เจ้าหลวงคำแดง

คำนำ ที่ปรกึ ษา : นายพรี ชั จนั ธิมา นายอาเภอแม่ใจ นางสิริญญา เรืองขจรเมธี ผู้อานวยการศนู ย์ส่งเสรมิ การเรียนรู้จังหวดั พะเยา และนางสาวปนดั ดา เจนจิตธนณัท บรรณารกั ษ์ห้องสมุดประชาชนอาเภอแม่ใจ การพฒั นาหลักสูตรท้องถิน่ อาเภอแม่ใจ (แมใ่ จศึกษา) มจี ดุ มุ่งหมายสาคญั ในการมุ่งปลูกฝังให้ เยาวชนของอาเภอแมใ่ จได้ศึกษาเรียนรู้และเข้าใจในประวัติศาสตร์ท้องถิน่ ของตนเอง มีความรักและเกิดจิตสานึก คณะผู้จัดทา : ๑. นายธนพล จรัลวณิชวงศ์ ผู้อานวยการกลุ่มงานประสานการพัฒนาพื้นที่ตามแนวพระราชดาริ สานักนโยบายและ หวงแหนในอัตลักษณ์ของตนเอง พร้อมที่จะร่วมกันสืบสานดูแลรักษา ตลอดจนพัฒนาบ้านเกิดเมืองนอนต่อไป แผน สานักงานปลัดกระทรวงมหาดไทย ๒. นางศิริพร รือเรือง ผู้อานวยการกลุ่มงานศูนย์ดารงธรรม สานักงานจังหวัดเขียงใหม่ คณะผู้เข้าร่วมโครงการพัฒนาและเสริมสร้างบุคลากรกระทรวงมหาดไทย เพ่ือเตรียมความพร้อมในการเป็น สานักงานปลัดกระทรวงมหาดไทย ๓. นางสาวยุวกรณ์ มนษุ ยส์ ม ปลัดอาเภอหวั หน้ากลุ่มงานบริหารงานปกครอง ทีท่ าการปกครอง ผู้บริหารทีม่ ีสมรรถนะสูง (MOI SMART Agent for CAST) อาเภอนาร่อง อาเภอแม่ใจ จังหวัดพะเยา จึงได้เล็งเห็น อาเภอเด่นชยั จังหวัดแพร่ กรมการปกครอง ๔. นายวัชระ ชยั หัง ปลัดอาเภอหัวหน้ากลุ่มงานบริหารงานปกครอง ที่ทาการปกครอง ความสาคัญของการดาเนินงานการขับเคล่ือน “หลักสูตรแม่ใจศึกษา”ด้วยการส่งเสริมการอ่าน จึงได้จัดทา อาเภอลี้ จังหวัดลาพูน กรมการปกครอง ๕. นายธีระนันท์ ชัยมานันท์ ปลัดอาเภอหัวหน้ากลุ่มงานทะเบียนและบัตร ที่ทาการ หนังสือการ์ตูน เรื่อง “เจ้าหลวงคาแดง ประมุขอารักษ์แห่งล้านนา” เพ่ือเป็นส่ือในการเรียนรู้ข้อมูลทาง ปกครองอาเภอแม่สอด จังหวัดตาก กรมการปกครอง ๖. นายพิสุทธิศักดิ์ ธรรมะวุฒิสุข ปลัดอาเภอหัวหน้ากลุ่มงานบริหารงาน ประวัตศิ าสตร์ของอาเภอแมใ่ จ สาหรบั เยาวชน ปกครอง ที่ทาการปกครองเชียงคา จังหวัดพะเยา กรมการปกครอง ๗. นายสุภาพ บุญสว่าง ผู้อานวยการกลุ่มงานยุทธศาสตร์การ พฒั นาชมุ ชน สานกั งานพฒั นาชมุ ชนจังหวดั แม่ฮอ่ งสอน กรมการพฒั นาชมุ ชน ๘. นายพงศ์ธร ใจมนต์ ผู้อานวยการกลุ่มงานส่งเสรมิ เน้ือหาของการ์ตูนเรื่องน้ี อ้างอิงจากตานานเชิงประวัติศาสตร์ของอาเภอแม่ใจ โดยเป็น การพัฒนาชุมชน สานักงานพัฒนาชุมชนจังหวัดพะเยา กรมการพัฒนาชุมชน ๙. นายวรพงษ์ ทองนิตย์ นักส่งเสริมการปกครอง เรื่องราวของเจ้าหลวงคาแดง ซึ่งเป็นผู้นาของชาวล้านนาที่สาคัญต่อชาวอาเภอแม่ใจ โดยมีความศรัทธาและ ท้องถิ่นชานาญการพิเศษ สานักงานส่งเสริมการปกครองท้องถิ่นจังหวัดนครสวรรค์ กรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น ผู้เข้าร่วม เช่ือถือว่าเจ้าหลวงคาแดงมีฐานะเป็นอารักษ์คุ้มครองเมืองของล้านนา ที่ระดับความสาคัญสูงกว่าอารักษ์อ่ืน ๆ โครงการพัฒนาและเสริมสร้างบุคลากรกระทรวงมหาดไทย เพื่อเตรียมความพร้อมในการเป็นผู้บริหารที่มีสมรรถนะสูง (MOI ปรากฏเปน็ พิธีกรรมตา่ ง ๆ เชน่ พิธีกรรมบวงสรวงเจ้าหลวงคาแดงประจาปีของชาวไทยวนที่จังหวัดเชียงใหม่และ SMART Agent for CAST) อาเภอนาร่อง อาเภอแม่ใจ จงั หวดั พะเยา จังหวัดพะเยา พิธีกรรมเลี้ยงผีเจ้าหลวงคาแดงของชาวไทล้ือที่จังหวัดพะเยา จังหวัดน่านและจังหวัดเชียงราย พิธีกรรมเลี้ยงผีเมืองของชาวไทใหญ่ที่จังหวัดแม่ฮ่องสอน ฯลฯ โดยเฉพาะดอยหลวงเชียงดาวเป็นพ้ืนที่ที่มี ผู้ออกแบบและวาดภาพการต์ นู : นายจักรพันธ์ุ มนั ตาพนั ความสาคัญที่สุดในความเชื่อเรื่องเจ้าหลวงคาแดง มีการสักการะบูชาและจัดพิธีกรรมเล้ียงผีในวันขึ้น 15 ค่า เดอื น 9 ของทกุ ปี สาหรบั ชาวอาเภอแม่ใจนน้ั ได้ให้ความเคารพนบั ถือ “เจ้าหลวงคาแดง” ในลักษณะของการเป็น # ขอขอบคณุ แหล่งขอ้ มลู อา้ งองิ จาก พ่งึ ทางใจในแงข่ องการเปน็ บรรพบุรุษทีค่ อยปกปกั รักษาคุ้มครองให้ชาวอาเภอแมใ่ จรอดพน้ จากอปุ ทั วนั ตรายใด ๆ โดยปรากฏเป็นศาลเจ้าหลวงคาแดง และอนสุ าวรีย์เจ้าหลวงคาแดง ท่มี พี ธิ ีกรรมบวงสรวงเป็นประจาในทุก ๆ ปี Atchiangmai.co. (๒๕๖๐). ตานานเจ้าหลวงคาแดงและถ้าเชียงดาว. สืบค้นจาก https://www.atchiangmai.co/ตานานเจ้าหลวงคา แดงและถ้าเชียงดาว/ คณะผู้จัดทาการ์ตูนเรื่องน้ีได้ดาเนินการจัดทาต้นฉบับในรูปแบบส่ือออนไลน์ ซึ่ง สถาบนั การศึกษา และเยาวชน ผู้สนใจสามารถนาไปจัดทาเปน็ ส่อื ส่งิ พิมพ์ เพ่ือเผยแพร่ความรู้ทางประวัติศาสตร์ กาญจน์มุนี ศรีวศิ าลภพ. (๒๕๕๕). ตานานเจ้าหลวงคาแดงและถ้าเชยี งดาว. สืบค้นจาก ของอาเภอแมใ่ จ และส่งเสริมให้เยาวชนมีนิสัยรักการอ่านได้ตามความเหมาะสมต่อไป และหากเกิดข้อผิดพลาด https://www.gotoknow.org/posts/461584 ประการใด ทางคณะผู้จัดทาต้องขออภัยมา ณ ที่น้ี และจะได้แก้ไขปรับปรุงต่อไป เพ่ือการขับเคล่ือนหลักสูตรแม่ ใจศึกษาได้รับการพัฒนาตอ่ ไป เพญ็ สภุ า สขุ คตะ. (๒๕๖๓). อารักษ์ล้านนา : เจ้าหลวงคาแดง ณ ดอยหลวงเชียงดาว ตานานสวมความเชือ่ หรือความเชื่อสวม ตานาน?. สืบค้นจาก https://www.matichonweekly.com/column/article_358672 คณะผู้จัดทา วดั โพธาราม. (ม.ป.ป.) เรือ่ งเล่าเจ้าพอ่ หลวงคาแดง[แผ่นพบั ]. พะเยา: ม.ป.พ. กรกฎาคม 2566

เจำ้ หลวงคำแดง ประมุขอำรกั ษ์แห่งลำ้ นนำ ตานานผู้พิทักษ์ขนุ เขาและชาวลา้ นนา เจ้าหลวงคาแดง หรือ พญาคาแดง ปรากฏชือ่ ในประวตั ิศาสตร์ตานานเมืองพะเยา และพงศาวดารโยนก ว่าทรงเป็นกษัตริย์นักรบ ผู้เป็นโอรส ของพญางาเมือง กษัตริย์องค์ที่ 9 และอาณาจักรภูกามยาว หรือจังหวัดพะเยาในปัจจุบัน และพระองค์ยังทรงเป็น พระราชบิดาของท้าวคาลือ หรือ พญาคาลือ กษัตริย์ ผู้ปกครองเมืองแจ้ห่ม ซึ่งอยู่ในเขตจังหวัดลาปาง มีตานาน เล่าขานถึงเจ้าหลวงคาแดง ผู้เป็นเทวดาอารักษ์คนสาคัญ ของล้านนา ผู้มอี ทิ ธิพลต่อความเชื่อ ความศรัทธา ของกลุ่ม ชาติพันธุ์ต่างๆ ในเขตแคว้นล้านนา ทั้งชาวไทยวน ลั๊วะ ไทลื้อ ไทใหญ่ และไทน้อย มีเรือ่ งเล่าขานสืบมา ดังนี้

เจา้ หลวงดาแดงหรือ พญาคาแดง ปรากฎชื่อในประวัติศาสตร์ตานานเมืองพะเยา อยู่มาวันหน่ึงพญางาเมืองรับส่ังให้บุตรชายนาทัพทหารไปรบกับพวกจีนฮ่อ เจ้าหลวงคาแดง และพงศาวดารโยนก ว่าเป็นกษัตริย์นักรบผู้เป็นโอรสของพญางาเมือง กษัตริย์ จึงคุมกองทหารจานวนหน่ึง พร้อมด้วยอาวุธทุกชนิดไปอยู่รักษาด่านหัวเมืองชายแดน แห่งอาณาจกั รภูกามยาว มีตานานเล่าขานถึง เจ้าหลวงคาแดง เป็นผู้มีอิทธิพลต่อ เพ่อื ปอ้ งกนั ศตั รูจากเจ้าเมืองอื่นทีม่ กั คุมทหารยกมาตีเมืองพะเยาอยู่บ่อยครั้ง ความเชื่อ ความศรัทธา ของกลุ่มชาติพนั ธต์ุ า่ งๆ

ขณะท่ีเจ้าหลวงคาแดงและทหารเดินทางไปน้ันเป็นเวลาท่ีตะวันคล้อยบ่ายลงไปมาก เมื่อสายตาของเจา้ หลวงคาแดงพบเห็นร่างของสตรีท่ีสวยท่ีสุดซึ้งเข้าเช่นน้ัน เกิดความคิด ประกอบกับเจ้าหลวงคาแดงและทหารต่างก็เหน็ดเหนื่อยเมื่อยล้าจากการเดินทาง ท่ีจะเข้าไปโอภาปราศรัยกับเธอเสียจริง เท้าไวเท่ากับความคิด เจ้าหลวงคาแดง จึงส่ังให้ทหารหยุดและจัดทาท่ีพักผ่อน ณ ชายป่าท้ายบ้านแห่งหน่ึง ประจวบเวลาน้ัน จึงย่างกรายเดินออกจากค่ายพักเข้าไปหาสตรีผู้นั้นพร้อมกับเอ่ยทักทายขึ้นก่อนว่า ดวงอาทิตย์คล้อยต่าลงจวนจะลับเหลี่ยมภูผาแล้วมีหญิงสาวคนหนึ่งซึ่งมีสิริร่าง พระอาทิตย์จวนจะตกดินอยู่แล้ว หญิงสาวหยุดเดินพร้อมกับหันมาตามเสียงท่ีกล่าวทัก เลอโฉมอวบอัด ผิวพรรณผุดผ่องสวยงามนา่ ชมเชยเสียยิ่งนัก จะหาหญิงอ่ืนใดมาเทียบ ฉับพลันท่ีพบเห็นสายตาของหนุ่มสาวก็ประสานกันอย่างจังจนทาให้หญิงสาวเอียงอาย มิได้ในแคว้นนั้น เดินผ่านมายังค่ายท่ีพักของเจ้าหลวงคาแดง และหลบสายตาของหนมุ่

เจา้ หลวงคาแดงสาวเทา้ กา้ วเดินตามหญิงสาวไป จนถึงบรเิ วณท่ีมีผกั หญิงสาวจงึ แวะเขา้ แลว้ กวางทองก็ว่ิงเหยาะ กลับไปทางค่ายพัก ส่วนเจา้ หลวงคาแดงพอเห็นเป็นอัศจรรย์ ไปเก็บผักพรอ้ มกับเจา้ หลวงคาแดง ขณะท่ีท้ังสองหนุ่มสาวช่วยกันเก็บผักพลางพูดคุย เช่นนนั้ ถึงกับตกตลงึ ไปช่วั ครู่หน่งึ แลว้ จึงออกว่ิงไล่กวดไปติดๆ พลางปากก็รอ้ งตะโกนบอก หยอกลอ้ กนั พลางอย่างสขุ ใจอย่นู น้ั หญิงสาวรา่ งนนั้ ก็เดินหายไป ปรากฎว่าเป็นกวางทอง ตรงพมุ่ ไมข้ า้ งหนา้ แก่ลกู นอ้ งวา่ \"กวางทองว่งิ ผา่ นไปทางหนา้ ค่ายเราใหส้ กดั จบั ไว“้ จนไปถึงหนา้ คา่ ยแลว้

เจ้าหลวงคาแดงก็จัดลูกน้องพร้อมกับอาวุธครบมือ ออกติดตามจับเจ้ากวางทองน้อย เจ้าหลวงคาแดงยงั ไม่หมดความมานะ หมายจะจบั กวางทองให้ได้ จนเวลาล่วงเลยไปกว่าวัน ตัวน้ันไปเป็นเวลา ๓ วัน ก็ไล่จับกวางทองไม่ได้ พร้อมท้ังได้สั่งกาชับว่า ให้จับเป็น ก็ยังไม่พบกวางทอง คงเห็นแต่รอยเท้าเท่านั้น และในวันหนึ่งสิ่งที่ปรากฏแก่สายตา ห้ามใช้อาวุธใดๆ ทาร้ายร่างกายเจ้ากวางทอง ต่อจากนั้น เจ้าหลวงคาแดงพร้อมกับทหาร ของเจ้าหลวงคาแดงและทหารทั้งหลาย คือ \"คราบ\" ของนางกวางทอง ซึ่งได้ กอ็ อกตดิ ตามเจา้ กวางทองข้ึนไปทางเหนือ แต่เจ้าหลวงคาแดงก็ไม่ลดละความพยายาม กลบั กลายเปน็ ร่างจากกวางมาเป็นคน เพราะได้ลอกคราบไวข้ า้ งห้วยใกล้บา้ นแห่งหนึง่ โดยนาทหารติดตามไปเรื่อยๆ จนกระทั่งเจ้ากวางทองหายลบั สายตา

เจา้ หลวงคาแดงกต็ ิดตามขึน้ ไปอีก จนไปพบร่างของเจ้ากวางทองที่กลับกลายเป็นดังพบ ในท่ีสุดเจ้ากวางทองตัวนั้นก็หลุดออกมาจากวงล้อม วิ่งผ่านไปทางท่ีเจ้าหลวงคาแดงอยู่ ครั้งแรกในป่าแห่งหน่ึงอยู่ทางทิศตะวันออก \"ดงเทวี\" ทันทีท่ีเจ้าหลวงคาแดงตามไปพบ ดงั นน้ั เจ้าหลวงคาแดงจึงสง่ั ให้ทหารตั้งคา่ ยพักคอยอยู่ท่ีดงเทวีนั้น พร้อมกับบอกว่า หากข้า และเจ้ากวางทองเห็นดงั น้ัน จึงกลับกลายร่างเป็นกวางทองอีกครงั้ แล้วเจ้าหลวงคาแดง ตามเจ้ากวางทองน้ีไปเกิน 7 วัน ไม่เห็นข้ากลับมา ก็ให้พวกท่านกลับไปบอกพ่อแม่ของข้า สั่งให้ทหารกระจายกาลังโอบล้อมเจ้ากวางทองไว้พร้อมกับประกาศว่า หากใครปล่อย ไม่ต้องห่วงข้าในเมื่อข้าติดตามเอานางกวางทองตัวน้ีมาไม่ได้ข้าจะไม่ยอมกลับบ้านเช่นกัน ให้เจ้ากวางทองหลดุ รอดไปตรงด่านของผู้ใดผู้นั้นจะต้องถกู ตัดหัว เจ้าหลวงคาแดงจึงเร่งออกติดตามนางกวางทองตัวน้ันไปทางทิศตะวันตกซึ่งนางกวางทอง มุ่งหนา้ ไปสเู่ ขาใหญล่ ูกหนง่ึ ซึง่ เปน็ เขาที่ถา้ เชียงดาวตงั้ อยู่ในปัจจบุ ัน

ขณะท่ีเจ้าหลวงคาแดงติดตามนางกวางทองไปอย่างกระช้ันชิดน้ัน นางกวางทอง ตามประวัติศาสตร์กล่าวว่าจะมีปรากฏการณ์เป็นลูกกลมๆ คล้ายกับพระธาตุ พร้อมท้ังแสง กแ็ ปลงร่างเป็นหญิงสาวอีกคร้ังหน่ึง และก็วิ่งหายกลับเข้าไปในถ้าแห่งน้ี ส่วนเจ้าหลวง สว่างลอยออกมาจากหลังดอยหลวงเชียงดาว แล้วเคล่ือนไปทางทิศตะวันออก ปรากฎมี คาแดง ผู้ซึ่งมีความรักและเสน่หาต่อหญิงสาวเป็นทุนเดิมอยู่แล้วจึงได้ตามเข้าไปในถ้า เสียงดังคล้ายกับเสียงของปืนใหญ่เกิดข้ึนพร้อมกับแสงสว่างน้ันหายไป เป็นส่ิงน่าอัศจรรย์ยิ่งนัก เดียวกัน ตราบเท่าทกุ วันนกี้ ็ไม่กลับออกมาอกี เลย ซึ่งชาวบ้านมักจะพูดกันว่า \"เจ้าหลวงคาแดงลั่นอะม๊อก\" หรือนัยหน่ึงเรียกว่า \"วิญญาณของ เจา้ หลวงคาแดงไปเยีย่ มบา้ นเกดิ เมืองนอน\"

ตานานเจ้าหลวงคาแดง เป็นที่รู้จักแพร่หลายในหลายๆ จั ง ห วั ด ท า ง ภ า ค เ ห นื อ ต อ น บ น ดั ง ป ร า ก ฏ ห ลั ก ฐ า น ศาล เ จ้า ห ล วง คา แ ด งก ร ะ จ ายอ ยู่ตา มจัง หวัด ต่าง ๆ ท้ังเชียงใหม่ พะเยา น่าน เชียงราย สาหรับอาเภอแม่ใจ ศาลเจ้าหลวงคาแดงมาพร้อมกับผู้ทีอ่ พยพถิ่นฐาน ชาวไทยวน ที่มาจากอาเภอแม่ทะ เกาะคา ห้างฉัตร จังหวัดลาปาง เพื่อเป็นเครื่องยึดเหนี่ยวจิตใจ และให้เจ้าหลวงคาแดงปกปัก รักษาให้อยู่ดีมีสุข ตลอดมากว่า 100 ปี ที่ผ่านมา และจะมี การบวงสรวงสักการะตามความเชื่อความศรัทธาของชาว ล้านนา เพื่อสร้างความสามัคคีในชุมชน โดยจัดทุกปี ในวัน แรม 13 ค่า เดือน 3 (เดือน 5 เหนือ)