SARI ENERJI SAYI:1

SAYI:1 | OCAK 2022 | ÜCRETSİZ | GUMBEL YAYINLARI Dijital Uygarlığın Enerji Kaynağı: Güneş İklim Krizi ve Ekolojik Yıkım Doğanın Manifestosu Mu? Mustafa Herdem Barış Aygener Yenilikçi Bir Uygulama: Enerji Kaynağı Olarak Güneş Takip Sistemi Güneş ve Potansiyeli Prof. Dr. Seçil Kırkpınar Saadetdin Herdem Güneş Enerjisi Sisteminin Kullanım Alanları Ezgi Sezer ALTI AYLIK DERGİ



ARGE YAYIM YAZILIM

İÇİNDEKİLER 08 22 Mustafa Herdem Ezgi Sezer Dijital Uygarlığın Güneş Enerjisi Sisteminin Enerji Kaynağı: Güneş Kullanım Alanları 26 36 Barış Aygener Prof. Dr. Saadetdin Herdem İklim Krizi Ve Ekolojik Yıkım Doğanın Yenilikçi Bir Uygulama: Güneş Takip Sistemi Manifestosu Mu? 4

06 38 60 GUMBEL GROUP GES’TE DOĞRU BİLİNEN YANLIŞLAR TESİS KURULUMLARINDA KALİTE, GARANTİ Nurgül Tütüncüoğlu VE SİSTEM PERFORMANSI SÜREÇLERİ 09 Nurgül Tütüncüoğlu 40 BAŞLARKEN 62 GÜNEŞ ENERJİSİNE YAKINDAN BİR BAKIŞ 10 Elifcan Herdem GÜNEŞ ENERJİ SİSTEMLERİNDE ARAZİ SİSTEMLERİ GÜNEŞ ENERJİSİ SANTRAL 42 Özge BAKİ YATIRIMCILARININ KARŞILAŞTIĞI TÜRKİYE’DE GÜNEŞ ENERJİSİNDE TEŞVİKLER 64 SORUNLAR VE UYGULAMALARI Burak Tatar Halit Köseoğlu GÜNEŞ ENERJİSİNİN TARİHİ Selcan Herdem 14 48 66 GES‘LERİ OLUŞTURAN ANA GÜNEŞ ELEKTRİK SANTRALLERİNDE CAPEX MALZEMELERİN YERLİ ÜRETİMİ VE VE OPEX MALİYETLERİNDEKİ DEĞİŞİM ELSEROOF SİMÜLATÖR NEDİR, NASIL Burak Tatar KULLANILIR? SERTİKALARI Tuğçe Can Arslan Köse 52 68 18 GÜNEŞ ENERJİ SİSTEMLERİNDE SIK SORULAN SORULAR ÇATI TİPLERİNE UYGUN MONTAJ YAKIN GELECEĞİN SOLAR Ismet Özcan SİSTEMLERİ TEKNOLOJİLERİ Hakan Herdem 54 Yaşar Reha Bostancı 28 BİR STAJYERİN GÖZÜNDEN GÜNEŞ ENERJİSİ 70 Elifsu Arzıtaş ÇATILARDA GÜNEŞ ENERJİ ENERJİ KAYNAĞI OLARAK GÜNEŞ VE SİSTEMLERİ UYGULAMASI 56 POTANSİYELİ Seçil Kırkpınar Fuat Özdemir GÜNEŞ ENERJİSİ İÇİN DOĞRU BİLİNEN YANLIŞLAR 74 30 Seçil Kırkpınar GÜNEŞ ENERJİSİNDE FİNANSAL TARIMSAL SULAMADA GÜNEŞ ENERJİSİ 58 KAYNAKLAR KULLANIMI VE AVANTAJLARI Davut Kollik Bilgehan Kaplan YANLIŞ BİLİNENLER VE DOĞRULARI 34 Fuat Özdemir GES’TE DOĞRU BİLİNEN YANLIŞLAR Ezgi Sezer 5

SAYI 01 | GÜNEŞTEN GELEN GÜÇ GUMBEL GROUP Gumbel Group, 2011 yılında güneş enerjisi alanına adım atan, sektördeki potansiyele yatırım yapan ilk Türk firmalarından biridir. Gumbel Group, sektörün henüz emekleme günlerinde, kaliteden ödün vermeden uluslararası standartlara uygun olarak tamamladığı projelerle ön alıcı, yön verici ve ivme kazandırıcı bir rol oynadı. Yola çıktığı ilk günden itibaren yerel ve global gelişmeleri yakından takip ederek, yenilenebilir enerji sektörünün dinamik ruhuna uyum sağlamak için gerekli adımları attı. Gumbel Group, sektörün artan hızla büyüyeceği ve bu büyümenin yenilikçi teknolojiler ve dijital dönüşümden bağımsız olmayacağı düşüncesiyle 2018 yılından itibaren, Türkiye için ilkleri başarma parolasıyla yeniden yapılanma sürecine girdi. Gumbel Group, 21. yüzyıl uygarlığının dijital uygarlık, enerji kaynağının ise güneş olacağının bilinciyle ülkemizin güneş potansiyelini ekonomiye kazandırmayı hedefleyen çevre dostu bir anlayışı temsil etmektedir. Güneşten Gelen Güç 06

SARIENERJİ Başlarken SarıEnerji SarıEnerji dergisi, okuyucularına kavuşma- Her biri alanında uzman yazarların yazıları nın heyecanı içinde. sayesinde okuyucu; güneş enerjisinin tanı- Altı Aylık Dergi yıp güneşten nasıl elektrik üretildiğini, gü- Yerel Süreli Yayın Gumbel Group’un süreli yayın organı olan neş enerjisinin tarihini, kullanım alanlarını Ocak 2022 / Sayı: 1 SarıEnerji, güneş enerjisine ilişkin tüm öğrenecek. Okuyucu, enerji kaynağı olarak konu ve sorunları işleyerek yenilenebilir, te- güneşin alternatifleri arasındaki güçlü yeri- İmtiyaz Sahibi miz, yeşil bir enerji kaynağı olarak güneşe ni, dünyada ve ülkemizde güneş enerjisinin Mustafa Herdem dair farkındalığın artmasına hizmet edecek. potansiyelini ve bu potansiyelin ne kadarı- SarıEnerji, güneş enerjisine ilişkin doğru, nın açığa çıktığını en son bilimsel çalışma Editör güvenilir, sağlıklı, pratik bilgi sahibi olmak ve raporların ışığında öğrenme şansına sahip Barış Aygener isteyenler için bir ihtiyacı karşılayacak. Gü- olacak. Güneş enerjisi sektöründeki yenilik- neşi bir yatırım aracı olarak gören konut, iş çi uygulamalardan haberdar olarak yaklaşan Reklam ve İletişim yeri sahibi, küçük ya da büyük girişimcilere enerji devrimini en ön sıradan seyredebilme [email protected] ise rehberlik edecek. Bazen önden giden- öngörüsü edinecek. Konut, fabrika, arazi sa- lerin bilgi ve deneyimlerini paylaştığı bir hipleri güneşi nasıl yatırıma dönüştürecekle- Baskı imkân, bazen daha doğruya ulaşmak için rini somut örnekler üzerinden anlayacaklar. Azim Matbaacılık düşüncelerin yarıştığı bir platform, bazen Yatırımcılar, sektörün imkânlarına ilişkin Büyük Sanayi 1. Cad. Alibey İşhanı vizyonumuzu genişletecek ufuk olacak. Her ufuk kazanacakları gibi karşılaştıkları sorun- No: 99/33 İskitler-Ankara durumda gündemi güneş olanların beklediği lara ilk elden cevap bulacaklar. Tel: 0312 342 0371 - 72 bir dergi olacak. Matbaa Sertifika No: 47897 Enerji krizini her geçen gün daha fazla his- İçinde bulunduğumuz kış aylarında güneşe settiğimiz bu günlerde SarıEnerji, gerçek bir Graf ik Tasarım ilişkin yazılarla içinizi ısıtacak ilk sayı eli- ihtiyacı karşılayacak, ekolojik yıkım ve iklim Jargon Medya nizde. krizinin etkilerini çevre dostlarıyla tartışacak. [email protected] Sayı Gumbel Group Yönetim Kurulu Baş- Karikatürist Zehra Ömeroğlu’nun iki karika- Yönetim kanı Mustafa Herdem’in, “Dijital Toplumun türü sayımıza muzip ve ironik bir neşe kattı. Ümit Mah. 2532 Cad. No:6 Enerji Kaynağı: Güneş” yazısıyla başlıyor. Teşekkür ediyoruz. 06810 Çankaya Ankara Herdem, enerji sorununu geniş bir vizyonla, Tel: 0312 2355558 tarihsel bakış açısıyla ele alarak dünyamızın İkinci sayımızda dosya konusu olarak hem sanayi uygarlığından dijital uygarlığa dönü- dünyayı hem de ülkemizi derinden etkileyen SarıEnerji Basın Ahlak Yasası’na uymayı şürken enerjinin de fosil yakıtlardan yeni- “Enerji Krizi” ni işleyeceğiz. taahhüt eder. SarıEnerji dergisinde yayım- lenebilir enerjiye dönüştüğünü söylüyor ve lanan yazıların sorumluluğu yazarlarına, yenilenebilir enerji kaynakları arasında yer SarıEnerji’yi keyifle okumanız dileğiyle. yayın hakkı SarıEnerji dergisine aittir. alan güneşin gelecek nesillere daha sürdürü- SarıEnerji dergisinde yayımlanan yazı ve lebilir, bağımsız, güvenli ve temiz bir gele- resimler izinsiz kullanılamaz. Gönderilen cek sunduğunu dile getiriyor. yazılar yayınlansın ya da yayınlanmasın iade edilemez. 07

SAYI 01 | DİJİTAL UYGARLIĞIN KAYNAĞI: GÜNEŞ Dijital Uygarlığın Enerji Kaynağı : Güneş Mustafa Herdem Yıllar sonra içinde bulunduğumuz günlerin lık, önceleri enerji kaynağı olarak köleleri, geçiş dönemi günleri olduğunu daha net bi- hayvanları, sonraları madenleri kullanmıyor Gumbel Group çimde anlayacağız. Dünya kabuk değiştiriyor. muydu? Sanayi devrimini neye borçluyuz? Yönetim Kurulu Başkanı Pandemi öncesinde değişimin güçlü ayak ses- Buharlı makinenin üretim sürecine dahil [email protected] leri duyuluyordu zaten. Fakat pandemi ile be- edilmesi yeni bir dönemi başlatmıştı, bugün raber artık yeni bir dünyanın bizi beklediğini eski dönem diye andığımız sanayi toplumunu. 08 öğrendik. Hatta gelecek dediğimiz dünya gel- Sanayi toplumunun enerji kaynakları, fosil ya- di. Modern dönemde sanayi toplumunun, ulus kıtlar olarak bildiğimiz kömür, petrol, doğal devletin ihtiyaç ve beklentilerine göre düzen- gazdı. Sanayiyi ayakta tutacak enerji kaynak- lenmiş dünya geçerliliğini yitirdi. Gerek kü- larını elde etmek, kontrol altına almak için resel gerekse ulusal düzeyde sistemler tıkan- yapılmadı mı savaşlar? Dünya savaş ve sömür- mıştı zaten. Yeni sorunları karşılayıp çözecek gecilik tarihini reel politik bir tavırla okumak bir paradigmamız yoktu. Hemen her alanda isteyenler, dünya enerji kaynakları atlasına sürdürülebilirlik temel kaygı hâline gelmişti. bakmalılar. Son iki üç yüzyılı içine alan dünya, eski dünya artık. Artık dijital toplumdan, dijital uygar- Dünya, sanayi uygarlığından dijital uygarlığa lıktan söz ediyoruz. 21. yüzyılın anlayışı, felse- dönüşürken enerji de fosil yakıtlardan yenile- fesi, yaklaşımı da farklı olacak elbette. nebilir enerjiye dönüşüyor. Yenilenebilir ener- ji kaynakları fosil yakıtlara göre gelecek nesil- Her alanda yaşanan dönüşüm enerji alanında lere daha sürdürülebilir, bağımsız, güvenli ve da yaşanıyor, tıpkı tarihte olduğu gibi. İnsan- temiz bir gelecek sunmaktadır. Fosil yakıtla-

SARIENERJİ rın kullanımı, çevreyi ve sağlığımızı önemli enerjisinden yararlanmak artık kaçınılmaz mekte ve bu da ciddi bir yatırımcı portföyü ölçüde kötü etkilemekte, geleceğimizi doğru- bir hale geldi. Tüm dünyada elektriğe uy- ortaya çıkarmaktadır. 21. yüzyıl dijital uygarlı- dan tehdit etmekte, en önemlisi de iklim de- gulanan zamlar, birçok ticari ve endüstriyel ğının yenilenebilir enerji kaynağı olarak güne- ğişikliği ve küresel ısınmaya sebep olmaktadır. bina sahipleri ile birlikte mesken sahiplerini şin yakın ve uzak gelecekte adından her geçen Dünya olarak fosil yakıt bağımlılığımızın önü- de elektrik üretimi için farklı arayışlar içeri- gün daha fazla söz ettireceği kesin. ne geçemezsek bizleri kötü sonuçlar bekliyor. sine itiyor. Tam da bu noktada güneş enerjisi, İklim krizinin, ekolojik yıkımın bedeli yüksek elektrik tüketicilerinin imdadına yetişiyor. Bizlerin üzerine düşense yüzümüzü güneşe olacak, durum bunu işaret ediyor. dönmek ☀. Tüketicilere, aynı kalitede elektriği bedava Çare; yenilenebilir enerjide, olarak, insan ve çevre sağlığını tehdit etmeden yenilenebilir enerji kaynakları ve ekstra bir alan kullanımına gerek kalmadan arasında da en avantajlı olan sunuyor. Güneş enerjisinin yaygınlaşması ile güneş enerjisinde. birlikte, işletmelerin kendi iç elektrik ihti- yaçlarını güneş enerjisinden karşılamaları ve Güneş enerjisinden elektrik üretimi, konvan- ihtiyaç fazlası elektriği mahsup edilmesi sağla- siyonel, yenilenebilir. Güneş; bedava, doğal, nıyor. Bu model ile birlikte ticari, endüstriyel güvenilir enerji kaynağı. Ülkemizin bulundu- bina ve mesken sahipleri gelecekte yapılması ğu coğrafya itibariyle güneş, bizim için ayrı planlanan elektrik zamlarından olumsuz an- bir öneme sahip. Ülke olarak enerjide bağım- lamda etkilenmiyor, enerjisini aynı kalitede lılıktan kurtulmanın en ciddi, kestirme yolu. güneşten bedava olarak çevre ve insan sağlığı- Verimliliği her geçen gün artarken maliyeti nı tehdit etmeden sağlayıp ekolojik anlamda düşüyor. Gelişen teknolojisi ile teknelerden iş diğerlerine örnek oluyor. yerleri çatılarına, konut çatılarından sulama alanlarına kadar farklı ve çok çeşitli alanlarda Türkiye, güneş enerjisi uygulamaları anlamın- kullanılabiliyor. Çevreci enerji kaynağı. Çev- da büyük bir potansiyel sahiptir. Özellikle re ve yaşam alanları için güvenli, kurulumu, diğer ülkelere kıyasla yüksek ışınım değerle- bakım ve onarımı ise basit. Elektrik maliyet- rine sahip olması, rekabetçi pazar koşulları lerinin günden güne artmasıyla birlikte güneş ve elektrik maliyetlerinin sürekli artması bu yatırımların geri dönüş sürelerini aşağıya çek- 09

SAYI 01 | GÜNEŞ ENERJİSİ SANTRAL YATIRIMCILARININ KARŞILAŞTIĞI SORUNLAR GÜNEŞ ENERJİSİ SANTRAL YATIRIMCILARININ KARŞILAŞTIĞI SORUNLAR Burak Tatar Gumbel Group Heran Enerj  Genel Müdür [email protected] İzin Süreci ve Kapasite Sorunları karşılamak amacıyla yapılır. Güncel mevzu- atta aylık mahsuplaşma sistemi uygulanmak- GES yatırımı yapmak isteyen bir yatırımcının tadır. Ancak izin alınabilir kapasite, tüketim izlemesi gereken standart bir resmi prosedür tesisinin sözleşme gücü ile sınırlandırılmıştır. vardır. Bu sürecin ilk aşaması; GES yapılmak Ayrıca sözleşme gücü daha yüksek olsa dahi istenen lokasyonun bulunduğu dağıtım bölge- 5 MW güçten daha yüksek bir kapasite için sindeki elektrik dağıtım lisansı sahibi tüzel ki- mahsuplaşma sistemine izin verilmemektedir. şiden bağlantı görüşü ve çağrı mektubu alın- Kapasite tahsisi, doğrudan TEİAŞ trafo mer- masıdır. Bu bölge için örnek vermek gerekirse; kezlerinin arıza akım limitlerine ve fiziki tra- Aydın, Denizli, Muğla sınırlarında hizmet ve- fo kapasitelerine bağlı olarak verilmektedir. ren ilgili elektrik dağıtım şirketi ADM Elekt- Bu durumda şayet daha önceden ilgili trafo rik Dağıtım A.Ş.’dir. Ancak santraliniz dağı- merkezi için kapasiteyi dolduracak kadar bir tım lisansı sahibi bir OSB (Organize Sanayi başvuru yapılmışsa yeni başvurular için izin Bölgesi) içinde yer alacaksa o zaman bağlantı çıkmayacaktır. Erken davranan, bağlantı iz- görüşü ve çağrı mektubu ilgili OSB’den alınır. nini almış olacak fakat kapasite tahsisi yapı- Bu iznin alınabilmesi için bazı kısıtlar söz ko- lamayan yatırımcılar bu imkândan faydalana- nusudur ve yatırımcılar ilk olarak bu aşamada mayacaktır. sorunla karşılaşabilmektedir. Öncelikle bilinmesi gereken, tüm lisanssız İzin sürecinde sorun olarak değerlendirebile- GES’ler bir tüketim tesisinin enerji ihtiyacını ceğimiz bir durum da başvurunun neticelen- 10

SARIENERJİ me süresidir. Başvuru yapıldıktan sonra iznin resmi olarak tebliğ edilmesi 3 aya varan bir süreyi bulabilmektedir. Uygulama süreci çok kısa olan GES’ler için bu süreyi fazlaca uzun olarak değerlendirebiliriz. Ayrıca bu süreç için gerekli dokümanlar net olarak belirlen- miş olsa da ilgili dağıtım şirketleri evrakların orijinalliği konusunda farklı prosedürler işle- tebilmektedir. Kimisi orijinal belgeyi görerek kopyasını kabul ederken kimisi orijinal belge- nin noter onaylı suretini şart koşabilmektedir. Uygulama Alanı Sorunları başlayacaktır. Projelendirme ve proje onayı kabul için merkezi olarak belirlenmiş net şart- sürecinde tasarım ve ürün seçimi konuları lar bulunmadığından geçici kabul heyetinin Güncel mevzuat ile mahsuplaşma yapmak is- ortaya çıktığı için yatırımcıların bu konuda inisiyatifi ile ilave uygulamalar ve dokümanlar teyen bir yatırımcı bu uygulamayı ancak bi- tecrübeli firmalardan hizmet alması önem arz istenebilmektedir. Bunlar bazen alışılagelmiş nanın çatısına ve cephesine yapabilmektedir. etmektedir. Çünkü bu süreç seçimlere bağlı taleplerin dışında olabilmekte ve bu da ilave Bazı tesislerin çatıları GES’i taşıyacak kadar olarak yatırım maliyetini doğrudan etkileye- maliyet oluşturduğu gibi işletme sürecinin de güçlü olmamakla birlikte bazı tesislerin mev- cektir. Markadan bağımsız olarak sistemin na- daha geç başlamasına sebep olabilmektedir. cut enerji tüketimleri de çatı alanına yerleş- sıl tasarlandığı ve hangi teknik özelliklerdeki Onay ve kabul sürecindeki temel sorunlardan tirilebilecek olan GES’in enerji üretiminden ürünlerin kullanıldığı, hem ilk yatırım mali- birisi de pandemiden ötürü ilgili kurumların çok daha fazla olabilmektedir. Bu gibi durum- yeti açısından hem de işletme sürecinde orta- kısıtlı çalışması ve bu sebeple evrak ve onay larda çatı alanları yetersiz veya kullanılamaz ya çıkacak enerji üretimi açısından önemlidir. süreçlerinde gecikmeler yaşanmasıdır. Bu olabilmektedir. Arazi üzerine yapılacak olan Enerji üretimini düşürecek bir tasarım yapıl- durum pandemi öncesinde de kısmen sorun GES’ler mahsuplaşma sistemine dahil edile- maması gerektiği gibi, fayda sağlamayacak şe- olarak yatırımcının karşısına çıkıyordu an- mediği gibi üretilecek enerjinin tamamı şe- kilde fazladan ekipman kullanılması da hatalı cak pandemiyle birlikte hem kısıtlı çalışma bekeye verilmeden tüketilecek olsa dahi bu bir yaklaşım olacaktır. Yatırımcıların bu süreç süreleri hem de ilgili kişilerin hastalığa maruz arazinin tüketim tesisinin hemen yanında içinde ürünleri tanıyan, mühendislik altyapısı kalabilmeleri sebebiyle yer yer belirgin gecik- yer alması gerekmektedir. Daha önceden aynı güçlü firmalarla çalışması hem yatırım mali- meler söz konusu olabilmektedir. dağıtım bölgesinde (Örneğin ADM Elektrik yetlerini düşürecek hem de daha verimli bir Dağıtım A.Ş.’nin hizmet sınırları içerisinde) tesis işletmesine imkân sağlayacaktır. Uygulama Kalitesi Sorunları kalmak şartıyla herhangi bir alana yapılacak olan bir GES’le tüketim tesisi yan yana olmasa Proje onayı ve uygulama süreci tamamlandık- Yatırımcıların büyük çoğunluğu en uygun fi- bile mahsuplaştırılabiliyordu. Günümüzde bu tan sonra geçici kabulün yapılarak mahsup- yatlı sisteme sahip olma eğilimindedir. Ancak uygulama olmadığından, çatı kapasitesi yeter- laşma sürecinin başlatılması gerekir. Geçici doğru olan belirli kalite standardına sahip sis- li olmayan yatırımcılar bu konuda alternatif kabul, proje onay makamı tarafından yapılır. temler arasında en uygun fiyatlı olana sahip üretilemediğinden sorun yaşayabilmektedir. Geçici kabul için genel olarak can güvenliği ve olmak yönünde olmalıdır. Yatırımcılar için projeye uygunluk kontrolleri yapılsa da geçici uygulama firması seçiminde dikkat edilmesi Onay ve Kabul Süreci Sorunları gereken önemli hususları; optimum maliyet için mühendislik becerisi; verimli çalışan bir Bağlantı görüşü ve çağrı mektubu alabilmiş tesis için sertifikalı ürün seçimi ve ürünler olan yatırımcıların, prosedürün devamında arası uyumluluğu; can güvenliği ve düşük arıza TEDAŞ veya ilgili elektrik dağıtım şirketine oranı için de kalifiye uygulama ekiplerinin ge- proje onayı yaptırması ve akabinde GES uy- rekliliğini sıralayabiliriz. Yatırımcıların hem gulamasını hayata geçirerek geçici kabul sü- sistemde kullanılan ürünleri hem de uygulama recini tamamlaması gerekmektedir. Bunların kalitesini denetlemesi sağlıklı bir tesise sahip tamamlanmasıyla aylık mahsuplaşma süreci olması açısından önemlidir. 11

SAYI 01 | GÜNEŞ ENERJİSİ SANTRAL YATIRIMCILARININ KARŞILAŞTIĞI SORUNLAR Bu tesislerin 25 yıl hatta daha uzun süre çalı- İthal Panel Sorunu bilmesi de gerekir. Genellikle yerli üreticiler şacağı öngörüldüğünden en baştan bu denetim 5 aya varan teslim süreleri sunabilmektedir. mekanizmaları için bir miktar fazla yatırım Yatırımcıların günümüzde karşılaştığı en Bu durum da yapımı çok kısa vakit alan gü- yapmanın uzun vadede kazanç sağlayacağı büyük sorunlardan birisi, ithal panel te- neş santrali yatırımlarının gecikmesine ve açıktır. minindeki engellerdir. Yurt dışından gelen doğal olarak da iç piyasada arzın talebi ye- güneş panellerine gümrükte gözetim vergisi terince karşılayamaması sebebiyle fiyatlarda İşletme Süreci Sorunları uygulanmaktadır. Böylece güneş panelinin dengesizliğe sebep olmaktadır. fiyatı kadar KDV’nin ortaya çıkması söz ko- GES’ler işletmesi çok zor olan tesisler değildir. nusudur. Bu durum, ilgili miktarda KDV’nin Dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta Hatta iyi tasarlanmış ve uygulanmış, denetlen- peşinen finanse edilmesini gerektirir ki bu da yerli üreticilerin kalite, sertifikasyon ve miş, sorunsuzluğu kanıtlanmış olan GES’ler da yatırımcılar için genellikle tercih edilesi denetim mekanizmalarını ne denli ciddiyet- uzun yıllar sağlıklı şekilde çalışabilmektedir. bir durum değildir. Ancak yatırımcı düzenli le işlettiğidir. Global ölçekte üretim yapan Ancak hatalı tasarım ve malzeme seçimi yapıl- olarak KDV borcu oluşan bir sektörde faali- büyük üreticilerin sertifikasyon süreçlerini mış olan, kalifiye olmayan ekipler tarafından yet gösteriyorsa, gözetim vergisi adıyla orta- daha ciddi yürüttüğü ve proje bazlı üretim- uygulanan tesisler uzun vadede sorunlara sebep ya çıkan ilgili miktar KDV’yi peşinen finanse ler için yapılan her türlü denetime açık ol- olabilmektedir. Güneş panellerinin seçimi çok edebilir, daha sonraki dönemlerde oluşacak dukları aşikardır. Bu sayede sertifikasyona önemlidir. Üretim sürecinde ürünlerde oluşan KDV borcunu, alacağına karşılık mahsupla- uygun ürün üretildiği rahat bir şekilde ka- mikroçatlakların tespit edilmemiş olması za- şarak eritebilir. Bu durum Çin haricindeki nıtlanabilmektedir. Bu durumun yerli üreti- manla ortam şartları sebebiyle panellerde ener- bir ülkede üretilip ülkemize getirilen güneş cilerde de aynı şeffaflıkta ilerlemesi gerekir. ji üretim kayıplarına sebep olacaktır. Hatalı panelleri için geçerlidir. Çin’den getirilmek Aksi taktirde yatırımcılar hem daha yüksek uygulama sebebiyle enerji taşıyan materyallerin istenen güneş panelleri için haricen antidam- fiyatlara güneş paneli satın almak zorunda birbirleriyle uyumlu ve sağlam bir şekilde ama- ping vergisi uygulanmaktadır. Bu da Çin’den kalacak hem de aldığı ürünlerin kalitesinden cına uygun ekipmanlarla temasının sağlanması güneş paneli teminini neredeyse imkânsız emin olamayacaktır. Günümüzde maalesef ve işletme döneminde özellikle bu noktaların hale getirmektedir. Yerli üreticinin destek- yatırımcıların birçoğu bu duruma maruz ka- termal kontrollerinin yapılması gerekir. Bu sa- lenmesi tabi ki önemlidir fakat yurt içi yatı- labilmektedir. yede olası bir arızanın önüne geçilebilir. rımcının talebine makul sürede cevap verile- 12

SARIENERJİ 13

SAYI 01 | GES‘LERİ OLUŞTURAN ANA MALZEMELERİN YERLİ ÜRETİMİ VE SERTİK ALARI Arslan Köse GES‘LERİ OLUŞTURAN ANA MALZEMELERİN Else Roof Enerj A.Ş. YERLİ ÜRETİMİ VE SERTİK ALARI Genel Müdür [email protected] Ülkemiz coğrafi konumu bakımından yeni- taşıyıcı sistem ve BOS (Balance of System). lenebilir enerji kaynakları ve özellikle güneş Bugün bu malzemelerin hepsi ülkemizde ta- 14 enerjisi potansiyeli bakımından oldukça zen- mamen veya yarı-mamul olarak üretilmekte- gindir. Güneş enerjisi; yüksek potansiyeli, ku- dir. Bu yazıda kullandığımız ürünlerin ne ka- rulum ve kullanım kolaylığı, özellikle çatılara dar yerli olduğunu ve hangi sertifikalara sahip kurulan santrallerin bakıma sıklıkla ihtiyaç olması gerektiğini kısaca özetleyeceğim. duymaması, yenilenebilir ve çevre dostu ol- ması özellikleriyle diğer yenilenebilir kaynak- lara göre daha kolay ve hızlı yaygınlaşabilecek avantaja sahiptir. Ev ve iş yerlerinin çatıları- na kurulan santrallerle elektriği tükettiğimiz noktada üretebilir, üretilen elektriği en az ka- yıpla kullanıp ülke ekonomisine katkıda bu- lunurken fosil yakıt kullanımını azalttığımız için yarınlara daha temiz bir dünya bırakabi- liriz. Kaynağı yüzde 100 yerli olan Güneş santralle- rini oluşturan malzemeleri dört bölüme ayırı- yoruz. Bunlar sırasıyla güneş paneli, inverter,

SARIENERJİ Güneş Panelleri: Santrallerin yüzde 60’lık ◆ ISO9001:2015, 1SO14001:2015, OHSAS18001 standartlara göre üretildiğinden emin olmak kısmını oluşturan güneş panellerinin bugün certified factory zorundayız. piyasa koşullarına göre yerlilik oranı yüzde 53 ◆ IEC61215, IEC61730, UL1703 certified product civarındadır. Panel üreten 30’dan fazla fabrika İnverterler: Panellerden gelen doğru akımı şe- var ve bunlara yenileri eklenmeye devam edi- için certipedia.com) panel etiketlerinde bulu- bekede kullanacağımız alternatif akıma çeviren yor. Bu fabrikalar ağırlıklı olarak monoperc ve nan sertifika numaralarından veya panel üreti- solar inverter, santralin üç ana malzemesinden polikristal paneller üretiyor. Panelleri oluştu- cisinin adını yazarak doğruluğunu ve geçerlili- biridir. Türkiye güneş pazarı neredeyse ithal in- ran malzemelerden cam, eva (polietilen film), ğini teyit edebilirsiniz. verterlerden oluşur. Halihazırda üretim yapan bağlantı kutusu (junction box), iletim teli üç yerli firma vardır. Bununla birlikte çalışma- (ribon), alüminyum çerçeve ve yakın zaman- Sertifikaları tam olan güneş paneline sahip larına devam eden farklı firmalar da yakında da panelin ana bileşeni olan hücre artık ülke- olduğumuzda, panellerin uygun şartlarda üre- inverter üretmeye başlayacak. Bunlardan 50 mizde üretiliyor. Güneş paneli devamlı gelişen tildiğinden, panel veri sayfasında yazan ve- kW ve altı güçte inverter üreten firmanın yer- bir teknolojiye sahiptir. 2011 yılında 240 W rilerin doğrulundan, 25 yıl çalışacak ürünün lilik oranı yüzde 72,3’tür. İnverter santralin en paneller kullanırken şu an globalde 600 W+ performansından, kurduğumuz santralin tüm teknolojik cihazlarından biridir ve doğru seçil- paneller üretilmeye başlanmıştır. Ülkemizde malzemelerinin yeterli olduğundan ve doğru mesi santral için hayati öneme sahiptir. Birkaç üretilen gücü en yüksek panel an itibariyle proje uygulamasıyla birlikte kalite standart- panel çalışmadığında santral düşük de olsa üre- 445 W’tır. larına göre kurulduğundan emin oluruz. Peki, tim yapabilir ama inverter çalışmadığında bağlı satın aldığımız panel IEC standartlarına göre bulunduğu panel grubu üretim yapmayacaktır. Üretilen panellerin kalitesi ve güvenilirliği, sa- üretilmemişse ve sertifikalara sahip değilse ne IEC İnverterler için birçok standart oluştur- hip olduğu sertifikalar ve sertifika alınırken su- olur? Tabi ki böyle bir durumda santralimiz muştur. Bunların başlıcaları; nulan malzeme listesine (BOM) uygun üretim verimli bir şekilde çalışmayacak, panelleri kul- IEC 62109 FV Sistemlerinde Kullanım için Güç yapılmasına bağlıdır. IEC (Uluslararası Elekt- landığımız süre boyunca farklı arızalarla karşı- Dönüştürücülerinin Güvenliği roteknik Komisyonu) tarafından oluşturulan laşıp arıza giderilene kadar üretime ara vermek IEC 61727 FV Sistemlerin Analizi - Şebeke Ara “Güneş Panellerin Tasarım Yeterliliği ve Tip zorunda kalacağız. En önemli sorunlardan biri Yüzünün Özellikleri Onayı” standartları ile güneş panellerinde ol- santralimizi teminat altına almak için sigor- IEC 62116 Şebeke Bağlantılı FV İnvertörler için ması gereken kalite standartları belirlenmiştir. talattığımızda herhangi bir hasar veya perfor- Adalanma Önleme Tedbirlerinin Test Prose- Bu standartlardan başlıcaları; mans kaybında sigortamızın geçersiz sayılması. dürü IEC 61730 FV Modüllerin Güvenliği Çünkü sigorta şirketleri poliçeyi yapmadan IEC 60068 Çevre Şartlarına Dayanıklılık De- IEC 61215 Kristal silikon FV Modüller-Tasarım önce kullandığımız panellerin IEC standartla- neyleri yeterliliği ve tip onayı rında sertifikasına sahip olup olmadığını sora- IEC 61683 Verimliliği Ölçme Prosedürü IEC 61646 FV Modüllerin Dayanıklılığı: Daya- cak. Hasar anında olmadığı fark edilirse sigor- IEC60529 Muhafazalar Tarafından Sağlanan nıklılık ve Performans tadan para alamayacağız. Sonuç olarak doğru Koruma Dereceleri (IP Kodu) IEC 62716 Amonyak Korozyon Testleri çalışmayan bir santrale para yatırıp mutsuz ve kaygılı bir şekilde elektrik üretmeye çalışan Yukarıda iki farklı invertere ait teknik veri IEC 61701 Tuz Korozyon Testi hatta istesek bile üretim gerçekleştiremeyen bir sayfalarında bulunan sertifika bölümlerini gö- yatırımcı olmak istemiyorsak panellerin sertifi- rebilirsiniz. Her iki üretici de sahip oldukları Üreticiler çeşitli belgelendirme kuruluşlarında kalarının tam, geçerli ve doğru olduğundan ve sertifikaları sayfalarında yazmış ve buna uygun (TUV, UL, TSE vb.) ürünlerinin yukarıda be- üretim yaptığını beyan etmiştir. Güneş panel- lirttiğim standartlara uygunluğunu belgeler ve lerinde belirttiğim gibi test sertifikalarını satın sattığı ürünlerin kalitesini müşterilerine beyan aldığınız yerden isteyin ve sertifikayı alındığı eder. 25 yıl ticari ömrü olan güneş panelleri- kuruluşun internet sayfasından teyit edin. İn- nin uzun süre verimli bir şekilde çalışması için verterin teknik veri sayfasında yazan özellik- standart test koşullarına uygun üretildiğinden lere, verimliliğe, koruma sınıfına sahip olup emin olmalıyız. olmadığından emin olmak için en iyi ve kolay yol budur. Ayrıca inverter veri sayfası ve kutu- Yandaki resimde Haf-cell bir güneş panelinin sundan çıkan kullanım kılavuzunda olan verile- datasheetinden (teknik veri sayfasından) pane- ri birbiriyle karşılaştırmanızı da tavsiye ederim. lin sahip olduğu standartları ve bu standartları hangi test kuruluşundan aldığını görebiliriz. Taşıyıcı Sistem: Güneş panellerini çatılara, Üretici burada sahip olduğu standartları beyan bina cephelerine veya zemin gibi yüzeylere etmiştir. Peki, bu beyanı nasıl teyit edeceğiz? sabitlemek için kullandığımız taşıyıcı sistem İlk olarak paneli satın aldığınız üreticiden veya uygulandığı alana göre alüminyum, galvanizli uygulama yaptıracağınız firmadan kullanacağı demir veya her ikisi birlikte olacak şekilde kul- panellerin kalite ve test sertifikalarını isteye- lanılabilir. bilirsiniz. Ayrıca akredite test kuruluşlarının internet sayfalarından (örnek: TUV Rheinland 15

SAYI 01 | GES‘LERİ OLUŞTURAN ANA MALZEMELERİN YERLİ ÜRETİMİ VE SERTİK ALARI Alüminyum veya galvanizli demir üreten ticinizden talep edebilirsiniz. Taşıyıcı hurda dan emin olmak için numune isteyin.Sadece firmaların neredeyse hepsinin “Yerli Malı” alüminyumdan üretilmişse paslanabilir veya bakarak bile izolasyon farkını göreceksiniz. belgesi vardır, üretici ham maddeyi yerli kul- kırılabilir. 25 yıl ömrü olan santralinizi ta- Yine AG ve OG kablolarda bu oran kablo- lanıyorsa taşıyıcıda yerlilik oranımız yüzde şıyan sistemin kalitesine son derece dikkat nun alüminyum veya bakır olmasına göre 100’dür. Fakat firmalar Yerli Malı belgesi ol- etmeliyiz. yüzde 75’le yüzde 98 arasında değişir. Pano- masına rağmen ithal ürün kullandığında ta- larda kullandığımız malzemelere göre yerli- şıyıcıda yerlilik oranımız yüzde 30’a düşmek- Çelik sistemlerde en çok kullanılan çelik lik oranı ise yüzde 30’la yüzde 90 arasındadır. tedir. Taşıyıcımızın yüzde 100 yerli olmasını ST37 ve ST52’dir. Bu iki çelik sınıfı arasın- istiyorsak satın aldığımız yerden Yerli Malı daki fark çekme dayanımlarıdır. Kurduğunuz Kaynağı yüzde 100 yerli olan Güneş santral- belgesini isteyebiliriz. santralin statik hesabı kullandığınız çelik lerini oluşturan bileşenlerin kalitesi ne kadar çekme dayanımına göre hesaplanır. Çelik iyi olursa sistemimizin kalitesi ve verimliliği Taşıyıcı sistem üreten fabrikaların kalite sistem korozyona uğramaması için sıcak dal- o kadar yüksek olacaktır. Kaynağımızın (gü- kontrol birimleri, sahip olduğu kalite belge- dırma galvaniz ile kaplanır. Galvaniz kapla- neş) yerli olması kullandığımız malzeme- leri ve şirket kültürlerine göre çıkan her ürü- manın standardı kullanılan çelik kalınlığına lerin de yerli olduğu santralimizle birlikte, nü kontrol edip uygun kalitede çıktığından göre değişir. Genellikle 55 ve 70 mikron arası, enerji ithalatını azalttığı gibi ithal malzeme emin olur. standartların kabul ettiği kalınlıktır. Biz artı girdisini de azaltacak ve ülke ekonomimize toleransta kalınlığın 70 mikrondan aşağıda en yüksek faydayı sağlayacaktır. Alüminyum taşıyıcıda güneş santrallerine olmaması gerektiğini düşünürüz. Bunu ölç- uygun olarak korozyon dayanımı yüksek, mek çok kolaydır. Araç boya kalınlığı ölçen Üretilen malzemelerin kalitesinin dünya kaynak kabiliyeti çok iyi, yorulma dayanımı cihazlarla herkes santralinde bulunan çeliğin normlarında olması ve dünya genelinde satı- yüksek, T4 ısıl işlem formunda iyi, soğuk şe- galvaniz kalınlığını ölçebilir. lan fiyatta sunulması en büyük isteğimizdir. killenebilir özelliği kazanabilen, çok karışık Böylelikle hem kendi ürettiğimiz ürünü daha parçalar 6063 standarda uygun alüminyum BOS (Balance of System): BOS, güneş pa- pahalı kullanmamış olacağız hem de ihraca- alaşım sıklıkla kullanılır. Satın aldığınız neli, inverter ve taşıyıcı dışında kalan mal- tımız artacak. yerden kullanılan alüminyumun standardı- zemelerimiz. Burada yerlilik oranı yüzde 65 nı gösteren kalite belgelerini isteyin. Taşı- ile yüzde 100 arasında değişir. Solar kablolar Güneş santralleri arttıkça iklim yıcınızda doğru sertlikte kullanıldığından için yerlilik oranı yüzde 67’dir. Burada önem- değişiklikleri azalacak ve yarınlar veya demir oranı yüksek hurda alüminyum li etken UV izolasyon malzemesinin Tür- daha temiz olacak. kullanılmadığından emin olmak için TSE ve kiye’de üretilmemesidir. Solar kablonuzun KOSGEB laboratuvarlarında sertlik ve çek- UV izolasyon kalınlığı çok önemlidir. İşinizi Hepimize bol güneşli günler me testi yaptırabilirsiniz veya bu testi üre- şansa bırakmadan markaların izolasyonların- diliyorum. 16

SARIENERJİ

SAYI 01 | YAKIN GELECEĞİN SOLAR TEKNOLOJİLERİ YAKIN GELECEĞİN SOLAR TEKNOLOJİLERİ Hakan Herdem 11. Uluslararası Enerji Ajansı tarafından ger- line gelen bu üretimi tahtından indirmek hiç çekleştirilen pazar analizine göre, güneş ener- de kolay olmayacaktır. Gumbel Group jisinden elektrik üretimi 2019 yılı itibariyle Yönetim Kurulu Üyesi 720 terawatt saat (TWh) düzeyindedir ve 2025 Diğer taraftan, kristal silikon teknolojisi tek- [email protected] yılında 1940 TWh düzeyine ulaşması öngö- nik sınırlarına dayanmış durumdadır. Eko- rülmektedir. Günümüzde güneş enerjisinden nomik cazibe anlamında yaptığı sıçramayı elektrik üretimi için kurulu güç dünya genel- verimlilik ve dayanıklılık açısından yapabildi- linde 592 GW düzeyindedir ve tüm kaynaklar ğini söylemek mümkün değildir. Bu nedenle arasından yüzde 2.2’lik bir paya sahiptir. sektörel oyuncular, verimliliği daha yukarı- lara taşıyabilecek farklı materyaller ve yeni Yine aynı analize göre, düşen maliyetler ve teknolojiler üzerinde ciddi Ar-Ge çalışmaları teşvikler sayesinde 2021 yılında yenilenebilir yürütmektedir. Verimliliği, dayanıklılık ve fi- enerji kapasite artışının rekor seviyede, yani yatla harmanlayan yeni bir teknoloji, sadece yüzde 10 oranında gerçekleşmesi beklenmek- güneş enerjisi sektörünü değil, enerji sektörü- tedir. nü bir bütün halinde kökten değiştirme po- tansiyeline sahiptir. Günümüzde güneş enerjisinden elektrik üre- YENİ TEKNOLOJİLER timi uygulamalarının yüzde 90’dan fazlasında kristal silikon temelli güneş panelleri kulla- Tipik bir solar hücre silikon bazlı P tipi ve N nılmaktadır. Geriye kalan yüzde 10’luk dilimi, tipi yarı iletken malzeme ile üretilmektedir. Kadmiyumtellürid (CdTe), amorf silikon, ba- Piyasada yaygın kabul görmüş panellerin he- kır-indiyum- galyumselenür (CIGS) gibi ağır- men hepsinin teknolojisi bahse konu P tipi ve lığını ince esnek filmlerin oluşturduğu tekno- N tipi silikon hücrelere dayanmaktadır. Gel- lojiler oluşturmaktadır. Son on yılda Kristal gelelim, son dönemde güneş pazarının artan silikon bazlı panellerden elektrik üretmenin hızla büyümesi sonuncunda, alternatif mal maliyeti yüzde 80 civarında azaldığı için ko- zemeler için Ar-Ge çalışmaları hayata geçiril- nut ve ticari kurulumların birinci tercihi ha- meye başlanmıştır. Güneş enerjili sistemlerin azalan maliyetleriyle uyumlu yeni malzemeler üzerinde ciddi araştırmalar yürütülmektedir ve yakın gelecekte yaygınlık kazanmaları kuv- vetle muhtemeldir. 18

SARIENERJİ YENİ NESİL GÜNEŞ PANELLERİ lı panellerin 350‘de biri boyundadır) hafifliği, tırmada çıktı yöntemiyle üretilen perovkiste esnekliği ve kolay montajı ile büyük umut hücre ile yüzde 12,2 verimlilik düzeyi yakala- Güneş panellerine ilişkin yapılan araştırma- vaat eden PV teknolojilerinden biri olarak nabilmiştir. Tüm bunlara rağmen, Oxford PV ların odağında üç ana başlık olduğunu görü- görülmektedir. istisna olarak düşünülürse perovskite ürün- yoruz: lerin henüz ticarileşmediğinin altını çizmek 1. Standart kristal silikonun (c-Si) yeni mal- İnce esnek filmlerin üretiminde dört malze- gerekir. Ticarileşme safhasını henüz tamam- zemelerle ve teknolojilerle harmanlanarak ve- me grubu öne çıkmaktadır: Kadmiyum-tellü- lamamış olsa da güneş enerjili sistemler için rimliliğinin artırılması çalışmaları rid (CdTe), amorf silikon, bakır-indiyum-gal- ekonomik ve verimlilik devrimi yaratmaya 2. İnce esnek filmler üzerinde yürütülen çalış- yumselenür (CIGS) ve galyum-arsenür aday perovskite hücre teknolojisini yakından malar (GaAs). takip etmekte yarar vardır. 3. Yeni nesil perovskite solar hücrelerle (Perovskite Solar Cell-PSC) yürütülen çalışmalar CdTe (Kadmiyum-tellürid) bazlı hücreler, Yüzde 28 verimli Perovskite solar hücre. Kay- kadmiyum nedeniyle zehirlenme riski taşıdı- nak: Oxford PV Kristal Silikon ğı için CIGS (bakır-indiyum-galyum-selenür) daha güvenli olması dolayısıyla ve yüzde 21 Insolight Teknolojisi Güneş panellerinin yapımında en yaygın seviyesini aşan verimiyle daha fazla umut vaat kullanılan yarı iletken malzeme Kristal sili- etmektedir. İsviçreli bir start-up şirketi olan Insolight ise kondur. (c-Si) Küresel güneş paneli pazarının şirketle aynı ismi taşıyan bir teknoloji üze- yüzde 90’ı kristal silikon kullanılan paneller- Solarion AG tarafından üretilen ince esnek CIGSe rinde çalışmaktadır. Güneş panellerini kap- den oluşmaktadır. Buna karşılık verimlilikleri (Cu(In,Ga)(Se)2) solar hücre, Kaynak: Wikipedia layan cam teknolojisinde altıgen mercekler teorik olarak yüzde 30 düzeyinin altındadır. Comm kullanarak ışığı odaklamakta ve daha fazla Verimlilikteki bu sınırlamaya karşılık, ken- enerji üretilmesini sağlamaktadır. Insolight dini kanıtlamış bir teknoloji olması ve düşen Perovskite Solar Hücreler teknolojisi kullanan panellerin yüzde 30 ve- maliyetleri nedeniyle rekabetçi konumunu rimlilikle çalıştığı iddia edilmektedir. sürdürmektedir. Bu nedenle kristal silikona Yeni nesil hücre teknolojileri arasında üze- ilişkin Ar-Ge çalışmaları hız kesmeden devam rinde en fazla araştırma yürütülen ve güneş Insolight teknolojinde kullanılan altıgen cam etmektedir. ABD Ulusal Yenilenebilir Ener- enerjili sistemlerde devrim yaratması muhte- teknolojisi ji Laboratuvarı (The National Renewable mel teknoloji ise hibrit metal halinde perov- Energy Laboratory-NREL) III- V multijunc- skite solar hücrelerdir. Perovskite solar hüc- Gerekli yatırımı sağlayan şirketin yaz ayla- tion malzeme ve hibrit tandem III-V/ Si solar reler düşük maliyeti, ince tasarımı, üretimde rında ilk ticari üretimi yapacağı ve sınırlı hücre kullanarak yüzde 30 verimlilik sınırını yüksek ısıya gereksinim duymaması ve ışığı sayıdaki ilk üretimde hedef pazarın tarım aşmayı hedefleyen bir çalışma yürütmektedir. yüksek seviyede absorbe edebilmesi nedeniyle sektörü olacağı açıklanmıştır. Bahse konu Bu çalışma kapsamında yapılan denemelerde popülerliğini günden güne artırmaktadır. Pe- teknoloji sahada da kendisini kanıtlarsa gü- six-junction (altı- eklemli) III-V solar hücreler rovkiste hücrelerin çıktı alma (print) yönte- neş paneli üretiminde köklü değişikliklere ile laboratuvar şartlarında yüzde 47,1 verimli- miyle üretilebilmesi de araştırmaların odağı neden olabilir. lik seviyesi yakalanabilmiştir. Kristal silikon haline gelmesine neden olmaktadır. Diğer bir temelli güneş panellerindeki bir diğer yenilik ifadeyle, ölçeklenebilir yüksek çıktılı üretime Yeni Kullanım Alanları ise çift-taraflı (bi-facial) güneş panelleridir. müsaade etmesi perovskite hücreleri cazip Her iki yüzünden enerji üretimi yapabilen kılan bir diğer etmendir. Yapılan bir araş- Değişen sadece panel teknolojileri değildir. standart bifacial güneş panellerinin standart Güneş panelleri ile birlikte güneş enerjisinin panellere kıyasla yüzde 11 daha verimli olduğu entegre edildiği alanlar da çeşitlenmektedir. bilinmektedir. İnce Esnek Filmler (Thin Films) İnce film güneş hücreleri (thin film güneş hücreleri) uygun boyutlu tasarımları, (ışığı absorbe eden katmanları standart silikon baz- 19

SAYI 01 | YAKIN GELECEĞİN SOLAR TEKNOLOJİLERİ Yüzer GES (Hydrosolar) Sistemler Birlik ülkeleri bu hedefe ulaşabilmek için bi- 2021 yılı Ağustos ayında Fraunhofer adına ça- naya entegre güneş enerjisi sistemlerine daha lışmalar yürüten Alman araştırmacılar güneş Yüzer güneş panellerinin geniş ölçekli kuru- fazla önem vermeye başlamıştır. Bilhassa çatı enerjili kumaşlar konusunda ciddi ilerleme lumu arazi kurulumlarına kıyasla daha yüksek uygulamalarında güneş paneli ile kiremit ya kaydettikleri yönünde açıklamalar yapmışlar- miktarda enerjinin daha uygun maliyetle elde da çatı kaplaması gibi malzemeleri harman- dır. Paneller altında otlayan koyunlar, Hawai edilmesini sağlamaktadır. Zorluk ise geniş layan yeni ürünler pazar payını günden güne Organik solar hücre, perovskite solar hücre kapsamlı kurulumu mümkün kılacak tekno- artırmaktadır. Bununla da sınırlı kalmayan gibi teknolojilerde de mesafe kat edilmesiyle lojik altyapı ve sürdürülebilirliği sağlamaktır. entegre sistemler saydam cam paneller, cep- cep telefonumuzu giydiğimiz elbiselerle şarj Son dönemde yaşanan gelişmeler hydrosolar he sistemleri ve araç park alanları gibi çeşitli edeceğimiz zamanlar çok da uzak olmayabilir. sistemlerin yani yüzer GES’lerin ciddi bir po- uygulamalarıyla güneş enerjisinin geleceğinin tansiyel barındırdığını göstermektedir. nasıl şekilleneceği konusunda önemli ipuçla- Agrivoltaik rı sunmaktadır. Tesla‘nın solar kiremitleri en Yüzer GES’i avantajlı kılabilecek en önemli ünlü BIPV uygulamalarından biridir. Son dö- Güneş Enerjisi Santrali ile tarımsal üretimin değişkenlerden biri suyun soğutucu etkisidir. nemde yapılan pazar araştırmaları, AB‘nin iti- bir arada yapıldığı sistemlere agrivoltaik de- Bu sayede yüzde 10 daha fazla enerji üretimi ci gücünün de etkisiyle binaya entegre güneş nilmektedir. Aynı arazinin hem tarım hem de mümkün olabilecektir. Ayrıca panellerin mal- enerjisi sistemlerin pazar payının katlanarak enerji üretimi için kullanımı önemli avantaj- zeme ömürlerinin uzaması ve performans- arttığını göstermektedir. Gelecekte binada lar sunabilmektedir. ticarileşmediğinin altını larının artması söz konusu olacaktır. Uygun güneş enerjisi sistemi olup olmadığını an- çizmek gerekir. teknolojiler kullanıldığında kurulumu arazi lamak için çok daha dikkatli gözlere ihtiyaç kurulumlarından daha kolaydır. Ayrıca suyun duyacağız sanki. Son söz buharlaşmasını azaltacak olması da diğer bir olumlu yönüdür. Güneş Enerjili Kumaşlar Teknolojik gelişmelerden bağımsız olarak gü- neş enerjisi kurulum maliyetleri her geçen gün Yüzer GES kurulumlarının sayısı Binaya entegre güneş enerjisi sistemi olur da düşmektedir. Güneşin, 2030 sonrası dönemde günden güne artmaktadır. giysiye entegre olmaz mı? Mobilya, kıyafet ve dünyanın büyük bölümünde en önemli enerji araç giydirme gibi çok sayıda farklı alanda kul- kaynağına dönüşeceği öngörülmektedir. Bu Düşen maliyetler ve başarılı pilot projeler lanılabilecek güneş enerjili kumaşlar üretmek değişim insan için, toplum için, çevre için yüzer GES‘lerin popülaritesini günden güne için ciddi Ar-Ge çalışmaları yürütülmektedir. kısacası hepimiz için geleceğin daha parlak artırmaktadır. Dünya Bankası verilerine göre olmasını sağlayacaktır hiç şüphesiz. kurulu Yüzer GES kapasitesinin önümüzdeki süreçte 2 GW düzeyinden 400 GW düzeyine sıçrama yapması beklenmektedir. Binaya Entegre Fotovoltaik Sistemler (BIPV) Avrupa Birliğinin (AB) Binalarda Enerji Per- formansı Direktifi uyarınca AB sınırları içe- risindeki tüm yeni binaların “yaklaşık sıfır enerji” olması gerekmektedir. Bununla birlik- te önümüzdeki dönemde mevcut binaların da enerji verimliliğinin artırılması öngörülmek- tedir. 20

SARIENERJİ 21

SAYI 01 | GÜNEŞ ENERJİSİ SİSTEMİNİN KULLANIM ALANLARI GÜNEŞ ENERJİSİ SİSTEMİNİN KULLANIM ALANLARI Güneş enerjisinin çok farklı kullanım alanla- temleri tarım ve hayvancılıkta da önemli yere rı vardır; her alan ve sektörde yer alan güneş sahiptir. Tarım arazilerinin yapısından kay- enerjisi, ayrıca başlı başına bir sektör oluş- naklanan elverişsiz koşullardan dolayı elektrik turmaktadır. Güneş enerjisiyle çalışan hesap hatlarının çekilmesinin zorlu ve maliyetli oldu- makinelerinden, taşınabilir şarj aletlerine, uy- ğu noktalarda kurulacak sistemler ile tarımsal sulama yapılabilmektedir. Kullanılacak motor Ezgi Sezer gücüne bağlı olarak tasarlanan güneş enerjisi sistemleri ile gündüzleri sulama yapmak için Solar AVM sadece güneşe ihtiyaç duyulacaktır. Yönetici  [email protected] Otoparklar, alışveriş merkezleri, akaryakıt is- tasyonları, hastaneler, oteller gibi elektrik sar- dulardan uzay mekiklerine kadar güneş haya- fiyatının gece gündüz çok fazla olduğu yerlerde tımızda geniş bir yere sahiptir. Güneş enerji- güneş enerjisi ile üretilen elektrik sayesinde sinden elektrik üretilerek kullanılan alanlar da kurulan sisteme yatırılan para çok kısa sürede oldukça çeşitlidir. geri döndüğü gibi yıl bazında gelen faturalarda da ciddi oranda düşüşler meydana gelmektedir. Evlerde özellikle müstakil yapılarda çatılara Karavan ve teknelerde doğru akü sistemiyle kurulacak güneş enerjisi sistemi ile elektrik tasarlanmış güneş enerjisi sistemleri sayesinde üretilebilir, ihtiyaç fazlası enerji dağıtım şir- elektriğin olmadığı noktalarda güneşten elde ketine satılabilir ya da depolanabilir. Aynı za- edilen enerji ihtiyacı karşılamak üzere kullanı- manda elektrik şebekesinin olmadığı ve mer- lır ve fazla enerji akülere depolanarak ihtiyaç kezi yerleşim alanlarına uzak dağ evi, bağ evi ya halinde tüketilmek üzere hazır bulundurulabi- da yayla evi gibi yerlerde de gündüz güneşten lir. elde edilen enerji kullanılır, akü ve lityum ba- taryalar sayesinde depolanan fazla enerji güne- Park, bahçe ve sokak aydınlatmasında da tercih şin olmadığı zamanlarda kullanılabilir. edilen güneş enerjili aydınlatma armatürleri all in one (hepsi bir arada) özelliği sayesinde gün- düz güneşten elde ettiği enerjiyi depolayarak geceleri aydınlatmada kullanmaktadır. Ticarethaneler, büyük sanayi tesisleri ve fab- rikalar da güneş enerjisinin en yaygın kul- lanıldığı yerlerdir. Elektrik tüketiminin çok fazla olduğu, çatı alanı ve yapısı itibariyle de tesis kurmaya oldukça elverişli bu tarz sanayi kuruluşlarına yapılan tesisler sayesinde güneş enerjisinden elde edilen elektrik ile faturalar- da tasarruf sağlanmaktadır. Güneş enerjisi sis- 22

SARIENERJİ elektrik faturalarında ciddi oranda düşüler gö- rülmektedir. Şebeke Bağlantılı ve Şebeke Üretilen enerjinin fazlası dağıtım şirketine sa- Gelişen teknoloji sayesinde katlanabilir pa- Bağlantısız Sistemler tıldığı için de yıllar itibariyle elektrik fiyatla- neller ve taşınabilir depolama kaynakları ile rına gelecek olan zamlardan mesken aboneleri elektrik enerjisine ulaşmak mümkün. Kamp 12.05.2019 tarihinde Lisanssız Elektrik Üretim etkilenmemektedir, bu da doğrudan amorti alanlarında rahatlıkla kullanılan bu sistem- Yönetmeliği ile birlikte yürürlüğe giren Aylık süresinin kısalmasına olanak tanımaktadır. ler hem hafiftir hem de katlanabilme özelliği Mahsuplaşma ile artık gerçek ve tüzel kişiler Aylık mahsuplaşma sisteminde şebekeye elekt- sayesinde çok az yer kaplamaktadır. Doğa de şirket kurma zorunluluğu olmadan elektrik rik satmak için dağıtım şirketiyle yürütülmesi yürüyüşlerinde de sırt çantasına asılabilecek üretebilecek ve ürettikleri elektriği dağıtım şir- gereken bazı prosedür ve anlaşmalar bulun- güneş panelleri ile yürüyüş sırasında cep te- ketine satabilecekler. maktadır, fakat bu prosedürlerle uğraşmadan lefonları şarj edilebilmektedir. da güneş enerjisi kurulabilir. Aradaki tek fark Şebeke bağlantılı sistemler olarak adlandırılan dağıtım şirketine elektriği geri satmamak ola- Güneş enerjisi, diğer enerji kaynaklarının aylık mahsuplaşma sisteminde ister mesken caktır. Yenilebilir enerjiye yapılan yatırımı aksine çevre dostu ve çevreye zarar vermeyen ister ticarethane aboneliği olsun çatıya kuru- teşvik etmek amacıyla elektrik faturalarında bir enerji kaynağıdır. Sınırsız ve yenilenebi- lacak güneş enerjisi sistemiyle üretilen enerji yer alan dağıtım bedellerinde de indirim sağ- lir enerji kaynağı olan güneşten elektrik elde şebeke verilir ve ihtiyaç durumunda da şebe- lanmaktadır. Evlerin çatısına kurulacak güneş etmek her koşulda ve her yerde mümkündür. keden elektrik çekilir, alış ve veriş verileri de enerjisi sistemi ile kendi elektriğinizi üreterek Kurulacak sistemler ile günlük enerji ihti- çift yönlü sayaç ile takip edilmektedir. Özel- tüketebilirsiniz. Geceleri de şebeke elektriği ile yacı karşılanabildiği gibi bu enerji istenilen likle müstakil evlerde aylık mahsuplaşma usu- ihtiyaç karşılanabilirsiniz. Bu sistem de öz tü- zamanda ve yerde kullanılmak üzere depola- lüne uygun olarak kurulan sistemler sayesinde ketim modelini oluşturmaktadır. Günümüzde nabilir. Ülkemizin enerjide dışa bağımlılığı hızla yaygınlaşan depolama ile ister akü ister kurulacak güneş enerjisi santralleri ile azal- lityum bataryalara gündüz üretilen enerji sak- mış olacaktır. lanarak elektrik kesintilerinde veya güneşsiz günlerde kullanım için hazır bulundurulabilir. Cep telefonu ve tabletlerden de sistemin ne ka- dar enerji ürettiğini takip etmek mümkündür. Şebeke elektriğinin olmadığı ya da şebeke hattı çekmenin maliyetli olduğu yerlerde de güneş enerjisinden elektrik üretilerek kullanabilmek- tedir. Özellikle merkezi noktalara uzak kırsal kesimlerde dağ evleri, bağ evleri, yaylarda ve çiftliklerde hayvancılık ve arıcılıkla uğraşılan bölgelerde güneş panelleri sayesinde elektrik ihtiyacı karşılanabilmektedir. Gündüz üreti- len enerjinin de aküler sayesinde depolanması ve geceleri kullanılması mümkündür. Burada önemli olan tek nokta kullanılan elektrikli alet- lere göre doğru akü sistemi tasarımı ve uygun güçte inverter seçimidir. Karavanlara kurulan araç üstü sistemlerle üre- tilen enerji akülere depolanabilir. Özgürce seyahate imkan tanıyan bu sistem sayesinde depolanan enerji istenilen noktada kullanıla- bilmektedir. Teknelerde ise kurulacak güneş panelleri ile mazot ihtiyacı olmadan elektrik üretilebilmektedir. Bu sayede çevreye dost ve tasarruflu bir yatırım yapılacaktır. Yarı esnek yapıya sahip ve çerçevesiz olan güneş panelleri ile teknelere kurulacak sistemler yer kaplama- yacağı gibi kolay montaj imkanı da sunmakta- dır. 23

SAYI 01 | CATEGORY 24

SARIENERJİ 25

SAYI 01 | İKLİM KRİZİ VE EKOLOJİK YIKIM DOĞANIN MANİFESTOSU MU? Barış Aygener İKLİM KRİZİ VE EKOLOJİK YIKIM DOĞANIN Gumbel Group MANİFESTOSU MU? Ege Bölge Müdürü [email protected] Fosil, nesli tükenen canlıların uzun yıllar bo- bağlı olarak bu kalıntıların toprak ve kumla yunca bozulmadan günümüze ulaşan kalıntı- kaplanması, daha sonra da sıcaklık-basınç et- 26 larına denir. Fosil yakıtlar, hayvan ve bitki ka- kisiyle ayrılması sonucu meydana gelmiştir. lıntılarının milyonlarca yıldır toprak altında Bugün dünyanın önemli enerji ve sanayi ham- ayrışması sonucu meydana gelen enerji kay- maddelerinden biri olan petrol ve yan ürün- naklarıdır. Günümüzde özellikle endüstriyel leri hemen hemen bütün alanlarda kullanılan alanda büyük ölçüde kullanılan fosil yakıtlar, çok önemli bir enerji kaynağıdır. Değişik yer kabuğunun, katmanları içerisinde havasız oranlardaki katı, sıvı ve gaz hidrokarbonların ortamlarda kalarak yüksek basınçlarda fosil- karışımıdır. Ham petrolün kullanım alanı sı- leşmesiyle oluşan yakıtlardır. nırlı olmasına karşın petrol işlendikten sonra elde edilen ürünlerin değeri de kullanım alanı Fosil yakıtlar neler? da artmaktadır. Fosil yakıtlar; kömür, petrol ve doğal gaz- Günümüzde petrolün işlenmesiyle doksan dır. Fosil yakıtların katılaşmış ve sıkıştırıl- bine yakın ürün elde edilmektedir. Ham pet- mış hâli kömürdür. Ortaya çıkışı milyonlarca rol işlendikten sonra elde edilen benzin, fuel yıl süren kömürün, bataklıklarda bulunan oil, motorin, lipit petrol gazı (LPG), jet yakıtı bitkisel atıklardan oluştuğu tahmin edilmek- ulaşım sektörünü neredeyse tamamen etki- tedir. Kömür; çoğunlukla karbon, hidrojen si altına almıştır. Durum enerji alanında da ve oksijenden oluşan, az miktarda kükürt ve aynıdır. Fosil yakıtların gaz şeklindeki çeşidi nitrojen içeren bir enerji hammaddesidir. de doğal gazdır. Doğal gaz yer kabuğunun al- Dünya kömür rezervleri her geçen gün hız- tında, belli jeolojik oluşumlarla  gerçekleşen, la tükenmektedir. Fosil yakıtların sıvılaşmış metan ve hidrokarbonlardan oluşan yanıcı, hâli  ise petroldür. Deniz altındaki bitki ve renksiz, kokusuz ve havadan hafif bir gaz karı- canlılarının çürüyerek yer tabanında birik- şımıdır. Doğal gaz yeraltında birikmiş büyük mesi, zamanla deniz sularının çekilmesine

SARIENERJİ yataklar şeklinde bulunur. Doğal gaz, milyon- havaya karışarak havanın kirlenmesine neden “Güneş alternatif enerji kaynağıdır.” ezberini larca yıl önce yaşamış bitki ve hayvan artık- olmaktadır. Bunun sonucunda asit yağmurları bozacak şey, depolama sistemlerinin gelişme- larının zamanla yeryüzü kabuğunun derinlik- oluşur ve bu asit yağmurları toprağa düşerek si, bunun sonucu maliyetlerinin düşürülmesi lerine gömülüp kimyasal dönüşüme uğraması bitki örtüsünü yok etmektedir. Ayrıca kaynak ve verimliğinin artırılması olacak. Depolama sonucu oluşur. Kaynağından çıkarıldığı hâliy- sularına karışan bu asit yağmurları, bu sularda maliyetleri eskiden yüksekti. Depolama ma- le herhangi bir işlemden geçirilmeksizin kul- yaşayan canlıların neslinin tükenmesine sebep liyetleri her geçen gün düşüyor. Önümüzdeki lanılabilmektedir. olmaktadır. Fabrika bacalarından salınan sera 4-5 yıl içinde yerinde üretilen enerji, yerinde gazları ozon tabakasına zarar vermekte ve de- tüketilecek, bunu gelişen depolama sistemleri Fabrikaların çalıştırılmasından elektriğin üre- linmesine neden olmaktadır. Bunun sonucu destekleyecek. İşte o zaman güneş, alternatif tilmesine, araçların çalıştırılmasından ısınma, olarak küresel ısınma baş göstermekte ve bu- bir enerji kaynağı olmaktan çıkacak ve ana mutfak ihtiyaçlarının karşılanmasına kadar zullar eriyerek ekolojik dengeyi bozmaktadır. kaynağa dönüşecek. çok çeşitli alanlarda kullanılan fosil yakıtlar Canlıların yaşam kaynaklarından biri olan gezegenimize zarar vermekte ve insan sağlı- oksijen, fosil yakıtların havadaki karbondiok- Güneş enerjisini alternatif enerji ğını tehdit etmektedir. Günümüz dünyasının sit oranını artırması sonucu azalmaktadır. Bu kaynaklarından üstün kılan yönleri artan enerji ihtiyacı düşünüldüğünde, söz durumda hem hava kirliliği oluşmakta hem neler? konusu enerji kaynaklarına sahip olmak için de insan sağlığı tehlikeye girmektedir. Küre- gerçekleştirilen savaşlar hesaba katıldığında sel ısınma ile birlikte iklimler değişmekte ve Her yerde rüzgâr, her yerde dalga enerjisi ku- zararın boyutları tahmin edilemez biçimde doğal afetler meydana gelmektedir. Fosil ya- rulamaz ama güneş enerji sistemleri her yer- artmaktadır. Bu nedenle dünya, çözüm arayış- kıtların en başında gelen petrol, ülkeler arası de kurulabilir. Enerji kaybını önlemek için larına girmiş ve yenilenebilir enerji kaynakla- savaşa neden olmaktadır. Fosil yakıt kullanan güneş enerji sistemini tüketimin olduğu her rı olan güneş, rüzgâr, hidroelektrik, jeotermal, enerji santrallerinin soğutulması için suya ih- yere kurabiliriz. Güneş, tüketimin olduğu dalga, biyokütle ve hidrojen enerjisine yönel- tiyaç vardır. Isınan suyun tekrar kaynağa dön- her yerde üretim sağlar çünkü enerji karması miştir. dürülmesi sonucu sular kirlenmektedir. Fosil içinde enerji kaybının en az yaşandığı kaynak yakıtların yanması  ile ortaya çıkan gazlar ve güneştir. Her yerde kurulabiliyor oluşu, güne- fosil parçacıkları insanlarda solunum yolu şin alternatifleri arasından sıyrılmasını sağlar. hastalıklarına hatta ölümlere sebep olmakta- Tercih edilebilir olmasının diğer nedeni de dır. kurulum maliyetlerinin düşük olmasıdır. Tüm bunlar güneşin bir kaynak olarak sağladığı Tüm gösterge ışıkları kırmızıyı üstünlükler. Bu üstünlükler, ülkemizin potan- gösteriyor. Bugün insanlar daha siyeliyle buluştuğunda ortaya çıkacak avantaj- fazla fosil yakıtın, daha fazla karbon lar, saymakla bitmez. Buna rağmen biz enerji- salımı ve iklim felaketi, daha fazla de büyük ölçüde dışa bağımlı bir ülkeyiz. can ve mal kaybı demek olduğunun farkında. Çare; yenilenebilir enerji İklim krizi ve ekolojik yıkımdan kurtulmak, kaynaklarında, özellikle de güneşte. barışçıl bir dünyada yaşamak, israftan uzak- laşmak için “Güneşten Gelen Güç”ten daha fazla yararlanmalıyız. Fosil yakıtların zararları neler oldu? Fosil yakıtların yanması  so- nucu oluşan kar- bondioksit 27

SAYI 01 | ÇATILARDA GÜNEŞ ENERJİ SİSTEMLERİ UYGULAMASI Fuat Özdemir ÇATILARDA GÜNEŞ ENERJİ SİSTEMLERİ UYGULAMASI Else Enerji İnşaat Mühendisi Dünyanın birçok ülkesinde güneşten elde ilgili kurumlarının hizmet alanı içindedir. İlgi- [email protected] edilen enerjinin tarım, turizm gibi sektör- li kurumlar konuyu belli zorunluluklar çerçe- lerde ne kadar ciddi bir rolü olduğu herkes vesinde ele almışlardır. Mevcut soruları teknik 28 tarafından bilinmektedir. Elde edilen ener- olarak ‘’yapı statiği-statik hesap’’ olarak tanım- jinin yanı sıra güneşten elektrik üretimi de layabiliriz. Yapı statiğinin amacı, yapıyı, belirli sektörde önemli bir yer kaplamaktadır. Gü- bir güvenlikte, yeterli bir rijitlikte(sağlamlık- neş enerjisi denince akla önce çatılara yer- ta) ve en ekonomik olarak boyutlandırmaktır. leştirilen su ısıtıcı paneller gelse de bizim Hesaplar, yaşadığımız ülkenin konumu itibari işimiz güneşten elektrik üretilen bir sistem ile belirli standartlara göre yapılmaktadır. Bu yaratmak. Her geçen gün sistem hızlı bir standartlar nelerdir? Deprem, rüzgâr, kar, sı- şekilde yaygınlaşmış ve güneş panelleri ile caklık gibi doğa olaylarının yapılar üzerindeki döşeli çatılar artmaya başlamıştır. etkilerine sosyal medya, gazete, dergi gibi ya- yın organlarından bugüne kadar hepimiz şahit Çatılardaki sıcak su ısıtıcı imalatları ile olduk. Söz konusu standartlar da mevsimsel yapılan güneş enerjisi sistemlerinin çatıya etkiler ve doğaüstü olayların belirli matema- nasıl etki ettiği, çatının bu sistemi taşı- tiksel hesaplaması sonucu ortaya çıkmıştır. Bu yıp taşıyamayacağı gibi soruların üzerinde standartlara ilave olarak yapıyı oluşturan ma- durulmadığı gibi bu kıstasların yeterince teryalin cinsine göre tasarım ve yapım kuralla- araştırılmadığı da görülmektedir. Öncelli- rı ile birlikte statik hesap yapılmaktadır. ğin sıcak su üretmek olması ve bunu elde ederken doğrudan güneşten faydalanılarak Çatımız için statik hesap, sadece üzerine yer- herhangi bir elektrik veya doğal gaz tüketi- leştirdiğimiz panelin ağırlığından oluşacak mi yapılmaması hatta bir bedel ödemeden taşıma kapasite tahkiki değildir. Bilinçlenen bu enerjiye ulaşılması meydana gelebilecek toplumun göstergesi olan, “çatı bu paneli ta- olumsuz koşulların göz ardı edilmesine şır mı?” sorusu yerine “güneş panelleri bölge- sebep olmaktadır. Bu uygulama yıllardır deki iklim şartlarında çatı üzerindeki mevcut bu şekilde devam etmekte ve herhangi bir konumunu korur mu? ”sorusuna aranacak ce- önlem alınmamaktadır. Aslında en önem- vap doğru yaklaşımın temelini oluşturacaktır. li kıstaslardan biri, mevcut çatıya ilaveten Yıllar boyunca montajı yapılan su ısıtıcısının, yapılan herhangi bir eklentinin yapıya etki- noktasal ağırlığının, güneş paneline göre yüzde sinin ne olacağı sorusunun cevabını araştır- 33 oranda daha çok olduğunu söylemek gere- mak ve profesyonel destek almaktır. kir. Herhangi bir ağırlığın, bir alana noktasal etkisi ile aynı ağırlığın daha geniş bir alana et- Güneş panelleri ile yapılan güneşten elektrik kisi arasında büyük fark vardır. Güneş panelle- üretiminde, çatının taşıma kapasitesi ve ri ile yapılan imalatta, sistemi, mevcut çatıya sistemin çatıya etkisi gibi konular devletin yayarak montaj yapılmaktadır.

SARIENERJİ Bu durumda ağırlık dağılımı, su ısıtıcısına göre daha homojen olur. Yapı tasarımlarında da yukarıda bahsedilen genel standartlarda, çatıya gelen kar yükü, rüzgâr yükü, sıcaklık yükü ve deprem etkisi gözlemlenerek boyut- landırma yapılmaktadır. Güneş panellerinin statik hesabında bu yükler dikkate alınmak- tadır. Projenin gerçekleştirileceği yapı uygun kriterlerde inşa edilmiş ise çatıya montajın yapılacağı güneş paneli ve konstrüksiyon ağırlığı, çatı üzerinde genelde risk teşkil et- mez. Çünkü ilave olarak gelecek bu yükün m2'ye etkenler göz önüne alınarak profesyonel fir- Türkiye’deki yapıların çatısında iklim şart- gelen ağırlığı, yapı tasarımı yapılırken güven- malar tarafından yapılmalıdır. larından ötürü genellikle kırma çatı ile yapı li bölgede kalmak amacıyla ilave edilen ağır- çözümlemesi sağlanmıştır. İnşa edilen kırma lıktan daha düşüktür. Dikkat edilmesi gere- Her çatıya güneş paneli uygulanır mı sorusu çatılarda çoğunlukla ahşap kereste ile çatı alt ken en önemli unsur rüzgâr yüküdür. Rüzgâr da güneş panelleri çatı üzerinde mevcut ko- yapısı hazırlanmakta ve sonlandırma elemanı yükü  o yapının yüksekliğine, şekline, çevre- numunu korur mu sorusu ile bağlantılıdır. olarak kiremit kullanılmaktadır. İşte burada sindeki binalar ve yapılar ile ilişkisine ve aynı sorulması gereken soru, ahşap kereste güven- zamanda bölgesel  rüzgâr  hızlarına ve fırtına li ömrünü tamamlamış mıdır sorusu olmalı- sürelerine bağlıdır. dır. Güneş panellerinin montajı, güneş paneli konstrüksiyonu ile uygun bağlantı elemanı Hesaplamalar sonucunda, rüzgâr etkisinin ile çatıya yapılır. Kiremit çatı güneş paneli çatı üstü montajında risk teşkil etmeyeceği montajında, ahşap karkas ile konstrüksiyon değerlere ulaşılmalıdır. Sistem ön hesaplama- bağlantısının statik hesabı yapılsa bile ahşa- ları, tasarımı ve montajı, yukarıda bahsedilen bın güvenli ömrünü tamamlaması, yapılan hesapların uygulamada işlevinin olmayacağı anlamına gelir. Bu nedenle, çatıdaki ahşabın sağlam olup ol- madığı mutlaka önceden kontrol edilmelidir. Kiremit çatı haricinde birçok çatı kaplama materyali bulunmaktadır. Bunların bazıları da kenet ve panel çatı olarak çelik hamurundan yapılmıştır. Bu tip çatılar, yapıları itibariyle birbirine benzer. Bu tip çatılarda da çatı kar- kasının ve kaplama malzemesinin sağlamlığı mutlaka kontrol edilmeli, montaj kararı sonu- ca göre verilmelidir. Çatıya yapılacak güneş panelleri yerleşimi öncesinde çatı güvenliği mutlaka kontrol edilmeli, hesaplamalar son- rasında güvenli kurulum ve devreye alma pro- fesyonel ekiplerce tamamlanmalıdır. 29

SAYI 01 | TARIMSAL SULAMADA GÜNEŞ ENERJİSİ KULLANIMI VE AVANTAJLARI TARIMSAL SULAMADA GÜNEŞ ENERJİSİ KULLANIMI VE AVANTAJLARI Bilgehan Kaplan İnsanlığın avcı toplayıcı toplum ya- çok farklı teknik ile yapılmakla birlikte pısını terk etmesi ve ilk kez 11.000 yıl “Yüzey sulama yöntemleri” ve “Basınçlı SolarAVM öncesinde ürün yetiştirmesiyle oluşan sulama yöntemleri” adı altında iki ana E-Ticaret Uzmanı çiftçilik dünyanın en eski meslekle- başlıkta incelenebilir. [email protected] rinden birisidir. Bugün ise dünya nü- a) Yüzey sulama yöntemleri fusunun neredeyse tamamının gıdası Yüzey sulama yöntemleri tava sulama, 30 çiftçilik faaliyetleri ile sağlanmaktadır. uzun tava sulama (border) ve karık sula- Bu kadar büyük insan topluluklarının ma olarak sınıflandırılır. Bu yöntemde su gıdasını sınırlı tarım arazileriyle karşı- araziye ya tavalar içerisinde göllendirile- lamak oldukça zor ve zahmetli bir ey- rek ya da uzun tavalar içerisinde düşük lem olduğundan tarımın her alanında bir eğimle ilerletilerek verilir. Ayrıca sıra verimi artırma çalışmaları başlamıştır. bitkilerinde ise su belirli bir eğimdeki Tarım ürünlerinde verimi artırmanın karıklar içerisinde uygulanır. Sulanabilir en bilinen yöntemi de hiç şüphesiz toprakların çoğunda ve hemen hemen tarımsal sulama faaliyetleridir. Yapı- bütün bitkiler için uygulanabilen bir lan araştırmalarda bitkilerin ihtiyacı yöntemdir. Yüzey sulama yöntemlerinin olan suyu düzenli olarak alabilmesi en belirgin özelliği, sulama için arazide durumunda veriminin yüzde 100 -300 ön hazırlık yapılmasının zorunlu oluşu arasında arttığı gözlemlenmiştir. Peki, ve etkili bir su dağıtım sistemine gerek tarımsal sulama dediğimiz eylem nedir duyulmasıdır. Su tüketimi yüksek olan ve ne şekilde uygulanır? Tarımsal su- bir sistemdir. Özellikle su tutma kapasi- lama; bitkinin tohum olarak toprakla tesi yüksek, su alma hızı düşük olan killi buluştuğu andan hasadı yapılana kadar topraklarda ve tesviyeli arazilerde tercih yağışlar haricinde ihtiyacı olan suyun edilir. Suyun bol ve ucuz olduğu alanlar- karşılanmasıdır. Tarımsal sulama bir- da kullanılan bu yöntemde tarlaya verilen suyun yaklaşık yüzde 40-45’i bitkiye ula- şamadan kaybolmaktadır. b) Basınçlı sulama yöntemleri Basınçlı sulama yöntemleri yağmurlama sulama, damla sulama ve mini sprinkler ile toprakaltı sulama yöntemleri olarak sınıflandırılmaktadır. Yağmurlama sulama yönteminde, sula- ma suyu kapalı borularda basınç altında mekanik püskürtücülere kadar taşınır ve doğal yağışa benzer bir biçimde toprağa uygulanır. Çeltik hariç hemen hemen bü-

SARIENERJİ tün bitkilere uygulanabilir. Fazla meyil- kadar çok su, o kadar çok ürün” anlayı- Tipik bir güneş enerjili tarımsal sulama li, düz olmayan alanlarda ve derinliği az şının değişmesi ancak sulama konusun- sisteminin ana bileşenleri arasında, dal- olan topraklarda su kaybı ve erozyona ne- da etkili ve yoğun bir sulama eğitimine gıç pompa veya yüzey pompasına güç den olmadan uygulanabildiği gibi, yüksek bağlıdır. Günümüzde doğrudan suya eri- veren bir güneş paneli dizisi bulunur. geçirgenlik veya düşük su tutma kapasite- şim imkanı olan bölgeler dışında kalan Komple sistemin boyutu; pompanın sine sahip topraklarda da randımanlı ola- arazilerde basınçlı sulama yöntemleri gücüne, bir gün içerisinde gereken su rak kullanılabilir. İlk yatırım masrafları kullanılması halinde ekstra bir enerji miktarına ve güneş panellerinden elde yüksek olmasına karşın bitkinin ihtiyacı kaynağına ihtiyaç duyulmaktadır. Zira edilen güce bağlıdır. Su genellikle bir su olan su miktarını tam olarak verebildiği suyun kanal, akarsu, gölet veya yeraltı kuyusundan veya akarsudan bir depola- için daha verimlidir. suyu gibi kaynaklardan temin edilerek ma tankına veya doğrudan tarlaya pom- Damla sulama yöntemi arıtılmış suyun bitkilere ulaşması için yer çekiminden palanır. Güneş enerjisiyle çalışan sulama yaygın bir boru şebekesi ile her bir bit- yararlanılamadığı için suyu bitkinin kök sisteminin üç ana parçası vardır: Pompa kiye kadar götürülebildiği bir yöntemdir. seviyesinin üzerine çıkarmak için bir motoru, pompa sürücüsü cihaz ve güneş Bu yöntemin uygulanmasıyla buharlaşma enerji kaynağı gerekmektedir. Birkaç yıl paneli. Bu malzemeleri www.solaravm.com kaybı en aza indirilmektedir. Ayrıca et- öncesine kadar bu enerjiyi sağlamanın sitesinde inceleyebilir ve uygun fiyatlar- kili toprak havalanması sağlanır ve kali- sadece iki yöntemi vardı. Birinci yön- la satın alabilirsiniz. teli ürün alınabilir. Fakat yaygın bir boru tem dizel pompalar vasıtasıyla su kay- şebekesine gerek duyulması nedeniyle nağından temin edilen suyun tarlalara 1. Pompa Motoru: Tarımsal solar pahalı olan, fazla teknik bilgi ve özen iletilmesi iken diğer yöntem elektrik da- sulama sistemleri güneş paneli tara- isteyen bir sistemdir. Özellikle geçirgen- ğıtım şebekesine bağlı olarak elektrikli fından üretilen elektrikle çalışan bir liği fazla, su tutma kapasitesi düşük, sık pompalar kullanılmasıydı. Günümüzde motora sahiptir. Motorlar türüne sulanan sıra bitkilerinde bu yöntem ter- bu yöntemlere güneş enerjisinden elde göre alternatif akım (AC) veya doğru cih edilir. Mini yağmurlama sprinkler ise edilen elektrik ile pompaları çalıştırmak akım (DC) ile çalışabilir. DC motor- özellikle meyve bahçelerinde başarılı bir ve bitkileri bu su ile sulamak çok iyi bir lar çoğunlukla bahçe çeşmeleri, pey- şekilde uygulanan ve su kullanma randı- alternatif haline gelmiştir. Sürekli artan zaj, hayvancılık için içme suyu veya manı oldukça yüksek bir yöntemdir. Ba- akaryakıt masrafları ve yükselen elektrik küçük sulama projeleri gibi küçük sınçlı sulama sistemlerinde tarlayı sula- faturalarının üretim maliyetlerini artır- ve orta ölçekli uygulamalar için kul- mak için gerekli su miktarını yüzde 25-30 ması tarımsal sulamada güneş enerjisini lanılır. DC pompaların çoğu 12 volt azalmaktadır. kullanmayı daha popüler ve cazip hale yerine 24 voltta çalışır. Bununla bir- Toprak ve su kaynakları sınırlı olan kay- getirmektedir. Özellikle çok iyi güneş- likte, hafif hizmet uygulamaları için naklardır. Tarımsal üretimden beklenen lenme süreleri almalarına rağmen kurak 12 volt için daha küçük sistemler bu- verim artışının sağlanabilmesi, su ve top- bölgelerde bitkilerin su ihtiyacını karşı- lunurken, daha ağır uygulamalar için rak kaynaklarının ekonomik ve doğru lamak için yeraltı suyunun kullanılma- 48 volt üzerinde çalışan sistemler de bir şekilde kullanılması ile mümkündür. sında güneş enerjisinden faydalanmak mevcuttur. Bir motorun gücü watt Sulama ile ilgili büyük projeler uygula- en etkili çözüm olabilir. Güneş enerjili veya beygir gücünde (HP) belirtilir. maya geçirilirken teknik elemanların çok tarımsal sulama sistemi nasıl çalışır? Bu AC ile çalışan pompa motorları ise etkin çalışmalar ile çiftçileri eğitmesi ve sistemde suyu kaynağından bitkiye ta- kendi aralarında monofaze (tek fazlı) ortaya çıkması olası olumsuz şartlar ko- şımada kullanılan pompalar elektrikle ya da trifaze (üç fazlı) motorlu olarak nusunda uyarması gerekmektedir. “Ne çalışır. Güneş panellerinde bulunan hüc- ayrılırken 1,5 HP den 175 HP ye kadar reler tarafından emilen güneş enerjisi çeşitli güçlerde bulunurlar. elektrik enerjisine dönüştürülür. 31

SAYI 01 | TARIMSAL SULAMADA GÜNEŞ ENERJİSİ KULLANIMI VE AVANTAJLARI 1.1. Pompa Türleri daki derinlikte olabilir. Kuyu ne kadar güçlü solar pompa inverteri kullanılır. Elektrik ile çalışan tarımsal sulama pom- derin olursa, kullanılacak solar sulama Güneş paneli ve inverter, bir AC moto- paları, yapılarına ve uygulamalarına bağlı sisteminin pompası o kadar güçlü ve pa- run kalkınma özelliğine uyum sağlamak olarak yüzey ve dalgıç olmak üzere iki ana halı olur. için uygun şekilde boyutlandırılmalıdır. kategoriye ayrılır. 2. Pompa Sürücüsü: AC pompa motoru başlangıçta yüksek Yüzey Su Pompası: Yüzey pompası genel- İki tip pompa kontrolörü(sürücüsü) güç gerektirdiğinden, solar pompa inver- likle emme gücü gerektiren su seviyesinin vardır: Pompa inverteri ve değişken fre- teri bu ekstra başlatma yükünü kaldıra- üzerine monte edilir. Suyu kuyudan ze- kanslı tahrik (VFD). DC güç ile çalışan bilmelidir. min seviyesine çıkarmak ya da göletten bir pompa motoru kullanılacaksa VFD, 3. Güneş Paneli: veya nehirden su almak için kullanılır. AC ile çalışan bir pompa motoru kulla- Su Pompaları, güneş panellerinden enerji alan motorlarla donatılmıştır. Bir güneş modülünün nominal gücü, tepe watt (Wp) ile ifade edilir. Örneğin 400 Wp(Watt peak) şeklinde etiketlenen bir güneş paneli optimum koşullarda tole- rans değeri de hesaba katılırsa maksimum 405 Wp DC güç üretecektir. Güneşin ya- tımı, panelin eğimi, panellerin yönü gibi birçok etkene bağlı olarak bu güç deği- şiklik gösterir. Bütün bu hesaplamalar yapıldıktan sonra güneş panellerinin güç ve miktar olarak seçimini kullanılacak pompaların gücü belirler. Önemli bir not eklemeliyiz. Bir pompa satın almadan önce suyun mevcut derin- liğini, günlük su gereksinimini ve kuru- lacak sulama sisteminin türünü bilme- lisiniz. Ayrıca su debisini ve pompanın kapasitesini de bilmeniz gerekebilir. En iyi verimliliğe sahip bir pompa satın al- malısınız. En az enerji tüketiminde baş ve debinin en iyi kombinasyonu en iyi pom- pa verimliliğini sağlar. Pompa seçimini bu şekilde yaptıktan sonra solar sulama sistemini almanız en doğru karar olacak- tır. Dalgıç Pompa: Bu pompa temelde kapa- nılacaksa Pompa inverteri kullanılır. Zira Güneş Enerjili Tarımsal Sulamanın tılmış bir motordur. Dalgıç pompanın güneş panellerinde üretilen elektrik DC Yararları tüm tertibatı pompalanacak suya batırı- iken pompa motoru AC ile çalışıyorsa Geleneksel pompa sistemlerinin çoğu lır. Genellikle küçük delikli kuyulardan pompa inverteri gerekli hale gelir. Tipik esas olarak dizel motorla veya yerel güç su pompalamak için kullanılır. Sondaj bir inverterin desteklenen güç aralığı 0,15 şebekesiyle çalışır. Bununla birlikte, bu deliği içine sığacak şekilde tasarlanmıştır. kW'tan 175 kW'a kadar uzanır ve daha iki operasyon modu güneş pompalarına Kuyu birkaç metre ila 250 metre arasın- büyük sulama sistemleri için daha yüksek kıyasla dezavantajlar sunar. Birçok kırsal alanda, özellikle gelişmekte olan ülkelerde, elektrik şebekesine erişim her zaman garanti edilmez. Bu durumda, çiftçiler geleneksel sürekli eklenen yakıt kullanılabilirliğine dayandırıyor olma- 32

SARIENERJİ sıdır. Dizel pompalar güneş enerjisiyle me ömrü boyunca bakım hariç sıfır be- ma sistemleri sayesinde çiftçilerimizin çalışan pompalardan daha ucuzdur, an- delle sulama yapılabilir. sulama giderleri de önemli oranda azal- cak işletme maliyetleri oldukça yüksektir Ülkemizde de tarımsal sulamaya ilginin maktadır. Konuyla ilgili yakın zamanda ve büyük ölçüde dizel fiyatına bağlıdır. giderek artmasıyla öncelikle yüzey sula- Şanlıurfa‘da faaliyete geçen bir sulama Güneş enerjisiyle çalışan sistemlerde ise ma için kullanılan güneş enerjili sistem- projesinde bir çiftçimiz 600 dönüm tar- tam tersi söz konusudur yani bu sistem lerin avantajları fark edilmiş ve basınçlı lasında “pivot” denilen bilgisayar destekli nispeten pahalı olmasına rağmen, enerji sulama sistemlerinde de kullanılmaya modern sulama yöntemi kurmuş ve güneş kaynağı ücretsizdir, bu nedenle itfa döne- başlanmıştır. Ziraat Bankası‘nın sıfır faiz enerjisini de sisteme entegre ederek hem minden (kendi kendini amorti etme süre- ile desteklediği modern basınçlı sula- verimde hem enerjide yüzde 50 tasarruf si) sonra artık işletme maliyetleri yoktur sağlamıştır. (sadece bakım maliyetleri göz önünde bulundurulmalıdır). Bu nedenle, güneş enerjili tarımsal sulama uygulamaları orta ve uzun vadede kârlı bir yatırımdır. Özetle güneş enerjili sulama sisteminin bazı avantajları şunlardır: 1. Elektrik dağıtım şebekesinden uzak bölgelerde sulamayı mümkün kılar. 2. Çevre dostudur. CO2 emisyonu sıfıra yakındır. 3. Şebeke bağlantısı gerekmez. 4. Ödenecek elektrik faturası yoktur. Do- laysıyla sabit bir gideri yoktur. 5. Dizel pompalar gibi sürekli yakıt ge- rektirmez. 6. Dayanıklıdır, minimum bakım gerek- tirir. 7. Kendi bedelini çıkardıktan sonra işlet- 33

SAYI 01 | GES’TE DOĞRU BİLİNEN YANLIŞLAR GES’TE DOĞRU BİLİNEN YANLIŞLAR Daha sıcak bölgelerde güneşten daha fazla enerji elde edilir. Güneş panelleri ısıyı değil ışınımı elektriğe çevirirler bu yüzden bilinenin aksine daha sıcak bölgelerde daha fazla elektrik üretmezler, güneş panelleri soğuk hava- larda da elektrik üretebilmektedir. Ezgi Sezer Güneş panelleri bulutlu havalarda Güneş enerjisi sistemleri sıklıkla bakım elektrik üretmez. gerektirir ve arıza çıkarmaya müsait Solar AVM Güneş panellerinin elektrik üretmesi için sistemlerdir. Yönetici havanın aydınlık olması yeterlidir. Bulut- Aynı evlerde yer alan elektrikli cihazlar [email protected] lu havalarda da elektrik üretir fakat üre- gibi örneğin kombiler gibi sıklıkla bakım tim oranı daha azdır. gerektiren sistemler değildir ve arıza çı- karmaz. Sadece yıllık olarak düzenli ba- Güneş enerjisi sistemi müstakil ev çatı- kım yapıldığı takdirde kullanım ömürleri larına çok fazla yük bindirmektedir. artmış olur. Güneş panellerinin m2 ye yükledikleri ağırlık 15-20 kg arasında değişmektedir, Sistemin kurulum süresi çok uzundur. çatılara konulan sıcak su depoları ise Müstakil evlerde kurulacak sistemler bir yaklaşık 500 kg ile 1 ton arasındadır. Bu günde, küçük işletmelerde bir haftada yüzden sıcak su sistemlerine göre oldukça tamamlanmakla birlikte kapasiteye göre hafiftir. inşaat süresi değişmektedir, büyük sanayi kuruşları ve fabrikalarda bile kurulum, Güneş enerjisi sistemleri montaj sırasın- güce göre maksimum birkaç gün içerisin- da çatıma zarar verir. de bitmektedir. Sistem kurulumları doğru mühendislik ve montaj ekibiyle yapıldığı sürece asla çatı- Çatı tipim eğimli değil bu yüzden sistem nıza zarar vermez, çatınızda herhangi bir kurmaya uygun olmaz. su sızmasına sebep olmaz. Aksine montaj Her tür çatı tipine uygun doğru konstrük- sırasında çatı daha fazla mukavemet ka- siyon malzemesi ile güneş enerjisi sistemi zandığından şiddetli rüzgârlara karşı ça- kurulabilmektedir. tının daha dayanıklı olmasını sağlar. 34

SARIENERJİ İlklere imza attık İnşa edildiği dönemde TÜRKİYE’nin tek seferde tek lokasyonda kurulan en büyük GES tesisi olan 40,62 MWp büyüklüğündeki Aktarma GES’i Balıkesir’de inşa ettik.

SAYI 01 | YENİLİKÇİ BİR UYGULAMA: GÜNEŞ TAKİP SİSTEMİ YENİLİKÇİ BİR UYGULAMA: GÜNEŞ TAKİP SİSTEMİ Prof. Dr. Yenilenebilir kaynaklardan elde edilen ölçekli sistemlerdeki uygulama zorlukla- elektrik enerjisi genel üretim içerisinde- rı nedeniyle çoğu zaman tek eksen (do- Saadetdin HERDEM ki payını artırmaya devam ederken, Gü- ğu-batı) üzerinden takip yapılması tercih neş Elektrik Santralleri de yenilenebilir edilmektedir. Gumbel Group enerji kaynakları içerisindeki payını hızlı Ar-Ge Direktörü bir şekilde artırmaktadır. Güneş Elektrik Şekil 2. Tek Eksenli (a) ve Çift Eksenli (b) Güneş Takip [email protected] Santralleri zaten yenilikçi bir uygulama Sistemi iken sektörün kendi içerisinde de yenilik- çi uygulama arayışları devam etmektedir. Güneş takip sitemi, yer aldığı konum, Bu uygulamaların en önemlilerinden bi- yılın günü ve günün saatine bağlı olarak risi de Güneş Takip Sistemidir. Gezegeni- hesaplanan Şekil 3’teki açıları kullanarak mize ulaşan Güneş ışınlarının geliş açısı, takip işlemini gerçekleştirmektedir. He- mevsimsel eğime (deklinasyon açısı), bu- saplamalar belli aralıklarla tekrarlanarak lunulan enleme (enlem açısı) ve dünyanın en uygun pozisyonun korunması sağlan- dönme hareketine bağlı olarak değişmek- maktadır. Diziler hem otonom olarak tedir. Takip sistemleri, bu değişiklikleri çalışabilecek şekilde hem de ana birim- dikkate alarak daha fazla elektrik enerjisi den gönderilebilecek komutlara uyacak üretilmesini sağlamaktadır. şekilde tasarlanmıştır. Rüzgâr hızının ve kar yağışının belirli seviyeleri aşması durumunda hesaplanan pozisyon yerine Şekil 1. Enlem Açısı () ve Deklinasyon Açısı (δ) Güneş takip sistemlerinde PV paneller, Şekil 3. Zenit Açısı (ψ), Yükseklik açısı (α) ve Azimut sabit bir eğimle yerleştirilmek yerine gü- açısı (γ) neşin konumuna göre eğimini otonom olarak ayarlayan bir düzeneğin üzerine yerleştirilir. Güneşin tam olarak takip edilebilmesi için iki eksen üzerinden eğim ayarı yapılması gerekir: doğu-batı ve güney-kuzey. Ancak, maliyet ve büyük 36

SARIENERJİ ARGE Güneş Takip Sistemi Lokasyona ve zamana bağlı olarak yapılan astronomik hesaplamalarla takip yapan Tek Eksenli Güneş Takip Sisteminin elektronik kart tasarımı ve yazılımları Gumbel Group bünyesinde gerçekleştirilmiştir. önceden tanımlanan pozisyonlar tercih Güneş takip sistemlerinde takip işlemi- tamamen kendi bünyemizde geliştirdiği- edilmektedir. Sistem tarafından tüm di- nin gerçekçi olması ve sabit sistemlere miz, yerlilik oranı yüksek, büyük ölçekli zilerin pozisyon kayıtları tutulmaktadır göre daha fazla enerji üretilebilmesi için güneş takip sistemimiz sağladığı verim- ve tutulan kayıtlara internet üzerinden fazlaca matematiksel hesaplamalar yapıl- lilikle sektörde ilgi görmektedir, enerji erişilebilmektedir. malı ve mikrodenetleyici tabanlı sistem- üretim sahalarında yerini almıştır. Günün erken ve geç saatlerindeki ta- ler kullanılmalıdır. Buna rağmen mali- kip işlemi sırasında, güneş ışınlarının yetlerinde sabit sistemlere göre aşırı bir dik olarak gelmesi (doğal olarak) tercih fazlalık oluşmamaktadır. edildiğinde, ön dizideki paneller arka Ülkemizin yer aldığı coğrafi konumda, dizilerdeki panelleri gölgelemektedir. tek eksenli (doğu-batı) takip sistemleri Backtracking (geriyi gözeten) uygulama- sabit sistemlere göre yüzde 20-25 daha sı ile, çok sayıda panelin gölgede kalması fazla enerji üretebilmektedir. Çift eksen- yerine tüm panellerin biraz düşük açılı li takip sistemlerinde ise ek olarak yüzde ışınım alması tercih edilerek daha fazla 4-6 oranında bir artış daha oluşmaktadır. enerji üretimi sağlanmaktadır (Şekil 4). Ancak, bu ek artış için yapılması gereken Bu uygulamada, her dizi kendisinden bir yatırım maliyetleri oldukça fazladır. sonraki diziye gölge düşürmeyecek şekil- Gumbel Group olarak, bugüne kadar de eğim açısını otomatik olarak ayarla- olduğu gibi bugün de yenilikleri takip maktadır. konusunda büyük çaba göstermekteyiz ve bu çabaların sonuçlarını da almak- Şekil 4. Backtracking (geriyi gözeten) uygulaması tayız. Grubumuz bünyesinde oluştur- duğumuz Ar-Ge merkezimiz yoğun bir şekilde çalışmalarına devam etmektedir. Algoritmasıyla, yazılımıyla, elektronik kontrol kartlarıyla ve mekanik aksamıyla 37

SAYI 01 | GES’TE DOĞRU BİLİNEN YANLIŞLAR GES’TE DOĞRU BİLİNEN YANLIŞLAR Nurgül Tütüncüoğlu Güneş enerjisi sistemleri, sıcak havalar- Sistem kurulu gücü kadar enerji üretir. da daha çok enerji üretimi yapar. Hayır, bu bilgi yanlıştır. Tesisin lokas- Heran Enerj  Hayır, güneş panelleri sıcaklık ile verim yonu, panellerin eğim ve yönü, sistemde İş Geliştirme Uzmanı kaybetmektedir. Aynı şekilde inverterle- kullanılan ürünlerin özelliklerine göre [email protected] rin çıkış gücü de belli sıcaklık üzerinde ortaya çıkan spesik (özgül) üretim değe- düşüş göstermektedir. ri ile üretilecek enerji miktarı öngörü- lebilir. Her A sınıfı güneş paneli aynı standartta mıdır? Panellerin teste tabi tutulması ne de- Hayır, A sınıf tanımı üreticiden üreticiye mektir? farklılık göstermektedir. Üretim tesisleri, kendi kalite standart- larına uygun olarak hattında ürettiği Tesisin her bir noktasına panel yerleşimi ürünleri, kalite ve üretim süreci içeri- yapılırsa, sistem daha çok enerji ürete- sinde kendisi test etmektedir. Ancak cektir. panellerin teste tabi tutulmasından kas- Hayır, bu bilgi tam olarak doğru değildir. tımız üreticinin kendi testleri değildir. Tesisin gölgelenme faktörleri göz önüne Bağımsız bir kuruluşun ürünleri test alınarak yerleşim yapılmalıdır, güneş al- etmesidir. mayan paneller üretim yapmayacaktır. Güneş enerjisi sistemleri, sürekli bakım gerektiren, sürekli arıza çıkaran sistem- lerdir. Hayır, güneş enerjisi sistemleri, ehil el- lerde kurulduysa çok ilgi isteyen sistem- ler değildir. Sürekli bir arıza-bakım per- soneli bulundurmanız gerekmez. 38

SARIENERJİ Bağımsız test laboratuvarlarına en fazla panel test ettiren Türk EPC firmasıyız Kaliteden ödün vermeyi hiç düşünmedik. Bu nedenle kurulduğumuz günden itibaren istisnasız tüm kurulumlarımız için panel numunelerini bağımsız test laboratuvarlarında test ettirdik.

SAYI 01 | GÜNEŞ ENERJİSİNEYAKINDAN BİR BAKIŞ GÜNEŞ ENERJİSİNE YAKINDAN BİR BAKIŞ Elifcan Herdem Güneş enerjisi nedir? olarak bilinen bir cam, tamperli cam ile Güneş enerjisinin en basit tanımı kayna- fotovoltatik güneş pillerini birbirine ya- Zafer Koleji 12. Sınıf Öğrencisi ğı güneş olan ısı, parlak ışık veya ışınım pıştırmak için kullanılır. Bu güneş pille- [email protected] enerjisidir. Günümüzde bu ışınım ener- ri üzerindeki kondüktörlerin yardımıyla jisini güneş panelleri kullanarak elektrik birbirine seri bağlanır. Güneş ışınları bu enerjisine çeviriyoruz. Güneşin çekirde- kondüktörlerde elektrik akımına dönüş- ğindeki füzyon süreci ile açığa çıkan bu türülür ve kablolar aracılığıyla sistemden enerjiyi elektrik olarak kullanmak için dışarıya aktarılır. Güneş pillerinin oldu- fotovoltatik paneller kullanılır. Fotovol- ğu bu katman da ekapsülant yardımı ile tatik panel güneş enerjisini yakalayıp panelin yalıtımını ve optimum bir sıcak- elektrik enerjisine dönüştüren bir mater- lıkta çalışmasını sağlayan yalıtkan pede yaldir. Fotovoltatik kelimesi foton (ışığın (sırt folyosuna) yapıştırılır. Bütün kat- temel birimi) ve volt (elektrikte kullanı- manlar birleştirildikten sonra panelin en lan potansiyel fark birimi) kelimelerinin alt kısmına bir bağlantı kutusu (Junction birleşimi ile oluşmuş ve “ışık elektriği” Box) yerleştirilir. Bağlantı kutusu panelin gibi bir anlam kazanmıştır. kablo bağlantılarını ve bypass diyotunu içerir. Bypass diyotu ise paneldeki güneş pillerinde meydana gelebilecek herhangi bir arıza durumunda kalan güneş pille- rinin elektrik üretimine devam etmesini sağlar. Yani panelin çalışması için önemli bir parçadır. Panellerin Yapısı Kullanım Alanları Paneller temelde altı kattan ve bir adet Temelde güneş enerjisi elektrik üretimi bağlantı kutusundan oluşur. Güneş ışın- için kullanılmaktadır. Yani elektriğe ih- larının ilk temas ettiği katman olan tiyaç duyan her türlü araçta kullanılabi- tamperli cam, ışığın büyük çoğunluğu- lir. Fabrikaların çatılarına veya arazilere nu absorbe etmek için tasarlanmıştır. kurulabileceği gibi evlerin çatılarına da Bu kısmı çevreleyen alüminyum çerçeve kurulabilir. Son zamanlarda sıkça konusu ise hem montaj için gerekli yapıyı oluş- geçen elektrikli arabaların şarj edilme- turur hem de paneli dış darbelerden ko- sinden, sokak lambalarına kadar uzanan rur. Sonrasında ekapsülant ya da eva film geniş bir kullanım alanına sahiptir. 40

SARIENERJİ güçte, 6181000 kilowatt ile 13. sırada yer almaktadır. Kişi başına düşen kurulu güç miktarı ise 0.074 kilowatt’tır. Enerji tüke- timinde ise kişi başına 2 kilowatt saat ile 219 ülke arasında 22. sıradadır. Verilerden de anlaşılabileceği gibi şu anda tüketilen enerjiyi kurulu güç ile sıfırlayamıyoruz. Ancak her birey evinin çatısında 2 ki- lowattlık bir panel sistemi kurarsa, kendi evinin elektriğinden kaynaklanan kar- bon salınımını sıfıra indirebilir. Bu her bireyin çevreyi korumak için atabileceği küçük bir adım olarak görülmeli ve kay- nakların daha verimli kullanılması için bir başlangıç olmalıdır. Günlük hayatta sıkça kullanılan; telefon, luşlar aslında doğadan esinlenilerek hatta bilgisayar, ulaşım araçları, sokak lamba- bazen doğayı taklit ederek yapılmıştır. ları ve ışıklandırma araçları, havalandır- Kuşlara bakılarak uçaklar, yusufçuklara malar, sulama sistemleri güneş enerjisi bakılarak helikopterler, yarasalara bakı- sayesinde daha ucuz ve doğaya zarar ver- larak radar cihazları yapılmıştır. meden kullanılabilir. Bitkilerin güneşi kullanarak fotosentez Güneş Enerjisi ve Çevre ile enerji üretmelerine bakılarak da gü- Yenilenebilir (yeşil) enerji kaynaklarının neş panelleri yapılmış diyebiliriz. Güneş başında gelen güneş enerjisi, kullanımı dünyanın yaşam ve enerji kaynağıdır. Her günbegün artan bir enerji türüdür. Gü- şeyden önce sınırsız enerji sağlayabildiği nümüzde elektrik tüketimi dünya gene- için sürdürülebilir bir enerji kaynağıdır. linde yüzde 29 ile karbon salınımının en Çevreye ve doğaya dost, temiz bir enerji büyük sebeplerinden biridir. Bir bireyin sağlar. Türkiye 49 ülke arasından kurulu karbon ayak izinin yüzde 12’sini de elekt- rik tüketimi oluşturur. Yani elektrik tü- ketimini tamamen yenilenebilir kaynak- lardan yapmak hem birey hem de toplum için küresel ölçekteki çevre problemlerini azaltabilir. Özellikle küresel ısınma, hava kirliliği, su kirliliği ve bunun gibi çevreyi tehdit eden bunca unsur varken kaynak- ları ve üzerinde yaşadığımız bu dünyayı korumak için bir adım atmalı, sürdürüle- bilir enerji kaynaklarına geçiş yapmalıyız. Üzerimizde güneş gibi sınırsız bir enerji kaynağı dururken bu adımı atmak çok da zor olmamalı. Peki Neden Güneş Enerjisi? Etrafımızdaki çoğu teknolojik alet ve bu- 41

SAYI 01 | TÜRKİYE’DE GÜNEŞ ENERJİSİNDE TEŞVİKLER VE UYGULAMALARI TÜRKİYE’DE GÜNEŞ ENERJİSİNDE TEŞVİKLER VE UYGULAMALARI Halit Köseoğlu Türkiye 1,6 MWh/kWp yıllık ulusal or- Lisanssız Elektrik Üretimi talama FV (fotovoltaik) üretim gücüyle Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Gumbel Group dünyanın en zengin güneş potansiyeline Üretim Yönetmeliği ile düzenlenen faali- İç Anadolu Bölge Müdürü sahip ülkelerinden biridir. (Örneğin Al- yet türünde elektrik enerjisi üretebilecek, [email protected] manya‘da bu değer yılda 1,1 MWh/kWp). gerçek veya tüzel kişilerin lisans almadan Alttaki Türkiye haritasında da görülece- ve şirket kurmadan elektrik üretim faali- ği üzere doğuda Kars ilimizden batıda İz- yeti yapmaları sağlanmıştır. mir-Aydın ilimize doğru bir çizgi çektiği- Bu model ile: mizde bu çizginin altında kalan bölgeler ve buradaki illerimiz güneşten elektrik ◆ Elektrik piyasasında, tüketicilerin üretimi açısından en verimli güneşlenme elektrik ihtiyaçlarını tüketim noktasına potansiyeline sahiptir. en yakın kendi üretim tesisinden karşı- laması (öz tüketim modeli) Ülkemizde güneşten elektrik üretimi ◆ Arz güvenliğinin sağlanmasında kü- 5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynak- çük ölçekli üretim tesislerinin de ülke- larının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı miz ekonomisine kazandırılması Kullanımına İlişkin Kanunun 6/A, ayrıca ◆ Dağıtık üretim yöntemi ile elektrik şe- 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu’nun bekesinde iletim/dağıtım maliyetleri ile 14’ üncü maddesi çerçevesinde kanun ve kayıp miktarlarının düşürülmesi amaç- yönetmeliklerle desteklenmiş ve teşvik lanmıştır. edilmiştir. 42

SARIENERJİ Bu kapsamda güneşten elektrik üretimi sağlamamaktaydı. Mayıs 2019 tarihinden ması bedeli değil, elektriğin üretiminden için yürürlükte olan teşvikler ve uygula- itibaren yapılan değişiklikle Türkiye‘nin tüketicilere teslimatına kadar oluşan tüm maları ele alacağız. yeni mahsuplaşma düzenlemesi şebekeye maliyetlerin oluşturduğu bedeldir.) TEŞVİK UYGULAMALARI verilen elektrikle şebekeden talep edilen 1-) İhtiyaç fazlası enerjinin değerlendi- miktarı aylık olarak hesaplamaktadır. ◆ Çatı ve cephesinde güneş elektrik sant- rilmesi Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik rali bulunan kullanıcılara bu dağıtım Elektrik Üretim Yönetmeliği madde 24 Üretim Yönetmeliği Madde 26 altındaki bedeli, Enerji Piyasası Düzenleme Ku- altındaki düzenlemeye göre; düzenlemeye göre; rumunca yıl içerisinde her üç ayda bir Tüketim tesisi ile aynı yerde kurulu üre- Yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı açıklanan Elektrik Faturalarına Esas Ta- tim tesisinde ya da tesislerinde üretile- üretim tesisleri için, üretilerek şebekeye rife Tablolarında “dağıtım bedeli” birim rek her fatura döneminde şebekeye ve- verilen elektrik enerjisi miktarını, bağlan- fiyatı olarak ilan edilen birim fiyattan rilen net elektrik enerjisi, ihtiyaç fazlası tı anlaşmasında belirlenen yere takılan çift teşvik uygulaması gereği 10 yıl boyunca elektrik enerjisi olarak görevli tedarik yönlü ölçüm yapabilen (alış-veriş miktarı- yüzde 50 indirimli olarak hesaplanarak şirketi tarafından (Aydın, Denizli, Muğ- nı ayrı ayrı ölçebilen) sayaç verilerinden uygulanır. la illerinde görevli şirket Aydem Elektrik saatlik bazda tespit eder ve aylık olarak ◆ Ayrıca güneş elektrik santraliniz kendi Perakende Satış AŞ,‘dir.) 26.06.2019 ta- mahsuplaşma yapar. ihtiyacınızın da üzerinde elektrik üret- rihli Resmi Gazetede yayımlanan Ener- Mahsuplaşma: Belirli bir zaman dilimi miş ve dağıtım sistemine de elektrik ji Piyasası Düzenleme Kurulu kararına içinde (30 Gün) gerçekleşen, üretim ve vermişse, bu durumda fazla üreterek göre abone grubuna özgü birim fiyattan, tüketimin birbirinden düşülmesi sonucu sisteme verdiği miktar için hesaplama (Mesken, Ticari, Sanayi, Tarımsal, ve kWh cinsinden net üretim veya net tüke- yapılırken elektrik dağıtım sistemini benzeri) YEKDEM (Yenilenebilir Enerji tim değerinin bulunması işlemidir. kullanımınız karşılığı dağıtım bedeli bu Kaynaklarını Destekleme Mekanizması) Eğer çatı veya cephenize güneş enerji- durumda teşvik uygulaması gereği 10 yıl kapsamında değerlendirilmek üzere on si santrali kurmaya karar verirseniz bu boyunca yüzde 100 indirimli olarak he- yıl (10) süreyle satın alınır. sistemin kurulu gücü en fazla bağlantı saplanır yani sisteme satış yönünde bir Bu süre bölgenizde görevli dağıtım şir- anlaşmasındaki sözleşme gücünüz kadar bedel ödemezsiniz. ketince yapılacak tesisin kabul işlemi olabilir. (Elektrik faturanızda “Anl.Gücü” Aşağıda bu uygulama için örnek bir elekt- akabinde görevli dağıtım şirketi ile yapıl- olarak belirtilen değer) Bu bilgi elektrik rik faturası hesaplama tablosu yer almak- ması gerekli Dağıtım Sistemine Bağlantı dağıtım şirketinden öğrenilebilir. tadır. Yukarıdaki örnek hesaplama tablo- kullanım anlaşmasında belirtilen tarihte Bu sınırlı güçten daha fazlasına ihtiyaç sunu esas alırsak aylık ortalama 530 kW başlar. (Aydın, Denizli ve Muğla illerinde duyulması halinde ise bunu artırmak ama- elektrik tüketimi olan (bugünün birim görevli dağıtım şirketi ADM Elektrik Da- cıyla bölgenizdeki görevli dağıtım şirketi- fiyatları ile aylık 561 TL elektrik fatura gi- ğıtım AŞ’dir.) ne başvurulduğu takdirde gerekli elektrik deri olan) bir abonenin bu ihtiyacına kar- 2-) Aylık mahsuplaşma uygulaması: Aylık tadilat projesi hazırlanabilir ve aboneliği- şılık olarak 7 kW gücünde Bodrum bölge- mahsuplaşma uygulaması güneş enerjisi nizin anlaşma gücü artırılabilir. Çatı veya sinde çatısına kuracağı bir güneş elektrik yatırımlarının geri dönüş süresini önem- cephenizde kendi öz tüketiminiz kadar santrali ile aylık ortalama 685 kW üretimi li bir ölçüde kısaltır. 2019 yılının Mayıs elektrik üreten bir güneş elektrik santra- karşılayacak bir ölçekte bir güneş elektrik ayından önce, Türkiye‘de çatı tipi güneş line sahipseniz elektrik faturanızda sadece santrali kurması yeterli olacaktır. uygulamalarından üretilen ve şebekeye elektrik dağıtım sistemini kullanmanın Yukarıdaki örnek hesaplamada çatısında verilen net elektrik saatlik bazda değer- bedeli olarak hesaplanan bedel (tüketilen güneş tesisi olan bir kullanıcı 10 yıl boyun- lendiriliyordu. Bu sistem, hanelerin gü- aktif enerji miktarı kWh Xdağıtım bedeli) ca ihtiyaç fazlasını şebekeye satmanın ve neş enerjisinden yaptıkları fazla üretimi dağıtım bedelidir. (dağıtım bedeli; yalnız- çatısında güneş santrali olmasının teşvik diğer zaman dilimlerinde kullanmalarına ca faturanın dağıtımı veya sayacın okun- avantajı olan dağıtım bedelini de 10 yıl izin vermediğinden üreticiye bir avantaj boyunca yüzde 50 indirimli olarak kulla- nabilecektir. 43

SAYI 01 | TÜRKİYE’DE GÜNEŞ ENERJİSİNDE TEŞVİKLER VE UYGULAMALARI Aktif Enerji+Dağıtım Bedeli Dağıtım Bedeli kr/kWh Tüketici tipi kr/kWh Tüketici tipi Ticarethane 85,1166 Ticarethane 25,2980 Mesken 64,140 Mesken 24,7423 İKİ KULLANICIYI KARŞILAŞTIRALIM ÇATI GÜNEŞ SANTRALİ OLAN KULLANICI ELEKTRİK NORMAL KULLANICI ELEKTRİK FATURA FATURA HESAPLAMASI HESAPLAMASI Tarife Grubu: Tek Zamanlı Ticari Tarife Grubu: Tek Zamanlı Ticari Enerji Bedeli Birim Fiyat Enerji Bedeli Birim Fiyat 59,8186 Kuruş 59,8186 Dağıtım Bedeli Birim Fiyat Kuruş Dağıtım Bedeli Birim Fiyat 25,298 12,649 Kuruş Tüketim kW Kuruş Tüketim kW 530,00 Üretim kW 530,00 Üretim kW YOK 685,000 Tükettiğini üretmesi karşılığı - -₺ 317,04 Aktif Enerji Tutarı   ₺ 317,04 Aktif Enerji bedelinden yapı- - ₺ 67,04 Dağıtım Bedeli 25,298 ₺ 134,08 lan tasarruf kazancı - ₺ 2,22 Enerji Fonu (yüzde 0,7)   ₺ 2,22 Tükettiğini üretmesi ile yüz- - ₺ 5,87   ₺ 6,34 de 50 dağıtım bedeli indirim - ₺ 15,85 TRT Payı (yüzde 2)   ₺ 15,85 - ₺ 73,53 Belediye Tüketim Vergisi (yüz- teşvik kazancı ) de 5) Enerji Fonu (yüzde 0,7) ka- zancı TRT Payı (yüzde 2) kazancı Belediye Tüketim Vergisi (yüzde 5) kazancı KDV (yüzde 18) Katma değer vergisi matrahından kazancı KDV Matrahı   ₺ 67,04 KDV Matrahı   ₺ 475,53 KDV (yüzde 18)   ₺ 12,07 KDV (yüzde 18)   ₺ 85,60 Fatura Tutarı   ₺ 85,60 Fatura Tutarı   ₺ 561,13 Tüketim fazlası olarak üreti- + ₺ 92,72 lerek sisteme satış kazancı 44

SARIENERJİ Tabloda yer alan vergi, fon türlerinden kafi gelecektir. Sistemin kendisini amor- ◆ Hâlihazırda mevzuatın verdiği teş- ise sistemin ömrü boyunca, ayrıca santra- ti etmesi açısından geri dönüş süresi he- vik uygulamaları ile güneş elektrik lin kendisini amorti etmesinden sonra ka- saplanırken göz önünde bulundurulan ise santrali kurmanın hedefi öz tüketim- lan ömrü boyunca da aktif elektrik tüke- tükettiğiniz kadar üretebiliyor olmanız, dir. GES santrali kurmada ana ölçüt timi için bedel ödemeyecektir. Bu örnek ürettiğiniz kadarı da içinde bulundu- ve hedef, güneş enerjisinden üretilen hesaplamada görüldüğü üzere tüketim ğunuz ayda tüketiyor olmanızdır. Satış elektriğin öz tüketim oranıdır. Kişi- için gerekli olan miktardan fazla elektrik odaklı düşünmek sistemin geri dönüş sü- sel tüketim oranı ne kadar yüksekse, üretilmiş ve şebekeye satış gerçekleşmiştir. resini uzatmaktadır. Buna sebep ise vergi haneler, iş yerleri ürettikleri elekt- Yaz dönemlerinde güneşlenme süresinin türlerinden arınmış baz birim bedelinden riği şebekeye vermek yerine kendi uzun olduğu zamanlarda sisteminiz ihti- ihtiyaç fazlasının satın alınmasıdır. (Bakı- tüketimlerini karşılamak üzere kul- yacınızdan da fazla elektrik üretebilecek nız Tablo 3) lanacak ve enerji faturalarındaki ta- ve şebekeye satış yapacaksınız. Güneşlen- Ev tipi, iş yeri ya da tarımsal sulama, gü- sarrufun daha fazla olmasını ve siste- me süresinin daha kısa olduğu kış ayların- neş enerjisine yönelik ilgiyi etkileyen üç min geri dönüş süresini kısaltamayı da ise üretiminiz nispeten daha az olacağı ana etken olarak görülmektedir: Enerji sağlayacaktır. Sistemin satış odaklı için şebekeden elektrik satın alacaksınız. faturalarında tasarruf, devletin finansal düşünülmesi durumunda geri dönüş Yıllık bazda toplam tüketim ihtiyacını- desteği ve teşvikleri ve bunun yanında süresi uzamaktadır. Devletin alış tari- za cevap verecek ölçekte öz tüketiminize teknolojiye bağlı maliyet azalışı ile ger- fesi vergi fon KDV gibi olmayacağın- yetecek optimum güçte GES kurmanız çekleşir. dan baz birim fiyattan hesaplanması sebebiyledir. 45

SAYI 01 | TÜRKİYE’DE GÜNEŞ ENERJİSİNDE TEŞVİKLER VE UYGULAMALARI ◆ Bir diğer önemli ölçüt ise toplam 115,58) göz önüne alınırsa aynı tüketim GÜNEŞ ENERJİ SANTRALLERİ İLE elektrik tüketimidir. Bir hanenin yıl- miktarına sahip abone bugün 561,13 TL İLGİLİ DİĞER DESTEK VE lık tüketimi ne kadar yüksekse, güneş olan fatura için 6 yıl sonra 1209,68 TL TEŞVİKLER enerjisine yatırımla elektrik faturala- ödeyecektir. Tarıma Dayalı yatırımlarda yenilene- rında sağlanabilecek tasarruf potansi- bilir kaynaklardan elektrik üreten te- yeli de o derece artacaktır. Bugün güneşten elektrik üretimi sislere hibe desteği Tarım ve Orman ◆ Tasarruf konusunda konut elektrik yapmaya başlamakla hem muh- Bakanlığınca 21 Kasım 2020 tarihli tarifeleri ve tarife enflasyonu gibi çe- temel elektrik birim fiyatlarına resmi gazetede yayımlanan tebliğe şitli varsayımlar öngörülebilir. gelebilecek artışları santralin 35 göre tarımsal faaliyetlere yönelik ya- Bundan 6 yıl önceki 2015 yılı elektrik yıla ulaşan ömrü süresince elekt- pılacak tesislerde elektrik ihtiyacının birim fiyatlarından artış oranlarını ele rik zamlarından vergi ve fonla- gerektirdiği elektrik üretim tesislerine alırsak 2021 yılı itibariyle ticarethanede rından etkilenmeyecek hem de (bu kırsal kalkınma destekleri kapsamında yüzde 115,58 oranında, meskende ise yüz- gün yürürlükte olan mevzuattaki tarıma dayalı ekonomik yatırımların de 62,32 oranında artış olduğu ortadadır. teşviklerden) dağıtım bedeline uy- desteklenmesi hakkındaki tebliğ ile Yukarıdaki Örnek 1 ve Örnek 2 hesapla- gulanan yüzde 50 indirim oranın- hibe destekleri verilmektedir. ma tablosundan aynı miktarda tüketime dan ayrıca ihtiyaç fazlası üretim ◆ Yatırımlarda devlet yardımları hak- sahip bir abonenin 2015 yılında ödeyeceği olması durumunda sisteme 10 yıl kında 2012 yılında alınmış 2012/3305 rakamın 262,01 TL‘den 561,13 TL‘ye yük- boyunca satış yapabilmenin avan- sayılı Bakanlar kurulu kararı ile Güm- seldiği görülmektedir, Önümüzdeki 6 yıl tajından da faydalanabilinecektir. rük vergisi, muafiyeti, Katma Değer içinde de aynı şekilde artış olacağı (yüzde Vergisi (KDV) istisnası uygulanmak- tadır. 46

SARIENERJİ Bu uygulamadan Güneş Enerjisi Yatırım TurSEFF Finansmanı; koşullarına Teşvik Belgesi alınmak suretiyle fayda- göre daha avantajlı finansman desteği lanılabilmektedir. Genel yatırım teşvik sunmakta olan Türkiye Sürdürülebi- belgesi kapsamında (makine ve teçhizat lir Enerji Finansman Programı (Tur- için) KDV muafiyeti, Gümrük vergisi SEFF), kamu ve özel sektör tarafından muafiyetinden faydalanılabilmektedir. uygulanacak “Sürdürülebilir Enerji ve Ayrıca bu hususta 21 Ağustos 2020 tarih- Kaynak Verimliliği” yatırımları için fi- li Resmi Gazetede yayımlanan 2846 sa- nansman sağlamak üzere oluşturulmuş yılı Cumhurbaşkanı kararıyla değişikli- bir programdır. Avrupa Birliği KOBİ ğe gidilmiş “Güneş enerjisinden elektrik tanımına uyan (250’den az çalışanı ve üretimi yatırımlarında; modernizasyon yıllık satış hacmi 50 milyon € veya ak- niteliğindeki yatırımlar, 240 KW altı tif büyüklüğü 43 milyon € altında) iş- kapasitedeki (çatı dâhil) yatırımlar” için letmeler TurSEFF Yenilenebilir Enerji de başvuru yapabilme hakkı tanınmıştır. finansmanından faydalanabilmekte- dir. 47

SAYI 01 | GÜNEŞ ELEKTRİK SANTRALLERİNDE CAPEX VE OPEX MALİYETLERİNDEKİ DEĞİŞİM GÜNEŞ ELEKTRİK SANTRALLERİNDE CAPEX VE OPEX MALİYETLERİNDEKİ DEĞİŞİM Burak Tatar CAPEX maliyetleri yatırım kararı alma bilmesinin önü açılmış oldu. Yatırımcı- aşamasından başlayarak tesisin devreye lara tesisin işletmeye girdiği andan itiba- Heran Enerj alınmasına kadar geçen yatırım sürecin- ren on yıl boyunca dolar bazlı sabit fiyat Genel Müdür deki giderleri ifade eder. Bunların içinde üzerinden alım garantisi fırsatı sunuldu. [email protected] fizibilite çalışması masrafları, başvuru ve Elektriğini güneşten üreten tesisler için izin süreçlerinde ortaya çıkan masraflar, belirlenmiş olan kWh enerji başına 13.3 güneş santrali için gerekli malzemelerin dolar cent fiyat, diğer kaynaklarla karşı- tedariki ve işçilik masrafları, resmi ku- laştırıldığında en yüksek fiyattı. Çünkü rum harçları, danışmanlık, müşavirlik, güneş santrallerinin yatırım maliyetleri denetim ücretleri, şebekeye bağlantı mas- ve yıl boyu üretilecek enerji öngörüleri rafları ve arazi sistemlerinde arazi izinleri göz önüne alındığında, kaynaklar arasın- ile arazide zemin düzenleme çalışmaları- daki bu en yüksek alım fiyatı dahi yeter- nı sıralayabiliriz. Ayrıca finansman des- siz görülüyor, yatırım yapıp yapmamak teği alınıyorsa faiz giderleri de CAPEX konusunda tereddüt oluşturabiliyordu. içinde değerlendirilmektedir. Güneş santrallerinin ilk yatırım maliyet- Ülkemizde lisanssız elektrik üretimine leri de o günlerde epey yüksekti. 2012 ön- yönelik yönetmelik ilk olarak 2012 yılında cesi öngörülen yatırım maliyetleri 2000€ yayınlandı. Bu sayede tüketicilerin bir tü- / kWp mertebesinin dahi üzerindeyken, ketim aboneliğinin enerjisini karşılama- yatırım imkânının oluşmaya başladığı sının ve ihtiyaç fazlası enerjiyi de devletin 2012 sonrası dönemlerde ülkemizdeki ilk alım garantisi ile dağıtım şirketine sata- yatırımlar 1200€ / kWp seviyelerinden yapılmaya başlandı. Güneş panelleri ve inverterler yatırım maliyetinin en büyük kısmını oluşturduğundan bu ürünlerin satış fiyatları global ölçekte euro üzerin- den gerçekleştiği için santrallerin anahtar teslim fiyatları da euro olarak telaffuz ediliyordu. Ancak kısa süre sonra güneş panellerinin satışlarının dolar bazlı yapıl- maya başlamasıyla güneş santrali anahtar teslim fiyatları da dolar olarak zikredil- meye başlandı. Bu süreçte güneş santral- lerinin yatırım maliyetleri de 1200$ / kWp seviyelerine düştü. Yıllar geçtikçe güneş paneli teknolojisin- deki gelişmeler sayesinde güneş paneli ve inverter fiyatları düşmeye başladı. Buna zıt olarak Türk lirasının dolar karşısında 48

SARIENERJİ düzenli olarak değer kaybetmesi gitgide olarak güneş paneli ve inverter haricin- yapı oluşturulduğundan bazı risklerin de düşen yatırım maliyetleri ile Türk lirası deki diğer sistem bileşenlerinde belirgin göze alınması gerekliliği ortaya çıkıyor. karşılığı olarak daha yüksek gelirler elde bir fiyat düşüşü olmadı diyebiliriz. An- Günümüzde çatı üzeri güneş santralle- edilmesine imkân sağladı. Aslında bu du- cak piyasada rekabet şartlarının artması rinin yatırım maliyetleri proje özellikle- rumu enflasyona yenik düşmemek olarak sebebiyle alternatif çözümler geliştirile- rine bağlı olarak MWp (Megawattpeak) da ifade edebiliriz. İlk zamanlarda on yıl- rek ürünlerde fiyat düşüşü sağlanmaya başına 450.000 - 500.000 $ mertebesine ları bulan yatırım geri dönüş süreleri her çalışıldı. Mesela arazi sistemlerinde taşı- inmiş durumdadır. Hatta belirli kalite yeni yatırımda daha da kısalmaya baş- yıcı sistem olarak çoğunlukla alüminyum parametreleri ve denetim mekanizmaları ladı. 2017-2018 yıllarında güneş santrali profiller tercih ediliyordu ancak CAPEX yok sayılırsa bu rakam 400.000 $ seviye- yatırım maliyetleri 1000$ / kWp seviye- maliyetini aşağı çekebilmek için zaman- sine yaklaşabilmektedir. Tabi ki bu du- sinde idi. Güneş panellerinde neredeyse la aynı amaca hizmet eden ve daha ucuz rumda santralin uzun vadede ne kadar 2019 yılına kadar teknolojik anlamda çok olan çelik ürünler daha yaygın kullanıl- performanslı ve sağlıklı çalışacağını ön- hızlı bir ilerleme kaydedilememiş olsa maya başlandı. Tabi ki bu ürünler ucuz görmek da fiyatları çoğunlukla düşüş eğiliminde olmasının yanında bazı teknik dezavan- zor. seyretti. 2019’dan günümüze kadar ise tajlar barındırıyor. Benzer şekilde çatı Arazi üzeri güneş santrallerinin mali- hem teknolojik anlamda ilerleme kay- uygulamalarında taşıyıcı sistem olarak yetleri değişken olabilmektedir. Bunun dedildi hem de fiyat düşüşü devam etti. binanın gövdesine sabitlenen ve çatı üze- en temel sebepleri enerji nakil hattının 2012’lerde panel fiyatları 0,7€ / Wp mer- rinde çift kat profilden oluşan sistemler mesafesinden ve güzergahından kaynaklı tebesindeyken günümüzde yerli panel fi- sıklıkla kullanılıyordu. Ancak bu siste- maliyetler ve arazi kullanım maliyetleri yatları 0,3$ / Wp seviyesinin altına inmiş min çatı uygulamalarında oluşturduğu ile arazi üzerinde yapılması gerekebile- durumda. Hatta ülkemizde güneş panel- maliyet yüksek olunca bu konuda da al- cek zemin düzenleme çalışmalarıdır. lerine gözetim vergisi ve antidamping ternatif çözümler düşünülmeye başlandı. Ortalama olarak küçük ölçekli arazi vergisi uygulanmıyor olsa ithal ürünlere Artık günümüzde en sağlıklı çözüm bu sistemleri için günümüzde MWp (Me- bile bu fiyatın çok daha altında sahip ol- olmasına rağmen rekabetçi olamaması gawattpeak) başına 550.000 - 600.000 $ mak mümkün. sebebiyle mecbur kalınmadıkça kulla- CAPEX maliyeti oluşacağını varsayabili- Benzer şekilde inverter teknolojisinde nılmıyor. Yoğunlukla yalnızca çatı üzeri riz. Tabi ki proje bazlı kurulu güç büyü- de ilerlemeler oldu. İnverter güçlerinde kaplamalara sabitlenen sistemler kulla- dükçe birim fiyatın daha da aşağı ineceği artış sağlanırken maliyetleri de düşürül- nılıyor ve artık yalnızca sabitleme nokta- muhakkaktır. dü. Başlarda 0,2€ / Wp seviyesindeyken larına denk gelecek şekilde küçük parça OPEX maliyetleri, tesisin enerji üreti- bugün itibariyle invertere sahip olma profillerle kullanılıyor. mine başladıktan sonra işletme süresi maliyeti 0,04$ / Wp mertebesinin altına Bu şekilde çatı üzeri güneş santrallerinin boyunca ortaya çıkan giderleri ifade eder. inmiş durumda. Zaman zaman piyasada yatırım maliyetlerinde belirgin bir düşüş arz-talep dengesine bağlı olarak fiyatlar- sağlanıyor ancak bu tercihe bağlı olarak da iniş çıkışlar olmasına rağmen, spesifik binanın gövdesinden bağımsız çalışan bir 49

SAYI 01 | GÜNEŞ ELEKTRİK SANTRALLERİNDE CAPEX VE OPEX MALİYETLERİNDEKİ DEĞİŞİM Bu kapsamda; arızalara müdahale hiz- verimli çalışmasını sürdürebilmesi için detaylı analizler yapılarak hataların hızlı metlerini, bakım hizmetlerini, yedek par- termal kontrollerinin düzenli yapılarak tespit edilmesi sağlandı. Başka bir işlet- ça stok maliyetini, sigorta masraflarını uyumsuzlukların ortadan kaldırılması me süreci konusu olan kirlenmeye karşı ve tercihe bağlı olarak teknik personel gerekmektedir. Santraller her ne kadar temizlik için de durum farklı değil. Baş- masrafı ile güvenlik masraflarını değer- sorunsuz bir şekilde çalışma hayatına larda insan gücüyle sağlanan panel yüzey- lendirebiliriz. Dağıtım ve iletim şebeke- başlamış olsa da zamanla ortam şartlarına lerinin temizlenmesi işi bu amaca yönelik si kullanıldığı için ödenen bedeller de maruz kaldığından birtakım verim kayıp- robotların geliştirilmesi ile hem daha hız- işletme sürecinde ortaya çıkan ciddi bir ları yaşanabilmektedir. Termal kontrol- lı hem daha ucuz halledilir hale geldi. maliyet kalemidir. İşletme döneminde lerle bunları tespit edip gerekli önlemleri Dijitalleşmenin sağladığı imkânlar saye- oluşan en büyük maliyet insan odaklı ça- almak mümkündür. sinde işletme maliyetlerinde de zamanla lışmalar için yapılan harcamalar olarak Örneğin montajdan kaynaklanan hatalar düşüş yaşandı. 2012’lerde işletme maliyet- ortaya çıkıyor. Bunun en belirgin örneği ile zamanla gevşemeler olabilir ve elekt- leri MWp başına yıllık 20.000$ civarın- güvenliktir. Belirli sayıda güvenlik perso- riksel ark riski ortaya çıkabilir. Kurulum dayken bugün 6.000$ civarına bu hizmet nelinin vardiyalı olarak 7/24 sahada bu- sürecinde tespit edilememiş mikroçatlak- alınabilmektedir. lundurulması özellikle düşük kapasiteli lar hava şartlarına maruz kalarak daha Global ölçekte güneş santralleri çok ön- santrallerde ciddi bir maliyet oluşturur. büyük boyutlara ulaşabilir hatta hücre- ceden yapılmasına rağmen ülkemizde ya- Bu durumu avantajlı hale getirebilmek lerde ölü bölgeler oluşabilir. Bu durum da sal olarak mevzuatla birlikte 2012’den beri için ya aynı alanda daha büyük santraller sistemde uyumsuzluğa, doğal olarak da yapılabilir olması sebebiyle 2012’den gü- oluşturuldu ya da farklı yatırımcılar bir kayıplara sebep olabilir. Bu gibi durumla- nümüze kadar olan sürecin değerlendir- araya gelerek aynı bölgede daha büyük rı etkilerini tespit edebilmek için sahada mesini yaptık. Görülüyor ki CAPEX ve yatırımlar ortaya koyarak güvenliği ortak termal kameralar kullanılır. Daha önce- OPEX maliyetlerinde o günden bu yana kullanımla sağlama yoluna gittiler. Hatta den bu kameraları personeller manuel yüzde 60 - 70 civarında düşüş baş göster- bazı yatırımcılar dağıtık santrallerinin olarak kullanıyor ve alınan görüntülerin miş. Günümüzde yüzlerce MW büyüklü- güvenliğini canlı güvenlikle çözmek ye- analizleri ofiste göz yordamıyla yapılı- ğünde güneşten elektrik üreten santral rine, daha nitelikli, analiz yapabilen ka- yordu. Bu durum hem daha uzun vakit projeleri hayata geçiyor. Hatta ülkemizde meralara yatırım yaparak çözmeyi tercih alıyor hem insanla yapıldığı için yüksek tamamlandığında büyüklüğü 1300 MW etti. maliyetli oluyor hem de hata payı yüksek olacak bir güneş santralinin yapımı de- 7/24 uzaktan izleme şeklindeki bu çözüm, oluyordu. Artık teknolojik gelişmeler sa- vam ediyor. Global ölçekte bu denli bü- uzun vadede işletme maliyetlerini aşağı yesinde havadan termal tarama yapabi- yük santrallerden üretilecek enerjinin çekmeyi başardı. len drone’lar bu işi yapmaya başladı. Bu satışı için yapılan ihalelerde kWh enerji Güneş panellerinde ve inverterlerde ol- sayede işletme süreci denetimleri daha başına fiyatlar1 dolar cent mertebesi- duğu gibi işletme dönemine yönelik kul- hızlı ve daha düşük maliyetle yapılmaya ne kadar geriledi. Bunun da CAPEX ve lanılan materyallerde de teknolojik iler- başlandı. Benzer şekilde enerji üretimle- OPEX maliyetlerinde gelinen noktanın lemeler kaydedildi. Güneş santrallerinin rinin dijital olarak takip edilmesini sağla- bir sonucu olduğunu söyleyebiliriz. yan yazılımların da geliştirilmesiyle daha 50