ΝΕΟΓΡΑΦΗΜΑ_24

νεογράφημα Όταν γράφουν τα νιάτα ΠΕΡΙΟ∆ΙΚΟ ΑΡΣΑΚΕΙΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ / ΦΥΛΛΟ 24ο ∆ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021 / ISSN: 2732-61316X



∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΥΝΤΑΞΗΣ-ΕΚ∆ΟΣΗΣ Θανάσης Νευροκοπλής ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΞΙΑ Αλέξης Αλεξίου ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΥΛΗΣ Χρυσάνθη Αλεξάνδρου, Αλέξης Αλεξίου, Μιχαέλα Αποσιάδου, Λεωνίδας Κατσικαρίδης, Ελένη Κόντα, Ελευθερία Κωνσταντινίδου, Θανάσης Νευροκοπλής, Μάρθα Πετμεζάρη, Μαρία Φωτίου και Céline Migeot (Institution Notre Dame) ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑ∆Α Σταυρούλα Αλεξίου, Γιώργος Αντωνιάδης, Βασιλική Αποστολίδου, Κατερίνα Αραμπατζή, Μιχάλης Βασιλάκης, Κωνσταντίνος Βλαχάκης, Απόστολος Βλάχος, Ηλέκτρα ∆άκου, Μίλτος ∆ημητρίου, Μιχάλης ∆ήμου, Ιωάννα ∆ούρου, Χαράλαμπος Ζαφειρέλης, Ιωσηφίνα Ήλκου, Βασιλένα Θάνογλου, Αλεξάνδρα Θάνου, Νικόλας Ιωσηφίδης, Ελίζα Κάλτσου, ∆ανάη Καμπερίδη, Αφροδίτη Κανίδου, Χριστίνα Καπίταλη, Στέλιος Κατσάνης, Αντώνης Κελεκτσόγλου, Χριστίνα Κυριαζοπούλου, Χριστίνα Κωνσταντινοπούλου, Αριάδνη Κώστα, Ηλέκτρα Λεβέντη, Βασιλική Λίταινα, Στυλιανός Λίταινας, ∆ήμητρα Μάντζιου, Άγγελος Μαυρόπουλος, Ανδρέας Μουσμουλίδης, Αλκμήνη Μπακαλιού, Σταύρος Μπακάλογλου, Αθανασία Μπαλάση, Μελίνα Μπλέτσα, Ελεάνα Μπλόσκα, Κωνσταντίνος Μπόρος, ∆ημήτρης Μπόσκου, Μάριος-Αντώνιος Μπουρουζήκας, Ανδρέας Ναζλίδης, Αγάπη Ναθαναϊλίδου, Ευάγγελος Νταόπουλος, Λίζα Ντίντριχ-Αγγελή, Κωνσταντίνα Οικονόμου, ∆ήμητρα Παναγιωτίδου, Ερμιόνη Παναγιωτίδου, Κωνσταντίνος Πάνος, Ειρήνη Παπαγιάννη, Κατερίνα Παπαδρόσου, Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος, Μιλτιάδης Παπαλεξανδρης, Χριστίνα Πατέλη, Ελισάβετ Σαββίδου, Μακρίνα Σαββουλίδου, Μαριάννα Σεβιντικίδη, Σπύρος Σερεμετάκης, Μαριλένα Σκανδύλα, Μάρτα Σουπίλα, Στεφάν Σταμπολίεβ, Νίκος Στυλιανού, Αργυρώ Συμεωνίδη, Μαρία Ταμπάκη, Βασιλική Τζιτζή, Ευτυχία Τολίδη, Σταύρος Τοκμακίδης, Πασχαλία Τουτζιάρη Έφη Τιμολόγου, Γιάννης Τούλιος, Μαρίσα Τρατσέλα, ∆ημήτρης Τρικούκης, Άρης Τσαβλής, Άννα Τσίρη, Αναστασία Τσίτου, Αλέξανδρος Φραγκίδης, Πολυχρόνης Φωλίδης, Χριστίνα Χαλκιοπούλου, Μιχαέλα Χαμαλίδου, ∆ήμητρα Χασιώτη και Μαρία Χρηστάκη ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Θοδωρής Σπανός, Αθηνά Φουστέρη ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ - ∆ΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ Ρένια Χρήστου

Αφιέρωμα στα 200 χρόνια από το 1821 Editorial 1 Χάρισμα και χρέος: δυο όψεις του ίδιου νομίσματος Α. Το ταξίδι του πολέμου / Κωνσταντίνα Οικονόμου Β. ∆ημιουργική γραφή Οι ελπίδες μου γεννιούνται στο σχολείο / Σταυρούλα Αλεξίου Γράμμα σε έναν κλέφτη που έγινε αρματολός / Γιώργος Αντωνιάδης Επιστολή σε αρχηγό ομάδας κλεφτών με χρήσιμες συμβουλές / Κατερίνα Αραμπατζή Γράμμα κλέφτη προς την οικογένειά του / Απόστολος Βλάχος Το ημερολόγιο ενός τόπου: Τα στενά των ∆ερβενακίων / Μίλτος ∆ημητρίου Επιστολές εμπνευσμένες από το δημοτικό τραγούδι «Του Βασίλη» / Αλεξάνδρα Θάνου Σκέψεις μου για την επέτειο της Επανάστασης του 1821 / Ελίζα Κάλτσου 2Γ. «Έπρεπε να γίνει η Επανάσταση το 1821 ή έπρεπε να αναβληθεί για ωριμότερες συνθήκες;» ∆ιττοί λόγοι / Μιχάλης ∆ήμου, Μαρίσα Τρατσέλα, ∆ημήτρης Τρικούκης, Άρης Τσαβλής, Αναστασία Τσίτου, Πολυχρόνης Φωλίδης, Μαρία Χρηστάκη 3∆. Συνέντευξη με τον καθηγητή Παναγιώτη Υφαντή: «Οι νεομάρτυρες μας δείχνουν με το παράδειγμά τους την καρτερία, την υπομονή αλλά και την επιμονή στον αγώνα, χωρίς τη χρήση βίας, για τη διατήρηση αυτών που είναι για εμάς σημαντικά» / Σταυρούλα Αλεξίου, Νικόλας Ιωσηφίδης, Χριστίνα Καπίταλη, Αλκμήνη Μπακαλιού, Μπαλάση Αθανασία, Ελίζα Κάλτσου, Ελεάνα Μπλόσκα, Μακρίνα Σαββουλίδου, Νίκος Στυλιανού, Ευτυχία Τολίδη 4 5Ε. Επιστολή της αγιογράφου Χριστίνας Παπαθέου-∆ουληγέρη ΣΤ. Νεομάρτυρες Θεσσαλονίκη και περιχώρων: οι καρτερικοί ήρωες της πίστης (μέρος β΄) 6 Ιωάννης εκ Μονεμβασιάς Γράμμα στους ανθρώπους του σήμερα και του αύριο / Κατερίνα Αραμπατζή Το παράδειγμα του αγίου Ιωάννη / Αφροδίτη Κανίδου Η τελευταία υπόκλιση / Ελίζα Κάλτσου Εκείνη την ημέρα / Σταυρούλα Αλεξίου Κυράννα η Οσσαία Νυχτερινός μονόλογος / Χριστίνα Χαλκιοπούλου Γράμμα στους γονείς από έναν δεσμοφύλακα / Μάρτα Σουπίλα Η τελευταία σελίδα από το ημερολόγιο της Κυράννας / Αργυρώ Συμεωνίδη Γράμμα στη μητέρα / Μιχαέλα Χαμαλίδου Γράμμα από τη μητέρα / ∆ήμητρα Χασιώτη Μαρτυρία / Ελισάβετ Σαββίδου Στην ακτή / Μακρίνα Σαββουλίδου

Αργύριος εξ Επανομής Αποχαιρετιστήριο γράμμα στους γονείς / Άννα Τσίρη Αποχαιρετιστήριο γράμμα στο αφεντικό/ Μαρία Ταμπάκη Γράμμα προς τη μητέρα/ ‘Εφη Τιμολόγου Αθανάσιος Κολιακιώτης Η ιστορία του νεομάρτυρα Αθανάσιου / Ευάγγελος Νταόπουλος Η μαρτυρία ενός επαίτη μπροστά στον δικαστή της Θεσσαλονίκης / Στυλιανός Λίταινας Επιστολή από τον Καδή Θεσσαλονίκης προς τον Επίσκοπο Καμπανίας / Ανδρέας Ναζλίδης Μάρκος ο εν Χίω Η παρανομία του Νεομάρτυρα Μάρκου / Ιωάννα ∆ούρου Η ώρα του δικαστηρίου και της εκτέλεσης / Βασιλένα Θάνογλου Η ιστορία του Μάρκου / Ηλέκτρα ∆άκου, Ιωσηφίνα Ήλκου Αναστάσιος εκ Βουλγαρίας Ένα παλικάρι της πίστης / Ανδρέας Μουσμουλίδης 7Ήρεμος μπροστά στον θάνατο / Ερμιόνη Παναγιωτίδου, Αγάπη Ναθαναηλίδου Οσιομάρτυς Ρωμανός Για τον Ρωμανό / Χαράλαμπος Ζαφειρέλλης Ζ. \"Ellinika Chronika\" Interview mit Johann Jakob Meyer und Dimitrios Mestheneas / Αριάδνη 8Κώστα, Χριστίνα Κωνσταντινοπούλου, Βασιλική Λίταινα, Σταύρος Μπακάλογλου, ∆ήμητρα Παναγιωτίδου, Ειρήνη Παπαγιάννη, Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος 9Η. Πέτερ φον Ες (Peter von Hess): Ένας Γερμανός ζωγράφος απαθανατίζει μορφές και στιγμές της Ελληνικής Επανάστασης / Βασιλική Αποστολίδου, Μιχάλης Βασιλάκης, Κωνσταντίνος Βλαχάκης Στέλιος Κατσάνης, Αντώνης Κελεκτσόγλου, Ηλέκτρα Λεβέντη, ∆ήμητρα Μάντζιου, Άγγελος Μαυρόπουλος, Κωνσταντίνος Μπόρος, Μάριος- Αντώνης Μπουρουζήκας, Λίζα Ντίντριχ-Αγγελή, Κωνσταντίνα Οικονόμου, Κωνσταντίνος Πάνος, Κατερίνα Παπαδρόσου, Χριστίνα Πατέλη, Μαριάννα Σεβιντικίδη, Στεφάν Σταμπολίεβ, Σταύρος Τοκμακίδης, Γιάννης Τούλιος, Αλέξανδρος Φραγκίδης Θ. La Guerre d’indépendance grecque: l’Engagement des philhellènes français / Φανταστικές επιστολές Γάλλων φιλελλήνων από τους μαθητές του Institution Notre Dame της Τουλόν Isée Décret-Pro- vost, Madeleine Ballandras, Ambre Sylvestre, Camille Kolb-Rival, Antoine Ombret, Mathis Pechtalmaldjian Το παρόν τεύχος τυπώνεται σε 300 αντίτυπα και διανέμεται δωρεάν σε όλες τις οικογένειας των μαθητών του Σχολείου μας χάρη και στην ευγενική συνδρομή γονέων, τους οποίους θερμά ευχαριστούμε για τη στήριξη.



Χάρισμα και χρέος: δυο όψεις του ίδιου νομίσματος Καθώς ολοκληρώνει τον κύκλο της μια γιορτή, πραγματικό βαρόμετρο για το ουσιαστικό περιεχόμενό της είναι το αίσθημα που αφήνει, η επίγευσή της. ∆ιαβάζοντας τα κείμενα των παιδιών στο δεύτερο μέρος του αφιερώματος για την επέτειο των διακοσίων χρόνων από την έναρξη της Επανάστασης του ‘21, έχεις την αίσθηση πως βρήκαν τον τρόπο και το ζύγι να ισορροπήσουν ανάμεσα στο πριν και το μετά, να συνταιριάξουν σε μια ενότητα οργανική τη μνήμη με τη ζωή. Αφήνοντας στην άκρη εκείνη τη νοσταλγική διάθεση, που εύκολα ωραιοποιεί το παρελθόν και μάλλον συσκοτίζει τα γεγονότα του, οι νεαροί συντάκτες έσκυψαν στις πηγές, σκάλισαν τις ιστορικές πτυχές και προσπάθησαν να νιώσουν και να σκεφτούν –κάποτε και να ζήσουν ώς τις πιο απλές και καθημερινές τους στιγμές, σαν το φαγητό και το μαγείρεμα– όπως όλοι αυτοί, οι μεγάλοι και οι μικροί, πρόγονοί τους. Έτσι μέσα από την εφηβική γραφή ξαναζωντανεύουν στιγμές ανθρώπων, που ξόρκισαν τον φόβο του θανάτου και ανόρθωσαν το πέρασμά τους από αυτή τη ζωή σε ευκαιρία για χάρισμα. Άνθρωποι αγράμματοι στην πλειονότητά τους, αντιμέτωποι με καταστάσεις οριακές κι απάνθρωπες, αλλά «ἐλεύθερα πολιορκημένοι»· πυρπολημένοι, όπως θα έλεγε ένας άλλος ποιητής, από την επίγνωση πως «Η ζωή δεν έχει τόση ζωή μέσα της · όλο το ζήτημα είναι, να δούμε μονάχα πού βγάζει τις φλόγες.» . Τέτοιους ανθρώπους σε τόσο σπάνιες στιγμές θα συναντήσει ο αναγνώστης, διαβάζοντας κείμενα για τους κλέφτες και τους αρματολούς, για τους νεομάρτυρες της Θεσσαλονίκης και των περιχώρων της, για τα εμβληματικά –και τόσο βαθιά χαραγμένα στη συλλογική μας συνείδηση– έργα του Γερμανού ζωγράφου Φον Ες, αλλά και τις φανταστικές επιστολές που θα μπορούσαν να έχουν γράψει Γάλλοι Φιλέλληνες (δώρο ακριβό, τούτες οι τελευταίες, από τους μαθητές του αδελφοποιημένου μας Σχολείου Institution Notre Dame στην Τουλόν της Γαλλίας). Προσηλωμένοι οι νεαροί συντάκτες σε μια ματιά όσο γίνεται πιο στοχαστική, συνταίριασαν τη συγκίνηση με τον συλλογισμό και την κριτική ανάγνωση των γεγονότων, αναμετρούμενοι κατά βάθος με την κρισιμότητα των επιλογών κι αναζητώντας το νόημά τους. Από αυτή τη ματιά προέκυψε η συνέντευξη με τον καθηγητή Θεολογίας του Α.Π.Θ., Παναγιώτη Υφαντή, για τους νεομάρτυρες και το νόημα της μαρτυρίας σήμερα, αλλά κι ένας παράδοξος αγώνας διττών λόγων για την καταλληλόλητα του χρόνου της Επανάστασης, που διεξήχθη στο μάθημα της Αγωγής Προφορικού Λόγου και ήταν αποτέλεσμα μηνιαίας έρευνας και συζήτησης. Όμως, όταν σου χαρίζεται η ζωή, χρέος σου είναι να τη ζήσεις κρατώντας, όσο το μπορείς, τη φλόγα της αναμμένη. Αυτό το χρέος είναι η άλλη όψη της μνήμης, όταν αυτή δεν φυλακίζεται στην αποστειρωμένη ασφάλεια μιας γραφικότητας ανέξοδης και ακινδύνευτης. Σε αυτήν, την άλλη όψη, του περιοδικού μας θα βρει και θα χαρεί ο αναγνώστης κείμενα επίκαιρα μα και παντοτινά. Σε αυτά αναμετριέται και υψώνεται με το δικό της θάρρος η εφηβική ευαισθησία κατέναντι σε ό,τι την κάνει να ασφυκτιά και να διαμαρτύρεται: τα στερεότυπα, τον εκφοβισμό, την ανελευθερία. Εδώ, επίσης, βρίσκουν τη δυνατότητα να διαβαστούν από ένα ευρύτερο κοινό τα «ποιήματα εν τάξει», που αποτυπώνουν κι αναδεικνύουν το πρώιμο ταλέντο των μαθητριών μας, η συνέντευξη του Χαρίτωνα Τάσση (πρωταθλητή κλασικού αθλητισμού, που ανακάλυψε και καλλιέργησε την κλίση του στο Γυμνάσιό μας), καθώς και η συνέντευξη του προεδρείου του ∆εκαπενταμελούς Μαθητικού Συμβουλίου λίγο μετά την εκλογή του. Κι αν μοιάζει κάπως με νόμισμα δύο όψεων το 24ο τεύχος του περιοδικού μας, είναι μια καλή ευκαιρία να ξαναθυμηθούμε τη βιβλική προτροπή πως ό,τι μας χαρίστηκε, έχουμε χρέος να το χαρίσουμε κι εμείς με τη σειρά μας («δωρεάν ἐλάβετε, δωρεάν δότε», Μτ 10, 8). Νεογράφημα

Το ταξίδι του πολέμου Κωνσταντίνα Οικονόμου [Εισαγωγικό σημείωμα] Σε αυτό το ποίημα προσπάθησα να ζωντανέψω το ταξίδι μετά την Επανάσταση του 1821. Το ταξίδι που συνεχίζεται ένδοξα σε έναν άλλο κόσμο γαλήνιο και ήρεμο, το ταξίδι που πραγματοποιεί τα όνειρα του κάθε ανθρώπου, σβήνει τις πληγές και επιτρέπει σε όλες τις επιθυμίες να γίνουν πραγματικότητα. Μπορεί πολλοί από τους αγωνιστές να μην έζησαν, για να δουν την ελευθερία, αλλά είχαν την τύχη να αφήσουν το σώμα τους στο πολύπαθο χώμα, με την ψυχή τους να συνεχίζει τη δική της διαδρομή σε έναν άλλο κόσμο με μόνο συνοδοιπόρο την ελευθερία. Κάποια στιγμή, όπως είναι λογικό, επικρατεί η σιωπή και η θλίψη, αλλά από κάθε μαύρη εικόνα μπορεί πάντα να ξεπροβάλει μια φωτεινή φιγούρα, η οποία είναι έτοιμη να σηματοδοτήσει τη νέα άνθιση του ανθρώπινου πνεύματος, ακόμα και αν το σώμα αδυνατεί να ακολουθήσει. Το ποίημα γράφτηκε στο πλαίσιο του μαθήματος των Νέων Ελληνικών με διδάσκουσα την καθηγήτρια Μαρία Φωτίου.

Ένα βήμα πιο μπροστά, το βλέμμα στραμμένο στη φωτιά. Πονάω, πεθαίνω, στο έδαφος το υγρό ανασαίνω. Ζοφερή η νύχτα, κρύα η μέρα. Η καρδιά μου πονά, μάτια και χείλη υγρά. Ξάφνου πέφτει σκοτάδι! Κι η οχλοβοή χάνεται πάλι. Μια ανάλαφρη οσμή, η δάφνη με ανησυχεί. Στο βάθος φέγγει λίγο φως, δεν είναι ο έναστρος ουρανός. Ένα βήμα πιο μπροστά, δεν είναι όμως η καρδιά. Μια γυναίκα φωτεινή. Μια φιγούρα τραγική. «Ελευθερία!» παύω να φωνάζω, και πλέον μόνο την κοιτάζω. Ένα στεφάνι αγριελιάς πλεγμένο έχει στο κεφάλι, με ένα βλέμμα την κοιτάς και σε κοιτάει πάλι. Από τον έντονο καπνό το σώμα αναβλύζει. Από τα ερείπια αυτά, μονάχα ετούτη ξεχωρίζει. Ένα άρωμα τριανταφυλλιάς φέρνει αντάμα με έναν ισχυρό βοριά που παραλύει τα άκρα. Γυρνώ, αναζητώ, μα δεν την εντοπίζω! Γυρνώ, παρατηρώ, μα δεν με αναγνωρίζω! Ένα άγγιγμα, πιο πέρα, με αποσυντονίζει. Μια φωνή γλυκιά, τον κόσμο γύρω ανθίζει. Σε ένα σύννεφο λευκό επάνω ανεβαίνω και με γαλήνια ψυχή ένδοξα τη συντροφεύω. Ένα γαλάζιο φόρεμα απαλά την αγκαλιάζει. Τα άστρα πάνω τα γλυκά ήρεμα τα σκεπάζει. ∆υο πλεξούδες καστανές ένα παιχνίδι παίζουν, ενώ τα μάτια της ψυχής αρχίζουνε να βλέπουν. Το νέφος κάπου σταματά το φως ξανά σκορπίζει, είναι πλέον μακριά τα πέτρινα τα τείχη. Φιγούρες φαίνονται αχνά και τις αναγνωρίζω. Τα δυο βόλια στην καρδιά μάλλον εκάναν πίσω. Είναι όλοι τους παιδιά που έχουν αποθάνει! Και όμως αθάνατα, γερά, δεν παρατούν τη μάχη. Ένα βήμα πιο μπροστά η γαλανόλευκη σημαία, με συνοδοιπόρο δίπλα της, την όμορφη γυναίκα.

1 37

Οι ελπίδες μου γεννιούνται στο σχολείο Σταυρούλα Αλεξίου «Κυρίες και κύριοι, σήμερα στις 11 Σεπτεμβρίου τον άνδρα της και τα παιδιά της. έχουμε το μεγαλύτερο και σημαντικότερο γεγονός Γιατί να αργήσει τόσους αιώνες η ίση εκπαίδευση της χρονιάς. Ξεκινάει η εκπαίδευση των κοριτσιών! και για τα δύο φύλα; Γιατί οι γυναίκες να χάσουν Είναι συγκινητικό για όλους μας να βλέπουμε αυτές το δικαίωμα της γνώσης τόσο καιρό, επειδή δεν τις νεαρές γυναίκες να πηγαίνουν στο σχολείο για έχουν την ίδια σωματική δύναμη με τους άνδρες; να επεκτείνουν τις γνώσεις τους.». Θα ήταν Είμαι μια γυναίκα και νιώθω ότι οι γυναίκες έχουν όμορφο να ήταν αυτή η αλήθεια. Θα ήταν όμορφο και μυαλό και φιλοδοξία και ταλέντο, μαζί με την να μπορούσα να κρατήσω την εφημερίδα και να ομορφιά τους και την καρδιά τους. Έχω σιχαθεί αντικρίσω στο εξώφυλλο αυτά τα λόγια, αλλά όχι. να ακούω τον κόσμο να λέει ότι η αγάπη είναι το Είμαστε στον Σεπτέμβρη του 1837 και σε λίγες μόνο πράγμα για το οποίο μια γυναίκα είναι μέρες ξεκινάει η εκπαίδευση για εμάς τα κορίτσια. φτιαγμένη. Μια γυναίκα δεν ολοκληρώνεται την Η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, που από την περσινή ώρα που παντρεύεται, αλλά τη στιγμή κατά την χρονιά το προσπαθεί, κατάφερε να ανοίξει το οποία γεννιέται. Και καθώς μεγαλώνει, πρέπει να Σχολείο της στο κέντρο της Αθήνας. Η εκπαίδευση γεμίζει γνώσεις. Επιτέλους τις δίνεται η ευκαιρία είναι πλέον δυνατή και για το κορίτσια. Κάποιοι να δείξουν τι μπορούν να καταφέρουν, να πιστεύουν ότι το γεγονός αυτό είναι προοδευτικό ενταχθούν στην ίδια κοινωνία με τους υπόλοιπους, για το ελληνικό κράτος, κάποιοι άλλοι όμως όχι. να διαπρέψουν. Αυτοί είναι οι στενόμυαλοι άνθρωποι, που Ελπίζω σε λίγα χρόνια να γράφονται όντως τέτοια πιστεύουν ότι η γυναίκα δεν έχει άλλη θέση πέρα λόγια στις εφημερίδες. Είμαι μια δυνατή γυναίκα από εκείνη που την περιμένει στην κουζίνα. και μπορεί τώρα να μην με παίρνουν στα σοβαρά, Πιστεύουν ότι η διαδρομή κάθε γυναίκας πρέπει να αλλά σε λίγο καιρό κάποιοι μπορεί να διαβάζουν αποτελείται από τις βασικές σχολικές γνώσεις που αυτά που γράφω. Είμαι μια δυνατή γυναίκα και παίρνει από την οικογένειά της και έπειτα σε όλη θέλω να μορφωθώ και να ακουστώ! της τη ζωή να μαθαίνει πώς να συντηρεί καθαρό και περιποιημένο το σπίτι της οικογένειάς της, πώς να Το κείμενο γράφτηκε στο πλαίσιο του μαθήματος βρει τον κατάλληλο άνδρα, ποιο φόρεμα πρέπει να της Ιστορίας με διδάσκουσα την καθηγήτρια φοράει, ποιο χαμόγελο πρέπει να φοράει, ποια Μάρθα Πετμεζάρη. ρούχα θα πρέπει να ράψει για να κρατήσει ζεστό



Γράμμα σε έναν κλέφτη που έγινε αρματολός Γιώργος Αντωνιάδης Καλάβρυτα, 24 Οκτωβρίου 2021 Τιμημένε αρματολέ Νικοτσάρα, εγώ είμαι ένας ελεύθερος άνθρωπος, ένας απόγονος της ένδοξης γενιάς των κλεφτών. Σκέφτομαι πόσο φτωχά είναι τα λόγια της ψυχής μου για εσάς, τους ήρωες, που μας χαρίσατε τα πολυτιμότερα αγαθά: την ελευθερία, τη δικαιοσύνη και την αξιοπρέπεια, για να μπορούμε εμείς απερίσπαστοι να απολαμβάνουμε την ειρήνη και να ατενίζουμε με αισιοδοξία το μέλλον. Τότε, στο λαμπρό παρελθόν, είχατε φωνή που συντάραζε την οικουμένη με το κάλεσμα της αρχοντιάς, της ελεύθερης καρδιάς και της αντίστασης. Η ελληνική φυλή είχε πάντα το προνόμιο να κάνει θαύματα, ακριβώς τη στιγμή που έφτανε στην άκρη του γκρεμού. Επιστράτευε όλες τις αρετές και έκανε το επικίνδυνο δρασκέλισμα στην κορυφή της λύτρωσης. Και το δάσος ολοένα βούιζε, μαζί με τα ξεφωνητά των απελπισμένων. Κοίταξες εκείνους, που για χατίρι τους ανέλαβες τον αγώνα. Στην ψυχή σου ανάβρασε η αγανάκτηση, στα μάτια σου άστραψε η πανίσχυρη φλόγα και η καρδιά σου άναψε ακόμα περισσότερο, λαμποκοπώντας σαν τον ήλιο. Εσύ ο περήφανος λεβεντονιός έριξες μια ματιά μπροστά σου στην απεραντοσύνη, μια χαρούμενη ματιά στη λεύτερη γη και γέλασες ευχαριστημένος. Ύστερα έπεσες και πέθανες. Κάποιος το παρατήρησε και, σαν να φοβήθηκε κάτι, πάτησε την περήφανη καρδιά σου. Και τότε, η καρδιά σκόρπισε σε σπίθες και έσβησε. Εγώ, λοιπόν, ένας μαθητής από ένα μικρό σχολείο στα Καλάβρυτα, σταχυολογώντας τη σκέψη μου και με δέος για τις ηρωικές αυτές μορφές σας, αναρωτιέμαι… Είμαστε, άραγε, αντάξιοι απόγονοί σας; Με τιμή Γιώργος Αντωνιάδης μαθητής της Γ’ Γυμνασίου Το κείμενο γράφτηκε στο πλαίσιο του μαθήματος της Ιστορίας με διδάσκουσα την καθηγήτρια Μάρθα Πετμεζάρη.



Επιστολή σε αρχηγό ομάδας κλεφτών με χρήσιμες συμβουλές Κατερίνα Αραμπατζή Ρούμελη, 12 Απριλίου 1820 Φίλτατη ομάδα του καπετάνιου Θεοδώρου, εύχομαι να σας βρίσκω όλους καλά! Σας γράφω αυτή την επιστολή, για να μοιραστώ μαζί σας μία συνταγή την οποία ανακαλύψαμε εγώ και η ομάδα μου, ώστε να μπορούμε να περνάμε ώρα στα βουνά χωρίς να ανησυχούμε για το φαγητό μας. Για αρχή, να ξέρετε πως θα χρειαστείτε ένα αρνί ή ένα κατσίκι. Επομένως φροντίστε να έχετε προμηθευτεί ένα! Το πρωί, πριν πάτε να κάνετε επιδρομές, σκάψτε ένα λάκκο στον οποίο θα βάλετε φωτιά και μετά θα τον σκεπάσετε με χώμα και κλαδιά. Έπειτα, τοποθετήστε το κρέας. Μπορείτε, αν έχετε, να βάλετε και μεγάλα κομμάτια κεφαλοτύρι! Μετά, μπορείτε να προσθέσετε κάποια φύλλα ή και μυρωδικά, ώστε να αποκτήσει μυρωδιά και ωραία αρώματα το κρέας. Εμείς, μετά από αρκετές δοκιμές, καταλήξαμε ότι τα φύλλα που ταιριάζουν πιο πολύ είναι αυτά της κουμαριάς, της δάφνης, της χαρουπιάς και της λεμονιάς. Όσον αφορά τα μυρωδικά, η ρίγανη και το θυμάρι αρκούν. Επίσης, την τελευταία φορά προσθέσαμε και άγριο σκόρδο, που έκανε το φαγητό πολύ ωραίο. Τέλος, βάλτε ξανά κλαδιά και χώμα. Το σημαντικό με αυτή τη συνταγή είναι ότι το κρέας ψήνεται σιγά-σιγά. Οπότε, αφού το βάλετε να ψήνεται, μπορείτε να περάσετε σχεδόν όλη σας τη μέρα κάνοντας επιδρομές και, όταν γυρίσετε στο λημέρι σας, να απολαύσετε το φαγητό σας. Ελπίζω η συνταγή μας να σας φανεί χρήσιμη και να σας αρέσει! Μακάρι να ανταμώσουμε σύντομα! Με σεβασμό και αγωνιστικούς χαιρετισμούς, καπετάνιος Ερμής Το κείμενο γράφτηκε στο πλαίσιο του μαθήματος της Ιστορίας με διδάσκουσα την καθηγήτρια Μάρθα Πετμεζάρη.η.



Γράμμα κλέφτη προς την οικογένειά του Απόστολος Βλάχος Αγαπημένη μου οικογένεια, δεν φαντάζεστε πόσο μου έχετε λείψει. Λαμβάνοντας το γράμμα σας πριν λίγες μέρες, ένιωσα χαρούμενος που επικοινώνησα με εσάς, ωστόσο και λυπημένος για τα δυσάρεστα νέα που είχατε να μου πείτε για την κατάσχεση της σοδειάς σας από τους Τούρκους. Αλλά μην ανησυχείτε, γιατί θα σας την επιστρέψω... Η ζωή του κλέφτη δεν χαρακτηρίζεται ιδανική. Μπορεί να έχουμε το προνόμιο να μην ζούμε συνέχεια με τους Τούρκους πάνω από το κεφάλι μας, ωστόσο πρέπει να αντιμετωπίσουμε συχνά το πρόβλημα της πείνας. ∆εν είναι λίγες οι φορές που έμεινα έως και για τρεις μέρες χωρίς να φάω οτιδήποτε. Ακόμη το λημέρι μας είναι σε μία πολύ δυσπρόσιτη περιοχή ψηλά στο βουνό και εκτεθειμένο στο κρύο. Τέλος, δεν περνάμε τη μέρα μας αραχτοί, αλλά είτε κάνουμε εξάσκηση στη σκοποβολή, είτε καταστρώνουμε το σχέδιό μας για την επόμενη επιδρομή. Για τον μικρό μου αδερφό: Ξέρω ότι ανυπομονείς να μεγαλώσεις, για να γίνεις και εσύ κλέφτης. Εγώ τουλάχιστον θα ένιωθα έτσι. Όμως τα πράγματα είναι πολύ επικίνδυνα και είδα κάποιους καλούς μου φίλους να χάνονται από τα χέρια των Τούρκων. Οπότε η συμβουλή μου θα ήταν, για τα επόμενα τέσσερα χρόνια, μέχρι τα δεκαεφτά σου, να ζήσεις μια όσο γίνεται ήσυχη ζωή. Μετά, έλα να κάνεις κάτι και για την Ελλάδα! Για τη μητέρα μου: Ξέρω ότι δεν είσαι ιδιαίτερα χαρούμενη με την επιλογή μου να γίνω κλέφτης, όμως, αν ήθελες και εσύ μια εύκολη ζωή, θα συμβιβαζόσουν με τον εχθρό. Όταν σου έκαναν μία δελεαστική πρόταση αγαθών με αντάλλαγμα να προδώσεις την Ελλάδα, εσύ αρνήθηκες χωρίς δεύτερη σκέψη. Έτσι και εγώ βοηθάω με τον δικό μου τρόπο την πατρίδα μας. Μπορεί η ομάδα που ανήκω να μην αποτελείται από έναν τεράστιο αριθμό κλεφτών, ωστόσο ο καπετάνιος μας ξέρει να εφαρμόζει τον κλεφτοπόλεμο με πολύ καλό τρόπο χάρη στην ευφυΐα του και έχουμε καταφέρει να φοβίσουμε πολλούς από τους κατακτητές μας, με αποτέλεσμα να σταματήσουν να κλέβουν τις σοδειές και τα ζώα αθώων ανθρώπων, όπως εσείς. Για τον πατέρα μου: Το να ζεις σαν κλέφτης είναι επικίνδυνο. Εσύ θα πρέπει να το ξέρεις καλύτερα από όλους, αφού ήσουν κλέφτης παλιά. Όμως είναι κάτι που όλοι πρέπει να κάνουμε για να ελευθερώσουμε τα μέρη που μας ανήκουν από τους κατακτητές. Για αυτό από εσένα θέλω να πείσεις τη μητέρα μου να μην προσπαθεί να με αποτρέψει αλλά να με υποστηρίξει. Κλείνω αυτό το γράμμα μου, λέγοντάς σας πως αυτό που κάνω είναι σημαντικό για να μπορούμε όλοι μας να ελπίζουμε στην απελευθέρωση! Θα σας δω σύντομα και μην ανησυχείτε για αυτά που σας πήραν οι Τούρκοι… γιατί θα τα πάρω πίσω! Σας αγαπώ και σας γλυκοφιλώ. Το κείμενο γράφτηκε στο πλαίσιο του μαθήματος της Ιστορίας με διδάσκουσα την καθηγήτρια Μάρθα Πετμεζάρη..

Το ημερολόγιο ενός τόπου: Τα στενά των ∆ερβενακίων* Μίλτος ∆ημητρίου Άνοιξη 1822 Μαθαίνω από τους περαστικούς που με διαβαίνουν τακτικά ότι ένας μεγάλος στρατός συγκεντρώνεται στη Λάρισα, με αρχηγό έναν πολύ γνωστό σερασκέρη. Επίσης, οι φήμες λένε ότι ο στρατός του έχει 24.000 πεζούς, 8.000 ιππείς και κάμποσα κανόνια! Αρχές Ιουλίου 1822 Το μεγάλο αυτό ασκέρι πέρασε ανενόχλητο τον Ισθμό και βρίσκεται τώρα στα ανατολικά μου, σχεδόν το ακούω που περνά τα στενά ανάμεσα στην Κόρινθο και το Άργος. Ο κόσμος εδώ στα μέρη μου έχει κατατρομοκρατηθεί. Επικρατεί μεγάλη σύγχυση. Φεύγουν πανικόβλητοι όπου βρούνε…. Μέσα Ιουλίου 1822 Το καλοκαίρι έχει μπει για τα καλά. Είναι ένα πολύ στεγνό και θερμό καλοκαίρι. Έχει να βρέξει εδώ και εβδομάδες. Χορτάρι δεν φυτρώνει. Τα πηγάδια και τα ρέματα έχουν στερέψει. Και οι ντόπιοι εδώ τρελάθηκαν. Άναψαν φωτιές και καίνε τα σπαρτά τους στον Αργολικό κάμπο… 20 Ιουλίου 1822 Τα νέα που έρχονται από το μεγάλο ασκέρι δεν είναι καλά. Οι στρατιώτες άρχισαν να υποφέρουν από την πείνα και τις αρρώστιες, τα άλογα ψοφούν και δεν υπάρχει στάλα νερού. Μαθαίνω ότι ο σερασκέρης σκέπτεται σοβαρά να διακόψει την εκστρατεία του και να επιστρέψει στην Κόρινθο. 24 Ιουλίου 1822 Παράξενα πράγματα συμβαίνουν στα μέρη μου... Ξαφνικά, ο τόπος μου γέμισε πολεμιστές. Αρχηγός τους είναι κάποιος καπετάν Θεόδωρος. ∆είχνει πολύ έξυπνος, όλο κόλπα και τεχνάσματα είναι! Από τη μια μεριά της πλαγιάς, εκεί που βρίσκεται το χωριό Άγιος Σώστης, έβαλε όλους τους νέους και μάχιμους πολεμιστές του. Στην απέναντι πλαγιά έβαλε τους ηλικιωμένους και τους άμαχους, μάζεψε ολόγυρα όσο περισσότερα ζώα μπορούσε για να κάνουν φασαρία, κρέμασε κάπες, φέσια και σημαίες από διάφορα ξύλα, ώστε από μακριά να φαίνεται ότι εκεί βρίσκεται μεγάλος στρατός.

25 Ιουλίου 1822 Σήμερα, ο καπετάν Θοδωρής ανέβηκε στη στέγη ενός σπιτιού και εμψύχωσε τους μαχητές του λέγοντάς τους: «Έλληνες, σήμερα εγεννήθημεν και σήμερα θα πεθάνωμεν δια την σωτηρίαν της πατρίδος μας και δια την εδικήν μας». Και συνέχισε: «Σήμερα ο καθείς από εμάς θα καταδιώκει πολλούς, θα πάρετε λάφυρα πολλά και θησαυρούς του Αλή Πασά θα τους μοιράζετε με το φέσι τα φλωριά, όπου τα έχουν οι Τούρκοι, είναι χρήματα χριστιανικά. Τα είχεν ο τύραννος της Ηπείρου παρμένα από τους αδελφούς μας. Ο Άγιος Θεός μας τα έστειλε και είναι κελεπούρι δικό μας. Αύριον αυτήν την στιγμήν θα σας ιδώ όλους με τ' άρματα των Τούρκων, με τ' άλογά τους, λαμπροφορεμένους με τα ρούχα τους. Ο Θεός είναι με ημάς, να μή σας μέλλει τίποτε...». 26 Ιουλίου 1822 Οι στρατιώτες του σερασκέρη άρχισαν να μπαίνουν σιγά σιγά στο στενό μου πέρασμα με κατεύθυνση την Κόρινθο. Όταν έφτασαν στην έξοδο, άρχισαν να δέχονται τα πυρά των κρυμμένων μαχητών του καπετάν Θοδωρή. Ώρες κράτησε ο τουφεκισμός, μέχρι αργά τη νύχτα. Έγινε μεγάλος σκοτωμός… Οι άντρες του σερασκέρη υποχωρούνε εξουθενωμένοι, χωρίς άλογα και χωρίς όπλα. 27 Ιουλίου 1822 Η χαράδρα του Αγίου Σώστη έχει γεμίσει πτώματα ανθρώπων και ζώων. Η δυσοσμία είναι απίστευτη, το σκηνικό θυμίζει κόλαση… Παντού είναι διασκορπισμένα όπλα, σημαίες, τύμπανα, παντός είδους πολύτιμα σκεύη, σπουδαία λεία πολέμου για τους νικητές. * Τα ∆ερβενάκια είναι ένα μικρό πέρασμα ανάμεσα στους ορεινούς όγκους που χωρίζουν την Κόρινθο από την αργολική πεδιάδα και το Ναύπλιο. Εκεί διεξήχθη στις 26 Ιουλίου 1822 η Μάχη των ∆ερβενακίων, μία από τις σημαντικότερες μάχες που πραγματοποιήθηκαν κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821, με νικηφόρα έκβαση για τους Έλληνες και μεγάλη καταστροφή των οθωμανικών δυνάμεων υπό τον αρχιστράτηγο Μαχμούτ Πασά ∆ράμαλη. Οι απώλειες των Τούρκων υπολογίζονται περίπου στους 2.500-3.000 νεκρούς και τραυματίες. Στη μάχη αυτή διαφάνηκε η στρατηγική ιδιοφυΐα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. Το κείμενο γράφτηκε στο πλαίσιο του μαθήματος της Ιστορίας με διδάσκουσα την καθηγήτρια Μάρθα Πετμεζάρη.

Επιστολές εμπνευσμένες από το δημοτικό τραγούδι «Του Βασίλη», Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β΄ Γυμνασίου Αλεξάνδρα Θάνου Η παρακάτω επιστολή είναι γραμμένη από τον Βασίλη (του ομώνυμου δημοτικού τραγουδιού) προς τη μητέρα του, ζητώντας της μια συνταγή για το αγαπημένο του κλέφτικο φαγητό, το ψωμί παραγεμιστό. Ακολουθεί στη συνέχεια η απάντησή της. Πήλιο, 15 ∆εκεμβρίου 1801 Μάνα, σου γράφω από το καινούργιο μας γιατάκι, για να σου πω πως είμαι καλά. Ξέρω πως ήθελες να γένω νοικοκύρης, αλλά εγώ δεν μπορούσα να γίνω σκλάβος των Τουρκών και κοπέλι στους γερόντους. Μόνο που εδώ στα κορφοβούνια συχνά μου λείπουν τα φαγιά που μας ετοίμαζες στο σπίτι. Πιο πολύ θυμάμαι το ψωμί παραγεμιστό και θα ‘θελα να το κάνω για τα παλικάρια εδώ. Αν μπορούσες να μου εξηγήσεις πώς γίνεται, πολύ χαρούμενο θα με έκανες. Σε φιλώ γλυκά Βασίλης

Μικροθήβες Μαγνησίας, 17 ∆εκεμβρίου 1801 Γιε μου, σου ‘λεγα εγώ να κάτσεις φρόνιμα, αλλά εσύ ήθελες να πεταχτείς σαν το πουλί στους λόγκους, να πολεμήσεις με την Τουρκιά και τους Αρβανίτες. Τώρα προσεύχομαι στην Παναγιά να σας έχει όλους καλά. Μακάρι να μπορούσα να σου το μαγειρέψω το παραγεμιστό ψωμί, αλλά –αφού δεν γίνεται αλλιώς– σου γράφω πώς να το κάνεις. Έπαρε ένα ψωμί μπαγιάτικο, κόψε από πάνω το καύκαλο, από’ κει φκαίρωσέ του από την ψύχα. Βάλ’ το κομμάτι εις τό νερό καί στραγγιμένο από το νερό γέμισέ το από τον κάτωθεν γόμο. Καβούρνισε με λάδι αρκετό όσο κρεμμύδι χρειάζεται. Βάλε τότες κρέας κομμένο και καβουρντισμένο με βούτυρο και κρεμμύδι αρκετό με κροκάδι αυγών ταραγμένο. Ωσάν καβουρντιστούν μαζί, βάλ’ το μέσα κουκουνάρες, πιπέρι και άλας, όσον φτάνει. Κλείσε το με το καπάκι του και βάλ’ το μέσα σε τέντζερε, και με αρκετό λάδι, κάμε το να βράσει αγάλια αγάλια εις μέτρια φωτιά και φέρ’ το εις το τραπέζι. Εύχομαι να το ευχαριστηθείς και να σε κρατάει ο Θεός γερό! Σ’ αγαπώ πολύ, η μάνα σου Πηγές: ∆ημοτικό τραγούδι «Του Βασίλη», Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β’ Γυμνασίου, ΟΕ∆Β και Περιοδικό «Γαστρονόμος», τεύχος 179 Το κείμενο γράφτηκε στο πλαίσιο του μαθήματος της Ιστορίας με διδάσκουσα την καθηγήτρια Μάρθα Πετμεζάρη.

Οι σκέψεις μου Υπάρχουν στιγμές που θέλω, τρέχοντας από την για την επέτειο πραγματικότητα και από τους γοργούς ρυθμούς της της Επανάστασης ζωής, να ξεφύγω. Για αυτό, ψάχνω στα όρη των του 1821 σκέψεών μου καταφύγιο να βρω, όπως οι ξακουστοί κλέφτες. Κι όσο η ενδόμυχη αυτή επιθυμία βαθύτερα Ελίζα Κάλτσου μέσα μου ριζώνεται, τόσο μεγαλύτερο συνειδητοποιώ πως είναι το πλήθος των προβλημάτων του σύγχρονου κόσμου που ο καθένας από εμάς καλείται να αντιμετωπίσει. Έτσι, σε ένα πεδίο μάχης μη ορατό λαμβάνουν καθημερινά χώρα πόλεμοι ποικίλοι και όλοι τους ταυτόχρονα πραγματοποιούνται. Όμως, στην πραγματικότητα, στα χαρτιά, τίποτα δεν φαίνεται να δυσλειτουργεί και στραβά να πηγαίνει στη χώρα μας -γιατί για τον ελλαδικό χώρο θέλω να κάνω λόγο, για την καθημερινότητα που βιώνω. Όλα φαντάζουν φυσιολογικά εκτός από το οικονομικό σκέλος το οποίο έχει αρχίσει να δρομολογείται. Κι όμως, αν κανείς είχε την ικανότητα τις ψυχές των ανθρώπων να εξετάσει, πολύ φοβάμαι πως θα εντόπιζε αδυναμία. Με λύπη θα συμπέρανε πως η σκέψη μας πλέον εξαντλείται μέσα στη βεβαιότητα των εντυπώσεων και των οπισθοδρομικών απόψεων κάποιου τρίτου. Μακάρι η πεποίθησή μου τούτη να μην είναι ορθή, ωστόσο θεωρώ πως οι αντιλήψεις μου δεν είναι λανθασμένες. Ο κύριος συλλογισμός μου είναι ο ακόλουθος: Η ελεύθερη Ελλάδα του 21ου αιώνα αξιοποιεί σωστά την ελευθερία της; Οι ελεύθεροι, πλέον, κάτοικοι του ελλαδικού χώρου κατάφεραν να απελευθερωθούν από την προκατάληψη; ∆εν αμφισβητώ την προσπάθεια για την εξάλειψη της μισαλλοδοξίας, του ρατσισμού και των λανθασμένων αντιλήψεων· ωστόσο δεν γίνεται να αγνοήσω τα γεγονότα. Στο άκουσμα κάθε γυναικοκτονίας ή περιστατικού σεξουαλικής παρενόχλησης νιώθω πως ένα μαχαίρι τρυπάει την καρδιά μου. Ας μην κάνω λόγω για τις πυρκαγιές και τα τόσα άτομα που έχασαν τα σπίτια τους. Θα έλεγε κανείς πως τα περιστατικά είναι ελάχιστα σε σχέση με τον συνολικό πληθυσμό της χώρας. Αντιθέτως, εγώ θεωρώ πως δεν είναι μόνο αυτά τα γεγονότα, αλλά η σύνολη συμπεριφορά των ανθρώπων του σύγχρονου κόσμου που με κάνει να προβληματίζομαι. Όμως μπορώ να δω μια σπίθα να ανάβει στο σκοτάδι, ένα λουλούδι να ξεφυτρώνει στη μέση της ασφάλτου, μια πηγή έμπνευσης και ένα παράδειγμα αξιομίμητο. Όλες και όλους αυτούς που αγωνίζονται, που μιλούν, που προθυμοποιούνται. Προσωπικά, ο κόσμος στον οποίο φιλοδοξώ να ζήσω, αυτός που θα μου άρεσε να κληροδοτήσω στις επόμενες γενιές, αντικατοπτρίζει ό,τι θριαμβευτικό,

πλούσιο και πάνω από όλα αυθεντικό κρύβει ο άνθρωπος, χωρίς διακρίσεις φύλου, χρώματος ή θρησκείας. Μιλώ για έναν κόσμο γεμάτο αλλαγές, απρόβλεπτες εξελίξεις, ευφυΐα, εφευρετικότητα, δημιουργικότητα και αγάπη. Έναν κόσμο ο οποίος, αφού δεν βάζει όρια, δεν έχει κανέναν περιορισμό στο να παύει να εξελίσσεται και να προοδεύει. Ένα καλύτερο μέλλον, καθόλου δυσοίωνο, που θα μας προσφέρει απλόχερα μία καθημερινότητα χωρίς μονοτονία και περιττές έγνοιες. Ας αναρωτηθούμε, λοιπόν, αν εκμεταλλευόμαστε στο έπακρο το αγαθό της ελευθερίας κι ας πάψουμε να το θεωρούμε δεδομένο. Σε μία ιδεώδη πραγματικότητα όλα τα προβλήματά μας θα μπορούσαν να λυθούν, όμως όλοι γνωρίζουμε πως κάτι ανάλογο δεν είναι ρεαλιστικό. Ωστόσο, αν στοχεύσουμε το ιδανικό αυτό πρότυπο, ίσως καταφέρουμε έστω να το πλησιάσουμε και να τιμήσουμε τον αγώνα των ηρώων του 1821. Γιατί, παρά τους εορτασμούς και όλα τα συγκινητικά αφιερώματα, το πιο μεγάλο και ουσιώδες δώρο που μπορούμε να προσφέρουμε στο παρελθόν, είναι να αξιοποιήσουμε το μέλλον. * Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να επισημάνω πως δεν υπονοώ πως η σκλαβιά κι ο πόλεμος είναι ισάξια των σημερινών δυσλειτουργιών της κοινωνίας. Ωστόσο, ισχυρίζομαι ότι στη σημερινή ελεύθερη Ελλάδα εμείς, οι έφηβοι, καθώς και όλες οι υπόλοιπες κοινωνικές ομάδες, καλούνται να πολεμήσουν –όχι με τουφέκια, αλλά με πράξεις και λόγια– την προκατάληψη, τα εσωτερικευμένα στερεότυπα και τις ψυχικές δυσκολίες. Το κείμενο γράφτηκε στο πλαίσιο του μαθήματος της Ιστορίας με διδάσκουσα την καθηγήτρια Μάρθα Πετμεζάρη..

«Έπρεπε να γίνει η Επανάσταση το 1821 ή έπρεπε να αναβληθεί για ωριμότερες συνθήκες;» Ένα... παράδοξο θέμα διττών λόγων στην Αγωγή Προφορικού Λόγου Μιχάλης ∆ήμου, Μαρίσα Τρατσέλα, ∆ημήτρης Τρικούκης, Άρης Τσαβλής, Αναστασία Τσίτου, Πολυχρόνης Φωλίδης, Μαρία Χρηστάκη Στο πλαίσιο του μαθήματος της Αγωγής Προφορικού Λόγου το τμήμα Γ3 παρουσίασε διττούς λόγους με θέμα «Έπρεπε να γίνει η Επανάσταση το 1821 ή έπρεπε να αναβληθεί για ωριμότερες συνθήκες;». Η παρουσίαση έγινε τη ∆ευτέρα 19 Απριλίου 2021, αλλά το θέμα προετοιμάστηκε στα δύο προηγούμενα μαθήματα (περίπου ένας μήνας συζήτησης και εύρεσης επιχειρημάτων). Πολύτιμη στάθηκε η βοήθεια του μαθήματος της Ιστορίας, καθώς στο φετινό βιβλίο υπάρχει ειδική αναφορά στην καταλληλόλητα του χρόνου και του τόπου εκδήλωσης της Επανάστασης. Ακολουθήθηκαν, σε γενικές γραμμές, οι κανόνες των διττών λόγων, αλλά με όχι ιδιαίτερη αυστηρότητα, μιας που σκοπός δεν ήταν η προετοιμασία για αγώνες, αλλά η ανάδειξη των διπλών απόψεων που υπήρχαν την εποχή της έκρηξης της Επανάστασης, για το πόσο ήταν εφικτή η επιτυχία της. Η ιστορική πραγματικότητα, βεβαίως, εξανέμισε τις όποιες αμφιβολίες, αλλά ας μην κρίνουμε εκ του αποτελέσματος κι ας σκεφτούμε τα διλήμματα που είχαν να αντιπαλέψουν οι πρωταγωνιστές του Ξεσηκωμού το 1821. Μια ιδιαίτερη πρωτοβουλία, στο πλαίσιο της παιδαγωγικής αποστολής των διττών λόγων, είναι οι ερωτήσεις του κοινού που απηύθυνε ο Μιχάλης ∆ήμου. Αναστασία Τσίτου: Να ορίσουμε πρώτα το θέμα μας. «Επανάσταση» ορίζουμε την οργανωμένη εξέγερση των υπόδουλων Ελλήνων εναντίον των Τούρκων, που άρχισε στη Μολδοβλαχία στις 24 Φεβρουαρίου και στην Πελοπόννησο τον Μάρτιο του 1821. Εξαρχής ήταν πόλεμος για την ανεξαρτησία και την ελευθερία και οδήγησε στη δημιουργία του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους το 1830. Έπρεπε να γίνει και να μην συνεχίσουμε να ζούμε στη σκλαβιά των Τούρκων, όσες δυσκολίες και αν είχε το εγχείρημα. Και έπρεπε να γίνει το 1821 και όχι αργότερα. Αγαπητοί φίλοι του Λόγου και του Αντιλόγου, με την Επανάσταση κέρδισε η Ελλάδα! Έγινε ανεξάρτητη, βρήκε τη θέση της ανάμεσα στα άλλα ελεύθερα ευρωπαϊκά έθνη και, με τον καιρό, βελτίωσε την οικονομία της, τόσο στο εμπόριο όσο και στις συναλλαγές με τα άλλα ελεύθερα κράτη. Επίσης, η Επανάσταση κατοχύρωσε τον ελληνικό πολιτισμό. Αν παραμέναμε υπό τον τουρκικό ζυγό, δεν είναι απίθανο να εκτουρκιζόμασταν κι εμείς, όπως έγινε με τους πρώτους χριστιανικούς πληθυσμούς της Μικράς Ασίας, που αποτέλεσαν τον κορμό των Οθωμανών με τον εξισλαμισμό τους. Γίναμε ανεξάρτητο κράτος, με περιορισμένη μεν επικράτεια, αλλά με ελεύθερη χώρα, στην οποία υπήρχε ασφάλεια για όλους τους πολίτες, εγγυημένη από το κράτος. Μην ξεχνάμε πως στην τότε Οθωμανική Αυτοκρατορία καμία ασφάλεια δεν υπήρχε για τους Χριστιανούς και απόδειξη γι’ αυτό είναι το πλήθος των Νεομαρτύρων. Ο Τούρκος μπορούσε να σου πάρει το κεφάλι ατιμώρητος για ψύλλου πήδημα, ανά πάσα στιγμή. Το ελληνικό κράτος γρήγορα επικύρωσε τα ανθρώπινα δικαιώματα. Χαρακτηριστική είναι η απαγόρευση της δουλείας. Η επιλογή του χρόνου ήταν, επίσης, σωστή, καθώς δεν ήταν μακρινή η Γαλλική Επανάσταση που ενέπνευσε τους Έλληνες και άλλους ευρωπαϊκούς λαούς. Αφού πέτυχαν οι Γάλλοι με την Επανάστασή τους γιατί να μην πετύχουμε κι εμείς; Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας. Τα επιχειρήματά μας θα συνεχίσει το δεύτερο μέλος της ομάδας του λόγου, ο Άρης Τσαβλής.

Πολυχρόνης Φωλίδης: Καταρχάς να δηλώσουμε πως αποδεχόμαστε τον ορισμό που δώσατε. Θα επιδιώξουμε να αντικρούσουμε τη θέση σας με τα παρακάτω επιχειρήματα. Αγαπητοί μου συμμαθητές, η Επανάσταση δεν έπρεπε να γίνει ή, τουλάχιστον, δεν έπρεπε να αρχίσει το 1821. Ο ελληνικός χώρος τότε ήταν πολύ φτωχός, μια φτωχή γειτονιά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι στρατιωτικές ελλείψεις ήταν τεράστιες... Πώς να συγκριθούν οι ελληνικές δυνάμεις με τις αντίστοιχες τουρκικές, και ποσοτικά αλλά και ποιοτικά, σε εξοπλισμό και εκπαίδευση; Μην ξεχνάμε πως οι πολυπληθείς δυνάμεις του Ιμπραήμ, του Αιγύπτιου συμμάχου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που κόντεψε να σβήσει ολοκληρωτικά την Επανάσταση, είχαν εντελώς ευρωπαϊκή οργάνωση, εξοπλισμό και εκπαίδευση. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία έδειχνε και θεωρούνταν ανίκητη. Επίσης, η εκπαίδευση στην Ελλάδα υστερούσε πολύ έναντι των άλλων ευρωπαϊκών περιοχών. Πόσοι Έλληνες το 1821 ήξεραν γράμματα και είχαν κάποια μόρφωση; Ελάχιστοι. Πώς θα δημιουργούσαν σύγχρονο κράτος αυτοί οι αμόρφωτοι; Αναστασία Τσίτου (Αίτημα ερώτησης): Θεωρείτε πως αργότερα, μετά από πέντε-δέκα χρόνια, θα ήταν πιο έτοιμη η Ελλάδα για Επανάσταση; Πολυχρόνης Φωλίδης: Ναι, πιστεύουμε πως ο στρατός θα ήταν πιο οργανωμένος και ο πληθυσμός πολύ πιο έτοιμος, μέσω της εκπαίδευσης, που θα μπορούσε να ανθίσει σε μια πιο ήπια Οθωμανική Αυτοκρατορία, όπως αυτή εξελίχθηκε στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας. Τα επιχειρήματά μας θα συνεχίσει το δεύτερο μέλος της ομάδας του Αντιλόγου, Μαρίσα Τρατσέλα. ΄Αρης Τσαβλής: Θα συνεχίσω την επιχειρηματολογία της ομάδας μου, πως η Επανάσταση έπρεπε να γίνει, όταν και όπως έγινε. Αγαπητοί φίλοι και αγαπητές φίλες του Γ3, παρά το αρχικά ψυχρό κλίμα της Ευρώπης έναντι όλων των επαναστάσεων, πολύ γρήγορα η Ελληνική Επανάσταση κέρδισε τη συμπάθεια των ευρωπαϊκών λαών. Κι αυτοί με τη σειρά τους επηρέασαν τόσο τις κυβερνήσεις τους, που μέχρι και δάνεια μεγάλα έδωσαν (οι Άγγλοι) στους επαναστατημένους Έλληνες, για να εξοπλίσουν τον στρατό τους. Κι ας μην ξεχνάμε πως ετοιμάζονταν και εξεγέρσεις σε όλα τα Βαλκάνια από τους χριστιανικούς λαούς (κυρίως τους Σέρβους και τους Ρουμάνους). Το ίδιο διάστημα η εξέγερση του Αλή Πασά στα Γιάννενα εναντίον του Σουλτάνου απασχολούσε μεγάλο μέρος του τουρκικού στρατού. Ο ελληνικός στρατός δεν αποτελούνταν πρωτίστως από ειρηνικούς γεωργούς και κτηνοτρόφους που έπαιρναν το ντουφέκι τους για πρώτη φορά, αλλά από εμπειροπόλεμους κλέφτες και αρματολούς που είχαν πολεμήσει για χρόνια στα βουνά. Ήξεραν πολύ καλά την περιοχή τους, την τέχνη του ορεινού πολέμου και ήταν ιδιαίτερα σκληραγωγημένοι. Και στο επιχείρημα περί απόλυτης φτώχειας της Ελλάδας έχουμε να απαντήσουμε πως υπήρχαν πολλοί πλούσιοι ναυτικοί και έμποροι, ιδιαίτερα στην Ύδρα, στις Σπέτσες και στα Ψαρά, που διέθεσαν σημαντικό μέρος από την περιουσία τους (ή και όλη ακόμη) για την επιτυχία της Επανάστασης. Οικονομική βοήθεια σημαντική προσέφεραν και οι πλούσιοι Έλληνες του εξωτερικού και οι Φιλέλληνες που διοργάνωσαν και εκτεταμένους εράνους. Εδώ ολοκληρώσαμε τα επιχειρήματα του Λόγου. Θα ακολουθήσει περίληψη από τη Μαρία Χρηστάκη. Σας ευχαριστούμε για την προσοχή σας και ελπίζουμε να σας πείσαμε πως η Επανάσταση έπρεπε να γίνει τον Μάρτιο του 1821. Μαρίσα Τρατσέλα: Ως δεύτερο μέλος της ομάδας του Αντιλόγου θα ολοκληρώσω την επιχειρηματολογία της ομάδας μου, ουσιαστικά αντικρούοντας τα επιχειρήματα των αντιπάλων μας. Είπατε, φίλοι της ομάδας του Λόγου, πως «πολύ γρήγορα η ελληνική Επανάσταση κέρδισε τη συμπάθεια των ευρωπαϊκών λαών». Κάθε άλλο, λέμε εμείς. Από κανέναν δεν είχε ουσιαστική βοήθεια η Ελλάδα τα πρώτα χρόνια της Επανάστασης! Ξεχνάτε πως κυρίαρχη στην Ευρώπη εκείνα τα χρόνια ήταν η Ιερά Συμμαχία, που βασικό της έργο ήταν η αποτροπή επαναστάσεων και εξεγέρσεων και η διατήρηση του Παλαιού Καθεστώτος στην Ευρώπη; Και η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν μέρος αυτού του Παλαιού Καθεστώτος. Άρα οι Μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης ήταν με την πλευρά των Τούρκων. Αυτό φάνηκε καθαρά με την Επανάσταση του Αλέξανδρου Υψηλάντη στη Μολδοβλαχία, ο οποίος στηριζόταν στη βοήθεια της ομόδοξης Ρωσίας και του προσωπικού του φίλου, του Τσάρου. Της Ρωσίας που ήταν παραδοσιακή εχθρός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και είχε εντελώς αντικρουόμενα συμφέροντα με τους Τούρκους. Ε, ούτε καν αυτή η Ρωσία βοήθησε τον

Υψηλάντη και τον οδήγησε στην αποτυχία, εξαιτίας της υπακοής της στην Ιερά Συμμαχία. Η έλλειψη βοήθειας στην αρχή ήταν παντελής! Πράγματι οι κλέφτες και οι αρματολοί ήταν εμπειροπόλεμοι και ικανοί. Αλλά ήταν και εξαντλημένοι από τους μακροχρόνιους πολέμους τους εναντίον των Τούρκων. Και όντας μόνοι, πώς να βάλουν με τον τεράστιο στρατό των Οθωμανών; Να σας θυμίσω πως από το 1825 και μετά είχαν να αντιμετωπίσουν και τον αιγυπτιακό στρατό του Ιμπραήμ, πολύ καλύτερο του τουρκικού; Άρα συμπεραίνουμε πως δεν έπρεπε να αρχίσει η Επανάσταση το 1821. Οι πιθανότητες να πετύχει μακροπρόθεσμα ήταν ελάχιστες. Ελπίζουμε τα επιχειρήματά μας να σας έπεισαν. Μια περίληψή τους θα παρουσιάσει ο ∆ημήτρης Τρικούκης. Μαρία Χρηστάκη: Η ομάδα του Λόγου υπερασπίστηκε την άποψη πως η Επανάσταση του 1821 έπρεπε να γίνει όπως και όταν έγινε. Ακολουθεί η περίληψη των επιχειρημάτων μας: Καταρχάς η Επανάσταση απελευθέρωσε πολλούς Έλληνες και δημιούργησε ανεξάρτητο ελληνικό κράτος. ∆ιέσωσε τον ελληνικό πολιτισμό και την ελληνικότητα των ελεύθερων Ελλήνων από πιθανό εκτουρκισμό και εξισλαμισμό. ∆ιασφάλισε τα ανθρώπινα δικαιώματα των Ελλήνων, οι οποίοι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία είχαν μηδαμινά δικαιώματα. Αποτέλεσε έναν σημαντικό κρίκο στα ευρωπαϊκά επαναστατικά κινήματα, που άλλαξαν την Ευρώπη του 19ου αιώνα, με πρώτη και παραδειγματική τη Γαλλική Επανάσταση. ∆ημιούργησε φιλελληνικό κύμα στην Ευρώπη, το οποίο με τη σειρά του την απογείωσε και την επέβαλε στις κυβερνήσεις των Μεγάλων ∆υνάμεων, που την βοήθησαν οικονομικά και στρατιωτικά. Οι συνθήκες, επίσης, ήταν ευνοϊκές, εξαιτίας της εξέγερσης του Αλή Πασά εναντίον του Σουλτάνου και της παρουσίας πολλών εμπειροπόλεμων κλεφτών και αρματολών στα επαναστατημένα μέρη της Ελλάδας. Σημαντική ήταν επίσης και η συμβολή –οικονομική αλλά και υλική, με τη διάθεση του στόλου τους– των πλούσιων εμπόρων και των ναυτικών. Για όλους τους προηγούμενους λόγους πιστεύουμε πως ευτυχώς, για όλους μας, ξεκίνησε η Επανάσταση το 1821, που οδήγησε στην ελευθερία που σήμερα απολαμβάνουμε! ∆ημήτρης Τρικούκης: Θα κλείσω τον αγώνα αυτόν των διττών λόγων με την παρουσίαση της περίληψης των επιχειρημάτων για την ομάδα του Αντιλόγου. Υποστηρίζουμε πως η Επανάσταση δεν έπρεπε να γίνει ή, τουλάχιστον, δεν έπρεπε να αρχίσει το 1821. Ο

πρώτος λόγος είναι η εμφανέστατη ανισορροπία δυνάμεων ανάμεσα στους επαναστατημένους Έλληνες και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία σε κάθε επίπεδο: στη στρατιωτική οργάνωση, στο ανθρώπινο δυναμικό, στους οικονομικούς και υλικούς πόρους. Η Ελλάδα ήταν πάμφτωχη και εξαιρετικά αδύναμη σε σχέση με την Οθωμανική Αυτοκρατορία και οι έμπειροι πολεμιστές της λίγοι και εξαντλημένοι. Έπειτα, η πνευματική προετοιμασία της Επανάστασης δεν μπορούσε να είναι ικανοποιητική, μια που η εκπαίδευση ήταν ελλιπής, επειδή ελάχιστα σχολεία λειτουργούσαν. Επίσης, καμία βοήθεια δεν μπορούσαν να περιμένουν οι επαναστατημένοι Έλληνες από άλλους λαούς, αφού τον έλεγχο της Ευρώπης τον είχε η Ιερά Συμμαχία, δεδηλωμένος εχθρός κάθε επανάστασης Με τόσες αντίξοες συνθήκες η Επανάσταση δεν έπρεπε να αρχίσει το 1821, καθώς ήταν καταδικασμένη σε αποτυχία. Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας! Μιχάλης ∆ήμου (Ερώτηση κοινού): Αγαπητή ομάδα του Λόγου, πιστεύετε πως η απελευθέρωση των Ελλήνων ήταν πιο σημαντική από μια πιθανή καταστροφική αποτυχία, που θα είχε ως συνέπεια την απώλεια χιλιάδων ανθρώπων; Αναστασία Τσίτου: Κάθε σημαντικό επίτευγμα εμπεριέχει και το ρίσκο των κινδύνων του. Σ’ αυτούς που σκοτώθηκαν τότε, χρωστάμε την ελευθερία μας. Αν αυτοί φοβούνταν για τη ζωή τους, θα ήμασταν ακόμη σκλάβοι των Τούρκων. Με τη θυσία των επαναστατημένων Ελλήνων του 1821 η Ελλάδα στάθηκε στα πόδια της. Μιχάλης ∆ήμου (Ερώτηση κοινού): Αγαπητή ομάδα του Αντιλόγου, δεν φοβάστε πως μια καθυστέρηση της Επανάστασης μπορεί να επέφερε τον εκτουρκισμό των υπόδουλων Ελλήνων, όπως συνέβη με άλλους υπόδουλους λαούς; Μαρίσα Τρατσέλα: Πιστεύουμε πως κανένας άνθρωπος δεν ξεχνά την καταγωγή του. Το ίδιο συμβαίνει και με τα έθνη που έχουν αυτογνωσία και μακραίωνη ιστορία. Εξακολουθούμε να υποστηρίζουμε πως, αν η Επανάσταση άρχιζε αρκετά αργότερα, θα ήταν όλα ευκολότερα, καθώς θα υπήρχε καλύτερη οργάνωση, περισσότερες δυνάμεις και περισσότεροι σύμμαχοι.

Παναγιώτης Υφαντής: «Οι νεομάρτυρες μας δείχνουν με το παράδειγμά τους την καρτερία, την υπομονή αλλά και την επιμονή στον αγώνα, χωρίς τη χρήση βίας, για τη διατήρηση αυτών που είναι για εμάς σημαντικά» Συνέντευξη για τις διαστάσεις και το νόημα της μαρτυρίας Σταυρούλα Αλεξίου, Νικόλας Ιωσηφίδης, Χριστίνα Καπίταλη, Αλκμήνη Μπακαλιού, Αθανασία Μπαλάση, Ελίζα Κάλτσου, Ελεάνα Μπλόσκα, Μακρίνα Σαββουλίδου, Νίκος Στυλιανού, Ευτυχία Τολίδη Από τη ∆ευτέρα 27 Σεπτεμβρίου και για δύο εβδομάδες, έως και την Παρασκευή 8 Οκτωβρίου, φιλοξενήθηκε στο θέατρο των Αρσακείων Σχολείων Θεσσαλονίκης η ομαδική εικαστική έκθεση «Νεομάρτυρες: Πορεία προς την Ελευθερία», η οποία μεταφέρθηκε στο Σχολείο μας κατόπιν ευγενικής παραχώρησης του διευθυντή της της Αγιορειτικής Εστίας, Αναστάσιου Ντούρου. Στο διάστημα της φιλοξενίας της πραγματοποιήθηκαν τρεις εκδηλώσεις με τη συμμετοχή και παρουσία μαθητών της Β΄ και Γ΄ τάξης του Γυμνασίου. Την Παρασκευή 8 Οκτωβρίου παρουσιάστηκε ο διαδραστικός χάρτης με τους Νεομάρτυρες Θεσσαλονίκης και περιχώρων και στη συνέχεια ακολούθησε επί σκηνής συνέντευξη με τον καθηγητή Παναγιώτη Υφαντή. Ο καθηγητής Παναγιώτης Αρ. Υφαντής υπηρετεί στο Τμήμα Θεολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ως αναπληρωτής καθηγητής στον Τομέα Εκκλησιαστικής Ιστορίας, Χριστιανικής Γραμματείας, Αρχαιολογίας και Τέχνης. Στα ερευνητικά του ενδιαφέροντα περιλαμβάνονται η μελέτη του μοναχισμού και της ασκητικής γραμματείας σε Ανατολή και ∆ύση, η συγκριτική σπουδή μεταξύ ορθόδοξης και δυτικής θεολογίας και πνευματικότητας, η ερμηνευτική ανάλυση των μοντέλων της χριστιανικής αγιότητας, καθώς και η διερεύνηση της σχέσης πολιτισμού και θεολογίας. Πέρα από τις δημοσιεύσεις πλήθους επιστημονικών έργων, μονογραφιών και άρθρων σε συλλογικά έργα ή σε έγκριτα ελληνικά και ιταλικά περιοδικά, έχει και πλούσιο μεταφραστικό έργο. Επιπλέον, έχει δημοσιεύσει δύο ποιητικές συλλογές και σκόρπια ποιήματα σε λογοτεχνικά περιοδικά. Η συνέντευξη που ακολουθεί, δομήθηκε σε επτά επιμέρους ενότητες (α. Ιστορικό πλαίσιο και γενικά ζητήματα, β. Ειδικά ζητήματα σε περιπτώσεις νεομαρτύρων, γ. Το φαινόμενο των κρυπτοχριστιανών, δ. Ζητήματα αξιοπιστίας των πηγών, ε. Η μαρτυρία σήμερα, στ. Η κοινωνική διάσταση της μαρτυρίας και ζ. Η μαρτυρία ως προσωπική υπόθεση), ώστε να εξεταστούν και να φωτιστούν όλες οι πτυχές και διαστάσεις της θαρραλέας πίστης και της καρτερίας των νεομαρτύρων, αλλά και του νοήματος της μαρτυρίας σήμερα. α. Ιστορικό πλαίσιο και γενικά ζητήματα Ευτυχία Τολίδη: Καλημέρα σας κύριε καθηγητά. Αρχικά θα εξετάσουμε κάποια γενικά ζητήματα που συνδέονται με το ιστορικό πλαίσιο της εποχής. Θα ήθελα λοιπόν να σας ρωτήσω: Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα σε έναν εθνομάρτυρα και έναν νεομάρτυρα; Παναγιώτης Υφαντής: Καλημέρα και από μένα. Ήθελα να πω, πριν απαντήσω, πόσο χαίρομαι γι’ αυτήν την εκδήλωση και πόσο με εντυπωσίασε η συνθετική δουλειά που κάνατε –σε επίπεδο υλικού, προβληματισμού αλλά και παρουσίασης. Πώς συνδυάσατε την τεχνική και την τεχνολογία με κάποια κείμενα ή με πρόσωπα και ποιότητες. Αυτή είναι η δύναμη της συνεργασίας. Το ερώτημα σας είναι βασικό, νομίζω ότι η απάντησή του λύνεται από τις ίδιες τις λέξεις. Εθνομάρτυρας είναι αυτός που μαρτυρεί· δηλαδή, θυσιάζει τη ζωή του αγωνιζόμενος για το έθνος –εν προκειμένω για την εθνεγερσία, την επανάσταση– διεκδικώντας μια ελεύθερη πατρίδα, που να έχει και μια κρατική οντότητα αναγνωρισμένη. Αντιθέτως, οι νεομάρτυρες από την πλευρά τους αγωνίζονται για τη διατήρηση της πίστης τους, αντιστέκονται και είναι σύμβολα ενός αγωνιστικού Χριστιανισμού. Με τέτοιον τρόπο, όμως, που δεν

χρησιμοποιεί βία· γι’ αυτό είναι χριστιανικός και γι’ αυτό αυτά τα πρόσωπα αυτά τιμώνται ως άγια. Ευτυχία Τολίδη: Ποιες αιτίες οδήγησαν τους Οθωμανούς στη δίωξη των Ορθοδόξων με αποτέλεσμα να εμφανιστούν οι νεομάρτυρες; Παναγιώτης Υφαντής: Κοιτάξτε τώρα, πρέπει να δούμε λίγο και την ιστορία· μιλάμε για μια εποχή κατά την οποία κυριαρχεί μια αυτοκρατορία. Οι αυτοκρατορίες δεν έχουν εθνική ομοιογένεια, δηλαδή, συστεγάζουν στην επικράτειά τους διάφορες εθνότητες. Στην προκειμένη περίπτωση, επειδή η Οθωμανική ήταν μια αυτοκρατορία θεοκρατική, αυτές ξεχώριζαν κυρίως από την πίστη τους. Έχουμε τα λεγόμενα «μιλέτια», που είναι εθνότητες με θρησκευτικό πρόσημο. Την κυρίαρχη θέση είχε η μουσουλμανική κοινότητα και μετά είχαμε τους Ορθοδόξους Χριστιανούς, τους Αρμένιους, τους Καθολικούς και τους Εβραίους. Οπότε, επειδή αριθμητικά –μετά από την κυρίαρχη μουσουλμανική– υπερτερούσε η Ορθόδοξη Εκκλησία, οι Οθωμανοί ήθελαν να τους προσεγγίσουν και να τους μεταστρέψουν στην πίστη τους. Γι’ αυτούς ήταν ένα είδος επιβεβαίωσης της υπεροχής τους, την οποία μεν είχαν δείξει με τα όπλα, αλλά τώρα ήθελαν να τη δείξουν και με έναν άλλον τρόπο, μέσα από την πνευματικότητά τους και την πίστη τους. Από την άλλη πλευρά, πρέπει να γνωρίζουμε ότι αυτές οι εθνότητες είχαν τρόπους να συμβιώνουν μεταξύ τους, αλλά έπαιζε έναν σημαντικό ρόλο η ομοιογένεια· καλό θα ήταν, δηλαδή, όλοι να ανήκαν σε μια πίστη. Αυτό ήταν το βασικό κίνητρο του εξισλαμισμού που προσπαθούσε η Πύλη κατά καιρούς, είτε σε γενικό είτε σε τοπικό επίπεδο. Αθανασία Μπαλάση: Η ερώτησή μου αποσκοπεί στη διάκριση και, ενδεχομένως, στη συγκριτική αξιολόγηση εθνομαρτύρων και νεομαρτύρων. Ποιος θεωρείται, λοιπόν, πιο σημαντικός; Αυτός που πολέμησε με μοναδικό όπλο την πίστη του ή αυτός που πήρε και το τουφέκι του για να το καταφέρει; Και, επίσης, ποιος είναι αυτός που μπορεί να απαντήσει αξιόπιστα στην παραπάνω ερώτηση; Γιατί, προφανώς, άλλη απήχηση και αξία έχουν στα μάτια ενός ιστορικού κι άλλη για ένα χριστιανό. Παναγιώτης Υφαντής: Η διευκρίνιση με τη μορφή ερώτησης δίνει εμμέσως και την απάντηση στο πρώτο ερώτημα. Το ποιος είναι πιο σημαντικός κρίνεται από αυτόν που καλείται να τους ατενίσει και να τους αξιολογήσει. Τι θέλω να πω: Ότι για αυτόν που έχει ως πρόταγμα την ελευθερία της πατρίδας –που είναι μια ελευθερία, θα λέγαμε, σωματική και εξωτερική (να μπορείς να πας όπου θέλεις, να κάνεις ό,τι θέλεις και να έχεις μία αυτοδιάθεση) σε επίπεδο και ατομικό και συλλογικό– σίγουρα είναι πιο σημαντικός ο αγώνας και η θυσία των εθνομαρτύρων, των ηρώων. Για άλλους, όμως, που θεωρούν ως προτεραιότητα την εσωτερική ελευθερία (που μπορεί να βιώνεται ακόμη και μέσα σε ένα υγρό κελί φυλακής ή και μπροστά στον δικαστή και τον δήμιο), μπορεί να είναι σημαντικότερη η θυσία των νεομαρτύρων. Και βέβαια, να λάβουμε υπόψιν εδώ και έναν παράγοντα πολύ σημαντικό: Τη χρήση της βίας, που θα επανέρχεται πάντα· γιατί αυτή είναι η μείζων διαφορά ανάμεσα στους μεν και τους δε: οι μεν εθνομάρτυρες χρησιμοποιούν βία, οι δε νεομάρτυρες τη δέχονται αδιαμαρτύρητα και δεν την ανταποδίδουν. Αθανασία Μπαλάση: Για εσάς ποιος θεωρείται πιο σημαντικός από τους δύο, ο εθνομάρτυρας ή ο νεομάρτυρας; Παναγιώτης Υφαντής: Θεωρώ και τους δύο σημαντικούς, αλλά για τους χώρους τους. Απλώς, επειδή είμαι και χριστιανός, θεωρώ ότι το έθνος ή η πατρίδα, ναι μεν έχουνε μεγάλη ζωτική σημασία, αλλά είναι περαστικά μεγέθη –με την έννοια ότι δεν έχουν μία επιβίωση και πέρα από την ιστορία· είναι καταδικασμένα σχεδόν να πεθάνουνε μαζί της. Οπότε δίνω σημασία σε μια άλλη “πατρίδα” και σε μια άλλη διάσταση, που υπερβαίνει τον εξωτερικό χώρο. Αλλά αυτό είναι μια προσωπική υπόθεση. Ελίζα Κάλτσου: Γνωρίζουμε πως την εποχή εκείνη οι έννοιες «Χριστιανισμός» και «Ελληνισμός» ήταν ταυτόσημες· αν ήσουν Χριστιανός, αυτόματα θεωρούσουν και Έλληνας. Κατά τη γνώμη σας, οι νεομάρτυρες αυτοθυσιάστηκαν υπερασπιζόμενοι τη θρησκεία τους ή την πατρίδα τους; Παναγιώτης Υφαντής: Έχω την αίσθηση ότι οι νεομάρτυρες δεν είχαν τέτοιου είδους διλήμματα –είτε γιατί δεν ενδιαφέρονταν για ιδεολογικές επεξεργασίες είτε γιατί ήταν πολύ νέοι και δεν είχαν τα γνωστικά εργαλεία να το κάνουν αυτό. ∆εν είναι απαραίτητα ταυτόσημες οι δύο έννοιες, ο Χριστιανισμός και ο Ελληνισμός. Εκείνη την εποχή ο Ρωμιός, η ελληνικότητα και ο Ελληνισμός είναι μια εθνική και πολιτισμική, αν θέλετε, ιδιότητα. Από την άλλη πλευρά, η χριστιανικότητα είναι πνευματικό μέγεθος. Στην περίοδο για την οποία συζητάμε, οι άνθρωποι αυτοπροσδιορίζονταν αλλά και αναγνωρίζονταν από τις Αρχές ως θρησκευτικές κοινότητες, όπως είπαμε προηγουμένως. Άρα, μοιραία υπαρχή μια σύνδεση. Λοιπόν, οι νεομάρτυρες νοιάζονταν και για τα δύο, αλλά περισσότερο για την πνευματική τους ελευθερία, για την πίστη τους. Γιατί, αν ενδιαφέρονταν περισσότερο για την πατρίδα, μπορεί και να έπαιρναν τα όπλα για να διεκδικήσουν την ελευθερία της. Έπειτα, γνωρίζουμε ότι υπάρχουν, πράγματι, εκκλησιαστικοί άντρες (κληρικοί, μοναχοί κ.ά.), οι

οποίοι πήραν τα όπλα, έδωσαν τη ζωή τους και τιμώνται ως μάρτυρες και ήρωες του έθνους, αλλά δεν έχουν αξιωθεί αγιολογικής τιμής. ∆εν τους βλέπουμε πουθενά, σε καμία από αυτές τις ωραίες εικόνες. Ελεάνα Μπλόσκα: Ποια ήταν η συμβολή των νεομαρτύρων στην Επανάσταση του 1821 για την απελευθέρωση της Ελλάδας από τον τουρκικό ζυγό; Παναγιώτης Υφαντής: Η συμβολή των νεομαρτύρων στην Ελληνική Επανάσταση ήταν έμμεση και ατομική, δεν ήταν μια οργανωμένη κίνηση. Οι νεομάρτυρες βοήθησαν την Επανάσταση, τονώνοντας το φρόνημα και ανεβάζοντας το ηθικό των Ελλήνων μέσω της χριστιανικής πίστης, για να σταθούν όρθιοι απέναντι στους Τούρκους. Αλκμήνη Μπακαλιού: Ποια ήταν η στάση των Ελλήνων χριστιανών προς εκείνους τους Έλληνες που υπέκυψαν και ασπάστηκαν το Ισλάμ (τότε και τώρα) και ποια είναι η άποψή σας για αυτή τη συμπεριφορά; Παναγιώτης Υφαντής: Λοιπόν, πολύ ωραία αυτή η ερώτηση, γιατί μας πάει σε αυτό που λέμε «μικροϊστορία»· στη σχέση των ανθρώπων μεταξύ τους και στη δυσκολία που έχουν αυτές οι σχέσεις με φόντο τόσο δραματικά γεγονότα και καταστάσεις. Είναι αμφίσημη η στάση, δεν είναι καθαρή. ∆εν υπάρχει καθαρό μίσος, δεν υπάρχει καθαρή οργή. Θα έλεγα ότι είναι αμφιλεγόμενη. Έπειτα πρέπει να ξέρουμε ότι οι άνθρωποι που εξισλαμίστηκαν, το έκαναν πολύ συχνά εκούσια. ∆εν το έκαναν με τη βία, αλλά το επέλεγαν για λόγους οικονομικούς, καθώς ο εξισλαμισμός τους θα τους έθετε στο στρατόπεδο των ισχυρών ή «του ισχυρού μιλέτ», όπως λέγανε. Υπήρχαν και εντάσεις βέβαια, αλλά και πάλι για λόγους οικονομικούς και όχι κατ’ ανάγκην θρησκευτικούς. Όταν αυτοί έμπαιναν στο στρατόπεδο του ισχυρού, αυτό ερμηνευόταν με τρόπους απτούς: έπαιρναν, για παράδειγμα, τα καλύτερα ή τα μεγαλύτερα χωράφια. Υπήρχαν και τέτοιου είδους θα λέγαμε κοινωνικές προστριβές. Εν πάση περιπτώσει, από την άλλη πλευρά υπάρχει και το θέμα της λύπης· δηλαδή, κάποιος φεύγει από την κοινότητα και πάει αλλού (Όταν αυτός έφευγε με βαριά καρδιά, όχι θεληματικά, λέγοντας: «Εγώ θέλω περισσότερα χρήματα ή καλύτερο μέλλον για τα παιδιά μου».) Όπως έχουμε και τους κρυπτοχριστιανούς, που προσπάθησαν να βρουν μία μέση λύση· εκεί υπήρχε και ο οίκτος, η λύπη και η στενοχώρια. Άλλους τους κατηγορούσαν ως προδότες και αποστάτες, γιατί ήταν πολύ βαριά αυτή η αμαρτία, αλλά είχε και το εθνικό αντίκρισμα: ότι αποδυναμωνόταν το ορθόδοξο μιλέτ. Οπότε ήταν ανάμεικτα τα συναισθήματα. Αλλά πρέπει να σκεφτούμε, ότι μιλάμε για μία εποχή κατά την οποία το βασικό διακριτικό είναι η πίστη. Είναι σημαντικότερο να αποστατεί κανείς σε σχέση με τώρα, που δεν είναι το βασικότερο χαρακτηριστικό ταυτότητας στην κοινωνία. Για κάποιους είναι, αλλά όχι για όλους. β. Ειδικά ζητήματα σε περιπτώσεις νεομαρτύρων Αθανασία Μπαλάση: Τώρα θα ακολουθήσουν μερικές πιο ειδικές ερωτήσεις για περιπτώσεις νεομαρτύρων. Εγώ θα αναφερθώ στην Ακυλίνα τη Ζαγκλιβερινή, με την οποία ασχολήθηκε η ομάδα μας την περσινή χρονιά.

Επομένως, πριν περάσω στις ερωτήσεις θα ήθελα να πω περιληπτικά την ιστορία της. Η Ακυλίνα γεννήθηκε στο Ζαγκλιβέρι, ήτανε μοναχοπαίδι και η μητέρα της την ενθάρρυνε να ακολουθήσει μια ζωή πιστή στον Χριστό, ενώ ο πατέρας της αλλαξοπίστησε με την πρώτη δυσκολία. Όταν η Ακυλίνα ενηλικιώθηκε, κλήθηκε να πάρει την απόφαση μεταξύ Χριστιανισμού και Ισλαμισμού. Η ίδια όμως, επειδή ήταν αφοσιωμένη στις απόψεις και την πίστη της, παρέμεινε χριστιανή. Έτσι λοιπόν οδηγήθηκε στον κριτή, απέρριψε τις διάφορες δωροδοκίες που δέχτηκε, υπέμεινε φρικτά βασανιστήρια και εντέλει ξεψύχησε στις 27 Σεπτεμβρίου 1764. Όλα αυτά όμως έγιναν, έχοντας πάντοτε τη μητέρα της στο πλευρό της. Ήθελα λοιπόν να σας ρωτήσω: Με ποιον τρόπο και μέσα από ποιες διαδικασίες έφταναν οι άνθρωποι στην απόλυτη πίστη και αυτοθυσία, να είναι δηλαδή τόσο αφοσιωμένοι στον Θεό; Παναγιώτης Υφαντής: Να διορθώσω κάτι για την περίπτωση της Ακυλίνας, που είναι πραγματικά πολύ δραματική και ωραία, σχεδόν μυθιστορηματική. Ο πατέρας της αλλαξοπίστησε όταν αυτή ήταν βρέφος. Σύμφωνα όμως με το οθωμανικό δίκαιο –επειδή μιλάμε και για μία ανδροκρατούμενη κοινωνία– εφόσον αλλαξοπιστούσε ο αρχηγός της οικογένειας, όλα τα μέλη της οικογένειάς του ανήκαν αυτοδίκαια και αυτόματα στην οθωμανική κοινότητα. Όταν μεγαλώνει η Ακυλίνα και αρχίζουν κάποιοι να την ορέγονται σαν νύφη, αυτή αντιδρά γιατί δεν ήθελε να παντρευτεί μουσουλμάνο. Έτσι ο πατέρας της βρέθηκε πραγματικά σε ένα δίλημμα –γιατί από τη μία ήτανε μουσουλμάνα και από την άλλη δεν ένιωθε έτσι. ∆ηλαδή, ενώ τυπικά ήτανε μουσουλμάνα, δεν ήθελε να προδώσει την πίστη της, ήθελε να παραμείνει πιστή. Εκεί βρέθηκε βοηθός η μητέρα της, όπως ωραία είπες. Τώρα το ερώτημα ήτανε με ποιους τρόπους κάποιος... Αθανασία Μπαλάση: Ναι, σ’ αυτό το σημείο. Παναγιώτης Υφαντής: Κοιτάξτε, και κάτι άλλο που μου έκανε εντύπωση στην αφήγηση, τη μικρή τη δική σου, ότι η μητέρα της ήθελε –είπες– να ακολουθήσει τη χριστιανική πίστη. Αθανασία Μπαλάση: Ναι, την ενθάρρυνε. Παναγιώτης Υφαντής: Κοιτάξτε, εδώ ακόμη και η διατύπωση πολλές φορές μπορεί να θολώσει τα πράγματα... Με ποια έννοια: Η Ακυλίνα μεγάλωνε μέσα σε ένα χριστιανικό σπίτι και η χριστιανικότητα του σπιτιού, ενώ υπάρχει ανδροκρατία, από πού καθορίζεται κυρίως; Αθανασία Μπαλάση: Από τη μητέρα. Παναγιώτης Υφαντής: Μπράβο! Άρα δεν ήρθε κάποια στιγμή να επιλέξει ούτε η Ακυλίνα ούτε η μάνα της. Απλώς μεγάλωνε σε ένα περιβάλλον χριστιανικό, της άρεσε και κάποια στιγμή, όταν μεγάλωσε, αποφάσισε να το υπερασπιστεί. Όπως και να έχει, οι εσωτερικές διεργασίες που οδήγησαν σε αυτό το δραματικό δίλημμα και στη στάση της, που την οδήγησε τελικά και στο θάνατο, παραμένουν εξαιρετικά ενδιαφέρουσες· και είναι πολύ ενδιαφέρουσες, επειδή είναι αθέατες. ∆ηλαδή, δεν μπορούμε εμείς, να ακτινογραφήσουμε τον ψυχισμό ενός ανθρώπου που επιλέγει. Μπορούμε να καταλάβουμε ότι έχει μια βαθιά πίστη, ότι θεωρεί προδοσία (μεγάλη και ασυγχώρητη αμαρτία ενδεχομένως) να αφήσει την πατροπαράδοτη –εν προκειμένω μητροπαράδοση– πίστη και να οδηγηθεί σε αυτό. Σίγουρα υπάρχουν βέβαια και ο έρωτας για τον Χριστό, αλλά υπάρχουν και ψυχολογικές και κοινωνικές παράμετροι... Αθανασία Μπαλάση: Και ηθικές. Παναγιώτης Υφαντής: Και ηθικές, βέβαια· είναι πολυπαραγοντικό το θέμα. Αθανασία Μπαλάση: Αυτό συνδέεται και με τη δεύτερη ερώτησή μου, την οποία εν μέρει την απαντήσατε, αλλά θα ήθελα να την υποβάλω. Η Ακυλίνα δεν αρνήθηκε την πίστη της, μαρτύρησε, θυσιάστηκε και πέθανε. Μήπως το έκανε για να έχει έναν γονιό στο πλευρό της και να μην τον απογοητεύσει; Μήπως ένα κίνητρο, για να μην αλλαξοπιστήσει, ήταν η περηφάνια που θα ένιωθε η μητέρα της; Τελικά, μήπως η απόφαση να οδηγηθεί στο μαρτύριο δεν βασιζόταν μόνο στην πίστη και την ολοκληρωτική αφοσίωση στον Θεό, αλλά είχε και κάποια βαθύτερα ψυχολογικά κίνητρα; Παναγιώτης Υφαντής: Ναι, ήδη απάντησα ότι δεν μπορούμε να βυθομετρήσουμε τον ψυχισμό της Ακυλίνας ούτε να τον ακτινογραφήσουμε για να έχουμε ακριβέστατες απαντήσεις. Αλλά, σας είπα, ότι αυτό είναι που καθιστά τα κείμενα –γιατί για κείμενα μιλάμε τώρα, με βάση αυτά συζητάμε– πιο ενδιαφέροντα. Και το ίδιο ενδιαφέρον μπορεί να βρει κάποιος που μελετάει μια λογοτεχνική περσόνα, ας πούμε έναν ήρωα μυθιστορήματος, που δεν είναι καν ιστορικό πρόσωπο. Στην προκειμένη περίπτωση, εγώ θα έλεγα το αντίθετο. Βλέπω ότι η Ακυλίνα, όπως και άλλα νεαρά παιδιά που επέλεξαν τον θάνατο κόντρα στη βούληση των γονιών τους, προχωρά σε μια πράξη δραματικής χειραφέτησης, ψυχολογικής, απέναντι στη γονεϊκή εξουσία. Αυτή η χειραφέτηση σηματοδοτεί μια πνευματική ενηλικίωση (ψυχολογική και ψυχοσυναισθηματική), η οποία συνδυάζει την αντίδραση στην κοσμική αλλά και στην πατρική εξουσία –γιατί, για ένα παιδί, οι γονείς είναι όλο σύμπαν του. Οπότε, η στιγμή που το παιδί στην εφηβεία φτάνει να πάει κόντρα σε αυτό το σύμπαν, είναι παρά πολύ σημαντική τόσο για τη δική του ανάπτυξη όσο και για τη σχέση του με την εξουσία, την κοσμική στην προκειμένη περίπτωση. Μπορούμε να το δούμε και έτσι.

Νίκος Στυλιανού: Θα ήθελα να κάνω μια ερώτηση για τον νεομάρτυρα Μιχαήλ Μαυρουδή, με τον οποίο ασχοληθήκαμε με την ομάδα μας: Ο Μιχαήλ, ενώ συνομιλούσε με έναν μουσουλμάνο, τον πρόσβαλε και στη συνέχεια οδηγήθηκε στο δικαστήριο και μαρτύρησε. Πιστεύετε ότι με τις πράξεις του αυτές ο Μιχαήλ προκάλεσε τον συνομιλητή του, άρα έμμεσα προκάλεσε και τη μοίρα του; Παναγιώτης Υφαντής: Ναι, σε αρκετά κείμενα βλέπουμε επίδοξους μάρτυρες να λειτουργούν με αυτόν τον τρόπο, γιατί κάποιοι είναι έτοιμοι να οδηγηθούν στο μαρτύριο και είναι σχεδόν μοιραίο ή αναπόφευκτο να το προκαλέσουν είτε συνειδητά είτε ανεπίγνωστα. Εδώ βλέπουμε ότι ο Μιχαήλ τον προκαλεί, διότι είναι έτοιμος για το μαρτύριο και προσπαθεί να βρει τρόπο για να οδηγηθεί σε αυτό. Μπορεί να γίνεται ασυνείδητα αυτό ή και υποσυνείδητα· αλλά, ναι, τον προκαλεί για να τον οδηγήσει γρήγορα στο μαρτύριο. Εδώ πρέπει, όμως, να πούμε και το εξής –για να μην θεωρηθεί ότι πρόκειται για ένα είδος εκβιασμού της αγιότητας και του στεφάνου του μαρτυρίου: Όπως και στους διωγμούς των πρώτων αιώνων, που υπήρχε ένα ζοφερό ιστορικό περιβάλλον, έτσι και στην οθωμανική κοινωνία αυτήν την εποχή, τα πράγματα ήταν ζοφερά, ήταν πολύ δυσάρεστα για τους χριστιανούς, εξαιτίας αυτής της βίας του εξισλαμισμού. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο άνθρωπος –και είναι ψυχολογική αυτή του η αντίδραση– νιώθει την πραγματικότητα, την καθημερινότητά του βάσανο και γι’ αυτό του φαίνεται πιο ελκυστική η δραπέτευση στο επέκεινα. Για έναν χριστιανό δε, που θεωρεί ότι η μέλλουσα πατρίδα του είναι στον ουρανό (η «ουράνια βασιλεία»), αυτό νομιμοποιείται κιόλας. Το υποστηρίζει περισσότερο και θεωρεί ότι αυτό είναι μια εσωτερική, ας το πούμε έτσι, εκπλήρωση ή επιβεβαίωση αυτού που πιστεύει. Γι’ αυτό και γίνεται πιο εύκολο. Αθανασία Μπαλάση: Ποια συναισθήματα και ποιες αντιδράσεις προκλήθηκαν –τόσο στους χριστιανούς όσο και στους μουσουλμάνους– από το μαρτύριο των νεομαρτύρων, της Ακυλίνας στην προκειμένη περίπτωση; Πώς επηρέασε αυτό τον περίγυρό της; Παναγιώτης Υφαντής: Έχουμε ωραίες μαρτυρίες εδώ και σίγουρα τις εντοπίσατε, γι’ αυτό κάνετε αυτή την εύστοχη ερώτηση. Πράγματι τέτοια δραματικά γεγονότα, αιματηρά, που οδηγούν και στον θάνατο, σίγουρα προκαλούν συναισθηματικούς κραδασμούς και εντάσεις διαφορετικού τύπου, βέβαια, στους παριστάμενους ή στους αυτόπτες και αυτήκοους. Στην προκειμένη περίπτωση λοιπόν έχουμε το εξής συγκινητικό: Οι χριστιανοί από τη μια πλευρά λυπούνταν για τα μαρτύρια, αλλά ταυτόχρονα χαίρονταν και υπερηφανεύονταν που εκείνοι άντεξαν τα μαρτύρια, όπως ένα κοριτσάκι, μια έφηβη που αντέχει άφοβη και αψηφά όλες τις δυσκολίες, τον πόνο και τον θάνατο. Πολύ ενδιαφέρον έχει όμως η στάση των μουσουλμάνων: Γνωρίζουμε ότι η Ακυλίνα στη διάρκεια της φυλάκισής της –επειδή χτυπήθηκε πάρα πολύ άσχημα, σωματικά εννοώ, δέχτηκε μεγάλη σωματική βία και ξεψύχησε από τις κακουχίες– προκάλεσε τον θρήνο και στις μουσουλμάνες συγκρατούμενές της. Μάλιστα, επειδή λειτουργούν και αυτές με έναν τρόπο θεοκεντρικό ή έχουν αυτό κυρίως στο νου τους για να σταθμίζουν τα πράγματα, είπαν: «Μεγάλο κρίμα αυτό και θα πέσει πάνω μας». ∆ηλαδή, φοβήθηκαν την τιμωρία (τη θεία τιμωρία του Αλλάχ), διότι βασανίστηκε και ταλαιπωρήθηκε τόσο αυτό το κορίτσι. Έχει πολύ ενδιαφέρον πάντως αυτό που ρωτήσατε. γ. Το φαινόμενο των κρυπτοχριστιανών Χριστίνα Καπίταλη: Θα θέλαμε τώρα να συζητήσουμε για ένα θέμα, παρεμφερές με τους νεομάρτυρες, που αφορά τους κρυπτοχριστιανούς. Αυτές οι περιπτώσεις ανθρώπων, που φαινομενικά ασπάστηκαν τον μωαμεθανισμό αλλά παρέμειναν στα κρυφά χριστιανοί (οι λεγόμενοι «κρυπτοχριστιανοί»), κατατάσσονται στην ίδια κατηγορία με τους νεομάρτυρες; Παναγιώτης Υφαντής: Ναι, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι ανήκουν στην ίδια κατηγορία ανθρώπων, οι οποίοι επέδειξαν μία παθητική αντίσταση απέναντι στην ορμή και στη βία του εξισλαμισμού. Χωρίς οι ίδιοι να χρησιμοποιήσουν βία, κατάφεραν έκτοτε να διατηρήσουν την πνευματική τους ιδιοπροσωπία. Οι μεν νεομάρτυρες χάνοντας τη ζωή τους –και αυτό είναι το μείζον που τους διαφοροποιεί–, οι δε κρυπτοχριστιανοί κρύβοντας την πίστη τους και αποκαλύπτοντάς την αργότερα, όταν οι συνθήκες ήταν καλύτερες. Έτσι καταγράφονται περιπτώσεις ολόκληρων χωριών και περιοχών που αποτελούνταν από κρυπτοχριστιανούς. Υπήρχαν περιοχές όπου οι άνθρωποι εξισλαμίστηκαν και άλλες που, κατά κάποιο τρόπο, απέσπασαν τη συναίνεση του Πατριαρχείου να διατηρήσουν κρυφά την πνευματική τους ταυτότητα, αλλά να συμπεριφέρονται και να έχουν ονόματα μουσουλμανικά. Όταν, όμως, με διάφορες συμφωνίες άλλαξαν οι πολιτικές και ιστορικές συνθήκες, αυτοί αποκάλυψαν ξανά την ταυτότητά τους. ∆ηλαδή ανήκουν σε μία ομάδα, αλλά δεν ταυτίζονται με τους νεομάρτυρες. Ελίζα Κάλτσου: Είναι το ένστικτο επιβίωσης των κρυπτοχριστιανών ανήθικο; Στο κάτω-κάτω χάρη σε αυτούς δεν υπάρχει ο Χριστιανισμός μέχρι και σήμερα;

Παναγιώτης Υφαντής: Όχι, σε καμία περίπτωση δεν είναι ανήθικο. ∆εν κατηγορούνταν οι κρυπτοχριστιανοί, γιατί από αδυναμία ή από φόβο δεν επέλεξαν τον δρόμο του μαρτυρίου. Απλώς, το παράδειγμά τους ή μάλλον η στάση τους δεν ταιριάζει με ένα παράδειγμα δοξολογούμενο και αξιομίμητο ήδη από την εποχή του Ευαγγελίου· το να συνδυάζεται, δηλαδή, η ομολογία (ότι είναι κάποιος Χριστιανός) με το μαρτύριο, καθώς συχνά η δημόσια ομολογία οδηγεί και στο μαρτύριο. Πάρτε για παράδειγμα τον Στέφανο τον Πρωτομάρτυρα, ο οποίος μίλησε και επιτίμησε τους συμπατριώτες του για την αδιαφορία τους απέναντι στον Χριστό και, φυσικά, λιθοβολήθηκε. Αυτό είναι ένα αρχετυπικό γεγονός, το οποίο βρίσκει μεγάλη εφαρμογή και πάρα πολλές μιμήσεις στην περίπτωση των μαρτύρων. Τώρα, στην περίοδο των πρώτων διωγμών, που η Εκκλησία ήταν ακόμη με «ξύλινα πόδια», σε ένα περιβάλλον πολύ εχθρικό και αριθμητικά πολύ μικρότερη, κάποιοι αναρωτήθηκαν πώς είναι δυνατόν να επιβιώσει. Ένας Λατίνος χριστιανός στοχαστής είπε ότι «το αίμα των μαρτύρων είναι το σπέρμα της Εκκλησίας». Είναι ποιητικό αυτό, βέβαια, και λίγο υπερβολικό. Θέλει να δείξει, όμως, πως η Εκκλησία μπορεί να επιβιώσει σαν ένα δεντράκι που ποτίζεται από το αίμα των μαρτύρων, έτσι το παρουσίασε. ∆είχνει ακριβώς πως πάει κόντρα στις συνθήκες ή στους αριθμούς. Εγώ δεν πιστεύω πως η Εκκλησία σώθηκε από τους κρυπτοχριστιανούς, γιατί ήταν λίγοι αριθμητικά για να τη διασώσουν. Υπάρχουν, εννοώ, και άλλοι παράγοντες που δεν μετριούνται με αριθμητικά μεγέθη. Μακρίνα Σαββουλίδου: Είναι αμαρτία των κρυπτοχριστιανών το γεγονός ότι, σε αντίθεση με τους νεομάρτυρες, ασπάστηκαν φαινομενικά τον Ισλαμισμό για να γλιτώσουν από τα βασανιστήρια και τον θάνατο; Παναγιώτης Υφαντής: Όχι, δεν είναι αμαρτία, αυτό είναι ξεκάθαρο. Αυτοί οι άνθρωποι δεν έκαναν μία αυθαίρετη επιλογή, αφού ζήτησαν τη συνδρομή πνευματικών και κυρίως του πνευματικού κέντρου της εποχής, που ήταν το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Έχουμε, σύμφωνα με τα ιστορικά τεκμήρια, κάποιες επιστολές από χωριά τα οποία βρίσκονταν κυριολεκτικά στο έλεος της οθωμανικής βίας και της μανίας του εξισλαμισμού. Το Πατριαρχείο κώφευσε στις δύο πρώτες επιστολές. Αλλά, όταν διαπιστώθηκε ότι αυτό το φαινόμενο φούντωνε και εξαπλωνόταν, σκέφτηκε πιο ψύχραιμα και νηφάλια και τους έδωσε τη συναίνεσή του. Άρα δεν έκαναν κάτι παράνομο ούτε παράτυπο ή αμαρτωλό. Η διαφορά παραμένει στο ότι οι άλλοι έκαναν κάτι πιο θαρραλέο. Αλλά και οι κρυπτοχριστιανοί αυτό που ήθελαν ήταν να σώσουν, όχι την περιουσία τους, αλλά τη ζωή τους ή τη ζωή των παιδιών τους. ∆εν είναι κακό αυτό το πράγμα· κινδύνευαν με λουτρό αίματος εκεί, για αυτό διάλεξαν αυτόν τον δρόμο. Μακρίνα Σαββουλίδου: Εμένα όμως αυτή η κατάσταση μου θυμίζει την τριπλή άρνηση του Πέτρου, η οποία θεωρήθηκε αμαρτία. Παναγιώτης Υφαντής: Ναι, αλλά η τριπλή άρνηση του Πέτρου συγχωρέθηκε από τον ίδιο τον Χριστό, ο οποίος ήταν το θύμα της προδοσίας. Θυμόμαστε από το Ευαγγέλιο ότι αργότερα του επιβεβαίωσε, με τον δικό του τρόπο ο Χριστός, ότι τον είχε συγχωρέσει. Η τριπλή άρνηση του Πέτρου χρησιμοποιήθηκε ως επιχείρημα από τον Νικόδημο τον Αγιορείτη, ο οποίος είναι και ο βιογράφος των περισσότερων νεομαρτύρων που ξέρουμε, για να οδηγήσει κάποιους στο μαρτύριο· προκειμένου, τάχατες (γιατί αυτό δεν στέκεται πουθενά), να εξιλεωθούν από το αμάρτημα της αποστασίας. Αυτό είναι μία επινόηση, όμως και δεν τεκμηριώνεται· ήταν ένα επιχείρημα, για να βοηθήσει ανθρώπους που –ενώ ήταν από χρόνια αποστάτες– γυρνούσαν στην Εκκλησία και να οδηγηθούν στο μαρτύριο.

δ. Ζητήματα αξιοπιστίας των πηγών Σταυρούλα Αλεξίου: Εγώ, κύριε Υφαντή, θα ήθελα να πάμε σε έναν άλλο κύκλο ερωτήσεων για ένα άλλο θέμα που μας απασχόλησε, το ζήτημα της αξιοπιστίας των πηγών. Πώς μπορούμε να είμαστε σίγουροι, ότι όλες αυτές οι μαρτυρίες είναι αξιόπιστες και όχι φουσκωμένες με επιπλέον πληροφορίες, για να περαστούν ηθικά διδάγματα στους υπόλοιπους; Παναγιώτης Υφαντής: Πολύ ωραία ερώτηση· πάμε στην κριτική προσέγγιση των πηγών. Η ερώτηση υπενθυμίζει κάτι πολύ βασικό. Ό,τι εμείς γνωρίζουμε –το είπα, ίσως, βιαστικά και προηγουμένως– για αυτά τα πρόσωπα προέρχεται κυρίως μέσα από κείμενα. Αυτά τα κείμενα γράφονται από συγκεκριμένα πρόσωπα, τα οποία έχουν συγκεκριμένους σκοπούς. Εν προκειμένω, γράφονται κυρίως από έναν χριστιανό αγιορείτη μοναχό, τον άγιο Νικόδημο, ο οποίος απευθύνεται σε συγκεκριμένο κοινό. Έξω από το κοινό, μπορεί όλα αυτά να φαίνονται κάπως παράδοξα ή να μην γίνονται κατανοητά, αλλά η αξιοπιστία παραμένει στο μέτρο που υπάρχει ένας συγκεκριμένος σκοπός. Ο σκοπός είναι να παραδειγματιστούν οι αναγνώστες του «Νέου Μαρτυρολόγιου» –και οι σύγχρονοι, κυρίως αυτοί, και οι μελλοντικοί. Οπότε η αξιοπιστία ελέγχεται στο μέτρο που ο συγγραφέας –για να καταστήσει το παράδειγμά τους πιο ελκυστικό, συγκινητικό και συγκλονιστικό– το φορτώνει με κάποιες λεπτομέρειες δικές του. Εγώ, μελετώντας αυτά τα κείμενα, διαπιστώνω ότι τελικά έχουν μια λιτότητα. Όμως ελέγχονται ως προς την αξιοπιστία τους, κυρίως εκείνα τα σημεία που ο συγγραφέας (εν προκειμένου ο Νικόδημος) βάζει στο στόμα των νεομαρτύρων θεολογικές έννοιες. Παραδείγματος χάριν: Κατά τον διάλογο του νεομάρτυρα με τον δικαστή ή με τον δήμιο ή με κάποιους μουσουλμάνους οι οποίοι εμπλέκονται μαζί του σε κάποιο διάλογο ή αντιπαράθεση θεολογική, τον παρουσιάζει λόγιο. ∆εν είναι δυνατόν, όμως, να είναι λόγιος... Αυτό το βλέπουμε και σε άλλα κείμενα αγιολογικά, οπού φέρ’ ειπείν ένας αγράμματος –αλλά ευσεβέστατος και ενάρετος μοναχός– μιλάει σαν να έχει βγάλει το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης! Σε αυτές τις περιπτώσεις βλέπουμε πως η σκοπιμότητα πολλές φορές θολώνει την αξιοπιστία, με την έννοια ότι δεν μπορεί αυτός ο μάρτυρας ή ο μοναχός να μιλάει με αυτόν τον τρόπο. Αυτό, βέβαια, συμβαίνει γιατί εξυπηρετεί κάτι· και πρέπει να κατανοηθεί μέσα σε αυτό το πλαίσιο των σκοπιμοτήτων που εξυπηρετεί το κείμενο, την αναγνωστική μοίρα του οποίου, εν πολλοίς, καθορίζει ο συντάκτης. Χριστίνα Καπίταλη: Είναι γεγονός ότι η λογοτεχνία (και γενικά ό,τι καταγράφεται) επιφυλάσσει μια μορφή αθανασίας. Μήπως η καταγραφή του μαρτυρίου και του βίου των νεομαρτύρων αποσκοπούσε σε αυτήν την αθανασία προσώπων και γεγονότων, έτσι ώστε αργότερα να διαβαστούν, να μελετηθούν και να τιμηθούν αναλόγως; Παναγιώτης Υφαντής: Ναι, και είναι πάρα πολύ σημαντική αυτή η λειτουργία. Η αθανασία, στο πλαίσιο αυτό το νοηματικό που συζητάμε τώρα, έχει να κάνει με τη διατήρηση της μνήμης. Οποιοσδήποτε γράφει τον βίο ενός μάρτυρα, ενός νεομάρτυρα ή ενός αγίου, θέλει να μνημειώσει το παράδειγμά του· να το κάνει μνημείο, να μείνει αναλλοίωτο και να αποτελέσει παράδειγμα στους σύγχρονους ή στους μελλοντικούς του αναγνώστες. Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφερθεί και κάτι άλλο: Η λειτουργία της μνήμης στην Εκκλησία έχει έναν κομβικό ρόλο. Για κάποιους, βέβαια, η μνήμη μεταφράζεται εμπειρικά· δηλαδή, οι ίδιοι τη βιώνουν σαν μία στείρα παραδοσιαρχία και κοιτάνε μονίμως το παρελθόν. Όμως, όχι. Όταν μιλάμε για διατήρηση της μνήμης, εννοούμε κυρίως τη συνέχεια. Ας σκεφτούμε ότι η Εκκλησία από μόνη της επιδιώκει τη συνέχεια της μνήμης και τη διατήρησή της μέσα από την επαναλαμβανόμενη υπενθύμιση και γιορτή συγκεκριμένων γεγονότων αλλά και προσώπων. Σκεφτείτε ότι η Εκκλησία μετρά τον χρόνο της γύρω από δύο άξονες: ο ένας είναι να θυμίζει και να θυμάται τα ιερά και σημαντικά γεγονότα της Καινής ∆ιαθήκης και ο άλλος να θυμίζει, να θυμάται και να γιορτάζει τη μνήμη αυτών των προσώπων, καθιστώντας τους έτσι αθάνατα μέσα στον ιστορικό χρόνο μέσω της αναδιήγησης του παραδείγματός τους. Χριστίνα Καπίταλη: Υπήρχαν, αντίστοιχα, περιπτώσεις ανθρώπων από την οθωμανική κοινότητα που μαρτύρησαν για τον Χριστιανισμό; Παναγιώτης Υφαντής: Υπήρχαν, ναι· από την αρχαία εποχή ακόμα, επειδή το μαρτύριο ήταν ένα θέαμα πολύ δραματικό –αν κανείς το δει σαν δρώμενο– που συγκλόνιζε τους θεατές και προκαλούσε συναισθηματικούς κραδασμούς. Έτσι λοιπόν υπήρξαν πολλοί δήμιοι –στο Μαρτυρολόγιο σημειώθηκαν πολλοί– οι οποίοι θαύμαζαν τόσο την καρτερία και το θάρρος του μάρτυρα, που έφταναν σε σημείο να πουν ότι «αυτός ο άνθρωπος δεν είναι δυνατόν να υποβάλλεται σε τέτοιο ψυχοσωματικό μαρτύριο και να αντέχει· βοηθιέται από κάπου αλλού». Οπότε ομολογούσαν τον Θεό, που έδινε δύναμη σε αυτούς τους ανθρώπους κατά τη διάρκεια των βασανιστηρίων και της εκτέλεσης, κι έτσι όχι μόνο έπαυαν να επιτίθενται στους χριστιανούς αλλά αργότερα βαπτίζονταν οι ίδιοι χριστιανοί. Στην προκειμένη περίπτωση υπήρχαν κάποιοι που θεωρούσαν ότι οι χριστιανοί βασανίζονται και κατηγορούνται άδικα. Οπότε συγκινούνταν και από τον Χριστό· μάθαιναν και ρωτούσαν για Εκείνον και τελικά βαπτίζονταν

χριστιανοί. Υπάρχουν περιπτώσεις, τις οποίες γνωρίζουμε, μουσουλμάνων που έγιναν χριστιανοί και στη συνέχεια μαρτύρησαν. Είναι μία ιδιαίτερα συγκινητική ομάδα ανάμεσα στους νεομάρτυρες. ∆ιότι στην πραγματικότητα διαλέγουν να ενταχθούν σε μια κοινότητα, στην οποία –λόγω της εποχής– θα αντιμετωπίζονταν με καχυποψία, αφού θα μπορούσαν κάλλιστα να είναι πράκτορες. ∆εν ήταν λίγες οι φορές που η χριστιανική κοινότητα ήταν καχύποπτη απέναντί τους. Αλλά, τελικά, εξαιτίας της πίστης τους σε αυτήν, έγιναν μάρτυρες της βίας των πρώην αδελφών τους, των μουσουλμάνων. Ελίζα Κάλτσου: Όπως γνωρίζετε, ασχοληθήκαμε και εμείς με τους βίους των νεομαρτύρων. Ωστόσο, ερευνήσαμε πηγές που ιστορούσαν τα γεγονότα μόνο από τη σκοπιά των Χριστιανών. Οι Οθωμανοί, οι οποίοι με τόση δυσμένεια αντιμετωπίζονται από την πλευρά που εξετάσαμε, πώς καταγράφουν τα γεγονότα στα δικά τους βιβλία; Παναγιώτης Υφαντής: Οι νεομάρτυρες ήταν άνθρωποι που παρανόμησαν· σύμφωνα με το οθωμανικό δίκαιο, αυτοί οι άνθρωποι ήταν παράνομοι. Θα σας φέρω ένα παράδειγμα πολύ χαρακτηριστικό: Ένας νεομάρτυρας καθόταν σε ένα καφενείο και έπαιζε με έναν συνομήλικό του Τούρκο. Έχοντας πιεί λίγο παραπάνω ο Ορθόδοξος, παίρνει το σκουφί του Οθωμανού, το φοράει και κάνει αστεία. Ένας άλλος, όμως, που τους έβλεπε από ένα διπλανό τραπέζι, μπορούσε κάλλιστα να πάει σε αυτόν τον νεαρό και να του πει πως πρέπει να αιτιολογήσει στον δικαστή –ο οποίος ήταν Τούρκος– γιατί χρησιμοποίησε αυτό το θρησκευτικό στοιχείο ταυτότητας του Μουσουλμάνου, εφόσον δεν είναι. Άρα αυτή είναι η στάση των Οθωμανών: τους θεωρούν παράνομους. Αναλόγως, στα αρχαία μαρτύρια κατά τους διωγμούς οι μάρτυρες αντιμετωπίζονταν ως κοινωνικοί επαναστάτες, ως πολιτικά ανυπάκουοι. Απλούστατα, γιατί δεν θυσίαζαν στον αυτοκράτορα, ο οποίος ήταν η πηγή και ο ένσαρκος νόμος· «η καρδιά του κράτους», θα λέγαμε. Ήταν σαν να αρνιούνται την κρατική εξουσία. Για αυτόν τον λόγο και δεν τιμούσαν οι χριστιανοί τους νεομάρτυρες κατά την περίοδο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Φανταστείτε την οργή των Οθωμανών, όταν θα βλέπαν πως δόξαζαν τους καταδίκους τους. Αθανασία Μπαλάση: Οι ιστορίες των νεομαρτύρων βασίζονταν σε αληθινά γεγονότα ή αποτέλεσαν ένα είδος μυθοπλασίας, προκειμένου να παραδειγματιστεί αλλά και να πάρει θάρρος ο λαός και να αντιληφθεί τη δύναμη της πίστης; Μήπως, δηλαδή, είχαν κυρίως συμβολικό χαρακτήρα; Εννοώ τότε, όχι τώρα. Παναγιώτης Υφαντής: Κοιτάξτε· ειδικά για τους νεομάρτυρες, έχουμε κείμενα που γράφτηκαν για αυτούς από σύγχρονούς τους, και μάλιστα από τον Άγιο Νικόδημο, ο οποίος πολλούς από αυτούς τους είχε γνωρίσει. Αυτός έμενε στο Άγιο Όρος όπου κατέφευγαν πάρα πολλοί χριστιανοί που είχαν αλλαξοπιστήσει, και στη συνέχεια μεταμελούνταν, συγκλονίζονταν και έλεγαν: «Εγώ θέλω τη βοήθεια κάποιου πνευματικού και γι’ αυτό θα πάω να μετακομίσω στο Άγιο Όρος». Όταν πήγαιναν λοιπόν εκεί, τους υποδέχονταν κάποιοι πατέρες

φημισμένοι, οι οποίοι ρωτούσαν κάποια στοιχεία, μάθαιναν την περιπέτεια τους από πρώτο χέρι, δηλαδή κρατούσαν σημειώσεις, τους καθοδηγούσαν πνευματικά και τους προετοίμαζαν για το μαρτύριο. Από αυτές τις σημειώσεις προκύπτουν μετά οι βιογραφίες των νεομαρτύρων. Οπότε έχουμε έναν βαθμό αξιοπιστίας, που είναι ισχυρός, αλλά έχουμε και άλλα τεκμήρια που επιβεβαιώνουν τοποθεσίες, γεγονότα ή σχέσεις, γιατί ήταν και αρκετά πρόσφατα. Αθανασία Μπαλάση: Επομένως δεν ήταν αφηγήματα του λαού. Παναγιώτης Υφαντής: Όχι, σίγουρα δεν ήταν· δεν είναι μύθος αυτό, είναι πραγματικά γεγονότα, μολονότι ο τρόπος με τον οποίο γράφονται, για να μνημειωθούν, μπορεί να έχει και κάποιες προσθήκες του συγγραφέα. Αθανασία Μπαλάση: Πώς γνωρίζουμε μόνο για κάποιους νεομάρτυρες, πώς έμειναν μόνο αυτοί στην ιστορία; Τι είναι αυτό που τους διαφοροποιεί και τους κάνει πιο σημαντικούς, και γιατί μαθαίνουμε μόνο για αυτούς; Οι υπόλοιποι, που δεν αλλαξοπίστησαν, γιατί δεν έμειναν στην ιστορία; Και όσους έμειναν στην ιστορία, τους αναγνωρίζουμε όλους ως αγίους; Παναγιώτης Υφαντής: Μπορεί να υπήρχαν κι άλλοι, δεν το ξέρουμε. Μελετήσατε το υποσύνολο των νεομαρτύρων που έχουν σχέση με τη Θεσσαλονίκη. Υπάρχουν μαρτυρίες για άλλους, που έζησαν και μαρτύρησαν αλλού. Στον Νικόδημο τον Αγιορείτη υπάρχουν 94 νεομάρτυρες που βιογραφούνται, άντρες και γυναίκες· δεν κατάγονται όλοι από δω ούτε μαρτυρούν όλοι στη Θεσσαλονίκη. Υπάρχουν και σε άλλες περιοχές του ελλαδικού χώρου, αλλά και ευρύτερα. Αθανασία Μπαλάση: ∆εν εννοούσα για όλη την Ελλάδα, αλλά για την περιοχή της Θεσσαλονίκης και της Μακεδονίας. Ήτανε μόνο αυτοί οι νεομάρτυρες; Γιατί ξέρουμε μόνο αυτούς; Κρίθηκε πιο σημαντική η μαρτυρία τους ή ο τρόπος που μαρτύρησαν; Παναγιώτης Υφαντής: Όχι, όχι· γιατί απλούστατα κάποιος έμαθε για την περίπτωσή τους, συγκέντρωσε πληροφορίες και αποφάσισε να γράψει. Μπορεί να υπήρχαν και άλλοι, που δεν έτυχε να αφήσουν κάποιο αποτύπωμα, εννοώ ψηλαφητό. Αθανασία Μπαλάση: Και όσους άφησαν ένα αποτύπωμα τους γνωρίζουμε όλους ως αγίους; Παναγιώτης Υφαντής: Ναι, αναγνωρίζονται όλοι ως άγιοι. Έχουν τιμηθεί όλοι ως άγιοι, εξ’ ου και το όνομα «νεομάρτυρες», το οποίο σημαίνει ότι έχουν μια θέση στο αγιολόγιο.

ε. Η μαρτυρία σήμερα Μακρίνα Σαββουλίδου: Θα ήθελα τώρα να σας εισάγω σε μία νέα ενότητα ερωτήσεων, που έχει να κάνει με τη μαρτυρία σήμερα, αντιπαραβάλλοντας έτσι την εποχή στην οποία μαρτύρησαν οι νεομάρτυρες με τη σημερινή. Η ερώτησή μου είναι η εξής: Θεωρείτε πως η εποχή στην οποία μεγάλωσαν οι νεομάρτυρες και ο κοινωνικός τους περίγυρος, έπαιξε τον πιο βασικό ρόλο για την απόφασή τους; Αυτός είναι και ο λόγος που στη σύγχρονη εποχή σχεδόν κανείς δεν θα μαρτυρούσε για την πίστη του; Παναγιώτης Υφαντής: Για το τελευταίο δεν είμαι σίγουρος, γιατί υπάρχουν άνθρωποι που μαρτυρούν και σήμερα για την πίστη τους. Αλλά είμαι σίγουρος για το γεγονός ότι το κοινωνικό πλαίσιο έπαιξε έναν καθοριστικό ρόλο. Στην περίοδο αυτή που μελετήσατε, ήταν πολύ πιο δυνατή η αίσθηση και η σημασία της κοινότητας. ∆ηλαδή, οι άνθρωποι αυτοπροσδιορίζονταν κυρίως ως μέλη μιας κοινότητας και όχι ως ατομικές μονάδες. Αυτό έχει και τα θετικά και τα αρνητικά του. Ξέρουμε ότι ο νεομάρτυρας ήτανε πιστός χριστιανός, γιατί ανήκε στην κοινότητα αυτή και η ταυτότητά του καθοριζόταν από την κοινή πίστη που είχε με άλλους χριστιανούς. Σε αντίθεση με τη σημερινή εποχή που, όπως ξέρετε, επικρατεί η ατομικότητα. Υπάρχει και σήμερα θρησκευτικότητα, αλλά δεν έχει αυτές τις κοινωνικές συλλογικές δεσμεύσεις που είχε κάποτε. Σήμερα ο καθένας μπορεί να πει «Εγώ κάνω αυτό, εγώ καθορίζω τι θα κάνω, εγώ καθορίζω πώς θα θρησκεύω», ενώ τότε ήτανε πιο καθορισμένο από την κοινότητα. Σταυρούλα Αλεξίου: Μετά το 1840, πού γνωρίζουμε ότι μαρτυρά ο τελευταίος νεομάρτυρας, ο Άγιος Γεώργιος, τι γίνεται; ∆εν υπάρχουν άλλοι νεομάρτυρες στον ελλαδικό χώρο; Και, αν ναι, γιατί κανείς μας δεν γνωρίζει για το έργο τους και τη θυσία τους; Παναγιώτης Υφαντής: Ο Άγιος Γεώργιος θεωρείται πως είναι ο τελευταίος νεομάρτυρας –ή χαρακτηρίζεται έτσι, εάν δεχθούμε ότι τα χρονικά όρια του φαινομένου υπαγορεύονται από τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον ελλαδικό χώρο. Και αυτό όμως δεν είναι κάτι πάγιο, καθώς το 1840 πάρα πολλές περιοχές ήταν ακόμη υπό τον οθωμανικό ζυγό. Κάποιες άλλες, βέβαια, είχαν την ελευθερία τους (η «παλιά Ελλάδα» που λέμε). Εν πάση περιπτώσει, μπορεί να είναι ο τελευταίος στον ελλαδικό χώρο, αλλά δεν είναι ο τελευταίος γενικά. Έχουμε πολλούς νεομάρτυρες και στον εικοστό αιώνα. Στην έκθεση, εδώ, είδα εικόνες για ανώνυμους τραπεζούντιους νεομάρτυρες του Πόντου· όπως, επίσης, έχουμε μεγάλα νέφη νεομαρτύρων και στην περίοδο των ολοκληρωτισμών –να το πω έτσι– του εικοστού αιώνα. Άνθρωποι που μαρτύρησαν για την χριστιανική τους πίστη, άσκησαν κριτική ή αντιστάθηκαν σε μια ιδεολογία ή σε έναν ολοκληρωτισμό, ο οποίος τους αρνούνταν αυτό το δικαίωμα ή δεν άντεχε στην κριτική. Έχουμε μάρτυρες και στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί, όπως και σε χώρες του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού». Ελεάνα Μπλόσκα: Ποιος είναι ο συνολικός αριθμός των νεομαρτύρων μέχρι σήμερα; Επίσης, γνωρίζουμε αν τον τελευταίο αιώνα υπήρξαν νεομάρτυρες ακόμα και εκτός Ελλάδος; Παναγιώτης Υφαντής: Μέχρι πριν μερικά χρόνια, τα τελευταία δέκα-δεκαπέντε, ήταν περίπου εκατόν εξήντα (160) οι νεομάρτυρες. Τα νεότερα όμως χρόνια αναγνωρίζονται και άλλοι. Ιδιαίτερα με την αναγνώριση των νεομαρτύρων της Νάουσας, όπου συνέβη κάτι αντίστοιχο με την Έξοδο του Μεσολογγίου, έχουν ξεπεράσει τους χίλιους. Και βέβαια υπάρχουν νεομάρτυρες και αλλού, και εξακολουθούν να υπάρχουν και σήμερα. στ. Η κοινωνική διάσταση της μαρτυρίας Νικόλας Ιωσηφίδης: Τώρα θα περάσουμε σε έναν κύκλο ερωτήσεων για την κοινωνική διάσταση της μαρτυρίας. Πιστεύετε πως η σημερινή Ορθόδοξη Εκκλησία υμνεί με τον κατάλληλο τρόπο τα μαρτυρία αυτών των νεομαρτύρων για τη θρησκεία τους; Παναγιώτης Υφαντής: Τώρα, ο ύμνος είναι σχετικός... Σίγουρα, το παράδειγμα των νεομαρτύρων θα μπορούσε κάλλιστα να υμνηθεί και διαφορετικά: Να τονιστεί περισσότερο το ότι πάλεψαν για την εσωτερική τους ελευθερία, να είναι παραδείγματα θάρρους και αντίστασης, και όχι τόσο ηθικά παραδείγματα· δηλαδή, να μην λέμε: «Α, τι καλοί! κι εντάξει...» ή να μην παρουσιάζονται σαν super ήρωες. Όταν κάποιον τον παρουσιάζεις super ήρωα, στην πραγματικότητα τον γδύνεις από την ανθρωπότητά του· τον κάνεις μύθο, τον κάνεις σύμβολο αόριστο. Νομίζω ότι θα μπορούσε, επίσης, να τονιστεί η κοινωνική διάσταση, να τονιστούν οι κοινωνικές πτυχές της παρουσίας τους: Ότι αυτοί οι άγιοι βγήκαν μέσα από τα σπλάχνα του κοινωνικού σώματος· ήταν φτωχοί, ήταν βιοπαλαιστές. Αυτά νομίζω ότι αξίζει να τονιστούν περισσότερο. Χριστίνα Καπίταλη: Ποια μπορεί να είναι η στάση, η άποψη ή η μαρτυρία της Εκκλησίας στα δεδομένα της σημερινής εποχής και του σύγχρονου κόσμου;

Παναγιώτης Υφαντής: Η Εκκλησία έχει ένα μήνυμα το οποίο είναι διαχρονικό: μιλάει για την αγάπη, την καλοσύνη, την αδελφοσύνη και την ενότητα. Αυτό το διαχρονικό μήνυμα κατά καιρούς καλείται, όχι ακριβώς να το τροποποιήσει, αλλά να το μεταφράσει με τους όρους κάθε εποχής και ανάλογα με τις εντάσεις που ζει η εποχή. Για παράδειγμα, στο θέμα των νεομαρτύρων που συζητάμε –και με δεδομένο ότι σήμερα έχουμε πάρα πολλά προβλήματα φανατισμού, ρατσισμού, μισαλλοδοξίας, ολοκληρωτισμών που επανέρχονται και βίαιων εκδηλώσεων όλων αυτών– η Εκκλησία κάλλιστα θα μπορούσε να πει ότι αυτοί οι άνθρωποι, καταρχάς, δεν ήταν μόνο ορθόδοξοι, δεν ήταν κατά ανάγκη Έλληνες. Αλλά, ενώ προέρχονταν και από διαφορετικές κοινότητες, παρόλα αυτά όμως προσευχήθηκαν ακόμη και για τον εχθρό. Να πει επίσης και το πολύ απλό: ότι ο Χριστός δεν ήταν Έλληνας! Θα πρέπει να το θυμίζει αυτό σε εποχές που υπάρχει τόσο έντονη ξενοφοβία· είναι υποχρέωσή της να πει ότι ο Χριστός ήταν Εβραίος, όπως και οι μαθητές του. Πράγματα απλά, που μπορούν να λειτουργήσουν σε ένα επίπεδο συλλογικό πολύ διαφορετικά· να έχουν αντίκρισμα ειδικά σε μια τέτοια εποχή. Οι Ναζί, για παράδειγμα, είχαν αμφισβητήσει την εθνική καταγωγή του Χριστού για τους δικούς τους λόγους. Εμείς πρέπει να το θυμίσουμε τώρα. Ειδικά σε αυτούς που νομίζουν ότι, αν δεν είσαι Έλληνας, είσαι ένα τίποτα και όλοι οι άλλοι είναι κατώτεροι. Χριστίνα Καπίταλη: Ποια μπορεί να είναι η συμβολή ή η μαρτυρία της Εκκλησίας σε ζητήματα που αφορούν τόσο τους πιστούς όσο και ολόκληρη την κοινωνία, όπως ο ρατσισμός, οι προκαταλήψεις και τα όμοια; Παναγιώτης Υφαντής: Μέσα στην Εκκλησία όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι· δεν θα κοινωνήσει πρώτος ο πιο πλούσιος ή ο πιο αναγνωρισμένος. Όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι απέναντι στα μάτια και στη φροντίδα του Θεού. Αυτό πρέπει να το τονίσει! Ακόμη και οι μάρτυρες, αυτοί οι ταπεινοί άνθρωποι, το τονίζουν αυτό. Η Εκκλησία στηρίζεται στην καθολικότητα και στην ενότητα. ∆εν μπορούμε να μιλάμε για Χριστιανισμό ή για πρότυπα αγιότητας, χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη μας τον αγώνα τους ή το προσωπικό τους παράδειγμα για την ενότητα και την αγάπη. Ευτυχία Τολίδη: Πιστεύετε ότι στην εποχή που ζούμε και βιώνουμε αυτήν την παρατεταμένη κρίση, θα μπορούσαν να συμβάλλουν κάπως οι νεομάρτυρες, αν υπήρχαν; Παναγιώτης Υφαντής: Κοιτάξτε· ζούμε σε μια εποχή κρίσης, όπως το είπατε. Ζήσαμε μια οικονομική κρίση τεράστια –και ακόμη την περνάμε ως χώρα και ως κοινωνία– και ταυτόχρονα βιώνουμε τις οδυνηρές συνέπειές ενός ιού, ο οποίος κατά κάποιο τρόπο μοιραία μας έκανε να ξεχάσουμε ότι είμαστε άνθρωποι· να είμαστε με τους διπλανούς μας, να μιλάμε να χαιρετιόμαστε και να αγαπιόμαστε. Οι νεομάρτυρες μας δείχνουν με το παράδειγμά τους την καρτερία, την υπομονή αλλά και την επιμονή στον αγώνα για τη διατήρηση αυτών που είναι για εμάς σημαντικά. Είναι παραδείγματα αγωνιστικότητας και, βέβαια, παραδείγματα μη χρήσης βίας. Αυτό είναι επίσης σημαντικό και για το ερώτημα (ποια είναι η μαρτυρία και η αξιοποίηση του παραδείγματος των νεομαρτύρων) της προηγούμενης συμμαθήτριας σου. ∆εν χρησιμοποιούμε βία! ζ. Η μαρτυρία ως προσωπική υπόθεση Νικόλας Ιωσηφίδης: Ο τελευταίος κύκλος ερωτήσεων θα επιχειρήσει να διερευνήσει τη μαρτυρία σε πιο προσωπικό επίπεδο. Πιστεύετε πως σήμερα κάποιος άνθρωπος αξίζει να μαρτυρήσει για τις αξίες και τις ιδεολογίες του; Παναγιώτης Υφαντής: Από ό,τι βλέπουμε στην πραγματικότητα, ναι. Τώρα, αν το κίνητρο ή η αξία του ή η ιδεολογία του είναι αντάξια της θυσίας, το συζητάμε. Γιατί υπάρχουν και άνθρωποι που χρησιμοποιούν ή θυσιάζουν τη ζωή τους, για να υπηρετήσουν το κακό, για να κάνουν ζημιά στους άλλους. Σε αυτήν την περίπτωση, εγώ δεν πιστεύω ότι αξίζει να χάσει τη ζωή του κάποιος γι’ αυτό, αλλά κάποιοι το κάνουν. Χριστίνα Καπίταλη: Υπάρχουν και στον τρέχοντα αιώνα άνθρωποι, οι οποίοι είναι ικανοί –προκειμένου να μην αλλαξοπιστήσουν– να μαρτυρήσουν κυριολεκτικά και μεταφορικά; Παναγιώτης Υφαντής: Μεταφορικά, θα μπορούσαμε να πούμε πως μάρτυρες είναι όλοι αυτοί που σιωπηλά αντέχουν σε πειρασμούς. Το κυριολεκτικό μαρτύριο, βέβαια, είναι πραγματικό και το βλέπουμε· ενώ το άλλο είναι κάπως αθέατο. Ξέρουμε σήμερα ότι σε περιοχές, όπου ευδοκιμεί ένας επιθετικός Ισλαμισμός, με πρόφαση θρησκευτική και στόχευση κυρίως πολιτική, υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που μαρτυρούν. Έχουμε μάρτυρες στη Συρία, στη Λιβύη, στο Αφγανιστάν και σε άλλες περιοχές, όπου εκδηλώνεται μια τέτοια επιθετική εκδοχή της θρησκευτικής τρομοκρατίας, η οποία παίρνει τη μορφή διωγμού κυρίως των Χριστιανών. Ελίζα Κάλτσου: Αφού σας ευχαριστήσουμε, για μια ακόμη φορά, που συζητήσατε μαζί μας, θα ήθελα να σας

υποβάλω ένα τελευταίο, πιο προσωπικό, ερώτημα: Εσείς θα θυσιάζατε τη ζωή σας στον βωμό των πεποιθήσεών σας; Παναγιώτης Υφαντής: Αν και δεν πιστεύω πως η πίστη ταυτίζεται με τις πεποιθήσεις, θα ήθελα να είμαι σε θέση να το κάνω αν χρειαστεί. Ωστόσο, για να γίνει αυτό, νομίζω ότι χρειάζεται ένα είδος «ιερής τρέλας», μιας «μωρίας», όπως λέει ο Παύλος· της μωρίας για τον Χριστό και της βοήθειας από Αυτόν. Κι ελπίζω να είμαι αρκετά τρελός εκείνη τη στιγμή...

Επιστολή από τη Χριστίνα Παπαθέου-∆ουληγέρη Με αφορμή κείμενα για τη νεομάρτυρα Ακυλίνα μαθητριών (Αλκμήνης Μπακαλιού, Χριστίνας Καπίταλη, Ηλέκτρας Μητακίδου, Μελίνας Μπλέτσα, Νικολέττας Παπαβασιλείου και Αθανασίας Μπαλάση), που δημοσιεύθηκαν στο Νεογράφημα τ. 23 πλαισιωμένα από εικόνα της που ιστόρησε η ζωγράφος Χριστίνα Παπαθέου-∆ουληγέρη και συμπεριλαμβανόταν στα έργα της ομαδικής εικαστικής έκθεσης «Νεομάρτυρες: Πορεία προς την Ελευθερία», λάβαμε την παρακάτω επιστολή με την υπόμνηση της ζωγράφου «ότι όταν προχωράμε χέρι-χέρι, καταθέτοντας καρδιακά και σεμνά ό,τι μπορεί ο καθένας, η ζωή γίνεται ομορφότερη, με ελπίδα πολλή.». Αλκμήνη, Χριστίνα, Ηλέκτρα, Μελίνα, Νικολέττα, Αθανασία, κορίτσια της ελπίδας, δεν βρίσκω τρόπο να εκφράσω τη συγκίνησή μου, για τα υπέροχα κείμενα σας για την Αγία Ακυλίνα. ∆εν φανταζόμουν ότι θα συναντιόμουν μ’ αυτόν τον τρόπο μπροστά σ’ αυτό το κορίτσι, την Ακυλίνα, του 18ου αιώνα, με άλλα κορίτσια σχεδόν συνομήλικα με εκείνη, σήμερα στον 21ο αιώνα. Όσα γράψατε είναι τόσο κοντά σ’ αυτά που ένοιωσα κι εγώ, λες και είχαμε κουβεντιάσει όλες μαζί, πριν ζωγραφίσω εγώ, πριν γράψετε εσείς. Αλκμήνη, ναι, αλήθεια, ο λόγος στην πλατεία του χωριού, είναι από μια φίλη της Αγίας: Εσένα. Πώς σκέφτηκες να ενώσεις Τούρκους κι Έλληνες μπροστά στην αδικία! Πόσο πιο κοντά να βρεθείς σ’ αυτό που πρεσβεύουν οι άγιοί μας, πόσο πιο κοντά σ’ αυτό που υπερασπίστηκαν με την αθώα ζωή τους, την αγάπη του Χριστού; Πόσο περήφανη θα είναι η Αγία δίπλα σε μια τέτοια φίλη! Χριστίνα, πόσο ευρηματική η ύπαρξη της γριάς γυναίκας στη φυλακή! «Μην αφήσουν τη μάνα σου να δει!». Αλλά και στην αρχή, που υπέροχα έβαλες την Ακυλίνα να αναμετριέται με την αδυναμία την ανθρώπινη… «Ως πότε θα βασανίζεται η ψυχή και η σάρκα μου; Νοιώθω το μέσα μου να καίγεται αργά…». Κι αυτή η θύμηση της αγκαλιάς της μάνας, σαν ήταν παιδάκι, σαν παρηγοριά την ώρα του μαρτυρίου… Τι να πω, δεν έχω λόγια. Μπήκες στη θέση της, θαρρώ. Φαντάστηκες τον εαυτό σου εκεί, έτσι. «Μάνα, δε λύγισα ούτε στιγμή…». Τι κόρη, τι μάνα που ανάθρεψε τέτοια κόρη… Ηλέκτρα, μπήκες στη θέση της μάνας της. Μίλησες για εκείνη. Η προδοσία, η δειλία του άντρα και πατέρα, η ανδρεία η δική της, η απόφασή της να παλέψει μόνη εκείνα τα χρόνια, να στεριώσει την πίστη στην ψυχούλα του κοριτσιού της του μονάκριβου. Η λιονταρίσια της καρδιά να τη στηρίξει μέχρι τέλους, να σιγουρευτεί ότι θα φτάσει στην αγκαλιά του μόνου Κυρίου τους. Στην εικόνα που ζωγράφισα, είναι πάνω αριστερά, ψηλά, πεσμένη στα γόνατα να παρακαλάει και ο Θεός της αγάπης, σκυμμένος προς το μέρος της να την παρηγορεί και να τη βεβαιώνει: «Κάνε κουράγιο, την περιμένω εγώ, καλή μου.». Όπως, το γράψατε κι εσείς, Μελίνα και Νικολέττα, γονάτισε με ελπίδα, με αγωνία, την αποχωρίστηκε τελικά με θλίψη ανείπωτη μα και περηφάνεια. Μιλήσατε τόσο έντονα για τα συναισθήματα και τον αγώνα της, που δείχνει ότι νιώθετε και τον αγώνα των δικών σας γονιών· τον ξέρετε. Αθανασία, πώς κατάφερες –και ενώ είσαι ακόμη μόνο κόρη– κι “άκουσες” την προσευχή της μάνας: «Την έκανα άνθρωπο σωστό;»; Πολλά τα βράδια που έχω ξαγρυπνήσει κι εγώ με το ερώτημα αυτό, για τα κορίτσια μου… Τρεις κόρες είναι ο θησαυρός μου. Και το δίλημμα το φοβερό: «Τι να ζητήσω, Κύριε, να μείνει πιστή ή να γλιτώσει;». Πόσο ένοιωσες το ξέσκισμα στα σωθικά της! Κορίτσια μου, ελπίδα του καινούργιου κόσμου, ευχαριστώ πολύ, γιατί συντροφεύσατε την Ακυλίνα, το άγιο κορίτσι από το Ζαγκλιβέρι, στον δύσκολο δρόμο του μαρτυρίου αλλά και στη γενναία επιλογή της. Εύχομαι να σας συντροφεύει κι εκείνη στα δύσκολα διλήμματα, που θα σας παιδέψουν, να πρεσβεύει πάντα για όλες και όλους σας, να έχετε την ανδρεία της, να διαλέγετε το φως, να μην κουβεντιάζετε με το σκοτάδι της σκλαβιάς, που ξέρει να αλλάζει πρόσωπα μέσα στα χρόνια. Πολύ περήφανη για εσάς κι ας μη σας ξέρω. Πολύ γεμάτη από τις σκέψεις σας, έμαθα πάρα πολλά. Σας ευχαριστώ πολύ Χριστίνα Παπαθέου





Ιωάννης εκ Μονεμβασιάς Ο Ιωάννης γεννήθηκε στο χωριό Γούβες της Μονεμβασιάς το 1758. Με πατέρα παπά, ο ίδιος από μικρό παιδί ήθελε να είναι παράδειγμα προς μίμηση για τους συνομήλικούς του. Στα δώδεκα χρόνια του ο πατέρας του σκοτώθηκε σε μια επιδρομή Αρβανιτών και ο ίδιος με τη μητέρα του αιχμαλωτίστηκαν και πουλήθηκαν ο καθένας ξεχωριστά ως δούλοι. Κάποια στιγμή αγοράστηκε με τη μητέρα του από τον ίδιο Οθωμανό αφέντη με καταγωγή από τη Θεσσαλονίκη, ο οποίος θέλοντας να υιοθετήσει τον Ιωάννη, προσπάθησε να τον κάνει να αλλαξοπιστήσει. Ξεκίνησε με κολακείες και υποσχέσεις και, όταν είδε πως ο Ιωάννης έμενε σταθερός στην πίστη του, κατέφυγε στη βία. Μια μέρα τον οδήγησε μαζί με άλλους μουσουλμάνους στην αυλή ενός τζαμιού, όπου τον φοβέριζαν, τον χτυπούσαν και τον σπάθιζαν. Όμως και πάλι ο Ιωάννης αρνήθηκε να αλλαξοπιστήσει. Με τον ερχομό του ∆εκαπενταύγουστου, ο Ιωάννης ήθελε να νηστέψει. Όταν το έμαθε ο αφέντης του, οργισμένος τον έκλεισε σε έναν αχυρώνα και τον χτυπούσε, ώστε να φάει και να μην τηρήσει την νηστεία του. Παρόλες τις ικεσίες της μητέρας του για να φάει, εκείνος αρνιότανε. Έτσι ο Οθωμανός εξοργισμένος τον μαχαίρωσε θανάσιμα στην καρδιά στις 19 Οκτωβρίου 1773, με αποτέλεσμα να πεθάνει δύο μέρες αργότερα. Στη συνέχεια, έριξε το λείψανό του στον κήπο για να μείνει άταφο και να το φάνε τα σκυλιά. Αυτό όμως, όχι μόνο έμεινε αβλαβές, αλλά το βράδυ καλύφθηκε από ένα ουράνιο φως. Όταν το έμαθε ο μητροπολίτης Λάρισας, ζήτησε να παραλάβει και να θάψει το λείψανο του νεομάρτυρα. Η μνήμη του Αγίου Ιωάννη τιμάται στις 21 Οκτωβρίου και γιορτάζεται με λαμπρότητα στη Μητρόπολη της Λάρισας.

Γράμμα στους ανθρώπους του σήμερα και του αύριο Αραμπατζή Κατερίνα 19 Οκτωβρίου 1773 Αγαπητέ αναγνώστη, που διαβάζεις το γράμμα μου, αν και δεν γνωριζόμαστε, Με λένε Ιωάννη και είμαι δεκαπέντε χρονών. Γεννήθηκα στις Γούβες της Μονεμβασιάς. Γράφω αυτό το γράμμα... Κι ο λόγος που το γράφω, είναι ο εξής: Σήμερα, πριν λίγο, ο Οθωμανός αφέντης μου με μαχαίρωσε στην καρδιά για την πίστη μου και, μιας και δεν μου μένουν ακόμα πολλές ώρες ζωής, θέλω να αφήσω ένα τελευταίο μήνυμα για τους ανθρώπους του παρόντος και του μέλλοντος. Αν κάποιος άνθρωπος της εποχής μου διαβάζει αυτό το γράμμα, θα ήθελα να του πω πως είχα την επιλογή να ζήσω. Αν και για να γίνει αυτό, θα έπρεπε να μην τηρήσω έναν από τους νόμους και τα έθιμα της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Έτσι εγώ αποφάσισα να φτάσω σε αυτό το σημείο, αφού είμαι γιός παπά και πρέπει να δίνω το καλό παράδειγμα, ειδικά για τόσο απλά πράγματα. Επίσης, θα ήθελα ο άνθρωπος που το διαβάζει, να ξέρει πως νομίζω ότι θα υπάρξουν μέρες που δεν θα είμαστε υποδουλωμένοι στους Οθωμανούς και που ο καθένας θα μπορεί να εκφράζει την πίστη του ελεύθερα. Το μόνο που πρέπει να κάνει ο κόσμος για να συμβεί αυτό, είναι να νιώσει έτοιμος να θυσιαστεί για την πίστη του και για το καλό των συνανθρώπων του. Αν το γράμμα το διαβάζει κάποιος μετά από αρκετά χρόνια, ακόμα και αιώνες, ελπίζω ο κόσμος στον οποίο ζει να είναι καλύτερος από τον δικό μου. Ελπίζω να είναι όπως πιστεύω ότι θα γίνει: ένας κόσμος στον οποίο θα υπάρχει ελευθερία έκφρασης της πίστης και να μην είναι κανένας λαός υποδουλωμένος. Επιπλέον, ελπίζω να μην χρειαστεί να περάσουν κι άλλοι τα ίδια με εμένα. Γιατί, έπρεπε να υποστώ βία, να μείνω μέρες χωρίς φαγητό και τώρα να υποφέρω από αυτή τη μαχαιριά, που σε λίγο θα αποβεί θανάσιμη για εμένα. Για αυτό, όποιος κι αν το διαβάζει, θέλω να θυμάται, να πιστεύει σε ένα καλύτερο μέλλον και να μην ξεχάσει ανθρώπους σαν εμένα, που πεθάναμε για την πίστη μας. Ιωάννης από τη Μονεμβασιά Το παράδειγμα του αγίου Ιωάννη Αφροδίτη Κανίδου Στις μέρες μας, που οι έφηβοι ψάχνουν να βρουν πρότυπα για τη ζωή και τις χαμένες τους αξίες, το παράδειγμα ενός νεομάρτυρα μας βοηθάει να καταλάβουμε πολλά για το ήθος των προγόνων μας. Ο Νεομάρτυρας της εκκλησίας μας είναι ο Άγιος Ιωάννης ο Μονεμβασιώτης, που μαρτύρησε στη Λάρισα το 1773, στην ηλικία των μόλις 15 ετών, και γιορτάζει στις 21 Οκτωβρίου. O Άγιος Ιωάννης καταγόταν από τη Μονεμβασία, που βρίσκεται κοντά στη Σπάρτη. Ο πατέρας του ήταν ιερέας και καταγόταν από το χωριό Γεράκι. Από μικρός ο Ιωάννης προσπαθούσε να μιμείται τον πατέρα του που ήταν ιερέας. Θεωρούσε απαραίτητο να προσέχει την συμπεριφορά του, ώστε τα υπόλοιπα παιδιά τη ηλικίας του να παραδειγματίζονται από αυτόν, κάτι το οποίο είναι πολύ σημαντικό, διότι τα παιδιά επηρεάζονται από τους φίλους τους. Ο Άγιος Νεομάρτυρας Ιωάννης μεταδίδει πολύ γενναία μηνύματα και είναι ιδανικό πρότυπο για τους νέους, που ψάχνουν πλέον το αυθεντικό και το αληθινό, κάτι το οποίο μας παρέχει η πίστη μας και η Ορθόδοξη Παράδοση.

Σταυρούλα Αλεξίου - Αικατερίνη Αραμπατζή Ελίζα Κάλτσου - Αναστασία Καπέλη Αλεξάνδρα Θάνου - Αφροδίτη Κανίδου Αλεξάνδρα Θάνου

Η τελευταία υπόκλιση Ελίζα Κάλτσου Θα μπορούσα να σας συστηθώ κανονικά, με το όνομά μου, αλλά δεν το κρίνω αναγκαίο. Αφού όλοι θα με συναντήσετε κάποια στιγμή, αν και πολλοί παράγοντες επηρεάζουν το πότε και το πώς. Θα ήθελα να είμαι απόλυτα ειλικρινής μαζί σας από την αρχή και θα ξεκινήσω λέγοντας ότι, όσο και να προσπαθώ να είμαι πρόσχαρος και ευχάριστος, δεν τα καταφέρνω. Βλέπετε, το όλο ζήτημα είναι θλιβερό... Στη ζωή σας θα αντιμετωπίσετε πολλές διαμάχες· γεγονός αδιαμφισβήτητο. Όμως, όλες αυτές φαντάζουν ασήμαντες μπροστά στην τελική μάχη. ∆εν είμαι αμερόληπτος, το ομολογώ. Μία φορά στα χίλια χρόνια τυχαίνει να τρέφω μία επιπλέον συμπάθεια για κάποια πρόσωπα και πονάω πολύ, όταν έρχεται η ώρα να τους συναντήσω. Ακόμη θυμάμαι το αγόρι εκείνο από τη Μονεμβασιά, τον Ιωάννη. Η ανδραγαθία και η ανιδιοτέλεια που τον χαρακτήριζε, έχει χαραχθεί για πάντα στη μνήμη μου. Ήταν από αυτούς που πάλεψαν, που δεν επαναπαύθηκαν στην ιδέα, που αμύνθηκαν και –αν και έχασαν μία μάχη– κέρδισαν τελικά τον πόλεμο. ∆εν εκπλήσσεται κανείς από το γεγονός αυτό· όλη του τη ζωή πάλευε. Γεννημένος μαχητής –δεν είχε κι άλλη επιλογή– έπρεπε να πολεμήσει, για να επιβιώσει. Λίγο πριν τον πάρω στα χέρια μου, τον άκουσα να ψιθυρίζει. Ήμουν περίεργος να μάθω τι ήθελε να πει και έτσι έκανα απόλυτη ησυχία. ∆ιηγούνταν την ιστορία του και αναθυμόταν τη μικρή σε έκταση, δύσκολη ζωή του. Προσευχόταν στον Θεό του για όλους εκείνους, που του έκαναν κακό, να συγχωρεθούν. Άρχισε, εκφράζοντας την αγάπη του για τον πατέρα του, τον οποίο έχασε σε μικρή ηλικία. Σκοτώθηκε σε μία επιδρομή –περίοδος Τουρκοκρατίας βλέπετε. Τότε έμελλε να ξεκινήσει η πρώτη του μάχη. Στο ένα στρατόπεδο παρατάσσονται ο Ιωάννης με τη χήρα μητέρα του, στο άλλο ο κόσμος ολάκερος. Πουλιούνται χώρια σε σκλαβοπάζαρα, μέχρι που κάποια στιγμή τους αγόρασε ο ίδιος Οθωμανός αφέντης με καταγωγή από μία πανέμορφη πόλη της Ελλάδος, τη Θεσσαλονίκη. Ήταν παιδί ταπεινό, έξυπνο και ευγενικό. Ο αφέντης του ήθελε να τον υιοθετήσει, όμως αυτό προϋπέθετε πως θα έπρεπε ο Ιωάννης να αλλαξοπιστήσει. ∆εν το δέχτηκε, όμως, τόσο εύκολα. Πολλοί θα τυφλώνονταν από τη θέα του χρήματος, της εξουσίας, της ελευθερίας· αλλά ο Ιωάννης έμεινε πιστός στα ιδανικά του, στις αρχές του. Σύντομα ο αφέντης του κατέφυγε στη βία. Ο Ιωάννης, όμως, έμενε ακλόνητος. Αυτή τη δύναμή του τη θαυμάζω, αλήθεια. Τον ∆εκαπενταύγουστο θέλησε να νηστέψει. Όταν το έμαθε ο αφέντης του, οργισμένος τον έκλεισε σε έναν αχυρώνα και τον χτυπούσε, μέχρι να φάει και να μην τηρήσει τη νηστεία του. Παρόλες τις ικεσίες της μητέρας του, εκείνος αρνιότανε να καταλύσει τη νηστεία. Μέχρι που τον μαχαίρωσαν στην καρδιά. Εδώ έρχομαι εγώ, λίγο πριν κλείσει η αυλαία, για να τον πάρω στην αγκαλιά μου και να τον παρηγορήσω. Καθόμουν και τον άκουγα να διηγείται, να προσεύχεται και να αποδεικνύει πως δεν ονομάστηκε αδίκως «άγιος». Η ψυχή του ήταν τόσο ταπεινή, τόσο γαλήνια, τόσο αγνή! Μαρτύρησε για την πίστη του και, μόλις ξεψύχησε, ένα φως ουράνιο σκέπασε το λείψανό του. Και έμεινα εγώ να τον κοιτώ και να τον συμπονά η ζοφερή ψυχή μου. ∆εν αξίζουν όλοι τον θάνατο... μεταξύ μας, το παιχνίδι είναι στημένο. Όπως και να αρχίσεις, όποια στρατηγική και να ακολουθήσεις, πάλι σε μένα θα καταλήξεις. Αλλά όχι· κάποιοι καταφέρνουν να με νικήσουν και ζουν ακόμη. Ζουν στις ψυχές, στον νου, στη μνήμη, στα βιβλία όλων των άλλων ζωντανών. «Νεομάρτυρας», έγραψε αργότερα η ιστορία· γιατί αντιμετώπισε με ωριμότητα και θάρρος, όχι μόνο τη ζωή αλλά και αυτό που –στην ιδέα του και μόνο– όλοι ανατριχιάζουν. Μην βλέπεις τις διαμάχες ως κάτι αρνητικό· είναι τα ανοιχτά παράθυρα των ευκαιριών. Αρκεί να μπορείς να εντοπίζεις τα θετικά στοιχεία, που θα αποκομίσεις από τις αναμετρήσεις αυτές. Γιατί, όσο κρύα ή άγρια και να είναι η νύκτα, μέσα από αυτήν ξεπροβάλλουν οι πρώτες αχτίδες του ηλίου. Σαν τον Ιωάννη, το μικρό αγόρι από τη Μονεμβασιά, που εξελίχθηκε πολυεπίπεδα μέσω των δυσκολιών που συνάντησε στη ζωή του. Θα ήθελα να μην έχω έναν απαισιόδοξο επίλογο· κάτι αδύνατο εκ των πραγμάτων. Οι άνθρωποι τείνουν να βλέπουν κάθε τέλος ως κάτι δυσάρεστο, κάτι τρομακτικό. Το ξέρω πολύ καλά αυτό. Βλέπετε, ο τίτλος που μου έχει δοθεί, προδιαθέτει αρνητικά τους ανθρώπους. Ακούω στο όνομα «θάνατος»· γεγονός αστείο, σχεδόν ειρωνικό, αφού είμαι αθάνατος. Μην με φοβάστε, σας παρακαλώ, δεν υπάρχει λόγος. Ως ετεροδιηγητικός αφηγητής τόσων και τόσων ιστοριών, νιώθω πως πρέπει να σας το πω: Ο φόβος δεν οδηγεί πουθενά και, όταν είστε πιστοί στα ιδανικά σας, δεν έχετε τίποτα να φοβάστε..

Εκείνη την ημέρα Σταυρούλα Αλεξίου Από εδώ πέρα που βρίσκομαι, μπορώ να δω ολόκληρο τον κόσμο: Κάθε άνθρωπο, λουλούδι, θάλασσα και βουνό. Και κοιτάζω την πατρίδα μου, την Ελλάδα, και οι αναμνήσεις στο μυαλό μου έρχονται ξανά. Ήταν η μέρα εκείνη, 21 του Οκτώβρη, ημέρα γλυκιά! που, μετά από τα βάσανά μου, υπέκυψα σε Εσένα, Κύριέ μου! Πονούσα δυο μέρες ολόκληρες από το χτύπημα του εξαγριωμένου ανθρώπου. Και όλον εκείνο τον καιρό έψαχνα τον λόγο, που θα γινόμουν Μάρτυρας, νέος εγώ... Και τη στιγμή, πριν κλείσω τα μάτια μου, εκείνη την ημέρα –21 του Οκτώβρη μέρα γλυκιά!–, κατάλαβα τον λόγο του μαρτυρίου μου. Ο λόγος ήσουν Εσύ, Μεγάλε Ουράνιε Πατέρα. Η αγάπη που μου δίνεις, είναι ο λόγος που έζησα και μαρτύρησα. Έτσι, ο πόνος μου χάθηκε. Ο πόνος τόσων βασανιστηρίων εξαφανίστηκε. Έκλεισα γαλήνιος τα μάτια μου και ήρθα σε Εσένα εκείνη την ημέρα, 21 του Οκτώβρη ημέρα γλυκιά!



Κυράννα η Οσσαία Η Κυράννα γεννήθηκε στις αρχές του 18ου αιώνα στο χωριό Αβυσσώκα (σημερινή Όσσα) του νομού Θεσσαλονίκης. Οι γονείς της ήταν ευσεβείς και της μετέδωσαν την πίστη στον Θεό κατά την δύσκολη περίοδο της Τουρκοκρατίας. Η σπάνια ομορφιά της γοήτευσε έναν γενίτσαρο, ο οποίος την ερωτεύτηκε και προσπάθησε να την πείσει να αλλαξοπιστήσει για να την παντρευτεί. Η Κυράννα, επειδή δεν δέχτηκε να αλλαξοπιστήσει και αρνήθηκε τις κολακείες και τα δώρα του, οδηγήθηκε στον δικαστή της Θεσσαλονίκης, ο οποίος βασιζόμενος σε ψευδομάρτυρες αποφάσισε τη φυλάκισή της στο κάστρο της πόλης. Εκεί ο γενίτσαρος την επισκεπτόταν συχνά, προκειμένου να τη μεταπείσει, πότε με κολακείες και πότε με απειλές και βασανιστήρια. Μάλιστα, σε μία από τις επισκέψεις του τη βασάνισε και τη χτύπησε μέχρι θανάτου, γεγονός που προκάλεσε την αντίδραση όλων των φυλακισμένων, Χριστιανών και Μουσουλμάνων. Το βασανιστήριο της Κυράννας συνεχίστηκε από ένα μωαμεθανό δεσμοφύλακα που την κρέμασε και τη χτυπούσε αλύπητα. Ήταν 28 Φεβρουαρίου του 1751. Το επόμενο πρωί ένα θείο φως τύλιξε το κρεμασμένο σώμα της, καθώς άφηνε την τελευταία της πνοή. Οι Χριστιανοί πήραν το λείψανό της και το έθαψαν «ἔξω τῆς πόλεως» στην περιοχή της Αγίας Παρασκευής, δυτικά της πόλης, όπου θάπτονταν τα σώματα των Χριστιανών. Η μνήμη της γιορτάζεται στις 28 Φεβρουαρίου και στη γενέτειρά της Όσσα στις 8 Ιανουαρίου με μεγάλη λαμπρότητα. Τον Σεπτέμβριο του 2011 βρέθηκε κάτω από τις πλάκες του δαπέδου, στο ιερό βήμα του Ναού των Αρχαγγέλων στην Όσσα, μέρος των λειψάνων της μαζί με τα υποδήματά της.

Νυχτερινός μονόλογος Χριστίνα Χαλκιοπούλου Τετάρτη 22 Φεβρουαρίου 1751 Έχει νυχτώσει πια. Μόλις γύρισα από τα βασανιστήρια ξανά πίσω στο κελί μου κι ακούω τον αέρα να λυσσομανάει έξω από το παράθυρό μου. Νιώθω κουρασμένη και όλο μου το σώμα έχει παραμορφωθεί από τα χτυπήματα και τα γδαρσίματα, ενώ μέρα με τη μέρα νιώθω όλο και πιο αδύναμη. Οι φρουροί και οι βασανιστές δεν σταμάτησαν λεπτό και σήμερα να μου συμπεριφέρονται με βάναυσο τρόπο. ∆εν είναι λίγες οι φορές που με ειρωνεύονται και με χλευάζουν, κάνοντας το μαρτύριό μου ακόμα πιο βάναυσο. Καθημερινά με επισκέπτεται ο άνδρας που με ερωτεύτηκε και είναι ο κύριος υπαίτιος για όλα αυτά που αντιμετωπίζω. Προσπαθεί να με κάνει να αλλαξοπιστήσω και να τον παντρευτώ, καταφεύγοντας σε κολακείες και σε πλούσια δώρα. Επιμένει, μάλιστα, ότι μαζί του θα περάσω μια ζωή ξέγνοιαστη και άνετη, καθώς θα μου παρέχει ό,τι επιθυμώ. Εγώ, όμως, συνεχίζω να αρνούμαι και τα λόγια και τις υποσχέσεις και τα δώρα του. Για μένα η θρησκεία και η πίστη είναι ό,τι πιο σημαντικό έχω και δεν μπορώ να φανταστώ τη ζωή μου χωρίς αυτές. Προτιμώ να συνεχίσω να υπομένω τα βασανιστήρια, παρά να προδώσω την πίστη μου και να τον παντρευτώ. Κυράννα Γράμμα στους γονείς από έναν δεσμοφύλακα Μαρία-Άρτεμις Σουπίλα Τρίτη 2 Μαρτίου 1751 Αγαπητοί γονείς, σας γράφω αυτή την επιστολή, για να σας διηγηθώ την εκτέλεση της Κυράννας, καθώς πιστεύω ότι έχετε την ανάγκη να γνωρίζετε τι ακριβώς συνέβη στην κόρη σας. Αρχικά, όπως γνωρίζετε και οι ίδιοι, η Κυράννα μεταφέρθηκε στη φυλακή, λόγω της άρνησής της να αλλάξει την πίστη της. Στη συνέχεια, αναγκαστήκαμε να την υποβάλουμε σε βασανιστήρια με σκοπό την αλλαγή της πίστης της, αλλά και πάλι η Κυράννα αρνήθηκε. ∆υστυχώς, μία μέρα ο δεσμοφύλακας της φυλακής, καθώς ήταν οργισμένος από τις απειλές που δεχόταν από έναν άλλο δεσμοφύλακα, αποφάσισε μέσα στον θυμό του να βασανίσει την Κυράννα κρεμώντας την. Αφού την χτύπησε πολύ άγρια, η Κυράννα ήταν πλέον νεκρή. Όμως, καθώς άφηνε την τελευταία της πνοή, ένα λαμπρό φως κάλυψε όλη τη φυλακή! Πολλοί νομίσαμε ότι ήταν φωτιά, ενώ κάποιοι άλλοι πίστεψαν πως ήταν ένα θαύμα. Τέλος, θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για τον χρόνο που αφιερώσατε, για να διαβάσετε αυτή την επιστολή. Με τιμή, Αχμέτ