เจ้าหลวงคำแดงแบบแผ่นเดียว

คำนำ กำรพัฒนำหลักสูตรท้องถ่ินอำเภอแม่ใจ (แม่ใจศึกษำ) มีจุดมุ่งหมำยสำคัญในกำรมุ่งปลูกฝังให้เยำวชนของอำเภอแม่ใจได้ศึกษำ เรยี นรู้และเข้ำใจในประวัติศำสตร์ท้องถ่ินของตนเอง มีควำมรักและเกิดจิตสำนึกหวงแหนในอัตลักษณ์ของตนเอง พร้อมที่จะร่วมกันสืบสำน ดแู ลรกั ษำ ตลอดจนพฒั นำบ้ำนเกิดเมืองนอนต่อไป คณะผู้เข้ำร่วมโครงกำรพัฒนำและเสริมสร้ำงบุคลำกรกระทรวงมหำดไทย เพื่อเตรียม ควำมพร้อมในกำรเป็นผู้บริหำรท่ีมีสมรรถนะสูง (MOI SMART Agent for CAST) อำเภอนำร่อง อำเภอแม่ใจ จังหวัดพะเยำ จึงได้เล็งเห็น ควำมสำคญั ของกำรดำเนนิ งำนกำรขบั เคลื่อน “หลกั สตู รแม่ใจศึกษำ”ดว้ ยกำรสง่ เสรมิ กำรอำ่ น จงึ ได้จัดทำหนงั สือกำรต์ นู เร่ือง “เจ้ำหลวงคำ แดง ประมุขอำรักษ์แห่งลำ้ นนำ” เพือ่ เปน็ สือ่ ในกำรเรียนรูข้ อ้ มลู ทำงประวัติศำสตรข์ องอำเภอแมใ่ จ สำหรับเยำวชน เนือ้ หำของกำร์ตนู เรื่องนี้ อ้ำงอิงจำกตำนำนเชิงประวัติศำสตร์ของอำเภอแม่ใจ โดยเป็นเร่ืองรำวของเจ้ำหลวงคำแดง ซึ่งเป็นผู้นำ ของชำวล้ำนนำท่ีสำคัญต่อชำวอำเภอแม่ใจ โดยมีควำมศรัทธำและเชื่อถือว่ำเจ้ำหลวงคำแดงมีฐำนะเป็นอำรักษ์คุ้มครองเมืองของล้ำนนำ ท่ี ระดับควำมสำคัญสูงกว่ำอำรักษ์อื่น ๆ ปรำกฏเป็นพิธีกรรมต่ำง ๆ เช่น พิธีกรรมบวงสรวงเจ้ำหลวงคำแดงประจำปีของชำวไทยวนท่ีจังหวัด เชียงใหม่และจังหวัดพะเยำ พิธีกรรมเลี้ยงผีเจ้ำหลวงคำแดงของชำวไทลื้อท่ีจังหวัดพะเยำ จังหวัดน่ำนและจังหวัดเชียงรำย พิธีกรรมเลี้ย งผี เมืองของชำวไทใหญ่ทีจ่ ังหวดั แม่ฮอ่ งสอน ฯลฯ โดยเฉพำะดอยหลวงเชียงดำวเป็นพื้นท่ีท่ีมีควำมสำคัญท่ีสุดในควำมเชื่อเร่ืองเจ้ำหลวงคำแดง มีกำรสกั กำระบูชำและจัดพิธีกรรมเลี้ยงผีในวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 9 ของทุกปี สำหรับชำวอำเภอแม่ใจน้ันได้ให้ควำมเคำรพนับถือ “เจ้ำหลวง คำแดง” ในลักษณะของกำรเป็นพึ่งทำงใจในแง่ของกำรเป็นบรรพบุรุษท่ีคอยปกปักรักษำคุ้มครองให้ชำวอำเภอแม่ใจรอดพ้นจำก อุปทั วนั ตรำยใด ๆ โดยปรำกฏเปน็ ศำลเจ้ำหลวงคำแดง และอนสุ ำวรยี เ์ จำ้ หลวงคำแดง ท่มี ีพธิ ีกรรมบวงสรวงเป็นประจำในทุก ๆ ปี คณะผู้จัดทำกำร์ตูนเร่ืองนี้ได้ดำเนินกำรจัดทำต้นฉบับในรูปแบบสื่อออนไลน์ ซึ่งสถำบันกำรศึกษำ และเยำวชน ผู้สนใจสำมำรถ นำไปจัดทำเป็นสื่อสิ่งพิมพ์ เพ่ือเผยแพร่ควำมรู้ทำงประวัติศำสตร์ของอำเภอแม่ใจ และส่งเสริมให้เยำวชนมีนิสัยรักกำรอ่ำนได้ตำมควำม เหมำะสมต่อไป และหำกเกิดขอ้ ผิดพลำดประกำรใด ทำงคณะผ้จู ดั ทำต้องขออภยั มำ ณ ทน่ี ี้ และจะไดแ้ กไ้ ขปรับปรุงต่อไป เพื่อกำรขับเคลื่อน หลักสูตรแม่ใจศึกษำไดร้ บั กำรพัฒนำต่อไป คณะผจู้ ัดทำ กรกฎำคม 2566

เจำ้ หลวงคำแดง ประมขุ อำรกั ษ์แหง่ ล้ำนนำ ตำนำนผู้พิทักษ์ขุนเขำและชำวล้ำนนำ เจ้ำหลวง คำแดง หรือ พญำคำแดง ปรำกฏชื่อใน ประวัติศำสตร์ตำนำนเมื องพะเ ยำ และ พงศำวดำรโยนก ว่ำทรงเป็นกษตั ริยน์ กั รบ ผู้เป็น โอรสของพญำงำเมือง กษัตริย์องค์ที่ 9 และ อำณำจักรภูกำมยำว หรือจังหวัดพะเยำใน ปัจจุบัน และพระองค์ยังทรงเป็นพระรำชบิดำ ของท้ำวคำลือ หรือ พญำคำลือ กษัตริย์ ผู้ปกครองเมืองแจ้ห่ม ซึ่งอยู่ในเขตจังหวัด ลำปำง มตี ำนำนเล่ำขำนถงึ เจ้ำหลวงคำแดง ผู้เปน็ เทวดำอำรกั ษ์คนสำคัญของลำ้ นนำ ผู้มีอิทธิพลต่อควำมเชื่อ ควำมศรัทธำ ของกลุ่ม ชำติพันธุ์ต่ำงๆ ในเขตแคว้นล้ำนนำ ทั้งชำวไทย ยวน ลั๊วะ ไทลื้อ ไทใหญ่ และไทน้อย มีเรื่อง เล่ำขำนสืบมำ ดังนี้

เจ้ำหลวงดำแดงหรือ พญำคำแดง ปรำกฎช่ือในประวัติศำสตร์ตำนำนเมืองพะเยำ และ พงศำวดำรโยนก ว่ำเป็นกษตั ริย์นักรบผเู้ ป็นโอรสของพญำงำเมือง กษัตริย์แห่งอำณำจักร ภูกำมยำว มีตำนำนเล่ำขำนถึง เจ้ำหลวงคำแดง เป็นผู้มีอิทธิพลต่อควำมเช่ือ ควำม ศรทั ธำ ของกล่มุ ชำติพันธ์ตุ ่ำงๆ

อยู่มำวันหน่งึ พญำงำเมืองรับส่ังให้บุตรชำยนำทัพทหำรไปรบกับพวกจีนฮ่อ เจ้ำหลวงคำแดง จึงคมุ กองทหำรจำนวนหนง่ึ พรอ้ มด้วยอำวุธทุกชนิดไปอยู่รักษำด่ำนหัวเมืองชำยแดนเพ่ือ ปอ้ งกนั ศัตรูจำกเจำ้ เมืองอื่นทีม่ กั คมุ ทหำรยกมำตีเมอื งพะเยำอยู่บ่อยคร้ัง

ขณะที่เจ้ำหลวงคำแดงและทหำรเดินทำงไปน้ันเป็นเวลำที่ตะวันคล้อยบ่ำยลงไปมำกประกอบ กับเจ้ำหลวงคำแดงและทหำรต่ำงก็เหน็ดเหน่ือยเม่ือยล้ำจำกกำรเดินทำง จึงสั่งให้ทหำรหยุด และจัดทำที่พักผ่อน ณ ชำยปำ่ ท้ำยบำ้ นแห่งหน่ึง ประจวบเวลำน้ันดวงอำทิตย์คล้อยต่ำลงจวน จะลับเหลี่ยมภูผำแล้วมีหญิงสำวคนหนึ่งซึ่งมีสิริร่ำง เลอโฉมอวบอัด ผิวพรรณผุดผ่อง สวยงำมน่ำชมเชยเสียยิง่ นัก จะหำหญิงอื่นใดมำเทียบมิได้ในแคว้นนั้น เดินผ่ำนมำยังค่ำยที่พัก ของเจำ้ หลวงคำแดง

เม่ือสำยตำของเจ้ำหลวงคำแดงพบเห็นร่ำงของสตรีที่สวยที่สุดซึ้งเข้ำเชน่ นน้ั เกิดควำมคิดที่จะ เข้ำไปโอภำปรำศรัยกับเธอเสียจริง เท้ำไวเท่ำกับควำมคิด เจ้ำหลวงคำแดงจึงย่ำงกรำย เดินออกจำกค่ำยพักเข้ำไปหำสตรีผู้นั้นพร้อมกับเอ่ยทักทำยขึ้นก่อนว่ำ พระอำทิตย์จวนจะ ตกดินอยู่แล้ว หญิงสำวหยุดเดินพร้อมกับหันมำตำมเสียงที่กล่ำวทัก ฉับพลันที่พบเห็นสำยตำ ของหนุ่มสำวกป็ ระสำนกันอยำ่ งจงั จนทำให้หญิงสำวเอียงอำยและหลบสำยตำของหน่มุ

เจ้าหลวงคาแดงสาวเท้าก้าวเดินตามหญิงสาวไป จนถึงบริเวณทมี่ ีผัก หญิงสาวจึงแวะเข้าไปเก็บ ผักพร้อมกับเจ้าหลวงคาแดง ขณะทท่ี งั้ สองหนุ่มสาวช่วยกันเก็บผักพลางพูดคุยหยอกล้อกันพลาง อย่างสุขใจอยนู่ ั้น หญิงสาวร่างนั้นกเ็ ดนิ หายไป ปรากฎว่าเป็ นกวางทองตรงพุม่ ไม้ข้างหน้า

แล้วกวางทองก็ว่ิงเหยาะ กลับไปทางค่ายพัก ส่วนเจ้าหลวงคาแดงพอเห็นเป็ นอัศจรรย์ เช่นนั้นถึงกับตกตลึงไปช่ัวครู่หน่ึง แล้วจงึ ออกว่ิงไล่กวดไปติดๆ พลางปากกร็ ้องตะโกนบอก แก่ลูกน้องว่า \"กวางทองวง่ิ ผ่านไปทางหน้าคา่ ยเราใหส้ กดั จบั ไว้“ จนไปถงึ หน้าค่ายแล้ว

เจ้ำหลวงคำแดงก็จัดลูกน้องพรอ้ มกบั อำวุธครบมือ ออกติดตำมจบั เจ้ำกวำงทองน้อยตัวน้ันไปเปน็ เวลำ ๓ วนั ก็ไล่จับกวำงทองไม่ได้ พร้อมท้ังได้ส่ังกำชับว่ำ ให้จับเป็นห้ำมใช้อำวุธใดๆ ทำร้ำยร่ำงกำยเจ้ำกวำงทอง ต่อจำกน้ัน เจ้ำหลวงคำแดงพร้อมกบั ทหำรก็ออกติดตำมเจ้ำกวำงทองข้นึ ไปทำงเหนือ แต่เจ้ำหลวงคำแดงก็ไม่ ลดละควำมพยำยำม โดยนำทหำรติดตำมไปเรือ่ ยๆ จนกระทั่งเจ้ำกวำงทองหำยลับสำยตำ

เจ้ำหลวงคำแดงยงั ไมห่ มดควำมมำนะ หมำยจะจบั กวำงทองใหไ้ ด้ จนเวลำล่วงเลยไปกว่ำวัน ก็ยังไม่พบกวำงทอง คงเห็นแต่รอยเท้ำเท่ำน้ัน และในวันหนึ่งสิ่งที่ปรำกฏแก่สำยตำของ เจ้ำหลวงคำแดงและทหำรทั้งหลำย คือ \"ครำบ\" ของนำงกวำงทอง ซึ่งได้กลับ กลำยเป็นร่ำงจำกกวำงมำเป็นคน เพรำะไดล้ อกครำบไว้ขำ้ งหว้ ยใกล้บ้ำนแห่งหนึง่

เจ้ำหลวงคำแดงก็ติดตำมข้ึนไปอีก จนไปพบร่ำงของเจ้ำกวำงทองที่กลับกลำยเป็นดังพบครั้งแรก ในป่ำแห่งหน่ึงอยู่ทำงทิศตะวันออก \"ดงเทวี\" ทันทีที่เจ้ำหลวงคำแดงตำมไปพบ และเจ้ำกวำงทอง เห็นดังน้ัน จึงกลับกลำยร่ำงเป็นกวำงทองอีกครั้ง แล้วเจ้ำหลวงคำแดงส่ังให้ทหำรกระจำยกำลัง โอบล้อมเจ้ำกวำงทองไว้พร้อมกับประกำศว่ำ หำกใครปล่อยให้เจ้ำกวำงทองหลุดรอดไปตรงด่ำน ของผใู้ ดผนู้ ัน้ จะต้องถูกตัดหัว

ในที่สุดเจ้ำกวำงทองตัวน้นั ก็หลุดออกมำจำกวงล้อม วิ่งผ่ำนไปทำงที่เจ้ำหลวงคำแดงอยู่ ดังนั้น เจ้ำหลวงคำแดงจึงส่ังให้ทหำรต้ังค่ำยพักคอยอยู่ที่ดงเทวีน้ัน พร้อมกับบอกว่ำ หำกข้ำตำมเจ้ำ กวำงทองน้ีไปเกิน 7 วัน ไม่เห็นขำ้ กลับมำ ก็ให้พวกท่ำนกลับไปบอกพอ่ แม่ของข้ำ ไมต่ ้องห่วง ข้ำในเม่ือข้ำติดตำมเอำนำงกวำงทองตัวน้ีมำไม่ได้ข้ำจะไม่ยอมกลับบ้ำนเช่นกัน เจ้ำหลวงคำ แดงจึงเร่งออกติดตำมนำงกวำงทองตัวนั้นไปทำงทิศตะวันตกซึ่งนำงกวำงทองมุ่งหน้ำไปสู่เขำ ใหญล่ กู หนง่ึ ซึง่ เป็นเขำทีถ่ ำ้ เชยี งดำวต้งั อย่ใู นปัจจบุ ัน

ขณะที่เจ้ำหลวงคำแดงติดตำมนำงกวำงทองไปอย่ำงกระชั้นชิดนั้น นำงกวำงทองก็แปลงร่ำงเป็น หญิงสำวอีกครั้งหนึ่ง และก็วิ่งหำยกลบั เข้ำไปในถำ้ แห่งน้ี สว่ นเจ้ำหลวงคำแดง ผู้ซึ่งมีควำมรกั และ เสน่หำต่อหญิงสำวเป็นทุนเดิมอยู่แล้วจึงได้ตำมเข้ำไปในถ้ำเดียวกัน ตรำบเท่ำทุกวันน้ีก็ไม่กลับ ออกมำอีกเลย

ตำมประวัติศำสตร์กล่ำวว่ำจะมีปรำกฏกำรณ์เป็นลูกกลมๆ คล้ำยกับพระธำตุ พร้อมท้ังแสง สว่ำงลอยออกมำจำกหลังดอยหลวงเชยี งดำว แล้วเคลือ่ นไปทำงทิศตะวันออก ปรำกฎมีเสียงดัง คล้ำยกับเสียงของปืนใหญ่เกิดข้ึนพร้อมกับแสงสว่ำงนั้นหำยไป เป็นสิ่งน่ำอัศจรรย์ยิ่งนัก ซึ่ง ชำวบ้ำนมักจะพูดกันว่ำ \"เจ้ำหลวงคำแดงลั่นอะม๊อก\" หรือนัยหน่ึงเรียกว่ำ \"วิญญำณของเจ้ำ หลวงคำแดงไปเยี่ยมบำ้ นเกดิ เมืองนอน\"

ตำนำนเจ้ำหลวงคำแดง เป็นที่รู้จัก แพร่หลำยในหลำยๆ จังหวัดทำง ภำคเหนือตอนบน ดังปรำกฏหลักฐำน ศำลเจ้ำหลวงคำแดงกระจำยอยู่ตำม จังหวัดต่ำง ๆ ทั้งเชียงใหม่ พะเยำ น่ำน เชียงรำย สำหรับอำเภอแม่ใจ ศำลเจ้ำหลวงคำแดงมำพร้อมกับผู้ที่ อพยพถิ่นฐำน ชำวไทยวนที่มำจำก อำเภอแมท่ ะ เกำะคำ ห้ำงฉัตร จังหวัด ลำปำง เพ่ือเป็นเคร่ืองยึดเหน่ียวจิตใจ และให้เจ้ำหลวงคำแดงปกปักรักษำให้ อยู่ดีมีสุข ตลอดมำกว่ำ 100 ปี ที่ผ่ำน มำ และจะมีกำรบวงสรวงสักกำระตำม ควำมเช่ือควำมศรัทธำของชำวล้ำนนำ เพ่ือสร้ำงควำมสำมัคคีในชุมชน โดย จัดทุกปี ในวันแรม 13 ค่ำ เดือน 3 (เดือน 5 เหนอื )

ทปี่ รกึ ษำ : นำยพีรัช จันธมิ ำ นำยอำเภอแม่ใจ นำงสิริญญำ เรืองขจรเมธี ผู้อำนวยกำรศนู ยส์ ง่ เสรมิ กำรเรยี นรู้อำเภอแมใ่ จ จงั หวัดพะเยำ และนำงสำวปนดั ดำ เจนจิตธนณัท บรรณำรกั ษห์ ้องสมดุ ประชำชนอำเภอแมใ่ จ คณะผู้จัดทำ : ๑. นำยธนพล จรลั วณชิ วงศ์ ผู้อำนวยกำรกลุ่มงำนประสำนกำรพฒั นำพืน้ ที่ตำมแนวพระรำชดำริ สำนกั นโยบำยและแผน สำนกั งำนปลัดกระทรวง มหำดไทย ๒. นำงศิรพิ ร รอื เรอื ง ผู้อำนวยกำรกลมุ่ งำนศูนยด์ ำรงธรรม สำนักงำนจงั หวัดเขียงใหม่ สำนักงำนปลัดกระทรวงมหำดไทย ๓. นำงสำวยวุ กรณ์ มนษุ ย์ สม ปลัดอำเภอหวั หน้ำกลุ่มงำนบรหิ ำรงำนปกครอง ทีท่ ำกำรปกครองอำเภอเด่นชัย จังหวัดแพร่ กรมกำรปกครอง ๔. นำยวัชระ ชัยหัง ปลัดอำเภอหัวหน้ำกลุ่ม งำนบรหิ ำรงำนปกครอง ที่ทำกำรปกครองอำเภอลี้ จังหวัดลำพูน กรมกำรปกครอง ๕. นำยธีระนันท์ ชัยมำนันท์ ปลัดอำเภอหัวหน้ำกลุ่มงำนทะเบียนและบัตร ที่ ทำกำรปกครองอำเภอแม่สอด จังหวัดตำก กรมกำรปกครอง ๖. นำยพิสทุ ธิศกั ดิ์ ธรรมะวฒุ ิสุข ปลัดอำเภอหัวหนำ้ กลมุ่ งำนบรหิ ำรงำนปกครอง ทีท่ ำกำรปกครอง เชียงคำ จังหวัดพะเยำ กรมกำรปกครอง ๗. นำยสภุ ำพ บญุ สว่ำง ผู้อำนวยกำรกลุ่มงำนยทุ ธศำสตรก์ ำรพัฒนำชุมชน สำนักงำนพัฒนำชุมชนจังหวัดแม่ฮ่องสอน กรมกำรพฒั นำชุมชน ๘. นำยพงศ์ธร ใจมนต์ ผู้อำนวยกำรกลุ่มงำนส่งเสรมิ กำรพัฒนำชมุ ชน สำนกั งำนพัฒนำชมุ ชนจงั หวัดพะเยำ กรมกำรพัฒนำชุมชน ๙. นำย วรพงษ์ ทองนิตย์ นกั ส่งเสรมิ กำรปกครองท้องถ่นิ ชำนำญกำรพเิ ศษ สำนักงำนส่งเสริมกำรปกครองท้องถ่ินจังหวัดนครสวรรค์ กรมส่งเสริมกำรปกครองท้องถ่ิน ผู้เข้ำรว่ มโครงกำรพฒั นำและเสรมิ สรำ้ งบคุ ลำกรกระทรวงมหำดไทย เพ่อื เตรยี มควำมพร้อมในกำรเป็นผู้บริหำรที่มีสมรรถนะสูง (MOI SMART Agent for CAST) อำเภอนำร่อง อำเภอแม่ใจ จังหวัดพะเยำ ผู้ออกแบบและวำดภำพกำรต์ นู : นำยจกั รพันธุ์ มนั ตำพนั # ขอขอบคุณแหล่งข้อมูลอ้ำงอิงจำก Atchiangmai.co. (๒๕๖๐). ตำนำนเจำ้ หลวงคำแดงและถ้ำเชยี งดำว. สืบคน้ จำก https://www.atchiangmai.co/ตำนำนเจำ้ หลวงคำ แดงและถ้ำเชยี งดำว/ กำญจน์มุนี ศรีวศิ ำลภพ. (๒๕๕๕). ตำนำนเจำ้ หลวงคำแดงและถ้ำเชยี งดำว. สืบค้นจำก https://www.gotoknow.org/posts/461584 เพ็ญสุภำ สุขคตะ. (๒๕๖๓). อำรักษ์ล้ำนนำ : เจำ้ หลวงคำแดง ณ ดอยหลวงเชียงดำว ตำนำนสวมควำมเชื่อ หรอื ควำมเชือ่ สวม ตำนำน?. สืบค้นจำก https://www.matichonweekly.com/column/article_358672 วัดโพธำรำม. (ม.ป.ป.) เรือ่ งเล่ำเจ้ำพ่อหลวงคำแดง[แผน่ พบั ]. พะเยำ: ม.ป.พ.