คู่มือโรงเรียนคุณธรรม

กระบวนการพัฒนา โรงเรยี นคณุ ธรรม ท�ำอยา่ งไรให้ประสบความสำ� เรจ็ ศูนยโ์ รงเรียนคุณธรรม มูลนธิ ยิ วุ สถิรคุณ ���������������.indd 1 11/10/17 10:53 AM

กระบวนการพัฒนาโรงเรียนคุณธรรม ท�ำอย่างไรให้ประสบความสำ� เรจ็ พมิ พ์คร้ังที่ 1 พฤศจิกายน 2560 จำ� นวน 5,000 เลม่ เจา้ ของ ศูนย์โรงเรียนคณุ ธรรม มลู นิธิยวุ สถริ คณุ ทป่ี รึกษา ศาสตราจารยเ์ กยี รติคณุ นพ.เกษม วัฒนชัย ประธานกรรมการมลู นธิ ิยุวสถิรคุณ นายปราโมทย์ โชติมงคล ผูอ้ �ำนวยการศูนย์โรงเรียนคณุ ธรรม มลู นธิ ิยุวสถริ คุณ คณะผู้จดั ท�ำ รองผอู้ ำ� นวยการศนู ย์โรงเรยี นคณุ ธรรม มลู นธิ ยิ วุ สถริ คณุ รองศาสตราจารย์ ปภัสวดี วรี กติ ต ิ ทป่ี รึกษาศนู ย์โรงเรียนคณุ ธรรม มลู นิธิยุวสถิรคุณ นายนพพร สวุ รรณรจุ ิ ผู้ทรงคณุ วุฒศิ นู ย์โรงเรยี นคุณธรรม มูลนิธยิ ุวสถิรคุณ นางวาสนา เลิศศลิ ป ์ ทป่ี รึกษาศูนยโ์ รงเรียนคุณธรรม มลู นธิ ิยวุ สถิรคณุ นางสาวจงกล ทรพั ย์สมบรู ณ์ ท่ีปรึกษาศูนย์โรงเรยี นคุณธรรม มลู นธิ ิยุวสถิรคณุ นางฉลวยลกั ษณ์ สินประเสริฐ นักวชิ าการศนู ยโ์ รงเรียนคุณธรรม มลู นิธยิ วุ สถิรคุณ นางสาวจติ ตมิ า เรอื งเดชสุวรรณ นกั วิชาการศนู ย์โรงเรียนคุณธรรม มูลนิธยิ ุวสถริ คุณ นางสาวชลธชิ า หงษเ์ วียงจนั ทร ์ นักวิชาการศนู ย์โรงเรียนคุณธรรม มลู นิธยิ วุ สถิรคณุ นางสาวมงิ่ มันตกิ สุไลมาน เจ้าหน้าท่ีบริหารงานทั่วไป ศนู ยโ์ รงเรียนคุณธรรม มลู นิธยิ ุวสถริ คุณ นางสาวพิมล ไผต่ ะคุ รปู เลม่ นายวฒั นสินธ์ุ สุวรตั นานนท์ พมิ พ์ท่ ี บรษิ ทั สหมิตรพรน้ิ ตงิ้ แอนด์พับลสิ ช่ิง จำ� กัด ���������������.indd 2 11/10/17 10:53 AM

ค�ำนยิ ม เม่ือเดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ.2555 พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช บรมนาถบพิตร ทรงจัดต้ัง “กองทุนการศึกษา” ให้คณะองคมนตรีจัดหาอาสาสมัครมาช่วยงาน และได้พระราชทาน พระราชประสงคข์ องโครงการวา่ “ใหโ้ รงเรยี นสรา้ งคนดีใหแ้ ก่บ้านเมือง” บัดน้ี กระบวนการดงั กล่าวได้รับการกลา่ วขานวา่ “โรงเรียนคณุ ธรรมจริยธรรม” แต่เรียกกนั ส้ันๆ วา่ “โรงเรยี นคณุ ธรรม” เมอื่ เวลาผา่ นไป ไดม้ กี ารวจิ ยั ประเมนิ ผลโดยนกั วชิ าการดา้ นการศกึ ษา พบวา่ กระบวนการดงั กลา่ วเกดิ ผลดแี กท่ กุ ภาคสว่ นในโรงเรยี น และกระบวนการดงั กลา่ วสามารถนำ� ไปปรบั ใชเ้ พอื่ สรา้ ง “โรงพยาบาลคณุ ธรรม” “บรษิ ัทหรือโรงงานคุณธรรม” “กระทรวงคณุ ธรรม” ฯลฯ ปัญหา คือ อะไรเป็นปจั จัยสู่ความสำ� เร็จ? ปจั จุบันมกี ารถอดบทเรียนเพ่อื ตอบค�ำถามดงั กล่าวดังปรากฏอยใู่ นหนังสือเลม่ น้ี ปญั หาตอ่ ไป คอื ทำ� อย่างไรจงึ จะยัง่ ยืน? ปัญหานีค้ งตอ้ งรอให้ศูนยโ์ รงเรียนคณุ ธรรมถอดบทเรยี นตอ่ ไป ขอขอบคุณทกุ ๆ ท่านทม่ี ีส่วนในกระบวนการสรา้ งคนดีใหแ้ กบ่ า้ นเมอื ง พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยูห่ ัว รัชกาลที่ 9 เคยรบั ส่งั วา่ “การสรา้ งคนดเี ป็นเรอ่ื งท่ียากและยาว แต่ก็ต้องทำ� ขอให้ถือเป็นหน้าท”่ี ขอพวกเรารับใส่เกล้าใส่กระหม่อม ปฏิบัติจนสุดความสามารถ เพ่ือตอบแทนบุญคุณแผ่นดินอันเป็น ท่รี กั ยิง่ ของพวกเราทกุ คน ศาสตราจารยเ์ กียรตคิ ณุ นพ.เกษม วฒั นชยั ประธานกรรมการมลู นธิ ยิ วุ สถริ คณุ ���������������.indd 3 11/10/17 10:53 AM

ค�ำนำ� ตลอด 4 ปีที่ผ่านมา ศนู ย์โรงเรียนคุณธรรม มูลนิธยิ ุวสถิรคุณ ได้จัดอบรมเชงิ ปฏบิ ัติการใหแ้ ก่วทิ ยากร ครูแกนน�ำ นักเรียนแกนน�ำ จัดการศึกษาดูงานแหล่งเรียนรู้ จัดการแลกเปล่ียนเรียนรู้ และจัดสัมมนา ผูท้ รงคณุ วฒุ ิ นเิ ทศอาสา และผ้เู กี่ยวข้องอย่างตอ่ เนอ่ื ง ตลอดจน ลงพน้ื ทีน่ ิเทศติดตามโรงเรียนคณุ ธรรมทอ่ี ยู่ ในความดูแล จ�ำนวน 611 แห่ง ท�ำให้ศูนย์โรงเรียนคุณธรรม มูลนิธิยุวสถิรคุณ ได้รับข้อมูลความรู้เก่ียวกับ กระบวนการพฒั นาโรงเรียนคุณธรรมจำ� นวนมากมายหลายประเดน็ รวมทง้ั ไดร้ บั ฟังปัญหา อุปสรรคในการ ด�ำเนินงาน และ ได้ให้ค�ำแนะน�ำเพ่ือช่วยแก้ไขปัญหา อุปสรรคในการด�ำเนินงานพัฒนาโรงเรียนคุณธรรม ให้ลลุ ว่ งจนประสบความส�ำเร็จ เพอ่ื ใหก้ ารพฒั นาโรงเรยี นคณุ ธรรมมคี วามตอ่ เนอื่ ง และ มคี วามยง่ั ยนื เกดิ ประโยชนต์ อ่ โรงเรยี นทกุ แหง่ ท่กี �ำลังพฒั นาเปน็ โรงเรียนคณุ ธรรม ศนู ยโ์ รงเรยี นคุณธรรมจงึ จดั ท�ำหนังสอื เลม่ นี้ขน้ึ เพ่อื เติมเตม็ ความรู้ความ เขา้ ใจในการนำ� กระบวนการพฒั นาโรงเรยี นคณุ ธรรมไปใชจ้ ริง นายปราโมทย์ โชติมงคล ผอู้ ำ� นวยการศูนย์โรงเรียนคณุ ธรรม มลู นิธยิ วุ สถริ คุณ ���������������.indd 4 11/10/17 10:53 AM

สารบญั กระบวนการพฒั นาโรงเรียนคุณธรรมท�ำอย่างไรใหป้ ระสบความส�ำเรจ็ 7 1. การเกิดข้ึนของโรงเรียนคุณธรรม 7 2. ความสำ� คัญของการพฒั นาโรงเรียนคณุ ธรรม 10 3. หลกั การส�ำคญั ของการพัฒนาโรงเรียนคณุ ธรรม 12 4. กระบวนการพฒั นาโรงเรยี นคุณธรรม 13 กระบวนการพัฒนาโรงเรียนคุณธรรม 17 ขั้นตอนที่ 1 การสรา้ งการรบั รู้ และ การยอมรับ 17 ขั้นตอนที่ 2 การสรา้ งครแู กนน�ำและนกั เรียนแกนนำ� 20 ขั้นตอนที่ 3 การกำ� หนดคุณธรรมอตั ลกั ษณ์ของโรงเรียน 22 ขน้ั ตอนท่ี 4 การก�ำหนดวิธีการบรรลคุ ุณธรรมอตั ลกั ษณ์ของโรงเรียน 27 ขั้นตอนท่ี 5 ลงมอื ปฏบิ ตั เิ พ่อื บรรลุเปา้ หมายการเปล่ยี นแปลง (ตามคณุ ธรรมอัตลกั ษณ์ของโรงเรยี น) 34 ข้ันตอนที่ 6 สรา้ งกลไกการขับเคลื่อนโรงเรียนคุณธรรม 35 5. บทบาทของผบู้ รหิ ารในการขบั เคลอ่ื นโรงเรยี นคณุ ธรรม 46 6. บทบาทของครอบครัวในการพฒั นาโรงเรียนคณุ ธรรม 47 ภาคผนวก 1 สาระความรูเ้ ก่ยี วกบั คณุ ธรรมจริยธรรม 51 ภาคผนวก 2 แนวทางการพิจารณาคณุ ภาพโรงเรียนคุณธรรม 55 แนวทางพจิ ารณาคณุ ภาพโรงเรยี นคณุ ธรรมมลู นธิ ิยวุ สถิรคณุ 59 เอกสารอ้างองิ 69 ���������������.indd 5 11/10/17 10:53 AM

…การท�ำความดีน้ัน โดยมากเป็นการ เดินทวนกระแสความพอใจและความต้องการ ของมนุษย์ จึงท�ำได้ยากและเห็นผลช้า แต่ก็ จ�ำเป็นต้องท�ำ เพราะหาไม่ ความชั่ว ซึ่งท�ำได้ งา่ ยจะเขา้ มาแทนท่ี…. พระบรมราโชวาทของ พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภูมิพลอดุลยเดช บรมนาถบพติ ร  ในพิธีพระราชทานกระบแ่ี ละปริญญาบตั รของโรงเรยี นนายรอ้ ยต�ำรวจ เมือ่ วันที่ 10 มนี าคม 2529 ���������������.indd 6 11/10/17 10:53 AM

กระบวนการพฒั นาโรงเรยี นคุณธรรม ทำ� อยา่ งไรให้ประสบความส�ำเรจ็ 1. การเกิดขนึ้ ของโรงเรียนคณุ ธรรม นบั ตง้ั แต่ กลางปี พ.ศ.2557 ภายใตน้ โยบายและแนวทางการดำ� เนนิ งานของประธานกรรมการมลู นธิ ิ ยวุ สถริ คณุ ศาสตราจารยเ์ กยี รตคิ ณุ นพ.เกษม วฒั นชยั ศนู ยโ์ รงเรยี นคณุ ธรรม มลู นธิ ยิ วุ สถริ คณุ จงึ ไดเ้ รมิ่ ศกึ ษา การพัฒนาโรงเรียนคณุ ธรรมของโรงเรียนบางมูลนากภูมิวทิ ยาคม จงั หวดั พิจติ ร ซ่ึงไดเ้ ริม่ งานพฒั นาคุณธรรม ภายใตก้ ารริเร่มิ ของศาสตราจารยเ์ กยี รตคิ ณุ นพ.เกษม วัฒนชัย เม่ือปี พ.ศ.2553 และศกึ ษาการดำ� เนนิ งาน พัฒนาคุณธรรมของโรงเรียนในโครงการกองทุนการศึกษา ซึ่งได้เร่ิมงานพัฒนาคุณธรรมเมื่อปี พ.ศ.2555 จนสามารถพฒั นาหลกั สตู รฝกึ อบรมวทิ ยากร และหลกั สตู รฝกึ อบรมครแู กนนำ� และนกั เรยี นแกนนำ� จนแลว้ เสรจ็ ในตน้ ปี พ.ศ.2558 ศนู ย์โรงเรยี นคุณธรรม มลู นธิ ิยวุ สถริ คณุ จึงไดเ้ รมิ่ จดั ฝึกอบรมกระบวนการพฒั นาโรงเรยี น คณุ ธรรมตามแนวทางของมลู นธิ ิยุวสถิรคุณ โดยผลติ หนังสอื ชแ้ี จงกระบวนการพฒั นาโรงเรยี นคณุ ธรรม คู่มอื วทิ ยากร พร้อมสือ่ การเรยี นรู้สำ� หรบั วทิ ยากรออกเผยแพร่ จดั ฝึกอบรมวิทยากร ฝกึ อบรมครูแกนน�ำ นักเรียน แกนนำ� จดั ประชมุ ชแ้ี จงสรา้ งความรคู้ วามเขา้ ใจใหแ้ กผ่ บู้ รหิ ารโรงเรยี น พรอ้ มทง้ั ไดเ้ รม่ิ งานนเิ ทศตดิ ตามโรงเรยี น คุณธรรมอย่างเป็นระบบ ในรุ่นแรก มีโรงเรียนอยู่ในความดูแลของศูนย์โรงเรียนคุณธรรม มูลนิธิยุวสถิรคุณ จำ� นวน 131 แหง่ เปน็ โรงเรยี นในโครงการกองทนุ การศกึ ษา จำ� นวน 98 แหง่ และโรงเรยี นรว่ มกบั ศนู ยโ์ รงเรยี น คณุ ธรรม มลู นธิ ยิ วุ สถริ คณุ จ�ำนวน 33 แห่ง ปจั จบุ ัน มีโรงเรียนในความดูแล จำ� นวน 611 แหง่ เป็นโรงเรียน ในโครงการกองทนุ การศกึ ษาจำ� นวน 144 แหง่ โรงเรยี นในโครงการประชารฐั ของกระทรวงศกึ ษาธกิ ารจำ� นวน 100 แห่ง วิทยาลัยในสังกัดส�ำนักงานคณะกรรมการการอาชีวศึกษา จ�ำนวน 60 แห่ง โรงเรียนในสังกัด ���������������.indd 7 11/10/17 10:53 AM

กรุงเทพมหานครจ�ำนวน 10 แห่ง และโรงเรยี นรว่ มกบั ศนู ย์โรงเรยี นคณุ ธรรม มูลนิธยิ วุ สถริ คุณ จำ� นวน 297 แห่ง โรงเรียนเหล่าน้ีถือว่าเป็นตัวแทนของโรงเรียนในโครงการต่างๆ ท่ีมีส่วนร่วมในการปรับปรุงพัฒนา กระบวนการพฒั นาโรงเรยี นคุณธรรมให้เหมาะสมและสะดวกในการน�ำไปปฏิบตั ิจรงิ จากปี พ.ศ.2555 ทีพ่ ระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู ิพลอดุลยเดช บรมนาถบพติ ร ทรงมพี ระราช กระแสรบั สง่ั พระราชทานใหแ้ กค่ ณะองคมนตรี ในการจดั ตงั้ “กองทนุ การศกึ ษา” โดยไดพ้ ระราชทานพระราช ทรพั ย์ส่วนพระองค์ เพอ่ื ดำ� เนนิ งานในกองทนุ และ ทรงมีพระราชประสงค์วา่ “ใหโ้ รงเรยี นสรา้ งคนดีใหบ้ า้ น เมอื ง” โดยไดพ้ ระราชทานหลกั 3 ประการในเรอื่ งครูและนักเรยี น ดังนี้ “ใหค้ รูรักเด็ก และเด็กรักคร ู ให้ครสู อนใหเ้ ดก็ มนี ำ้� ใจต่อเพ่อื น ไมใ่ ห้แข่งขันกัน แต่ใหแ้ ข่งกับตวั เอง และให้เด็กทเ่ี รียนเก่งชว่ ยสอนเพอื่ นทเ่ี รียนช้ากว่า ให้ครูจัดกิจกรรมใหน้ ักเรียนทำ� ร่วมกัน เพ่อื ให้เห็นคณุ ค่าของความสามัคค”ี จนกระทง่ั ในปี พ.ศ.2557 ส�ำนกั งานทรพั ยส์ ินส่วนพระมหากษตั รยิ ์ จึงจัดตง้ั “มูลนิธิยวุ สถริ คุณ” ข้ึน ประกอบด้วย ศูนย์สถานศึกษาพอเพียง ศูนย์จิตวิทยาการศึกษา และ ศูนย์โรงเรียนคุณธรรม เพื่อสนอง พระราชประสงค์ในการขยายผลโรงเรยี นคุณธรรม และ การสรา้ งคนดีให้บ้านเมอื ง การดำ� เนินงานท่ีผ่านมา ศูนย์โรงเรียนคุณธรรม มูลนิธิยุวสถิรคุณ (มยส.) พบว่า ระบบนิเทศติดตาม โรงเรียนคุณธรรมเป็นปัจจัยความส�ำเร็จของการพัฒนาโรงเรียนคุณธรรมตามแนวทางมูลนิธิยุวสถิรคุณ หลกั การสำ� คญั ในการนเิ ทศตดิ ตามโรงเรยี นคณุ ธรรม คอื มงุ่ ใหโ้ รงเรยี นสามารถปฏบิ ตั ติ ามกระบวนการพฒั นา โรงเรียนคุณธรรมจนประสบความส�ำเร็จ สามารถเปล่ียนแปลงพฤติกรรมของนักเรียนไปในทิศทางท่ีดีขึ้นได้ 8 ศนู ย์โรงเรยี นคุณธรรม มูลนธิ ิยุวสถิรคุณ 11/10/17 10:53 AM ���������������.indd 8

โดยมีนเิ ทศอาสาซง่ึ ทกุ คนเปน็ ผู้ทรงคณุ วฒุ ิท่ีเกษยี ณอายรุ าชการ และ มจี ิตอาสาเขา้ มาชว่ ยมูลนธิ ิยวุ สถิรคุณ ในการนเิ ทศติดตามโรงเรยี น จำ� นวน 611 แหง่ ทั่วประเทศ ท�ำหนา้ ที่ให้ค�ำปรกึ ษา คำ� แนะนำ� ชว่ ยแก้ไขปัญหา และ แนะนำ� แนวปฏิบตั ใิ ห้บรรลผุ ลส�ำเร็จตามทีโ่ รงเรียนตงั้ เป้าหมายไว้ รวมทั้ง ได้รวบรวมข้อมลู ของโรงเรยี น คณุ ธรรม กระบวนการพฒั นาโรงเรียนคุณธรรม และ โครงงานคณุ ธรรมท่ีดีเดน่ กิจกรรมทม่ี ปี ัญหา กจิ กรรม ที่ควรปรับปรงุ ซ่งึ ศนู ยโ์ รงเรยี นคณุ ธรรม มูลนธิ ยิ ุวสถิรคุณ ได้นำ� ขอ้ มลู ท่มี ีคณุ ค่าเหล่าน้มี าวิเคราะหส์ งั เคราะห์ และน�ำไปปรับปรุงกระบวนการพัฒนาโรงเรียนคุณธรรมให้เหมาะสมยิ่งข้ึน ตลอดช่วงเวลาปฏิบัติงานน้ี ศูนย์โรงเรียนคุณธรรมได้จัดสัมมนาผู้ทรงคุณวุฒิ วิทยากร ครูแกนน�ำ ผู้บริหารสถานศึกษา นักเรียนแกนน�ำ เปน็ ระยะๆ เพอื่ ติดตามการนำ� กระบวนการไปปฏิบตั ิจรงิ และขอความคดิ เห็นเพม่ิ เตมิ เพือ่ ความกระชับและ ชัดเจนในการน�ำกระบวนการพัฒนาโรงเรียนคุณธรรมตามแนวทางของมูลนิธิยุวสถิรคุณไปใช้จริง นอกจากน้ี ศนู ยโ์ รงเรยี นคณุ ธรรม ยงั ไดจ้ ดั ใหม้ กี ารประเมนิ กระบวนการพฒั นาโรงเรยี นคณุ ธรรม ประเมนิ โครงการตดิ ตาม การนิเทศของนิเทศอาสาโรงเรียนคุณธรรม และการประเมินความพึงพอใจของโรงเรียน โดยผู้ทรงคุณวุฒิ ภายนอกซ่ึงไมม่ สี ่วนไดเ้ สยี กับมลู นธิ ิยุวสถิรคณุ ตลอดช่วงเวลา 4 ปีท่ีผ่านมา ศูนย์โรงเรียนคุณธรรม (มยส.) ได้รวบรวมประเด็นปัญหาในการน�ำ กระบวนการพฒั นาโรงเรยี นคณุ ธรรมไปปฏบิ ตั จิ รงิ ตลอดจนไดร้ วบรวมการสะทอ้ นความตอ้ งการของโรงเรยี น และต้นสังกัด บางโอกาสได้แนะน�ำแนวค�ำตอบเพ่ือความกระจ่างในการน�ำกระบวนการไปใช้ แต่ไม่สามารถ ท�ำได้อย่างทั่วถึง ศูนย์โรงเรียนคุณธรรม มยส. จึงรวบรวมและจัดพิมพ์เผยแพร่ เพ่ือให้กระบวนการพัฒนา โรงเรียนคุณธรรมตามแนวทางของ มยส. มีความกระจ่างชัด สามารถน�ำไปปฏิบัติได้จริง และเกิดประโยชน์ อย่างแท้จรงิ แก่นักเรยี น ครู ผูบ้ รหิ าร และ โรงเรียน ���������������.indd 9 กระบวนการพฒั นาโรงเรียนคณุ ธรรมท�ำอย่างไรให้ประสบความส�ำเรจ็ 9 11/10/17 10:53 AM

อน่งึ ค�ำว่า “โรงเรียนคุณธรรม” ในหนงั สอื น้ี ให้หมายรวมถงึ “สถานศกึ ษาทกุ ประเภทที่พฒั นาเป็น สถานศึกษาคุณธรรม” 2. ความส�ำคญั ของการพัฒนาโรงเรียนคณุ ธรรม การจดั การศกึ ษาให้แก่เยาวชนในปัจจุบัน เป็นไปตามนโยบายและแผนของประเทศ ได้แก่ 1. หลกั สูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พ.ศ.2551 ไดก้ ำ� หนดคณุ ลกั ษณะอันพงึ ประสงคข์ อง นกั เรียนไว้ 8 ประการ ไดแ้ ก่ 1.รักชาติ ศาสน์ กษัตริย์ 2.ซอ่ื สัตยส์ ุจริต 3.มวี ินัย 4.ใฝเ่ รยี นรู้ 5.อย่อู ย่างพอเพียง 6.มุ่งม่ันในการทํางาน 7.รักความเป็นไทย และ 8.มีจิตสาธารณะ ซ่ึงโรงเรียนทุกแห่งต้องจัดการเรียนรู้ให้ ครอบคลมุ คณุ ลักษณะทั้ง 8 ประการข้างตน้ 2. แผนพฒั นาเศรษฐกจิ และสงั คมแห่งชาติ ฉบบั ท่ี 12 (พ.ศ.2560-2564) ในแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับที่ 12 ก�ำหนดวัตถุประสงค์ มุ่งให้มีการวาง รากฐานใหค้ นไทยเปน็ คนท่ีสมบูรณ์ มคี ุณธรรม จรยิ ธรรม และจากการวเิ คราะหส์ ถานการณแ์ ละแนวโน้มของ สงั คมไทย พบวา่ คนไทยสว่ นใหญย่ งั มปี ญั หาดา้ นคณุ ธรรมจรยิ ธรรม เชน่ ความมวี นิ ยั ความซอ่ื สตั ยส์ จุ รติ และ จติ สาธารณะ จากการสะท้อนปัญหาของนักเรียนและครู พบว่า ในปัจจุบันนักเรียนยังมีพฤติกรรมท่ีไม่พึง ประสงคอ์ ย่บู างประการ เชน่ 2.1 พฤติกรรมขาดวินัย เช่น มาสาย หนีเรียน แต่งกายไม่ถูกระเบียบ ใช้โทรศัพท์มือถือผิด กาลเทศะ ไมใ่ สห่ มวกกันน็อค 10 ศนู ย์โรงเรยี นคุณธรรม มลู นธิ ยิ ุวสถิรคุณ 11/10/17 10:53 AM ���������������.indd 10

2.2 พฤติกรรมขาดความเป็นระเบียบเรียบร้อย เช่น เข้าแถว-เดินแถวไม่เป็นระเบียบ ไม่มี สัมมาคารวะ พูดคำ� หยาบ 2.3 พฤติกรรมขาดความรับผิดชอบ เช่น ไมต่ ้งั ใจเรยี น ลอกการบา้ น ไมส่ ่งการบา้ น ติด 0 ร. มส. ไม่ปดิ นำ้� -ไฟหลงั ใช้ ไม่รกั ษาความสะอาดในโรงเรยี น ขาดจติ ส�ำนึกสาธารณะ 2.4 พฤตกิ รรมขาดความซ่ือสัตย์สุจริต เช่น ลกั ขโมย พูดโกหก ทุจริตการสอบ เกบ็ ของไดไ้ มส่ ่ง คืน 2.5 พฤติกรรมเส่ียง / ก้าวร้าว เช่น สูบบุหรี่ ด่ืมเหล้า เล่นการพนัน ทะเลาะวิวาท ติดเกม ฟ่มุ เฟอื ย ท�ำลายทรัพยส์ นิ ของสว่ นรวม ขม่ ข่รู งั แกเพ่อื น-รนุ่ น้อง ต้งั ครรภ์ระหว่างเรียน 3. แผนการศึกษาแหง่ ชาติ พ.ศ.2560–2579 ไดก้ �ำหนดวตั ถุประสงค์ไว้ 4 ประการ ได้แก่ 3.1 เพือ่ พฒั นาคนไทยให้เปน็ พลเมืองดี 3.2 เพ่อื พัฒนาสงั คมไทยใหเ้ ปน็ สงั คมแห่งการเรยี นรู้ และคุณธรรมจริยธรรม ร้รู ักสามัคคี และ รว่ มผนึกก�ำลังมงุ่ สู่การพัฒนาประเทศอย่างยง่ั ยนื 3.3 เพ่อื พฒั นาระบบและกระบวนการจดั การศึกษาท่ีมคี ุณภาพและประสิทธิภาพ 3.4 เพอ่ื นำ� ประเทศไทยก้าวข้ามกับดักประเทศทม่ี รี ายได้ปานกลางและความเหลอ่ื มล้ำ� ภายใน ประเทศลดลง 4. รฐั ธรรมนูญแหง่ ราชอาณาจกั รไทย ฉบบั ปัจจุบัน ได้ระบไุ วใ้ นมาตรา 54 วา่ การศึกษาทั้งปวง ต้องมุ่งพฒั นาผู้เรียนใหเ้ ป็นคนดี หรือแม้แต่รฐั บาลปจั จบุ นั กย็ งั มนี โยบายที่จะจดั ให้มกี ารปฏริ ูปการศกึ ษาและ การเรียนรู้ เพือ่ สรา้ งคุณภาพของคนไทยให้เป็นคนดี มีคุณธรรม เป็นตน้ ���������������.indd 11 กระบวนการพฒั นาโรงเรยี นคุณธรรมท�ำอยา่ งไรใหป้ ระสบความส�ำเร็จ 11 11/10/17 10:53 AM

จากข้อมูลเหล่านี้ จึงเป็นเหตุผลเบ้ืองต้นท่ีโรงเรียนจ�ำเป็นต้องพัฒนาเป็นโรงเรียนคุณธรรมตาม 11/10/17 10:53 AM วธิ กี ารท่ีโรงเรยี นสนใจและเลือกใช้ และท่ีส�ำคัญ พระบรมราโชบายด้านการศึกษาของสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมหาวชิราลงกรณ บดนิ ทรเทพยวรางกรู ที่ว่า การศึกษาต้องม่งุ สรา้ งพน้ื ฐานให้แก่ผู้เรียน 4 ดา้ น ไดแ้ ก่ 1. มที ศั นคตทิ ่ถี ูกตอ้ งต่อบา้ นเมอื ง 2. มพี ้ืนฐานชวี ติ ทมี่ ัน่ คง – มีคณุ ธรรม 3. มงี านท�ำ – มีอาชพี 4. เปน็ พลเมืองดี แนวปฏิบตั ใิ นเร่อื ง “การมีพ้ืนฐานชวี ติ ทมี่ ่นั คง – มคี ณุ ธรรม” ได้แก่ 1. รู้จกั แยกแยะ ผิด-ชอบ ช่ัว-ดี 2. ปฏบิ ตั แิ ตส่ ่ิงทดี่ ีงาม 3. ปฏเิ สธสง่ิ ท่ผี ดิ สิง่ ท่ชี ่วั 4. ช่วยกนั สร้างคนดีให้บ้านเมอื ง 3. หลกั การส�ำคัญของการพัฒนาโรงเรียนคุณธรรม กระบวนการพฒั นาโรงเรยี นคณุ ธรรมตามแนวทางของ มยส. ไดก้ ำ� หนดหลกั การสำ� คญั ไว้ 4 ประการ เพอ่ื มุ่งใหโ้ รงเรียนประสบผลสำ� เรจ็ และเกดิ ความยั่งยืนในการพัฒนาคุณธรรมในโรงเรยี น นกั เรียนจะเติบโตไป พร้อมกับมีอุปนิสัยท่ีดีงามติดตัวไปตลอด ดังพระราชประสงค์ของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพล อดุลยเดช บรมนาถบพติ ร ท่ีวา่ “ช่วยกันสรา้ งคนดใี หบ้ า้ นเมอื ง” โดยมีหลักการดงั น้ี 12 ศูนย์โรงเรียนคณุ ธรรม มูลนิธยิ วุ สถริ คณุ ���������������.indd 12

1. เป็นกระบวนการที่ตอ้ งทำ� ทัง้ โรงเรยี น (ผู้บริหาร ครู นักเรียน) และผู้มสี ว่ นไดเ้ สยี 2. ให้ความส�ำคัญกับการเปล่ียนแปลงพฤติกรรมของนักเรียนเป็นหลัก การด�ำเนินงานตาม กระบวนการนจี้ งึ ทำ� จากลา่ งขนึ้ บน (Bottom Up) เปน็ การพจิ ารณานำ� ความสนใจความตอ้ งการจากระดบั ลา่ ง ขึน้ มาเป็นระดับนโยบายของโรงเรียน 3. โรงเรียนต้องท�ำอย่างมีส่วนร่วม ให้โอกาสทุกคนมีส่วนร่วมในการปฏิบัติงานพัฒนาโรงเรียน คุณธรรม 4. โรงเรียนตอ้ งทำ� กิจกรรมพัฒนาคณุ ธรรมอย่างต่อเนอื่ ง สมำ่� เสมอ พยายามผนวกไวใ้ นการเรียน รู้ทกุ ประเภทของโรงเรยี น 4. กระบวนการพัฒนาโรงเรียนคณุ ธรรม ขั้นตอนที่ 1 การสร้างการรบั รู้ และ การยอมรบั ข้ันตอนท่ี 2 การสร้างครแู กนน�ำและนกั เรียนแกนน�ำ ขั้นตอนท่ี 3 การกำ� หนดคณุ ธรรมอัตลกั ษณ์ของโรงเรยี น ขน้ั ตอนท่ี 4 การกำ� หนดวิธบี รรลุคุณธรรมอัตลักษณข์ องโรงเรยี น ขั้นตอนที่ 4.1 การจัดท�ำโครงงานคณุ ธรรม ขั้นตอนท่ี 4.2 การเป็นแบบอยา่ งที่ดีซ่งึ กันและกัน ข้ันตอนท่ี 4.3 การจดั สภาพแวดลอ้ มทเ่ี อ้อื ต่อการพฒั นาคุณธรรม ขั้นตอนท่ี 4.4 การบูรณาการคุณธรรมในการจดั การเรยี นรู้ ���������������.indd 13 กระบวนการพัฒนาโรงเรียนคณุ ธรรมทำ� อย่างไรใหป้ ระสบความส�ำเร็จ 13 11/10/17 10:53 AM

ขั้นตอนท่ี 5 ลงมอื ปฏบิ ตั ิเพือ่ บรรลเุ ป้าหมายการเปล่ียนแปลง (คุณธรรมอัตลกั ษณ์) ขั้นตอนที่ 6 สรา้ งกลไกการขบั เคลอ่ื นโรงเรยี นคุณธรรม ขน้ั ตอนที่ 6.1 การวางแผน ขน้ั ตอนท่ี 6.2 การสร้างการมีสว่ นร่วม ขน้ั ตอนที่ 6.3 การส่งเสริมสนับสนนุ และเสริมแรง ข้ันตอนท่ี 6.4 การนเิ ทศตดิ ตาม ข้นั ตอนที่ 6.5 การแลกเปลย่ี นเรียนรู้ ขั้นตอนที่ 6.6 การประเมนิ ผล ขัน้ ตอนท่ี 6.7 การถอดบทเรยี น ข้ันตอนท่ี 6.8 การประชาสัมพนั ธ์ 14 ศูนย์โรงเรียนคุณธรรม มลู นธิ ยิ วุ สถริ คุณ 11/10/17 10:53 AM ���������������.indd 14

ช่วยกันสร้างคนดีให้บา้ นเมือง การสรา งการรับรูแ ละการยอมรับ ���������������.indd 15 ภาพโมเดล กระบวนการพัฒนาโรงเรียนคุณธรรม กระบวนการพฒั นาโรงเรียนคุณธรรมทำ� อย่างไรใหป้ ระสบความสำ� เรจ็ 15 11/10/17 10:53 AM

...คณุ ธรรมข้อหนึง่ ... ที่ยังมอี ยอู่ ยา่ งบริบูรณ์ในจิตใจของคนไทย กค็ อื ... “การให”้ การใหน้ .ี้ ..ไมว่ า่ จะใหส้ ิง่ ใด แกผ่ ู้ใด โดยสถานใด ก็ตาม เปน็ สงิ่ ท่พี งึ ประสงคอ์ ย่างย่ิง เพราะเป็นเคร่ืองประสานไมตรอี ยา่ งสำ� คญั ระหวา่ งบุคคลกบั บคุ คลและให้สังคม มคี วามมน่ั คงเปน็ ปกึ แผน่ ดว้ ยสามัคคีธรรม… พระราชดำ� รัสของ พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมพิ ลอดุลยเดช บรมนาถบพติ ร เนื่องในโอกาสวนั ขน้ึ ปใี หม่ 31 ธันวาคม 2545 ���������������.indd 16 11/10/17 10:53 AM

กระบวนการพฒั นา โรงเรียนคุณธรรม ขัน้ ตอนที่ 1 การสร้างการรับรู้ และ การยอมรับ การสรา้ งการรับรู้เป็นขั้นตอนแรกของกระบวนการพฒั นาโรงเรยี นคณุ ธรรม จดั วา่ เปน็ ข้นั ตอนทส่ี ำ� คญั มาก เพราะการพัฒนาโรงเรยี นคุณธรรมตามแนวทางของมูลนธิ ยิ วุ สถิรคณุ ต้องทำ� ท้ังโรงเรยี น ดังน้ัน จ�ำเป็น ตอ้ งใหท้ กุ คนเขา้ ใจกระบวนการพฒั นาโรงเรยี นคณุ ธรรม เขา้ ใจใหก้ ระจา่ งในวธิ กี ารทำ� สว่ นเนอ้ื หาสาระในการ ปรบั ปรงุ หรอื สรา้ งเสรมิ พฤตกิ รรมนกั เรยี นและผเู้ กยี่ วขอ้ งในโรงเรยี นเปน็ ไปตามความตอ้ งการของแตล่ ะโรงเรยี น ซ่ึงจะแตกต่างกันตามบรบิ ท สภาพแวดลอ้ ม นโยบาย วสิ ัยทศั น์ การบริหารจัดการโรงเรียน และ ความต้ังใจ จรงิ และการมสี ว่ นรว่ มของทกุ คนในโรงเรยี น ประการสำ� คญั ในการสอื่ สารเพอื่ สรา้ งการรบั รแู้ ละการยอมรบั นนั้ ควรช้ีให้เห็นถึงความจ�ำเป็นในการพัฒนาคุณธรรม และผลดีที่จะเกิดจากการพัฒนาโรงเรียนคุณธรรม ทั้งผลดีทจี่ ะเกดิ กบั นักเรียน ครู ผบู้ รหิ ารโรงเรียน และ ชุมชน วธิ ีการ 1. โรงเรียนควรจัดให้มีการประชุมร่วมกันระหว่างผู้บริหาร ครู-อาจารย์ นักเรียน ผู้มีส่วนได้เสียและ ผเู้ กย่ี วขอ้ งอื่นๆ เพ่อื สร้างความตระหนกั และ ความเขา้ ใจเรือ่ งโรงเรียนคุณธรรม และสมัครใจร่วมกัน ด�ำเนนิ งานพฒั นาโรงเรยี นคณุ ธรรมใหป้ ระสบความสำ� เรจ็ โดยนอ้ มนำ� ศาสตรพ์ ระราชา “เขา้ ใจ เขา้ ถงึ และพฒั นา” ของ พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช บรมนาถบพติ ร มาใชซ้ งึ่ หลกั “เขา้ ใจ เขา้ ถงึ และพฒั นา” นี้ ���������������.indd 17 11/10/17 10:53 AM

พระองค์ใช้เป็นหลักการทรงงานของพระองค์ในการช่วยเหลือประชาชนในเร่ืองต่างๆ ทรงศึกษาให้เข้าใจ ความเดือดร้อนของประชาชนอย่างแท้จริง เสด็จพระราชด�ำเนินไปถึงพ้ืนท่ีจริงเพ่ือทรงฟังจากปากของ ประชาชน และทรงใหค้ วามสำ� คญั กบั การสรา้ งการรบั รแู้ ละยอมรบั ของประชาชนเปน็ อยา่ งมาก ทรงอธบิ ายให้ ประชาชนเข้าใจผลท่ีคาดว่าจะเกิดข้ึนอีกด้วย ดังน้ัน ในการพัฒนาโรงเรียนคุณธรรม ศาสตร์เร่ือง “เข้าใจ” จึงต้องเข้าใจจุดมุ่งหมายของโรงเรียน ต้องเข้าใจกระบวนการพัฒนาโรงเรียนคุณธรรมตามแนวทางมูลนิธิ ยวุ สถริ คุณอย่างชัดเจน ศาสตรเ์ รือ่ ง “เข้าถงึ ” คอื การเขา้ ถงึ ข้อมูลส�ำคญั ของโรงเรียน สภาพทเ่ี ปน็ ความจรงิ ของโรงเรียน ครู นักเรียน และ ผ้ปู กครอง ฯลฯ ศาสตรเ์ รื่อง “พฒั นา” คือ การลงมือปฏิบัติตามแนวทางทไี่ ด้ ศกึ ษามาและอาจด�ำเนินการต่อยอดเปน็ นวตั กรรมขึน้ โดยต้องชีแ้ จงอธบิ ายให้ครู นกั เรยี น และผ้มู สี ่วนได้เสีย กับโรงเรียนได้รับรู้แนวทางด�ำเนินงาน แผนปฏิบัติของโรงเรียน และผลท่ีคาดว่าจะเกิดขึ้น เพ่ือให้ทุกคนเกิด ความตระหนกั และยอมรับในการร่วมมือกันพฒั นาโรงเรยี นคุณธรรม เพื่อความสุขของทกุ คนในโรงเรียน 2. โรงเรยี นควรกระตุน้ การสร้างการรับรตู้ ลอดเวลา ต้ังแต่เรมิ่ ต้นชแ้ี จงกระบวนการดำ� เนินการพัฒนา โรงเรยี นคณุ ธรรมใหท้ กุ คนรบั รู้ และใหด้ ำ� เนนิ การอยา่ งตอ่ เนอ่ื ง ใหท้ กุ คนรบั ทราบนโยบาย เปา้ หมายทโ่ี รงเรยี น จะรว่ มกันดำ� เนนิ การพฒั นาโรงเรียนคณุ ธรรมอย่างตอ่ เน่อื ง และผลทค่ี าดวา่ จะเกิดขึ้น โดยใช้การสื่อสารดว้ ย วธิ กี ารและช่องทางทีห่ ลากหลาย ท้ังในแนวดิ่ง แนวนอน และแนวไขว้ (ความสัมพนั ธต์ า่ งกลมุ่ กนั ) การส่อื สาร ทั้งแบบเป็นทางการและไมเ่ ป็นทางการ ให้ท�ำอยา่ งต่อเน่ือง เป็นระยะๆ อยา่ งสมำ่� เสมอ โดยเน้น ให้ขอ้ มูลที่ แสดงให้เห็นถงึ คณุ คา่ ความสำ� คัญและประโยชนท์ ่ีเกดิ กบั นกั เรียน ครู ผู้บรหิ าร และชมุ ชน เช่น 18 ศูนย์โรงเรยี นคณุ ธรรม มลู นิธยิ ุวสถิรคุณ 11/10/17 10:53 AM ���������������.indd 18

2.1 จดั ใหม้ ีการประชมุ ทุกภาคส่วน ท้ังผบู้ รหิ าร ครู เจ้าหน้าที่ นกั เรยี น นักศกึ ษา คณะกรรมการ สถานศึกษา ผู้ปกครอง และชี้แจงกระบวนการด�ำเนินการพัฒนาโรงเรียนเข้าสู่โรงเรียนคุณธรรม ให้ชี้แจง อยา่ งตอ่ เนอื่ ง ทงั้ ในการประชมุ ประจำ� เดอื น หรอื ประชมุ วาระอน่ื ๆ อยา่ งสมำ�่ เสมอ เชน่ ประชมุ คณะกรรมการ สถานศึกษา ประชมุ ผู้ปกครอง ปฐมนิเทศนกั เรยี น นักศึกษา ประชมุ วางแผนการด�ำเนนิ งานโครงการโรงเรียน คณุ ธรรม เป็นต้น 2.2 กิจกรรมเข้าแถวหน้าเสาธงทุกเช้า มอบหมายให้ครูพูดเร่ืองคุณธรรม หรือมีกิจกรรมให้ นกั เรียน นักศกึ ษา นำ� เสนอความก้าวหน้าของโครงงานทม่ี งุ่ บรรลคุ ณุ ธรรมอัตลักษณข์ องโรงเรียน 2.3 ประชาสัมพันธ์ให้นักเรียน นักศึกษา ได้ทราบการด�ำเนินงานของโรงเรียนด้วยวิธีการต่างๆ อย่างสม่�ำเสมอ เช่น กิจกรรมหน้าเสาธง เสียงตามสาย ทำ� ป้ายประชาสัมพันธ์ในสถานศึกษา ทำ� ป้ายนิเทศ ต้นไม้พูดได้ เป็นตน้ 3. ปลูกฝังจติ สำ� นึก โดยการน้อมน�ำพระราชด�ำรัส ภาพ เร่ืองราว พระราชกรณียกิจ ศาสตร์พระราชา หลกั การทรงงานของพระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช บรมนาถบพติ ร มาถา่ ยทอดใหบ้ คุ ลากร ทุกภาคส่วน รวมท้ังนักเรียน นักศึกษา เพ่ือให้ตระหนักถึงพระราชประสงค์ในการ “ช่วยกันสร้างคนดีให้ บ้านเมอื ง” และ นำ� มาใชเ้ ป็นแบบอยา่ งในการดำ� เนินชีวติ ประจ�ำวัน 4. สร้างความตระหนัก โดยช้ีแจงหน้าท่ีความรับผิดชอบที่โรงเรียนต้องด�ำเนินงานพัฒนาคุณธรรมให้ เยาวชนไทยตามรฐั ธรรมนญู นโยบายรฐั บาล นโยบายกระทรวงศกึ ษาธกิ าร การประกนั คณุ ภาพการศกึ ษา และ สร้างภาพลกั ษณ์ท่ดี ีขององคก์ ร ���������������.indd 19 กระบวนการพฒั นาโรงเรยี นคุณธรรมทำ� อย่างไรให้ประสบความสำ� เรจ็ 19 11/10/17 10:53 AM

5. ใชก้ ารสอื่ สารแบบไมเ่ ปน็ ทางการ (ทางออ้ ม) เชน่ สอ่ื สารผา่ นครแู กนนำ� นกั เรยี นแกนนำ� ยกเหตกุ ารณ์ ตัวอยา่ ง เชน่ เลา่ เรอื่ งเกณฑ์การรับคนเข้าทำ� งานและการให้คนออกจากงานขององคก์ รตา่ งๆ วา่ ตอ่ ให้เก่งแค่ ไหน แต่ถา้ นสิ ยั ไม่ดี ก็ไมม่ ีใครต้องการใหท้ ำ� งานดว้ ย เปน็ ต้น 6. ควรแทรกการสรา้ งการรบั รแู้ ละตระหนกั ในการดำ� เนนิ งานอยา่ งมคี ณุ ภาพไวใ้ นทกุ ขน้ั ตอนของงาน โดยค�ำนึงถึงระยะเวลาท่ีเหมาะสม ภาระงานของผู้รับผิดชอบ และจัดประเมินความก้าวหน้าของงานเป็น ระยะๆเพื่อน�ำข้อมูลมาเป็นตัวอย่างเหตุผลของการสร้างความตระหนักในการปฏิบัติงานให้บรรลุเป้าหมาย ซง่ึ จะเปน็ การกระตุ้นให้ผู้ที่ทำ� งานตน่ื ตัว เข้าใจกระบวนการท�ำงานชัดเจนและให้ความร่วมมือมากย่งิ ขนึ้ 7. ศกึ ษาดงู านแหลง่ เรยี นรโู้ รงเรยี นคณุ ธรรม เพอ่ื ใหม้ ปี ระสบการณใ์ นพนื้ ทจี่ รงิ จะชว่ ยสรา้ งความเขา้ ใจ ความตระหนักและแรงบันดาลใจเพ่มิ ข้นึ ได ้ 8. สร้างการรับรู้ให้แก่บคุ คลภายนอก (ผูป้ กครอง ชมุ ชน เขตพน้ื ท่ี) โดยเชญิ ผูป้ กครองเขา้ มามสี ว่ นร่วม โครงการโรงเรยี นคณุ ธรรม ประชาสมั พนั ธโ์ ครงการโรงเรยี นคณุ ธรรมทกุ ครง้ั ในการประชมุ ระดบั จงั หวดั เปน็ ตน้ ขั้นตอนที่ 2 การสร้างครแู กนนำ� และนักเรียนแกนนำ� ผู้บริหารโรงเรียนต้องให้ความส�ำคัญกับการคัดเลือกแกนน�ำ ให้ม่ันใจว่าเม่ือแกนน�ำได้รับการอบรม กระบวนการพัฒนาโรงเรียนคุณธรรมตามแนวทางของ มยส. แล้ว จะสามารถท�ำหน้าที่แกนน�ำได้อย่างดี แกนน�ำจะเป็นท้ังครูวิทยากรของโรงเรียน เพ่ือจัดอบรมเพื่อนครู และนักเรียนแกนน�ำ และเป็นทีมงาน ของโรงเรียน ท่ีช่วยให้การด�ำเนินงานตามกระบวนการพัฒนาโรงเรียนคุณธรรมส�ำเร็จตามเป้าประสงค์ของ โรงเรียนได้ 20 ศูนยโ์ รงเรยี นคุณธรรม มูลนิธิยุวสถิรคุณ 11/10/17 10:53 AM ���������������.indd 20

วิธกี าร 1. ผู้บริหารโรงเรยี นควรพจิ ารณาความเหมาะสมของผูท้ ่ีจะรับคัดเลอื กเป็นแกนน�ำ และเมอ่ื แกนน�ำได้ รับการอบรมตามหลักสูตรของมูลนิธิยุวสถิรคุณแล้ว ต้องมอบหมายงาน ให้โอกาสในการปฏิบัติงานตามที่ได้ รบั การอบรมมา มกี ารพฒั นาความรู้ ความสามารถและทกั ษะในการปฏบิ ตั งิ านตามความจำ� เปน็ เพม่ิ เตมิ ไดร้ บั การเสรมิ แรงเชิงบวก และกำ� ลังใจในการท�ำงานจากผู้บริหาร ร่วมวางแผนปฏบิ ตั ิงาน ประเมนิ ความกา้ วหน้า ของงานในแตล่ ะชว่ ง และประเมินผลงานร่วมกนั การได้รบั มอบหมายงานซึ่งเปน็ นโยบายส�ำคัญของโรงเรยี น ทต่ี อ้ งการดำ� เนนิ งานใหบ้ รรลวุ ตั ถปุ ระสงค์ ถอื วา่ เปน็ การไดร้ บั เกยี รติ ไดร้ บั การยอมรบั จากผบู้ รหิ าร และ เพอื่ น ร่วมงาน จึงเป็นกลไกในการพฒั นาแกนน�ำอย่างต่อเน่อื ง ชว่ ยใหง้ านพัฒนาโรงเรยี นคุณธรรมประสบผลส�ำเร็จ 2. การคดั เลือกแกนนำ� ควรพิจารณาจากผู้ที่มภี าวะผ้นู ำ� มที ัศนคตทิ ด่ี ตี อ่ การพฒั นาคุณธรรม มีมนษุ ย์ สัมพนั ธ์ เปน็ แบบอย่างท่ีดี และสมาชกิ ในโรงเรยี นใหก้ ารยอมรับ 3. พยายามสรา้ งทมี ทำ� งานพฒั นาคณุ ธรรมของโรงเรยี นใหก้ วา้ งขวาง แบง่ ภาระรบั ผดิ ชอบงานใหท้ ว่ั ถงึ สร้างการมีส่วนร่วม และผูบ้ ริหารต้องตดิ ตามให้ค�ำปรึกษาแนะนำ� และ เสรมิ แรงอย่างสม่�ำเสมอ 4. เตรียมสร้างแกนน�ำรุ่นต่อไป เพ่ือส่งต่อภารกิจการพัฒนาโรงเรียนคุณธรรมไปยังรุ่นต่อรุ่นอย่าง ตอ่ เน่ือง 5. นักเรียนแกนน�ำควรแสวงหาโอกาสในการปฏิบัติงาน เพ่ือพัฒนาตนเองด้านคุณธรรมอยู่เสมอ ควรพฒั นาความรคู้ วามสามารถ และสรา้ งแรงจงู ใจใหต้ นเองในการเขา้ รว่ มงาน ประเมนิ ความกา้ วหนา้ ของงาน ที่ได้ปฏิบัติ สร้างทีมท�ำงานให้เข้มแข็ง แบ่งภาระรับผิดชอบงานให้ท่ัวถึง ส่งต่อภารกิจให้แกนน�ำรุ่นต่อไป และรว่ มแสดงผลงานความส�ำเรจ็ เพือ่ สร้างความภาคภมู ใิ จให้โรงเรยี น ���������������.indd 21 กระบวนการพฒั นาโรงเรียนคุณธรรมทำ� อยา่ งไรให้ประสบความส�ำเรจ็ 21 11/10/17 10:53 AM

ข้นั ตอนท่ี 3 การก�ำหนดคณุ ธรรมอตั ลักษณ์ของโรงเรียน คุณธรรมอัตลักษณ์ที่สามารถน�ำไปแก้ปัญหาในโรงเรียนได้จริง จะต้องได้มาจากการประชุมระดม ความคิดของแตล่ ะกลุ่มบุคคล ไดแ้ ก่ กลุ่มนักเรยี น กลุม่ ครู และกลมุ่ ผูบ้ รหิ าร ทุกกลมุ่ มุ่งแกไ้ ขประเดน็ ปัญหา ทก่ี ลมุ่ ไดค้ น้ พบจากการระดมความคดิ คณุ ธรรมอตั ลกั ษณจ์ งึ ประกอบดว้ ย คณุ ธรรมเปา้ หมายของโรงเรยี นและ พฤติกรรมบ่งชี้เชิงบวกของท้ัง 3 ฝ่าย (นักเรียน ครู ผู้บริหาร) หลักส�ำคัญของการก�ำหนดคุณธรรม อตั ลกั ษณ์ของโรงเรยี นคณุ ธรรม คอื การแปลงคณุ ธรรมเปา้ หมายให้เปน็ จรยิ ธรรมหรอื พฤตกิ รรมบ่งช้เี ชงิ บวก กระบวนการพัฒนาโรงเรียนคุณธรรมตามแนวทาง มยส. จึงใช้ตารางคุณธรรมอัตลักษณ์เป็นเครื่องมือแสดง เป้าหมายในการปฏบิ ตั ิงานเพือ่ พัฒนาโรงเรียนคณุ ธรรม การก�ำหนดพฤติกรรมบ่งช้ีเชิงบวกต้องมีความชัดเจนสอดคล้องกับปัญหา สามารถน�ำไปปฏิบัติได้จริง และ ประเมินผลการเปล่ียนแปลงได้ ประการส�ำคัญ ต้องมุ่งแก้ไขปัญหาของนักเรียนเพื่อช่วยเปลี่ยนแปลง พฤตกิ รรมของนกั เรยี นเปน็ หลกั โดยมคี ณุ ธรรมเปา้ หมายเปน็ ตวั กำ� กบั ทศิ ทางการปฏบิ ตั พิ ฤตกิ รรมบง่ ชเ้ี ชงิ บวก กรณโี รงเรยี นมีความร่วมมอื กบั ชมุ ชน หนว่ ยงานภาครัฐ ภาคเอกชน โรงเรียนสามารถเชญิ มาร่วมการ ระดมความคิดได้ เพอื่ ให้งานพัฒนาคณุ ธรรมขยายความมสี ่วนร่วมมากยิ่งขนึ้ วิธีการ 1. จดั ประชมุ ระดมความคิดเฉพาะกลมุ่ กลุ่มครู กลมุ่ นักเรียน และ กลุ่มผู้บริหาร เพอ่ื คน้ หาคณุ ธรรม เปา้ หมาย และพฤติกรรมบ่งชเี้ ชงิ บวกของแต่ละกลุม่ 2. ในการระดมสมองเพื่อคน้ หา “พฤตกิ รรมบ่งช้ีเชิงบวก” จะพจิ ารณาจากปัญหาส�ำคัญของโรงเรยี น ท่ตี ้องการแก้ไข หรอื พิจารณาจากพฤติกรรมบง่ ชีเ้ ชงิ บวกที่ตอ้ งการส่งเสริมใหเ้ กดิ ขนึ้ ในโรงเรียน และก�ำหนด 22 ศูนยโ์ รงเรยี นคุณธรรม มลู นธิ ยิ ุวสถริ คณุ 11/10/17 10:53 AM ���������������.indd 22

“คณุ ธรรมเปา้ หมาย” เชน่ ความซอื่ สตั ย์ ความมวี นิ ยั ความรบั ผดิ ชอบ เปน็ ตน้ คณุ ธรรมเปา้ หมายทมี่ กี ารระบุ พฤติกรรมบ่งชี้เชิงบวกไวด้ ว้ ย จะเรียกรวมว่า “คุณธรรมอตั ลกั ษณ”์ โรงเรียนอาจกำ� หนดคุณธรรมเป้าหมาย ไว้ 3 ประการ/รอบปี เพอื่ ความกระชบั ในการปฏบิ ตั โิ ครงงานคณุ ธรรมใหบ้ รรลเุ ปา้ หมาย และ ประเมนิ ผลสำ� เรจ็ ไดส้ ะดวก ชว่ ยใหเ้ ห็นภาพการเปลีย่ นแปลงพฤตกิ รรมของนกั เรียนชัดเจนง่ายมากข้นึ คณุ ลกั ษณะของพฤตกิ รรมบง่ ชเ้ี ชงิ บวก ควรมี ดงั นี้ 1) สอดคลอ้ งกบั คณุ ธรรมเปา้ หมาย 2) พฤตกิ รรม ต้องมคี วามช้ีเฉพาะให้ชดั เจน 3) พฤตกิ รรมต้องสอดคล้องกบั ปัญหาทค่ี น้ พบ 4) พฤติกรรมตอ้ งน�ำไปปฏบิ ตั ิ ได้จริง และ 5) พฤติกรรมต้องสามารถวดั และประเมินผลได้ วธิ ีการการกำ� หนดพฤติกรรมบ่งชีเ้ ชิงบวก ดงั นี้ 1) ระดมความคิดโดยแต่ละกลุ่มแยกกันท�ำ 2) ก�ำหนดจากปัญหาและสาเหตุ 3) จัดล�ำดับความ ส�ำคัญของปัญหา 4) เลอื กปัญหาที่ส�ำคัญทีส่ ดุ มาจำ� นวนหนง่ึ 5) ก�ำหนดพฤติกรรมบ่งช้ีเชิงบวกทต่ี ้องการให้ เกิดข้ึนและมคี วามสอดคล้องกับปญั หาและสาเหตุ 3. เมอื่ จัดประชุมระดมความคดิ ครบทกุ กลมุ่ แลว้ ให้ผ้แู ทนกลมุ่ ผบู้ รหิ าร ผ้แู ทนกลุ่มครู และผูแ้ ทนกลุม่ นกั เรยี น นำ� คณุ ธรรมเปา้ หมายและพฤตกิ รรมบง่ ชเี้ ชงิ บวกของทง้ั 3 ฝา่ ยมาพจิ ารณารว่ มกนั ในกรณที ค่ี ณุ ธรรม เป้าหมายมคี วามสอดคลอ้ งตรงกนั ทง้ั 3 กลมุ่ ให้จัดท�ำตารางคณุ ธรรมอัตลกั ษณข์ องโรงเรยี นไดเ้ ลย “ตารางคุณธรรมอัตลักษณ์” หมายถึง การระบุพฤติกรรมบ่งช้ีเชิงบวกของคุณธรรมเป้าหมายแต่ละ ด้านท่ีโรงเรียนได้คัดเลือกไว้แล้ว โดยจ�ำแนกตามกลุ่มเป้าหมาย เช่น กลุ่มผู้บริหารโรงเรียน กลุ่มครู และ กลมุ่ นกั เรยี น เพอื่ ใหแ้ ตล่ ะกลมุ่ ทราบวา่ ตอ้ งปฏบิ ตั ติ นอยา่ งไรบา้ งในแตล่ ะดา้ น เชน่ ความซอื่ สตั ยข์ องครู ไดแ้ ก่ ไม่เบยี ดเบยี นเวลาราชการ เขา้ สอนตรงเวลา ความซ่ือสตั ยข์ องนกั เรยี น ไดแ้ ก่ การไมล่ อกการบ้าน เปน็ ต้น ���������������.indd 23 กระบวนการพฒั นาโรงเรยี นคุณธรรมท�ำอย่างไรให้ประสบความส�ำเร็จ 23 11/10/17 10:53 AM

เมอ่ื สรปุ คณุ ธรรมอัตลกั ษณข์ องโรงเรียนได้แลว้ ให้จดั ทำ� ตารางคุณธรรมอตั ลักษณ์ แล้วประกาศให้ทุก ฝ่ายรับทราบและด�ำเนินการให้บรรลุพฤติกรรมบง่ ชีเ้ ชงิ บวกที่ก�ำหนดไว้ ตัวอยา่ ง ตวั อย่างตารางคุณธรรมอตั ลักษณ์ คณุ ธรรมเปา้ หมาย พฤตกิ รรมบง่ ช้ีเชิงบวก ความซ่อื สัตย์ ความมวี ินัย ผู้บริหาร ครู นกั เรยี น ความพอเพียง จัดซือ้ -จัดจ้าง โปร่งใส ปฏิบตั งิ านของโรงเรยี นอยา่ ง ทำ�การบา้ นด้วยตนเอง เตม็ เวลา ตรงตอ่ เวลา - เอาใจใส่การสอน - มาโรงเรยี นทนั - ส่งงานตามกำ�หนดเวลา - ทิง้ ขยะเป็นท่ี - แตง่ กายถูกระเบยี บ ใชจ้ ่ายประหยดั ใชจ้ า่ ยประหยัด ใช้จา่ ยประหยัด 4. ในกรณที ค่ี ณุ ธรรมเปา้ หมายของนกั เรยี นไมต่ รงกบั คณุ ธรรมเปา้ หมายของกลมุ่ ครู และกลมุ่ ผบู้ รหิ าร ให้เลือกคุณธรรมเป้าหมายของนักเรียนเป็นคุณธรรมเป้าหมายของโรงเรียน และให้ผู้บริหารและครูก�ำหนด พฤตกิ รรมบง่ ชเ้ี ชงิ บวกของผบู้ รหิ ารและครขู นึ้ ใหม่ (โดยค�ำนงึ ถงึ ปัญหาและสาเหตขุ องครู และผู้บรหิ าร) เพอื่ บรรลเุ ปา้ หมายในการมงุ่ เปลยี่ นแปลงพฤตกิ รรมของนกั เรยี นเปน็ หลกั 24 ศนู ยโ์ รงเรยี นคุณธรรม มูลนิธยิ วุ สถิรคณุ 11/10/17 10:53 AM ���������������.indd 24

ตัวอยา่ งคุณธรรมเป้าหมาย คณุ ธรรมเป้าหมาย ผบู้ รหิ าร ครู นกั เรยี น ความมีวนิ ยั ความซ่อื สัตย์ ความซอื่ สัตย์ ความรบั ผดิ ชอบ จิตอาสา ความพอเพยี ง ความพอเพียง จิตอาสา ความรบั ผิดชอบ หมายเหตุ พจิ ารณาจากคณุ ธรรมเปา้ หมายของนักเรยี นเปน็ หลกั อยา่ งไรกต็ าม ควรใหน้ กั เรยี นไดม้ สี ว่ นรว่ มจนกวา่ จะไดม้ าเปน็ ตารางคณุ ธรรมอตั ลกั ษณข์ องโรงเรยี น กรณี คุณธรรมเปา้ หมายท่ีได้ซ�้ำกนั มากทสี่ ดุ ให้จัดเป็นเร่ืองเร่งดว่ นท่ตี ้องรีบดำ� เนินการแก้ไขเปน็ ล�ำดบั แรก และจดั ตามลำ� ดบั จนครบ 3 คณุ ธรรม 5. การประชมุ คน้ หาคณุ ธรรมอตั ลกั ษณข์ องกลุ่มผู้บรหิ าร ควรคำ� นงึ ถึงขนาดของสถานศึกษา เชน่ กล่มุ ผู้บริหารของสถานศึกษาขนาดเล็กและขนาดกลาง จะหมายถึง ผู้อ�ำนวยการและรองผู้อ�ำนวยการหรอื ครทู ำ� หนา้ ทร่ี อง/ผชู้ ว่ ยผอู้ ำ� นวยการ ส่วนผูบ้ ริหารสถานศกึ ษาขนาดใหญ่ หมายถึง ผอู้ ำ� นวยการ รองผูอ้ �ำนวยการ ครู ทำ� หนา้ ทรี่ อง/ผชู้ ว่ ยผอู้ ำ� นวยการ และหวั หนา้ กลุ่มสาระวิชา/แผนกวิชา เปน็ ต้น 6. ในรอบหน่ึงปี ผลจากการลงมือปฏิบตั จิ ริงในการเลอื กท�ำเพียง 3 คณุ ธรรมเป้าหมาย จะสามารถให้ ผลครอบคลุมคุณธรรม 8 ประการของหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพ้ืนฐาน พ.ศ. 2551 ได้ ด้วยเหตุท่ี หลักสูตรแกนกลางการศกึ ษาขนั้ พืน้ ฐาน พ.ศ. 2551 กำ� หนดคณุ ลกั ษณะพึงประสงค์ของนกั เรียนไว้ 8 ประการ เพื่อให้นักเรียนสามารถอยู่ร่วมกับผู้อื่นได้อย่างมีความสุข ในฐานะพลเมืองไทยและพลเมืองโลก ได้แก่ ���������������.indd 25 กระบวนการพฒั นาโรงเรียนคุณธรรมท�ำอย่างไรใหป้ ระสบความส�ำเรจ็ 25 11/10/17 10:53 AM

1) รกั ชาติ ศาสน์ กษตั รยิ ์ 2) ซอ่ื สัตยส์ จุ ริต 3) มวี นิ ยั 4) ใฝเ่ รียนรู้ 5) อย่อู ยา่ งพอเพยี ง 6) ม่งุ มั่นในการท�ำงาน 7) รักความเปน็ ไทย และ 8) มีจติ สาธารณะ การพัฒนาโรงเรียนคุณธรรมตามแนวทาง มยส.ก็มจี ุดมงุ่ หมาย เช่นเดียวกัน การจัดกิจกรรมในโรงเรียนเพื่อให้นักเรียนบรรลุคุณลักษณะพึงประสงค์ยังคงจัดตามปกติตาม ความตอ้ งการของโรงเรยี น เพยี งแตว่ ธิ กี ารพฒั นาโรงเรยี นคณุ ธรรม มยส.จะแนะนำ� ใหก้ ำ� หนดเปา้ หมายคณุ ธรรม เพยี งปีละ 3 เรื่อง ซง่ึ จะตอ้ งมอี งค์ประกอบครบถ้วน ไดแ้ ก่ 1) มคี ุณธรรมเปา้ หมายและพฤตกิ รรมบง่ ช้เี ชิงบวก ครบทัง้ 3 คณุ ธรรม 2) มโี ครงงานคณุ ธรรมเป็นเครื่องมือเพื่อบรรลคุ ุณธรรมเป้าหมายที่ก�ำหนด และ 3) มีการ กำ� หนดตวั ชว้ี ดั เพอื่ ประเมนิ ผลการเปลยี่ นแปลงพฤตกิ รรม การเปลยี่ นแปลงทเ่ี กดิ ขน้ึ ในโรงเรยี นจากการทำ� ครบ ทั้งสามคุณธรรม จะส่งผลท�ำให้เกิดการเปล่ียนแปลงเก่ียวกับคุณธรรมข้ออื่นๆ ตามมาด้วย เช่น นักเรียนมี ความรับผิดชอบ (เป็นคุณธรรมเป้าหมาย) ส่งการบ้านทุกครั้ง (เป็นพฤติกรรมบ่งช้ีเชิงบวก) จึงท�ำให้ผลการ เรยี นดขี น้ึ (คา่ คะแนนสอบเปน็ ตวั ชวี้ ดั ) โรงเรยี นสามารถวเิ คราะหข์ อ้ มลู การเปลย่ี นแปลงพฤตกิ รรมของนกั เรยี น ได้ว่า นอกจากนักเรยี นจะมคี ุณลกั ษณะเรอ่ื ง “ความรับผิดชอบ” แล้ว นักเรียนยัง “มวี นิ ัย ใฝเ่ รียนรู้ ซอื่ สัตย์ ตอ่ ตนเอง มงุ่ มนั่ ในการทำ� งาน” รวมทง้ั มคี ณุ ธรรมเรอื่ ง “มคี วามกตญั ญ”ู ตอ่ พอ่ แมท่ ส่ี ง่ เสยี เลย้ี งดู ตอ่ ครอู าจารย์ ที่อบรมสงั่ สอน เปน็ ต้น โดยสรุป การทำ� ครบทกุ ขน้ั ตอนองค์ประกอบของทั้ง 3 คณุ ธรรมท่ไี ดก้ �ำหนดเป็นเปา้ หมาย จะสง่ ผลให้ เกดิ การเปลีย่ นแปลงพฤติกรรมของนกั เรยี น อนั จะนำ� ไปส่คู ุณธรรมข้ออน่ื ๆ ทโี่ รงเรยี นต้องการได้ 26 ศูนย์โรงเรยี นคุณธรรม มูลนิธยิ วุ สถิรคุณ 11/10/17 10:53 AM ���������������.indd 26

ขั้นตอนท่ี 4 การกำ� หนดวธิ ีการบรรลุคณุ ธรรมอัตลกั ษณ์ของโรงเรียน คุณธรรมอัตลักษณ์เป็นเป้าหมายของการปฏิบัติงาน ส่วนวิธีการเคร่ืองมือช่วยให้บรรลุเป้าหมายตาม แนวทางของ มยส. ไดแ้ นะน�ำไว้ 4 วธิ กี าร ไดแ้ ก่ 1. การจดั ทำ� โครงงานคุณธรรม 2. การเป็นแบบอยา่ งทดี่ ซี ึง่ กันและกัน 3. การจัดสภาพแวดลอ้ มที่เออ้ื ต่อการพัฒนาคุณธรรม 4. การบรู ณาการคณุ ธรรมในการจัดการเรียนรู้ และ รวมทง้ั วธิ กี ารอนื่ ๆ ทโ่ี รงเรยี นไดพ้ จิ ารณาความเหมาะสมในการนำ� มาใชเ้ พม่ิ เตมิ ตามความตอ้ งการของ โรงเรยี นอกี ดว้ ย ข้ันตอนที่ 4.1 การจดั ท�ำโครงงานคุณธรรม โรงเรยี นจะรว่ มกนั กำ� หนดวธิ กี ารปฏบิ ตั งิ านใหบ้ รรลคุ ณุ ธรรมเปา้ หมายและพฤตกิ รรมบง่ ชเี้ ชงิ บวก โดยใช้ “โครงงานคณุ ธรรม” เป็นเครอื่ งมอื ในการปฏิบตั งิ านเรยี นรกู้ ารสรา้ งคณุ ธรรมความดี ประการสำ� คญั คอื ตอ้ งเปน็ โครงงานทเ่ี ดก็ คดิ เดก็ เลอื ก เดก็ ทำ� ใหท้ กุ คนมสี ว่ นรว่ มลงมอื ปฏบิ ตั จิ รงิ อยา่ งเตม็ ท่ี โดยอาจดำ� เนนิ การเป็นแผนงาน/โครงการ/กิจกรรม ภายใต้แผนงานหลักของโรงเรียน ตามความต้องการและบริบทของ โรงเรียน วิธกี าร 1. ในการออกแบบโครงงานคณุ ธรรมใหส้ อดคล้องกับคณุ ธรรมอตั ลักษณ์ของโรงเรยี น ต้องค�ำนงึ ถึง ปัญหาท่ีโรงเรียนต้องการปรับปรุงแก้ไข และวิธีการแก้ไขต้องสอดคล้องกับสาเหตุท่ีเกิดขึ้น เพ่ือให้เกิดผลต่อ ���������������.indd 27 กระบวนการพฒั นาโรงเรียนคณุ ธรรมทำ� อย่างไรให้ประสบความสำ� เรจ็ 27 11/10/17 10:53 AM

การเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมของนักเรียนตามทก่ี ำ� หนดไวใ้ นคณุ ธรรมอตั ลกั ษณข์ องโรงเรยี น โครงงานคุณธรรม จึงจะสามารถแก้ไขปัญหาของโรงเรียนได้ นอกจากนี้ ควรน้อมน�ำหลักการทรงงานของพระบาทสมเด็จ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช บรมนาถบพติ ร มาใชใ้ นการจดั ทำ� โครงงาน กลา่ วคอื ควรคำ� นงึ ถงึ การประหยดั เรยี บงา่ ย และเกดิ ประโยชนส์ งู สดุ 2. วธิ กี ารทกี่ ำ� หนดในโครงงานคณุ ธรรม ควรพจิ ารณาจากพฤตกิ รรมทโี่ รงเรยี นตอ้ งการปรบั เปลยี่ น แก้ไขอย่างเร่งดว่ น วิธีการท่ีใช้เพ่ือแก้ไขต้องเป็นวิธีการเชิงบวก และ มีแนวทางปอ้ งกันพฤติกรรมเชิงลบไม่ให้ เกดิ ข้ึน อกี ทง้ั ส่งเสรมิ พฤติกรรมบง่ ชเี้ ชิงบวกทต่ี ้องการพฒั นาให้ดยี ่งิ ขึน้ ไป เมอื่ กำ� หนดวธิ กี ารใหน้ กั เรยี นกำ� กบั ควบคมุ ตนเองในการทำ� กจิ กรรมใด ใหค้ ำ� นงึ ถงึ กจิ กรรมเกย่ี วเนอ่ื ง เพอื่ กำ� กบั ควบคมุ สง่ิ เรา้ รอบตวั นกั เรยี นดว้ ย ทงั้ น้ี เพอ่ื การเสรมิ สรา้ งแรงจงู ใจ และ ลดสงิ่ เรา้ ในเชงิ ลบ เชน่ การแกป้ ญั หานกั เรยี นอว้ น โครงงานมกี จิ กรรมควบคมุ สง่ิ เรา้ แต่โรงอาหารของโรงเรียนขายขนมกรุบกรอบ อาหารรสหวาน-มนั จดั ไมม่ ีประโยชน์ตอ่ นักเรยี น หรอื การแกป้ ญั หานกั เรยี นมาสาย ไมค่ วรคดิ กจิ กรรมใหเ้ ฉพาะนกั เรยี นทมี่ าสาย ควรทำ� กจิ กรรมกบั นกั เรยี นทกุ คน เปน็ ตน้ 3. โครงงานคณุ ธรรมทีใ่ ห้ผลตอ่ การเปล่ียนแปลงพฤตกิ รรมของนักเรยี น ต้องเป็นโครงงานทเ่ี ดก็ คดิ เดก็ เลอื ก เดก็ ทำ� มกี จิ กรรมทเ่ี ปดิ โอกาสใหน้ กั เรยี นไดค้ น้ ควา้ และฝกึ ปฏบิ ตั ดิ ว้ ยตนเอง ควรเปน็ โครงงานทต่ี รง ตามความสามารถ ความถนดั ความสนใจของนกั เรียน สามารถปฏิบตั ิไดจ้ รงิ และ ตอ้ งยดึ หลกั การมีสว่ นรว่ ม รวมทัง้ ไม่กอ่ ให้เกดิ ผลกระทบทางลบต่อคณุ ภาพชีวติ 28 ศูนยโ์ รงเรียนคุณธรรม มลู นิธยิ วุ สถริ คณุ 11/10/17 10:53 AM ���������������.indd 28

4. การออกแบบโครงงานคุณธรรม ควรค�ำนึงถึงความส�ำคัญของโครงงานคุณธรรม ซึ่งต้องมี คุณลักษณะสามารถแก้ไขปัญหาของโรงเรียนได้ องค์ประกอบของโครงงาน ควรประกอบด้วย 1) ปัญหา 2) สาเหตุของปัญหา 3) วัตถุประสงค์ 4) ก�ำหนดเป้าหมายของปัญหา 5) วิธีแก้ไขปัญหา 6) หลักธรรม/ พระราชดำ� รสั /พระราชดำ� ร/ิ คำ� สอนทนี่ ำ� มาใช้ 7) คณุ ธรรมเปา้ หมายและพฤตกิ รรมบง่ ชเี้ ชงิ บวกทต่ี อ้ งการบรรลุ 8) ตัวช้ีวัดความส�ำเร็จของโครงงานและวิธีการประเมินผล 9) ช่ือโครงงาน 10) คณะผู้รับผิดชอบ และ 11) ทปี่ รกึ ษา 5. ทกุ โครงงานของโรงเรยี นสามารถใชเ้ ปน็ เครอ่ื งมอื ในการพฒั นาคณุ ธรรมไดท้ งั้ สนิ้ ทง้ั โครงงานทาง วชิ าการในชน้ั เรยี น กจิ กรรมในการพฒั นาผเู้ รยี น กจิ กรรมในชมรมตา่ งๆ เปน็ ตน้ โรงเรยี นควรบรู ณาการโครงงาน/ กจิ กรรมทโ่ี รงเรยี นเคยทำ� อยแู่ ลว้ เขา้ กบั โครงงานตามแนวทางการดำ� เนนิ งานของ มยส. เพราะจะทำ� ใหง้ านสำ� เรจ็ ไปด้วยกัน และอาจออกแบบโครงงานคุณธรรมใหม่เพิ่มเติมตามความจ�ำเป็น เพ่ือให้นักเรียนมีโอกาสฝึกฝน คณุ ลกั ษณะทดี่ ใี หค้ รบตามทกี่ ำ� หนดไวใ้ นคณุ ธรรมอตั ลกั ษณข์ องโรงเรยี น 6. โรงเรียนควรก�ำหนดตัวชี้วัดของแต่ละโครงงานย่อย เพราะผลผลิตของโครงงานย่อยหลายๆ โครงงาน จะนำ� ไปสคู่ วามสำ� เรจ็ ของโครงงานหลกั ของโรงเรยี น ข้นั ตอนท่ี 4.2 การเป็นแบบอย่างท่ดี ซี ่งึ กนั และกัน การพฒั นาคณุ ธรรมของนกั เรยี น ครู และผบู้ รหิ ารจำ� เปน็ ตอ้ งกระทำ� ตลอดเวลา ตอ่ เนอื่ งเปน็ ประจำ� สมำ่� เสมอ การเปน็ แบบอย่างทีด่ ซี ง่ึ กนั และกันจึงเป็นอีกวธิ ีการท่ชี ่วยใหบ้ รรลคุ ุณธรรมอตั ลักษณข์ องโรงเรยี น ���������������.indd 29 กระบวนการพฒั นาโรงเรียนคณุ ธรรมทำ� อยา่ งไรใหป้ ระสบความส�ำเรจ็ 29 11/10/17 10:53 AM

วธิ ีการ 1. การเปน็ แบบอยา่ งทด่ี ใี นโรงเรยี นคณุ ธรรม เปน็ กจิ กรรมทที่ ำ� ทงั้ ในการปฏบิ ตั งิ านและการปฏบิ ตั ติ น ทง้ั ผบู้ รหิ าร ครู และนกั เรยี น ตอ้ งมคี วามรบั ผดิ ชอบตามบทบาทหนา้ ทแ่ี ละวนิ ยั ของโรงเรยี น เชน่ เขา้ หอ้ งเรยี น ตรงเวลา แต่งกายเป็นระเบียบเรียบร้อย และ เป็นแบบอย่างท่ีดีท้ังกาย วาจา ใจ ทั้งต่อหน้าและลับหลัง มคี วามกตญั ญกู ตเวทีตอ่ บดิ ามารดา มีสมั มาคารวะต่อผ้สู ูงอายุ มจี ติ อาสาในชมุ ชน เปน็ ต้น 2. กลไกสำ� คัญทช่ี ว่ ยสร้างแบบอย่างท่ดี ใี นโรงเรียน คอื การสร้างแรงจงู ใจและการสร้างแรงกระตุ้น ได้แก่ 1) การสร้างแรงจูงใจใหท้ ุกคนมพี ลังทจี่ ะชว่ ยกนั สรา้ งคนดีให้บา้ นเมอื ง โดยใหท้ ุกคนมสี ่วนร่วมในงาน พฒั นาโรงเรยี นคณุ ธรรม โดยตอ้ งรบั ฟงั ความคดิ เหน็ ของผอู้ น่ื เคารพซงึ่ กนั และกนั ใหโ้ อกาส ใหค้ วามชว่ ยเหลอื ยกย่อง ชนื่ ชม และมมี ติ รภาพทด่ี ตี อ่ กัน มคี วามเปน็ ธรรมเท่าเทยี มกัน 2) การสร้างแรงกระต้นุ โดยส่งเสริม สนบั สนนุ ใหท้ กุ คนรสู้ กึ วา่ การสรา้ งแบบอยา่ งทดี่ เี ปน็ ความรบั ผดิ ชอบ ใหป้ ฏบิ ตั ติ นมคี วามสขุ สนกุ กบั งานของ โรงเรียน โดยให้ก�ำลังใจ จริงใจ เอาใจใส่และใหค้ �ำปรกึ ษา 3) การคัดสรรเลอื กแบบอยา่ งทดี่ ี มีการประกาศ ยกยอ่ ง ชนื่ ชม ใหแ้ รงเสริม 4) กระตุ้นใหเ้ กิดการเปน็ แบบอยา่ งทีด่ ีด้วยการสง่ เสริม สนับสนุน เชดิ ชู ยกเปน็ ตัวอย่างให้สาธารณชนรบั ร้กู ารท�ำดี 3. โรงเรียนควรสง่ เสริมใหเ้ กดิ แบบอยา่ งท่ีดเี พ่ิมขึน้ อยูเ่ สมอ เชน่ ก�ำหนดให้ทุกคนรว่ มกิจกรรมของ โรงเรยี นคณุ ธรรมอย่างพร้อมเพรยี ง และ กำ� หนดกจิ กรรมการสร้างแบบอยา่ งที่ดีไว้ในแผนปฏบิ ัติงาน เปน็ ตน้ 4. การเสรมิ แรงทางบวกของผู้บริหาร ครู เจ้าหนา้ ท่ี นักเรยี นแกนนำ� จะช่วยกระตุน้ ใหผ้ ปู้ ฏบิ ัตเิ หน็ ความส�ำคญั และปฏิบตั อิ ยา่ งตอ่ เนือ่ ง จนเกิดเป็นวัฒนธรรมองค์กร เช่น การยกยอ่ ง ชมเชย ผ่านชอ่ งทางส่ือ ต่างๆ ตอ่ สาธารณชนเพ่ือสรา้ งความภาคภมู ใิ จ และเป็นแบบอยา่ งทด่ี ใี ห้กับสังคม 30 ศนู ย์โรงเรยี นคณุ ธรรม มูลนิธยิ วุ สถิรคณุ 11/10/17 10:53 AM ���������������.indd 30

ขัน้ ตอนท่ี 4.3 การจดั สภาพแวดลอ้ มที่เออ้ื ต่อการพฒั นาคุณธรรม สภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการพัฒนาโรงเรียนคุณธรรมมีความส�ำคัญต่อจิตใจของนักเรียน ครูผู้สอน และผู้ท่ีเข้ามาในโรงเรียน สภาพแวดล้อมท่ีสะอาด ร่มร่ืน ช่วยท�ำให้จิตใจแจ่มใส มีทัศนคติเชิงบวก เกิดสัมพันธภาพท่ีดีระหว่างครูกับนักเรียน และผู้เกี่ยวข้องท่ีเข้ามาในโรงเรียนจะรับรู้บรรยากาศของโรงเรียน คุณธรรมที่ส่งผลใหเ้ กิดความช่ืนชมและยอมรบั โรงเรยี น วธิ ีการ 1. จัดสภาพแวดล้อมทางด้านจิตใจ โดยน้อมน�ำพระราชกระแสรับส่ังของพระบาทสมเด็จ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช บรมนาถบพติ ร ทวี่ า่ “ครรู กั เดก็ เดก็ รกั คร”ู “ใหน้ กั เรยี นมนี ำ้� ใจชว่ ยเหลอื กนั ” “นักเรยี นมีความสามคั คตี อ่ กัน” มาเปน็ แนวทางในการปฏิบตั ิ 2. จดั สภาพแวดลอ้ มทางกายภาพภายในโรงเรยี น ใหม้ บี รรยากาศใหร้ ม่ รน่ื สะอาด สวยงาม ปลอดภยั มปี า้ ยแสดง “คณุ ธรรมอตั ลกั ษณ”์ ของโรงเรียนอย่างชัดเจน และ ควรจัดกจิ กรรมให้นักเรียนมีสว่ นรว่ มในการ เสนอความคิดเหน็ และ มสี ่วนร่วมในการพัฒนาสง่ิ แวดลอ้ มในโรงเรยี น 3. จัดห้องเรยี นใหเ้ ปน็ ระเบยี บเรยี บรอ้ ย สะอาดนา่ อยู่ และมบี รรยากาศท่ีเอือ้ ตอ่ การเรียนรรู้ ่วมกัน 4. จัดสภาพแวดล้อมทางสัมพันธภาพ โดยสร้างปฏิสัมพันธ์ที่ดีระหว่างครูและผู้เรียน ครูรักและ เมตตานักเรียน นักเรียนรักและเคารพครู เพ่ือนรักและสามัคคีกัน รุ่นพี่-รุ่นน้องมีสัมมาคารวะ บุคลากรใน องค์กรมีสัมพันธภาพท่ีดีต่อกัน ผู้บริหารใช้หลักธรรมาภิบาล เพ่ือให้ครูท�ำงานร่วมกันอย่างมีความสุข และ โรงเรยี นมีความสมั พันธท์ ดี่ กี บั ครอบครวั และชุมชน ���������������.indd 31 กระบวนการพฒั นาโรงเรียนคณุ ธรรมท�ำอย่างไรให้ประสบความสำ� เร็จ 31 11/10/17 10:53 AM

5. ตดิ ป้ายประชาสมั พันธ์ ทั้งแนวทางและผลงานของการพฒั นาโรงเรียนคณุ ธรรม พระราชด�ำรสั ของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช บรมนาถบพิตร พระบรมราโชบายของ สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมหาวชิราลงกรณ บดินทรเทพยวรางกูร การใช้เสียงตามสาย การใช้วีดิทัศน์เสนอเร่ือง เด่นๆ ท ี่ประสบความส�ำเร็จ เพื่อเผยแพร่ เป็นต้น ขนั้ ตอนท่ี 4.4 การบรู ณาการคณุ ธรรมในการจดั การเรยี นรู้ ตามท่ีได้กล่าวไว้แล้วว่า โครงงานของโรงเรียนทุกโครงงานสามารถใช้เป็นเครื่องมือในการพัฒนา คณุ ธรรมไดท้ งั้ สนิ้ โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ โครงงาน/กจิ กรรมในชน้ั เรยี นมคี วามสำ� คญั ทสี่ ดุ การบรู ณาการคณุ ธรรมใน การเรยี นการสอนจะชว่ ยใหก้ ิจกรรมในการพัฒนาโรงเรยี นคุณธรรมมคี วามต่อเนื่อง เปน็ การฝึกอุปนิสยั ทด่ี ีให้ กับนกั เรียนได้ตลอดเวลา ได้ฝึกจนตดิ เปน็ นิสัย เมอ่ื จบการศึกษาแลว้ ยังมอี ปุ นิสัยทด่ี ตี ิดตวั ไปตลอด และท�ำให้ การพฒั นาโรงเรยี นคณุ ธรรมเกดิ ความยง่ั ยนื มโี อกาสฝกึ นกั เรยี นรนุ่ ตอ่ รนุ่ อยา่ งไมข่ าดตอน ถอื เปน็ ความสำ� เรจ็ ของโรงเรียนอย่างยง่ั ยืน วิธีการ 1. สรา้ งความตระหนกั ใหค้ รผู สู้ อน เหน็ ความสำ� คญั ของการบรู ณาการคณุ ธรรมในการจดั การเรยี นรู้ นอกจากการสอนเนอื้ หาสาระวชิ าแลว้ ครผู สู้ อนทกุ คนตอ้ งอบรมสรา้ งนสิ ยั ใหน้ กั เรยี นเปน็ คนดคี วบคกู่ นั ไปดว้ ย เสมอ ไม่สามารถแยกสว่ นได้ ดังน้ัน ในการเขียนแผนการจดั การเรยี นรู้ ครูผสู้ อนสามารถทีจ่ ะกำ� หนดคุณธรรม เป้าหมายท่ีต้องการให้เกิดกับผู้เรียนไว้ในหัวข้อใหญ่ๆ 4 หัวข้อ ซึ่งมีอยู่แล้วในแผนการจัดการเรียนรู้ คือ 1) คุณลักษณะท่พี งึ ประสงค์ 2) จุดประสงคก์ ารเรียนรู้ 3) การจดั กจิ กรรมการเรยี นรู้ และ 4) การประเมนิ ผล การเรยี นรู้ ซ่ึงสามารถที่จะบรู ณาการคณุ ธรรมไวไ้ ดใ้ นทกุ กล่มุ สาระการเรยี นรู้ และในกิจกรรมพัฒนาผูเ้ รียน 32 ศูนยโ์ รงเรยี นคณุ ธรรม มลู นธิ ยิ วุ สถริ คณุ 11/10/17 10:53 AM ���������������.indd 32

2. การบูรณาการคุณธรรมในการจัดการเรียนรู้ ท�ำได้หลายลักษณะ ได้แก่ 1) การน�ำคุณธรรม จรยิ ธรรมไปเปน็ สาระการเรยี นรู้ 2) การบรู ณาการเชงิ เนอ้ื หาสาระเชอื่ มโยงกนั เชน่ การสอนเรอ่ื งความซอื่ สตั ย์ ในวิชาคณิตศาสตร์เรื่องการทอนเงินผิด หรือการสอนเรื่องความซื่อสัตย์ในวิชาพลศึกษา เร่ืองการเคารพและ ยอมรับกตกิ า รแู้ พ้ ร้ชู นะ ร้อู ภยั 3) การบูรณาการความรู้ แนวคดิ กับคุณธรรม เชน่ การเล่านทิ านคณุ ธรรม ความเชอ่ื แนวคิดหลกั ธรรมคำ� สอนทางศาสนา 4) การบรู ณาการคณุ ธรรมกับการปฏิบัติ เชน่ กิจกรรมส่งเสริม การสรา้ งสอื่ สารสนเทศตา่ งๆ โดยสอดแทรกเรอื่ งราวเกยี่ วกบั การพฒั นาคณุ ธรรมไว้ 5) การบรู ณาการคณุ ธรรม กบั ชวี ติ จรงิ ของผเู้ รยี น เชน่ การฝกึ ประสบการณว์ ชิ าชพี การฝกึ หดั กจิ กรรมในชมรม/ชมุ นมุ ของโรงเรยี น ชมรม วิชาชีพในวิทยาลยั การจัดท�ำแผนของโครงการพัฒนาคนดี 5 และคนเกง่ 5 ขององค์การนักวชิ าชพี ในอนาคต แหง่ ประเทศไทย (อวท.) เปน็ ตน้ 3. ขน้ั ตอนงา่ ยๆของการบรู ณาการคณุ ธรรมเขา้ ไวใ้ นการจดั การเรยี นรู้ โรงเรียนสามารถบูรณาการ คณุ ธรรมไวใ้ นโครงการ/โครงงาน/กจิ กรรมตา่ งๆ ของโรงเรยี น ทโี่ รงเรยี นกำ� ลงั ทำ� อยแู่ ลว้ กไ็ ด้ เนอื่ งจาก โครงการ/ โครงงาน/กิจกรรมต่างๆ ย่อมมีการวัดและประเมินผลผลิตท่ีเกิดขึ้นอยู่แล้ว เม่ือโรงเรียนเพิ่มตัวชี้วัดด้าน คณุ ธรรมเข้าไป เชน่ เพมิ่ ค�ำถามวา่ “ทำ� โครงงานนีส้ ำ� เร็จ ใช้คณุ ธรรมอะไรบ้าง” โครงการ/โครงงาน/กิจกรรม ตา่ งๆ เหลา่ นน้ั กเ็ ปน็ โครงงานคณุ ธรรม สามารถชว่ ยในการประเมนิ ผลการเปลยี่ นแปลงพฤตกิ รรมของนกั เรยี น ได้ เชน่ นกั เรยี นทฝี่ กึ กฬี าอยา่ งสมำ�่ เสมอ เปน็ การฝกึ คณุ ธรรมเรอื่ งอะไรบา้ ง (ความมวี นิ ยั ในตนเอง ความอดทน) เปน็ ตน้ ���������������.indd 33 กระบวนการพัฒนาโรงเรยี นคุณธรรมท�ำอยา่ งไรให้ประสบความส�ำเร็จ 33 11/10/17 10:53 AM

ขน้ั ตอนที่ 5 ลงมือปฏิบตั ิเพื่อบรรลเุ ปา้ หมายการเปล่ียนแปลง (ตามคณุ ธรรมอตั ลกั ษณ์ ของโรงเรียน) การลงมอื ปฏบิ ตั เิ ปน็ ขน้ั ตอนทสี่ ำ� คญั ทสี่ ดุ หลงั จากทไี่ ดค้ ณุ ธรรมอตั ลกั ษณข์ องโรงเรยี นแลว้ โรงเรยี น ตอ้ งเร่งลงมอื ปฏิบัตทิ ันที และ ตอ้ งกระตนุ้ สร้างการมีสว่ นร่วมจากทุกฝา่ ย เพอื่ ใหเ้ กิดการปฏบิ ัติทงั้ โรงเรียน วิธกี าร 1. นอ้ มนำ� หลกั การทรงงานของพระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช บรมนาถบพติ ร มาใช้ เชน่ “ท�ำอย่างมีความสขุ ” “ท�ำตามล�ำดบั ขัน้ ตอน” เพื่อเปน็ หลักคดิ ในการลงมือปฏิบตั ิ 2. น�ำหลักการพัฒนาโรงเรียนคุณธรรมมาใช้ ได้แก่ 1) ส่งเสริมให้มีการท�ำทั้งโรงเรียน 2) ให้ท้ัง โรงเรียนท�ำอย่างมีส่วนร่วมโดยร่วมมือกันท�ำ 3) ท�ำจากล่างข้ึนบน โดยให้ความส�ำคัญกับความต้องการของ นกั เรียนเปน็ หลกั และ 4) โรงเรยี นตอ้ งทำ� อยา่ งต่อเนอื่ ง สมำ�่ เสมอ จงึ จะประสบความย่ังยนื ตลอดไป 3. ประกาศเจตนารมณใ์ นการรว่ มมอื กนั พฒั นาโรงเรยี นคณุ ธรรม เมอื่ จดั ทำ� คณุ ธรรมอตั ลกั ษณข์ อง โรงเรยี นแลว้ ให้ประกาศตารางคุณธรรมอัตลักษณข์ องโรงเรยี นให้รทู้ ั่วกัน และแบง่ งานความรบั ผดิ ชอบท่ัวกนั 4. วางแผนสร้างการมีส่วนร่วมจากทุกฝ่าย โดยใช้แผนพัฒนาโรงเรียน และแผนปฏิบัติการเป็น เครอื่ งมือกำ� กับการปฏิบตั กิ าร เพ่อื ช่วยใหเ้ กดิ ความร่วมมอื กันในโรงเรียน 5.จดั ทำ� โครงงานคณุ ธรรม บูรณาการการสร้างเสริมคุณธรรมจริยธรรมในชน้ั เรียน กจิ กรรมพฒั นา ผเู้ รยี น ปฏบิ ตั ติ นเปน็ แบบอย่างทีด่ ีแกก่ ันและกัน และพฒั นาสภาพแวดล้อมให้เออ้ื ตอ่ การพฒั นาคณุ ธรรม 6. สรา้ งกลไกการขบั เคล่ือนส่เู ปา้ หมายด้วยวิธีการต่างๆ ตามความเหมาะสม 34 ศนู ยโ์ รงเรยี นคุณธรรม มูลนิธิยุวสถิรคุณ 11/10/17 10:53 AM ���������������.indd 34

ข้นั ตอนที่ 6 สรา้ งกลไกการขับเคล่อื นโรงเรยี นคณุ ธรรม กระบวนการพฒั นาโรงเรยี นคณุ ธรรมตามแนวทาง มยส. มเี ครอ่ื งมอื สำ� คญั ทเี่ ปน็ กลไกในการขบั เคลอื่ น โรงเรยี นคุณธรรม ทช่ี ่วยใหโ้ รงเรียนประสบความสำ� เรจ็ ดงั ต่อไปน้ี วิธกี าร ข้ันตอนที่ 6.1 การวางแผนของโรงเรียนคณุ ธรรม กลไกสำ� คญั ในการขบั เคลอื่ นโรงเรยี นคณุ ธรรม ไดแ้ ก่ การกำ� หนดนโยบาย และประกาศใหท้ กุ คนทราบ และให้ความร่วมมือในการปฏิบัติงานเพ่ือพัฒนาโรงเรยี นใหเ้ ป็นโรงเรียนคณุ ธรรม โดยจดั ทำ� แผน (แผนพัฒนา โรงเรยี น และแผนปฏิบตั กิ าร) ให้รองรบั การดำ� เนินงานตามนโยบายให้เปน็ รปู ธรรม ���������������.indd 35 กระบวนการพฒั นาโรงเรียนคุณธรรมท�ำอยา่ งไรใหป้ ระสบความสำ� เร็จ 35 11/10/17 10:53 AM

ตวั อย่าง แผนปฏบิ ตั ิการโครงการพฒั นาโรงเรยี นคณุ ธรรม กิจกรรม ผลลัพธท์ ต่ี ้องการได้ ผู้รับผดิ ชอบ วนั เดอื นปี 1. กำ�หนดใหก้ ารพฒั นาโรงเรยี นคณุ ธรรมเปน็ นโยบายของ โรงเรียนและจัดทำ�แผนปฏิบตั ขิ องโรงเรยี น 2. ตัง้ คณะทำ�งานชุดตา่ งๆเพื่อขบั เคลือ่ นโครงการ 3. สรา้ งการรบั รู้ ความตระหนกั และการยอมรบั เพ่ือให้เกิด บรรยากาศความร่วมมือในการพัฒนาโรงเรียนคุณธรรม 4. พฒั นาครูแกนนำ�และนักเรยี นแกนนำ� 5. ศกึ ษาดงู านด้านกระบวนการพฒั นาโรงเรยี นคณุ ธรรมของ โรงเรยี นคณุ ธรรมท่ี มยส.กำ�หนด 6. ระดมความคิดเพ่ือจัดทำ�คุณธรรมอตั ลกั ษณ์ของโรงเรียน 7. นกั เรียนออกแบบโครงงานเพ่ือบรรลุคุณธรรมอัตลกั ษณ์ 8. ผบู้ รหิ ารโรงเรยี นและครอู อกแบบโครงงานหรือกิจกรรม เพือ่ บรรลุคณุ ธรรมอัตลักษณ์ 9. ประชาสมั พนั ธค์ ุณธรรมอัตลกั ษณข์ องโรงเรยี น 10. นกั เรียน ครู ผู้บริหาร ลงมอื ปฏิบัตติ ามโครงงานหรอื กิจกรรมท่อี อกแบบไว้ 11. รณรงค์การสร้างแบบอย่างทีด่ ี (Role Model) 12. จดั สภาพแวดลอ้ มทเ่ี ออ้ื ตอ่ การพฒั นาคณุ ธรรมอตั ลกั ษณ์ 36 ศูนยโ์ รงเรยี นคณุ ธรรม มลู นิธิยวุ สถริ คุณ 11/10/17 10:53 AM ���������������.indd 36

กจิ กรรม ผลลัพธ์ที่ต้องการได้ ผู้รับผดิ ชอบ วนั เดอื นปี 13. นำ�คณุ ธรรมอตั ลักษณ์ไปบูรณาการกับการเรียนการสอน 14. วางแนวทางการสรา้ งการมสี ่วนรว่ มท้ังภายในโรงเรียน ครอบครัว และชมุ ชน 15. วางแนวทางการตดิ ตามนเิ ทศภายใน การประเมินผล การจดั ทำ�เครอ่ื งมือการนเิ ทศ และเครื่องมอื การ ประเมินผล 16. วางกลไกการสนับสนนุ ส่งเสริมการขบั เคล่ือนโครงการ พัฒนาโรงเรยี นคุณธรรม 17. ดำ�เนินการติดตามนเิ ทศภายในตามแนวทางทีว่ างไว้ 18. ดำ�เนนิ การประเมนิ ผลตามแนวทางที่วางไว้ 19. ดำ�เนนิ การสร้างการมสี ่วนร่วม 20. วเิ คราะห์ผลการตดิ ตามนิเทศภายในและการประเมนิ ผล 21. นำ�ผลการตดิ ตามนิเทศภายในและการประเมินผลไปใช้ ในการพัฒนา 22. การแลกเปลีย่ นเรยี นรู้ภายในโรงเรยี น 23. การแลกเปลี่ยนเรยี นรู้รว่ มกบั เครอื ข่ายโรงเรียนคณุ ธรรม ตามท่ี มยส.กำ�หนด 24. ประชาสัมพนั ธ์ 25. ถอดบทเรียนการพฒั นาโรงเรยี นคณุ ธรรม ���������������.indd 37 กระบวนการพฒั นาโรงเรยี นคณุ ธรรมท�ำอย่างไรให้ประสบความส�ำเร็จ 37 11/10/17 10:53 AM

นอกจากนี้ ผู้บริหารควรจัดทีมท�ำงานพัฒนาโรงเรียนคุณธรรมขึ้น ให้มีส่วนร่วมต้ังแต่ขั้นตอนการ วางแผน ชว่ ยตดิ ตามการปฏบิ ตั งิ าน ตลอดจนการประเมนิ ความกา้ วหนา้ และความสำ� เรจ็ ของงาน โรงเรยี นควร พัฒนาศักยภาพของครูแกนน�ำและนักเรียนแกนน�ำอย่างต่อเนื่อง เพ่ือให้เป็นทีมท�ำงานท่ีมีประสิทธิภาพ ให้ โอกาสได้ท�ำงาน มอบหมายงานอย่างสม่�ำเสมอ พัฒนาความรู้ความสามารถทักษะในการปฏิบัติงาน และ ช่วยใหแ้ กนนำ� สามารถสร้างทมี ทำ� งานร่วมกันได้ ผู้บริหารควรติดตาม เสรมิ แรงอย่างสม�่ำเสมอ และให้มสี ว่ น ร่วมในการประเมินผลงานรว่ มกัน ขั้นตอนท่ี 6.2 การสร้างการมสี ว่ นรว่ ม ผบู้ รหิ ารตอ้ งคำ� นึงถงึ ผูม้ ีส่วนได้เสยี ทุกกลุ่ม ควรใหโ้ อกาสทุกกล่มุ ในการให้ขอ้ มูล ใหค้ �ำแนะน�ำ ให้ โอกาสรว่ มท�ำ รว่ มแกไ้ ขปัญหา และร่วมชนื่ ชมความสำ� เร็จในการพฒั นาโรงเรียนคุณธรรม ขน้ั ตอนท่ี 6.3 การส่งเสริมสนบั สนุนและเสริมแรง การเสริมแรงเชงิ บวกทผี่ บู้ ริหารเลอื กใช้ ทง้ั การชมเชย ยกยอ่ ง ใหเ้ กียรติ ใหโ้ อกาสร่วมงาน จะเปน็ เครอื่ งมอื สำ� คญั ทส่ี ง่ เสรมิ ใหก้ ารขบั เคลอ่ื นโรงเรยี นคณุ ธรรมเปน็ ไปอยา่ งอบอนุ่ เปน็ กนั เอง และเพม่ิ แรงบนั ดาล ใจในการปฏบิ ัตงิ านได้ ขัน้ ตอนท่ี 6.4 การนเิ ทศตดิ ตามโรงเรียนคุณธรรม ระบบการนิเทศติดตามโรงเรียนคุณธรรมของ มยส. มีจุดประสงค์เพื่อเยี่ยมชมการดำ� เนินงานของ กระบวนการพัฒนาโรงเรียนคุณธรรม และการปฏิบัติงานเกี่ยวกับโครงงานคุณธรรม มุ่งให้ค�ำปรึกษาแนะน�ำ และกระตุ้นให้เกิดการมีส่วนร่วมท้ังโรงเรียน โดยนิเทศอาสาจะรับฟังความก้าวหน้า ปัญหาอุปสรรคของ 38 ศนู ยโ์ รงเรียนคุณธรรม มูลนธิ ิยวุ สถิรคุณ 11/10/17 10:53 AM ���������������.indd 38

การดำ� เนนิ งาน โดยให้ความส�ำคัญกับการมสี ่วนร่วมของทุกกลุ่ม นักเรยี น ครู ผูป้ กครอง ชมุ ชน เยย่ี มชมการ ปฏิบตั ิงานจริงในโรงเรียน ใหค้ �ำปรึกษา แนะนำ� ตามความจ�ำเปน็ เม่อื โรงเรียนตอ้ งการ ใหค้ วามชว่ ยเหลืออยา่ ง กัลยาณมติ ร เปน็ ก�ำลังใจใหโ้ รงเรยี น สนบั สนนุ การสร้างทีมท�ำงานนเิ ทศภายในของโรงเรยี น และจดั การนเิ ทศ ตดิ ตามโรงเรยี นอยา่ งสมำ�่ เสมอ รว่ มถอดบทเรยี นความสำ� เรจ็ ในการพฒั นาโรงเรยี นคณุ ธรรมเพอื่ นำ� ไปขยายผล การพัฒนาโรงเรียนคุณธรรมให้ทั่วถึง ศูนย์โรงเรียนคุณธรรม มยส. พบว่า ระบบการนิเทศติดตามโรงเรียน คุณธรรม เป็นกลไกและเป็นปัจจยั ส�ำคญั ท่ีส่งผลใหก้ ระบวนการพัฒนาโรงเรียนคณุ ธรรมบรรลผุ ลส�ำเรจ็ โรงเรียนควรจดั ใหม้ ีการติดตามนเิ ทศภายใน เพ่ือร่วมเตรียมความพรอ้ มของการปฏิบัติงาน รับฟัง ความกา้ วหนา้ ของการปฏบิ ตั งิ าน ใหค้ ำ� ปรกึ ษา คำ� แนะนำ� ชว่ ยแกไ้ ขปญั หาอปุ สรรคของการดำ� เนนิ งาน ตดิ ตาม เป็นก�ำลงั ใจให้ผปู้ ฏิบัติงานอยา่ งตอ่ เนอื่ ง รว่ มประเมินผลและถอดบทเรยี นความสำ� เร็จของโรงเรียน ขนั้ ตอนท่ี 6.5 การแลกเปลย่ี นเรยี นรู้ การแลกเปลี่ยนเรยี นรู้ เป็นเครือ่ งมือทน่ี ยิ มใช้ในโลกของการทำ� งานสมยั ใหม่ ซงึ่ ให้ความสำ� คญั กับ การใชข้ อ้ มลู พฒั นาประสทิ ธภิ าพของการปฏบิ ตั งิ าน การแลกเปลย่ี นเรยี นรเู้ ปน็ กจิ กรรมหนงึ่ ในระบบการจดั การ ความรู้ ประกอบด้วย การค้นหา สร้าง รวบรวม กลั่นกรอง และ จัดเก็บความรู้อย่างเป็นระบบ เพื่อให้ผู้ท่ี ตอ้ งการใชข้ อ้ มลู สามารถเขา้ ถงึ ขอ้ มลู นนั้ ไดต้ ลอดเวลา ผบู้ รหิ าร ครู และผเู้ กย่ี วขอ้ งตอ้ งเรยี นรู้ สรา้ งระบบ และ ใชค้ วามรใู้ นการปฏบิ ตั งิ านอยา่ งสมำ่� เสมอและตอ่ เนอ่ื ง การแลกเปลย่ี นเรยี นรชู้ ว่ ยใหส้ ามารถดงึ ความรทู้ ไี่ ดจ้ าก การปฏบิ ตั งิ านมาแลกเปลยี่ นซง่ึ กนั และกนั ทง้ั เคลด็ ลบั การปฏบิ ตั งิ าน เทคนคิ การทำ� งาน เทคนคิ การแกป้ ญั หา และปจั จยั ทส่ี ง่ ใหป้ ระสบความสำ� เรจ็ เปน็ ตน้ ขอ้ มลู ทไ่ี ดจ้ ากเวทกี ารแลกเปลยี่ นเรยี นรจู้ ะนำ� มาจดั ใหเ้ ปน็ ระบบ เพื่อชว่ ยใหเ้ ขา้ ถงึ ข้อมูลสะดวกและนำ� ไปใช้ไดง้ า่ ย ���������������.indd 39 กระบวนการพฒั นาโรงเรยี นคุณธรรมท�ำอยา่ งไรใหป้ ระสบความส�ำเรจ็ 39 11/10/17 10:53 AM

1. จัดให้มีการประชุมแลกเปล่ียนเรียนรู้ในแต่ละกลุ่มบุคคล ได้แก่ กลุ่มครู กลุ่มนักเรียน กลุ่ม ผู้ปกครอง กลุ่มชุมชน และกลุ่มเครือข่ายผู้บริหาร เป็นต้น เพื่อแลกเปลี่ยนประสบการณ์และความคิดเห็น โดยอาจประชุมแบบปกติ หรือผ่านการส่ือสารทางไกลรูปแบบต่างๆ เพื่อรวบรวมผลการปฏิบัติงาน ความ กา้ วหน้า ปญั หา อปุ สรรค และความส�ำเรจ็ รปู แบบต่างๆในการพฒั นาโรงเรียนคณุ ธรรม 2. สร้างระบบการจัดการความรู้ของโรงเรียนคุณธรรม โดยน�ำข้อมูลความรู้ที่ได้รับจาก การแลกเปล่ยี นเรยี นรู้ มาพฒั นาเป็นฐานข้อมลู วเิ คราะห์ สงั เคราะหข์ อ้ มูล เพ่ือประโยชน์และความสะดวกใน การน�ำไปใช้รวมท้ัง จัดข้อมูลให้เป็นระบบเพื่อพัฒนาเป็นองค์ความรู้ใหม่ เพื่อใช้ประโยชน์พัฒนาโรงเรียน คณุ ธรรมตอ่ ไป และจัดแลกเปล่ยี นเรียนรใู้ หเ้ กดิ การเรียนรูร้ อบใหม่หมนุ เวยี นไปตลอด 3. รวบรวมผลงานของกระบวนการพัฒนาโรงเรยี นคุณธรรมและโครงงานคณุ ธรรมท่ปี ระสบความ สำ� เรจ็ ดเี ดน่ จัดเป็นวธิ ีปฏบิ ัตทิ เี่ ปน็ เลศิ (Best Practice) เพอ่ื ใชข้ ยายผลใหก้ บั โรงเรยี นคณุ ธรรมเครอื ขา่ ย 4. รวบรวมรายชอ่ื ครแู ละนกั เรยี นทม่ี ผี ลงานดี มคี วามชำ� นาญ เชย่ี วชาญในการทำ� โครงงานคณุ ธรรม หรือกระบวนการพัฒนาโรงเรียนคุณธรรมท่ีประสบความส�ำเร็จ เพ่ือพัฒนาศักยภาพเพ่ิมประสิทธิภาพในการ ปฏิบัติงาน และผลักดันใหส้ รา้ งสรรคน์ วตั กรรมดา้ นการพฒั นาคุณธรรมมากขึน้ 5. จดั ประชมุ แลกเปลยี่ นเรยี นรใู้ นกลมุ่ เครอื ขา่ ยโรงเรยี นคณุ ธรรมจะชว่ ยขยายผลการพฒั นาโรงเรยี น คุณธรรม และยกระดับมาตรฐานกระบวนการพฒั นาโรงเรยี นคุณธรรมใหด้ ขี ้นึ 40 ศนู ย์โรงเรียนคุณธรรม มูลนิธิยุวสถิรคุณ 11/10/17 10:53 AM ���������������.indd 40

ขัน้ ตอนท่ี 6.6 การประเมินผล โรงเรียนมีคุณธรรมอัตลักษณ์ท�ำหน้าท่ีเป็นเป้าหมายของการปฏิบัติโรงเรียนคุณธรรม มีโครงงาน คณุ ธรรมเปน็ เครอ่ื งมอื เพอ่ื บรรลเุ ปา้ หมายของการปฏบิ ตั ิ รวมทงั้ การสรา้ งแบบอยา่ งทดี่ ี การจดั สภาพแวดลอ้ ม ของโรงเรยี นทเี่ ออ้ื ตอ่ การพฒั นาคณุ ธรรม และการบรู ณาการคณุ ธรรมในชน้ั เรยี นครบทกุ ประการแลว้ โรงเรยี น ตอ้ งจดั ทำ� การประเมนิ ผล เพือ่ ให้ทราบผลการเปลี่ยนแปลงพฤตกิ รรมของนกั เรยี นไปในทศิ ทางที่ดีข้ึนหรอื ไม่ 1. โรงเรียนต้องทำ� ความเขา้ ใจกับตัวชวี้ ัดโรงเรียนคณุ ธรรมทางแนวทาง มยส. จำ� นวน 7 เรอ่ื ง เพอื่ พิจารณากิจกรรมที่จะกระท�ำให้สอดคล้องกับคุณธรรมอัตลักษณ์ และก�ำหนดตัวชี้วัดให้เหมาะสมที่จะใช้วัด หรอื ประเมนิ ผลท่จี ะเกดิ ขน้ึ ตัวชี้วัดโรงเรยี นคุณธรรม ตัวช้ีวดั หลักฐาน/ร่องรอย/ลักษณะทพ่ี บ 1. มีกระบวนการพฒั นาคณุ ธรรม - ครู นักเรียนและบุคลากรทราบแผนการพฒั นาคณุ ธรรมจริยธรรมของโรงเรียน จรยิ ธรรมทัง้ โรงเรียน - มภี าพความสมั พันธ์ทด่ี รี ะหว่างครู นักเรยี นผู้บรหิ าร กรรมการสถานศกึ ษา และ ผู้ปกครอง - ครูและนักเรียนมคี วามสุข ยิ้มแย้ม แจม่ ใส ทักทายโต้ตอบอย่างมีสัมมาคารวะ - สภาพแวดล้อมของโรงเรยี นสะอาด รม่ ร่นื น่าเรยี น 2. ใชโ้ ครงงานคณุ ธรรม/ - ครู นักเรยี น ผบู้ รหิ าร แบง่ งานรบั ผิดชอบพัฒนาโรงเรยี นคณุ ธรรม กิจกรรมเปน็ เคร่ืองมือใน - มโี ครงงานคุณธรรม/กจิ กรรมคุณธรรมทแ่ี ต่ละคนมีสว่ นร่วมลงมอื ปฏบิ ตั ิ การพัฒนา ���������������.indd 41 กระบวนการพฒั นาโรงเรยี นคุณธรรมทำ� อย่างไรใหป้ ระสบความสำ� เร็จ 41 11/10/17 10:53 AM

ตวั ช้ีวัด หลักฐาน/รอ่ งรอย/ลกั ษณะทีพ่ บ 3. พฤตกิ รรมทพ่ี งึ ประสงคเ์ พม่ิ ขน้ึ - ครู นกั เรียน ผ้บู รหิ าร มวี ินยั ในการปฏบิ ัติตามหนา้ ที่รับผิดชอบ - ครู นักเรียน ผูบ้ รหิ าร มีพฤตกิ รรมท่พี ึงประสงคต์ ามที่กำ�หนดไวใ้ นคุณธรรม อัตลักษณข์ องโรงเรยี น 4. พฤติกรรมท่ีไมพ่ ึงประสงค์ - ครู นกั เรยี น ผู้บรหิ าร ลดพฤตกิ รรมทไ่ี ม่พงึ ประสงค์ลง ลดลง 5. เกิดกระบวนการมีสว่ นร่วม - บรรยากาศในโรงเรยี นทกุ ภาคส่วนร่วมมือกนั ครู นกั เรยี น ผู้บรหิ าร ร่วมกัน ปฏิบตั งิ าน เพ่ือบรรลุพฤติกรรมทีพ่ ึงประสงคต์ ามทก่ี ำ�หนดไว้ในคุณธรรม เปา้ หมายของโรงเรยี น 6. มีองค์ความรู้ และมีการ - มอี งคค์ วามร/ู้ นวัตกรรมการสรา้ งเสรมิ คุณธรรมจริยธรรมท่เี ผยแพรไ่ ด้ และ/ บูรณาการคณุ ธรรมใน หรอื มแี ผนการเรยี นรกู้ ารสรา้ งเสรมิ คุณธรรมจรยิ ธรรมในช้ันเรยี น ชั้นเรยี น 7. เปน็ แหล่งเรียนรดู้ ้านพฒั นา - โรงเรียนมีความพร้อมในการเป็นแหลง่ ศกึ ษาดงู านพัฒนาคุณธรรม คณุ ธรรม จริยธรรม 2. กำ� หนดตัวชวี้ ดั ย่อยของโครงงานคณุ ธรรม และ/หรือ กจิ กรรมคณุ ธรรมทโี่ รงเรยี นก�ำหนดข้ึน เพ่ือพิจารณาความสอดคลอ้ งทจ่ี ะส่งผลให้เกิดตวั ชีว้ ดั หลกั ของโรงเรยี นคณุ ธรรมตามแนวทาง มยส. เช่น ตวั ชีว้ ดั ย่อย : 1. จ�ำนวนนกั เรยี นที่มาโรงเรยี นทันเวลา 2. จำ� นวนนกั เรยี นทีส่ ง่ การบา้ นทกุ ครง้ั ตัวชว้ี ัดหลกั : จ�ำนวนนกั เรียนทม่ี ีพฤติกรรมท่ีพึงประสงค์เพม่ิ ข้ึน 42 ศูนยโ์ รงเรียนคณุ ธรรม มลู นธิ ิยุวสถิรคุณ 11/10/17 10:53 AM ���������������.indd 42

3. โรงเรียนควรกำ� หนดวธิ ีการรวบรวมและจัดเก็บข้อมูลให้เหมาะสม สอดคลอ้ งกบั การปฏิบัตงิ าน ของโรงเรยี น เช่น การสังเกต การสัมภาษณ์ การใชแ้ บบสอบถาม เปน็ ตน้ 4. โรงเรยี นควรประเมนิ ความกา้ วหนา้ ของงานตามชว่ งระยะเวลาทต่ี อ้ งการ และนำ� ผลทไ่ี ดจ้ ากการ ประเมินความก้าวหน้าไปปรับปรุงแผนปฏิบัติการให้มีความเหมาะสมมากขึ้น ส่วนการประเมินผลสรุปเมื่อ ครบปสี ามารถน�ำไปใช้ในการปรับปรงุ แผนปฏบิ ตั ิการพฒั นาโรงเรยี นคุณธรรมในรอบปีต่อไป 5. ควรใหโ้ อกาสทกุ ฝา่ ยเขา้ มามสี ว่ นรว่ มในการประเมนิ ผล เพอื่ ใชใ้ นการปรบั ปรงุ โครงการ/กจิ กรรม ของตวั เอง และเป็นการกระตนุ้ ใหเ้ กิดการมสี ่วนรว่ มในโรงเรยี นอย่างทั่วถึง 6. แบบฟอร์มการประเมินตนเองของศูนย์โรงเรียนคุณธรรม มยส. จัดท�ำขึ้นเพ่ือประโยชน์ในการ บริหารจัดการการพฒั นาโรงเรยี นคณุ ธรรม โรงเรียนสามารถใช้เพอื่ การวางแผนในช่วงเริ่มตน้ งาน และใชเ้ พอ่ื ปรบั ปรงุ แผนปฏบิ ตั งิ านใหท้ นั ตอ่ เหตกุ ารณใ์ นระหวา่ งดำ� เนนิ งาน แบบประเมนิ ตนเองจะชว่ ยใหโ้ รงเรยี นทราบ จุดแข็ง จุดท่ีควรปรับปรุงในการด�ำเนินงาน และท�ำให้ทราบจุดเด่น จุดดีของโรงเรียนคุณธรรมที่ควรน�ำไป ขยายผล ท้ังนี้ การใช้แบบประเมินตนเองของศูนย์โรงเรียนคุณธรรม มยส. จะเป็นไปตามความต้องการของ โรงเรียนเอง ทจ่ี ะใช้แบบประเมินตนเองเป็นเคร่ืองมืออยา่ งหน่ึงในการพัฒนาโรงเรยี นคณุ ธรรม ขัน้ ตอนท่ี 6.7 การถอดบทเรียน การถอดบทเรยี น หมายถงึ การทบทวนประสบการณแ์ ละการเรยี นรูเ้ กี่ยวกบั การปฏบิ ตั ิงานจรงิ ใน การพฒั นาโรงเรยี นคณุ ธรรม โดยทบทวนสงิ่ ทป่ี ฏบิ ตั ิ ทำ� ความเขา้ ใจ สรปุ ความรู้ วเิ คราะหเ์ หตแุ ละปจั จยั ทท่ี ำ� ให้ การด�ำเนินงานประสบความส�ำเร็จหรือล้มเหลว การถอดบทเรียนเป็นวิธีการช่วยให้โรงเรียนเรียนรู้จากความ สำ� เร็จหรอื ความผดิ พลาดในการปฏิบัตงิ านท่ีผา่ นมา เพอ่ื ประโยชนใ์ นการสรปุ บทเรียนท่ีเป็นรปู ธรรมทีไ่ ด้จาก ���������������.indd 43 กระบวนการพฒั นาโรงเรียนคณุ ธรรมท�ำอยา่ งไรให้ประสบความส�ำเร็จ 43 11/10/17 10:53 AM

กระบวนการพัฒนาโรงเรียนคุณธรรม ทั้งผลการด�ำเนินงานตามคุณธรรมอัตลักษณ์ของโรงเรียนซึ่งเป็น เปา้ หมาย และปจั จยั ทส่ี ง่ ผลใหป้ ระสบความสำ� เรจ็ และกระบวนการทำ� งานแบบใหมๆ่ ซงึ่ เกดิ ขนึ้ จากการปฏบิ ตั ิ งานจริง โดยไม่ได้คาดหมายล่วงหน้า ทั้งกระบวนการท่ีเป็นประโยชน์ต่อการท�ำงาน และกระบวนการที่พึง ระมัดระวงั ในการปฏิบัตงิ านต่อไป 1. กำ� หนดแนวปฏบิ ตั ขิ องโรงเรยี นใหม้ ที บทวนวเิ คราะหห์ ลงั การปฏบิ ตั งิ าน (After Action Review) เพื่อแลกเปลี่ยนเรียนรู้ในการปฏิบัติงานแต่ละครั้งหรือแต่ละกิจกรรมตามความต้องการของโรงเรียน เพ่ือน�ำ ขอ้ มลู ยอ้ นกลบั (feed back) มาใชป้ ระโยชนใ์ นการปฏบิ ตั งิ านครง้ั ตอ่ ไป รวมทง้ั เปน็ การกระตนุ้ ใหค้ ณะทำ� งาน เกดิ ความตน่ื ตัว และรูส้ ึกผูกพันอยู่กบั งาน ติดตามปรบั ปรุงการท�ำงานแตล่ ะครงั้ อย่างตอ่ เน่ือง 2. มอบหมายหน้าที่ความรับผิดชอบให้คณะท�ำงานแต่เนิ่นๆ เพื่อมีเวลาในการเตรียมความพร้อม ในการถอดบทเรียน ทง้ั การวางแผนงาน กระบวนการทำ� งาน กจิ กรรมและเป้าหมาย เคร่อื งมือ วิธีการปฏบิ ัติ บทบาทของผเู้ ข้ารว่ มงาน ขอบเขตของงาน และผลงานทต่ี ้องการ เปน็ ต้น 3. โรงเรยี นควรจดั ให้มกี ารถอดบทเรยี นของกระบวนการพฒั นาโรงเรียนคุณธรรม และ โครงงาน คณุ ธรรมทีป่ ระสบความส�ำเร็จ ควรวิเคราะหผ์ ลงานที่เกิดขน้ึ จรงิ เปรยี บเทยี บกับผลที่โรงเรยี นคาดหวงั ไว้ เพื่อ ทราบสภาพการณ์ที่เกิดขนึ้ จรงิ และผลงานทเี่ กดิ ข้นึ จรงิ รวมทัง้ วเิ คราะห์ปจั จัยที่เกี่ยวขอ้ ง ท้งั ปจั จัยภายใน และปัจจัยภายนอก เพอ่ื ทราบวา่ ผลงานท่เี กิดขนึ้ เกดิ อยา่ งไร มปี ัจจัยอะไรเสริมหนุนหรอื ขัดขวาง 4. หลงั จากการถอดบทเรยี นทกุ เรอื่ ง ควรสงั เคราะหบ์ ทเรยี นทไ่ี ดร้ บั ทง้ั การวางแผน กระบวนการ ท�ำงาน กิจกรรมและเป้าหมาย ฯลฯ เพื่อรวู้ ่าสิง่ ใดทค่ี วรท�ำต่อไป สิ่งใดทค่ี วรละเวน้ สิ่งใดทีค่ วรนำ� มาปรบั ปรุง กอ่ นน�ำไปท�ำตอ่ ไป และสรุปข้อเสนอแนะ เพื่อประโยชนใ์ นการนำ� ไปใชจ้ รงิ 44 ศนู ยโ์ รงเรียนคณุ ธรรม มูลนธิ ยิ ุวสถริ คณุ 11/10/17 10:53 AM ���������������.indd 44

ขัน้ ตอนที่ 6.8 การประชาสัมพนั ธ์ การประชาสัมพันธ์จะช่วยขยายผลการพัฒนาโรงเรียนคุณธรรมให้กว้างขวางมากยิ่งขึ้น เป็น ประโยชนแ์ กโ่ รงเรยี นทอี่ ยใู่ กลเ้ คยี ง ชว่ ยใหร้ วู้ ธิ กี ารในการปฏบิ ตั งิ านพฒั นาโรงเรยี นคณุ ธรรมทถ่ี กู ตอ้ ง และเปน็ ประโยชนต์ อ่ ภาคเี ครอื ขา่ ยทง้ั ภาครฐั ภาคเอกชน และชมุ ชน เพอื่ ใหค้ วามรว่ มมอื ในสง่ เสรมิ สนบั สนนุ การพฒั นา คุณธรรมให้แก่เยาวชนของประเทศ 1. โรงเรียนจดั ประชาสมั พันธ์และเผยแพรผ่ ลงานท้ัง ส่อื ส่งิ พิมพ์ และสือ่ อิเลก็ ทรอนกิ ส์ ใช้ social network สร้างเครอื ขา่ ย และส่อื วีดีทัศน์ จัดกิจกรรมหนา้ เสาธง จัดส่อื ตามสายในโรงเรยี น 2. บูรณาการกจิ กรรมการพัฒนาคณุ ธรรมสอดแทรกไว้ในกจิ กรรมตา่ ง ๆ ของโรงเรยี น 3. จัดเวทแี ลกเปล่ยี นเรยี นรใู้ นระดับต่าง ๆ จดั กจิ กรรมพดู คุย เล่าส่กู ันฟัง ในกลุ่มยอ่ ยต่าง ๆ จัด นทิ รรศการท้งั ภายในภายนอกโรงเรยี น จัดประชุมสัมมนาในกลุม่ โรงเรยี นเครอื ขา่ ย ใหค้ วามร่วมมอื ในการจัด สัมมนารายงานนวตั กรรมโรงเรียนคณุ ธรรมทจ่ี ดั ขน้ึ ในระดบั ภูมภิ าค และระดับประเทศ 4. เตรยี มความพรอ้ มใหโ้ รงเรยี นเปน็ แหล่งเรียนรดู้ า้ นพฒั นาคณุ ธรรม โดยจดั หาวทิ ยากรท่ีมคี วาม สามารถในการนำ� เสนอผลงานความสำ� เรจ็ และเตรยี มขอ้ มลู การรายงานทก่ี ระชบั และชดั เจน สะดวกในการนำ� ไปใช้ประโยชน์ เพอ่ื โรงเรียนได้รับการยอมรบั ใหเ้ ป็นแหลง่ เรียนรดู้ า้ นพฒั นาคุณธรรม ���������������.indd 45 กระบวนการพฒั นาโรงเรียนคณุ ธรรมทำ� อย่างไรใหป้ ระสบความส�ำเร็จ 45 11/10/17 10:53 AM

5. บทบาทของผ้บู รหิ ารในการขบั เคลือ่ นโรงเรยี นคณุ ธรรม จากการวเิ คราะหข์ ้อมูลในการลงพ้ืนทน่ี ิเทศตดิ ตามโรงเรยี นคุณธรรม พบว่า บทบาทของผู้บริหาร โรงเรียนเป็นปจั จยั ความส�ำเรจ็ ของการพัฒนาโรงเรียนคุณธรรม ผบู้ ริหารท่ีมภี าวะผูน้ �ำ มที ักษะในการบรหิ าร จดั การโรงเรยี น กำ� กบั ตดิ ตามการปฏบิ ตั งิ านอยา่ งสมำ่� เสมอ และประเมนิ การปฏบิ ตั งิ านอยา่ งตอ่ เนอ่ื ง เปน็ หลกั ประกนั ใหก้ ารพัฒนาโรงเรยี นคุณธรรมประสบความส�ำเรจ็ บทบาทของผบู้ ริหารโรงเรยี น ตั้งแต่การกำ� หนดนโยบาย จัดท�ำแผนปฏบิ ตั ิ ส่งเสรมิ สนบั สนนุ เสรมิ แรงใหแ้ กผ่ ปู้ ฏบิ ตั ิ สรา้ งกลไกการมสี ว่ นรว่ มทง้ั โรงเรยี น นเิ ทศตดิ ตามการปฏบิ ตั งิ านอยา่ งสมำ�่ เสมอ จดั ใหม้ กี าร ประเมินผล และประชาสัมพันธ์ผลงานของโรงเรยี นคณุ ธรรม บทบาทเหล่านี้ สง่ ผลให้โรงเรียนบรรลผุ ลสำ� เร็จ ตามเปา้ หมายทว่ี างไว้ 46 ศูนย์โรงเรียนคุณธรรม มูลนิธิยวุ สถริ คุณ 11/10/17 10:53 AM ���������������.indd 46

6. บทบาทของครอบครวั ในการพัฒนาโรงเรยี นคุณธรรม ครอบครัวคุณธรรม หมายถึง กลุม่ บุคคลทมี่ คี วามผกู พนั และใช้ชวี ิตรว่ มกนั ใหก้ ารเล้ยี งดู ให้การ ศึกษา อบรม บม่ เพาะใหเ้ ยาวชนประพฤตปิ ฏิบตั ใิ นสิ่งที่ดงี ามจนเปน็ นิสัย ชว่ ยเหลอื เกอ้ื กูล เปน็ แบบอย่างทด่ี ี ตอ่ กนั ตลอดจนชว่ ยใหม้ คี วามรอบรใู้ นการประกอบอาชพี ทถ่ี กู ตอ้ ง เปน็ ประโยชนต์ อ่ ตนเองและสงั คม ครอบครวั จึงเป็นสถาบนั หลกั ท่สี �ำคญั ย่ิงในการปลกู ฝังคณุ ธรรมจริยธรรม ครอบครัวจะเปน็ โรงเรยี นแหง่ แรกของลกู พอ่ แมแ่ ละครอบครวั จึงเปน็ สิง่ ส�ำคญั ท่ีสดุ ตอ่ ชวี ติ และจติ ใจของลูก โดยทำ� หน้าทีเ่ ป็นทัง้ “ตน้ แบบด้านคุณธรรม” และเป็น “ครูคนแรก” ของลูกในบ้าน โรงเรยี นจึงต้องพยายามสรา้ งกลไกใหค้ รอบครวั มโี อกาส มีส่วนรว่ มใน การสนบั สนนุ การพฒั นาโรงเรยี นคณุ ธรรม ใหโ้ อกาสครอบครวั ไดร้ บั รู้ รบั ทราบนโยบายการพฒั นาเปน็ โรงเรยี น คุณธรรม มสี ว่ นรว่ มในกิจกรรมพฒั นาคณุ ธรรมตามความสนใจ มีส่วนร่วมฝกึ อุปนิสยั ทดี่ ีให้นกั เรยี นเวลาอยทู่ ่ี บา้ น เพอ่ื ชว่ ยหลอ่ หลอมสรา้ งอปุ นสิ ยั ทดี่ งี ามจนเกดิ เปน็ วถิ ชี วี ติ คณุ ธรรมในการดำ� รงชวี ติ ประจำ� วนั อนั จะเปน็ ประโยชน์แกป่ ระเทศชาตสิ ืบต่อไป ���������������.indd 47 กระบวนการพัฒนาโรงเรยี นคุณธรรมทำ� อยา่ งไรให้ประสบความส�ำเรจ็ 47 11/10/17 10:53 AM

...การท�ำงานใด ๆ ไมว่ า่ เล็ก ใหญ่ ง่าย ยาก ถา้ ยอ่ หยอ่ นจากความเพียรแลว้ ยากทจี่ ะให้สำ� เร็จเรียบร้อย ทนั เวลาได้ พระบรมราโชวาทของ พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดช บรมนาถบพติ ร พธิ ีพระราชทานปรญิ ญาบัตร มหาวิทยาลัยศรนี ครนิ ทรว์ ิโรฒ เม่ือวนั ท่ี 21 มถิ ุนายน 2522 ���������������.indd 48 11/10/17 10:53 AM

กระบวนการพฒั นาโรงเรยี นคุณธรรม มคี ุณธรรมอัตลกั ษณป์ ระจกั ษ์ชดั มีโครงงานปฏิบัตสิ ูเ่ ป้าหมาย มแี บบอยา่ งใหด้ ูอย่รู อบกาย มกี ารสอนหลากหลายให้เรยี นรู้ สภาพแวดล้อมน้อมนำ�ให้ทำ�ดี ตามพฤติกรรมบง่ ชีท้ ่ีมีอยู่ ความร่วมมือพรอ้ มพรั่งทัง้ ศษิ ย-์ ครู ชุมชนหนุนเคยี งคู่กบั ครอบครัว มแี กนนำ�กลา้ แกลว้ เป็นแนวหน้า ชว่ ยสื่อสารชี้คุณคา่ ใหร้ ู้ท่วั มแี ผนบอกทศิ ทางไว้ไม่มืดมัว การขับเคลือ่ นจะคลอ่ งตวั ทกุ กลไก มีแนวทางสนับสนนุ เจือจุนเสรมิ มนี ิเทศชว่ ยเพ่ิมเตมิ เตม็ ให้ การแลกเปล่ยี นเรียนรคู้ วบคไู่ ป ประเมนิ ผลเพื่อใชพ้ ฒั นา ประชาสมั พันธ์หมัน่ ท�ำสมำ่� เสมอ นำ�เสนอเร่ืองราวความก้าวหนา้ ถอดบทเรยี นเพยี รทำ�เถิดเกิดปญั ญา จะยง่ั ยนื วฒั นาสถาวร น้อมนำ�ศาสตร์พระราชามาสืบสาน ท้งั หลกั การทรงงานทที่ า่ นสอน พึงประพฤติยดึ ม่ันทุกขน้ั ตอน จะพบความสถาพรสวัสดี อปุ สรรคหนักเพยี งใดอยา่ ได้หวนั่ รว่ มฝา่ ฟันสูเ่ ป้าหมายไมห่ นา่ ยหนี เพอ่ื สนองพระราชประสงค์องค์ภมู ี ชว่ ยกันสรา้ งคนดีให้บา้ นเมอื ง นายวันเฉลิม วุฒิวศิ ษิ ฏส์ กลุ ครูโรงเรียนบ้านนกงาง ส�ำนกั งานเขตพ้ืนทก่ี ารศกึ ษาประถมศึกษา ระนอง ���������������.indd 49 11/10/17 10:53 AM

งานพฒั นาบ้านเมอื งน้นั ตอ้ งอาศัยบคุ คลสองประเภท คอื นกั วิชาการกับผู้ปฎบิ ัติ นกั วิชาการเป็นผูว้ างโครงการ เปน็ ผู้นำ� ผู้ช้ที าง เป็นทีป่ รกึ ษาของผปู้ ฎิบัติ ส่วนผู้ปฎบิ ัติน้นั เปน็ ผู้ลงมอื ลงแรงกระทำ� งาน งานจะได้ผลหรือไมเ่ พยี งไร ขน้ึ อย่กู บั ความสัมพันธร์ ะหว่างบุคคลสองฝ่ายน้ี ถ้ามีความเขา้ ใจและรว่ มงานกัน ก็ไมม่ ีอปุ สรรคไดผ้ ลงาน เตม็ เมด็ เตม็ หนว่ ย แตถ่ ้าไมเ่ ขา้ ใจกันกเ็ กิดอปุ สรรคลา่ ชา้ ซึง่ มกั ปรากฎอยูเ่ สมอและจำ� เปน็ จะต้องแก้ไข…. พระบรมราโชวาทของ พระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภูมพิ ลอดุลยเดช บรมนาถบพิตร ในพิธพี ระราชทานปริญญาบตั รของมหาวทิ ยาลัยเกษตรศาสตร์ ณ หอประชมุ มหาวิทยาลยั เกษตรศาสตร์ เมือ่ วันท่ี 16 กรกฎาคม 2513 ���������������.indd 50 11/10/17 10:53 AM