicima uvid u hemiju rastvora i upoznaje ih sa mnogim teorijskim principima koji se potvrđuju praktično. • Kod dokazivanja jona prvo homogeni sistem pretvaramo u heterogeni. Zatim pojedine komponente odvajamo. Pojedinačno dokazivanje jona vrši se hemijskom reakcijom koja je izazvana dodatkom reagensa. Promjena koju je izazvao dodatak reagensa ispoljava se u stvaranju taloga, obojenja, razvijanja gasa itd. • Sredstva za rad: stalak sa epruvetama, čaše, pipete, lijevak, filter papir, reagensi. 4. Vježbe broj 11, 12 i 13 – Gravimetrijska određivanja • Upoznati i praktično osposobiti učenike najvažnijim gravimetrijskim metodama analiziranja supstance • U toku rada učenici će odmjeravati supstance, taložiti, filtrirati, ispirati talog, sušiti, žariti, vagati i izračunavati. • Sredstva za rad: odmjerne tikvice, pipete, čaše, stakleni štapić, lijevak za filtriranje, filter papir, lončić za žarenje, rešo, reagensi za taloženje, vaga. 5. Vježbe broj 14 do 26 – Pripremanje rastvora • Osposobiti učenike da na osnovu utrošenog volumena rastvora tačno određene koncentracije sa kojim je ispitivana supstanca kvantitativno reagovala, odredi masu ispitivane supstance u uzorku odgovarajućom volumetrijskom metodom. Učenici treba da ovladaju tehnikom rada i postignu preciznost u radu i samostalnost. • U toku rada učenici će izračunavati masu supstance za pripremanje standardnih molarnih rastvora, odmjeravati masu pomoću vage, prenositi u odmjernu tikvicu i dopunjavati destilovanom vodom, određivati tačnu količinsku koncentraciju, titrisati, koristiti indikatore, izračunavati rezultate. • Sredstva za rad: odmjerne tikvice, pipete, čaše, rešo, reagensi, vaga. 36 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE STRUKA: HEMIJSKA ZVANJE: HEMIJSKO – TEHNOLOŠKI TEHNIČAR PREDMET: PRAKTIČNA NASTAVA S PROIZVODNIM RADOM RAZRED: DRUGI - II Zadaci predmeta praktična nastava s proizvodnim radom su: • Da se učenici osposobe za rukovanje priborom, opremom i aparatima u hemijskoj laboratoriji i industriji; • Učenici treba da shvate gdje i kako izvoditi hemijske promjene a posebno kako kontrolisati hemijske reakcije; • Da učenici steknu sposobnost pravilne organizacije rada, racionalnog korištena sirovina, sredstava za rad i radnog vremena; • Naučeno primjenjivati u svakodnevnom životu; • Primjena i korištenje zaštitnih sredstava, kao i mjere zaštite na radu; • Da kod učenika razvije sposobnost posmatranja, uočavanja i logičkog zaključivanja. NAZIVI RADNIH ZADATAKA Fond časova po nastavnom planu i programu 1. Zaštita na radu 15 2. Upoznavanje tehnloškog procesa sa posebnim osvrtom 15 na mjesta tehnološke kontrole 3. Skladištenje sirovina, poluproizvoda i gotovih proizvoda 25 4. Unutrašnji transport sirovina, poluproizvoda i gotovih 50 proizvoda 5. Usitnjavanje 50 6. Miješanje (homogenizacija) 20 UKUPNO: 175 SADRŽAJ NASTAVNIH JEDINICA 1. Zaštita na radu • Teorijska upustva o zaštiti na radu; • Lična i kolektivna zaštita na radu; • Protivpožarna zaštita; • Mjere zaštite na radu; • Prva pomoć inesrećenom; • Vođenje radne sveske i dnevnika rada. 2. Upoznavanje tehnloškog procesa sa posebnim osvrtom na mjesta tehnološke kontrole • Davanje teorijskih upustava za izvođenje radnih zadataka; • Šematski prikaz tehnološkog postupka; - Blok šema procesa, - Šeme instalacija. • Unutrašnji transport; • Raspored aparata u pogonu; • Izrada dnevnika rada. 37 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE 3. Skladištenje sirovina, poluproizvoda i gotovih proizvoda • Davanje teorijskog upustva o uslovima skladištenja pojedinih materijala; • Skladištenje čvrstih materijala; • Skladištenje tečnosti; • Skladištenje gasova; • Izrada dnevnika rada. 4. Unutrašnji transport sirovina, poluproizvoda i gotovih proizvoda • Davanje teorijskog upustva o unutrašnjem transportu; • Transport čvrstih materijala; • Transport tečnosti; • Transport gasova; • Izrada dnevnika rada. 5. Usitnjavanje • Davanje teorijskih uputa o značaju usitnjavanja i potrebe hemijske industrije za usitnjavanjem; • Stepen redukcije i granulometrijska analiza; • Uređaji za usitnjavanje. 6. Miješanje (homogenizacija) • Teorijske upute o pojmu i značaju miješanja; • Uređaji za miješanje; • Izrada dnevnika rada. UPUSTVO ZA REALIZACIJU PROGRAMA • Praktična nastava je zastupljena sa po 5 časa sedmično. • Kroz praktične radne zadatke ilustruje se pređeno gradivo i nastava se čini očiglednom. Nastava se odvija u pogonima privrednih subjekata a povremeno u školskim prostorijama. • Učenici se dijele u grupe. • Praktična nastava će se odvijati i u privrednim subjektima, smještenih u neposrednom okruženje, naravno ako se ispune zakonom propisane norme. • Svaki učenik izvodi radne zadatke samostalno uz pomoć predmetnog nastavnika. • Predmetni nastavnik kontroliše rad učenika i ukazuje na pogreške pri radu, vodi računa o korištenju zaštitne opreme i ukazuje prvu pomoć u slučaju potrebe. • U toku rada učenici se moraju disciplinovano ponašati i pratiti upustva nastavnika. Na praktičnom radu učenici treba da imaju radne sveske u koje unose upustva, zabilješke i rezultate ispitivanja. • Izvršenje zadatke učenici dorađuju a rezultate zajedno sa kratkim opisom unose u dnevnik rada. • Nastavnik redovno kontroliše dnevnik rada i ocjenjuje učeničke zadatke. 38 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE B. STRUČNI PREDMETI Sedmični Godišnji fond fond III RAZRED 5 175 red. NAZIV PREDMETA 2 70 broj 2 70 2 70 1. Praktična nastava s proizvodnim radom 2 70 2. Neorganska tehnologija 4 (2+2) 140 3. Organska tehnologija 2 70 4. Procesni aparati i uređaji 2 70 5. Termodinamika sa termotehnikom 6. Fizikalna hemija sa vježbama 21 735 7. Mjerna i regulaciona tehnika 8. Osnovi elektrotehnike UKUPNO 39 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE STRUKA: HEMIJSKA ZVANJE: HEMIJSKO – TEHNOLOŠKI TEHNIČAR PREDMET: PRAKTIČNA NASTAVA S PROIZVODNIM RADOM RAZRED: TREĆI - III Zadaci predmeta praktična nastava s proizvodnim radom su: • Da se učenici osposobe za rukovanje priborom, opremom i aparatima u hemijskoj laboratoriji i industriji; • Učenici treba da shvate gdje i kako izvoditi hemijske promjene a posebno kako kontrolisati hemijske reakcije; • Da učenici steknu sposobnost pravilne organizacije rada, racionalnog korištena sirovina, sredstava za rad i radnog vremena; • Naučeno primjenjivati u svakodnevnom životu; • Primjena i korištenje zaštitnih sredstava, kao i mjere zaštite na radu, • Da kod učenika razvije sposobnost posmatranja, uočavanja i logičkog zaključivanja. NAZIVI RADNIH ZADATAKA Fond časova po nastavnom planu i programu 1. Flotacija 25 2. Mjerenje pritiska, temperature i protoka fluida 35 3. Priprema vode 40 4. Rad pod povišenim, odnosno sniženim pritiskom 35 5. Ekstrakcija 30 175 UKUPNO: SADRŽAJ NASTAVNIH JEDINICA 1. Flotacija • Teorijska upustva o flotaciji kao metodi oplemenjivanja minerala; • Mehanička priprema mineralnih sirovina; • Dodavanje hemijskih reagenasa; • Proces flotiranja; • Skidanje pjene i zgušnjavanje taloga; • Vođenje radne sveske i dnevnika rada. 2. Mjerenje pritiska, temperature i protoka fluida • Davanje teorijskih upustava za izvođenje radnih zadataka; • Baždarenje mjernih instrumenata; • Mjerenje pritiska vakummetrom, manometrom; • Mjerenje temperature; • Mjerenje protoka fluida; • Izrada dnevnika rada 3. Priprema vode • Davanje teorijskog upustva o izvođenju zadatka; • Omekšavanje vode (termičko, hemijsko i sa jonoizmjenjivačima); • Aeracija vode i filtriranje; • Metode prečišćavanja otpadnih voda; 40 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE • Izrada dnevnika rada. 4. Rad pod povišenim, odnosno sniženim pritiskom • Davanje teorijskog upustva o radu sa povišenim ili sniženim pritiskom; • Princip rada autoklava; • Aparati za vakum uparavanje; • Mjerenje radnih parametara kod uređaja sa povišenim i sniženim pritiskom; • Izrada dnevnika rada. 5. Ekstrakcija • Davanje teorijskih upustava za izvođenje ekstrakcije; • Priprema sirovina za ekstrakciju; • Odabir rastvarača za izvođenje ekstrakcije; • Uređaji za ekstrakciju. UPUSTVO ZA REALIZACIJU PROGRAMA • Programske zadatke iz praktične nastave učenici će izvoditi uglavnom u preduzećima hemijske tehnologije pod nadzurom predmetnog nastavnika. • Ukoliko sve radne zadatke nije moguće realizovati u privrednim preduzećima onda se nastava odvija u školskim prostorijama. • Praktična nastava je zastupljena sa po 5 časa sedmično. • Kroz praktične radne zadatke ilustruje se pređeno gradivo i nastava se čini očiglednom. Nastava se odvija u pogonima privrednih subjekata a povremeno u školskim prostorijama. • Učenici se dijele u grupe. • U toku rada učenici se moraju disciplinovano ponašati i pratiti upustva nastavnika. Na praktičnom radu učenici treba da imaju radne sveske u koje unose upustva, zabilješke i rezultate ispitivanja. • Izvršenje zadatke učenici dorađuju a rezultate zajedno sa kratkim opisom unose u dnevnik rada. • Nastavnik redovno kontroliše dnevnik rada i ocjenjuje učeničke zadatke. 41 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE STRUKA: HEMIJSKA ZVANJE: HEMIJSKO – TEHNOLOŠKI TEHNIČAR PREDMET: NEORGANSKA TEHNOLOGIJA RAZRED: TREĆI – III Zadaci nastave predmeta neorganska tehnologija su: • Upoznavanje učenika sa osnovnim sirovinama, najvažnijim parametrima tehnoloških procesa proizvodnje, osobinama i mjestom upotrebe proizvoda; • Da stečena znanja iz hemije, fizike, tehnoloških operacija i ostalih predmeta povezuju sa sadržajima neorganske tehnologije; • Da učenici korištenjem nastavnih sredstava i stalnim posjetama hemijskoj industriji dožive suštinu proizvodnog rada, prostora i reda veličina; • Da steknu radne navike, sistematičnost u radu, naviku čuvanja imovine, važnost zaštite radne i životne sredine kao i da stečena znanja primjene u profesionalnom radu; • Shvatiti ulogu čovjeka u mijenjanju prirodnih bogatstava u proizvode od značaja za udobnije življenje i ukazivati na stalno usavršavanje tehnoloških procesa proizvodnje. NAZIV TEMATSKE CJELINE Fond časova po nastavnom planu i programu 1. Uvod 2 2. Tehnologija vode 14 3. Tehnologija goriva 10 4. Tehnologija kiselina 14 5. Tehnologija soli 20 6. Tehnologija baza 10 UKUPNO: 70 SADRŽAJ NASTAVNIH JEDINICA 1. Uvod • Definicija tehnologije, podjela, posljedica hemijskih i mehaničkih promjena na sirovinama i poluproizvodima; • Vrste bilansa tehnološkog procesa proizvodnje. 2. Tehnologija vode • Podjela vode prema nalasku, mjestu upotrebe, sastav; • Pitka voda, osobine, prečišćavanje riječne vode dekantiranjem, filtriranjem, sterilizacijom i aeracijom; • Industrijska voda - podjela, kotlovska voda, osobine, tvrdoća vode; • Dekarbonizacija vode, postupci za dekarbonizaciju; • Demineralizacija vode, zeolitima, katjonskim i anjonskim mjenjačima jona; • Otpadne vode. 3. Tehnologija goriva • Upotreba, značaj, podjela goriva; • Nastajanje uglja u prirodi, vrste, osobine, sastav; • Mehanička obrada uglja, briketiranje uglja; • Hemijska prerada uglja, koksovanje, gasifikacija. 42 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE 4. Tehnologija kiselina • Sulfatna kiselina, osobine, upotreba, postupci za proizvodnju; • Hloridna kiselina, osobine, upotreba, postupci za proizvodnju; • Fosfatna kiselina, osobine, upotreba, suhi i mokri postupak postupak za proizvodnju; • Amonijak, osobine, upotreba, sirovine za proizvodnju po Haber-Bošu, katalizatori; • Nitratna kiselina, osobine, upotreba, Osvaldov postupak proizvodnje. 5. Tehnologija soli • Natrijum-hlorid, osobine, upotreba, značaj, proizvodnja rudarskom eksploatacijom iz morske vode, iz slane vode, koncentriranje u vakuum uparivačima; • Natrijum-karbonat, osobine, upotreba, značaj, sirovine i postupci za proizvodnju, Leblanov, Solvejev, apsorpcija NH3 u slanoj vodi, apsorpcija CO2 u amonijačnu slanu vodu, filtriranje suspenzije, kalcinacija, laka soda, teška soda, regeneracija rastvora NH4Cl. • Na2SO4, osobine, upotreba, proizvodnja • Na2S, osobine, upotreba, proizvodnja 6. Tehnologija baza • Osobine, upotreba kaustične sode, sirovine, proizvodni postupci; • Hlor, osobine, upotreba, utekućavanje, prečišćavanje, skladištenje; • Osobine, upotreba, proizvodnja hlornog kreča, kaporita. UPUSTVO ZA REALIZACIJU PROGRAMA • Proučavanjem ove tehnologije učenici treba da povezuju predhodno stečena znanja iz hemije, fizike, termodinamike i fizičko-hemijske zakonitosti koje prate tehnološke procese proizvodnje kako bi što lakše i potpunije ovladali ovim sadržajima. • Postepeno upoznavanje porjekla sirovine, hemijski sastav, kao i hemijske promjene na sirovinama koje se vrše tokom prerade. Učenici treba da uoče oblast pojedinih faza prerade u procesu za pravilno i ekonomično vođenje tehnološkog procesa proizvodnje. Isticati važnost kontrole sirovina, poluproizvoda i gotovih proizvoda, sve s ciljem dobivanja proizvoda željenog kvaliteta id a taj cilj opravdava ekonomičnu proizvodnju i normalan tok procesa proizvodnje. • Za uspješnije savladavanje tehnoloških procesa proizvodnje neophodno je koristiti nastavna sredstva, šeme koje prikazuje proces u cjelini ili šeme važnijih faza, crteže važnih aparata koji se koriste u proizvodnji, uzorke sirovina, poluproizvoda i gotovih proizvoda. • Planirati posjete preduzećima hemijske industrije s ciljem dopune teoretske nastave. • Predmetni nastavnik je dužan da prati razvoj hemijske industrije I da upozna učenike sa savremenim tehnološkim procesima proizvodnje. 43 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE STRUKA: HEMIJSKA ZVANJE: HEMIJSKO – TEHNOLOŠKI TEHNIČAR PREDMET: ORGANSKA TEHNOLOGIJA RAZRED: TREĆI – III Zadaci nastave predmeta organska tehnologija su: • Da upozna učenike sa osnovnim tehnološkim pojmovima koji su neophodni za razumijevanje struke; • Da povežu znanja iz hemije i tehnoloških operacija sa hemijskom tehnologijom; • Da učenici korištenjem nastavnih sredstava i permanentnim posjetama hemijskoj industriji dožive suštinu proizvodnog rada i da stiču osjećaj kako prostora tako i reda veličine; • Da učenici upoznaju savremene tehnološke procese i posebno lokalnu hemijsku industriju; • Da se učenici osposobe za primjenu stečenih znanja u profesionalnom radu. NAZIV TEMATSKE CJELINE Fond časova po nastavnom planu i programu 1. Uvod u organsku hemijsku tehnologiju 3 2. Tehnologija nafte 12 3. Tehnologija prerade uglja 5 4. Tehnologija ugljenih hidrata 13 5. Proizvodnja skroba 7 6. Tehnologija vrenja 20 7. Tehnologija celuloze i proizvodi na bazi celuloze 10 UKUPNO: 70 SADRŽAJ NASTAVNIH JEDINICA 1. Uvod u organsku hemijsku tehnologiju • Uvod u organsku hemijsku tehnologiju. 2. Tehnologija nafte • Porijeklo, sastav i osobine nafte, prerada nafte, primarni i sekundarni postupci prerade; • Produkti prerade: benzin i maziva. 3. Tehnologija prerade uglja • Porijeklo i vrste uglja, sastav i osobine, hemijska prerada uglja, produkt koksovanja, katran i prerada. 4. Tehnologija ugljenih hidrata • Podjela i značaj ugljenih hidrata, saharoza i sirovine za dobijanje, dobijanje šećera iz šećerne repe, priprema repe za ekstrakciju; • Ekstrakcija iz repnih rezanaca difuzijom; • Čišćenje difuznog soka defekacijom i satukcijom koncentrovanjem soka, otparavanjem i uparavanjem, kristalizacija šećera i rafinacija. 5. Proizvodnja skroba • Struktura i osobine skroba; • Dobijanje skroba iz kukuruza, pšenice, riže i krompira; • Proizvodnja skrobnog sirupa i skrobnog šećera. 44 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE 6. Tehnologija vrenja • Podjela i neki osnovni pojmovi; • Alkoholno vrenje, proizvodnja alkohola, proizvodnja vina, proizvodnja piva; • Proizvodnja pekarskog kvasca; • Mliječna fermentacija. 7. Tehnologija celuloze i proizvodi na bazi celuloze • Uvod, drvo kao sirovina za dobijanje tehničke celuloze; • Proizvodnja dvenjače i hemijski postupci za dobijanje celuloze, bijeljenje celuloze; • Tehnologija papira; • Suha destilacija drveta i prerada produkata. UPUSTVO ZA REALIZACIJU PROGRAMA • Sadržaj predmeta se naslanja na ranije stečeno znanje iz teoretsko stručnih predmeta, pa je nužno kod svake teme načiniti vezu sa prethodno poznatim sadržajima. • Teoretske uvode u pojedine operacije obraditi u mjeri dovoljnoj za razumjevanje te operacije i navesti mašine i aparate na kojima se izvode te operacije. Pri upoznavanju mašina i aparata težište baciti na način rada, dobre i loše osobine, te se najviše primjenjuju. • U toku izvođenja nastave iz ovog nastavnog plana obavezno koristiti crteže, šeme, slike i prospekte uređajazbog boljeg korištenja vremana. • Treba ostvariti potpunu saradnju sa predmetima; Osnovi tehnoloških operacija i Procesni aparati i uređaji. • U toku realizacije nastavnih sadržaja poseban značaj dati na saradnju sa privrednim subjektima i dio nastave moguće je izvoditi u pogonima organske tehnologije. 45 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE STRUKA: HEMIJSKA ZVANJE: HEMIJSKO – TEHNOLOŠKI TEHNIČAR PREDMET: PROCESNI APARATI I UREĐAJI RAZRED: TREĆI - III Zadaci nastave predmeta procesni aparati i uređaji su: • Da se učenici upoznaju sa mašinama i aparatima za izvođenje operacija hemijske industrije; • Da učenici nauče tumačiti crteže i šeme mašina, aparata i uređaja, te da većinu crteža i šema nauče crtati; • Da učenici uz usvajanje ovih znanja nauče logički razmišljati i donositi zaključke; • Da se učenici upute na korištenje tehničke literature s ciljem daljeg samoobrazovanja; • Da se učenici osposobe da stečena znanja primjene u proizvodnim procesima i doprinose usavršavanju i modernizaciji proizvodnih procesa. NAZIV TEMATSKE CJELINE Fond časova po nastavnom planu i programu 1. Uvod u procesne aparate i uređaje 3 2. Mehanika fluida i uređaju 7 3. Uređaji za skladištenje materijala 7 4. Procesni uređaji za transport materijala 14 5. Miješalice 7 6. Uređaji za usitnjavanje 7 7. Uređaji za prosijavanje 5 8. Klasifikatori u struji fluida 4 9. Taložnici 2 10. Filteri 6 11. Centrifuge 4 12. Uređaji za prečišćavanje gasova 2 13. Uređaji za Oblikovanje plastičnih masa 2 70 UKUPNO: SADRŽAJ NASTAVNIH JEDINICA 1. Uvod u procesne aparate i uređaje • Pojam osnovnih procesa i operacija; • Osnovne fizičke veličine u tehnološkom postupku. 2. Mehanika fluida i uređaji • Protok fluida jednačina kontinuiteta; • Rejnoldsov broj; • Brzina strujanja – granični sloj; • Aparati za mjerenje protoka fluida, sat za gasove; • Mjerilo sa prigušnom pločom. 3. Uređaji za skladištenje materijala • Faktori skladištenja materijala; • Skladištenje čvrstih materija; • Skladištenje tečnosti; 46 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE • Skladištenje gasova; • Skladištenje materijala sa posebnim osobinama. 4. Uređaji za transport materijala • Transport čvrsih materija; Trakasti i lančasti transporteri; • Pužasti i pneumatski transporteri; • Transport tečnih materija, kanali, cijevi i cijevni elementi; • Uređaji za transport tečnosti Klipne pumpe za tečnosti; • Membranske pumpe; • Centrifugalna pumpa; • Rotacione pumpe i injektori; • Transport gasova Pumpe za gasove, kompresori; • Centrifugalni ventilatori. 5. Mješalice • Teorija miješanja - propelerske mješalice; • Planetske mješalice; • Barboteri - mješalice sa gasovitim fluidom; • Gnjetalice; • Miješanje praškastih materijala. 6. Uređaji za usitnjavanje • Teorija usitnjavanja i podjela aparata za usitnjavanje; • Mlinovi na valjke i mlinovi sa kuglama; • Koloidni mlinovi. 7. Uređaji za prosijavanje • Klasiranje prosijavanjem, granulometrijska analiza; • Nepokretna (fiksna) i rotaciona sita; • Pokretna sita (vibraciono i oscilatorno). 8. Klasifikatori u struji fluida • Klasiranje u struji fluida, klasifikator sa uglastim sanducima i Dorov klasifikator; • Klasiranje sa vodenom strujom, konusni klasifikator; • Hidrocikloni i Klipni separator. 9. Taložnici • Pojam, brzina taloženja i taložnici. 10. Filteri • Teorija filtriranja; • Filter prese; • Kontinuirani filter, Oliver filter; • Vakuum filteri sa kolačem. 11. Centrifuge • Centrifugiranje i vrste centrifuga; • Centrifuge sa diskontinuiranim radom; • Centrifuge sa kontinuiranim radom. 12. Prečišćavanje gasova • Gasni filteri i taložnici. 47 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE 13. Oblikovanje plastičnih masa • Pojam plastičnih masa i njihova obrada. UPUSTVO ZA REALIZACIJU PROGRAMA • Sadržaj predmeta se naslanja na ranije stečeno znanje iz teoretsko stručnih predmeta, pa je nužno kod svake teme načiniti vezu sa prethodno poznatim sadržajima. • Teoretske uvode u pojedine operacije obraditi u mjeri dovoljnoj za razumjevanje te operacije i navesti mašine i aparate na kojima se izvode te operacije. Pri upoznavanju mašina i aparata težište baciti na način rada, dobre i loše osobine, te se najviše primjenjuju. • U toku izvođenja nastave iz ovog nastavnog plana obavezno koristiti crteže, šeme, slike i prospekte uređajazbog boljeg korištenja vremana. • Treba ostvariti potpunu saradnju sa predmetima; iz tehnologije vode, neorganske i organske tehnologije. • U toku realizacije nastavnih sadržaja poseban značaj dati na saradnju sa privrednim subjektima i dio nastave moguće je izvoditi u pogonima neorganske i organske tehnologije. 48 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE STRUKA: HEMIJSKA ZVANJE: HEMIJSKO – TEHNOLOŠKI TEHNIČAR PREDMET: TERMODINAMIKA SA TERMOTEHNIKOM RAZRED: TREĆI – III Zadaci nastave predmeta termodinamika sa termotehnikom su: • Da se učenici upoznaju sa osnovama termodinamike i da uoče povezanost ove oblasti sa termotehnikom; • Da se povežu ranije stečena znanja drugih predmeta sa ovom nastavnom disciplinom i prošire u granicama mogućnosti; • Da se učenici upoznaju sa osnovnim termodinamskim veličinama i njihovim dokazivanjem; • Da učenici usvoje najvažnija znanja o gasnim zakonima te da iste na pogodnim primjerima proučavaju. NAZIV TEMATSKE CJELINE Fond časova po nastavnom planu i programu 1. Uvod 9 2. Gasovi 6 3. Energija sistema 5 15 4. Prvi princip termodinamike 10 5 5. Drugi princip termodinamike 10 6 6. Motori sa unutrašnjim sagorijevanjem 4 70 7. Realni gasovi pare 8. Prenos toplote 9. Sagorjevanje i parni kotlovi UKUPNO: SADRŽAJ NASTAVNIH JEDINICA 1. Uvod • Definicija i značaj termodinamike; • Termodinamički sistemi, otvoreni, zatvoreni i izolovani; • Radna tijela (gasovi, pare i razlika između gasova i para); • Stanje i veličina stanja sistema; • Pritisak sistema, atmosferski, podpritisak, nadpritisak; • Temperatura i mjerenje temperature, temperaturne skale; • Masa, količina materije i specifična zapremina. 2. Gasovi • Idealan gas, molekularno kinetička teorija idealnog gasa; • Jednačina gasnog stanja; • Mješavine idealnih gasova, maseni i zapreminski udjeli; • Parcijalni pritisci i Daltonov zakon. 3. Energija sistema • Definicija i vrste energije; 49 | S t r a n i c a

BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE • Toplotna energija, pojam specifične toplote; • Specifična toplota gasova; 4. Prvi princip termodinamike • Povratni i nepovratni procesi; • Radni P-V dijagram; • Definicija i matematički izraz prvog principa termodinamike; • Promjena stanja idealnih gasova; • Izobarski proces; • Izohorski proces; • Izotermički proces; • Adijabatski proces; • Politropski proces; • Entalpija. 5. Drugi princip termodinamike • Kružni procesi; • Osnovne postavke i definicija drugog principa termodinamike, termodinamički stepen iskorištenja; • Entropija i toplotni dijagram, matematički izraz drugog principa termodinamike; • Karnatov kružni proces; • Prikaz promjena stanja u TS dijagramu. Karnatov kružni proces u TS dijagramu. 6. Motori sa unutrašnjim sagorjevanjem • Otov kružni proces; • Dizelov kružni proces; • Kružni procesi klipnih kompresora. 7. Realni gasovi pare • Jednačina stanja realnih gasova; • Van-der Valsova jednačina stanja; • Vodena para, proizvodnja i vrsta vodene pare, PV i TS dijagram za vodenu paru. 8. Prenos toplote • Prenošenje toplote kondukcijom, konvekcijom i radijacijom; • Izmjenjivaći toplote. 9. Sagorjevanje i parni kotlovi • Toplotni efekat sagorijevanja; • Vrste parnih kotlova. UPUSTVO ZA REALIZACIJU PROGRAMA • Termodinamika je predmet koji čini bazu za uspješno usvajanje ostalih srodnih predmeta kao što su fizikalna hemija, operacije i aparati hemijske industrije i tehnologije. • Prilikom izučavanja pojedinih poglavlja (energija, radno tijelo) potrebno je odabrati najpogodnije primjere da bi učenici uspješno usvojili znanja. • Uz obradu gasnih zakona i smjesa predmetni nastavnik bi morao tumačenje propratiti pogodnim računskim zadacima. 50 | S t r a n i c a