BALAY: The Westernian Advocate Literary Folio

42 I know you will forget, how our memories shatter into ashes. But our thorns remained intact While a new dawn blooms as we wither. -Joviallyn Belegal Photo | Joviallyn Belegal

43 Marion Macatangay

44 Let the bedbugs bite by Alyssa An Sugar coated nuts, under my pink dusty pillow where stink fleas live— partying beneath my sleep. ‘Hail our queen!’ shouted in small gossips of the little ants on their red dresses. Wild chants for the woman they praise— a gapped-tooth lady with no jewelry dangling around my neck. Songs of praises gave me courage, to take the braces off, while walking towards the crowd. Under my pillow, a wide curve is plastered on my face. I falter from the crowd with my pocket full of sweet candies. Call me G.

45 Don’t tell Gaia by Katherine Nicole Lontok Photo by Joviallyn Belegal Run away. That’s all 20-year-old Gaia has ever wanted. As countries engaged in wars, Gaia and her family were brought to shreds. She has to live with alcoholics in the midst of the world’s downfall inside a rusted metal bunker with leaky faucets and an empty fridge. Somehow, everyone could still manage to live even with the threat of being shot or being dropped a grenade in the middle of a bright sunny day.

46 At this point, she wanted to get out. She wanted to leave. Perhaps, not physically. She didn’t want to wander off to some place only to come home to her drunk mother sprawled all over their living room. She didn’t want to go somewhere nice only to come home to a father demanding money. She wanted to leave, for good. Unfortunately, Gaia still has much to live for. She tries to convince herself to stay. She excels much in robotics and technology—making her a great inventor at a young age of 20. It humors Gaia sometimes. How can a person be so smart and be so miserable at the same time? Despite the misery that they’ve caused her, Gaia looks at the only family she has with loving eyes. Being too soft is a weakness, her thoughts murmured, And God knows how weak I could be. Her heart clenched at this thought. How she wished leaving was as easy as saying goodbye. It was Friday, December 2200. The young woman was covered with her usual long sleeves and sweatpants, the perfect attire for covering wounds and scars. She had just gone out of the bathroom, carrying her beloved blade with her and putting it back on the drawer of her night stand. “These ones for tonight we’re kind of deep.” To make her feel something aside from the constant numbness, she pours alcohol onto her bleeding arm before plopping on her bed, wincing as the sting kicks in. With a heavy sigh, she pondered “I wonder how I am in another universe…” the girl whispered as she looked up at her poster-studded ceiling, “I hope she’s way better than me.” After a single teardrop escaped the girl’s tired eyes, realization hit her. It felt like electric shocks running from her brain to her toes. “Another universe? What a great idea,” and faster than

47 light, Gaia made her way to her study table where all her notes, blueprints, and books are stacked in a dumpsite replica style. She called it NEU EVE, a portal that could transport her to another universe— farther than Andromeda and the Milky Way but closer to home, a parallel universe. Gaia worked for an entire month to finish the machine. Unexpectedly, the portal gleamed as it touched electricity. Alas, it worked! Almost instantly, she hopped inside the machine. She was more than ready to leave her life behind. The machine was in the image of a tanning bed without the long rods of light bulbs inside. There, she laid comfortably. “Goodbye to this horrible world,” she uttered before the lid of her portal shut. Slowly, Gaia closed her eyes with a certain peace on her face. Relief flowed as she finally found her way out. Then everything was dark. “What in the world?” she winced as the splitting headache kicked in. Her room was the first peculiar thing she noticed . It did not resemble the walls of their bunker. The walls were made of brick and wood. It looked absolutely unsafe. The next thing was the windows, revealing her a grass-filled view. Their bunker had no windows nor did it show a view aside from the usual hellish battlegrounds but now, everything was light, green, and beautiful; ethereal even. Gaia had never seen anything like it. Lastly and the most peculiar of all was her appearance. Her hair was kept nicely in a ponytail. She was wearing comfortable pajamas and the scars all over her arms, stomach, and thighs are gone, as if they were never even there. ”What is happening? Did it work?” she told herself as she

48 scanned her reflection from head to toe. She doesn’t know how to feel, should she be delighted? Or maybe she should be scared. The difference between the world she knew and the world where she is now is that of night and day. “What worked?” said a familiar voice from behind. As soon as she turned around, Gaia found herself falling to the floor as her knees weakened in shock. It was her mother dressed in a plaid blouse and light denim jeans with no trace of intoxication on her face. She was looking at Gaia with concern. “Gaia, is there something wrong?” she asked sweetly. The unknowing woman approached the shocked little Gaia who was still seated on the floor. “Tell me, darling. Did something happen?” Speaking was out of the question, Gaia could not even move an inch. The woman approached her and caressed her cheek, making Gaia flinch and turn away. Soon, another figure entered the room. A bigger shock and a bigger scare for Gaia. She opened her eyes, confusion filling it to the brim. “What happened here?” asked her father. A better version of her father was in front of her. “How could this happen? Wait, is it my machine? Did it work?” Gaia ran her fingers through her hair in panic, gripping the strands while trying to make sense of what she just witnessed. Beads of sweat decorated her forehead as she frantically looked around the room. Her heart raced but her mind was relieved. It was like a sweet ironic moment and it brought her to a confusing euphoria. She was indeed in the parallel. Breakfast came and it was not like any other that she had in her own world.

49 “I never thought I could ever have a conversation like this with you two,” Gaia said with a full smile, “I have always dreamt of this.” Her mother chuckled at her words, “What do you mean, love? We talk like this everyday.” Gaia, still with a smile, shook her head in response. Gaia couldn’t bring herself to utter another word. Later on, her father drove her to school. Something she had never experienced in her life. The rays of the sun passing through the car window had no match for Gaia’s glee. By the time they reached the school, her father looked back at her and gave her money. “Here you go, love. Have fun at school.” Once again, in shock, Gaia furrowed her eyebrows, “What is this for?” she asked. Her father blinked innocently, curious as to why her daughter is behaving the way she is at that particular day. “That’s your allowance, why? Do you need more?” he asked. Gaia could not believe her eyes. This brought tears to eyes, water brimming at the rim of the windows to her soul. Her father noticed this but he only smiled at her. “Come on, sweetheart, you’ll be late for class.” Gaia sniffed and nodded. She waved her father goodbye. In the midst of the day, she realized something, the parallel universe is a dimension that actually exists in the same bounds of time just with different turns of events. That means another version of her exists as well. Where could she be? Gaia tossed and turned as she got home just to find the answer for her query but she found none. There is no other person that looks like her, asking for their life back. There is no one accusing her of stealing their family and fortunes. It was just her and her ideal family. Standing in front of the mirror, she sighed. “Would it be a crime

50 if I enjoy this feeling a bit more?” she asked her reflection, as it stared back at her. With a single teardrop falling from her eye, she smiled and nodded. “We are deeply sorry for what happened,” a feminine voice said. “She’s in a better place now. I know it.” The woman was Gaia’s teacher in high school. It was the first day of her funeral. Her parents, for the first time, were sober in the time where being drunk would be understood. Indeed, the cut was too deep that night. Sadly, she failed to notice. And soon, she was in a dreamlike state. Perhaps, the parallel isn’t another dimension across our bounds of time but instead, the heaven we all wished for. Maybe, the afterlife is actually living our dreams as the versions of ourselves we all hoped to see. To Gaia, death was moving to the parallel. She didn’t notice at all. It was just another experiment. And yet, it felt like coming home.

51 Minsan, okay lang maligaw ni Clark Alduz Viray Gerard Zairus Gupit

52 De-metro, de número. Sa dalawang salitang ito siguro mailalarawan ang kasalukuyang kalagayan ng ating mga buhay. Dahil na rin sa pandemya sa bansa, mas lalong naging limitado ang bawat pagkilos natin. Para tayong inihawla at binigyan lang ng ilang oras na kalayaan araw araw. Nariyan ang kabi-kabilang curfew at travel restrictions na ipinapatupad sa bawat probinsya. Maraming mga estrukturang ipinasara, gaya ng mga paaralan, at may mga gusali ring pinatigil pansamantala ang operasyon. Maging sa mga piling oras ng paglabas natin sa ating mga bahay, andyan ang face masks at face shields na pumipigil sa malaya nating paghinga. Ngayon, namumuhay ang karamihan sa atin sa mundong puno ng mga hangganan at limitasyon. Minsan nakakasakal na din kung tutuusin, hindi ba? Pero wala naman tayong magagawa. Mas maigi na ring sobrang ma-bore tayo sa ating mga bahay, ‘yung tipong saulo na natin at nalibot ang bawat sulok ng mga kwarto natin, kaysa naman mabiktima tayo ng Covid-19. Ika nga, “prevention is better than cure.” ‘Wag kayong mag-alala, hindi tungkol sa Covid ang sanaysay na ito, alam ko namang utang-uta na kayo sa usaping pandemya, na araw-araw nang bumubungad sa atin sa tuwing bubuksan natin ang radyo at telebisyon, o kaya nag i-i-scroll tayo sa social media applications natin. Tungkol ang akdang ito sa mga hawla na pilit nating tinatakasan, mga limitasyon at hangganang kumokontrol sa bawat pagkilos natin, at kung bakit minsan, okay lang na tumahak ng mga maling landas sa buhay.

53 Unang bahagi: Ang mga kulungang pilit tinatakasan ni Juan Aminin na natin, noon pa man, puno na ang mundo ng mga bagay na nagsisilbing hawla sa ating mga buhay. Mula pagkabata, itinanim na ng lipunang ating ginagalawan na may mga bagay na kahit gustuhin natin ay hinding hindi natin makukuha. Gaya na lamang ng mga laruang nakikita natin sa mga estante ng mall o kaya sa mga pamilihan. Kapag tinangka nating ipabili ang mga nasabing laruan sa ating mga magulang, napupuno ng pagkadismaya ang ating mga munting puso kapag sinabi nilang wala sa budget ang pagbili sa mga ito. Minsan, makakatikim pa tayo ng pasimpleng kurit at pagbabanta, kapag nagpilit tayo sa gusto natin o kaya naglupagi tayo sa harap ng maraming tao. Bukod sa unang pagkadismayang dulot ng mga laruang hindi natin nabili noong kabataan natin, napakarami pang mga hangganan ang ipinakita sa atin ng mundo, habang unti-unti nating binabagtas ang landas ng ating mga buhay. Nariyan ang paglilimita ng mga magulang natin sa oras ng paglalaro natin sa labas o kaya ang pagbabawal nila sa ating maligo sa ulan. Darating pa sa puntong susunduin tayo ng mga nanay natin sa parangan o kalye kung saan tayo naglalaro. Sariwa pa din siguro sa ating mga isipan ang hapdi ng mga pamalo na tumama sa atin noong kabataan natin, tuwing magmamaktol tayo kasi nabitin tayo sa paglalaro sa labas. Madalas, pinipilit din nila tayong matulog nang tanghali, para daw tumangkad tayo o mabilis na lumaki. Kung alam lang sana natin na sa pagtanda natin, mas maraming bagay pa ang magbibigay ng sakit sa atin kaysa sa mga pamalo ng mga magulang natin at minsan, hahanap-hanapin din ng ating mga katawan ang mailap na kapayapaang hatid ng pagtulog. Nang mas mamulat tayo sa reyalidad ng mundo, inakala nating sa pagtanda natin, matatamo na natin ang kalayaang pinagkait sa atin noong kabataan natin. Sa halip, mas lalo tayong nakulong,’di pa rin natin magawang maging lubusang malaya. Dala na rin ng mas malawak na pag-unawang taglay ng pagtanda natin, mas

54 nakita natin ang mga hangganang nagkalat sa paligid natin. Halimbawa na lamang ay ang mga pisikal na limitasyon natin. Matatawag na superficial ang karamihan sa mga Pinoy, kung kaya mas may appeal sa kanila ang mga taong maganda ang pangangatawan, may matangos na ilong, malaporselanang kutis at mga mukhang pang magazine, ika nga. Natural na ugali na ng iba sa atin ang isiping naka-aangat ang mga taong presentable ang itsura, kung kaya ang mga hindi gaanong gwapo o maganda sa ating paningin ay itinuturing nating mga katatawanan. dulot na rin siguro nito ay ang paglaganap ng mga nagpapaayos ng kanilang mga “physical imperfections” gamit ang iba’t ibang surgery at medical procedures na hindi biro ang halaga. Minsan, nakalulungkot ding isiping sa paghahangad ng iba na maging kasing gwapo o ganda ng mga artista o sikat na personalidad, itinatapon nila ang physical features nila na naging bahagi ng kung sino o ano sila. Pumunta naman tayo sa usaping pinansyal, kase nabanggit na din ang tungkol sa malaking halagang inilalabas ng ilan sa atin para sa pagpapabago ng ibang parte ng kanilang mga katawan. Isa pa ito sa mga limitasyong lagi nating nakakasalubong. Kung noon, problema na natin ang pagpapabili ng laruan sa mga magulang natin, ngayon, pinapasakit na din ang mga ulo natin ng mga bagay na hindi magawang bilhin gamit ang sariling pera natin. Minsan, sa sobrang hirap ng pagbu-budget natin sa pera, hindi na rin natin magawang lumabas kasama ang mga kaibigan natin. Pero wala pa ata ito sa kalahati ng hirap na aabutin natin kapag nagsimula na tayong magtrabaho. Mas hahanapin natin ang pahinga kapag lampas limang oras na tayong nag-o-overtime para lamang makaipon, o kaya kapag napipilitan na tayong kumuha ng kaliwa’t kanang sidelines o part time jobs, matustusan lang ang pang- araw araw na pangangailangan natin. Kung gusto niyo pa ng patunay sa mga limitasyong pinansyal sa mundo natin, alalahanin niyo lang ang Payatas Dumpsite, ang squatter areas na halos katabi lamang ng mga exclusive subdivision, lalo na sa Maynila, ang mga batang may mga

55 lobong tiyan at patpating mga katawang nagtitinda ng kandila o sampaguita sa harap ng mga simbahan, at ang marami pang mukha ng kahirapang halos araw araw nating nakikita. Isa pang tanikala sa ating lipunan na pilit nagkukulong sa marami sa atin ay ang pagiging regresibo ng bansa pagdating sa usaping may kinalaman sa sex. Makaluma pa din ang karamihan sa mga Pinoy. Bagama’t sa mga nagdaang taon ay itinapon na ng ilan ang mga makalumang paniniwala gaya ng pagiging dekorasyon at tagabantay lamang ng mga kababaihan sa bahay, sobrang layo parin ng Pilipinas sa mga bansa na vocal ang mga mamamayan sa mga isyu tungkol sa sex. Umiiling pa rin ang iba sa atin kapag nakakarinig ng tungkol sa divorce, same sex marriage, legal abortion, o kaya sex works. Tila ba sa pagbubukas ng mata at kaisipan nila sa mga usaping ito, nagiging marumi sila. Ang ironic lang na sa kabila nito, laganap pa din sa bansa ang mataas na bilang ng teenage pregnancy, at STDs. Tila ba dahil sa pagiging “taboo” ng mga usaping sex, mas lalong natutuksong mag- explore ang mga tao. At kadalasan, ang pagiging mapusok nila ay nagiging dahilan ng mga problemang nabanggit. Medyo bumibigat ata ang akda ko, kaya bibigyan ko kayo ng medyo relatable na halimbawa ng hangganang mayroon sa ating buhay bago tayo pumunta sa ikalawang bahagi ng sanaysay na ito. Madami sa atin ang nag-aaral pa, at damang dama natin ang hirap ng pag-abot sa isa sa mga pangarap natin—ang magandang edukasyon at kinabukasan. Pero ‘di naman umaayon lahat sa atin. Minsan may mga kurso na may maintaining grades, isang mababang marka lang na ‘di pasok sa standards, ligwak ka agad. Nariyan din ang hirap na kaakibat ng expectations ng ibang tao, lalo na ang mga kapamilya natin, kung kaya napre-pressure tayo na mag-ayos sa pag-aaral. Dumarating pa nga sa puntong hindi na natin ma-pursue ang mga bagay na gusto talaga natin, kasi kinakailangan nating magpokus sa pag-aaral. Ilan lamang ang mga nabanggit ko sa mga hawlang pilit pumapatay sa kalayaan natin. ‘Di man aminin ng iba sa atin, minsan natatakot tayong subukang kumawala sa mga ito, dahil baka mas mapasama pa tayo o kaya baka maligaw tayo ng landas o magkamali. Sinanay tayo ng mundo sa pagkakakulong, kung kaya ang paglaya, minsan ay hindi na natin hinahangad.

56 Ikalawang bahagi: Tarang maligaw, kahit saglit lang Kung umabot ka na sa bahaging ito, siguro nagtataka ka kung ano pa ang gusto kong sabihin. Simple lang naman: Hindi dapat tayo pumayag na diktahan tayo ng lipunan sa mga dapat nating gawin sa buhay. Hindi dapat natin hayaang ikulong tayo ng mga limitasyon ng mundo, minsan, hangarin din natin ang maligaw sa sanga-sangang daan ng buhay—minsan, hangarin din natin ang lumaya. Hindi ko sinasabing mali ang pag-conform sa mga limitasyong nabanggit ko, kase kung tutuusin, iba iba naman ang mga tao ng pananaw sa mga bagay bagay. Siguro, ang nais kong puntuhin ay siguraduhin natin na sa lahat ng mga gagawin natin, handa tayo sa consequences na darating. Kung piliin nating may ipabago sa katawan natin, handa dapat tayong maging masaya sa kabila ng sasabihin ng iba. Kung pinipili nating magpakasubsob sa trabaho para kumita, huwag nating pabayaan ang sarili natin, may mas mahahalagang bagay pa naman kaysa sa salapi. At sa mga kabataang pinipiling i-explore ang sexuality nila, huwag sana silang pangungunahan ng kapusukan at mag-ingat kayo parati. Isang bagay pa, naniniwala din akong sa pagpipilit nating mamuhay sa loob ng mga limitasyon ng mundo, nalilimitahan din ang ating mga potensyal. Danas ko ang ganitong sitwasyon, ‘yung para bang may gustong kumawala mula sa kaloob-looban mo, pero hindi mo magawa kase hindi mo magawang putulin ang tanikalang inilagay mo sa mga paa at braso mo. Alam kong ramdam niyo rin ito. Sa kaso ko, ilang taon akong nabuhay sa paniniwalang mas dapat akong magpokus sa mga bagay na katanggap tanggap sa lipunan at sa mata ng mga tao sa paligid ko. Isinakripisyo ko ang tunay kong pangarap, ang maging isang guro, dahil hindi daw ito praktikal at magdadala ng magandang buhay sa akin. Pinilit kong kalimutan ang pagiging visual artist sa loob ng ilang taon, dahil laging ikinukumpara ang art works ko sa gawa ng iba, at dahil ayon sa mga guro ko, mas mahusay akong magsulat kaysa gumuhit. Sobrang dami kong ginawa, para lang i-please ang mga tao sa paligid ko, kaya nakalimutan kong unahin ang pagiging masaya at malaya.

57 Huling kanto: Kalayaan Kung tatanungin niyo ang mga kakilala ko, sasabihin nila na isa ang pinakanatatak sa kanilang katangian ko: ang pagiging mahina ko sa direksyon, kung kaya lagi akong naliligaw sa mga pinupuntahan ko. Siguro nagpapakatampisaw ako noong nagpaulan si Lord ng katangahan sa pagbiyahe, kase kahit pupunta lang ako sa bayan pihadong lalampas pa ako sa destinasyon ko, o kaya noong face to face pa ang mga klase, hindi ko na mabilang ang beses na nagkamali ako ng pasok ng room. Pero ang maganda kase sa pagkaligaw ng landas, may mga pagkakataong dito mo mas makikilala ang sarili mo, o kaya ito ang puntong ma-re-realize mo na mali pala talaga ang direksyong tinatahak mo dati, na sa pagkaligaw mo, hindi mo napansing naputol mo na pala ang tanikalang naglilimita sa paggalaw mo dati. Kaya minsan, okay din talagang tumahak ka ng “maling landas” kase maikli lang ang panahong ilalagi natin sa mundo , bakit ‘di pa natin subukang i-explore, at lampasan ang mga hangganan nito, at paminsan-minsan, maligaw?

58 Time taught us to be quick for with just one click, six turns to nine; red turns to lilac— and all of a sudden, you have gone blue. -Princess Allyssa Plotado Photo | Joviallyn Belegal

59 Angelo Mendenilla Sunny Side up by Alyssa An Never have I ever fried a perfect egg. Sometimes, it is salty as those days I was lying on my dirty bed, isolating over dead petals of regrets. Never have I ever fried a perfect egg. Often, the spice burnt my tongue while my mouth was filled of lies you fed when there are butterflies on my stomach. Never have I ever fried a perfect egg. always as messy as my life, abandoned with bleeding tears, locked on your pepper-like taste left in bed.

60 Kisapmata ni Faith Valen Villanueva Dibuho ni Angelo Mendenilla Tila pinagbagsakan ng langit at lupa, hindi na naman maipinta ang mukha iritang-irita sa sandaling maaalala ang sinisintang lumisan. Alam na ang kahahantungan— isang serbesang kay lamig na inaasahang papawi sa pighati, poot, awit, saklap, pagdamdam. Hindi pa nababanggit mga katagang dapat mula sayo’y mamutawi at pilit magkukunwari na walang nasilayang bakas ng ikinukubling sikreto ng mga labi. *Mark as unread* Para saan pa’t aapaw rin, malalaman rin ng iilan ang nakatagong kulo sa loob. Kahit init naman ang namuo sa tiyan na dapat puntahan, ngunit sa diwa natuluyan.

61 Israel Martin de Chavez

62 Perlas ng Timog Avenue ni Jane Therese Banaag Hindi maipinta ang mukha ni Mauricio habang tinatahak ang landas papalayo sa isang eksklusibong village kung saan siya pansamantalang nagtatrabaho bilang isang construction worker sa isang pinapa-renovate na mansyon. Hindi niya kasi alam kung paano niya pagkakasyahin ang kinitang isang Manuel Roxas at dalawang Manuel Quezon gayong limang bibig ang kanyang kailangang patukain ngayong hapunan. “Hindi COVID ang ikakamatay natin mga tsong! Gutom! Saan naman kaya makakarating ang wamporti kada araw ngayong na-lay off si misis sa trabaho,” giit ng kanyang kapwa manggagawa na si Esteban. “Esteban, tayo nga na walang anak, gipit na gipit na. Paano pa kaya itong si Mauricio, na bukod sa apat na anak ‘e may tatlong tuta pang palamunin,” tugon naman ng isa pa nilang katrabaho na si Tonyo na bagama’t kinse anyos pa lang ay sumabak na sa pagiging construction worker nang mamatay ang ama. “Baka nga humiram muna ako sa inyo kasi itong sahod na lang natin ang pera ko ngayon. Sige na, wari ko ay tatlong subo lang ng bigas ang magkakasya sa wamporti ko,” pakiusap ni Mauricio. “Naku, negative, tsong. Alam mo namang kulangin lang ng isang sentimo ang aking sahod ay gigiyerahin na ako ni Nanay,” sagot ni Tonyo “Wala rin ako maipauutang sa’yo, pare.

63 Pero kung gusto mo, bibigyan na lang kita raket! Mahigit tatlong libo rin ang kikitain sa isang linggo dito.” masiglang suhestiyon ni Esteban. Biglang tumikas ang tindig ng papabagsak na sanang balikat ni Esteban. Hindi na siya nagtataka kung bakit sa kanilang lahat, si Esteban ang madalas mag-imbita sa kanila sa inuman. Hindi lang pala sa pagiging isang construction worker nakadepende ang kanyang kabuhayan. “Naku, malaking tulong ‘yan sa amin ng pamilya ko, Esteban. Kailan ako p’wedeng magsimula?” “Magsimula agad? Hindi mo pa nga alam kung anong raket ang ibibigay nitong si Esteban,” puna ni Tonyo. “Bata ka pa, Tonyo. ‘Di tulad namin ni Mauricio, hindi ka pa mulat sa hirap kumita ng pera. Hindi mo maiintindihan na bawat raket ay papatusin mo,” “Ano nga ba gagawin doon, Esteban?” masiglang tanong ni Mauricio. “Simple lang. Marami kasing mga perlas na sinasangla ng mga amigas ni Mrs. Aguilar sa kanilang bahay mismo. Kailangan nila ng delivery boy na magdadala nito sa sanglaan nila sa Timog. Sagot na nila sasakyan. Basta dalhin mo lang ang iyong lisensya at maari ka na magsimula bukas na bukas rin,” paliwanag ni Esteban. “Tamang-tama dahil hindi pa naman expired ang aking lisensya,” sagot naman ni Mauricio nang maalala niyang tatlong buwan pa ang natitirang bisa ng kanya Professional LTO License mula nang isanla niya ang kanyang ipinapasadang dyip nang magsimula ang pandemya. “Sige, sasabihan ko na lang ang mga tao ni Ma’am na ikaw ang bagong salta. Kilala ka na naman nila,” wika ni Esteban. “Maraming salamat, ‘Teban. Pangako, magpapainom ako kapag malaki-laki ang aking kinita,” taimtim na pasasalamat ni Mauricio kay Esteban na sumakay na sa nakapilang dyip.

64 Muntik nang makasabay ni Mauricio ang mga humaharurot na dyip sa bilis nitong pagtakbo pauwi. Sa wakas, masosolusyunan na ang matagal na niyang daing na problema sa pera. Pagkauwi, diretso na rin siyang tumungo sa kwarto at nahiga sa matigas niyang papag upang makapagpahinga para sa kinabukasang aahon sa kanila mula sa kahirapan. Hindi pa man tumatama ang mga kamay ng orasan sa alas kwatro ay nagising na si Mauricio. Mabilis siyang kumilos at nag- ayos ng sarili bago dumayo sa tahanan ng mga Aguilar kung saan niya sasalubungin ang gwardyang mag-aabot sa kanya ng vault. “Oh, Mauricio! Ang aga mo ata. Hindi ba alas singko pa usapan ninyo ni Esteban?” “Naku, hayaan mo na. Maganda na ‘yong maaga kaysa pahuli- huli,” paliwanag ni Mauricio. “Huwag ka mag-alala, mabait na amo ang mag-asawang Aguilar. Basta malinis mong nagawa ang trabaho ay sapat na sa kanila,” tugon naman ng guwardiya, sabay abot ng napakabigat na vault at ng susi ng kotse kung saan ilululan ito. Mabilis namang isinakay ito ni Mauricio sa sasakyan. Bago niya paandarin ang bagong biling L300 na service van ng mga Aguilar ay tinitigan niya muna ang katabing vault. “Kung alam lang ng mga perlas na ito ang swerteng dala nila sa pamilya ko,” bulong ni Mauricio bago siguraduhin na maingat na nakasilid ang vault sa likuran ng L300. Hindi maalis ang malawak na ngiting nakapinta sa kanyang mukha habang tinatahak niya ang daan papuntang Timog Avenue kung saan nakatayo ang pinakamalapit na branch ng Aguilar Pawnshop. Ngunit habang isa-isa niyang nilalampasan ang mga humps sa baku-bakong kalsada ng village, ang kaninang ngiti na sumilay sa kanyang mukha ay napalitan ng labis na pagtataka. Napansin niya na walang tunog ng kalampag na nagmumula sa vault gayong sa bigat at presyo ng mga alahas na ito, dapat kanina niya pa narinig

65 ang pag-alog ng mga ito. Hindi na lamang niya ito pinansin dahil sa bigat at tibay ng vault ay tiyak na maingat at maayos namang nakatago ang mga perlas. Pero bago pa man niya tapakan ang pedal ng L300 upang muli itong paandarin ay biglang umugong ang wang-wang kasabay ang pagkutitap ng nagpapalitang asul at pulang sirena ng paparating na police car. “Huwag kang lalabas! Buksan mo ang likod ng kotse!” hiyaw ng pulis habang nakatutok ang baril sa noo ni Mauricio. Nang walang ano-ano ay bumalandra ang mga tunay na anyo ng mga perlas na nasasakamay niya. Ang inaakala niyang alahas ay mga puting pulbos na nakasilid sa maliliit na plastik at may mga marka ng sukat at bigat ng bawat isa. Hindi siya tumakbo, bagkus ay ngumiti lamang sa mga nakatutok na armas na nagpanginig sa kaniyang katawan. Napaluhod siya at dilat na humandusay sa lupa’t iniinda ang bumaon na bala sa kaniyang dibdib. Habol habol ni Mauricio ang kanyang hininga habang tinitigan ang kanyang anino sa sementadong kalyeng kanyang niluhuran. Magkahalong gulat at takot ang namutawi sa kanyang katawang lupa habang pinagmamasdan ang bakas na kuha pati ang taling niya sa bandang sentido, ngunit ‘di tulad ng kanyang anino, hindi sumama sa nakapatse sa dibdib ng kanyang katauhan ang karatulang, “Huwag tularan—adik!”

66 Minsan ang kaibigan ng malaya ay ang paglipad, at pagsabay sa hangin. O maaaring paghinga habang payapang nakatingala sa ulap. -Carlos Kim Raphael Perez Photo | Nicole Beatriz Rosales

67

68 The Crown Thief Art and Story by Arielle Dane Adan In the temporary solace of her fortress, situated in between the gap of the sofa and the wall, she curled her tiny body into a quivering ball—small hands cupped around her mouth.   Another chunk of hair had gone missing from her scalp. She pondered over how many times it had already happened in the past month while furiously rubbing the sore spot on her head. She wondered how much more strangling her hair can take before she went bald. And gods, she hoped someone would already take notice before it got too far.  What she hadn’t wished for was for the wrong ones to hear her stifled desperate sobs, so immediately.  Footsteps thundered down the tiled floors. Her solitary moment was broken.  The monsters are here.  Her heart pounded in her chest but a glance to the altar calmed her down a bit. It’s not the image of the divine almighty that eased her fears, as she once threw a pillow at that same cross- stitched work before, but the smiling face of her queen beneath the glass frame beside it. Clad in red robes, she looked stunning with her glinting silver crown sitting regally atop her head before the sickness ate it away.  A few seconds later, the intruder spotted her and snorted at her pitiful appearance. “Ano naman ‘yang inaarte mo diyan, Abby? Nagpapapansin ka na namang bata ka.”

69 “Ayo’ko na, gusto ko nang umalis dito.” “Ewan ko sa’yo, basta pag-uwi ng Tita mo, ‘wag kang magsusumbong. Wala rin namang maniniwala sa’yo, napaka- weirdo mong bata ka,” her aunt’s future mother-in-law warned, her eyes stared her down with her nostrils flaring out. It’s a scary sight.  Abby’s getting tired of this, tired of them covering up their granddaughter’s devil horns from peeking out. Just last night, they had forced the both of them to sleep in the same room, in the hopes that this would foster a connection between the two. However, it only ended in stolen pillows and blankets, a fight that continued in the morning which left her with lesser hair strands again.  She fervently hoped that her aunt wasn’t seriously thinking of marrying into this wretched family. But the fact that they’ve already set camp in their kingdom said otherwise.  “Tumayo ka na diyan, ihahatid ko na si Marissa sa school. Doon ka muna sa kapitbahay, kina Agnes.” “Bakit po hindi dito? Kasama ko naman po si Ate Joan,” she answered in a shaky voice. Kasama ko rin naman po si Nanay, she added in her mind. The thought of staying over in the house beside them troubled her even just for a few hours.  “Isasama ko ‘yong kasambahay, walang magbubuhat ng gamit ni Marissa. Bilisan mo, male-late na kami.” She scrambled to her feet despite feeling apprehensive and indignant at the older woman’s audacity. She was ushered out of the house without giving her the chance to grab the copy of the High School Musical script book in her room, a gift from her aunt on her last birthday. She was just planning to memorize the lyrics of Breaking Free so she could sing along with the characters the next time she would be permitted to watch her favorite show.  True to the monster’s words, the seven-year-old was left under

70 the care of Ate Agnes for the afternoon. Abby surveyed the house, it was even darker and grimmer in that territory than their domain. Her queen wouldn’t ever leave her there.  Ate Agnes touched her by the shoulder and stirred her deeper into her home, passing by the woman’s husband who’s smoking a fat cigar with a bottle of alcohol in the other hand. She directed Abby to her former playmates, they don’t play with her anymore as they’re already too old for her and they’re nasty.  She quietly sat down and smiled thinly back at Ate Agnes before she rejoined her husband. Only a few minutes passed and her children are making fun of Abby already. Lewd comments came out of their filthy mouths and the little girl hurriedly covered her ears, pleading for them to stop. But the older brother heard none of it. He walked closer to her and she retreated, his hand flying to his zipper and pulling it down.  Abby shut her eyes tightly, her brows furrowed in a distressed curve and tears flowed down her cheeks once more. They were cackling dementedly and started touching her quaking arms. Marissa pushed her down suddenly and crouched down to her eye level. “Narinig ka ni Ate Joan sa sala nu’ng isang araw, may kausap ka raw kahit wala naman daw siyang pinapasok na kalaro mo. Wala naman na talagang nakikipaglaro sa weirdo na tulad mo. Ilang beses ka na raw niyang napapansin na ganu’n pero nitong nakaraan ka lang niya sinilip.” The brat’s sharp nails dug into Abby’s frail arms like talons of a large wicked bird. “Alam mo ba kung ano ginawa mo? Ha? Sagot!” “Hindi ko alam! Wala naman akong ginagawa.” She suddenly yelped when Marissa squeezed her arm harder, “Tama na!” “Anong tama na?! Pag-uwi namin ay nandu’n si Ate Joan sa

71 terrace, ayaw pumasok sa bahay. Uuwi na lang daw siya, kukunin niya na ang sweldo niya ta’s hindi na raw siya makakabalik. Pati ‘yung kaisa-isang kasambahay na tumagal sa atin ay tinakot mo na rin ng pagtatawag mo ng kung sinumang demonyo!” Grabbing a handful of Abby’s hair, Marissa yanked her up but it felt like a thousand burning needles had been dislodged from her scalp. A deafening scream tore through her mouth. Looking up through escaped tears, she saw Marissa with a devilish glint in her eyes and a thick lock of hair in her hands. She laughed slowly, surprised that she actually got that much hair from the younger girl. Satisfied with her demon-ordained work, Marissa threw the pulled out strands into the trash bin. In horror, Abby thought that maybe, just maybe, she really knew what to call an evil spirit. Abby let her shaking hands travel towards the top of her head and fumbled for a second, as if scared of stumbling upon the smooth spot she knew she would find. She thought that she could sympathize with the hairless area she discovered she also felt empty and worn out. There’s nothing left in her to retaliate. So, she didn’t fight back. She rose from the ground and fled to her fortress, but she didn’t fight back. And yet, when Marissa walked away to prepare for her afternoon class, she wished that she did. With a yell, she kicked them and sprinted towards the back door. Out of that house, she climbed over the wall hastily. She scraped her hands from the broken bottle shards and fell clumsily into their backyard.  She stood up shakily and limped towards the nearest door but found it locked, her wounded knee from the fall dotting a trail of blood on the ground. She went to the front door but to no avail.

72 Frustrated, she collapsed on the porch and sobbed, hugging her knees to her chest.  The sun is still high up in the sky, signifying that the day is far from over and she has to wait long before her aunt comes home. But she honestly couldn’t wait anymore, she wanted to go anywhere but there.  But a cool hand settled down her back, she looked up. Her queen’s sad eyes stared back at her. “Huwag mo ‘kong iiwan apo ko, wala na akong makakausap kapag umalis ka na.” “Nanay, hindi ko na po kaya. Pwede po ba akong sumama na sa inyo, sabi niyo po maganda ‘yong napuntahan niyo. ‘Wag niyo po akong iwan na dito. Iniwan niyo na po akong lahat, ni daddy, ni mommy. Ayaw ko na po talaga dito,” she pleaded desperately and crying louder.  “Pangako apo, konting tiis na lang. Alam mo ba, nakita ata ako ng bagong kasambahay niyo nu’ng isang araw. Gusto nang umalis nu’ng na-itsurahan ako du’n sa picture sa may altar,” her grandmother smoothed her hair, stopping momentarily on the bald patches of her hija’s head.  “Tatlo.” “Anong tatlo?”  “Tatlong beses na po akong kini-chemo ngayong buwan. Malapit na po akong maging kalbo tulad niyo, nanay.” On second thought, maybe it wasn’t too bad after all. She would look like just her queen. And she would stay in the ruins of their kingdom until her lady welcomes her to her new one someday.  There’s not a star in heaven that we can’t reach. She remembered that line from the song she’s memorizing. She’s breaking free to get to that place and to be all that she can be.

73 Falling, like a house of cards by Clark Alduz Viray Artwork by Israel Martin de Chavez

74 As the cascading rhythm of the city subsides into the slow staccato of sleep, I found myself lost in a sultry dream that I was drifting in space. My weary eyes wandered into the nothingness that embraced me as I swim with the stars and bask in the beauty of a thousand exploding nebulae. I was lost in wonder, gazing at the mystery unfolding before me in the kaleidoscope like scenery but suddenly, I feel the weight of something dragging me down. Fear consumed me, as I feel the freefall and I woke up, in the bleak sea of entangled blankets and sheets as the pounding sound of my alarm clock mocks me— Tick, tock daydreamer, your time for fantasies is up! Like a child robbed of his favorite treat, I greeted the day in a mood of despair, as I walked into the unwelcomed limbo of my nine to five job. Waiting for another grey day to end, so I may hope, that festive dreams will be my visitors again. But there you are, my lover, waiting, as I leave the sliding doors of my ever-boring cage, a genuine smile, plastered in your handsome face. And as I listened to your own tales, of how equally weary your day has been, and how, meeting me, at the end of it, is the only good that happened today, a playful thought crossed my mind. Maybe, living beyond the comfort of dreams and fictions, is not a bad idea, after all…

75 Don’t you dare try to quench my thirst now that I have finally accepted the drought — so begone for I can bloom even without your spout -Gerard Zairus Gupit Photo | Francis Aaron Magpile

76 Kunyari magic ni Alyssa An Dibuho ni Angelo Mendenilla Bata pa lamang si Pipay ay kina-iinggitan na siya sa kaniyang mala-Diyosang ganda. Marami ang nasisilaw sa dala niyang hiwaga na animo’y bagyong mapinsala kapag bibili sa tindahan ni Aling Yasmin. Paborito niyang pakyawin ang tag-pipisong mikmik sa tindahan na ipinamimigay niya sa mga batang paslit na kaniyang nadadaanan sa bakanteng lote. ”Hoy! Mga hampaslupa! Gusto niyo ba ng mikmik? Mga bata! Hoy!” Walang kahit isang tumugon noon kay Pipay ngunit may maingay na boses siyang narinig sa gilid ng lote. Natanaw ng magandang bata ang kaniyang mga kalaro, hindi muna siya lumapit dahil mainit pa ang usapan ng mga ito. “Anong sinasabi mong patay gutom ako?” sigaw ni Mariset sa kaniyang kalarong nakatungo sa lupa. Bumwelta naman si Sasa, “Mukha ba siyang patay gutom? E ikaw nga ‘tong namamaltik ng pugo sa silong ni Aling Yasmin e. Sinusungkit mo pa ‘yung nakasabit nilang Magic sarap sabi mo papapakin mo.” Sigaw niya habang dinuduro si Mariset. Tumalon si Pipay mula sa mataas na pader na animo’y bidang hero sa paborito niyang palabas na Powerpuff girls ang pag- landing. Suot ang makisig niyang puting t-shirt na naka-tuck in sa short niyang pink, pumustura ito at pumagitan sa mga kalaro niya “Tama na! Walang mamatay sa gutom dito, may dala akong mikmik! Magbati- bati na kayo para makapag-tiktok na tayo.”

77 Hindi pumayag si Mariset, Sasa, at Marga. Kay Pipay naibunton ang galit ng mga batang may mga mantsa na parang mga patak ng ketchup pa sa kanilang mga damit. “Ayaw na namin sa’yo Pipay, palagi kaming pinagtatawanan kapag kasama ka namin! Pumapangit kami sa mata nila!” Bida ni Marga kay Pipay na may pag-irap pa habang suot ang pula nitong hairband. “Bakit naman? Ito na nga ang mikmik na binili ko para sa make up natin e. Hindi niyo na nga ako hinintay e, nauna na kayo sa pag-aayos. Tingnan niyo ‘yung damit niyo oh! Halatang nag- lipstick na kayo!” wika ni Pipay habang nangingilid na ang luha. “Ayaw na namin maglaro! Uuwi na kami. Ang tagal mo kasing sumulpot. Ayan tuloy nag-away na si Mariset at Sasa” tugon niya. Umuwi na ang mga bata sa kani-kanilang tahanan habang si Pipay naman ay nanatili sa bakanteng lote. Maya-maya pa’y may maliit na boses siyang narinig mula sa umbok ng lupa. “Hoy bata! Ano ‘yang dala mo? Mukhang butas ‘yung isang plastik? Namamatak ang mga butil sa aking bahay?” tanong ng maliit na nilalang. Agad namang tumugon si Pipay at kinuha ang matamis na powder. Hinagis niya ito sa malaking umbok ng lupa ng walang pasintabi. “Sa’yo na ‘yan. Wala na naman ang aking mga kaibigan. Sayang magme-make up pa sana kami.” tugon ni Pipay habang papalayo sa lote. “Sa----“, hindi na naituloy ng nilalang ang kaniyang pasasalamat at bigla na lamang naglaho. Habang marahan na tinatahak ni Pipay ang kanilang bahay ay naisipan niyang bumili ng inumin sa tindahan ni Aling Yasmin tangan ang bente pesos na isinipit niya sa pagitan ng kaniyang bewang at short na kulay pink. “Oh? Malungkot yata ang aming Pipay? Anong nangyari sa iyo? Ubos na ba ang binili mo sakin? May bago akong labas dito,” tanong ng dalaga sa bata.

78 “Ay, gusto ko na lang po ng softdrinks. Binigay ko po sa duwende sa lote ‘yung mikmik.” Tugon ng inosenteng bata. “Hala ka, Pipay type ka ng duwende! Huwag ka na ulit lalapit doon at baka hindi ka na makabalik.” Pananakot ni Aling Yasmin. Ngunit, habang pabalik na siya sa kanilang tahanan ay napansin niya sa may punong Narra na nakatayo sa lumang bahay sina Marga, Sasa, at Mariset. Natanawan ng mga bata si Pipay at bigla nila itong tinawag. “Pipay! Tara na dito, bati na tayo basta pahigop kami ng konti lang sa juice mo!” bungad nila sa papalapit na kaibigan. “Sige! Pero tara na ulit sa bakanteng lote! Iniwan ko doon ang mga mikmik. Mag-make up na tayo para makapag-practice na rin tayo ng mga bagong steps sa tiktok.” Nagtakbuhan ang mga bata na parang walang away na nangyari. Isa-isa nilang nililimot ang mikmik at ang iba ay wala ng laman. Maya-maya pa ay muling lumabas ang duwende. “Bata! Ang sarap pala ng iyong kendi, may gusto ka bang matupad na kahilingan? Pwede natin parusahan ang mga kaibigan mo sa ginawa nilang pag-iwan sa iyo?” bulong niya habang nakabungisngis na inaalok si Pipay. “Ayaw ko po pero meron po akong kahilingan!” tugon ng bata. “Sige, ano iyon?” tanong ng duwende. “Sa aking pagpikit, nawa’y mawala na ang lawit. Ilipat ang galit ng mga kaibigan kong pangit” hiling ng bata na nakapikit habang hawak ang kung ano sa pagitan ng kaniyang mga hita. At tuluyan na ring naglaho ang dwende sa paligid ni Pipay. Pagmulat ng kaniyang mga mata ay nakatitig ang kaniyang barkada. Nagkatinginan sila at humagalpak ng tawa. “Ayan, nangangarap na naman ang bruha! Chusera.” wika ni Sasa na walang humpay ang pagtawa sa kaibigang si Pipay.

79

Angelo Mendenilla 80

81 ALLEGORY Marion Macatangay

82 BLUE LIMBO Marion Macatangay

83 KAPAG HUMAHAWAK NG LAPIS Erwin Tiberio

84 ZONED OUT Angelo Mendenilla

85 AGORAPHOBIA Angelo Mendenilla

86 PASAHERO Angelo Mendenilla

87 SEXCAPADES Israel Martin de Chavez

88 IN-GAME Israel Martin de Chavez

89 XENOPHOBIA Clark Alduz Viray

90 ALIENATION Clark Alduz Viray

91 SIYAM NA SIGLO Konsepto at dibuho ni Erwin Tiberio