การ เล่น คือ ชีวิต ย่ิงวิก ฤต ย่ิงต้องเล่น มลู นิธิส่งเสรมิ ส่ือเด็กและเยาวชน
ทม่ี า ชุดความรูน้ ้ ีถอดความและดดั แปลงมาจากรายงานการ วิจัยสิทธิการเล่นของเด็กในชุมชนแรงงานขา้ มชาติ ฉบบั ภาษาไทย ท่ีจดั ทำ� โดย นางสาวเข็มพร วริ ุณรา พนั ธ์ นางสาวประสพสุข โบราณมลู นางสาวศรีบวั กนั ทะวงค์ นางสาวกรองแกว้ ชยั อาคม และทีม ในปี พ.ศ. 2560 ภายใตก้ ารสนับสนุนของ มลู นิธิส่งเสริม สื่อเด็กและเยาวชน (สสย.) และมลู นิธิเพื่อการพฒั นา เด็ก (มพด.) และสมาคมการเล่นนานาชาติ (IPA) โดยรายงานฉบับน้ ีมีการแปลและตีพิมพ์เป็ นภาษา องั กฤษ และหาอา่ นไดท้ ี่ https://ipaworld.org/what- we-do/access-to-play-in-crisis/apc-re- search-project/ และ www.lestplaymore.org ชุดความรูฉ้ บบั น้ ีจึงถือเป็ นบทคดั ยอ่ จากรายงานภาษา ไทย โดยปรบั แต่งใหอ้ ่านเขา้ ใจงา่ ย และไมอ่ า้ งอิงขอ้ มลู เฉพาะเกี่ยวกบั สถานท่ี เพื่อรกั ษาความเป็ นส่วนตวั และ ความปลอดภยั ของผูใ้ หข้ อ้ มลู ท่ีเป็ นกลุ่มเปราะบาง บรรณาธิการบรหิ าร สงวนสิทธ์ิ โดย มลู นิธิส่งเสริมส่ือเด็กและเยาวชน (สสย.) ประสพสุข โบราณมลู 6/5 ซ.อารีย5์ ถนนพหลโยธิน สามเสนใน กทม. 10400 เขียนและบรรณาธิการ โทร 02-6171919 และมลู นิธิเพ่ือการพฒั นาเด็ก(มพด.) พงศป์ ณต ดีคง 179 ม.6 ต.สำ� โรงเหนือ อ. เมือง จ.สมุทรปราการ โทร 02-3933717 บรรธิการดา้ นเน้ ือหา เข็มพร วริ ุณราพนั ธ์ 1 ประสพสุข โบราณมลู จงเจริญ ศรแกว้ กริมสมนั น์ วรุณวาร สวา่ งโสภากุล พงศป์ ณต ดีคง ภาพประกอบ บุณฑริกา ฉตั รบรู ณยนต์
ลำ� ดบั เน้อื หา เกริ่นน�ำ คำ� นิยม 2 คำ� ยอ่ และตวั ยอ่ เกี่ยวกบั ชุดความรู ้ บทสรุปผูบ้ ริหาร 01 เดก็ ในสถานการณ์วิกฤฤติ สถานการณ์ “วกิ ฤติ” หมายถึง สถานการณว์ กิ ฤติมีก่ีแบบ “เด็ก” ในสถานการณว์ กิ ฤติคือใคร ปัญหาของเด็กในสถานการณว์ กิ ฤติมีอะไรบ แรงงานขา้ มชาติมาจากไหน ปัญหาข้นั พ้ ืนฐานของแรงงานขา้ มชาติ 02 สทิ ธกิ ารเล่นของเด็ก การเล่นถือเป็ นสิทธิท่ีเด็กทุกคนมี ความหมายของการเล่น พฒั นาการและการเล่นของเด็ก หน่วยงานส่งเสริมการเล่นของเด็กในระดบั ส 03 การเลน่ ของเด็กในสถานกา อุปสรรคในการเล่นของเด็ก สาเหตุที่เด็กท่ีเขา้ ไมถ่ ึงการเล่น ความเช่ือเร่ืองการเล่นของเด็ก การเล่นของเด็กในสภาวะวกิ ฤต ลกั ษณะการเล่นของเด็กในแต่ละวยั เปรียบเทียบการเล่นของเด็กในชุมชนเมืองแ เปรียบเทียบการเล่นของเด็กผูห้ ญิงและเด็ก เม่ือเด็กถูกหา้ มไมใ่ หเ้ ล่น ปัญหาของสนามเล่น ตวั อยา่ งกิจกรรมการเล่นในวกิ ฤต
4 04 งานวจิ ยั สิทธกิ ารเล่นของเดก็ ในชมุ ชนแรงงานขา้ มชาติ 6 การเล่นในสภาวะวกิ ฤติใน 3 พ้ ืนที่เป้าหมาย 45 8 มุมมองของเด็กท่ีมีต่อการเล่น 45 10 สถานที่เล่นท่ีเด็กตอ้ งการ 46 12 ความคาดหวงั จากการเล่นของเด็ก 46 บทบาทของผูใ้ หญ่ในการสนับสนุนการเล่นที่เด็กตอ้ งการ 46 15 ขอ้ เสนอแนะจากงานวจิ ยั มีอะไรบา้ ง 47 16 ชุมชนวจิ ยั 48 17 บา้ ง 17 05 แนวทางการสนบั สนุนการเล่นและ 56 18 การมสี ว่ นร่วมของทุกภาคส่วน 65 18 68 แนวทางการสนับสนุนการเล่น 21 การมีส่วนรว่ มของทุกภาคส่วน 21 24 อา้ งอิง สากล 24 ารณว์ กิ ฤติ 27 28 29 29 32 และชุมชนชนบท 34 กผูช้ าย 38 39 40 42 3
เด็กทุกคนเล่นเพ่ือเรียนรูท้ ี่จะรูจ้ กั ตวั เอง เรียนรูช้ ีวติ ผูค้ นรอบขา้ ง เรียนรูโ้ ลก เพ่ือเติบโต แข็งแรงท้งั กายใจ การเล่น คือความสุขของเด็ก ไมว่ า่ สถานการณบ์ นโลกใบน้ ีจะ เป็ นอยา่ งไร สถานการณจ์ ะวกิ ฤติยากลำ� บากแคไ่ หน “เด็กยงั คงเล่น” เป็ นอตั โนมตั ิ เด็กหาวถิ ีทางเพื่อใหไ้ ดเ้ ล่น เล่นกบั ทุก สิ่งทุกอยา่ งและใชท้ ุกเวลาวนิ าทีทุกโอกาสในการเล่น ดงั เชน่ เราผูใ้ หญ่ทุกคนที่ใฝ่ หาความสุข ทำ� มาหากินเพ่ือใหม้ ีปัจจยั พ้ ืนฐานในการดำ� รงคช์ ีวติ และการอยรู่ อด สำ� หรบั เด็ก ๆ ก็เชน่ กนั การเล่น คือหนึ่งปัจจยั พ้ ืนฐานในชีวติ ของเด็ก เด็กขา้ มชาติเป็ นกลุ่มเด็กท่ีตอ้ งพลดั พรากจากบา้ นเกิดเมือง นอนขา้ มชายแดนก้นั ประเทศมาอยู่ท่ีท่ีมีขอ้ ความจำ� กดั แทบ จะทุกดา้ น รวมถึงขอ้ จำ� กดั ของอิสรภาพในการดำ� เนินชีวติ มีสภาวะความเครียดความกดดนั ต่าง ๆ มากมาย การเล่นจงึ ชว่ ยใหเ้ ด็กขา้ มชาติรอดพน้ จากสภาวะความวุน่ วาย มีความ สุข มีอิสระ บำ� บดั ภายใน มีความยดึ หยุน่ ปรบั ตวั การเล่นคือ ชีวติ ของเด็กขา้ มชาติ หนังสือเล่มน้ ีเป็ นการย่อความและเรียบเรียงจากงานวิจยั ให้ อ่านงา่ ย หวั ใจสำ� คญั คือ การจดั การการเล่นของเด็กขา้ มชาติ ซึ่งสามารถเอาปรบั ใชก้ บั การทำ� งานพฒั นาเด็กขา้ มชาติและ กลุ่มอื่น ๆ ได้ ประสพสขุ โบราณมูล ผปู้ ระสานงานเครอื ขา่ ยเลน่ เปล่ ยี นโลก 4
เกริน่ นำ� 5
คำ� นำ� 6
ชุดความรู้ “การเลน่ คือชีวติ ย่งิ วกิ ฤติย่งิ ตอ้ งเลน่ ” ถูกเรียบเรียงโดยมีรากฐาน มากจากงานวจิ ยั สิทธิการเล่นของเด็กในชุมชนแรงงานขา้ มชาติ ที่จำ� ทำ� ข้ ึนโดย มลู นิธิส่งเสริมสื่อเด็กและเยาวชน โดยเป้าหมายของการเผยแพรช่ ุดความรูช้ ้ ินน้ ี คือการสรา้ งความตระหนักและเขา้ ใจถึงความสำ� คัญของการเล่นในกลุ่มเด็ก แรงงานขา้ มชาติ ที่กำ� ลงั ประสบปัญหาการเขา้ ถึงสิทธิการเล่นพ้ ืนฐาน ส่ิงอำ� นวย การต่าง ๆ รอบตวั หรือแมก้ ระท้งั โอกาสในการท่ีจะออกมาวง่ิ เล่นตามธรรมชาติ ของตวั เด็กเอง ความเขา้ ใจเก่ียวกบั การเล่นของผูใ้ หญ่ไมว่ า่ จะพอ่ แม่ คุณครู คนในหมบู่ า้ นหรือ ชุมขน รวมถึงผูว้ างนโยบายลว้ นแลว้ แต่มีบทบาทสำ� คญั ในการสนับสนุนใหเ้ ด็ก กลุ่มน้ ีเขา้ ถึงการเล่นไดม้ ากยงิ่ ข้ ึน การวางแผนเพื่อสนับสนุนความรู้ ความเขา้ ใจ และทักษะเกี่ยวกับการเล่นใหแ้ ก่บุคคลากรที่กล่าวมาข้ันต้นน้ ีส่งผลดีกับ พฒั นาการทางดา้ นสงั คม รา่ งกาย และสติปัญญาของเด็ก ซึ่งจะน�ำไปสู่ผลกระ ทบเชิงบวกดา้ นเศรษฐกิจของประเทศที่แรงงานขา้ มชาติไดม้ าอยูอ่ าศยั ในระยะ ยาว อยา่ งไรก็ตามบุคคลากรส่วนนอ้ ยเท่าน้ันท่ีเขา้ ใจถึงความสำ� คญั ของการเล่น ในเด็กอยา่ งถ่องแท้ การที่จะบรรลุเป้าหมายระยะยาวน้ ีอาศยั ความร่วมมือจากทุกภาคส่วนในการ ตระหนักถึงความสำ� คญั ของ “การเล่น” ท่ีมีต่อพฒั นาการองคร์ วมองเด็กต้งั แต่ แรกเกิด โดยพดู มีส่วนเก่ียวขอ้ งจำ� เป็ นตอ้ งร่วมกนั หาแนวทางและกลยุทธใ์ น การผลกั ดนั ให้ “การเล่น” เป็ นวาระสำ� คญั ในการพฒั นาบุคคลากรของประเทศ ใน 10 – 20 ปี ขา้ งหนา้ โดยที่ไมท่ ้ ิงใครไวข้ า้ งหลงั รวมถึงกลุ่มเด็กแรงงานขา้ ม ชาติดว้ ยเชน่ กนั ท้งั น้ ีชุดความรูช้ ้ ินน้ ีไดก้ ล่าวถึงแนวทางการสนับสนุนการเล่น และการมีส่วนรว่ มของทุกภาคส่วนไดแ้ ลว้ ในบทสุดทา้ ย ซึ่งผมหวงั เป็ นอยา่ งยงิ่ วา่ ชุดความรูน้ ้ ีจะเป็ นจุดเริ่มตน้ ใหท้ ุกฝ่ ายเขา้ ใจและตระหนักถึงการเล่นของเด็ก ในสถานการณว์ ิกฤติและออกแบบวางแผนแนวทางสนับสนุนอยา่ งเร่งด่วนและ เป็ นระบบต่อไป ดว้ ยมิตรไมตรแี ละความหว่ งใย พงศป์ ณต ดคี ง บรรณาธิการ 7
F CD Foundation for Children’s Development F ED F(oมuลู nนdิธaิกtioารnศfึกorษEาdเพuc่ือaกtiาoรnพDฒั eนveาl)opment F RY Foundation for Rural Youth IPA International Play Association (สมาคมการเล่นนานาชาติ) M WRN Migrant Worker’s Right Network (เครือขา่ ยสิทธิแรงงานขา้ มชาติ) N GO Non-Governmental Organization (องคก์ รพฒั นาเอกชน) C URNC- (UอNนCุสoญั nญveาnวtา่ioดnว้ ยonสิทthธeิเดR็กigแhหtsง่ สoหfปthรeะชCาhชilาdติ) ม พด. มลู นิธิเพ่ือการพฒั นาเด็ก ม ยช. มลู นิธิเพ่ือเยาวชนชนบท สสย. มลู นิธิส่งเสริมส่ือเด็กและเยาวชน อ พปร. อาสาสมคั รป้องกนั ภยั ฝ่ ายพลเรือน ร.พ สต. โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพระดบั ตำ� บล 8
คตำ�ัวแยลอ่ ะ 9
ชเุดกค่ียววากมับรู้ ชุดความรูน้ ้ ีมีความเป็ นมาอยา่ งไร 10 ทางมลู นิธิส่งเสริมส่ือเด็กและเยาวชน หรือ สสย. ตอ้ งการใหม้ ี หนังสือท่ีเขา้ ใจงา่ ยที่ครอบคลุมถึงสิทธิการเล่นของเด็กในถานการณ์ วกิ ฤติ โดยต้งั ใจใหเ้ ป็ นองคค์ วามรูท้ ี่น่าเชื่อถือท่ีผูอ้ ่านสามารถน�ำ เน้ ือหาไปใชอ้ า้ งอิง สื่อสาร หรือประกอบการทำ� งานตามบริบทท่ี เหมาะสม แหลง่ ขอ้ มูลของชุดความรู้ ชุดความรูน้ ้ ีไดข้ อ้ มลู หลกั มาจากรายงานการวจิ ยั สิทธิการเล่น ของเด็กในชุมชนแรงงานขา้ มชาติ ฉบบั ภาษาไทย ที่จดั ทำ� โดย มลู นิธิส่งเสริมส่ือเด็กและเยาวชน และมลู นิธิเพ่ือการพฒั นาเด็ก ในปี พ.ศ. 2560 โดยรายงานฉบบั น้ ีมีการแปลและตีพิมพเ์ ป็ นภาษา องั กฤษ แต่ไมม่ ีเผยแพรเ่ ป็ นฉบบั สมบรู ณภ์ าษาไทย งานวจิ ยั ชุดดงั กล่าวไดพ้ ฒั นาวิธีทำ� งานกบั เด็กและชุมชนบนฐานของความไวว้ างใจ และการมีส่วนรว่ ม ทำ� ใหเ้ กิดการสรา้ งพ้ ืนท่ีเล่นที่สรา้ งสรรค์ อีกท้งั ยงั มีการรวบรวมตัวอย่างการละเล่นของเด็กอย่างกวา้ งขวางตามกลุ่ม การเล่น กลุ่มอายุ และกลุ่มชนชาติ - วฒั นธรรม งานวจิ ยั น้ ีเป็ นส่วน หน่ึงของโครงการวจิ ยั เรื่องการเล่นของเด็กในหา้ ประเทศ ของ สมาคม การเล่นนานาชาติ (International Play Association - IPA ) และผล งานการวิจัยของประเทศไทยเป็ นกรณีศึกษากลุ่มแรงงานเด็กขา้ ม ชาติในพ้ ืนที่อำ� เภอเมือง อำ� เภอพระประแดง จงั หวดั สมุทรปราการ และอำ� เภอแมส่ อด จงั หวดั ตาก ชุดความรูน้ ้ ีเหมาะสมกบั ใคร ชุดความรูน้ ้ ีเหมาะกบั คนทำ� งานดา้ นการเล่นของเด็ก เชน่ องคก์ รท่ี ทำ� งานเกี่ยวขอ้ งกบั เด็กขา้ มชาติ ครศู นู ยเ์ ด็กเล็ก ครูโรงเรียนอนุบาล ครทู วั่ ไป อาสาสมคั รดูแลเด็ก เจา้ หนา้ ที่ศนู ยเ์ ด็กชุมชน ผูด้ ูแลและพี่ เล้ ียงเด็ก นักกิจกรรมเด็ก นักศึกษาออกคา่ ย กลุ่มเยาวชน ผูด้ ูแล ศนู ยเ์ ยาวชนในชุมชน ไปจนถึงผูด้ ูแลศนู ยก์ ีฬาชุมชน องคก์ รและ ชุมชนที่ทำ� งานดา้ นเด็กในชุมชนเปราะบาง
มีใครท่ีจะไดป้ ระโยชนจ์ ากชุดความรูน้ ้ ีอีกบา้ ง ชุดความรูน้ ้ ียงั มีประโยชน์กบั นักพฒั นาเอกชน นักการศึกษา นักวจิ ยั ตลอดจน หน่วยงานรฐั และเอกชนท้ังระดับปฏิบัติและระดับนโยบายท่ีส่งเสริมสิทธิเด็ก และทำ� งานกบั ชุมชนเปราะบาง ไปจนถึงหน่วยงานรฐั และเอกชนในพ้ ืนที่ใกล้ เคียงที่มีบริบทงานที่เกี่ยวขอ้ งและสมั พนั ธก์ นั “เมอื่ ใดที่เราปฏิเสธ Erika Christakis การเล่นของเด็ก เมื่อนนั้ เราก�ำลงั ปิดกั้นเด็ก จากสิทธิที่จะเข้าใจโลก” - เอรกิ า และ นิโคลัส ครสิ ตากสิ - Nicholas Christakis 11
บทสรปุ การเลน่ คือสิทธิข้นั พ้ ืนฐานและธรรมชาติ ผู้บรหิ าร ที่เด็กทุกคนควรท่ีจะไดร้ บั ตามอนุสญั ญา 12 ว่าดว้ ยสิทธิเด็กสหประชาชาติ (United Nations Convention on the Rights of the Child) หวั ขอ้ ที่ 31 ที่ระบุชดั เจนวา่ เด็กทุกคนมีสิทธิพ้ ืนฐานท่ีจะ “เลน่ ” อยา่ งไรก็ตามสภาวะแวดลอ้ มและปัจจยั แวดลอ้ มต่าง ๆ ส่งผลใหเ้ ด็กไมส่ ามารถเขา้ ถึงการเล่นไดอ้ ยา่ งอิสระและ เท่าเทียมกนั “สถานการณว์ ิกฤต”ิ ก็เป็ นอีกหนึ่งปัจจยั สำ� คญั ที่ขดั ขวางการเล่น และธรรมชาติของตวั เด็ก อุปสรรคสำ� คญั ท่ีกีดขวางสิทธิการเล่นของเด็กใน สถานการณว์ กิ ฤติ คือ ภาวะความไมม่ นั่ คงในสถานภาพ ของครอบครวั เชน่ เด็กในชุมชนแรงงานขา้ มชาติ ที่พอ่ แม่ ตอ้ งหา้ มเด็กเล่นเพราะสภาพกดทบั ทางกฎหมายและ สงั คม จนเป็ นการปิ ดโอกาสท่ีเด็กจะไดเ้ ล่นและไดเ้ รียนรู้ อยา่ งหลากหลาย เด็กขา้ มชาติตอ้ งเผชิญอุปสรรคในการ เขา้ ถึงการเล่นอ่ืน เชน่ ความไมป่ ลอดภยั ของพ้ ืนที่ การถูก หา้ มเล่น การท่ีตอ้ งทำ� งานหนัก การเป็ นพอ่ แมว่ ยั รุ่น ฯลฯ กล่มุ เด็กในชุมชนแรงงานขา้ มชาติท่ีมีโอกาสเขา้ ถึงการ เลน่ นอ้ ยท่ีสุดมีหา้ กลมุ่ คือ (1) เด็กเล็กวยั 0-6 ปี ท่ีพอ่ แมต่ อ้ งพาไปในที่ทำ� งานดว้ ย หรือถูกทอดท้ ิง หรือขงั ไมใ่ หอ้ อกไปขา้ งนอก (2) แรงงานเด็กซ่ึงตอ้ งทำ� งานหนัก มีเวลาเล่นนอ้ ย แรงงานเด็กหญิงตอ้ งทำ� งานท้งั นอกบา้ นและทำ� งาน บา้ นดูแลครอบครวั (3) เด็กพิการท่ีพอ่ แมจ่ ำ� กดั ใหอ้ ยแู่ ต่ในบา้ นเพราะ ความอบั อาย
(4) เด็กหญิงท่ีแต่งงานมีครอบครวั ถูกคาดหวงั ใหเ้ ป็ นผูใ้ หญ่ที่มีความรบั ผิดชอบ สูงกวา่ เด็กชาย (5) เด็กที่ถูกคาดหวงั ใหม้ ุง่ การเรียนมากเพราะพอ่ แมต่ อ้ งการใหล้ กู มีอนาคตที่ดีกวา่ อปุ สรรคและความทา้ ทายในการเลน่ ของเด็กคือ (1) ถูกพอ่ แมห่ า้ มออกไปเล่นขา้ งนอก (2) ความเสี่ยงจากการถูกลกั พาตวั เด็กในชุมชน (3) ความเสี่ยงของพ้ ืนที่และสภาพแวดลอ้ มในชุมชนซ่ึงไมป่ ลอดภยั ไดแ้ ก่ การจมน้�ำ ถูกรถชน ถูกสตั วม์ ีพิษขบต่อย (งู ตะขาบ แมงป่ อง) (4) พ้ ืนท่ีอยอู่ าศยั ไมถ่ ูกสุขลกั ษณะ มีท้งั น้�ำขงั ขยะ และสารเคมี (5) เด็กที่ทำ� งานจะมีเวลาเล่นนอ้ ยลง (6) เด็กท่ีแต่งงานอายุนอ้ ยหรือเป็ นพอ่ แมว่ ยั รุ่น หมดเวลาท่ีจะไดเ้ ล่น เด็กขา้ มชาตมิ ีวิธีหาทางออกเพื่อที่จะใหต้ วั เองไดเ้ ลน่ คือ (1) แอบไปเล่นในสถานที่ที่ผูใ้ หญ่หา้ ม เม่ือพอ่ แมไ่ มอ่ ยบู่ า้ น (2) ยอมรบั ขอ้ จำ� กดั โดยเล่นในบา้ น เล่นของเล่นท่ีมีอยู่ หรือเล่นในที่ที่พอ่ แมอ่ นุญาต (3) หนั ไปเล่นกบั เทคโนโลยี ดูโทรทศั น์ เล่นโทรศพั ท์ และเล่นเกมในรา้ นเกม (4) ออกแบบการเล่นสรา้ งสรรคด์ ว้ ยตนเอง (5) เล่นอยา่ งเส่ียงและทา้ ทายมากข้ ึน โดยใชจ้ ินตนาการและเส่ียงอนั ตราย ในทศั นะของเด็ก การเล่นมีความสำ� คญั ต่อพวกเขา เพราะทำ� ใหส้ นุกและมีความสุข ทำ� ให้ สุขภาพดี แข็งแรง รา่ งกายเติบโต มีเพ่ือน ผ่อนคลาย ไดแ้ สดงออก และมีอิสระ สิ่งท่ีเด็ก ตอ้ งการใหม้ ีในพ้ ืนที่เล่นคือ สถานท่ีกวา้ งขวาง เขา้ ถึงธรรมชาติ ปลอดภยั มีเพ่ือน มีความ สุข มีอิสระ ไดเ้ รียนรู้ แต่สำ� หรบั ผูใ้ หญ่ ยงั ใหค้ วามสำ� คญั กบั การเล่นนอ้ ย พอ่ แมไ่ มมีเวลา ครใู หค้ วามสำ� คญั กบั การเล่นท่ีเป็ นกีฬา ส่วนชุมชนขาดความเขา้ ใจ ชุดความรูน้ ้ ีตอ้ งการช้ ีวา่ หน่วยงานท่ีทำ� งานดา้ นเด็กขา้ มชาติตอ้ งตระหนักและใหค้ วาม สำ� คญั มากข้ ึนกบั การส่งเสริมสิทธิการเล่นของเด็กขา้ มชาติ โดยใหเ้ ด็กมีส่วนรว่ ม ผูใ้ หญ่ใน ชุมชนดูแลและจดั การพ้ ืนท่ีเล่นอยา่ งมีประสิทธิภาพและยงั่ ยนื โดยหน่วยงานรฐั และองคก์ ร พฒั นาเอกชนควรรว่ มมือกนั ส่งเสริมสิทธิการเล่นและโอกาสการเล่นของเด็กแต่ละชว่ งวยั ควรมีการทำ� งานร่วมกนั เป็ นเครือขา่ ยและต่อเน่ือง เพ่ือขยายผลสู่ชุมชนอื่น ๆ ต่อไป 13
สถานการณเว์ ดกิ ็กฤใตนิ สถานการณ์ “วกิ ฤติ” หมายถึง สถานการณว์ กิ ฤติมีกี่แบบ “เด็ก” ในสถานการณว์ กิ ฤติคือใคร ปัญหาของเด็กในสถานการณว์ กิ ฤติมีอะไรบา้ ง แรงงานขา้ มชาติมาจากไหน ปัญหาข้นั พ้ ืนฐานของแรงงานขา้ มชาติ 01 14
สถานการณ์ “วิกฤต”ิ หมายถึง สถานการณว์ กิ ฤติ คือ สถานการณค์ วามขดั แยง้ ท่ีเกิดจากมนุษย์ เชน่ สงคราม การกอ่ การรา้ ย การบงั คบั ใหย้ า้ ยถ่ินหรือพลดั พรากจากที่อยู่ หรือหายนะภยั ตามธรรมชาติ เชน่ อุทกภยั (พายุ น้�ำท่วม ฯลฯ) เหตุการณด์ า้ นภูมิอากาศ (อุณหภูมิท่ีรุนแรง ความแหง้ แลง้ และไฟป่ า) หรือ เหตุการณท์ างดา้ นธรณี ฟิ สิกส์ (แผ่นดินไหว ภูเขาไฟระเบิด สึนามิ ฯลฯ) รวมท้งั หายนะท่ีเกิดจากโรค ระบาดที่มีตน้ ตอมาจากสตั วก์ ็ถือเป็ นสถานการณว์ กิ ฤติเชน่ กนั (อา้ งอิงจากงาน วจิ ยั สิทธิการเล่นของเด็กในชุมชนแรงงานขา้ มชาติ) 15
สถานการณว์ ิกฤตมิ ีก่ีแบบ 1 ภาวะเสี่ยง ‘บางที่-บางเวลา’ (Extensive Risks) จากอนั ตรายใน ชีวติ ประจำ� วนั สภาพแวดลอ้ ม (แมน่ ้�ำ ลำ� คลอง บ่อลึก ถนน โรงงาน) ที่อยอู่ าศยั ขาดแคลน โรคภยั ไขเ้ จบ็ ท่ีป้องกนั ได้ อุบตั ิภยั จากการจราจร สิ่งแวดลอ้ มทางสงั คม (ยาเสพติด อบายมุข) สวสั ดิภาพถูกมองขา้ ม หรือการเขา้ ไมถ่ ึงบริการทางสงั คม 2 ความขดั แยง้ ที่เกิดจากน้ำ� มือมนุษย์ เชน่ ภยั สงคราม ปฏิบตั ิการ กอ่ การรา้ ย การถูกพรากจากบา้ นเกิดหรือถูกโยกยา้ ยขา้ มชาติ การถูกบีบใหอ้ พยพหรือตอ้ งอาศยั อยใู่ นคา่ ยพกั พิงหรือคา่ ยอพยพ เดก็ ๆ ตอ้ งการ “อิสระ”และ“เวลา” ทจ่ี ะเลน่ การเล่นไมใ่ ช่ ความฟุม่ เฟอื ย แต่การเลน่ คือ “ความจ�ำเป็นพื้นฐาน” - เคย์ เรดฟลิ ด์ เจมสิ ัน - Kay Redfield Jamison 16
3 หายนะภยั ตามธรรมชาติ อนั ไดแ้ ก่ อุทกภยั เชน่ พายุ น้�ำท่วม น้�ำป่ า น้�ำทะเลหนุนสูง ฯลฯ จากอุณหภูมิท่ีรุนแรง เชน่ ความแหง้ แลง้ และไฟป่ า และจากภยั พิบตั ิอ่ืน ๆ แผ่นดินไหว ภูเขาไฟระเบิด สึนามิ ฯลฯ 4 สภาวะเสี่ยงตอ่ หายนะภยั ดา้ นชีวภาพ เชน่ โรคระบาดรา้ ยแรง เชน่ ไวรสั โคโรน่า-19 โรคระบาดจากแมลง สตั วท์ ี่แตกตื่นเหยยี บ กนั ตาย สารเคมีเป็ นพิษท่ีปนเป้ ื อนในสิ่งแวดลอ้ ม หรือ อาวุธเคมี เป็ นตน้ วใิกนฤ“สตถเคิดานือ็กกใคา”รรณ?์ ของเ“ดป็กใั ญนสหถาาน”การณ์ คือ เด็กท่ีขาดโอกาสในการมีพฒั นาที่ วิกฤตมิ ีอะไรบา้ ง ? สมวยั และการเล่น เน่ืองจากตอ้ งเผชิญกบั สภาวะแวดลอ้ มท่ีอยอู่ าศยั ที่ไมป่ ลอดภยั เด็กไมร่ ูห้ นังสือท้งั ภาษาไทยและภาษา ตามชนชาติของตนเพราะไมไ่ ดเ้ ขา้ เรียน เชน่ เด็กในชุมชนแรงงานขา้ มชาติ เด็กตอ้ งออกจากโรงเรียนกลางคนั เพื่อ แรงงานเด็ก เด็กในชุมชนแออดั และพ้ ืนที่ ยา้ ยตามพอ่ แม่ หรือชว่ ยครอบครวั เส่ือมโทรม รวมถึงเด็กในยุคการแพร่ ทำ� งาน หรือไมเ่ ด็กก็ตอ้ งอยบู่ า้ นตาม ระบาดของไวรสั โควดิ 19 สถานการณใ์ น ลำ� พงั ดูแลตวั เอง ทำ� งานบา้ น เล้ ียงนอ้ ง ชีวติ ของเด็กเหล่าน้ ีถือเป็ นความเส่ียงใน เด็กยงั มีปัญหาสุขภาพอนามยั เพราะเขา้ ระดบั แพรก่ ระจาย (Extensive Risks) ไมถ่ ึงบริการสาธารณสุข ถูกปฏิเสธการ คือ สภาวะเสี่ยงบางท่ี-บางเวลา หรือท่ี ใชส้ ิทธิเพราะสถานะทางกฎหมายไม่ ดำ� เนินต่อเน่ือง ไมไ่ ดร้ บั การแกไ้ ขโดย ชดั เจน เด็กขาดพ้ ืนที่เล่นที่ปลอดภยั บางคร้งั ตอ้ งเล่นในพ้ ืนท่ีเสี่ยงอนั ตราย ทนั ที และถูกมองขา้ มไดง้ า่ ย 17
แรงงานขา้ มชาตมิ าจากไหน ? แรงงานขา้ มชาติ หรือ Migrant worker ในประเทศไทย ส่วนใหญ่เดินทางมาจาก ประเทศเมียนมาร์ ประเทศกมั พชู า และประเทศลาว ถือเป็ นแรงงานทางเลือก หลกั ที่เขา้ มาทดแทนการจา้ งแรงงานราคาถูกภายในประเทศ อีกท้งั แรงงานขา้ ม ชาติที่เขา้ มาทำ� งานประเทศไทยหลายครอบครวั ไดน้ �ำลูกหลานเขา้ มาเล้ ียงดูอยู่ อาศยั ดว้ ยและยงั มีเด็กขา้ มชาติจำ� นวนมากท่ีเกิดในแผ่นดินไทยและอาศยั อยมู่ า เป็ นระยะเวลานานกระจายอยใู่ นชุมชนต่าง ๆ ซึ่งเด็กบางคนเติบโตในประเทศไทย ไมเ่ คยกลบั ไปยงั ประเทศภูมิลำ� เนาของพอ่ แม่ และเขา้ สู่การทำ� งานเป็ นแรงงานเด็ก ปัญหาขนั้ พ้ืนฐานของแรงงานขา้ มชาติ • สถานการณท์ ำ� งานและชีวติ ของแรงงานขา้ มชาติไมม่ นั่ คงเนื่องจากแรงงาน ส่วนใหญ่ไมไ่ ดจ้ ดทะเบียนและไมอ่ ยใู่ นระบบของรฐั จึงไมไ่ ดร้ บั สิทธิการ คุม้ ครองและถูกเลือกปฏิบตั ิ เชน่ ทำ� งานเกินกวา่ เวลาที่กฎหมายกำ� หนด สภาพแวดลอ้ มการทำ� งานผิดสุขลกั ษณะและอนั ตราย ถูกนายจา้ งกดดนั ขม่ ขู่ และเอาเปรียบ เป็ นตน้ • นายจา้ งบางรายยึดพาสปอรต์ และใบอนุญาตทำ� งานแรงงานไวเ้ พื่อกนั ไม่ ใหแ้ รงงานหลบหนี • แรงงานบางส่วนทำ� งานผิดกฎหมาย ในเน่ืองจากไมม่ ีสถานะที่ถูกตอ้ งตาม กฎหมาย • ชุมชนแรงงานเกือบท้งั หมดอาศยั ในพ้ ืนท่ีจำ� กดั และขาดสุขลกั ษณะที่ดี • การทำ� งานผิดกฎหมายหรือไม่มีเอกสารเขา้ เมืองทำ� ใหต้ อ้ งมีชีวิตอยู่อย่าง ระมดั ระวงั • เกิด “ภาวะกดทบั ความเป็ นแรงงานขา้ มชาติ” กลวั การถูกจบั กุมและถูก เนรเทศออกนอกประเทศอยตู่ ลอดเวลา เพราะการที่แรงงานส่วนหน่ึงขาด สถานะทางกฎหมาย ทำ� ใหไ้ มก่ ลา้ เขา้ สงั คมหรือรวมกลุ่มกนั ตอ้ งระวงั ไม่ ใหม้ ีปัญหากระทบกระทงั่ กบั คนไทยท่ีอยรู่ ่วมชุมชน • แรงงานจงึ ไมม่ ีตวั เลือกดา้ นอาชีพ ตอ้ งยอมรบั งานหนักและขาดสวสั ดิการ รายไดไ้ ม่เพียงพอต่อการด�ำรงชีพและการขาดความมัน่ คงในเร่ืองที่อยู่ อาศยั 18
สถานการณว์ ิกฤติในชุมชนแรงงานขา้ มชาติส่งผล ตอ่ การเรยี นรูข้ องเด็กในชุมชนอยา่ งไร? • พอ่ แมแ่ ละลกู ไมก่ ลา้ ออกนอกบา้ นหรือชุมชน และไมก่ ลา้ รวมกลุ่มทำ� กิจกรรม เน่ืองจากกลวั ถูกตำ� รวจจบั กุม จึงตอ้ งระวงั ตวั ไมใ่ หเ้ กิดปัญหาใน การอยรู่ ่วมกบั คนไทย ส่งผลใหเ้ ด็กถูกหา้ มเล่นและถูกปิ ดก้นั โอกาสท่ีจะได้ เล่นและไดเ้ รียนรู้ • พอ่ แมห่ วาดกลวั และวติ กกงั วลในเรื่องความไมป่ ลอดภยั บางพ้ ืนท่ีเคยมี การลกั พาตวั เด็ก หรือเด็กจมน้�ำจนเกือบเสียชีวติ จึงหา้ มอยา่ งเขม้ งวด “เดก็ ชอบเล่นน�ำ้ ตรงท่าทราย ที่สดุ อันตรายมาก ห้ามอย่างไร ก็ไมฟ่ ัง เลน่ ทั้งวนั คิดวา่ แมไ่ ม่ร.ู้ .. กล้มุ ใจมาก ไมร่ ้จู ะท�ำอยา่ งไร ใหล้ กู เชอ่ื ฟงั ตยี ังไงก็ไม่เชอ่ื ” 19
สิทธกิขอารงเเดล่นก็ การเล่นถือเป็ นสิทธิท่ีเด็กทุกคนมี ความหมายของการเล่น พฒั นาการและการเล่นของเด็ก หน่วยงานส่งเสริมการเล่นของเด็กในระดบั สากล 02 20
การเล่นถือเป็ น ความหมายของการเล่น สิทธิท่ีเด็กทุกคนมี การเลน่ คือกระบวนการท่ีเกิดข้ ึน การเลน่ เป็ นหนึ่งในสิทธิเด็กดงั ที่ จากแรงจงู ใจ(แรงกระตุน้ )ภายใน ตราไวใ้ นอนุสญั ญาวา่ ดว้ ยสิทธิเด็ก ตามธรรมชาติต้งั แต่กำ� เนิด เด็กจะ แหง่ สหประชาชาติที่จดั ต้งั ใน ปี พ.ศ. กำ� หนด และควบคุมเน้ ือหาการเล่น 2532 ท่ีไดร้ บั การรบั รองโดยนานา ตามสญั ชาติญาณตามความตอ้ งการ อารยประเทศ รวมท้งั ประเทศไทย ตามเหตุผลของตวั เด็กเองหรือจดั มาตรา 31 ของอนุสญั ญาฯกำ� หนด โครงสรา้ งโดยตวั เด็กเอง การเล่นน้ัน วา่ เด็กมีสิทธิในการพกั มีเวลาพกั ไมใ่ ชส่ ่ิงท่ีถูกบงั คบั ไมม่ ีเป้าหมาย ผ่อน เขา้ รว่ มกิจกรรม การละเล่นทาง หรือไมเ่ ห็นแกร่ างวลั ใดๆ การเล่น สนั ทนาการท่ีเหมาะสมตามวยั และมี เกิดข้ ึนเม่ือไรหรือที่ไหนก็ได้ ตามแต่ ส่วนร่วมอยา่ งเสรีในทางวฒั นธรรม โอกาสจะอำ� นวย “ลกั ษณะสำ� คญั ของ และศิลปะ อนุสญั ญาฯน้ ีถือเป็ นหวั ใจ การเล่น” คือ การที่เด็กเกิดความ ในการพิทกั ษ์สิทธิของเด็กในทุกดา้ น สนุก มีความไมแ่ น่นอน มีความ นับต้งั แต่สิทธิที่จะมีชีวติ รอด สิทธิท่ี ทา้ ทาย และไมม่ ีความคาดหวงั ถึง จะไดร้ บั การปกป้องและคุม้ ครอง ผลลพั ธท์ ่ีจะเกิดข้ ึน ปัจจยั เหล่าน้ ีมี สิทธิที่จะพฒั นาการ สิทธิท่ีจะมีส่วน ทำ� ใหเ้ กิดความสุข ความสนุกสนาน และเป็ นแรงจงู ใจใหอ้ ยากเล่นต่อไป ร่วม และสิทธิท่ีจะ “เล่น” “เล่นแลว้ อยากเล่นอีก” 21
‘‘ เด็กทกุ คน ‘‘ มี สิ ท ธิ ท่ีจะพกั ผอ่ นคลาย เขา้ รว่ มกิจกรรม เลน่ กิจกรรมสรา้ งสรรค์ และมีส่วนร่วม อยา่ งเสรีในทางวฒั นธรรมและศิลปะ รฐั บาลจำ� เป็นตอ้ งเคารพ และสง่ เสรมิ สิทธเิ ด็กท่ีและมีสว่ นรว่ ม อยา่ งเต็มที่ และสนับสนนุ การทำ� กิจกรรมทางวฒั นธรรม ศิลปะ สนั ทนาการ และการพกั ผอ่ นหย่อนใจ - Article 31 of United Nations Convention on the Rights of the Child - 22
“เดก็ เลก็ ” ไม่แบง่ การเลน่ และการเรยี น เดก็ ไม่ไดเ้ ลือกว่าท�ำ ‘เพอ่ื สนุก’ หรอื ‘เพอ่ื เรยี นรู้’ และสิง่ ใดท่ีท�ำให้เด็ก “ ”สุขสนั ตห์ รรษา ส่งิ น้ันคือ การเลน่ - เพเนโลปี ลชี - Penelope Leach ‘‘ธรรมชาตขิ องเด็กคือการเลน่ ’’ การเลน่ ของเด็กเปล่ียนแปลงและปรบั ไปตามชว่ งวยั เด็ก เกิดข้ ึนเมื่อไรหรือ ท่ีไหนก็ไดต้ ามแต่โอกาสจะอำ� นวย มีความสนุก มีความไมแ่ น่นอน มีความ ทา้ ทาย ไมม่ ีผลเชิงการผลิต มีส่วนใหเ้ กิดความสนุกสนาน และเป็ นแรงจงู ใจให้ อยากเล่นต่อไป นอกจากน้ัน การเล่นชว่ ยเด็กสรา้ งโลกแหง่ มิตรภาพและเชื่อม โยงทางสงั คมกบั เด็กคนอ่ืน 23
พฒั นาการและการเล่นของเด็ก การเลน่ เป็ นสิ่งสำ� คญั ที่สุดของวยั เด็กที่จะเรียนรูก้ ารใชช้ ีวติ ไมใ่ ชแ่ คใ่ ชเ้ วลาให้ หมดไป การเล่นเป็ นมิติข้นั พ้ ืนฐานของเด็ก แสดงถึงความมีชีวติ ชีวา เป็ นความ บนั เทิงใจ เป็ นองคป์ ระกอบที่ขาดไมไ่ ดส้ ำ� หรบั การพฒั นาทางร่างกาย สงั คม สติปัญญา อารมณ์ และจิตวญิ ญาณ หน่วยงานส่งเสรมิ การเล่นของเด็กในระดบั สากล International Play Association หรือ IPA เป็ นหน่ึงในหน่วยงานสำ� คญั IPA ไดจ้ ดั ทำ� คูม่ ือส่งเสริมการเล่นในชว่ งวกิ ฤติของ IPA ท่ีประกาศวา่ การเล่นคือส่วนสำ� คญั ของความเป็ นเด็ก เด็กทุกคนมีสิทธิที่จะไดเ้ ล่น โดยเล่นอยา่ งเสรี เปิ ดเผย ไรข้ อ้ จำ� กดั และบางคร้งั ก็ยุง่ เหยงิ บางคร้งั ก็เปลี่ยนผ่าน ผูใ้ หญ่ทุกคนมีหนา้ ท่ีปกป้อง สิทธิในการเล่นของเด็ก 24
‘‘ ถ้าเดก็ ไม่มีเวลา ‘‘ และสถานทเี่ ล่นที่เหมาะสม เด็กจะได้รับผลกระทบ ทางรา่ งกายและจิตใจที่รนุ แรง และยนื ยาวไปช่ัวชวี ิต ชมุ ชนท้งั หมดต้องหนั มาสนใจ และรว่ มกนั แก้ไขสถานการณ์วกิ ฤตเิ ช่นนี้ ก่อนจะเกิดความเสยี หายท่ีรา้ ยแรงกวา่ นี้ กับเดก็ อีกจำ� นวนมาก1 - เธเรซา เคซีย์ อดีตประธานของ IPA - 251 Quotes from 8 country reports: https://www.harryshier.net/docs/IPA_Global_Report_full.pdf
การเลน่ ของเด็กใน สถานการณว์ ิกฤติ อุปสรรคในการเล่นของเด็ก สาเหตุที่เด็กท่ีเขา้ ไมถ่ ึงการเล่น ความเช่ือเร่ืองการเล่นของเด็ก การเล่นของเด็กในสภาวะวกิ ฤต ลกั ษณะการเล่นของเด็กในแต่ละวยั เปรียบเทียบการเล่นของเด็กในชุมชนเมืองและชุมชนชนบท เปรียบเทียบการเล่นของเด็กผูห้ ญิงและเด็กผูช้ าย เม่ือเด็กถูกหา้ มไมใ่ หเ้ ล่น ปัญหาของสนามเล่น ตวั อยา่ งกิจกรรมการเล่นในวกิ ฤต 03 26
แรงงานขา้ มชาติหลายครอบครวั น�ำลกู หลานเขา้ มาเล้ ียงดูอยอู่ าศยั ร่วมกนั หรือ เด็กขา้ มชาติจำ� นวนมากที่เกิดในแผ่นดินไทยและอาศยั อยมู่ าเป็ นระยะเวลานาน จนกระจายอยใู่ นชุมชนต่าง ๆ แต่ดว้ ยเนื่องดว้ ยปัญหาต่างๆ เชน่ ปัญหาการมี สิทธิข้นั พ้ ืนฐานตามกฎหมาย คุณภาพชีวติ ท่ีอยอู่ าศยั ทำ� ใหเ้ กิดอุปสรรคและ ความทา้ ทายในการเล่นของเด็กแรงงานขา้ มชาติเป็ นอยา่ งมาก อุปสรรคในการเล่นของเด็ก ครอบครวั ครอบครวั ที่พอ่ แมห่ า้ มออกไปเล่นขา้ งนอก เพราะกลวั เด็กถูก ลกั พาตวั หรือไดร้ บั อนั ตราย อีกท้งั เด็กท่ีทำ� งานหรือแรงงาน เด็กหรือแมว่ ยั ใสมีเวลาเล่นนอ้ ยลงหรือไมไ่ ดเ้ ล่นเลย แสวดภลาพอ้ ม สภาพแวดลอ้ มท่ีมีความเสี่ยงและอนั ตราย ตวั อยา่ งเหตุการที่ ชอ่วงยคเก์ หรลทือ่ี เกิดข้ ึนไดแ้ ก่ การจมน้�ำ ถูกรถชน ถูกสตั วม์ ีพิษขบต่อย บา้ น เรือนไมถ่ ูกสุขลกั ษณะ มีน้�ำขงั ขยะ และสารเคมี เป็ นตน้ องคก์ รที่ชว่ ยเหลือมีทุนในการทำ� งานที่จำ� กดั การส่งเสริมสิทธิ การเล่นของเด็กใหต้ ่อเนื่องและเห็นผลท�ำไดย้ ากเนื่องจาก องคก์ รมีงบประมาณท่ีจำ� กดั ไมส่ ามารถใชใ้ นการทำ� งานเพ่ือ สนับสนุนการเล่นของเด็กแรงงานขา้ มชาติไดอ้ ยา่ งเพียงพอ 27
สาเหตทุ ่ีเด็กท่ีเขา้ ไม่ถึงการเล่น จากงานวจิ ยั เราพบวา่ เด็กกลุ่มที่เขา้ ถึงการเล่นนอ้ ยท่ีสุดหา้ กลุ่ม ไดแ้ ก่ เด็กอายุ ตำ�่ กวา่ 6 ปี แรงงานเด็ก เด็กพิการ เด็กหญิงที่แต่งงาน และ เด็กนักเรียน 1 เด็กเล็กอายตุ ำ�่ กว่า 6 ปี ไมไ่ ดเ้ ล่นเพราะพอ่ แมจ่ ำ� เป็ นตอ้ งพาไปท่ี ทำ� งานดว้ ยเน่ืองจากไมม่ ีคนดูแล หรือในบางกรณีเด็กถูกขงั ไวใ้ นบา้ น 2 แรงงานเด็ก จำ� เป็ นตอ้ งทำ� งานหนัก ทำ� ใหม้ ีเวลาเล่นนอ้ ย หรือบาง คร้งั ตอ้ งทำ� งานล่วงเวลา หากเป็ นแรงงานเป็ นเด็กหญิง ตอ้ งทำ� งานท้งั นอกบา้ นและในบา้ น เนื่องจากเป็ นคา่ นิยมท่ีผูห้ ญิงตอ้ งทำ� งานบา้ น 3 เด็กพิการ มกั ถูกพอ่ แมจ่ ำ� กดั ใหอ้ ยแู่ ต่ในบา้ นเพราะมีความเชื่อที่ วา่ การมีลกู พิการเป็ นเรื่องของเวรและเกิดความอบั อายในการพาลกู ออกไปขา้ งนอก 4 เด็กหญงิ ท่ีแตง่ งานมีครอบครวั บางคนเป็ นแมว่ ยั ใส ถูกคาดหวงั ใหเ้ ป็ นผูใ้ หญ่กวา่ วยั และตอ้ งรบั ผิด ในการเล้ ียงดูลกู จงึ ไมม่ ีเวลาเล่นตามวยั 5 เด็กนกั เรยี น ตอ้ งครำ�่ เครง่ กบั การเรียน เพราะพอ่ แมต่ อ้ งการใหล้ กู มี อนาคตท่ีดีกวา่ จึงไมม่ ีเวลาเล่นมากพอ 28
ความเช่ือเร่อื งการเล่นของเด็ก ในชุมชนชาวกมั พชู า เด็กหญิงและเด็กชายจะเล่นแยกกนั เด็กผูห้ ญิงถูกหา้ มเล่น บางอยา่ งรว่ มกบั เด็กชาย เชน่ ตะกรอ้ เพราะเชื่อวา่ ผูช้ ายมีสถานะสูงกวา่ ผูห้ ญิง เทา้ เป็ นอวยั วะ “ตำ�่ ” เทา้ ของผูห้ ญิงไมค่ วรยกสูงกวา่ ศีรษะผูช้ าย และผูช้ ายไม่ ควรกม้ ศีรษะตำ�่ หรือสมั ผสั โดนสิ่งของที่มีกาสมั ผสั เทา้ ของผูห้ ญิงมากอ่ น การเล่นของเด็กในสภาวะวิกฤต เด็กจดั การกบั การเลน่ อยา่ งไร เด็กบางคนประดิษฐข์ องเล่นเอง คือ ตดั ขวดและฝาทำ� ลอ้ รถ และลากกบั จกั รยาน ทำ� เครื่องบิน ทำ� เรือจากโฟม โดยเก็บเศษโฟมท่ีเป็ นขยะในแมน่ ้�ำ เจา้ พระยา เด็กส่วนหน่ึงเปลี่ยนอนั ตรายเป็ นความสนุก เมื่อถูกหา้ มเล่นในพ้ ืนที่ อนั ตราย เด็กจงึ คิดวธิ ีเล่นใหส้ นุกในสถานที่อนั ตราย เชน่ จนิ ตนาการวา่ ได้ ผจญภยั ไดว้ งิ่ หนีสตั วร์ า้ ย ไดเ้ ป็ นนักรบต่อสูก้ นั สถานที่เลน่ ในบรเิ วณชุมชน ชุมชนไมม่ ีสนามเด็กเล่น เด็กจงึ เล่นหนา้ หอ้ งเชา่ หรือตามถนนในซอยเล็ก ผูป้ กครองมุง่ แต่ทำ� งาน ไมม่ ีเวลาดูแลลกู เด็กจึงเล่นตามลำ� พงั บางคนก็ถูกขงั ไว้ ในบา้ นเพื่อความสบายใจของผูป้ กครอง ในชุมชนมีสถานท่ีที่หา้ มเด็กเล่น เชน่ สถานท่ีกอ่ สรา้ ง โรงเก็บไม้ ท่ีจอดรถบรรทุก ซ่ึงทา้ ทายใหเ้ ด็กแอบเขา้ ไปเล่น ไปปี นป่ ายที่กอ่ สรา้ ง ปี นรถเล่น เม่ือผูใ้ หญ่มาก็จะรีบวง่ิ หนีแลว้ กลบั มาเล่นใหม่ 29
ทนั ทัน ก ข ค ... ทนั ทนั (นามสมมุติ) อายุ 17 ปี ชาวเมียนมาร์ พอ่ แมย่ ากจน เธอออกจากโรงเรียนกลางคนั เพ่ือตามพอ่ แมไ่ ปเป็ นแรงงานท่ีประเทศไทย พอ่ แมพ่ าเธอไปสมคั รงานโดยบอกอายุเกินจริง ทนั ทนั ทำ� งานแผนกตรวจสอบสินคา้ และ ขดั ผิววสั ดุ ไดค้ า่ แรงวนั ละ 230 บาท ทำ� งานวนั จนั ทรถ์ ึงวนั เสาร์ วนั ละ 12 ชวั่ โมง ไดห้ ยุดหนึ่งวนั ต่อสปั ดาห์ หลงั จากกลบั จากโรงงาน เธอตอ้ งทำ� งานบา้ น เตรียมอาหาร พอ่ แมไ่ มค่ อ่ ยใหอ้ อกไปขา้ งนอก เพราะเธอยงั พดู ภาษาไทยไมเ่ กง่ เธอไมม่ ีเพื่อนผูช้ าย ผูใ้ หญ่หา้ มไปนัง่ เล่น กบั เด็กผูช้ าย เพราะจะถูกคนอื่นมองไมด่ ี 30
“ฉันร้องไหบ้ อ่ ยเพราะคิดถงึ บ้าน ฉันไมอ่ ยากท�ำงาน แต่ต้องตอบแทนพ่อแม่ เพราะเป็นหนา้ ทข่ี อง ลกู กตญั ญู ถ้าเลอื กได้ ”ฉนั อยากกลับเมียนมาร์ ฉนั คิดถึงบา้ นและเพอื่ น ... 31
ลักษณะการเล่นของเด็กในแตล่ ะวยั อุปส เด็กชา ขอ้ จำ� กดั คือ อุปสรรคคือ ขอ้ จำ� กดั คือไมไ่ ดเ้ ล่น ไปไกลบา้ น พอ่ แมท่ ้ ิงเด็ก กบั กลุ่มเพ่ือนที่ชุมชน เล่น ไวต้ ามลำ� พงั ตอ้ งเขา้ กลุ่มกบั เพื่อน จงึ ถูกล ไมไ่ ด้ บางคนถูกขงั ไว้ ในโรงงานที่โตกวา่ ตอ้ งอยบู่ า้ นดูแลนอ้ ง เป็ น สถานที่เล่น ในหอ้ งและถูก สถานท่ีเล่นของ รอบตวั ท้งั ในบา้ น จำ� กดั เวลาเล่นขา้ งนอก เด็กชายมีอิสระ และนอกบา้ น เล่นเชิงจินตนาการ ออกไปขา้ งนอก ร่วมกบั งานบา้ น และที่ไกล ๆ ได้ เล่นส่ือสาร และ ประดิษฐส์ ่ิงของสวยงาม ดูประมวลตวั อยา่ ง ดูโทรทศั น์ เล่นเกม การเล่นตามกลุ่มอายุ เล่นมือถือ เล่นไพ่ ประกอบชนิดการเล่น เด็กชายชอบเล่นแขง่ ขนั สำ� รวจ และใชก้ ำ� ลงั เด็กยงั ไมถ่ ึง ส่วนเด็กหญิงเล่นใน วยั ทำ� งาน บา้ นมากกวา่ เด็กเล่นเหมือน เร่ิมทำ� งานบา้ น และไมค่ อ่ ยเล่นต่อสู้ ดูแลนอ้ ง และ หรือเล่นอะไรเส่ียง กนั ท้งั ชาย บางส่วนเร่ิมทำ� งาน และหญิง รบั จา้ ง หารายได้ เด็กอายุ 11-14 เด็กอายุ 6-10 ขวบ 32
สรรคคือ มีขอ้ จำ� กดั คือ มีอุปสรรคคือ ายยงั อยาก - ถูกเพื่อนลอ้ เลียน - ปัญหาความสมั พนั ธเ์ พ่ือนพมา่ เพ่ือน นแบบเด็ก ลอ้ เลียนวา่ ถา้ ยงั เล่นเหมือนเด็ก คนไทย ปัญหาวยั รุ่นไมถ่ ูกชะตากนั นกะเทย - ออกนอกพ้ ืนท่ีไกลไมไ่ ด้ - ไมม่ ีเงินไปเล่นเครื่องเล่น ในหา้ ง เพราะเขา้ เมืองผิดกฎหมาย หรือสระวา่ ยน้�ำ - พกั ผ่อนในหอ้ งเชา่ - เด็กที่เรียนหนังสือตอ้ งทำ� การบา้ น เพราะเหนื่อยจากงาน และอา่ นหนังสือเพ่ือสอบ - เด็กหญิงหลายคนแต่งงาน ต้งั ทอ้ งและตอ้ งรบั ผิดชอบงานบา้ น แรงงานเด็กเล่น เด็กที่เป็ นแรงงาน ครอบครวั ใหอ้ ิสระเด็ก ในพ้ ืนที่ที่นายจา้ งจดั ไว้ จะเล่นกีฬา ผูช้ ายมากกวา่ เด็กผูห้ ญิง เด็กหญิงเล่น เพราะเห็นวา่ เด็กสาวไม่ ใหใ้ นโรงงาน หรือ โทรศพั ท์ และ ควรออกไปเล่นขา้ งนอก เล่นในบา้ น รา้ นเกม ดูโทรทศั น์ เด็กหญิงไมค่ อ่ ยมีเพื่อนใน นอกชุมชน และไป ชุมชน และไมค่ อ่ ยไดเ้ ล่น เดินหา้ งสรรพสินคา้ เพราะตอ้ งไปทำ� งาน ส่วนใหญ่ทำ� งาน เด็กอายุ 15-18 ปี เป็ นแรงงาน ในโรงงาน 4 ขวบ 33
เปรยี บเทียบการเล่นของเด็กใ เล่นที่โรงเรียนในวนั เรียน และที่บา้ นชว่ งวนั เสาร-์ อาทิตย์ การเรยี น เมื่อวา่ งจากการชว่ ยพอ่ แมท่ ำ� งานบา้ น เล่นกีฬา เชน่ ฟุตบอล ปัน่ จกั รยาน เล่นน้�ำ เลน่ แบบเคล่ือ ตะกรอ้ วอลเล่ยบ์ อล เตน้ รำ� พมา่ เลน่ กบั เล่นทราย เล่นขายของ เคร่ืองเล่นในสนามเด็กเล่น เลน่ เกม/เ ศิลปะ ตีกลองโดยใชถ้ งั พลาสติกในโรงงาน เท่ียว เกมคอมพิวเตอร์ เกมในโทรศพั ท์ เกมต่อสู้ ดูทีวี สรเาล้ งน่ สแรบรบค/อ์ เล่นโทรศพั ท์ ท่องเน็ต เฟสบุค้ ไลน์ เลน่ ละคร/บท - เที่ยวนอกชุมชน เท่ียวหา้ งสรรพสินคา้ นัง่ คุยกนั - ไปสงั สรรคก์ บั กลุ่มเพ่ือนในวยั เดียวกนั การเล่นเร่ืองผีหรือวญิ าณ เชน่ ผีถว้ ยแกว้ ผีปากกา ผีชาลี ซึ่งการเล่นผีชาลี เลียนแบบจากโทรทศั น์ ถามเรื่องความกลวั อุบตั ิเหตุ ในชุมชน หรือสิ่งที่พอ่ แมว่ ติ กกงั วล เล่นเรื่องผี เด็กในชุมชนเมือง 34
ในชุมชนเมืองและชุมชนชนบท นและเลน่ เล่นท่ีโรงเรียนในวนั เรียน และในชุมชนชว่ งวนั เสาร-์ อาทิตย์ เมื่อวา่ งจากการชว่ ยพอ่ แมท่ ำ� งานบา้ น อนไหวรา่ งกาย - กระโดดชนไก่ กระโดดเชือก กระโดดยาง / วง่ิ ไล่จบั ปิ ดตาไล่จบั วง่ิ แตะตน้ ไม้ ปี นตน้ ไม้ / ปาลกู บอล ตีกอลฟ์ ดว้ ยดา้ มรม่ - เตน้ break dance แขง่ กนั ตีลงั กาแขง่ กนั / เล่นกีฬา เชน่ ฟุตบอล ตะกรอ้ วอลเล่ยบ์ อล ลิงชิงบอล ปิ งปอง รองเทา้ สเก็ต ขี่จกั รยาน วงิ่ แขง่ - เล่นแบบหวาดเสียว/ต่ืนเตน้ /เส่ียง เชน่ วง่ิ เล่นน้�ำฝน ยงิ หนังสะต๊ิกใส่กนั บส่ิงของ เล่นกบั เศษวสั ดุท่ีมีในบา้ น เล่นวา่ ว เทคโนโลยี - เกมคอมพิวเตอร์ เกมในโทรศพั ท์ เฟสบุค๊ ไลน์ ดูทีวี วเลน่ - ดีดลกู แกว้ ลงหลุม เกมกระดา้ ง (ซอมบ้ ี) ไล่ยงิ กนั (ใชน้ ้ ิว) ลกู ขา่ ง หมากเก็บ ซ่อนแอบ เดินหา้ งสรรพสินคา้ นัง่ เล่นพดู คุยกนั /อจอนิ กตแนบาบก/าร - งานประดิษฐ์ เชน่ รองเทา้ ไมเ้ ป็ นพ้ ืนรองเทา้ หนัง ยางเป็ นสายคีบ ทบาทสมมุติ แกะสลกั รองเทา้ ฟองน้�ำ เรือวงิ่ ในน้�ำได้ ออมสินเก็บเงินจากไม้ - ผีกะลามะพรา้ ว (เล่นกลางคืน) - เล่นพาวเวอรเ์ รนเจอร์ ปล่อยพลงั สูเ้ หล่ารา้ ย (ชาย) - เอาผา้ หม่ เป็ นชุดลิเก แสดงเป็ นตวั ละคร (หญิง) เด็กในชุมชนชนบท 3355
ไปเท่ียวหา้ ง เลน่ แบบสำ� รว เล่นในพ้ ืนท่ีใกลบ้ า้ น เชน่ แหล่งน้�ำ กองขยะ เลน่ กบั ธรรม - เล่นในพ้ ืนที่อนั ตราย เลน่ แบ - แอบไปปี นข้ ึนลงรถบรรทุกที่จอด สถาน ขอ้ จำ - เล่นรุนแรง ทา้ ทาย สาเหตทุ ่ีถูก เล่นน้�ำในแมน่ ้�ำ ชายฝัง่ แมน่ ้�ำ สระน้�ำ คูน้�ำ พ้ ืนดินที่มีน้�ำขงั ร่องน้�ำ กองขยะที่เป็ นพะเนินสูงทางน้�ำไหลของท่อน้�ำท้ ิง น้�ำเสียของชุมชน ตึกรา้ ง โกดงั เก็บของท่ีท้ ิงรา้ ง หรือบริเวณกองส่ิงของที่สถานประกอบ การน�ำมากองเก็บไว้ เชน่ กองไมใ้ นพ้ ืนที่กอ่ สรา้ ง โรงเก็บ - เล่นในพ้ ืนที่อนั ตราย - แอบไปปี นข้ ึนลงรถบรรทุกท่ีจอด - เล่นรุนแรง ทา้ ทาย เล่นน้�ำในแมน่ ้�ำ ชายฝัง่ แมน่ ้�ำ สระน้�ำ คูน้�ำ พ้ ืนดินที่มีน้�ำขงั รอ่ งน้�ำ กองขยะท่ีเป็ นพะเนินสูงทางน้�ำไหลของท่อน้�ำท้ ิง น้�ำเสียของชุมชน ตึกรา้ ง โกดงั เก็บของท่ีท้ ิงรา้ ง หรือบริเวณกองสิ่งของท่ีสถานประกอบ การน�ำมากองเก็บไว้ เชน่ กองไมใ้ นพ้ ืนที่กอ่ สรา้ ง โรงเก็บ เด็กในชุมชนเมือง 3366
วจ/ศึกษาวิจยั - ไปเท่ียวหา้ ง / เดินเล่นในป่ า มชาตริ อบตวั - ศึกษาวา่ ยุงลายดูดเลือดอยา่ งไร (ตีและแยกช้ ินส่วนยุง) บบเส่ียง นที่เลน่ - กงั หนั ใบไม้ เผาหญา้ เล่น เล่นตากน้�ำฝน ำ� กดั เล่นน้�ำ กอ่ ไฟ เอาใบไมม้ าตม้ เล่น ผ่าหญา้ กหา้ มเลน่ - ทำ� หลงั คาบา้ นดว้ ยใบกลว้ ย ป้ันดินเหนียวเล่น ทำ� วา่ วจากถุง พลาสติก ทำ� ร่มชูชีพจากถุงพลาสติกและหิน ทำ� กงั หนั ใบไม้ ทำ� กระสุน หนังสะต๊ิกจากดินเหนียว ทำ� เครื่องแต่งกายจากใบไม้ พบั นกจากกระดาษ พบั ดาวสะสม - การเล่นแบบเส่ียงจริงและจินตนาการใหม้ ีความเสี่ยงมากข้ ึน - ผจญภยั สำ� รวจ คน้ หา ในโรงเรียน ทุ่งนา ใตต้ น้ ไม้ สวนสาธารณะ สนามเด็กเล่น หา้ งสรรพสินคา้ ในป่ า คลองน้�ำ บนถนน ในบา้ น ลานหนา้ บา้ น ส่วนใหญ่ตอ้ งชว่ ยพอ่ แมท่ ำ� งานบา้ นใหเ้ สร็จ พ้ ืนท่ีไมป่ ลอดภยั สถานท่ีเล่นเป็ นป่ า มีสตั วม์ ีพิษ เชน่ งู แมงป่ อง ผ้ ึง อยใู่ กลน้ ้�ำ เด็กในชุมชนชนบท 3377
เปรยี บเทียบการเล่นของเด็กผหู้ ญงิ และเด็กผชู้ าย เด็กส่วนมากสามารถออกไป พอ่ แมจ่ ะคาดหวงั ถึงผลการเรียนสูง เพราะเช่ือวา่ การที่ลกู เล่นไดก้ ็ต่อเมื่อทำ� การบา้ นเสร็จ ไดร้ บั การศึกษาที่ดีจะทำ� ใหอ้ นาคตของครอบครวั ดีข้ ึน การเล่นมีลกั ษณะ เวลาเล่นมีไมม่ ีเนื่องจากตอ้ งทำ� งาน รุนแรง ผาดโผน บา้ น เชน่ ทำ� กบั ขา้ ว ลา้ งจาน ตกั น้�ำ จากบ่อมาใส่ตุ่ม ซกั ผา้ เล้ ียงนอ้ ง ไปเล่นหรือดู โทรทศั น์บา้ นเพื่อน รวมถึงในบางกรณีตอ้ งเล้ ียงดูลกู ไปหาเพ่ือน แอบออกไป ไมก่ ลา้ เล่นกีฬาที่ ต่างชุมชน เล่นนอกบา้ น ผูใ้ หญ่หา้ ม (เชน่ ตะกรอ้ ) มีอิสระ ไปไหนมา เล่นภายในบา้ น ไหนได้ ผูใ้ หญ่ มากกวา่ ไมค่ อ่ ยวา่ เชื่อฟังพอ่ แม่ เดก็ ชาย เดก็ หญิง 38
เม่ือเด็กถกู หา้ มไม่ใหเ้ ล่น เป็ นธรรมชาติของเด็กท่ีจะแอบเล่นโดยไมบ่ อกผูใ้ หญ่ พ้ ืนที่ท่ีถูกหา้ มคือพ้ ืนท่ีท่ี เด็กชอบเล่นเพราะเห็นวา่ น่าเล่นสนุก น่าสำ� รวจ และทา้ ทาย เด็กจงึ แอบไปเล่น บ่อย ๆ แมร้ ูว้ า่ อนั ตรายก็ตาม “ลกู ฉนั ชอบแอบไปเลน่ นำ�้ ทท่ี า่ นำ้� ห้ามยังไง ตยี ังไง หนกั แค่ไหน ก็ยงั แอบไป ไม่รจู้ ะท�ำยงั ไง พอถามก็จะพูดไปเรอื่ งอน่ื ไม่รจู้ ะทำ� ยังไง ไมม่ ีเวลาดู ต้องท�ำงาน” คุณแม่ท่านหนงึ่ 39
เมื่อเด็กออกไปเล่นนอกบา้ นไมไ่ ด้ เด็กจะเล่นอยใู่ นบา้ น พอ่ แมก่ ็คอยหาของเล่น ที่ถูกใจเพื่อใหเ้ ด็กเล่นอยใู่ นบา้ น เด็กหลายคนปรบั ตวั โดยการเล่นบทบาท สมมติ เล่นจนิ ตนาการต่าง ๆ เด็กบางคนจะดูโทรทศั น์ เล่นเกมในโทรศพั ท์ มือถือ และใชส้ ื่อโซเชียลมีเดีย ทำ� ไมเด็กจงึ แอบไปเลน่ และเด็กยอมรบั ขอ้ จำ� กดั อยา่ งไร เนื่องจากพ้ ืนที่เล่นเล่นปลอดภยั ใกลบ้ า้ นมีนอ้ ยและไมท่ า้ ทาย รวมถึงพอ่ แมไ่ มม่ ี เวลาดูแลและสนับสนุนการเล่นของลกู เด็กจงึ ชอบที่จะออกไปเล่นนอกบา้ น เชน่ บริเวณสระน้�ำ หรือ บริเวณถนนเป็ นตน้ โดยเฉพาะเด็กโตที่ตอ้ งการเล่น รว่ มกบั เพื่อนฝงู ไดเ้ ขา้ สงั คม ไมต่ อ้ งการอยแู่ ต่ในหอ้ งท่ีคบั แคบ จึงมกั แอบออก ไปเล่นนอกบา้ น ส่วนเด็กเล็กและเด็กผูห้ ญิงจะเล่นกบั ของที่มีอยใู่ นบา้ น เล่นบริเวณหนา้ บา้ นหรือสนามเด็กเล่นท่ีพอ่ แมอ่ นุญาตและมีผูใ้ หญ่นัง่ ดู เด็กที่ตอ้ งทำ� งานบา้ นหรือเล้ ียงดูนอ้ งก็จะออกไปเล่นไกลไมไ่ ด้ รวมถึงเด็กที่ไมม่ ี บตั รอนุญาตเขา้ ประเทศอยา่ งถูกกฎหมาย หรือเพ่ิงมาอยปู่ ระเทศไทยไมน่ าน ส่ือสารภาษาไทยไดน้ อ้ ย ก็จะไมก่ ลา้ ออกนอกบา้ น ปัญหาของสนามเล่น ปั ญหาหลักของสนามเด็ กเล่นคือขาดการบ�ำรุงรักษาเพราะไม่มีงบประมาณ ทำ� ใหเ้ ครื่องเล่นทรุดโทรม ใชก้ ารไมไ่ ด้ เครื่องเล่นบางช้ ินไมค่ วามปลอดภยั จงึ มี ความจำ� เป็ นที่จะไดง้ บประมาณสนับสนุนสำ� หรบั บำ� รุงรกั ษาเครื่องเล่น รวมถึงมี หน่วยงานอบรมดา้ นเล่นใหก้ บั ครูและผูป้ กครอง เน่ืองจากครแู ละผูป้ กครองยงั ขาดความรูใ้ นการสนับสนุนการเล่นของเด็ก 40
“ต้องทำ� งานบา้ นชว่ ยพ่อแม่ ตกั นำ�้ ลา้ งจาน ซักผ้า ท�ำกับข้าวก่อนถึงจะได้เลน่ กลบั จากโรงเรียน ก็ต้องรบี ท�ำงานกอ่ น จะได้มเี วลาเลน่ เยอะ ๆ” “สนุกดีไปเล่นซ่อนแอบ แถวโรงเกลือร้าง วง่ิ ไลจ่ ับกัน และปีนกระสอบเกลอื เลน่ ถ้าผู้ใหญ่มาก็แอบ ถ้าผู้ใหญไ่ ปก็เล่นตอ่ ” เดก็สชะพายาอนาปยลุ า7 ปี เดชก็ มุ ชชานยชอาายยแุ ด10นปี 41
ตวั อย่างกิจกรรมการเล่นในวิกฤต แใขนทง่ ี่หทซ่อารขนายอง เลย่นขเงิ ดจุดกตน หเเรเศหลอื ษลสน่ ือขิ่งกใยขบั ชะอ้ง พจรลาถกาแสขขวตง่ ดิก กรลถ่อจงานกม บซ่อนนตแน้ อไบม้ จชกาากลมถ่อเกว้งยา่ แสลคตั ะลวสบ์อะงรพนิเวา้�ำณน ขยเะอเยาอมะานัก ลพกู ลบาอสลตถิกุง ตถุ๊กุงนต้�ำา เลน่ ซะเลย! 42
ดจดกตนบินั บไั กกสแสสปเม้ งดั ตัดลเลูปวกือาง์ลตนเชาน่ โตยใหนามป้ใบลลไมิวม้ เสลร่นะนน้�้ำ�ำใขนงั ธรรเลอรน่มบกชตบัาวั ติ กระสุนไข่ ใทเนด่าปินท่ าเรใลกา่นยลแแบ้ ถลา้ วะน กออ่เุโลเทมล่นรง่นทคาดยรบ์ ินาเา้ปยน็ น แไเลใงมหะินเ้กใ้ปบแอ้็ นไลนมดะหเา้ใปินหบ็ น้ เล่นจุดไฟ แปลเงลหรียร่านืองแลแบะตคบ่งรกตาวัเรชเลต์น่ ่นูนเป็ น เดจินินชชตเุมมนลชส่นานวกนาใรน นหานงใจฟนแังบัขเ้บาลวหอะบา้วเลั คงอทเซขพรละ่าอแ่ือซเงลตเ่นาใลา่ทสหร่นะำ�่กอกั้กหจนังคนักรั เอพิงคลอง เลบสน่ ทมลบมะาคุตทริ / นอาเาลงช่นแีพบเตลบ่าียงนขๆาแยบเขชบอน่ ง มีคคนรนูพักาเกรยียเ์ นสียเงดปินรแะบกบอบ 43
งกานารวเจิ ลยั น่ สขิทอธงิ แรงงเดานก็ ขใน้าชมุมชชาตนิ การเล่นในสภาวะวกิ ฤติใน 3 พ้ ืนท่ีเป้าหมาย มุมมองของเด็กที่มีต่อการเล่น สถานที่เล่นที่เด็กตอ้ งการ ความคาดหวงั จากการเล่นของเด็ก บทบาทของผูใ้ หญ่ในการสนับสนุนการเล่นที่เด็กตอ้ งการ ขอ้ เสนอแนะจากงานวจิ ยั มีอะไรบา้ ง ชุมชนวจิ ยั 04 44
การเล่นในสภาวะวิกฤตใิ น 3 พ้ืนท่ีเป้าหมาย งานวจิ ยั สิทธิการเล่นของเด็กในชุมชนแรงงานขา้ มชาติช้ ินน้ ีได้ คือ 123 ชุมชนศนู ยก์ าร ชุมชนสะพานปลา ชุมชนเปรมฤทยั เรยี นเด็กขา้ มชาติ ตำ� บลทา้ ยบา้ น ตำ� บลสำ� โรง อำ� เภอ พระประแดง จงั หวดั ตำ� บลแมป่ ะ อำ� เภอเมือง จงั หวดั อำ� เภอแมส่ อด สมุทรปราการ สมุทรปราการ จงั หวดั ตาก (แรงงานจาก (แรงงานจาก (แรงงานจาก ประเทศเมียนมาร)์ ประเทศกมั พชู า) ประเทศเมียนมาร)์ มุมมองของเด็กท่ีมีตอ่ การเล่น จากการวิจัยพบว่าเด็กมองการเล่นว่าเป็ นสิ่งท่ีส�ำคัญต่อตัวเขาเองอย่างมาก เพราะเด็กรกั การเรียนรู้ การเล่นผ่านธรรมชาติ ชอบการผจญภยั รวมถึง ธรรมชาติของเด็กคือการเล่นแบบไมแ่ บ่งเพศหรือชนชาติ เด็กสามารถเล่นร่วม กนั กบั เด็กคนอ่ืน ๆ ท้งั เด็กชนชาติเดียวกนั และเด็กไทย เด็กผูห้ ญิงและเด็กผูช้ าย และที่สำ� คญั เด็กชาติพนั ธุ์ตอ้ งการความภูมิใจที่ไดเ้ ล่นเชิงวฒั นธรรมประเทศ ของตนเอง 45
สถานท่ีเล่นท่ีเด็กตอ้ งการ เด็กตอ้ งการพ้ ืนท่ีเล่นท่ีกวา้ ง มีลานโล่ง และเขา้ ถึงธรรมชาติ เชน่ พ้ ืนที่ที่มี ตน้ ไม้ ดอกไม้ สนามหญา้ มีแมลงนานาชนิดใหส้ ำ� รวจ มีบ่อน้�ำ หรือสระน้�ำที่ สะอาดและสามารถเล่นน้�ำไดอ้ ยา่ งปลอดภยั นอกจากน้ันพ้ ืนท่ีเล่นจำ� เป็ นตอ้ ง สนับสนุนการเล่นแบบเสี่ยง เด็ก ๆ สามารถผจญภยั สำ� รวจ คน้ หา รวมถึง อุปกรณก์ ารเล่นและเคร่ืองเล่นต่าง ๆ ตอ้ งปลอดภยั ไมเ่ ส่ียงต่อการบาดเจบ็ หรือเส่ียงอนั ตราย ความคาดหวงั จากการเล่นของเด็ก ไมว่ า่ เด็กจะมีสถานะอะไร มาจากที่ใด ธรรมชาติของเด็กทุกคนคือ “การเล่น” เด็กตอ้ งการความสุข ความสนุกในขณะเล่น และท่ีสำ� คญั ท่ีสุดเด็กจำ� เป็ นจะตอ้ ง มี “อิสระ” ท่ีจะเล่นและแสดงออกตามธรรมชาติของตวั เขา ส่วนการเรียนรู้ พฒั นาการและทกั ษะต่าง ๆ จะเป็ นสิ่งที่เด็กไดร้ บั จากการเล่นน้ันเป็ นผลลพั ธ์ เชิงคุณคา่ เด็กไดร้ บั จาก “การเรียนรูผ้ ่านการเล่น” นัน่ เอง บทบาทของผใู้ หญใ่ นการสนบั สนุน การเล่นท่ีเด็กตอ้ งการ เด็กตอ้ งการใหผ้ ูใ้ หญ่รบั ฟัง และอยใู่ กลเ้ ขาในขณะเล่น แต่ตอ้ งผูใ้ หญ่ตอ้ ง “ไมแ่ ทรกแซง” การเล่นของเด็ก บทบาทหนา้ ที่ของผูใ้ หญ่คือการคอยชว่ ยส่ง เสริมสนับสนุนหากเด็กตอ้ งการช่วยเหลือและคอยสอดส่องดูแลความปลอดภยั ของเด็กในขณะเล่น อีกท้งั หากมีโอกาส ผูใ้ หญ่สามารถพาเด็ก ๆ ออกไปเที่ยว นอกชุมชน เปิ ดหเู ปิ ดตา ใหเ้ ด็กไดส้ มั ผสั พ้ ืนท่ีเล่นใหม่ ๆ เชน่ การเล่นกีฬารว่ ม กบั เด็กคนอื่น ๆ หรือแกระท้งั ยงั สามารถจดั กิจกรรมใหเ้ ด็ก ๆ เล่นรว่ มกนั ใน ชุมชนไดอ้ ีกดว้ ย นอกจากครอบครวั และผูด้ ูแลเด็กโดยตรงแลว้ ผูท้ ่ีมีส่วนสำ� คญั ในการเล่น ของเด็กก็ยงั มี 46
นายจา้ ง นายจา้ งท่ีสามารถจดั พ้ ืนท่ีเล่นในชุมชนใหก้ บั แรงงานเด็ก สมาชิกชุมชน สมาชิกชุมชนที่สามารถรว่ มมือกนั สรา้ งสรรคพ์ ้ ืนท่ีเล่นที่ เชื่อมโยงกบั วฒั นธรรมและวถิ ีของชุมชน ศนู ยเ์ ด็กเล็ก ศนู ยเ์ ด็กเล็กชุมชนที่สามารถรว่ มมือกบั หน่วยงานทอ้ งถ่ิน ชุมชน ของรฐั ในการสนับสนุนโอกาสในการใหเ้ ด็กไดม้ ีพ้ ืนที่เล่น อยา่ งอาระมากข้ ึน พอ่ แม่และ พอ่ แมแ่ ละครอบครวั ที่รวมกลุ่มเป็ นอาสาสมคั รผูป้ กครอง ครอบครวั ท่ีเขา้ ใจความสำ� คญั ของการเล่นและพฒั นาการของเด็ก รวมถึงสามารถสนับสนุน การเล่นพรอ้ มกบั ดูแลความ ปลอดภยั ในการเล่นของเด็ก ๆ ได้ ครูใน ครูในโรงเรียนที่เขา้ ใจและมีทกั ษะจดั การ สนับสนุน และ โรงเรยี น การออกแบบการเล่นตามพฒั นาการของเด็กในพ้ ืนท่ี โรงเรียน ขอ้ เสนอแนะ ขอ้ เสนอแนะท่ีชดั เจนท่ีสุดคือ การเล่นตอ้ งตอบสนองเด็กทุกชว่ งวยั และทุก สถานภาพ มีความหลากหลาย และชว่ ยใหเ้ ด็กไดเ้ ยยี วยาตนเองจาก สถานการณเ์ ปราะบางหรือกดดนั ท่ีเด็กประสบจากชีวติ และสภาพแวดลอ้ มใน ชุมชนที่กอ่ ใหเ้ กิดความเส่ียงสูง นอกจากน้ัน เด็กตอ้ งมีพ้ ืนท่ีเล่นที่ปลอดภยั และเด็กเปราะบาง เชน่ แรงงานเด็ก เด็กผูห้ ญิงและแมว่ ยั ใสจำ� เป็ นตอ้ งเขา้ ถึง การเล่นท่ีเหมาะสมกบั ตนเอง โดยไมถ่ ูกเรง่ รดั ใหเ้ ป็ นผูใ้ หญ่ เพราะธรรมชาติ ของวยั เด็กคือวยั ท่ีตอ้ งเล่น การเรง่ รดั ใหเ้ ป็ นผูใ้ หญ่ถือเป็ นการขดั ต่อธรรมชาติ ของเด็กท่ีควรจะเป็ นและยงั มีผลเสียต่อพฒั นากรทางสติปัญญา รา่ งกาย จิตใจ อารมณแ์ ละสงั คมของเด็กเป็ นอยา่ งมาก 47
ชุมชนวิจยั 2 โครงการวจิ ยั เก็บขอ้ มลู ในชุมชนสามแหง่ ชุมชนแรกคือชุมชนแรงงานขา้ มชาติ ชาวพมา่ ท่ีทำ� การเกษตรและการคา้ อยใู่ กลจ้ ุดผ่านแดนถาวรระหวา่ ง ประเทศไทยกบั ประเทศเมียนมารใ์ นอำ� เภอแมส่ อด จงั หวดั ตาก ชุมชนที่สอง เป็ นชุมชนรอบสะพานปลาในจงั หวดั สมุทรปราการ ที่มีแรงงานเมียนมารห์ ลาย ชาติพนั ธุ์ และชุมชนท่ีสามคือชุมชนใกลก้ บั ท่าขนส่งทรายในจงั หวดั สมุทรปราการ ท่ีมีชุมชนแรงงานกมั พชู าที่อยรู่ ว่ มกบั คนไทย 48 2 เพื่อความปลอดภยั และรกั ษาความลบั ของผูใ้ หข้ อ้ มลู ชุดความรูน้ ้ ีจะไมร่ ะบุช่ือและที่ต้งั ของชุมชน
Search
