๑๐๐ ปี สถานีกรุงเทพ

สาสน์ V I P 1 สาสน์ V I P 2

สาสน์ V I P 3 สาสน์ V I P 4

ค�ำ น�ำ ค�ำ น�ำ

ส า ร บั ญ 28 ศหนริิลัวันลปด�ำสโรถพ์กางาปลตั งยาร์นว่ มสมยั 99 มใงนานนดตศนิ ์เลิสแปดนร์น่หถภ์ ไาฟคกลาง 125 มงในานนดตศนิ ์เลิสแปดน์รนห่ ถล์ ไา้ฟนนา 1 1 หสวนั่อูัววลนาำ�านโคพตปงจั จบุ นั 60 วหสถิถวั ชีลาีวน�ำิตโีคพู่ใงจคนไทย 77 จกหดุรวั งุลเรเ�ำทม่ิ โพพแฯหงง่ ความเจริญ 150 งมในานนดตศนิ ์เิลสแปดนร์นห่ ถภ์ ไาฟคอิสาน 164 งมในานนดตศนิ เ์ ลิสแปดน์รน่หถภ์ ไาฟคใต้

วนั วหสาัวูอ่ นลน�ำาปโคจัพตจงบุ ัน

หัวล�ำโพง วันวาน ปจั จบุ นั ส่อู นาคต 100 ปี สถานีรถไฟกรุงเทพ • 13 • ป ระวัติศาสตร์ความเป็นมาของสถานีกรุงเทพหรือหัวล�ำโพงเร่ิมต้นขึ้นพร้อมกับ การกอ่ สรา้ งทางรถไฟ และการพฒั นากจิ การการรถไฟแหง่ ประเทศไทยนบั ตงั้ แต่ พ.ศ.2398 เมื่อพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 ทรงได้รับ พระราชสาส์นและเครื่องบรรณาการจากสมเด็จพระราชินีนาถวิกตอเรีย แห่ง สหราชอาณาจกั ร หนงึ่ ในเครอ่ื งบรรณาการท่ีไดร้ บั พระราชทานนน้ั มรี ถไฟจำ� ลอง ย่อส่วนจากของจริง ประกอบด้วยหัวรถจักรไอน้�ำและรถพ่วงครบขบวนท่ีว่ิงบน รางด้วยแรงไอน้�ำท�ำนองเดียวกับรถไฟท่ีใช้กันอยู่ในเกาะอังกฤษรวมอยู่ด้วย ซ่ึงท�ำให้ราชส�ำนักและผู้ท่ีพบเห็นในขณะน้ันสนใจกับเคร่ืองบรรณาการน้ีมาก แต่ในรชั สมยั ของพระองค์ก็ยงั ไมม่ กี ารกอ่ สรา้ งทางรถไฟแตอ่ ยา่ งใด • 12 • 100 ปี สถานีรถไฟกรุงเทพ

ลว่ งมาถงึ รชั สมยั พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั รชั กาล หลงั จากการส�ำรวจเส้นทางรถไฟเสร็จส้นิ ลงแล้ว รัฐบาลพิจารณา ท่ี 5 ประเทศไทยได้รบั แรงกดดันจากลัทธิล่าอาณานิคมของชาติตะวันตก เห็นว่าเส้นทางแรกที่ควรสร้าง คือ ระหว่างกรุงเทพมหานครถึงเมือง โดยเฉพาะประเทศฝรั่งเศสและอังกฤษซึ่งในขณะน้ันก�ำลังแพร่อิทธิพลไป นครราชสมี า ดงั นั้นในเดอื นตุลาคม พทุ ธศกั ราช 2433 จงึ ทรงพระกรุณา ท่ัวทวีปเอเชีย ท�ำให้ประเทศเพ่ือนบ้านของไทยอย่างพม่าและมาเลเซีย โปรดเกล้าฯ ให้ก่อตั้งกรมรถไฟขนึ้ โดยสังกดั อย่กู ับกระทรวงโยธาธิการ ตกอยู่ภายใต้การปกครองของอังกฤษ ส่วนเขมรส่วนนอก แควน้ ตังเก๋ยี มพี ระเจา้ น้องยาเธอ เจา้ ฟ้ากรมขนุ นรศิ รานุวัตวิ งศ์ ทรงเป็นเสนาบดี และ (เวยี ดนามภาคเหนอื ) และแควน้ อนั นมั (เวยี ดนามภาคกลาง) กลายเปน็ รฐั นาย คารล์ เบท็ เก (Karl Bethge) ชาวเยอรมนั เปน็ เจา้ กรมรถไฟ หลงั จาก ในอารักขาของฝรั่งเศสหลังจากท่ียึดแคว้นโคชินจีน (เวียดนามภาคใต้) น้ันมีการเปิดประมูลการก่อสร้างทางรถไฟระหว่างกรุงเทพมหานครถึง เป็นอาณานิคมมาก่อนหน้านั้นแล้ว ทั้งยังหมายใจจะเอาแคว้นหลวง เมอื งนครราชสมี า โดยบรษิ ัทชาวองั กฤษของมสิ เตอร์ จี. มเู รแคมป์เบล พระบาง แคว้นจ�ำปาสัก และภาคอีสานจากไทยให้จงได้ ส่งผลให้ (G. Murray Campbell) เปน็ ผชู้ นะการประมูล ตอ่ มาในวนั ที่ 1 มนี าคม ประเทศไทยกลายเป็นรัฐกันชนอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ ซึ่งนโยบายของ พ.ศ. 2433 มีพระบรมราชโองการ ประกาศสร้างทางรถไฟสยามจาก ประเทศในขณะนั้นเป็นไปเพื่อการป้องกันประเทศเป็นหลัก และการ กรงุ เทพมหานครถงึ เมอื งนครราชสีมา ดงั มีขอ้ ความตอนหน่ึงวา่ ก่อสร้างทางรถไฟเป็นทางเลือกหน่ึงในการป้องกันประเทศเน่ืองจาก สามารถล�ำเลียงทหาร อาวุธและอาหาร ระหว่างกรุงเทพมหานครไปยัง “พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว มีพระราชหฤทัยร�ำพึงถึงเหตุการ จังหวัดตามแนวชายแดนได้สะดวกและรวดเร็วกว่าการคมนาคมทางอ่ืน ซึ่งจะทรงทนุบ�ำรุงกรุงสยามให้ร่งุ เรอื งเจริญไพบลู ย์ย่ิงข้ึนไป ทรงพระราช โดยใน พ.ศ.2430 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้มี ด�ำริห์เห็นว่า การสรา้ งหนทางรถไฟเดนิ ไปมาในระหว่างหวั เมืองไกล เปน็ พระราชโองการส�ำรวจพื้นที่เพื่อท�ำการสร้างทางรถไฟหลวงขึ้น ดังมี เหตุให้เกดิ ความเจริญแกบ่ ้านเมอื งได้เปน็ สำ� คัญอนั หนึ่ง เพราะทางรถไฟ ข้อความตอนหน่ึงในประกาศว่า อาจจะชกั ยน่ หนทางหวั เมอื งซงึ่ ตงั้ อยไู่ กล ไปมาถงึ กนั ยาก ใหก้ ลบั เปน็ หวั เมืองใกล้ ไปมาถึงกันได้โดยสะดวกเร็วพลัน การขนย้ายสินค้าไปมาซึ่ง “สมเดจ็ พระปรมินทร มหาจฬุ าลงกรณพระจุลจอมเกลา้ เจ้ากรุง เป็นการล�ำบากก็สามารถจะย้ายขนไปมาถึงกันได้โดยง่าย...เป็นการเปิด สยาม ไดท้ รงโปรดเกลา้ ฯ พระราชทานพระบรมราชานญุ าตให้ เลฟเตแนน โอกาสให้อาณาประชาราษฎร มีทางตัง้ การทำ� มาหากินกว้างขวางออกไป เยเนอราล เซอร์แอนดรูคลาร์ค (Lieutenant General Sir Andrew แลทำ� ทรพั ยส์ มบตั กิ รงุ สยามใหม้ ากมยี ง่ิ ขนึ้ ดว้ ย ดว้ ยทง้ั เปน็ คณุ ประโยชน์ Clarke) รอแยลอินซเนยี กบั นายห้างวลิ เลีย่ ม เฮนรี ปนั ชาด (Mr. William ในการบังคับบัญชา ตรวจตราราชการ บ�ำรุงรักษาพระราชอาณาเขตร Henry Punchard) วิลเยียมเบล แมกตัดคาต (W. B. McTaggart) ผราน ให้ราษฎรอยู่เย็นเป็นศุกข์ได้โดยสดวกอาไศรยเหตุทั้งปวงน้ี พระบาท ซิสวิลเล่ียมเลาเถอ (FrancisWilliam Lowther) แลวิลเล่ียมชาร์ลส์ สมเด็จพระเจ้าอยู่หัว จึงทรงพระราชด�ำริห์ พร้อมด้วยความคิดท่าน ปนั ชาด (William Charles Punchard) เหลา่ นี้ ตระเตรยี มท�ำการสำ� รวจ เสนาบดเี หน็ สมควรจะสรา้ งทางรถไฟ ตง้ั แตก่ รงุ เทพฯถงึ เมอื งนครราชสหี ์ ทางรถไฟใหญ่ที่จะไปจากกรุงเทพฯ ถึงเมืองนครเชียงใหม่ ผ่านไปตาม มาเป็นสายแรก...” ทางบางปะอิน กรุงเก่า และตามฝั่งซ้ายล�ำน้�ำป่าศัก ไปยังพระพุทธบาท เมืองลพบุรี เมอื งนครสวรรค์ เมอื งอุตรดฐิ เมืองแพร่ เมืองนครล�ำปาง ในการก่อสร้างน้ัน ปรากฏว่าได้ก�ำหนดงบประมาณไว้ไม่เกิน แลเมืองล�ำพูน แลมีทางแยกตามนี้คือ ต้ังแต่เมืองสระบุรีไปถึงเมือง 200,000 ชั่ง (16 ลา้ นบาท) และก�ำหนดเวลาสร้างตง้ั แตเ่ ดอื นกันยายน นครราชสีมา ต้ังแต่เมืองอุตรดิฐไปยังตำ� บลท่าเด่ือ และต้ังแต่เมืองนคร พ.ศ. 2434 ให้แล้วเสรจ็ ใน พ.ศ.2439 การสร้างทางรถไฟหลวงสายแรก เชียงใหมไ่ ปยังเมืองเชียงรายและเชยี งแสน” ก็ได้เร่ิมต้นขึ้น ณ บริเวณตะวันออกของพระนคร แถวทุ่งวัวล�ำพองติด กับคลองผดุงกรงุ เกษม เม่อื วันท่ี 9 มีนาคม พ.ศ. 2434 เวลา 17.00 น. เศษ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวพร้อมด้วยสมเด็จพระ • 14 • 100 ปี สถานีรถไฟกรุงเทพ 100 ปี สถานีรถไฟกรุงเทพ • 15 •

บรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศสยามมกุฎราชกุมารเสด็จ อย่างไรก็ดี ในขณะท่ีการก่อสร้างทางรถไฟหลวงก�ำลังด�ำเนินการ หลังจากการก่อสร้างทางรถไฟหลวงสายนครราชสีมาส่วนหน่ึง พระราชด�ำเนินมาประกอบพระราชพิธีกระท�ำพระฤกษ์เริ่มการก่อสร้าง อยู่นั้น รัฐบาลสยามก็ได้มีการอนุมัติสัมปทานแก่บริษัทชาวเดนมาร์กใน ส�ำเร็จพอท่ีจะเปิดการเดนิ รถได้แลว้ วนั ที่ 26 มีนาคม พ.ศ.2439 เวลา รถไฟหลวงในราชอาณาจักรไทย ณ ปะร�ำพิธีท่ฝี ่ังคลองผดุงกรงุ เกษม ฝั่ง การสรา้ งทางรถไฟ เมอ่ื ปี พ.ศ.2429 เพอ่ื ด�ำเนนิ กจิ การเดนิ รถในรปู แบบ 10.00 น. พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวพร้อมด้วยสมเด็จ ตรงข้ามวัดเทพศริ นิ ทราวาส ซึง่ ปจั จุบันพื้นท่ปี ะร�ำพธิ ี คือ ตึกบัญชาการ ของบริษัทเอกชนขึ้นระหว่างกรุงเทพมหานครจากคลองผดุงกรุงเกษม พระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี พระอรรคราชเทวีได้เสด็จพระราชด�ำเนินมา การรถไฟแห่งประเทศไทย โดยพระองค์ทรงหล่ังทักษิโณทกลงเหนือ แถวทุ่งวัวล�ำพองถึงจังหวัดสมุทรปราการ รวมระยะทางทั้งสิ้น 21 ประกอบพระราชพธิ เี ปดิ การเดนิ รถไฟหลวงสายแรกในราชอาณาจกั ร โดย แผน่ ดนิ ทจ่ี ะขดุ เป็นพระฤกษแ์ ล้วทรงใชเ้ สยี มเงินขนาดเลก็ ตกั ดนิ เทลงใน กโิ ลเมตร รู้จักกันในนาม “รถไฟสายปากน�้ำ” โดยได้รบั หนงั สือสัญญา ประทับตรงที่ท่ีได้เทมูลดินซึ่งทรงขุดไว้เม่ือคร้ังแรกเริ่มสร้างทางรถไฟใน เกวียนเล็กพอสมควรแล้วโปรดให้สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้า อนุญาตเมื่อวันที่ 13 กันยายน พ.ศ.2429 แตก่ ว่าจะไดเ้ ริ่มการเดนิ รถก็ พ.ศ.2424 แล้วทรงกระท�ำพระฤกษ์ตรึงตะปูหมุดท่ีรางทองและรางเงิน มหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมารทรงไสเกวียนล�ำเลียงดินพระฤกษ์ไป ลว่ งเขา้ ปี พ.ศ.2436 ซง่ึ ถอื วา่ เปน็ เสน้ ทางรถไฟสายแรกของสยามทม่ี กี าร สว่ นดา้ นเหนอื ใหต้ ดิ กบั หมอนไมม้ ะรดิ คาดเงนิ มอี กั ษรจารกึ สว่ นทางดา้ น ตามรางท่ีซ่ึงทอดไปโดยทางปะร�ำพิธี เม่ือถึงต�ำบลท่ีจะสร้างทางรถไฟ เปิดเดินรถอย่างเป็นทางการ ซ่ึงรถไฟสายน้ีได้ด�ำเนินกิจการมายาวนาน ใตส้ มเดจ็ พระนางเจา้ เสาวภาผอ่ งศรี พระอรรคราชเทวเี ปน็ ผทู้ รงตรงึ และ พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั ทรงเทดนิ พระฤกษล์ งถมบรเิ วณ จนถงึ ปี พ.ศ.2479 นับเวลาได้ 50 ตัง้ แต่มีการอนมุ ัตสิ ัมปทาน รฐั บาลใน ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ ฯ ใหพ้ ระบรมวงศานวุ งศ์ ขา้ ราชการ และชาวตา่ ง น้ัน จากน้ันคนงานท้งั หลายไดล้ งมอื ขุดดินตามทางที่กระทรวงโยธาธิการ ระบอบประชาธปิ ไตยจงึ ไดร้ บั ซอื้ ทรพั ยส์ นิ ของบรษิ ทั รถไฟสายนี้ เมอื่ วนั ที่ ประเทศทั้งชายหญิง ซ่ึงมาประชุมอยู่ ณ ท่ีน้ันช่วยกันตรึงต่อไปจนแล้ว ได้ปักกรุยไว้ 12 กนั ยายน พ.ศ.2479 ตลอดจนการเดนิ รถรางไฟฟา้ ดว้ ย และกรมรถไฟ เสร็จตลอดทั้ง 2 ราง นับได้ว่าทางรถไฟหลวงระหว่างกรุงเทพมหานคร • 16 • 100 ปี สถานีรถไฟกรุงเทพ ไดร้ บั โอนกจิ การเดนิ รถไฟและรถรางไฟฟา้ มาด�ำเนนิ กจิ การตอ่ มาจนถงึ วนั และจังหวัดพระนครศรีอยุธยาระยะทาง 71 กิโลเมตรได้เชื่อมติดต่อกัน ท่ี 1 มกราคม พ.ศ. 2503 จงึ ไดย้ กเลกิ การใชง้ าน เนอ่ื งจากสภาพเศรษฐกจิ แล้ว คร้ันเมื่อขบวนรถไฟท่ีจะใช้เป็นราชพาหนะน�ำเสด็จพระราชด�ำเนิน และสังคมท่เี ปลี่ยนแปลงไปในระยะเวลาต่อมา เปิดการเดินรถเป็นพระฤกษ์เข้าจอดเทียบหน้าพลับพลาแล้ว พระบาท 100 ปี สถานีรถไฟกรุงเทพ • 17 •

สมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวก็เสด็จพระราชด�ำเนินไปยังขบวน พระนคร ท้ังยังสามารถเชื่อมต่อเส้นทางคมนาคมได้สะดวกมากข้ึนกว่า รถไฟ ทรงเจมิ รถพระทนี่ ง่ั และเสดจ็ ขนึ้ ประทบั บนรถพระทน่ี ง่ั รถไฟไดเ้ รม่ิ เดมิ โดยใชพ้ น้ื ทซ่ี งึ่ หา่ งจากสถานเี ดมิ ไปทางทศิ ใตป้ ระมาณ 500 เมตร และ ใช้จักรเล่ือนรถพระท่ีน่ังออกจากกรุงเทพมหานครตรงไปยังจังหวัด อยู่ใกล้กับปลายรางรถไฟสายปากน�้ำ โดยกรมรถไฟหลวงได้ว่าจ้างให้ พระนครศรีอยุธยา เพื่อเปิดการเดินรถไฟหลวงในราชอาณาจักรเป็น นายคาร์ล ดือห์ริ่ง1(K.S. D'hring) สถาปนิกชาวเยอรมันเปน็ ผู้ออกแบบ ปฐมฤกษ์ ตอ่ จากน้นั คือ ตั้งแต่วันที่ 28 มีนาคม พ.ศ.2439 กรมรถไฟ อาคาร แตด่ ว้ ยเหตผุ ลบางประการท�ำใหแ้ บบของคารล์ ดอื หร์ งิ่ ไมไ่ ดส้ รา้ ง ได้เปิดการเดินรถไฟโดยสารระหว่างกรุงเทพมหานครกับเมืองพระนคร แต่กลายเป็นแบบของนายมาริโอ ตามานโญ2(Mr. Mario Tamagno) ศรอี ยุธยา โดยจัดรถไฟวง่ิ ไปกลบั วันละ 4 ขบวน คือ ขบวนรถไฟวิ่งไป สถาปนกิ ชาวอติ าลี ทไี่ ดร้ บั การพจิ ารณาใหส้ รา้ งแทน โดยการออกแบบได้ กลบั เทย่ี วเชา้ 2 ขบวน และขบวนรถไฟวิ่งไปกลับ เทยี่ วเยน็ 2 ขบวน ถอื รับแนวความคิดจากสถานีรถไฟตอนคร่ึงหลังศตวรรษที่ 19 ของยุโรปท่ี เป็นการเปิดโอกาสให้ชาวสยามได้ใช้โดยสารและล�ำเลียงสินค้าไปมาได้ ต้องมีหน้าตาสวยงามเพ่ือเป็นศรีสง่าแก่พระนครและแสดงถึงเทคโนโลยี ตามปรารถนาตง้ั แต่น้นั สืบมา การก่อสร้างทที่ ันสมยั โดยการกอ่ สรา้ งเรมิ่ ตน้ ข้นึ เมื่อพทุ ธศกั ราช 2453 จนแล้วเสร็จและเปิดให้บริการอย่างเป็นทางการเมื่อ วันท่ี 25 มิถุนายน ต่อมาในวันท่ี 1 พฤศจิกายน พ.ศ.2440 เมอ่ื ทางรถไฟสร้างเสรจ็ พ.ศ.2459เวลา17.00 น.โดยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ถงึ แก่งคอย กรมรถไฟก็ไดจ้ ดั การเดินรถไฟจากอยุธยาต่อไปถึงแกง่ คอย รชั กาลท่ี 6 ไดเ้ สดจ็ พระราชด�ำเนินทรงกระท�ำพธิ กี ดปมุ่ สญั ญาณไฟฟา้ ให้ และหลังจากนั้นอีก 4 ปี ทางรถไฟสายนครราชสีมาก็สร้างเสร็จ โดย รถไฟขบวนแรกเดินเขา้ ส่สู ถานี พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั ทรงเสดจ็ พระราชด�ำเนนิ เปดิ ทาง รถไฟสายนี้ เมือ่ วนั ที่ 21 ธนั วาคม พ.ศ.2443 ทางรถไฟสายนครราชสีมา 1 เปน็ สถาปนกิ สงั กัดกรมรถไฟ มผี ลงานการออกแบบ มรี ะยะทางทัง้ หมด 265 กโิ ลเมตร เปน็ ทางขนาด 1.435 เมตร หลังจาก ท่ีส�ำคัญ คือ แบบร่างอาคารสถานีรถไฟกรุงเทพ (ไม่ได้ นนั้ ในปี พ.ศ.2446 รฐั บาลไทยไดง้ บประมาณและเงินคงคลังเพ่ือก่อสรา้ ง สร้าง) อาคารสถานีรถไฟอุตรดิตถ์ (โดนท�ำลายระหว่าง ทางรถไฟทางฝง่ั ตะวนั ตกของแมน่ ำ�้ เจา้ พระยาใหเ้ ชอ่ื มตอ่ กบั ทางรถไฟของ สงครามโลกครง้ั ท่ี 2 ในพ.ศ. 2487) และพระรามราชนเิ วศน์ สหพันธรัฐมลายูโดยมีสถานีรถไฟบางกอกน้อยเป็นสถานีต้นทาง ส้ินค่า (วงั บ้านปนื ) เปน็ ต้น กอ่ สรา้ ง 7,880,000 บาท เส้นทางรถไฟสายน้ีสรา้ งดว้ ยความกวา้ งขนาด 2 เปน็ สถาปนกิ ทเ่ี ขา้ มารบั ราชการทสี่ ยามเมอ่ื พ.ศ. 2443 1.00 เมตร และเป็นต้นก�ำเนิดของ กรมรถไฟสายใต้ โดยให้คนรถไฟ โดยลงนามสัญญา 25 ปีกับรัฐบาลสยาม มีผลงานการ เยอรมนั จากกรมรถไฟควบคมุ การเดนิ รถเพอื่ ปอ้ งกนั ปญั หาการแทรกแซง ออกแบบมากมาย เช่น อาคารสถานีรถไฟหลวงจิตรลดา โดยอังกฤษที่ได้ส่งคนจากกรมรถไฟสหพันธรัฐมลายูเข้ามาส�ำรวจทางล�้ำ พระที่น่ังอมั พรสถาน สะพานมฆั วานรังสรรค์ ตำ� หนักสวน เข้ามาในดินแดนสยาม และปัญหาการขอสัมปทานรถไฟแต่ไม่สามารถ จิตรลดาวังปารุสก์บ้านนรสิงห์ (ปัจจุบันคือ ท�ำเนียบ สรา้ งไดจ้ ริงที่ท�ำใหร้ ัฐบาลสยามต้องลงมือกอ่ สรา้ งเอง รัฐบาล) บา้ นบรรทมสินธ(์ุ ปัจจุบันคอื บา้ นพษิ ณโุ ลก) และ พระทีน่ ่ังอนันตสมาคม เปน็ ตน้ ส�ำหรบั อาคารสถานรี ถไฟกรงุ เทพเมอื่ แรกสรา้ งนน้ั เปน็ อาคารไม้ 2 ชั้น ตั้งอยหู่ ลังอาคารที่ท�ำการกรมรถไฟหลวง มีชานชาลา 2 ชานชาลา ใน ระยะตอ่ มาเมอ่ื ผู้โดยสารและสนิ คา้ มจี �ำนวนเพม่ิ ขน้ึ ท�ำใหอ้ าคารสถานรี ถไฟ กรงุ เทพไม่สามารถรองรบั และใหบ้ ริการได้อย่างเพียงพอ ดังน้ันในปลาย รัชสมัยรัชกาลที่ 5 ราวปี พ.ศ.2449 กรมรถไฟหลวงจึงริเร่ิมที่จะสร้าง สถานีรถไฟกรุงเทพใหม่ท่ีมีความทันสมัยและสวยงามเป็นศรีสง่าแก่ • 18 • 100 ปี สถานีรถไฟกรุงเทพ 100 ปี สถานีรถไฟกรุงเทพ • 19 •

ต่อมาใน พ.ศ.2460 พระบาทสมเดจ็ พระมงกุฎเกล้าเจา้ อย่หู ัวทรง หลงั จากน้ันใน พ.ศ.2463 เรมิ่ มแี นวคดิ ทจ่ี ะเชอื่ มทางรถไฟทั้ง 2 สายเขา้ พจิ ารณาเหน็ วา่ กจิ การของกรมรถไฟสายเหนอื และกรมรถไฟสายใต้ ทโ่ี ดน ดว้ ยกนั เพอ่ื ใหอ้ าณาประชาราษฎร์ในทอ้ งถนิ่ ตา่ งๆ สามารถเดนิ ทางไปมา บงั คับใหแ้ ยกกันอยตู่ ง้ั แต่วันท่ี 1 เมษายน พ.ศ.2456 เพอ่ื ใหเ้ ป็นไปตาม หาสู่กัน และการบรรทุกส่งสินค้าได้รับความสะดวกมากขึ้นโดยมิต้อง สญั ญาเงนิ กเู้ พอื่ สรา้ งทางรถไฟเชอ่ื มตอ่ กบั รถไฟมลายซู งึ่ ไมส่ ะดวกแกก่ าร ท�ำการถ่ายขบวนรถไฟเลย ดังน้ันกรมรถไฟหลวงจึงเริ่มท�ำการเปล่ียน บังคับบญั ชาและบรหิ ารงาน ตลอดจนไม่เป็นการประหยัดคา่ ใช้จา่ ย หลงั ขนาดความกว้างของรางรถไฟทั่วประเทศให้เป็นทางขนาด 1.00 เมตร จากที่ทางรถไฟสายใต้ได้เชื่อมต่อกันส�ำเร็จท่ีสถานีรถไฟชุมพร เม่ือวันท่ี แบบค่อยเป็นค่อยไป จนกระท่ังการก่อสร้างสะพานพระรามท่ี 63เพ่ือ 17 กันยายน พ.ศ.2459 และเริม่ การเดนิ รถจากบางกอกน้อยไปยงั สถานี เช่ือมทางรถไฟสายเหนือและสายใต้เข้าด้วยกันแล้วเสร็จเมื่อ พ.ศ.2469 รถไฟอตู่ ะเภา เมอื่ วนั ที่ 1 มกราคม พ.ศ.2459 ดงั นนั้ เมอ่ื วนั ท่ี 5 มถิ นุ ายน โดยพระบาทสมเดจ็ พระปกเกลา้ เจา้ อยหู่ วั รชั กาลที่ 7 เสดจ็ พระราชด�ำเนนิ พ.ศ.2460 จงึ ไดม้ พี ระบรมราชโองการโปรดเกลา้ ฯ ใหร้ วมกจิ การรถไฟทง้ั ด้วยขบวนรถไฟพระที่น่ังจากสถานีรถไฟหลวงจิตรลดาเพื่อทรงประกอบ 2 กรม เข้าด้วยกัน เรียกว่า กรมรถไฟหลวง และทรงพระกรุณาโปรด พระราชพิธีเปิดสะพานข้ามแม่น้�ำเจ้าพระยาแห่งนี้ เม่ือวันท่ี 1 มกราคม เกลา้ ฯ ใหพ้ ระเจ้าน้องยาเธอพระองคเ์ จ้าบรุ ฉตั รไชยากร กรมพระก�ำแพง พ.ศ. 2469 (พทุ ธศักราช 2470 ปจั จุบัน) จากน้ันเปน็ ต้นมาทางรถไฟทัว่ เพช็ รอคั รโยธนิ ขนึ้ ด�ำรงต�ำแหนง่ ผบู้ ญั ชาการกรมรถไฟหลวงพระองคแ์ รก ประเทศจึงใช้ความกวา้ ง 1.00 เมตร มาจนถงึ ทกุ วนั น้ี 3 เปน็ สะพานเหลก็ ยาว 442.08 เมตร กวา้ ง 10 เมตร แบง่ เตรยี มไวส้ ว่ นหน่ึงโดยเฉพาะสำ� หรับทางหลวงกวา้ ง 5 เมตร เพื่อให้ยวดยานทุกชนิดผ่านได้ อีกส่วนหนึ่งเป็น ทางรถไฟ นอกจากนย้ี งั มที างเทา้ ไว้สองข้างสะพาน แต่ละ ขา้ งกว้าง 1.50 เมตร เป็นสะพานตั้งอยูบ่ นตอม่อคอนกรตี 5 ชว่ ง ลกั ษณะโครงสรา้ งสะพานเปน็ แบบสะพานยน่ื ปลาย จากตอมอ่ ทง้ั 2 ขา้ ง (cantilever spans) สรา้ งขน้ึ ทบี่ รเิ วณ หวั โคง้ แม่นำ�้ เจ้าพระยาบริเวณต�ำบลบางซ่อน ฝ่งั พระนคร กับตำ� บลบางอ้อ ฝั่งธนบุรี เรม่ิ กอ่ สร้างเมอ่ื เดอื นมิถุนายน พ.ศ. 2465 แล้วเสร็จในเดือนพฤศจิกายน พ.ศ. 2469 ด�ำเนินการก่อสร้างโดยบริษัทก่อสร้างสัญชาติฝรั่งเศส เอตาบรสิ มองส์ ไดเด (EtablissementsDayde) ออกแบบ โดยวศิ วกรเอลเบทิ ฮเู อลว(์ Albert Houel) ตอ่ มาสะพานถกู เคร่ืองบินฝ่ายสัมพันธมิตรทิ้งระเบิดท�ำลายจนเสียหาย อย่างหนักในเดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ. 2488 หลังจากน้ันมี การซ่อมแซมระหวา่ งปี พ.ศ. 2493-2496 รปู ลกั ษณข์ อง สะพานกถ็ กู เปลย่ี นแปลงไปจากเดิม • 20 • 100 ปี สถานีรถไฟกรุงเทพ 100 ปี สถานีรถไฟกรุงเทพ • 21 •

ในขณะทก่ี จิ การรถไฟหลวงก�ำลงั ด�ำเนนิ ไปไดด้ ว้ ยดี กรมรถไฟเหน็ ว่าสถานีรถไฟกรุงเทพ (หัวล�ำโพง) ควรมีโรงแรมชั้นหน่ึงเพ่ือรองรับชาว ตา่ งชาติ ซง่ึ ขณะนน้ั กรมรถไฟมโี รงแรมชนั้ หนงึ่ ทก่ี รงุ เทพมหานครแลว้ คอื วังพญาไท ท่เี ปดิ ให้บรกิ ารเมื่อวนั ที่ 18 กุมภาพนั ธ์ พ.ศ.2468 หลงั จาก โรงแรมสร้างแล้วเสร็จ พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้เสด็จ พระราชด�ำเนินทรงเปิดโรงแรมซ่ึงกรมรถไฟต้ังช่ือว่า “โรงแรมราชธานี” เม่ือวันท่ี 24 มกราคม พ.ศ.2470 ถือเป็นโรงแรมขนาดเล็กมีจ�ำนวน 10 ห้อง แตม่ คี วามทนั สมยั ถูกสขุ ลักษณะ หอ้ งนอนแต่ละหอ้ งมรี ะเบียง โดยเฉพาะ มีห้องอาบน�้ำพร้อมน�้ำประปาชนิดร้อนและเย็น และมีพัดลม และไฟฟ้าเพ่ืออ�ำนวยความสะดวกแก่ผู้พักซ่ึงส่วนใหญ่เดินทางมาด้วย รถไฟ หลงั จากนนั้ อาคารสถานรี ถไฟกรงุ เทพ (หวั ล�ำโพง) กลายเปน็ สถานี ต้ังต้นของรถไฟสายส�ำคัญทุกสาย เมื่อมีการเปิดเดินรถไฟไปยังภูมิภาค ตา่ งๆ ของประเทศ และไดม้ กี ารปรบั ปรงุ ยา่ นสถานมี าโดยตลอด จนกระทง่ั ช่วงระหว่างสงครามโลกคร้ังท่ี 2 กิจการรถไฟประสบภัยสงครามอย่าง หนกั อาคารและสิง่ ปลูกสร้าง สะพาน รวมทัง้ รถจกั รลอ้ เลื่อนได้รับความ เสยี หายมาก จ�ำเปน็ ต้องเริ่มบรู ณะฟ้นื ฟใู หก้ ลบั สสู่ ภาพเดมิ โดยเรว็ ถ้าจะ อาศัยเงินลงทุนจากงบประมาณของรัฐแหล่งเดียวจะไม่ทันการ รัฐบาล จึงต้องขอกู้เงินจากธนาคารโลกมาสมทบ ในระหว่างเจรจากู้เงินน้ัน ธนาคารโลกได้เสนอให้รัฐปรับปรุงองค์กรของกรมรถไฟหลวงให้มีอิสระ กวา่ ทเ่ี ปน็ อยู่ เพอื่ ใหเ้ กดิ ความคลอ่ งตวั ในการบรหิ ารกจิ การรถไฟเชงิ ธรุ กจิ ตอ่ มาจอมพล ป. พิบูลสงคราม ซึง่ ด�ำรงต�ำแหน่งนายกรฐั มนตรใี นขณะ น้นั มีประกาศใช้พระราชบัญญตั กิ ารรถไฟแหง่ ประเทศไทย ซ่งึ ประกาศใช้ ในราชกิจจานุเบกษา เลขท่ี 40 หมวด ก ฉบับพิเศษ ลงในวันท่ี 30 มิถุนายน พุทธศักราช 2494 และให้ประกาศใช้ต้ังแต่วันที่ 1 กรกาคม ปีเดียวกัน ดังน้ัน การรถไฟแห่งประเทศไทยจึงถูกจัดตั้งขึ้นอย่างเป็น ทางการ โดยเป็นหน่วยงานรัฐวิสาหกิจประเภทสาธารณูปโภค สังกัด กระทรวงคมนาคม และให้มกี ารโอนกิจการ ทรัพย์สิน หน้ีสิน สิทธิ หนา้ ที่ ต่างๆ รวมทั้งพนักงาน ลูกจ้าง และสายงานท้ังหมดของกรมรถไฟ หลวงไปอยู่ในการด�ำเนินงานของการรถไฟแห่งประเทศไทยตั้งแต่นั้น เปน็ ต้นมา • 22 • 100 ปี สถานีรถไฟกรุงเทพ 100 ปี สถานีรถไฟกรุงเทพ • 23 •

ในระยะต่อมากิจการรถไฟมีการขยายตัวด้านการโดยสารและการ หลังจากน้ันได้มีการปรับปรุงต่อเติมอาคารสถานีรถไฟกรุงเทพ ขนสง่ สนิ คา้ ทีม่ ากขึ้น แต่ดว้ ยเนอื้ ทอ่ี ันจ�ำกดั ของสถานีเพียง 120 ไรเ่ ศษ (หัวล�ำโพง)อีกหลายคร้ังเพื่อให้สามารถรองรับการขนส่งผู้โดยสารท่ีเพิ่ม และล้อมรอบด้วยถนนและคลอง โดยทิศใต้จรดถนนพระราม 4 ทิศเหนือ มากขนึ้ เช่น การขยายความยาวของชานชาลา สร้างชานชาลาและหลังคา จรดคลองมหานาค ทศิ ตะวนั ออกจรดถนนรองเมอื ง และทศิ ตะวนั ตกจรด คลมุ ชานชาลาเพมิ่ เตมิ ปรบั ปรงุ หอ้ งจ�ำหนา่ ยตว๋ั โดยแยกเปน็ หอ้ งจ�ำหนา่ ย คลองผดุงกรุงเกษม ท�ำให้ไม่สามารถขยายพ้ืนท่ีได้ การรถไฟแห่ง ต๋ัวประจ�ำวันและห้องจ�ำหน่ายตั๋วล่วงหน้า จัดให้มีส่ิงอ�ำนวยความสะดวก ประเทศไทยจึงย้ายกิจการขนส่งสินค้าไปอยู่ย่านสินค้าพหลโยธินเมื่อปี และรา้ นคา้ ตา่ งๆ ส�ำหรบั ผู้โดยสารและผทู้ ม่ี ารบั สง่ เปน็ ตน้ ตอ่ มาใน พ.ศ. พ.ศ. 2503 โดยท�ำการปรบั ปรงุ ใหเ้ ปน็ สถานรี ถไฟส�ำหรบั บรกิ ารดา้ นขนสง่ 2541 มีการปรับปรุงอาคารคร้ังใหญ่เพื่อรองรับการแข่งขันกีฬา มวลชนเพียงอย่างเดียว ทั้งน้ีเพื่อให้เพียงพอต่อการรองรับจ�ำนวนผู้ เอเช่ียนเกมส์ คร้ังท่ี 13 ท่ีประเทศไทยเป็นเจ้าภาพ โดยมีการปรับปรุง โดยสารทั่วประเทศ แตเ่ ปน็ ท่นี า่ เสียดายวา่ โรงแรมราชธานี ต้องปิดตวั ลง พืน้ ท่ี 2 ขา้ งของโถงพักคอยให้เปน็ รา้ นอาหาร บรษิ ัททใี่ หบ้ ริการด้านการ ใน พ.ศ. 2512 เนอ่ื งจากไม่สามารถแข่งขันกบั โรงแรมใหม่ๆ ทส่ี ามารถ ทอ่ งเทยี่ ว และรา้ นคา้ พรอ้ มชนั้ ลอยเพอื่ เพม่ิ พน้ื ทน่ี ง่ั คอยส�ำหรบั ผู้โดยสาร อ�ำนวยความสะดวกได้ดีกวา่ ทง้ั ดา้ นบริการและท�ำเลท่ีตง้ั ตอ่ มาการรถไฟ ให้ได้รับความสะดวกสบายมากข้ึน มีการสร้างห้องจ�ำหน่ายตั๋วประจ�ำวัน แห่งประเทศไทยได้ดัดแปลงอาคารโรงแรมราชธานีเพ่ือใช้เป็นท่ีท�ำการ ข้ึนใหม่โดยช้ันบนเป็นพ้ืนที่ท�ำงานของพนักงานเพ่ือให้เกิดความคล่องตัว ของกองงานต่างๆ ส�ำนกั งานและหอ้ งรบั รอง และสะดวกในการปฏิบัติงาน และเพิ่มพื้นท่ีด้านข้างทางทิศตะวันตกของ • 24 • 100 ปี สถานีรถไฟกรุงเทพ อาคารส�ำหรับรองรับผู้โดยสารไดม้ ากขึ้น หลงั จากนัน้ ใน พ.ศ. 2547 มี การติดต้ังระบบปรับอากาศและปรับปรุงอาคารให้มีความเป็นระเบียบ เรียบรอ้ ย 100 ปี สถานีรถไฟกรุงเทพ • 25 •

ปัจจุบันอาคารสถานีกรุงเทพ (หัวล�ำโพง) มีจ�ำนวนชานชาลา 12 จงั หวดั กาญจนบรุ )ี และสถานสี พุ รรณบรุ ี (อ�ำเภอเมอื ง จงั หวดั สพุ รรณบรุ )ี ชานชาลา ในแตล่ ะวนั จะมีขบวนรถไฟเข้าออกประมาณ 200 ขบวน ตงั้ แต่ นอกจากนอี้ าคารสถานีกรุงเทพ (หวั ล�ำโพง)ยงั เชื่อมต่อกับสถานรี ถไฟฟา้ เวลาประมาณตี 3 ไปจนถึงรถขบวนสุดท้ายออกจากสถานีในเวลาเกือบ มหานครหรอื รถไฟใตด้ นิ (MRT) และเปน็ ทา่ รถโดยสารประจ�ำทางอกี หลาย เท่ียงคืนโดยผู้โดยสารสามารถเดินทางไปยังภาคเหนือถึงสถานีเชียงใหม่ สาย ท�ำให้ผู้โดยสารสามารถเดินทางไปยังจุดหมายปลายทางได้สะดวก (อ�ำเภอเมอื ง จงั หวดั เชียงใหม่) และสถานสี วรรคโลก (อ�ำเภอสวรรคโลก สบายมากยิง่ ข้ึน จังหวัดสุโขทัย) ภาคใต้ถึงสถานีสุไหงโกลก(อ�ำเภอสุไหงโกลก จังหวัด นราธิวาส) และสถานีปาดังเบซาร์ (รัฐปะลิส ประเทศมาเลเซีย) ซ่ึง ณ วันท่ี 25 มิถุนายน พ.ศ. 2559 สถานีกรุงเทพ (หัวล�ำโพง) สามารถเชอ่ื มตอ่ กบั ทางรถไฟของประเทศมาเลเซยี ไปยงั ประเทศสงิ คโปร์ จะมอี ายุครบ 100 ปี ถอื ไดว้ า่ เปน็ สถานรี ถไฟทีม่ ปี ระวตั ศิ าสตร์ความเป็น และสถานกี นั ตงั (อ�ำเภอกนั ตงั จงั หวดั ตรงั ) สถานนี ครศรธี รรมราช (อ�ำเภอ มาทย่ี าวนาน และเปน็ สถานรี ถไฟทสี่ �ำคัญท่สี ุดของประเทศเน่อื งจากเป็น เมือง จังหวัดนครศรีธรรมราช) ภาคตะวันออกถึงสถานีอรัญประเทศ จดุ เริม่ ตน้ ของการบริการดา้ นการขนส่งสนิ ค้าและผู้โดยสาร รวมทัง้ ความ (อ�ำเภออรัญประเทศ จงั หวัดสระแกว้ )และสถานบี ้านพลูตาหลวง (อ�ำเภอ เจริญท่ีไหลบ่ามาพร้อมกับการเดินรถไฟ ซึ่งตลอดระยะเวลาท่ีผ่านมา สัตหีบ จังหวัดชลบุรี) ภาคตะวันออกเฉียงเหนือถึงสถานีอุบลราชธานี สถานีรถไฟแห่งน้ีได้รับการดูแลรักษาเป็นอย่างดี ก่อให้เกิดเรื่องราวและ (อ�ำเภอวารินช�ำราบ จังหวัดอุบลราชธานี) และสถานีหนองคาย (อ�ำเภอ ความทรงจ�ำจากครงั้ อดีตจนถึงปจั จุบันมากมาย และก�ำลังจะน�ำไปสู่เรือ่ ง เมอื ง จงั หวดั หนองคาย) ซง่ึ สามารถเชอื่ มตอ่ กบั ทางรถไฟของสาธารณรฐั ราวและความเป็นไปในอนาคต เพื่อให้สถานีแห่งน้ียังคงเป็นสถานีรถไฟ ประชาธิปไตยประชาชนลาว ภาคตะวันตกถงึ สถานีน�ำ้ ตก (อ�ำเภอไทรโยค คู่ใจของคนไทยต่อไป • 26 • 100 ปี สถานีรถไฟกรุงเทพ 100 ปี สถานีรถไฟกรุงเทพ • 27 •

งานนศหรริ ลิ่วัวันมลปดำ�สสรโมถ์กพาัยางปลัตย์

งาหนวัศลิลำ� ปโสพถงานปิรตั นั ยด์รร่วก์มาสลมัย 100 ปี สถานีกรุงเทพ • 31 • อาคารสถานีรถไฟกรุงเทพ (หัวล�ำโพง) เมื่อแรกสร้างนั้นถือได้ว่าเป็นอาคาร สาธารณะขนาดใหญ่ ท่ีมีรูปแบบสถาปัตยกรรมแบบตะวนั ตกอยา่ งชดั เจน แสดงให้เห็น ถึงอิทธิพลของศิลปสถาปัตยกรรมตะวันตกที่ไม่ได้จ�ำกัดอยู่แค่พระราชวัง และบ้านพัก อาศัยของชนช้ันสูงเหมือนเช่นในอดีตท่ีผ่านมาเท่านั้น แนวคิดการออกแบบของสถานี รถไฟกรงุ เทพ (หวั ลำ� โพง) ไดร้ บั อทิ ธพิ ลโดยตรงจากแนวคดิ การออกแบบสถานรี ถไฟใน ประเทศแทบทวีปยโุ รปในชว่ งครง่ึ หลังศตวรรษท่ี 19 เพ่ือให้เปน็ อาคารสำ� คัญเชดิ หน้าชู ตาของเมอื ง ซ่งึ นอกจากประโยชน์ในการใชส้ อยแล้ว ความงดงามทางศิลปะอันละเอียด ออ่ นตา่ งๆลว้ นทำ� ใหเ้ กดิ คณุ คา่ ในทางศลิ ปะและสถาปตั ยกรรม อกี ทง้ั ยงั เปน็ เอกลกั ษณ์ ของเมอื งทจี่ ะอยู่ในความทรงจำ� ของผคู้ นเดนิ ทางตลอดไป แต่ในขณะเดยี วกนั กแ็ สดงถงึ เทคโนโลยีการก่อสร้างที่ทันสมัยด้วยการใช้โครงหลังคาเหล็กขนาดใหญ่คลุมชานชาลา และรางรถไฟเบ้ืองล่าง เม่ือมองจากภายนอกด้านหน้าจึงสวยงามด้วยอาคารประธาน ตรงกลางรปู ครงึ่ วงกลมโดดเดน่ และมมี ขุ สองดา้ นขนาบเพม่ิ ความอลงั การและเปน็ ความ ลงตัวทางการออกแบบสถาปัตยท์ ี่ได้ทง้ั ความสวยงามและประโยชน์ใช้สอยในชวี ติ จรงิ • 30 • 100 ปี สถานีกรุงเทพ

• 32 • 100 ปี สถานีกรุงเทพ โถงระเบียงด้านหน้าของสถานีกรุงเทพได้รับการออกแบบด้วยรูป แบบทางสถาปัตยกรรมคลาสสิค (Classism) แบบฟื้นฟูเรอเนสซองส์ (Renaissance Revival) อย่างชดั เจน ผงั อาคารเปน็ รูปตวั อี (E) เน้นมุขรมิ สองข้างท่ีมีลักษณะเหมือนป้อมแบบประตูชัย (Triumphal Arch) ความ สวยงามจะอยูท่ ่ีโถงระเบยี งดา้ นหนา้ และด้านข้างทีม่ ีราวพนักระเบยี ง ลกู กรง หัวเสา ลวดบัว และเชิงชายต่างๆ โดยลดทอนความส�ำคัญของตัวมุขกลาง เหลือเพียงมุขย่ืนหลังคาตัด เพ่ือเปิดมุมมองให้กับผนังโถงชานชาลารูปโค้ง วงกลมขนาดใหญ่ท่กี รุเต็มดว้ ยกระจกแผ่นเลก็ ๆ ใหเ้ ห็นอยา่ งเตม็ ที่ มุขรมิ ท้ัง 2 ขา้ ง มีรปู โครงเป็นรูปสีเ่ หลยี่ มจัตุรัสหรือเกอื บจตั ุรสั ทแี่ บ่งเปน็ 3 ส่วน ส่วนกลางกว้างเป็น 2 เท่าของส่วนริมและเจาะช่องเป็นประตูโครงสร้างคาน โค้งขนาดใหญ่ ส่วนบนเป็นผนังเจาะช่องแสงส่ีเหลี่ยมรียงเป็นแถว มีการใช้ เสาคู่ลอยตัวระเบียบไอโอนิก (Ionic) ระเบียงยื่นที่ขอบท�ำพนักโปร่งประดับ ลกู กรงและการตกแตง่ ดว้ ยปนู ปน้ั แบบคลาสสคิ ใหค้ วามรสู้ กึ ออ่ นชอ้ ยนมุ่ นวล ปัจจบุ นั อาคารสถานีรถไฟกรุงเทพ (หัวลำ� โพง) ประกอบดว้ ยอาคาร 4 สว่ นที่ตอ่ เช่อื มกัน คือ โถงพกั คอยผู้โดยสารและชานชาลา โถงระเบียงทาง เข้าด้านหน้าอาคารสถานีรถไฟ อาคารยาวด้านทิศตะวันออกซึ่งช้ันบนเคย ใช้เป็นโรงแรมราชธานี และส่วนต่อเติมทางทิศตะวันตกซึ่งเป็นท่ีขึ้นลงสถานี รถไฟใต้ดนิ 100 ปี สถานีกรุงเทพ • 33 •

โถงระเบยี งทางเขา้ ดา้ นหนา้ อาคารสถานรี ถไฟนไี้ ดร้ บั การออกแบบเมอื่ 100 ปี สถานีกรุงเทพ • 35 • พทุ ธศกั ราช 2455 โดยนายมารโิ อ ตามานโญ (Mr. Mario Tamagno) สถาปนกิ ชาวอิตาเลียนซึ่งขณะน้ันท�ำงานท่ีกรมโยธาธิการ การก่อสร้างแล้วเสร็จใน พทุ ธศกั ราช 2459 เปน็ ส่วนต่อเติมจากโถงพักคอยผู้โดยสารและชานชาลาท่ี สรา้ งขน้ึ กอ่ นหนา้ น้ี การออกแบบเนน้ ทม่ี ขุ รมิ ดา้ นขา้ ง 2 ขา้ งใหส้ วยงามลงตวั เมอื่ ประกอบเขา้ กับอาคารทีเ่ ป็นมุขตรงกลาง โดยมขุ ท้งั สามเช่ือมตอ่ กนั ด้วย ระเบียงทางเดนิ ชน้ั เดยี ว เสาระเบียงเปน็ เสาไอโอนิค (Ionic) ลอยตัวแบบเสา คู่รับหลังคาคอนกรีตแบน การออกแบบท�ำให้เห็นโครงสร้างของหลังคาโถง พักคอยผู้โดยสารและชานชาลาอย่างเต็มที่ และองค์ประกอบทาง สถาปัตยกรรมโดยรวมท�ำให้อาคารดมู นั่ คงและสงา่ งาม ปจั จบุ นั มุขทางทิศ ตะวันออกเปน็ ร้านอาหาร KFC สว่ นมุขทางทิศตะวนั ตกเป็นพิพิธภัณฑร์ ถไฟ ไทย จดั แสดงอปุ กรณ์ เครอ่ื งมือเครื่องใช้ และเรื่องราวตา่ งๆ ทีเ่ กี่ยวขอ้ งกบั ประวตั ิศาสตรก์ ิจการรถไฟไทย • 34 • 100 ปี สถานีกรุงเทพ

นอกจากความสง่างามและความมีเอกลักษณ์โดดเด่นของตัวอาคาร 100 ปี สถานีกรุงเทพ • 37 • แลว้ ความสวยงามของสถานกี รงุ เทพจะอยทู่ โ่ี ถงระเบยี งดา้ นหนา้ และดา้ นขา้ ง ที่มีราวพนักระเบียง ลกู กรง หัวเสา ลวดบวั และเชิงชายตา่ งๆ โดยลดทอน ความส�ำคัญของตัวมุขกลางเหลือเพียงมุขย่ืนหลังคาตัด เพ่ือเปิดมุมมองให้ กบั ผนงั โถงชานชาลารปู โคง้ วงกลมขนาดใหญท่ ก่ี รเุ ตม็ ดว้ ยกระจกแผน่ เลก็ ๆ ใหเ้ หน็ อยา่ งเตม็ ท่ี มขุ รมิ ทง้ั 2 ขา้ ง มรี ปู โครงเปน็ รปู สเี่ หลยี่ มจตั รุ สั หรอื เกอื บ จตั รุ ัสทแี่ บง่ เปน็ 3 สว่ น สว่ นกลางกวา้ งเปน็ 2 เทา่ ของสว่ นริมและเจาะชอ่ ง เปน็ ประตโู ครงสรา้ งคานโคง้ ขนาดใหญ่ สว่ นบนเปน็ ผนงั เจาะชอ่ งแสงสเี่ หลย่ี ม เรียงเป็นแถว ระเบียงย่ืนท่ีท�ำไว้ด้านบนโอ่อ่ากว้างขวางท่ีขอบท�ำพนักโปร่ง ประดบั ลกู กรงและการตกแตง่ ดว้ ยปนู ปน้ั แบบคลาสสคิ ตา่ งๆใหค้ วามรสู้ กึ ออ่ น ช้อยนมุ่ นวล • 36 • 100 ปี สถานีกรุงเทพ

• 38 • 100 ปี สถานีกรุงเทพ 100 ปี สถานีกรุงเทพ • 39 •

โถงพักคอยผู้โดยสารและชานชาลา ออกแบบโดยนายเกอร์เบอร์ 100 ปี สถานีกรุงเทพ • 41 • (Mr. Gerber) วศิ วกรเยอรมนั สรา้ งขนึ้ ในพุทธศกั ราช 2455 ลกั ษณะเป็นโถง กวา้ ง ตรงกลางโถงเปน็ รางรถไฟโดยแบง่ เปน็ รางขาเขา้ 3 ราง และรางขาออก 3 ราง หลงั คาเปน็ โครงทรสั เหลก็ พาดชว่ งยาว 50 เมตร คลมุ พนื้ ทโี่ ถงทง้ั หมด ช่วงกลางหลังคายกขึ้นเพื่อให้แสงสว่างส่องเข้ามาได้เต็มท่ี หลังคาเหล็กโค้ง ของโถงพกั คอยและชานชาลาถอื เปน็ ความกา้ วหนา้ ทางวศิ วกรรมทสี่ ำ� คญั และ ทนั สมัยในสมัยนน้ั ผนังด้านสกดั ทั้ง 2 ดา้ น กรดุ ้วยกระจกแผน่ เล็ก ๆ ตอ่ กนั จนเตม็ ดา้ นหนา้ เปน็ กระจกสฟี า้ เขม้ และออ่ น สว่ นดา้ นหลงั เปน็ กระจกสเี หลอื ง เขม้ และออ่ นเรยี งสลบั กนั เกดิ เปน็ งานศลิ ปบนแผน่ กระจกอนั ตระการตา ทำ� ให้ เปน็ อาคารทม่ี ชี ว่ งกวา้ งทส่ี ดุ และเปน็ อาคารทม่ี ผี นงั กระจกทใ่ี หญท่ ส่ี ดุ ในสยาม ยคุ นน้ั โดยผนงั ดา้ นหนา้ และดา้ นในตดิ นาฬกิ าเรอื นใหญส่ ำ� หรบั บอกเวลา อนั เป็นสัญลักษณ์แสดงให้เห็นถึงความเที่ยงตรงและความรวดเร็วของการ คมนาคมทท่ี นั สมยั สำ� หรบั นาฬกิ าทง้ั สองเรอื นถกู สง่ั ทำ� พเิ ศษทม่ี ไี ฟสอ่ งสวา่ ง ในตัว ขนาดเสน้ ผา่ ศูนยก์ ลางของหน้าปดั 120 เซนติเมตร และเข็มนาฬกิ ามี ขนาดยาวประมาณ 60 เซนตเิ มตร • 40 • 100 ปี สถานีกรุงเทพ

• 42 • 100 ปี สถานีกรุงเทพ ภายในโถงพักคอยมีความงดงามด้วยการตกแต่งภายใน สะท้อนให้เห็นถึงการผสมผสานศิลปะแบบคลาสสิค (Classism) ด้วยการใช้เสาคู่ลอยตัวระเบียบไอโอนิก (Ionic) การตกแต่งด้วย ลวดลายปูนป้ัน และศิลปะแบบอาร์ตนูโว (Art Nouveau) บรเิ วณ ราวบันไดเหล็กหล่อด้วยรูปดอกไม้และเส้นม้วนโค้งอย่างอ่อนช้อย เปน็ ธรรมชาติ ดา้ นซา้ ยและขวาของโถงพกั คอยมกี ารสรา้ งชนั้ ลอย ขึ้นประกอบด้วยบันไดทางขึ้น ระเบียง ห้องท�ำงานและร้านค้า ต่างๆ 100 ปี สถานีกรุงเทพ • 43 •

ผนังด้านซ้ายและขวาเหนือช้ันลอยได้รับการตกแต่งด้วยภาพเขียนสี 100 ปี สถานีกรุงเทพ • 45 • ของโบราณสถาน ศาสนสถาน วิถีชวี ิตผู้คน และแหลง่ ทอ่ งเทีย่ วทางธรรมชาติ ท่ีส�ำคัญของประเทศไทย เช่น พระนครคีรี (เขาวัง) อุทยานประวัติศาสตร์ พระนครศรีอยุธยา พระพทุ ธไสยาสน์วดั ขนุ อินทประมลู ทางรถไฟสายมรณะ น้�ำตกแม่กลาง อนุสาวรีย์สุนทรภู่ ทะเลสาบสงขลา นาเกลือสมุทรสงคราม และสถานทส่ี ำ� คญั อน่ื ๆ ปจั จบุ นั โถงกลางใชเ้ ปน็ ทพี่ กั คอยผู้โดยสาร และหอ้ ง จ�ำหนา่ ยต๋วั พ้ืนที่ 2 ขา้ งของโถงกลางเปน็ รา้ นอาหารและรา้ นคา้ ตา่ งๆ ส่วน รางรถไฟเดิมไดย้ า้ ยออกไปหมดแลว้ • 44 • 100 ปี สถานีกรุงเทพ

• 46 • 100 ปี สถานีกรุงเทพ ถัดจากโถงพักคอยเข้าไปด้านในจะเป็นโถงชานชลาส�ำหรับผู้โดยสาร ข้ึนลงมีทั้งสิน้ 12 ชานชลา โถงชานชลานจี้ ะเป็นโถงรปู ส่เี หล่ียมผืนผา้ ส�ำหรบั จอดรถไฟได้หลายขบวน โดยมีโถงระบียงด้านหน้าสถานีต้ังปิดอยู่ด้านนอก เรียกวา่ สถานรี ถไฟแบบปลายตนั รถไฟตอ้ งถอยและเดนิ หนา้ เข้าออกสถานี โถงชานชาลามคี วามกวา้ ง 50 เมตร และยาวประมาณ 150 เมตร ชานชาลา ด้านในสุดเป็นชานชาลายาวมีหลังคาโครงสร้างเหล็กคลุม พ้ืนที่กว้างขวาง สะดวกสบาย มีเก้าอ้ีไม้แบบด้ังเดิมตั้งอยู่ระหว่างเสาให้ผู้โดยสารน่ังพัก ระหวา่ งรอขนึ้ ขบวนรถ 100 ปี สถานีกรุงเทพ • 47 •

• 48 • 100 ปี สถานีกรุงเทพ 100 ปี สถานีกรุงเทพ • 49 •

• 50 • 100 ปี สถานีกรุงเทพ อาคารโรงแรมราชธานี ออกแบบโดยนายเอ รกิ าซซิ (Mr. A. Rigassi)1 สถาปนิกชาวอิตาลี สรา้ งข้นึ ในพุทธศักราช 2470 ทางทศิ ตะวันออกของโถง พักคอยผู้โดยสารและชานชาลา ผังอาคารเป็นรูปสี่เหล่ียมผืนผ้ายาวมีมุขย่ืน ที่ปลายทง้ั สอง กว้าง 13.50 เมตร ยาว 130 เมตร แบ่งพืน้ ท่ีใชส้ อยออกเปน็ 3 ส่วน สว่ นห้องพักอยตู่ รงกลางมีระเบียงทางเดนิ อยู่ทางทิศตะวนั ตกด้านที่ ติดกับสถานีรถไฟ ด้านทิศตะวันออกเป็นระเบียงส่วนตัวของห้องพักหัน หนา้ สถู่ นนรองเมอื ง อาคารแบง่ เปน็ 2 ชน้ั พน้ื ทใี่ ชส้ อยชน้ั ลา่ งเปน็ สว่ นบรกิ าร ประกอบด้วย ห้องโถงทางเข้าตัง้ อยปู่ ลายสดุ ทิศใต้ มบี นั ไดใหญ่ผงั ตวั ยู (U) แบบ 3 ตอนขึ้นตรงกลางแลว้ หมนุ กลับแยกซา้ ยขวา ติดกบั โถงทางเข้าเป็น ภัตตาคารขนาดใหญ่ ส่วนกลางอาคารเปน็ หอ้ งครัว ทพ่ี ักพนกั งาน และส่วน บริการซักล้าง พื้นท่ีส่วนทิศเหนือเป็นที่ท�ำการไปรษณีย์ ปลายสุดทิศเหนือ เป็นส�ำนักงานศุลกากรส�ำหรับตรวจกระเป๋าและหีบห่อท่ีจะต้องเสียภาษี ลกั ษณะเปน็ อาคารชน้ั เดยี วขนาดใหญ่ พน้ื ทใี่ ชส้ อยชน้ั บนสว่ นหอ้ งพกั ประกอบ ด้วยโถงบันไดใหญ่และห้องผู้ดูแลตั้งอยู่ปลายสุดทิศใต้ ถัดไปเป็นดาดฟ้า คอนกรีตของหลังคาภัตตาคารซ่ึงตรงกลางติดช่องแสงกระจกขนาดใหญ่ 4 ช่อง เรียงเป็นแถวสอ่ งลงเบือ้ งล่าง ส่วนภัตตาคารเปน็ บริเวณเดยี วเทา่ นัน้ ที่ สงู ชนั้ เดยี ว ถดั ไปเปน็ สว่ นของหอ้ งพกั โรงแรมมี 10 หอ้ ง เรยี งตอ่ กนั เปน็ แถว เชอื่ มกนั ดว้ ยระเบยี งทางเดนิ กวา้ ง 3.25 เมตร หนั หนา้ เขา้ สถานี ประกอบดว้ ย หอ้ งธรรมดา 9 หอ้ ง โดยแต่ละหอ้ งแบง่ พ้ืนที่ภายในเป็นห้องนอนใหญ่ ห้อง เก็บของ ห้องน�้ำ และระบียง ส่วนปลายอาคารทิศเหนือเป็นห้องสูทมีขนาด ใหญเ่ ปน็ 2 เทา่ ของหอ้ งธรรมดา โดยมกี ารเพม่ิ หอ้ งนงั่ เลน่ หอ้ งผตู้ ดิ ตาม และ ห้องแต่งตัว ปลายสุดทิศเหนือเป็นดาดฟ้าคอนกรีตเหนือส�ำนักงานศุลกากร ส�ำหรับการขนส่งสัมภาระขึ้นลงมีการใช้ลิฟท์บริการ 2 ตัว ตั้งอยู่ที่หัวและ ท้ายอาคาร 1 เปน็ สถาปนกิ สังกดั กรมรถไฟท่มี ีชือ่ เสยี ง มผี ลงานการ ออกแบบ เช่น โฮเตล็ หวั หิน อาคารสถานรี ถไฟหลวงสายใต้ (บางกอกนอ้ ย) อาคารสถานรี ถไฟอยธุ ยา และอาคารสถานี รถไฟราชบุรี เปน็ ตน้ เป็นทนี่ า่ เสยี ดายว่าอาคารสถานรี ถไฟ หลวงสายใต้ (บางกอกนอ้ ย) ถกู ทำ� ลายเสยี หายหมดในคราว สงครามโลกคร้งั ที่ 2 สำ� หรับอาคารทีเ่ หน็ ทกุ วนั นี้เป็นอาคาร สถานใี หมท่ ี่สรา้ งขึ้นภายหลังสงคราม 100 ปี สถานีกรุงเทพ • 51 •

โรงแรมราชธานี เป็นอาคารคอนกรีตเสริมเหล็กสองช้ัน รูปแบบ 100 ปี สถานีกรุงเทพ • 53 • สถาปัตยกรรมเป็นแบบคลาสสิคที่เรียบง่าย หลังคาทรงปั้นหยามีพนักขอบ หลงั คาแบบโปรง่ ประดบั ลูกกรงลอ้ มรอบ ชายคามี 2 ระดบั ท่หี ลงั คาและพน้ื ชั้นบน ลกั ษณะเปน็ แผน่ คอนกรตี ย่นื ยาวและมีเต้าคอนกรตี ครู่ บั ผนงั ดา้ นทศิ ตะวันตกท่ีเป็นระบียงทางเดินหันหน้าเข้าสถานี ทุกช่วงเสาจะแบ่งเป็นช่อง หน้าตา่ ง 3 บาน เหนือหนา้ ตา่ งเปน็ ช่องระบายอากาศยาวตลอดแนว ผนังดา้ น ทิศตะวันออกช้นั บนเจาะชอ่ งหน้าต่าง 3 ช่องสลบั กับช่องหนา้ ตา่ ง 2 ชอ่ ง ใน จังหวะ 3 ชอ่ ง 2 ชว่ งเสาต่อ 2 ชว่ ง 1 ช่วงเสา ส่วนช้นั ลา่ งของอาคารท้ัง 2 ด้าน มีการจัดจังหวะประตูและหน้าต่างท่ีไม่เป็นระเบียบ มีต้ังแต่ 1 ช่องไป จนถงึ 3 ชอ่ ง เพอ่ื ใหส้ อดคลอ้ งกบั พนื้ ทใี่ ชส้ อยภายในอาคารทเี่ ปน็ พนื้ ทบี่ รกิ าร การตกแตง่ ภายในอาคารเปน็ อยา่ งเรยี บงา่ ย เนน้ การแสดงโครงสรา้ งคอนกรตี เสาลอยตวั คาน และพนื้ ทห่ี วั เสาตกแตง่ ดว้ ยปนู ปน้ั เปน็ รปู ดอกกหุ ลาบศลิ ปะ แบบอารต์ นโู ว (Art Nouveau) พนื้ หอ้ งโถงและทางเดนิ ปดู ว้ ยกระเบอื้ งเคลอื บ บันไดบริเวณห้องโถงปูด้วยแผ่นหินอ่อน แสดงให้เห็นถึงฝีมือช่างที่มีความ ประณตี สวยงาม ปัจจุบันการรถไฟแห่งประเทศไทยใช้อาคารโรงแรมราชธานี เป็นท่ที �ำการตา่ ง ๆ ดังนี้ • 52 • 100 ปี สถานีกรุงเทพ

พ้ืนที่ช้ันล่างประกอบดว้ ย ห้องรบั รอง 1 (หอ้ งพระท่ีน่งั ) หอ้ งรบั รอง 2 100 ปี สถานีกรุงเทพ • 55 • (ท่พี ักผู้โดยสารช้นั 1) ท่ที �ำการแพทยเ์ ขต หวั ลำ� โพง ห้องหวั หนา้ งานบริการ โดยสาร (ผบส.) ห้องโทรพิมพ์ สารวตั รงานสถานกี รงุ เทพ หอ้ งตำ� รวจรถไฟ หอ้ ง นสน.กท.7 (รบั รถ) หอ้ งจดั ตารางเวร (พรร.พหล.) หอ้ งจดั อาหาร บรษิ ทั กวา้ งไพศาล หอ้ งจดั ตารางเวร (พ.รถนอน) หอ้ งผา้ สถานกี รงุ เทพ และหอ้ งผา้ ชนิ ไฉฮัว๊ หมวดความสะอาด หอ้ งเมล์ และบรษิ ทั เอเชยี คลนี น่งิ จำ� กัด หอ้ ง ศุลกากร สมาคมนักเรียนเก่าวศิ วกรรมรถไฟ โถงบันได และหอ้ งน้�ำส�ำหรับ ผู้โดยสาร พนื้ ทชี่ น้ั บนประกอบดว้ ย หอ้ งหวั หนา้ แผนกสารบรรณศนู ยว์ ชิ าการและ พฒั นาการขนสง่ ฝา่ ยปฏบิ ตั กิ ารเดนิ รถ (ผบป.ศว.) หอ้ งหวั หนา้ งานตรวจการ และสอบสวน กองโดยสาร ฝ่ายปฏบิ ัติการเดินรถ (ผตส.) ห้องหัวหน้างานรถ โดยสาร (ผรส.) หอ้ งหวั หน้างานระเบียบการโดยสาร (ผดส.) ห้องหัวหน้ากอง โดยสาร (กดส.) ห้องผู้อ�ำนวยการศนู ยว์ ิชาการและพฒั นาการขนส่ง (ศอว.) ห้องผู้อ�ำนวยการฝ่ายบริการโดยสาร (อดส.) ห้องหัวหน้ากองจัดการเดินรถ เขต 1 (จดข.1) หอ้ งสารวัตรงานเดินรถแขวงกรงุ เทพ (สดร.กท.) อาณาบาล กรุงเทพและธนบุรี หอ้ งหัวหน้างานควบคมุ สัญญาและการเช่าสิทธิ (ผสส.) • 54 • 100 ปี สถานีกรุงเทพ

บรเิ วณดา้ นหนา้ สถานรี ถไฟกรงุ เทพ (หวั ลำ� โพง) มสี วนหยอ่ มและนำ้� พุ โดยข้าราชการรถไฟได้รวบรวมทุนทรัพย์จัดสร้างอนุสาวรีย์เป็นรูปช้าง สามเศียร (ช้างเอราวัณ) พร้อมพระบรมฉายาลักษณ์ด้านข้างแบบลายนูน ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เพื่อเป็นการน้อมเกล้าน้อม กระหม่อมอุทิศส่วนกุศลถวายแด่พระองค์ นอกจากอาคารสถานีรถไฟ กรุงเทพ (หัวล�ำโพง) แล้ว ภายในย่านสถานีรถไฟกรุงเทพยังมีอาคารและ ส่ิงปลูกสร้างท่ีมีคุณค่าทางประวัติศาสตร์ และสถาปัตยกรรมอีกหลายหลัง เช่น ตกึ บญั ชาการการรถไฟแหง่ ประเทศไทย อาคารโรงรถดเี ซลรางกรงุ เทพ อาคารสโมสรการรถไฟ และอาคารที่ท�ำการพัสดุยศเส เป็นต้น ตลอดระยะ เวลาที่ผ่านมา การรถไฟแห่งประเทศไทยได้ปรับปรุงดูแลให้อาคารเหล่าน้ี อยู่ในสภาพดี สามารถรักษาคุณค่าทางสถาปัตยกรรมเอาไว้ได้ โดยเฉพาะ อาคารที่ท�ำการพัสดุยศเสซึ่งเป็นตัวอย่างอาคารแบบโมเดิร์นยุคแรกๆ ของ ประเทศ • 56 • 100 ปี สถานีกรุงเทพ 100 ปี สถานีกรุงเทพ • 57 •

ส�ำหรับอาคารท่ีท�ำการพัสดุยศเสนั้นถูกสร้างขึ้นเพื่อเป็นอาคารพัสดุ 2. คณุ คา่ ทางประวตั ศิ าสตร์ อาคารแสดงใหเ้ หน็ ว่ามคี วามเกยี่ วพนั กับ กลาง ซึง่ แตเ่ ดิมอาคารคลังพสั ดขุ องกรมรถไฟหลวงมีอยู่กระจัดกระจายและ บุคคลส�ำคัญทางประวัติศาสตร์ เหตุการณ์ส�ำคัญทางประวัติศาสตร์ของ ไม่อยู่เป็นศูนย์เดียวกัน โดยหลวงสุขวัฒน์สุนทร วิศวกรของกรมรถไฟเป็น พื้นท่ี และสามารถเป็นตัวกลางในการเช่ือมโยงปัจจุบันกับเหตุการณ์ใน ผู้ออกแบบอาคาร การกอ่ สรา้ งเร่มิ ต้นในพุทธศกั ราช 2471 งานตอกเสาเขม็ ประวัติศาสตร์ไดอ้ ย่างเปน็ รูปธรรม และงานรากฐานแล้วเสร็จในพุทธศักราช 2472 ต่อมาจึงเริ่มงานโครงสร้าง ประธานของอาคารพัสดุกลาง อาคารพัสดกุ ลางหลังนี้ก่อสรา้ งเสร็จ และเปิด 3. คุณค่าทางสถาปัตยกรรม อาคารแสดงให้เห็นถึงการพัฒนาและ ทำ� การในวนั ที่ 16 พฤศจิกายน พุทธศกั ราช 2474 หลังจากนั้นมีการรอ้ื ถอน แนวคิดของสถาปนิกผู้ออกแบบ ลักษณะสถาปัตยกรรมที่มีรูปแบบเฉพาะ อาคารคลงั พสั ดตุ า่ ง ๆ ไดแ้ ก่ อาคารพสั ดกุ ลางหลงั เดมิ คลงั ไปรษณยี โ์ ทรเลข สอื่ ถงึ ความคดิ สรา้ งสรรค์ และมคี ณุ คา่ ทางดา้ นเศรษฐกจิ ทส่ี ามารถนำ� มาปรบั คลังพสั ดสุ ิ่งของคนื คลังพสั ดยุ ศเสเดมิ คลงั พสั ดเุ คร่ืองมือสำ� รวจ คลงั พสั ดุ เปลีย่ นประโยชน์ใชส้ อยสนองความต้องการของคนในปจั จบุ นั ได้ กองโรงแรม และคลงั พัสดโุ ทรเลข จากน้ันก็มกี ารโยกยา้ ยเปล่ยี นแปลงกอง และสำ� นกั งานตา่ งๆ ในอาคารพสั ดกุ ลางหลงั ใหม่ ในชว่ งสงครามโลกครงั้ ที่ 2 โดยผลสรปุ ของการระบคุ ณุ คา่ ความสำ� คญั จะนำ� ไปสวู่ ธิ กี ารรกั ษาคณุ คา่ อาคารหลังน้ีเคยใช้เป็นท่ีท�ำการกรมรถไฟหลังจากท่ีอาคารกรมรถไฟโดน ในด้านรักษาความแท้ 1 (authenticity) และบูรณภาพ 2 (integrity) โดย ระเบดิ ทำ� ลาย ต่อมาในพุทธศักราช 2494 ได้มกี ารตอ่ เติมปกี อาคารทง้ั สอง กระบวนการสงวนรกั ษา บรู ณะ ฟ้นื ฟู ปรบั เปลีย่ นการใช้สอย สรา้ งขึน้ ใหม่ (อาคารทิศเหนือ และอาคารทิศใต้) ใหเ้ ปน็ ตกึ 3 ชัน้ เหมอื นอาคารดา้ นหนา้ หรอื การสอื่ ความหมาย สำ� หรบั ในการดำ� เนนิ การเพอ่ื รกั ษาคณุ คา่ ความสำ� คญั (อาคารทิศตะวนั ตก) ในชว่ งน้นั ระหว่างอาคารทั้ง 3 เป็นลานคอนกรีตขนาด นั้นจะต้องมีแผนงาน งบประมาณ ระบบการพิจารณาและตัดสินใจ รวมทั้ง ใหญ่ส�ำหรับขนถ่ายสินค้าท่ีจะเข้ามาเก็บในคลัง สร้างเป็นรางรถไฟจากทิศ บคุ คลากรผรู้ บั ผดิ ชอบโครงการทมี่ คี วามชดั เจน และสามารถตรวจสอบได้ ซง่ึ เหนอื ว่ิงตัดทะลเุ ข้ามาในตวั ตึกสว่ นทเ่ี ปน็ คลังพสั ดทุ ้งั 2 ปีกเส้นหนึง่ อีกเสน้ จะทำ� ใหส้ ถานรี ถไฟกรงุ เทพ (หวั ลำ� โพง) ยงั คงไวซ้ งึ่ สถาปตั ยกรรมอนั โดดเดน่ หนึ่งวิ่งจากทิศตะวันออกตัดฉากกับรางแรกมาจ่ออยู่หน้าอาคารทิศตะวันตก และและประวัติศาสตร์ส�ำคัญให้คนไทยได้ภาคภมู ิใจตราบนานเท่านาน จุดตัดของรางรถไฟท้ัง 2 เส้น ท�ำเป็นแป้นกลมหมุนได้ส�ำหรับปรับรางให้ เปลี่ยนแกนได้ ปัจจุบัน อาคารท่ีท�ำการพัสดุใช้เป็นท่ีท�ำงานของหน่วยงาน 1 การทดสอบความแท้มีวัตถุประสงค์เพื่อหาหลักฐานท่ี ต่างๆ ของการรถไฟแห่งประเทศไทย และลานคอนกรีตขนาดใหญ่ใช้เป็นท่ี พิสูจน์ได้ว่าลักษณะและคุณภาพด้ังเดิมของอาคารเก่ายังคง จอดรถ ผงั พนื้ อาคารทที่ ำ� การพสั ดเุ ปน็ รปู ตวั ยู (U) รปู แบบทางสถาปตั ยกรรม รักษาลักษณะดั้งเดิมไว้มากน้อยเพียงใด โดยเฉพาะทาง เปน็ แบบโมเดริ น์ โครงสรา้ งอาคารเปน็ ระบบเสาและคานคอนกรตี เสรมิ เหลก็ กายภาพ หลังคาอาคารทิศตะวันตกเป็นหลังคาทรงปั้นหยา เหนือหลังคาปั้นหยามี 2 การประเมินบูรณภาพมีวัตถุประสงค์เพ่ือพิจารณาว่าองค์ หลงั คาจวั่ อกี ชน้ั หนง่ึ เพอื่ ระบายอากาศ สว่ นหลงั คาอาคารทศิ เหนอื และอาคาร ประกอบดง้ั เดมิ ของอาคารเกา่ ยงั อยคู่ รบเพยี งใด และหากวา่ ทศิ ใตเ้ ปน็ หลงั คาคอนกรตี แบนผสมกบั หลงั คาปน้ั หยา เหนอื หลงั คาปน้ั หยามี ยังอยู่ครบแต่ได้มีการต่อเติมหรือติดตั้งอุปกรณ์เพ่ิม เช่น หลังคาจ่ัวอีกชั้นหนึ่งเพื่อระบายอากาศเช่นกัน จุดเด่นของอาคารอยู่ท่ีผนัง ป้ายโฆษณา เครื่องปรับอากาศ จานรับสัญญาณดาวเทียม ภายนอกทงั้ หมดกอ่ อฐิ เปิดผวิ ยกเวน้ ชนั้ 2 และ 3 ของอาคารทศิ ตะวนั ตก เปน็ ตน้ กถ็ อื วา่ เปน็ การรบกวนบรู ณภาพของอาคารหรอื กลมุ่ เป็นผนังโครงและฝาไม้ มีระเบียงทางเดินยาวไปตลอดแนวอาคารท้ังด้าน อาคารนั้นดว้ ย หนา้ และดา้ นหลงั ของอาคาร พื้นอาคารทิศตะวนั ตกเป็นพน้ื ไม้เทคอนกรตี ทับ หน้าวางบนตงเหล็ก ช่องประตูหน้าต่างเป็นกรอบส่ีเหลี่ยมเรียบง่าย มีทั้ง 100 ปี สถานีกรุงเทพ • 59 • ขนาดปกติและขนาดใหญ่แลว้ แตพ่ ื้นทีใ่ ช้สอย กลา่ วไดว้ า่ อาคารสถานรี ถไฟกรงุ เทพ (หวั ลำ� โพง) อาคารทที่ ำ� การพสั ดุ ยศเส และอาคารอน่ื ๆ ในยา่ นสถานลี ว้ นมคี ณุ คา่ ความสำ� คญั ในดา้ นตา่ งๆ ดงั น้ี 1. คุณค่าทางด้านศลิ ปกรรม อาคารแสดงใหเ้ หน็ ถงึ การออกแบบทม่ี ี เอกลกั ษณ์ ฝมี ือช่างทปี่ ระณีตงดงาม และไม่สามารถทจี่ ะสร้างทดแทน หรือ หาใหมไ่ ด้ • 58 • 100 ปี สถานีกรุงเทพ

สถวาิถนีชรี ถีวิตไฟหคัวู่ใลจำ� คโพนไงทย

วถิ ีชีวิตหวั ลำ� โพง สถานกี รงุ เทพ (หวั ลำ� โพง) เปน็ สถานรี ถไฟแหง่ ความภาคภมู ิใจของคนไทยเพราะ สถานรี ถไฟคู่ใจคนไทย แสดงใหเ้ หน็ ถงึ ความเจรญิ รงุ่ เรอื งของประเทศทงั้ ในดา้ นเศรษฐกจิ สงั คม สถาปตั ยกรรม และวศิ วกรรมเปน็ สถานรี ถไฟขนาดใหญต่ ง้ั อยู่ใจกลางเมอื ง เปน็ ศนู ยก์ ลางการคมนาคม • 62 • 100 ปี สถานีกรุงเทพ ของกรุงเทพมหานครมาต้ังแต่อดีต โดยมีถนนและคลองเชื่อมโยงไปสู่ย่านชุมชนเก่า ตา่ งๆ นอกจากน้ียงั เป็นตวั กลางนำ� ผู้โดยสาร สินค้า และบรกิ ารจากกรุงเทพมหานครสู่ ตา่ งจังหวัด และจากต่างจงั หวัดเขา้ สกู่ รงุ เทพมหานคร เปน็ จุดเชื่อมต่อของการเดินทาง จากภาคหนึ่งไปอีกภาคหนึ่งของประเทศ รวมท้ังการเดินทางจากชานเมืองเข้าสู่กลาง เมอื ง และจากกลางเมืองออกไปชานเมอื งอีกด้วย 100 ปี สถานีกรุงเทพ • 63 •

• 64 • 100 ปี สถานีกรุงเทพ ยา่ นทอ่ี ยแู่ ละยา่ นการคา้ ตา่ งๆทเ่ี จรญิ รงุ่ เรอื งมาพรอ้ มกบั การกอ่ กำ� เนดิ สถานรี ถไฟกรุงเทพ มีกระจายอยทู่ ่ัวไปรอบสถานี โดยเฉพาะทางดา้ นตะวนั ตกของสถานี ท่ีมียา่ นคนไทยเช้ือสายจนี แถบวงเวยี น 22 กรกฎา เจริญกรงุ เยาวราช ทรงวาด สำ� เพง็ ไปจนถงึ พาหรุ ดั ยา่ นคนแขก ความเจรญิ นแี้ ผก่ ระจาย ไปจนจรดแนวรมิ ฝง่ั แมน่ ำ�้ เจา้ พระยา และขน้ึ ไปทางทศิ เหนอื เปน็ ยา่ นเมอื งเกา่ ในเกาะรัตนโกสินทร์ อันมีวัดพระศรีรัตนศาสดารามและย่านถนนราชด�ำเนิน เปน็ ยา่ นทเ่ี จรญิ รงุ่ เรอื งและเปน็ หนา้ เปน็ ตาของกรงุ เทพฯตลอดมาจากอดตี ถงึ ปัจจบุ ัน นอกจากนนั้ ยา่ นเว้ิงนาครเขษม ยา่ นตลาดเทเวศร์ และย่านตลาด โบ๊เบ๊ ก็เป็นย่านความเจริญที่ส�ำคัญไม่น้อย รวมท้ังย่านชุมชนที่พัฒนาข้ึน พรอ้ มกบั การสรา้ งสถานรี ถไฟและเสน้ ทางรถไฟ เชน่ ยา่ นการคา้ บรเิ วณรอบๆ วดั ดวงแข ตลาดสามยา่ นและจุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลัย เป็นต้น 100 ปี สถานีกรุงเทพ • 65 •

• 66 • 100 ปี สถานีกรุงเทพ 100 ปี สถานีกรุงเทพ • 67 •

ดังข้อความที่กรมพระยาด�ำรงราชานุภาพ สมัยที่เป็นกรมหลวง แต่ก่อนน�้ำมันก๊าด 1 ถังฉาบดีบุกราคาแปดบาท แต่ปัจจุบันราคาสามบาท ดำ� รงราชานุภาพ และดำ� รงตำ� แหน่งเสนาบดกี ระทรวงมหาดไทย ไดม้ หี นงั สือ ราคาที่ตกลงมามากเช่นนี้ท�ำให้ไม่น่าแปลกใจที่กองคาราวานท่ีเคยสัญจร กราบทูลพระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนสมมตอมรพันธุ์ ราชเลขานุการ ลง หนาแน่นผ่านเขตดงพญาไฟเมื่อครั้งก่อนน้ัน มาบัดน้ีได้สูญหายไปหมดส้ิน วันที่ 21 มกราคม ร.ศ.121(พ.ศ. 2445) เพ่ือน�ำความขึ้นกราบบังคมทูล ผมเคยขี่ม้ามาตามเส้นทางนี้มาก่อนและยังจ�ำภาพวัวแบกสัมภาระจ�ำนวนนับ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยกล่าวถึงความเจริญ และ รอ้ ยทมี่ ีฮอกแขวนคอส่งเสียงเปน็ สัญญาณบอกใหเ้ รารูม้ าแต่ไกลไดด้ ี ความเปลี่ยนแปลงหลังจากรถไฟไปถงึ โคราชดงั มีรายละเอียดดงั น้ี ปัจจุบันเส้นทางสัญจรน้ีรกร้างและต้นไม้ขึ้นรุงรัง แต่เมื่อสมเด็จ 1. พ่อค้ามณฑลอิสาณ อุดร ไม่รับซ้ือสินค้าจากพ่อค้าโคราชดังแต่ พระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมารรับสั่งเมื่อเร็วๆ น้ีว่าพระองค์มี ก่อน ลงไปซอื้ เสียเองทกี่ รงุ เทพฯ พระราชประสงค์จะเสด็จพระราชด�ำเนินจากมวกเหล็กไปหินลับเพื่อจะเสด็จ ประพาสดงพญาไฟ เสน้ ทางนีจ้ ึงถูกแผ้วทางใหมอ่ กี ครั้ง 2. สนิ ค้าลง เข้าเปลอื ก สกุ ร ยาง ส้ม มะขามป้อม สมอ นุ่น มะขาม ฝกั (เพราะคนเมอื งน้ีไม่กิน) มะเกลือ ส้ม ออ้ ย เนือ้ โค ไม้เสาเรอื น เวลานี้โคราชเป็นคลังเก็บสินค้าท่ีจะส่งไปขายต่อยังเมืองทางแถบ ไม้ไถ ไม้เครือ่ งเกวยี น ไมแ้ ดง ไม้ท่อน ศิลา โค ม้า เปด ไก่ ตะวันออกจนถึงฝั่งแม่น้�ำโขง ผมคาดคะเนดูจากเกวียนเทียมวัวจ�ำนวนมาก ที่อยู่ในเมืองแล้ว ดูเหมือนว่าการขนส่งสินค้าจากท่ีนี่ต่อไปคงต้องใช้ 3. สนิ ค้าข้ึน ของกรุงเทพ ฯ ขึน้ หมดทกุ อย่าง มีน้�ำแข็งเปนที่สุด พาหนะขนของอย่างอ่ืนแทน ค�ำว่า โคราช แปลเป็นภาษาเยอรมันว่า 4. ปลาย่าง ปลากรอบ คนโคราชไปบรรทุกเกวียนมาคราวละกว่า “Ochsenhalteplatz” (สถานท่ีพักวัว) และเป็นศูนย์กลางส่งออกวัวและหมู บนท่ีราบสูงโคราชพวกเราเห็นฝูงวัวจ�ำนวนมาก และคนต้อนวัวไม่ได้เตรียม ๕๐ - ๖๐ เล่ม มาแต่พระตะบองแล้วบรรทุกรถไฟลงไปขาย ตัวล่วงหน้าว่าจะมีรถไฟขบวนพิเศษของเราวิ่งผ่านมา รถไฟของเราจึงต้อง กรุงเทพฯ ชะลอความเรว็ อยบู่ อ่ ยครงั้ เพราะจะได้ไมแ่ ลน่ ชนววั ทก่ี ำ� ลงั เลม็ หญา้ อยบู่ นเนนิ 5. คนโคราชกินเกลือทะเล แต่คนบ้านนอกยังกินเกลือสินเทาว์ แต่ ข้างทางรถไฟ” ก่อนใช้ยาเพชบูรณ แล หนองคาย เดียวน้ีใชย้ าเกาะกร่าง หมาก พลู ปนู แดง ยาจดื มาแต่กรงุ เทพฯ แต่ก่อนใช้ปลารา้ พิมายเดียวนี้ นอกจากนใี้ นวันที่ 18 มิถุนายน พ.ศ. 2447 นายลอู สิ ไวเลอร์ (Luis ใชป้ ลาร้ากรุงเก่า Weiler) ได้เขียนบันทึกแสดงให้เห็นถึงความคึกคักของย่านสถานีกรุงเทพ 6. โรงเรอื นมงุ สงั กะสมี าก มโี รงแถวปลกู ขน้ึ ใหมม่ าก ทง้ั ในเมอื งแลน (หวั ล�ำโพง) ดงั นี้ อกเมอื งเกอื บตลอดถงึ สะเตชั่น มโี รงรบั จ้างทำ� อฐิ ทำ� กระเบือ้ ง 7. ราคาทด่ี นิ แรงขน้ึ ทรี่ มิ ถนนทอ้ งตลาดราคาถงึ วาละ ๖ บาท ๗ บาท “ตึกท่ีท�ำงานของเราอยู่ติดทางรถไฟ จากหน้าต่างห้องท�ำงานผมจึง 8. บา้ นขา้ งทางรถไฟ ลาดบวั ขาว สคี ว้ิ บา้ นชอ่ งกม็ ากขน้ึ แตไ่ มเ่ หมอื น มองเห็นรถไฟทุกขบวนท่ีวิ่งผ่าน ผมมีความรู้สึกว่ารถขบวนโดยสารมีผู้ ท่ีบา้ นสูงเนิน มตี ลาดแลโรงแถวครกึ คร้ืนขนึ้ มาก โดยสารน่ังอยู่เต็มเสมอ ส่วนขบวนตู้สินค้าจะว่ิงไปทุกทิศทางทุกๆ สามวัน ในชว่ งเวลาท่ีใกล้เคียงกนั นนั้ นายลอู สิ ไวเลอร์ (Luis Weiler) เจา้ กรม รถไฟขบวนทีม่ าจากโคราชจะพว่ งดว้ ยต้ขู บวน 30 - 50 ตู้ และแตล่ ะตูบ้ รรทุก รถไฟหลวงในขณะน้ัน ได้เขียนบันทึกเมอ่ื วนั ที่ 4 มิถุนายน พ.ศ. 2447 ไมก่ ่ี สินค้าจนเต็ม จะมีสองสามตู้ที่บรรทุกข้าวสาร และอีกสองสามตู้บรรทุก วันหลังจากกลับจากเมืองโคราช แสดงให้เห็นถึงความเปล่ียนแปลงสภาพ ไมแ้ ดง ไม้ประเภทน้ีเป็นที่นิยมสูงและถูกล�ำเลียงมาจากเขตดงพญาไฟ แลว้ ความเปน็ อยูข่ องชาวบา้ นท่ีมาพรอ้ มกบั ทางรถไฟ สง่ ต่อไปทโ่ี รงงานทำ� เฟอร์นเิ จอร์ในประเทศจีน แตต่ อนนีร้ ถขบวนสินค้าจาก “…เราสามารถเห็นอิทธิพลของรถไฟได้ชัดเจนจากการที่ผู้คนหันมา โคราชส่วนใหญ่จะบรรทุกก้อนอิฐก้อนหินและต้นไม้ที่ถูกโค่นล้มตรงบริเวณ นิยมใช้หลังคาสังกะสีแทนหลังคามุงด้วยใบจากจากที่เคยใช้กันมาแต่ด้ังเดิม กโิ ลเมตรที่ 112 มาทนี่ เี่ พราะในเขตทร่ี าบลมุ่ รมิ แมน่ ำ�้ ไมม่ วี สั ดทุ เ่ี ปน็ หนิ ตง้ั แต่ ความต้องการจะลดจ�ำนวนอัตราไฟไหม้บ้านให้น้อยลงคงจะเป็นอีกเหตุผล เราเริ่มก่อสร้างทางรถไฟเราได้ก้อนอิฐก้อนหินท่ีจ�ำเป็นจากนั่นมาใช้บดอัด หน่ึงด้วยกระมัง สินค้าและผลิตภัณฑ์ของยุโรปจ�ำนวนมากวางจ�ำหน่ายอยู่ พนื้ ถนนใหแ้ นน่ รถตู้สนิ คา้ ทวี่ ิ่งจากกรุงเทพฯ ไปโคราชจงึ มักวา่ งเปล่า จะมี ในร้านขายของที่มีเจ้าของเป็นชาวจีนเสียส่วนใหญ่ อาทิ ผ้า น�้ำมันก๊าดจุด เพยี งบางตู้ที่บรรทุกสนิ ค้าเฉพาะอยา่ งจ�ำนวนสองสามช้ินเทา่ นั้น” ตะเกียง เครื่องดมื่ โดยเฉพาะเบยี ร์ วัสดุอปุ กรณ์ช่างฝมี อื รวมท้ังเสื้อผ้าและ ของใช้ในบ้านน้ันบ่งให้ทราบว่าไม่ใช่พ่อค้าคนกลางกลุ่มเดียวเท่าน้ันท่ีได้รับ 100 ปี สถานีกรุงเทพ • 69 • อภสิ ทิ ธ์เิ หนอื กวา่ ผอู้ นื่ อกี ตอ่ ไปแลว้ หากแตเ่ ปน็ ประชาชนสว่ นใหญโ่ ดยทว่ั ไป • 68 • 100 ปี สถานีกรุงเทพ

จากหลักฐานดังกล่าวแสดงให้เห็นถึงความเจริญของหัวเมืองและ สถานีนครปฐม หรือสถานีชุมทางฉะเชิงเทราแล้วแต่ความเหมาะสม โดยใน ชุมชนต่างๆ ท่ีมาพร้อมกับกิจการรถไฟหลวงซึ่งไม่ได้กระจุกตัวอยู่แต่ใน รอบปจี ะจดั 4 คร้ัง คือ พระนครและพ้นื ท่ีรอบๆ สถานกี รงุ เทพ (หวั ลำ� โพง) เหมอื นในอดตี อีกตอ่ ไป ซึ่งความเจริญน้ีได้ส่งผลมาถึงปัจจุบันท�ำให้ ในแต่ละวันจะมีผู้ โดยสาร วนั ท่ี 26 มีนาคม หรือชว่ งใกลเ้ คียงเพอ่ื ระลึกถงึ วนั สถาปนากรมรถไฟ จ�ำนวนนับหม่ืนคนเข้ามาใช้บริการสถานีกรุงเทพ (หัวล�ำโพง) โดยเฉพาะใน และการเปิดเดินรถไฟหลวงสายแรกในสยามระหว่างกรุงเทพมหานครถึง ช่วงวันหยุดนักขัตฤกษ์ เช่น เทศกาลปีใหม่ สงกรานต์ เข้าพรรษา และ เมืองนครราชสมี า วันท่ี 26 มีนาคม พ.ศ.2439 ตรษุ จนี เปน็ ตน้ จะมคี นไทยเปน็ จำ� นวนมากมาใชบ้ รกิ ารนอกจากนี้ การรถไฟ แห่งประเทศไทย ยังมีขบวนรถไฟน�ำเท่ียวแบบไปเช้าเย็นกลับทุกวันเสาร์ วนั ท่ี 12 สิงหาคม วนั เฉลิมพระชนมพรรษาสมเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ติ ์ิ วนั อาทิตย์ และวนั หยดุ ราชการ เส้นทางสถานกี รงุ เทพ (หัวลำ� โพง) ถึงทีห่ ยุด พระบรมราชนิ ีนาถ รถสวนสนประดิพัทธ์ จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ และเส้นทางสถานีกรุงเทพ (หัวล�ำโพง) ถึงสถานีน้�ำตก จังหวัดกาญจนบุรี และมีขบวนรถเที่ยวพิเศษ วันท่ี 23 ตุลาคมวันปิยมหาราช เพื่อร�ำลึกถึงพระบาทสมเด็จ โดยใช้รถจักรไอน้�ำเส้นทางสถานีกรุงเทพ (หัวล�ำโพง)ถึงสถานีอยุธยา หรือ พระจุลจอมเกลา้ เจา้ อยูห่ ัว รชั กาลท่ี 5 ผ้ทู รงใหก้ ำ� เนดิ กิจการรถไฟไทย วนั ที่ 5 ธนั วาคม วนั เฉลมิ พระชนมพรรษาพระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั ภมู พิ ลอดลุ ยเดช • 70 • 100 ปี สถานีกรุงเทพ 100 ปี สถานีกรุงเทพ • 71 •

พ้ืนท่ีภายในอาคารสถานีกรุงเทพ (หัวล�ำโพง) มีร้านอาหาร ร้านขาย “…สมัยก่อนคนที่มาใช้หัวล�ำโพงจะมีหลากหลายและเยอะกว่านี้ เครอ่ื งดมื่ รา้ นขายอปุ กรณก์ ารเดนิ ทาง รา้ นขายหนงั สอื และรา้ นขายยามกี าร เพราะเมื่อก่อนไม่ค่อยมีรถ ปัจจุบันจ�ำนวนคนที่มาใช้ลดลงไปถึงคร่ึงๆ เลย ใหบ้ รกิ ารดา้ นการทอ่ งเทย่ี วและอน่ื ๆ อยา่ งครบครนั ทง้ั บรษิ ทั รบั จองโรงแรม เพราะรถสาธารณะประเภทอ่นื เข้าถงึ ได้มากกวา่ เครอื่ งบินก็ไมแ่ พง มรี ถทวั ร์ ต๋ัวเครื่องบิน บริการแลกเปล่ียนเงินตรา บริการรับฝากส่ิงของ ตู้เอทีเอ็ม รถตู้ สมัยก่อนท่ีใช้รถไฟเพราะทางเลือกยังน้อยและราคาไม่แพงเท่าไหร่ หอ้ งนำ้� และหอ้ งละหมาด สว่ นของอาคารดา้ นตะวนั ตกมที างเชอื่ มไปยงั สถานี คนมาใช้จึงมีจำ� นวนเยอะ แตป่ จั จุบนั จะมเี ฉพาะช่วงเทศกาลทค่ี นมาก แตไ่ ม่ รถไฟฟา้ มหานครหรือรถไฟฟ้าใตด้ นิ (MRT) จดุ บรกิ ารแทก็ ซส่ี าธารณะ ทา่ รถ ถึงกับหนาแน่น โดยสารประจ�ำทาง และจุดบริการรบั ส่งสนิ คา้ ของการรถไฟแห่งประเทศไทย ไว้ส�ำหรับอ�ำนวยความสะดวกให้แก่ผู้มาใช้บริการนอกจากน้ีพ้ืนท่ีโดยรอบ จะมีคนจำ� พวกทีต่ งั้ ใจมาซอื้ ของจากกรุงเทพฯ เชน่ ซื้อเส้ือผา้ ของกนิ สถานกี รุงเทพ (หวั ลำ� โพง)ยังมโี รงแรมหลากหลายระดบั ไว้รองรบั นกั เดินทาง ของใช้ กระเปา๋ รองเทา้ ของเด็กเล่นกลบั ไปต่างจังหวดั ถ้าคนมาซือ้ เสอื้ ผา้ เชน่ แอท หวั ล�ำโพง โฮสเทล (At HuaLamphong Hostel) โรงแรมเซ็นทรา ท่ีประตูน้�ำก็ไปลงสถานีรถไฟมักกะสัน ถ้ามาซื้อของก็เดินทางไปส�ำเพ็งหรือ เซน็ ทรัลสเตชนั กรุงเทพฯ (Centra Central Station Hotel Bangkok) และ โบ๊เบ๊ต่อ จนถึงปัจจุบันก็ยังมีอยู่ แต่คนมาซื้อของกลับไปขายก็มีจ�ำนวน โรงแรมสเตช่ัน (Station Hotel)เป็นต้นรวมท้ังบริษัทน�ำเท่ียว บริษัทรับส่ง น้อยลง สนิ ค้า รา้ นค้า ร้านสะดวกซอ้ื และร้านอาหารมากมาย ผคู้ นจากชานเมอื งกน็ ยิ มใชร้ ถไฟโดยสารมาถงึ หวั ลำ� โพง ใจกลางเมอื ง จากอดตี จนถงึ ปจั จบุ นั สถานกี รงุ เทพ (หวั ลำ� โพง) ยงั คงรกั ษาบทบาท หรือออกนอกเมือง มีทั้งนักเรียนนักศึกษา เช่น สถาบันเทคโนโลยี สำ� คญั ดา้ นการขนสง่ ทอ่ี ยคู่ กู่ บั วถิ ชี วี ติ ของคนไทย แม้ในวนั เวลาทแี่ ปรเปลยี่ น พระจอมเกล้าเจ้าคุณทหารลาดกระบัง คนท�ำงาน รวมถึงพ่อค้าแม่ค้าจาก ผคู้ นมากมายกย็ งั มวี ถิ ชี วี ติ ผกู พนั กบั หวั ลำ� โพงตลอดมา ดงั เชน่ ลงุ เหวง พอ่ คา้ ลพบรุ ี ปราจนี บรุ ี และฉะเชงิ เทรา ชว่ งเวลาทห่ี นาแนน่ มากจะเปน็ ชว่ งเขา้ เรยี น ขายของทห่ี ัวลำ� โพงมาตัง้ แต่ พ.ศ. 2522 หรอื พ่ีสุรชัย เจา้ หนา้ ที่ตรวจตั๋วบน เลกิ เรยี น เลกิ งาน ชว่ งนก้ี ารจราจรบนถนนจะคบั คง่ั ผคู้ นกจ็ ะหนั มาใชบ้ รกิ าร ขบวนรถไฟตั้งแต่ พ.ศ. 2540 ได้อธิบายถึงความเปล่ียนแปลงที่เกิดขึ้นกับ รถไฟกัน ถึงแมจ้ ะมแี อรพ์ อร์ทลงิ ค์ (Airport Rail Link) แตค่ นก็ยังนยิ มใช้ สถานท่แี หง่ น้ไี ว้ได้อยา่ งน่าสนใจ รถไฟเพอื่ โดยสารเขา้ ออกในเมืองและชานเมืองเนือ่ งจากเป็นรถไฟฟร.ี ..” • 72 • 100 ปี สถานีกรุงเทพ 100 ปี สถานีกรุงเทพ • 73 •

• 74 • 100 ปี สถานีกรุงเทพ ในอนาคตการรถไฟแห่งประเทศไทยจะย้ายต้นทางขบวนรถไฟจาก สถานีกรุงเทพ (หัวลำ� โพง) ไปอยูท่ ี่สถานกี ลางบางซื่อซงึ่ เปน็ สถานีท่ีสามารถ เชอ่ื มตอ่ กับรถไฟฟา้ รถไฟฟ้าใตด้ นิ และรถประจำ� ทางหลายสาย ส่วนอาคาร สถานีและส่ิงปลูกสร้างภายในย่านก็จะถูกปรับเปล่ียนการใช้งานให้เหมาะสม กับประโยชน์ใช้สอย ซ่ึงจะท�ำให้คนไทยในยุคปัจจุบันได้รู้จักหัวล�ำโพงใน อีกมุมมองหนึ่งที่แตกต่างจากคนรุ่นปู่ยาตายาย รุ่นพ่อรุ่นแม่ท่ีผูกพันกับ หัวลำ� โพงมาตามยคุ ตามสมยั ของแต่ละคน 100 ปี สถานีกรุงเทพ • 75 •

จุดกเรร่ิมงุ หเแทัวหพลง่ ม�ำคโหวพาางมนเคจรริญ

นอกจากจะมีการขุดคลองคูเมืองขึ้นใหม่แล้ว ยังมีการตัดถนนท่ีมี ลกั ษณะเปน็ ถนนดนิ เชน่ เดยี วกบั ทางฝง่ั ธนบรุ ี โดยมกี ารตดั ถนนในเขตคลอง คูเมอื งเดมิ 9 สาย และอกี 3 สาย เปน็ โครงข่ายที่ขา้ มเขตคลองคเู มอื งเดมิ ไปทางตอนเหนอื ตอนกลาง และตอนใตข้ องพระนคร ซงึ่ ปจั จบุ นั ไดก้ ลายเปน็ ถนนจักรพงษ์ ถนนบำ� รงุ เมือง และถนนบ้านหมอ้ ตามล�ำดับ นอกจากน้ยี งั มี การย้ายชุมชนชาวจีนจากพื้นที่สร้างพระบรมหาราชวังไปต้ังยังพื้นท่ีใหม่ ริมฝั่งแม่น�้ำเจ้าพระยาทางด้านใต้ของเมืองซ่ึงปัจจุบันคือบริเวณสำ� เพ็ง และ ย้ายชุมชนชาวญวนจากบริเวณท่าเตียนไปตั้งบ้านเรือนบริเวณบ้านหม้อและ พาหุรัด หัวลำ� โพง เมอ่ื พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธยอดฟา้ จฬุ าโลกมหาราช รชั กาลท่ี 1 ทรงสถาปนา จุดเร่ิมแห่งความเจรญิ กรุงเทพมหานครเป็นเมืองหลวงเมื่อพ.ศ. 2325 ท�ำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงตาม มาหลายประการ ตั้งแต่การย้ายสถานท่ีส�ำคัญของเมืองจากกรุงธนบุรีซึ่งอยู่ทางฝั่ง กรงุ เทพมหานคร ตะวันตกของแมน่ ำ้� เจา้ พระยามายังฝัง่ ตะวันออก เปน็ การยา้ ยพระนครมาในพ้นื ทีท่ ี่มี การใช้ท่ีดินเบาบางกว่า หลังจากนั้นการสร้างเมืองใหม่เป็นไปอย่างจริงจัง ต้ังแต่ • 78 • 100 ปี สถานีกรุงเทพ การเรม่ิ รอื้ กำ� แพงเมอื งฝง่ั ธนบรุ พี รอ้ มวงั ออก เหลอื แตพ่ ระราชวงั ชนั้ ใน รอ้ื กำ� แพงฝง่ั ตะวันออกตามแนวคลองคูเมืองเดมิ รวมท้ังป้อมออก ยา้ ยสถานท่รี าชการส�ำคัญจาก ฝั่งธนบุรีมาฝั่งพระนครใหม่ ขุดคลองรอบกรุงขึ้นใหม่เพื่อขยายเมืองไปทางทิศ ตะวันออก รวมทั้งสรา้ งก�ำแพงและป้อมใหม่ 14 ป้อมตามแนวก�ำแพง นอกจากนีย้ งั มกี ารขดุ คลองเลก็ ๆ เรยี กวา่ คลองหลอด 2คลองเพ่ือเชอ่ื มระหวา่ งคลองคเู มืองเดิม กับคลองรอบกรุงทข่ี ุดใหมส่ �ำหรบั โครงขา่ ยคมนาคมในสมยั รัชกาลท่ี 1 น้ี 100 ปี สถานีกรุงเทพ • 79 •

ต่อมาในสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลท่ี 3 มี 100 ปี สถานีกรุงเทพ • 81 • การขุดคลองแสนแสบต่อเน่ืองจากคลองมหานาคเพ่ือใช้ ในการศึกสงคราม ลกั ษณะการตงั้ ถน่ิ ฐานในสมยั นยี้ งั คงรปู แบบเดมิ คอื ตง้ั บา้ นเรอื นอยรู่ มิ คลอง บรเิ วณคลองรอบกรงุ และคลองหลอด การขยายตวั ของชมุ ชนไดข้ ยายออกไป ทางฝั่งพระนคร โดยขยายออกนอกเขตคลองคูเมืองเดิม เริ่มโดยสร้างวัง วดั และบา้ นขนุ นางขา้ ราชการกระจายในพนื้ ทเี่ พม่ิ ขนึ้ ตามลำ� ดบั รวมทงั้ มกี าร รวมตัวกันของชุมชนกลายเป็นย่านต่างๆ ข้ึน ในขณะท่ีทางฝั่งธนบุรีมีการ เปล่ยี นแปลงเล็กน้อย ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยหู่ วั รชั กาลท่ี 4 ทรงมี พระบรมราโชบายเปดิ ประเทศทำ� การคา้ กบั นานาชาติ เหตกุ ารณส์ ำ� คญั เรมิ่ จาก การทำ� สนธสิ ญั ญาเบารง่ิ เปน็ ผลใหม้ กี ารขยายการคา้ กบั ประเทศทางตะวนั ตก สง่ ผลใหเ้ มอื งมกี ารเตบิ โตและขยายตวั อยา่ งรวดเรว็ การพฒั นาทางเศรษฐกจิ และสังคมที่เกิดข้ึนนี้ประกอบกับการเปล่ียนแปลงในวิถีด�ำรงชีวิตของ ประชาชนในพ้นื ท่ี ท�ำให้มีผลตอ่ รปู แบบทางกายภาพและโครงสรา้ งของเมือง โดยเปล่ียนจากสังคมด้ังเดิมสู่การพัฒนาเป็นเมืองสมัยใหม่ที่ขยายกว้างข้ึน พร้อมกับรูปแบบผังเมืองที่เป็นแบบตะวันตก การเปล่ียนแปลงที่ส�ำคัญ คือ รชั กาลที่ 4 ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ ฯ ใหข้ ดุ คลองตา่ งๆ เพอื่ ประโยชน์ในการ คมนาคม เชน่ คลองผดงุ กรงุ เกษม คลองถนนตรงคลองมหาสวสั ดแ์ิ ละคลอง ทวีวัฒนา เปน็ ตน้ รวมทงั้ การก่อสร้างถนนสายส�ำคัญข้ึนมา 3 สาย คือ ถนน เจรญิ กรงุ ถนนบ�ำรุงเมือง และถนนเฟอื่ งนคร เพอ่ื ให้ชาวตะวนั ตกได้เดินทาง ด้วยม้าอย่างสะดวก ปลอดภยั และสร้างความสวยงามใหแ้ ก่พระนคร • 80 • 100 ปี สถานีกรุงเทพ

• 82 • 100 ปี สถานีกรุงเทพ โดยถนนเจริญกรุงเป็นถนนท่ีส�ำคัญเพราะผ่านย่านการค้าของชุมชน ชาวจนี และยุโรปรมิ ฝง่ั แม่น�้ำเจ้าพระยา และยงั เปน็ เส้นทางท่ยี าวท่สี ุดในสมัย นัน้ สำ� หรบั ถนนเฟอื่ งนครตงั้ อยูใ่ นพน้ื ทก่ี รุงรตั นโกสนิ ทร์ชน้ั นอก มรี ะยะทาง สัน้ อย่ใู นแนวตั้งฉากกบั ถนนเจรญิ กรุง (ทิศเหนือลงใต)้ สว่ นถนนบำ� รงุ เมือง เปน็ ถนนทมี่ คี วามสำ� คญั อยกู่ อ่ นแลว้ เพราะเดมิ เปน็ เสน้ ทางทเ่ี ดนิ เทา้ จากถนน ท้ายวังมายังบริเวณเสาชิงช้า มีการสร้างตึกแถว ห้องแถวสูงหน่ึงถึงสองชั้น เพื่อใหเ้ ช่าท�ำการคา้ ซ่งึ กอ่ ให้เกิดความเจรญิ บนพืน้ ที่ท่ีถนนใหม่ตัดข้นึ ท�ำให้ เกิดความหนาแน่นของชุมชนทางบก ในรัชกาลนี้เกิดการเปลี่ยนแปลงขึ้นกับ สภาพทางกายภาพของกรงุ รตั นโกสนิ ทร์ โดยสภาพบา้ นเมอื งเรมิ่ พฒั นาสแู่ บบ อยา่ งของประเทศทางตะวันตก เปิดรบั ความเปน็ สากลมากขน้ึ เกดิ ถนนและ ตึกแถวขึ้นใจกลางฝั่งพระนคร ชุมชนหลายแห่งเปล่ียนวิถีชีวิตจากริมคลอง รมิ นำ�้ และเรอื นไมม้ าเปน็ ถนนและตกึ แถว มกี ารขยายอาณาเขตของพระนคร ออกไปทางตะวันออกและทางเหนอื โดยมคี ลอง ถนน วงั และวัดเปน็ แกนน�ำ อย่างไรก็ตามสถานที่ส�ำคัญยังคงอยู่ในเขตพระนครเดิมระหว่างคลองคูเมือง เดิมกับคลองรอบกรุง รูปแบบสถาปัตยกรรมเร่ิมมีความหลากหลายเป็น รูปแบบทผี่ สมผสานระหวา่ งไทย จนี และตะวนั ตก ส�ำหรับทางฝง่ั ธนบรุ ีคงมี การเปล่ียนแปลงอยา่ งชา้ ๆ แตกตา่ งจากฝ่ังพระนคร 100 ปี สถานีกรุงเทพ • 83 •

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลท่ี 5 100 ปี สถานีกรุงเทพ • 85 • อิทธิพลการล่าอาณานิคมของประเทศมหาอ�ำนาจฝ่ายตะวันตกโดยเฉพาะ อังกฤษและฝร่ังเศสซ่ึงต่อเน่ืองจากสมัยรัชกาลที่ 4 ยังคงมีอยู่และทวีความ รนุ แรงเพมิ่ มากข้นึ ทำ� ให้ต้องมีการเปล่ยี นแปลงด้านตา่ งๆ ในประเทศเพ่ือให้ รอดจากการตกเป็นอาณานิคมต่างชาติ พร้อมท้ังเร่งการพัฒนาประเทศเพ่ือ ไมใ่ หถ้ กู มองวา่ ลา้ หลงั ประเทศตะวนั ตก ในการพฒั นาเมอื งทรงโปรดใหข้ ยาย และปรับปรุงถนนสายเดิม รวมท้ังสร้างถนนสายใหม่ข้ึนหลายสายในเขต พระนครเป็นโครงข่ายตามแบบเมืองในประเทศตะวันตกท่ีได้เสด็จประพาส ทำ� ใหเ้ กดิ การสรา้ งถนนสายสำ� คญั คอื ถนนราชดำ� เนนิ ใน ถนนราชดำ� เนนิ กลาง และถนนราชดำ� เนินนอก โดยมีวัตถปุ ระสงค์หลกั เพื่อเชื่อมการตดิ ตอ่ ระหวา่ ง พระราชวังดสุ ิตและพระบรมหาราชวัง โดยลักษณะคลา้ ยถนนในเมืองใหญๆ่ ของยุโรป คือ มีทางขนาดใหญ่ใหร้ ถว่งิ แบบ Boulevard ที่เปน็ เส้นนำ� สายตา และมที างเทา้ ขนาดกวา้ ง โดยปลูกต้นมะฮอกกานเี ปน็ ระยะๆ ส่งเสริมความ งามของพนื้ ที่ใจกลางเมือง นอกจากนท้ี รงขยายและปรับปรงุ ถนนเดมิ ท่ีมีอยู่ เช่น ถนนบำ� รงุ เมือง ถนนเฟอื่ งนคร ถนนรอบก�ำแพงพระบรมหาราชวัง และ ถนนเลียบคลองคเู มอื งเดมิ เปน็ ตน้ ทรงสร้างพระราชวงั ดสุ ติ ทางดา้ นเหนือ กรงุ รตั นโกสนิ ทร์ เกดิ ระบบคมนาคมสมยั ใหม่ ไดแ้ ก่ รถไฟ รถราง และรถยนต์ นอกจากนยี้ งั มกี ารสรา้ งตลาดหลายแหง่ เพอ่ื รองรบั การเตบิ โตของยา่ นชมุ ชน ตา่ งๆ เช่น ตลาดท่าเตียน ปากคลองตลาด ตลาดเทเวศร์ ตลาดทา่ ชา้ ง ตลาด ท่าพระจันทร์ และตลาดท่าโรงโม่ เปน็ ต้น • 84 • 100 ปี สถานีกรุงเทพ

หากพิจารณาโดยละเอียดแล้วจะเห็นได้ว่าการสร้างทางรถไฟของ 100 ปี สถานีกรุงเทพ • 87 • สยามน้ันเก่ียวข้องกับความม่ันคงของประเทศอย่างแยกไม่ออก ไม่ว่าการ ที่มีพระราชด�ำริให้สร้างทางรถไฟสายเหนือก่อนเพื่อป้องกันดินแดนของ ประเทศท่ยี ังเหลืออย่จู ากการคกุ คามของฝร่ังเศส หรอื ทางรถไฟสายปากน�ำ้ ที่มุ่งป้องกันการโจมตีทางทะเล ส�ำหรับผู้เชี่ยวชาญที่สร้างทางรถไฟก็โปรด ใหช้ าติตะวนั ตกที่เปน็ มิตรกบั สยามมากที่สดุ คือ เยอรมนั เปน็ ผูส้ รา้ งภายใต้ การดูแลของรัฐบาลไทย การสร้างทางรถไฟด�ำเนินต่อไปจนสิ้นสุดรัชกาล โดยทางสายเหนือไปถึงอุตรดิตถ์ สายตะวันออกเฉียงเหนือถึงนครราชสีมา และทางสายใต้ถึงเพชรบุรี โดยมีสถานีกรุงเทพ (หัวล�ำโพง) เป็นศูนย์กลาง นอกจากน้ียังมีการส�ำรวจและเริ่มการเวนคืนท่ีดินเพ่ือก่อสร้างทางรถไฟ สายตะวันออกรวมทั้งสร้างโรงงานรถไฟท่ีต�ำบลมักกะสันทางฝั่งตะวันออก ของพระนคร • 86 • 100 ปี สถานีกรุงเทพ

นอกจากเหตุผลของการป้องกันประเทศแล้ว ผลจากการพัฒนาเส้น 100 ปี สถานีกรุงเทพ • 89 • ทางรถไฟทำ� ใหเ้ ปน็ การเปดิ ภมู ปิ ระเทศ เปดิ โอกาสใหช้ าวสยามเดนิ ทางไปมา หาสกู่ นั ได้สะดวกมากข้นึ และเปิดโอกาสใหส้ ามารถประกอบการทำ� มาหากิน ในถ่ินแดนไกล ส่งผลให้ชีวิตความเป็นอยู่และการท�ำมาค้าขายดีข้ึนด้วย ส�ำหรับรูปแบบของการตั้งถิ่นฐานในสมัยนี้นิยมสร้างที่พักอาศัยติดถนนแทน แม่น้�ำ ล�ำคลอง รูปแบบของท่ีพักอาศัยหลากหลายข้ึนมีท้ังเรือนไทยเดิม เรือนแบบจนี เรือนแบบตะวันตก ส่วนเรอื นแพค่อยๆ หายไป เกิดการสร้าง ห้องเช่าข้ึนซึ่งได้พัฒนากลายเป็นแฟลตสำ� หรับผู้มีรายได้น้อยในปัจจุบัน ใน ขณะเดียวกันตึกแถวยังคงเกิดขึ้นอย่างต่อเน่ืองตามการตัดถนน ตามตรอก ซอยต่างๆ ตกึ แถวในสมยั รชั กาลที่ 5 ทยี่ ังคงหลงเหลือให้เหน็ อยู่ในปัจจุบนั ได้แก่ ตึกแถวบริเวณทิศเหนือและทิศตะวันตกของพระบรมมหาราชวัง รมิ ถนนบำ� รงุ เมอื ง เฟอ่ื งนคร อษั ฎางค์ แพรง่ นรา แพรง่ ภธู ร แพรง่ สรรพศาสตร์ ส�ำเพ็ง ซึ่งมีลักษณะทางกายภาพเช่นเดียวกับในสมัยรัชกาลที่ 4 ส่วนทาง ฝั่งธนบุรียังคงลักษณะชุมชนดั้งเดิมโดยคงลักษณะของบ้านเรือนริมน�้ำเป็น ส่วนใหญ่ • 88 • 100 ปี สถานีกรุงเทพ

ในรชั สมัยพระบาทสมเด็จพระมงกฎุ เกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6 ยงั คง เสน้ ทางรถไฟมกี ารขยายตอ่ ไปจนสดุ พรมแดนประเทศทางทศิ ใตท้ สี่ ไุ หงโก-ลก มกี ารเปลยี่ นแปลงอยา่ งตอ่ เนอ่ื งในสว่ นกรงุ เทพมหานครดา้ นนอก สว่ นในเขต สายเหนอื ถงึ เชยี งใหม่ สายตะวนั ออกถงึ กบนิ ทรบ์ รุ ี สายตะวนั ออกเฉยี งเหนอื พระนคร การพฒั นาและการขยายตัวลดลงเน่ืองจากมคี วามหนาแนน่ มากขน้ึ ไปถึงขอนแก่น และบุรีรัมย์ นอกจากน้ี พระองค์ทรงโปรดให้สร้างสะพาน แต่ยังมีการสร้างตลาดเพิ่มขึ้น เช่น ตลาดวังมหานาค ตลาดนางเล้ิง และ พระรามหกซง่ึ เปน็ สะพานรถไฟขา้ มแมน่ ำ้� เจา้ พระยาทเ่ี ชอ่ื มทางรถไฟสายเหนอื เว้ิงนาครเขษม เป็นต้น ส�ำหรับการพัฒนาของเมืองซ่ึงส่วนใหญ่ยังคงเป็น และสายใตเ้ ขา้ ดว้ ยกนั โดยการกอ่ สรา้ งแลว้ เสรจ็ ใน พ.ศ. 2469 ตอนตน้ รชั กาล การพฒั นาภายนอกเขต การตดั ถนนสว่ นใหญเ่ กดิ ขน้ึ ในพน้ื ทโ่ี ดยรอบทขี่ ยาย ท่ี 7 หลงั จากน้นั สถานีตัง้ ตน้ ของรถไฟสายส�ำคญั ทุกสายก็มารวมกันท่ีสถานี ตัวออกไปทางตอนเหนือและตะวันออกของกรุงรัตนโกสินทร์ฝั่งพระนคร กรุงเทพ (หัวล�ำโพง)ท�ำให้พื้นท่ีบริเวณโดยรอบสถานีรถไฟเกิดการพัฒนา มีการรื้อถอนก�ำแพงเมืองออกเป็นจ�ำนวนมากเพื่อขยายเมือง การสร้าง เพอ่ื รองรบั การพักอาศัยการค้าขาย และการขนสง่ สนิ คา้ ทเี่ พม่ิ มากขน้ึ • 90 • 100 ปี สถานีกรุงเทพ 100 ปี สถานีกรุงเทพ • 91 •

• 92 • 100 ปี สถานีกรุงเทพ ต่อมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 7 กอ่ นการเปลย่ี นแปลงการปกครอง มปี ระชาชนเขา้ มาอยอู่ าศยั ในเขตพระนคร ช้ันในจ�ำนวนมากข้ึนเนื่องจากการขยายตัวของเมืองต้ังแต่สมัยรัชกาลท่ี 6 จนถงึ การเปลย่ี นแปลงระบบการปกครองใน พ.ศ.2475 พน้ื ทก่ี รงุ รตั นโกสนิ ทร์ ยงั คงหนาแนน่ และมกี ารตดั ถนนเพอื่ ขยายความเจรญิ ในพนื้ ทรี่ อบนอก มกี าร สร้างสะพานพระพุทธยอดฟ้าข้ึนเพื่อเชื่อมระหว่างกรุงรัตนโกสินทร์ฝั่งตะวัน ออกและฝั่งตะวันตกเข้าด้วยกัน นับเป็นการปูทางในการขยายเมืองไปยังฝั่ง ธนบรุ ี สำ� หรบั การตงั้ ถน่ิ ฐานในสมยั นี้ การกอ่ สรา้ งอาคารสมยั ใหมภ่ ายในเขต คลองคเู มืองเดมิ ลดลง เน่ืองจากขอ้ จำ� กัดของพื้นท่ี การกอ่ สรา้ งอาคารสว่ น ใหญย่ งั คงเปน็ การกอ่ สรา้ งตกึ แถว แตล่ กั ษณะและรปู แบบทางสถาปตั ยกรรม ของอาคารซ่ึงส่งผลต่อลักษณะของเมืองเริ่มเปล่ียนไป กลายเป็นรูปแบบ ใหม่ที่มีลักษณะเป็นกล่องคอนกรีตสี่เหล่ียมซึ่งกลายมาเป็นต้นแบบของ สถาปัตยกรรมยุคปัจจุบันทั้งภายในและภายนอกเขตพระนครส�ำหรับการ สร้างทางรถไฟยังคงด�ำเนินการอย่างต่อเน่ือง จนกระท่ังสงครามโลกครั้งท่ี สอง กจิ การรถไฟประสบภยั สงครามอยา่ งหนกั ทรพั ยส์ นิ ทง้ั รางรถไฟ อาคาร และรถจักรล้อเล่ือนได้รับความเสียหายมาก ดังน้ันการก่อสร้างทางรถไฟ ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลท่ี 7 และรัชสมัย พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล รัชกาลที่ 8 ช่วงเวลานี้จึง เป็นไปอย่างลา้ ชา้ และไม่ก้าวหนา้ เท่าท่คี วร 100 ปี สถานีกรุงเทพ • 93 •

ภายหลงั จากสงครามรฐั บาลไทยไดฟ้ น้ื ฟบู า้ นเมอื งรวมทงั้ กจิ การรถไฟ ถึงสถานีน�้ำตก (จังหวัดกาญจนบุรี) และมีทางแยกจากสถานีชุมทางหนอง อย่างเร่งด่วนโดยได้รับความช่วยเหลือจากต่างชาติผ่านธนาคารโลก ท�ำให้ ปลาดุกถึงสถานีสุพรรณบุรี สายตะวันออกเฉียงเหนือถึงสถานีหนองคาย การเดินทางด้วยรถไฟยังเป็นการคมนาคมหลักของประเทศโดยเฉพาะการ และสายตะวนั ออกแยกจากสถานชี ุมทางฉะเชงิ เทราถึงสถานบี ้านพลูตาหลวง โดยสารระยะไกล จนกระทั่งประเทศไทยเร่ิมมีการใช้แผนพัฒนาเศรษฐกิจ หลังจากนั้นแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติฉบับต่อๆ มาได้ และสงั คมแหง่ ชาตฉิ บบั ที่ 1 ใน พ.ศ. 2504 และรฐั บาลไดเ้ หน็ ความสำ� คญั ของ สนับสนุนให้เกิดการส่งออกสินค้าทางการเกษตรและสินค้าทางอุตสาหกรรม การขนส่งทางถนนมากขึ้น โดยถือเป็นพ้ืนฐานส�ำคัญประการหนึ่งของการ สนับสนุนให้คนไทยไปท�ำงานในต่างประเทศโดยเฉพาะตะวันออกกลาง และ พฒั นาเศรษฐกจิ และความมน่ั คงของประเทศ จงึ ไดม้ กี ารเรง่ รดั การสรา้ งถนน ส่งเสริมการท่องเที่ยวอย่างจริงจังผลของการพัฒนาดังกล่าวท�ำให้กรุงเทพ ช้ันดีเพ่ิมข้ึนทั่วทุกภูมิภาคของประเทศ ท�ำให้การเดินทางโดยถนนเป็นไป มหานครกลายเป็นศูนย์กลางของประเทศในหลายๆ ด้านทั้งด้านเศรษฐกิจ อยา่ งสะดวกสบายมากย่ิงขนึ้ ในชว่ งเวลาเดียวกนั การรถไฟแหง่ ประเทศไทย สังคม อุตสาหกรรม การศกึ ษา การจา้ งงาน ฯลฯ ผูค้ นอพยพจากตา่ งจังหวัด ได้ปรับปรุงคุณภาพของการบริการให้มีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้นเช่นกัน รวม เข้ามาท�ำงานและอยู่อาศัยมากขึ้น เมืองมีการขยายตัวไปทุกทิศทางตาม ท้ังการเพิ่มปริมาณการเดินรถให้เพียงพอกับความต้องการของประชาชน เส้นทางถนนเกิดศูนย์กลางทางเศรษฐกจิ แห่งใหม่ มกี ารสร้างอาคารรูปแบบ ทกุ กลมุ่ โดยใหค้ วามสำ� คญั ของการโดยสารทงั้ ระยะใกลแ้ ละไกลอยา่ งจรงิ จงั ทันสมัยทั้งอาคารส�ำนักงาน ธนาคารและสถาบันการเงินโรงแรม อาคารชุด มีการเปิดการเดินรถถึงปลายทางอีกหลายสายประกอบด้วย สายตะวันตก พักอาศยั หมูบ่ า้ นจดั สรร ตึกแถวศูนย์การค้า และหา้ งสรรพสนิ คา้ เป็นต้น • 94 • 100 ปี สถานีกรุงเทพ 100 ปี สถานีกรุงเทพ • 95 •