ศนู ยพ ฒั นาการนเิ ทศและเรง รดั คุณภาพการศกึ ษาขน้ั พน้ื ฐาน สํานกั งานคณะกรรมการการศกึ ษาข้นั พื้นฐาน กระทรวงศกึ ษาธิการ
ช�อหนงั สอื แนวทางการนเิ ทศการจดั กิจกรรมการเรียนรู เพอ่ื พัฒนา ๔ H เลข ISBN พิมพค รั้งที่ ๑ พ.ศ. ๒๕๕๙ จาํ นวนพมิ พ ๑๐,๐๐๐ เลม เจา ของ ศูนยพ ัฒนาการนิเทศและเรง รดั คณุ ภาพการศึกษาข้นั พืน้ ฐาน สํานักงานคณะกรรมการการศกึ ษาข้นั พื้นฐาน กระทรวงศกึ ษาธิการ พิมพที่ โรงพมิ พอ งคการสงเคราะหท หารผานศึก เลขท่ี 2/9 ซอย 31 ถนนกรงุ เทพ-นนทบรุ ี เขตบางซอื่ กรงุ เทพฯ ๑๐๘๐๐ โทรศัพท ๐-๒๙๑๐-๗๐๐๑-๒ โทรสาร ๐-๒๕๘๕-๖๔๖๖
คํานาํ ตามทก่ี ระทรวงศกึ ษาธกิ ารไดป ระกาศนโยบาย “ลดเวลาเรยี น เพม่ิ เวลาร”ู เพอื่ ปรบั ลดเวลาเรยี นของผูเรียนใหน อยลง เพมิ่ เวลารูใหม ากข้นึ ตั้งแตภาคเรียนท่ี ๒ ปการศกึ ษา ๒๕๕๘ เปนตนมา และมีการพัฒนา Smart Trainer : ผูนําการนิเทศ เพ่ือนิเทศชวยเหลือ สนับสนุน โรงเรียน ผูบริหารและครู ดานการบริหารจัดการหลักสูตร เวลาเรียน และการจัดกิจกรรม การเรียนรู โดยมีจุดมุงหมายทีจ่ ะพัฒนาผูเรยี นดา นสมอง (Head) ดานคณุ ลักษณะและคานิยม (Heart) ดานทักษะปฏิบัติ (Hand) และดานสุขภาพกาย (Health) สํานักงานคณะกรรมการ การศึกษาขั้นพ้ืนฐาน ศูนยพัฒนาการนิเทศและเรงรัดคุณภาพการศึกษาข้ันพื้นฐาน จึงไดจัดทํา เอกสารแนวทางการนิเทศการจัดกิจกรรมการเรียนรูเพ่ือพัฒนา ๔ H (Head Heart Hand Health) ข้ึน เพ่ือให Smart Trainer : ผูนําการนิเทศทุกคนในเขตพื้นที่การศึกษาไดใชเปน เคร่ืองมือในการนิเทศ ชวยเหลือ สนับสนุนโรงเรียนในโครงการ “ลดเวลาเรียน เพิ่มเวลารู” ทงั้ รนุ ท่ี ๑ และรนุ ท่ี ๒ ตอ ไป สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาข้ันพื้นฐาน โดยศูนยพัฒนาการนิเทศและเรงรัด คุณภาพการศึกษาข้ันพ้ืนฐาน จึงหวังเปนอยางย่ิงวา เอกสารแนวทางการนิเทศการจัดกิจกรรม การเรยี นรเู พอ่ื พัฒนา ๔ H (Head Heart Hand Health) น้ี จะเปนประโยชนอ ยา งย่งิ ในการ ขับเคลื่อนการนาํ นโยบาย “ลดเวลาเรียน เพมิ่ เวลารู” สกู ารปฏบิ ตั ไิ ดอ ยา งมีประสทิ ธิภาพ สาํ นกั งานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพ้นื ฐาน
สารบัญ ตอนที่ ๑ กรอบแนวคิดการจัดกิจกรรม “ลดเวลาเรยี น เพ่ิมเวลาร”ู ๑ ตอนที่ ๒ การจัดกจิ กรรมการเรียนรูทีเ่ นน บทบาทและการมีสวนรวมของผูเ รยี น ๑๙ (Active Learning) ๒.๑ การเรยี นรโู ดยใชกจิ กรรมเปนฐาน (Activity-Based Learning) ๒๕ ๒.๒ การเรยี นรูเชิงประสบการณ (Experiential Learning) ๒๘ ๒.๓ การเรียนรูโดยใชปญ หาเปน ฐาน (Problem-Based-Learning) ๓๑ ๒.๔ การเรียนรูโดยใชโ ครงงานเปนฐาน (Project-Based-Learning) ๓๘ ๒.๕ การเรยี นรทู กั ษะกลไกการเคลอื่ นไหวและการพัฒนาสมรรถนะ ๔๘ ทางกายเพ่อื สขุ ภาพ ตอนที่ ๓ แนวทางการนิเทศการจดั กิจกรรมการเรยี นรเู พื่อพัฒนา ๔ H ๕๓ ๓.๑ แนวทางการนิเทศการจัดกจิ กรรมการเรียนรเู พ่อื พฒั นา Head ๕๕ ๓.๒ แนวทางการนิเทศการจัดกิจกรรมการเรยี นรเู พ่อื พัฒนา Heart ๘๑ ๓.๓ แนวทางการนเิ ทศการจัดกิจกรรมการเรยี นรเู พอื่ พัฒนา Hand ๙๕ ๓.๔ แนวทางการนิเทศการจัดกิจกรรมการเรียนรเู พื่อพัฒนา Health ๑๒๕ บรรณานุกรม ๑๔๗ คณะผูจ ดั ทาํ ๑๔๘
กรอบแนวคดิ การจัดกิจกรรม ตอนท่ี ๑ ลดเวลาเรียนเพิ่มเวลารู ... การจัดการศึกษาตองเปนไปเพื่อพัฒนาคนไทยใหเปนมนุษย ท่ีสมบูรณ ท้ังรางกาย จิตใจ สติปญญา ความรู และคุณธรรม มจี รยิ ธรรม และวฒั นธรรม ในการดาํ รงชวี ติ สามารถอยรู ว มกบั ผอู น่ื ไดอ ยางมีความสุข ...” การจดั กจิ กรรม “ลดเวลาเรยี น เพิ่มเวลาร”ู เปนการสง เสริมการดาํ เนินการใชหลกั สูตร ๑ แกนกลางการศึกษาข้ันพ้ืนฐาน พุทธศักราช ๒๕๕๑ ใหมีประสิทธิภาพย่ิงข้ึน เปนการเนนย้ํา การจัดการเรียนรูโดยยึดผูเรียนเปนสําคัญ มุงพัฒนาผูเรียนอยางรอบดานใหสามารถดํารงชีวิต ในสงั คมยคุ ศตวรรษท่ี ๒๑ ไดอยา งมีความสุข การดําเนินการจัดกิจกรรม “ลดเวลาเรียน เพิ่มเวลารู” อาศัยกรอบแนวคิดเกี่ยวกับ การจัดการศึกษาหลายประการ ไดแก ปฏิญญาสากลวาดวยการจัดการศึกษาของ UNESCO มาตรฐานการศกึ ษาชาติ หลกั สูตรแกนกลางการศึกษาขนั้ พืน้ ฐาน พุทธศกั ราช ๒๕๕๑ แนวคิด ทฤษฎีการเรียนรู ผูเกี่ยวของในการดําเนินการจัดกิจกรรม “ลดเวลาเรียน เพ่ิมเวลารู” จําเปนตองมี ความรู ความเขาใจ และเห็นความเช่ือมโยงสัมพันธของสาระสําคัญของเร่ืองตางๆ ตามกรอบ แนวคดิ ในแผนภาพ
แนวทางการนเิ ทศการจดั การเรยี นรูเพ่อื พฒั นา ๒ กกรรออบบแแนนววคคิดิดกกาารรจจัดัดกกิจิจกกรรรรมม““ลลดดเเววลลาาเเรรียียนนเเพพิม่ ่ิมเเววลลาารร”ู้ ู้” ปปฏฏญิ ญิ ญญาาสสาากกลลววา่ า่ ดดว้ ว้ ยยกกาารรจจดั ดั มมาาตตรรฐฐาานนกกาารรศศึกกึ ษษาาชชาาตติ ิ หหลลกั กั สสตู ตู รรแแกกนนกกลลาางงกกาารรศศกึ กึ ษษาา แแนนววคคดิ ดิ ททฤฤษษฎฎกี กี าารรเรเรยี ยี นนรรู้ ู้ กกาารรศศึกึกษษาาขขอองงUUNNEESSCCOO มมาาตตรรฐฐาานนทที่ ี่11 ขขนั้ น้ั พพนื้ นื้ ฐฐาานนพพทุ ทุ ธธศศกั กั รราาชช22555511 จุดททมฤฤุงษหษฏมฏกีากี ายารทรเารเรงยี ยีกนนารรรขู้ศขู้ อกึ องษงบาบลขลมูอมู ง ••LLeeaarrnnininggttookknnooww บ((BลBูมlloo(ooBmlmo’o’ssmTT’aasxxTooannxoomnmoyymooyff ••LLeeaarrnnininggttooddoo คคณุ ุณลลกั ักษษณณะะขขอองงคคนนไไททยย 88กกลลุ่ม่มุ สสาารระะกกาารรเเรรยี ยี นนรรู้ ู้ oEEfddEuudcucaactatioitoinonnaalallOObbjejecccttiviveess)) ••LLeeaarrnnininggttoolliviveettooggeetthheerr ททพ่ี ่ีพงึ งึ ปปรระะสสงงคค์ ์ 6677มมาาตตรรฐฐาานนกกาารรเเรรยี ยี นนรรู้ ู้ ••LLeeaarrnnininggttoobbee มมาาตตรรฐฐาานนทที่ ี่22 คคนนมมปี ีปญั ัญญญาา((เเกกง่ ง่ ))คคนนดดี ี AAccttiviveeLLeeaarrnniningg กกาารรจจดั ดั กกจิ จิ กกรรรรมมกกาารรเรเรยี ยี นนรรู้ ู้ แแนนววกกาารรจจัดัดกกาารรศศกึ กึ ษษาา มมีคีคววาามมสสุขุข มมาาตตรรฐฐาานนทที่ ่ี33 สสมมรรรรถถนนะะ55 ททเ่ี นเี่ นน้ น้ บบททบบาาทท แแลละะกกาารรมมสี สี ว่ ว่ นนรรว่ ว่ มมขขอองงผผเู้ รเู้ รยี ยี นน แแนนววกกาารรสสรร้าา้ งงสสังงั คคมม คคณุ ุณลลกั กั ษษณณะะออนั นั พพงึ ึงปปรระะสสงงคค์ ์88 หหลลกั กั อองงคค์ 4์ 4กกาารรจจดั ดั กกาารรศศกึ กึ ษษาา แแหห่ง่งกกาารรเเรรียยี นนรรู้ ู้ 11.. ดดา้ า้นนพพทุ ทุ ธธศิ ศิ กึ กึ ษษาา กกาารรจจัดดั กกจิ จิ กกรรรรมมลลดดเเววลลาาเเรรยี ยี นนเเพพ่มิ ่ิมเเววลลาารรู้ ู้หหมมาายยถถึงึง กกจิ จิ กกรรรรมมลลดดเวเวลลาาเรเรยี ยี นนเพเพม่ิ มิ่ เวเวลลาารรู้ ู้ 22.. ดดา้ า้นนจจรรยิ ยิ ศศกึ กึ ษษาา กกาารรปปรรบั ับกกาารรเเรรียยี นนเเปปลลี่ยย่ี นนกกาารรสสออนนขขอองงคครรู ูโโดดยยลลดดเเววลลาาสสออนน HHEEAADD HHEEAARRTT 33.. ดดา้ า้นนหหตั ตั ถถศศกึ กึ ษษาา ดด้วว้ ยยกกาารรบบรรรรยยาายยททเี่ ี่เนนน้ ้นคคววาามมจจา� �าใใหห้น้น้อ้อยยลลงงแแตต่เ่เพพมิ่ ม่ิ เเววลลาาแแลละะโโออกกาาสส 44.. ดดา้ า้นนพพลลศศกึ กึ ษษาา ใใหห้ผ้ผเู้ ู้เรรยี ียนนไไดด้ลล้ งงมมืออื ปปฏฏบิ ิบตั ัติจิจรรงิ ิงมมปี ีปรระะสสบบกกาารรณณต์ ต์ รรงงเเรรยี ยี นนรรู้ดู้ด้วว้ ยยตตนนเเอองง มมาากกขข้ึน้นึ ตตาามมคคววาามมถถนนัดดั คคววาามมสสนนใใจจแแลละะเเตตม็ ็มตตาามมศศักกั ยยภภาาพพขขอองงผผูเ้ ู้เรรียยี นน HHAANNDD HHEEAALLTTHHHH
ปฏญิ ญาวา ดว ยการจดั การศกึ ษาของ UNESCO และการจดั การศกึ ษาในศตวรรษท่ี ๒๑ การศกึ ษาจะตองมีการพฒั นาผเู รียนอยา งรอบดาน คือ การพัฒนาผเู รียนใหครอบคลมุ ๓ ในหลายมิติ ทั้งในดานรางกาย จติ ใจ สตปิ ญญา สงั คมและอารมณ องคการยูเนสโกไดกําหนด แนวทางการจัดการศกึ ษาทีเ่ หมาะสมสําหรบั ครสิ ตศตวรรษท่ี ๒๑ โดยเสนอจตสุ ดมภการศกึ ษา (Four Pillars of Education) ประกอบดว ยเสาหลกั การศึกษา ๔ ประการ ไดแ ก Learning to know: หมายถงึ การเรยี นเพอื่ รทู กุ สงิ่ ทกุ อยา ง อนั จะเปน ประโยชนต อ ไป ไดแก การแสวงหาใหไดมาซึ่งความรูท่ีตองการ การตอยอดความรูที่มีอยูและรวมท้ังการสราง ความรขู ้ึนใหม การเรียนเพื่อรูจึงหมายถึงการเรียนเพื่อเตรียมเครื่องมือสําหรับการศึกษาตอเน่ือง ตลอดชีวิต เชน คนไทยตองเรียนภาษาไทยใหอานออกเขียนไดเพ่ือจะไดเรียนตอในระดับ ที่สูงขน้ึ ไป หรอื การเรียนดานภาษาสากล การเรยี นคอมพิวเตอร เพื่อเปนเคร่ืองมอื ในการคน ควา หาความรู เปนตน เสาหลักการศึกษาประการแรกน้ี ยังรวมถึงการเตรียมความพรอมดานจิตใจ ผูเรียน ใหมีความพรอมเพื่อการศึกษาตอ ไดแก การเรียนการสอนที่เกิดความสนุก อยากเรียน รักทจ่ี ะเรยี นรู มีความสขุ ในการเรยี นและการแสวงหาความรู และการมีสขุ ภาพจิตท่ีดี Learning to do: หมายถงึ การเรียนเพื่อการปฏบิ ัตหิ รอื ลงมอื ทาํ ซ่งึ อาจนําไปสกู าร ประกอบอาชีพจากความรูที่ไดศึกษามารวมท้งั การปฏิบตั เิ พอื่ สรา งประโยชนใ หสงั คม การเรียนเพ่ือทําไดคือ ความสามารถในการนําความรูมาปฏิบัติใหบรรลุผลตามความ มุงหวัง การเรียนเพื่อใหทําไดก็คือการเรียนเพ่ือใชความรูในการทํางาน การประกอบอาชีพ ซึ่งเปนผลของการเรียน ที่มุงเนนการปฏิบัติ ตองพัฒนาคนใหมีความสามารถหลากหลาย สามารถทํางานไดหลายอยางโดยอาศัยเครื่องจักรลดกําลังแรงกาย และอาศัยคอมพิวเตอร ลดกําลังสมองในการคิด รวมทั้งความสามารถในการทํางานรวมกับผูอื่นไดอยางมีความสุข เพ่ือ เสรมิ สรางการทํางานเปน ทมี ใหเขม แข็ง นั่นก็คือทกั ษะดา นมนษุ ยสมั พันธ (People Skills) ของ ผูเรียน และความสามารถในการบริหารจัดการ มีคุณธรรมภายในจิตใจ เชน ความรับผิดชอบ ความซ่อื สตั ย การตรงตอเวลา เปนตน
แนวทางการนิเทศการจดั การเรยี นรเู พอื่ พัฒนา Learning to live together: หมายถึง การเรยี นรเู พอ่ื การดําเนนิ ชวี ิตอยูร ว มกับผอู ื่น ไดอ ยางมคี วามสุขทง้ั การดําเนินชีวติ ในการเรียน ครอบครัว สงั คม และการทาํ งาน การเรียนรูเพ่ือที่จะอยูรวมกับผูอ่ืนเปนการใชความรูความสามารถเพื่อสังคมสวนรวม ในประการท่ีสามนี้เปนการศึกษาท่ีมุงเนนใหผูเรียนใชความรูความสามารถในการทําประโยชน แกผูอื่น เปนการดํารงชีวิตอยางมีคุณภาพดวยการสรางสรรคประโยชนใหแกสังคม น่ันก็คือ การเรียนรูเพื่อการอยูรวมกันฉันญาติมิตร และใชเปนเครื่องมือสําคัญในการสลายความรุนแรง และความขัดแยงในสังคม ดวยการหันหนาเจรจาและเห็นอกเห็นใจซึ่งกันและกัน มีความรู ความเขา ใจในมติ ิที่แตกตา งกนั ในดานชาติพนั ธุ ศาสนา และความเปน อยู Learning to be: หมายถึง การเรียนรูเพื่อใหรูจักตัวเองอยางถองแท รูถึงศักยภาพ ความถนัด ความสนใจ ของตนเอง สามารถใชความรูความสามารถของตนเองใหเกิดประโยชน ตอ สงั คม เลอื กแนวทางการพฒั นาตนเองตามศกั ยภาพ วางแผนการเรียนตอ การประกอบอาชพี ทส่ี อดคลอ งกบั ศักยภาพตนเองได การพัฒนาคนใหเปนมนุษยที่สมบูรณ กลาวคือ เม่ือผูเรียนจบการศึกษาไปแลวเขาจะ ตองเปนอะไรท่ีมากกวาเครื่องจักรในโรงงาน มากกวาความเปนแรงงานราคาถูก และมากกวา ความเปนทรัพยากรมนุษยหรือสัตวเศรษฐกิจ นั่นก็คือการศึกษาตองไมกดคนใหต่ําลงมีคาเพียง ๔ ทรพั ยากรหรอื เครอ่ื งจกั รชน้ิ หนง่ึ แตต อ งพฒั นาคนใหเ ปน มนษุ ยท ส่ี มบรู ณเ ตม็ ตามศกั ยภาพในทกุ มติ ิ สาระสาํ คญั ของสเี่ สาหลักของการศกึ ษา เสาหลกั การศกึ ษาสองประการแรกเปน การศกึ ษาเพอื่ ใหผ เู รยี นเกง ในภาคทฤษฎแี ละภาค ปฏิบัติ เปนการจัดการศึกษาเพื่อพัฒนาใหผูเรียนมีทักษะและความสามารถในการคิดวิเคราะห แกปญหา ศึกษาคนควา แสวงหาความรูไดดวยกระบวนการหรือวิธีการของตนเอง และรูจัก ตัวเองเพิ่มมากข้ึน ในขณะเดียวกัน เสาหลักของการจัดการศึกษาสองประการหลังก็พัฒนา ใหผ เู รยี นมีความรคู วามเขาใจ และยอมรบั วถิ ีการดาํ รงชีวิต ความเชื่อ และแนวคิดทแ่ี ตกตา งกัน ของมวลมนุษยชาติ มีทักษะและความสามารถในการปรับตัว สามารถทํางานและดํารงชีวิตอยู รว มกันอยางรเู ทาทนั มคี วามสุข สงบ สนั ติ และเพียงพอ เปน พลเมอื งไทยหรอื พลเมอื งโลกท่มี ี คุณภาพและมปี ระสทิ ธภิ าพ ดวยเหตุนี้จึงจําเปนอยางยิ่งท่ีแตละประเทศจะตองเตรียมคนรุนใหมท่ีมีทักษะและ ความสามารถในการปรับตัวใหมีคุณลักษณะสําคัญในการดํารงชีวิตในโลกยุคศตวรรษที่ ๒๑ ไดอยา งรเู ทาทนั สงบ สันติ มคี วามสขุ มีคณุ ภาพชวี ติ ที่ดี เหมาะสม เพียงพอ การจัดหลักสูตร การเรียนการสอนตองมีความเปนพลวัต กาวทันกับสิ่งตางๆ ท่ีเปล่ียนแปลง การจัดการศึกษา สําหรับคนยุคใหมจึงควรคํานึงถึงบริบทท่ีสําคัญในโลก การใหการศึกษาสําหรับศตวรรษที่ ๒๑
ตอ งเปลีย่ นแปลงทัศนะ (perspectives) จากกระบวนทศั นแบบด้งั เดิม (tradition paradigm) ไปสกู ระบวนทศั นใ หม (new paradigm) ทใ่ี หโ ลกของผเู รยี นและโลกความเปน จรงิ เปน ศนู ยก ลาง ของกระบวนการเรียนรู เปนการเรียนรูท่ีไปไกลกวาการไดรับความรูแบบงายๆ ที่ผูเรียน เปนฝายรับจากครูผูสอนแตเพียงอยางเดียว ไปสูการจัดกิจกรรมการเรียนรูที่เนนใหผูเรียน ไดเรียนรูจากการลงมือปฏิบัติ มีสวนรวมในกิจกรรมการเรียนการสอน พัฒนาทักษะในการ คิดวิเคราะห คิดสรางสรรค แกปญหา ทักษะการสื่อสาร ความยืดหยุน การจูงใจตนเอง และ ความตระหนักในสภาพแวดลอม และเหนืออ่ืนใด คือ ความสามารถใชความรูอยางสรางสรรค ซึง่ เปนทกั ษะที่สําคญั จาํ เปนสาํ หรบั การเปนผเู รียนในศตวรรษที่ ๒๑ มาตรฐานการศึกษาของชาติ ๕ มีทง้ั หมด ๓ มาตรฐานดังน้ี มาตรฐานที่ ๑ คุณลักษณะของคนไทยที่พึงประสงค ท้ังในฐานะพลเมืองไทยและ พลเมืองโลก คนไทยเปนคนเกง คนดี และมสี ุข เปาหมายของการจัดการศึกษาอยูที่การพัฒนาคนไทยทุกคนใหเปนคนเกง คนดี และ มีความสุข โดยมีการพัฒนาที่เหมาะสมกับชวงวัย พัฒนาคนตามธรรมชาติและเต็มศักยภาพ ตรงตามความตองการ ทั้งในดานสุขภาพรางกายและจิตใจ สติปญญา ความรูและทักษะ คุณธรรมและจติ สาํ นกึ ทีพ่ ึงประสงค และอยูในสงั คมไดอยางปกติสุข ตัวบงชี้ ๑. กาํ ลังกาย กาํ ลงั ใจทีส่ มบรู ณ ๑.๑ คนไทยมีสุขภาพกายและจิตท่ีดี มีพัฒนาการดานรางกาย จิตใจ สติปญญา เจรญิ เตบิ โต อยา งสมบูรณต ามเกณฑก ารพัฒนาในแตละชวงวัย ๒. ความรแู ละทกั ษะท่จี าํ เปน และเพียงพอในการดาํ รงชีวติ และการพัฒนาสังคม ๒.๑ คนไทยไดเ รียนรูเตม็ ตามศกั ยภาพของตนเอง ๒.๒ คนไทยมงี านทาํ และนาํ ความรไู ปใชใ นการสรา งงานและสรา งประโยชนใ หส งั คม ๓. มที ักษะการเรยี นรูและการปรับตัว ๓.๑ คนไทยสามารถเรียนรูไดดวยตนเอง รักการเรียนรู รูทันโลก รวมท้ังมีความ สามารถในการใชแ หลงความรแู ละสอ่ื ตางๆ เพื่อพฒั นาตนเองและสังคม ๓.๒ คนไทยสามารถปรบั ตวั ได มมี นษุ ยส มั พนั ธด ี และทาํ งานรว มกบั ผอู นื่ ไดเ ปน อยา งดี
แนวทางการนิเทศการจัดการเรยี นรูเ พื่อพัฒนา ๔. มีทกั ษะทางสังคม ๔.๑ คนไทยเขาใจและเคารพในธรรมชาติ สิ่งแวดลอมและสังคม มีทักษะและ ความสามารถท่จี าํ เปนตอ การดําเนนิ ชีวติ ในสงั คมอยางมคี วามสุข ๔.๒ คนไทยมีความรบั ผดิ ชอบ เขา ใจ ยอมรบั และตระหนักในคุณคาของวัฒนธรรม ทีแ่ ตกตา งกนั สามารถแกปญหาในฐานะสมาชิกของสังคมไทยและสังคมโลกโดยสันติวิธี ๕. มีคณุ ธรรม จติ สาธารณะ และจติ สํานึกในความเปน พลเมืองไทยและพลโลก ๕.๑ คนไทยดาํ เนินชวี ิตโดยกายสุจริต วจีสุจริต และมโนสจุ ริต ๕.๒ คนไทยมีความรับผิดชอบทางศีลธรรมและสังคม มีจิตสํานึกในเกียรติภูมิ ของความเปนคนไทย มีความภูมิใจในชนชาติไทย รักแผนดินไทย และปฏิบัติตนตามระบอบ ประชาธปิ ไตย เปน สมาชกิ ทด่ี ี เปน อาสาสมคั รเพอื่ ชมุ ชนและสงั คมในฐานะพลเมอื งไทยและพลโลก มาตรฐานที่ ๒ แนวการจดั การศึกษา จดั การเรยี นรทู ม่ี งุ พฒั นาผเู รยี นเปน สาํ คญั และการบรหิ ารโดยใชส ถานศกึ ษาเปน ฐาน การจัดกระบวนการเรียนรูท่ีเนนผูเรียนเปนสําคัญ ผูเรียนเห็นแบบอยางที่ดี ไดฝก ๖ การคิด ไดเรียนรูจากประสบการณตรงท่ีหลากหลายตรงตามความตองการ และมีความสุข ในการเรียนรู ครู คณาจารย รูจักผูเรียนเปนรายบุคคล เตรียมการสอนและใชสื่อที่ผสมผสาน ความรูสากลกับภูมิปญญาไทย จัดบรรยากาศเอ้ือตอการเรียนรู จัดหาและพัฒนาแหลงการ เรียนรทู ่หี ลากหลาย และพัฒนาความคิดของผเู รยี นอยา งเปน ระบบและสรางสรรค ความสําเร็จของการจัดกระบวนการเรียนรูท่ีเนนผูเรียนเปนสําคัญขึ้นอยูกับปจจัยดาน บคุ คล เชน ผเู รยี น ครู คณาจารย ผบู รหิ าร ผูป กครอง และปจจัยดา นการบรหิ าร ไดแก หลักการ บริหารจัดการและหลักธรรมาภบิ าล ตัวบง ชี้ ๑. การจัดหลักสูตรการเรียนรูและสภาพแวดลอมที่สงเสริมใหผูเรียนไดพัฒนาตาม ธรรมชาติและเต็มตามศกั ยภาพ ๑.๑ มีการจัดหลักสูตรท่ีหลากหลายตามความเหมาะสม ความตองการ และ ศักยภาพของกลุมผูเรียนทกุ ระบบ ๑.๒ ผูเรยี นมีโอกาส/สามารถเขาถงึ หลักสตู รตา งๆ ท่ีจัดไวอ ยา งท่ัวถงึ ๑.๓ องคกรที่ใหบรกิ ารทางการศกึ ษามีสภาพแวดลอ มท่เี อ้ือตอการเรยี นรู มอี าคาร สถานที่ มกี ารสงเสรมิ สุขภาพอนามัยและความปลอดภัย
๑.๔ มกี ารพัฒนานวตั กรรมการจดั การเรยี นรู สอ่ื เพอ่ื การเรยี นรู และการใหบ รกิ าร ๗ เทคโนโลยีสารสนเทศทุกรปู แบบท่ีเอ้อื ตอการเรยี นรูด วยตนเอง และการเรยี นรแู บบมสี วนรวม ๒. มีการพัฒนาผูบริหาร ครู คณาจารยและบุคลากรทางการศึกษาอยางเปนระบบ และมคี ุณภาพ ๒.๑ ผูบริหาร ครู คณาจารย และบุคลากรทางการศึกษาไดรบั การพฒั นาอยา งเปน ระบบ ตอ เนอ่ื ง เพ่ือสรางความเขมแขง็ ทางวิชาการและวชิ าชพี ๒.๒ ผบู รหิ าร ครู คณาจารย และบคุ ลากรทางการศกึ ษามคี ณุ ธรรม มคี วามพงึ พอใจ ในการทาํ งาน และผูกพันกบั งาน มีอัตราการออกจากงานและอัตราความผิดทางวนิ ยั ลดลง ๒.๓ มแี นวโนม ในการรวมตวั จดั ตงั้ องคก รอสิ ระเพอื่ สรา งเกณฑม าตรฐานเฉพาะกลมุ และติดตามการดําเนินงานของบุคลากรและสถานศึกษา ตลอดจนการส่ังสมองคความรู ท่หี ลากหลาย ๓. มกี ารบรหิ ารจดั การทีใ่ ชสถานศึกษาเปน ฐาน ๓.๑ องคกร ชุมชน มีสวนรวมในการพัฒนาการจัดการเรียนรูตามสภาพทองถ่ิน บคุ ลากรทัง้ ในและนอกสถานศึกษา สภาพปญหาและความตอ งการท่ีแทจ รงิ ของผูเรยี น ๓.๒ ผรู บั บรกิ าร/ผเู กย่ี วขอ งทกุ กลมุ มคี วามพงึ พอใจตอ การจดั บรกิ ารทางการศกึ ษา ของสถานศกึ ษา ๓.๓ มกี ารกาํ หนดระบบประกนั คณุ ภาพภายในเปน สว นหนง่ึ ของกระบวนการบรหิ าร การศกึ ษา เพ่ือนําไปสกู ารพัฒนาคุณภาพ และสามารถรองรับการประเมนิ คณุ ภาพภายนอกได มาตรฐานท่ี ๓ แนวการสรางสังคมแหงการเรียนรู/สังคมแหง ความรู การเรยี นรู ความรู นวตั กรรม สอ่ื และเทคโนโลยี เปน ปจ จยั สาํ คญั ของการพฒั นาสสู งั คม แหงความรู การสงเสริมและสรางกลไกเพ่ือใหคนไทยทุกคนมีโอกาสและทางเลือกท่ีจะเขาถึง ปจจัยและเรียนรูอยางตอเนื่องตลอดชีวิต ดวยรูปแบบและวิธีการที่หลากหลายโดยการไดรับ ความรวมมือจากทุกภาคสวนของสังคม จะนํามาซ่ึงการพัฒนาคุณภาพ ประสิทธิภาพ และขีด ความสามารถของคนไทย ในการพฒั นาประเทศ รวมทงั้ การเพมิ่ ศกั ยภาพการแขง ขนั ของประเทศ ตวั บง ชี้ ๑. การบริการวิชาการและสรางความรวมมือระหวางสถานศึกษากับชุมชนใหเปน สังคมแหง การเรยี นร/ู สงั คมแหง ความรู ๑.๑ สถานศึกษาควรรวมมือกับบุคลากรและองคกรในชุมชนที่เก่ียวของทุกฝาย ทุกระดับ รวมจัดปจจัยและกระบวนการเรียนรูภายในชุมชน และใหบริการทางวิชาการที่เปน
แนวทางการนเิ ทศการจัดการเรียนรเู พื่อพฒั นา ประโยชนแ กการพัฒนาคนในชุมชน เพื่อใหส งั คมไทยเปน สงั คมแหง ภูมิปญ ญา และคนไทยมีการ เรียนรตู ลอดชีวิต ๑.๒ ชุมชนซ่ึงเปนท่ีตั้งขององคกรท่ีใหบริการทางการศึกษามีสถานภาพเปนสังคม แหงการเรยี นร/ู สังคมแหง ความรู มีความปลอดภัย ลดความขัดแยง มสี ันตสิ ุข และมีการพัฒนา กา วหนาอยางตอเน่อื ง ๒. การศกึ ษาวิจัย สรางเสริม สนบั สนนุ แหลง การเรียนรู และกลไกการเรยี นรู ๒.๑ มกี ารศกึ ษาวจิ ยั สาํ รวจ จดั หา และจดั ตง้ั แหลง การเรยี นรตู ลอดชวี ติ ทกุ รปู แบบ ๒.๒ ระดมทรัพยากร (บคุ ลากร งบประมาณ อาคารสถานที่ สิง่ อํานวยความสะดวก ภูมิปญญา และอื่นๆ) และความรวมมือจากภายในและภายนอกสถานศึกษาในการสรางกลไก การเรียนรูทุกประเภท เพื่อใหคนไทยสามารถเขาถึงแหลงการเรียนรู และสามารถเรียนรู ตลอดชีวติ ไดจ ริง ๒.๓ สงเสรมิ การศึกษาวจิ ยั เพ่อื สรา งองคความรูใ หมเพอื่ การพัฒนาประเทศ ๓. การสรา งและการจดั การความรใู นทุกระดบั ทุกมิติของสงั คม ๘ ๓.๑ ครอบครัว ชุมชน องคกรทุกระดับ และองคกรท่ีจัดการศึกษามีการสราง และใชความรู มีการแลกเปลยี่ นเรยี นรจู นกลายเปนวัฒนธรรมแหงการเรยี นรู หลักสตู รแกนกลางการศึกษาข้นั พน้ื ฐานและการจัดการเรยี นรู หลักสูตรแกนกลางการศึกษาข้ันพ้ืนฐาน พุทธศกั ราช ๒๕๕๑ มุง พฒั นาเยาวชนของชาติ เขาสูโลกในยุคศตวรรษที่ ๒๑ จึงกําหนดใหผูเรียนเรียนรูผาน ๘ กลุมสาระการเรียนรู ไดแก ภาษาไทย คณติ ศาสตร วทิ ยาศาสตร สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม สขุ ศึกษาและพลศกึ ษา ศิลปะ การงานอาชีพและเทคโนโลยี และภาษาตางประเทศ รวมทงั้ กจิ กรรมพฒั นาผูเรียน ในแตละกลุมสาระการเรียนรูไดกําหนดมาตรฐานการเรียนรูเปนเปาหมายสําคัญ ของการพัฒนาคุณภาพผูเรียน มาตรฐานการเรียนรูระบุส่ิงที่ผูเรียนพึงรู (ดานความรู) สิ่งท่ี ผเู รยี นพึงปฏิบตั ไิ ด (ดา นทักษะ) คณุ ธรรมจรยิ ธรรม และคานิยมทพี่ ึงประสงค (ดานคณุ ลักษณะ) เมอื่ จบการศึกษาขน้ั พื้นฐาน นอกจากนี้มาตรฐานการเรียนรูยังเปนกลไกสําคัญในการขับเคล่ือนพัฒนาการศึกษา ท้ังระบบ เพราะมาตรฐานการเรียนรูจะสะทอนใหทราบวาตองการอะไร จะสอนอยางไร และ ประเมินอยางไร ท่ีชวยสะทอนภาพการจัดการศึกษาวาสามารถพัฒนาผูเรียนใหมีคุณภาพ ตามที่มาตรฐานการเรียนรูก ําหนดเพยี งใด
การพัฒนาผูเรียนตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพ้ืนฐาน พุทธศักราช ๒๕๕๑ ท่ีมุงเนนพัฒนาผูเรียนใหมีคุณภาพตามมาตรฐานท่ีกําหนด ชวยใหผูเรียนเกิดสมรรถนะสําคัญ และคุณลกั ษณะอนั พึงประสงค สมรรถนะสาํ คญั ของผเู รยี น ๙ หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช ๒๕๕๑ มุงพัฒนาใหผูเรียน เกิดสมรรถนะสาํ คญั ๕ ประการ ดงั น้ี ๑. ความสามารถในการส่ือสาร เปนความสามารถในการรับและสงสาร มีวัฒนธรรม ในการใชภาษาถายทอดความคิด ความรูความเขาใจ ความรูสึก และทัศนะของตนเองเพื่อ แลกเปล่ียนขอมูลขาวสารและประสบการณอันจะเปนประโยชนตอการพัฒนาตนเองและ สังคม รวมทง้ั การเจรจาตอ รองเพือ่ ขจัดและลดปญ หาความขัดแยงตา งๆ การเลอื กรับหรือไมรับ ขอมูลขาวสารดวยหลักเหตุผลและความถูกตอง ตลอดจนการเลือกใชวิธีการสื่อสารที่มี ประสทิ ธภิ าพโดยคํานึงถึงผลกระทบที่มีตอ ตนเองและสังคม ๒. ความสามารถในการคิด เปนความสามารถในการคิดวิเคราะห คิดสังเคราะห คิดอยางสรางสรรค คิดอยางมีวิจารณญาณ และคิดเปนระบบ เพ่ือนําไปสูการสรางองคความรู หรอื สารสนเทศเพ่ือการตดั สินใจเกยี่ วกบั ตนเองและสงั คมไดอ ยางเหมาะสม ๓. ความสามารถในการแกป ญ หา เปน ความสามารถในการแกป ญ หาและอปุ สรรคตา งๆ ท่ีเผชิญไดอยางถูกตองเหมาะสมบนพื้นฐานของหลักเหตุผล คุณธรรม และขอมูลสารสนเทศ เขา ใจความสมั พนั ธแ ละการเปลีย่ นแปลงของเหตุการณต างๆ ในสงั คม แสวงหาความรู ประยกุ ต ความรูมาใชในการปองกันและแกไขปญหา และมีการตัดสินใจที่มีประสิทธิภาพโดยคํานึงถึง ผลกระทบทเ่ี กิดขนึ้ ตอ ตนเอง สงั คม และสิ่งแวดลอม ๔. ความสามารถในการใชทักษะชีวิต เปนความสามารถในการนํากระบวนการตางๆ ไปใชในการดําเนินชีวิตประจําวัน การเรียนรูดวยตนเอง การเรียนรูอยางตอเน่ือง การทํางาน และการอยรู ว มกนั ในสงั คมดว ยการสรา งเสรมิ ความสมั พนั ธอ นั ดรี ะหวา งบคุ คล การจดั การปญ หา และความขัดแยงตางๆ อยางเหมาะสม การปรับตัวใหทันกับการเปล่ียนแปลงของสังคมและ สภาพแวดลอ ม และการรจู กั หลกี เลยี่ งพฤตกิ รรมไมพ งึ ประสงคท ส่ี ง ผลกระทบตอ ตนเองและผอู นื่ ๕. ความสามารถในการใชเ ทคโนโลยี เปน ความสามารถในการเลือกและใชเ ทคโนโลยี ดานตางๆ และมีทักษะกระบวนการทางเทคโนโลยีเพ่ือการพัฒนาตนเองและสังคมในดานการ เรียนรู การสื่อสาร การทาํ งาน การแกปญ หาอยางสรา งสรรค ถกู ตอง เหมาะสม และมคี ณุ ธรรม
แนวทางการนเิ ทศการจัดการเรียนรเู พ่ือพฒั นา คุณลกั ษณะอันพงึ ประสงค หลักสูตรแกนกลางการศึกษาข้ันพื้นฐาน พุทธศักราช ๒๕๕๑ ยังมุงพัฒนาผูเรียน ใหมีคุณลักษณะอันพึงประสงค เพ่ือใหสามารถอยูรวมกับผูอ่ืนในสังคมไดอยางมีความสุข ในฐานะเปนพลเมืองไทยและพลโลก ไดแก รักชาติ ศาสน กษัตริย ซ่ือสัตยสุจริต มีวินัย ใฝเรียนรู อยอู ยางพอเพียง มงุ ม่ันในการทาํ งาน รักความเปนไทย และมจี ติ สาธารณะ การจาํ แนกจุดมุง หมายทางการศึกษา (Taxonomy of Educational Objectives) พทุ ธพิ สิ ยั Cognitive Domains จติ พสิ ยั Affective Domains ทกั ษะพสิ ยั ๑๐ Psychomotor Domains บลูม (Benjamin S. Bloom.1976) นักการศึกษาชาวอเมริกัน เชื่อวา การเรียนการสอนท่ีจะประสบความสําเร็จและ มีประสิทธิภาพน้ันผูสอนจะตองกําหนดจุดมุงหมายใหชัดเจนแนนอนเพ่ือใหผูสอนกําหนด และจัดกิจกรรมการเรียนรวมท้ังวัดประเมินผลไดถูกตอง บลูมไดแบงประเภทของ พฤตกิ รรมโดยอาศยั ทฤษฎกี ารเรยี นรแู ละจติ วทิ ยาพนื้ ฐานวา มนษุ ยจ ะเกดิ การเรยี นรใู น 3 ดา น คือ ดา นสติปญญา ดา นรา งกายและดานจติ ใจ และนําหลกั การน้ีมาจาํ แนกเปนจดุ มุง หมาย ทางการศึกษาเรียกวา Taxonomy of Educational Objectives (อติญาณ ศรเกษตรนิ . 2543: 72-74; อางอิงจาก บญุ ชม ศรีสะอาด. 2537; Bloom. 1976 : 18) ซึ่งไดจ าํ แนก จดุ มุงหมายการเรียนรอู อกเปน 3 ดา น คือ ดานพทุ ธพิ ิสัย ดานจติ พิสยั และดานทักษะพสิ ัย ๑. ดานพุทธิพิสัย (Cognitive Domain) หมายถึง การเรียนรูทางดานความรู ความคิด การแกปญหา จดั เปนพฤตกิ รรมดานสมองเกย่ี วกบั สตปิ ญญา ความคิด ความสามารถ ในการคิดเรื่องราวตางๆ อยางมีประสิทธิภาพ บลูม (Benjamin S. Bloom) และคณะไดจัด พฤตกิ รรมทางพุทธพิ ิสัย เปน ๖ ระดับ ดงั นี้
๑.๑ ความรู (Knowledge) หมายถึง ความสามารถในการที่จะจดจํา ๑๑ (Memorization) และระลึกได (Recall) เปนความสามารถในการจดจาํ แนกประสบการณต างๆ และระลึกเรอ่ื งราวนน้ั ๆ ออกมาไดถ ูกตอ งแมนยําเกี่ยวกับความรทู ีไ่ ดร ับไปแลว อนั ไดแ ก ความรู เกี่ยวกับขอมูลตางๆ ท่ีเจาะจงหรือเปนหลักท่ัวๆ ไป วิธีการ กระบวนการตางๆ โครงสราง สภาพของส่ิงตางๆ และสามารถถายทอดออกมาโดยการพูด เขียน หรือกิริยาทาทาง แบง ประเภทตามลําดับความซับซอนจากนอยไปหามาก เปนความรูที่ไดมาจากความจํา เชน การเรยี นรูว าอาหารหลักมี ๕ หมู เปน ตน ๑.๒ ความเขาใจ (Comprehension) เปนความสามารถ บงบอก จับใจความ สําคัญของเรื่องราว และสามารถแสดงออกมาในรูปของการแปลความ ตีความ คาดคะเน ขยายความ หรือการกระทําอืน่ ๆ ๑.๓ การนําความรูไปใช (Application) เปนความสามารถในการนําหลักการ กฎเกณฑและวิธีดําเนินการตางๆ ของเร่ืองท่ีไดรูมา นําไปใชแกปญหาในสถานการณใหมได สามารถนําวัสดุ วิธีการ ทฤษฎี แนวคิด มาใชในสถานการณที่แตกตางจากที่ไดเรียนรูมา เชน เรียนทําอาหารมาแลวสามารถประกอบอาหารไดหลายอยางโดยใชความรูท่ีมีอยู สามารถรูวา อาหารปริมาณแคไหนตองใสน ํ้าปลาเทา ใด เปนตน ๑.๔ การวเิ คราะห (Analysis) เปน ความสามารถในการแยกแยะเรอื่ งราวทส่ี มบรู ณ ใหกระจายออกเปน สว นยอ ยๆ ไดอยา งชดั เจน สามารถแยก จาํ แนกองคป ระกอบทส่ี ลับซับซอน ออกเปนสวนๆ ใหเห็นความสัมพันธระหวางสวนยอยตางๆ เชน เรียนทําอาหารมาแลว เมื่อ มาพบกับอาหารที่ปรุงเสร็จแลว สามารถวิเคราะหไดวาประกอบดวยอะไรบาง วิธีปรุงอยางไร ใชไ ฟเบาหรือไฟแรง เปนตน ๑.๕ การสงั เคราะห (Synthesis) ความสามารถในการรวบรวม หรอื นาํ องคป ระกอบ หรอื สวนตา งๆ เขา มารวมกนั เพ่อื ใหเห็นภาพพจนโดยสมบรู ณ เปนกระบวนการพจิ ารณาแตละ สวนยอยๆ แลวจัดรวมกันเปนหมวดหมู ใหเกิดเร่ืองใหมหรือส่ิงใหม สามารถสรางหลักการ กฎเกณฑข้ึนเพ่ืออธิบายสิ่งตางๆ ได เปนความสามารถในการผสมผสานสวนยอยเขาเปน เรื่องราวเดียวกันโดยปรับปรุงของเกาใหดีขึ้นและมีคุณภาพสูงขึ้น เชน สรุปเหตุผลตามหลัก ตรรกวทิ ยา การคดิ สูตรสาํ หรบั หาจํานวนทเ่ี ปน อนกุ รม เปนตน ๑.๖ การประเมินคา (Evaluation) เปนความสามารถในการวินิจฉัยหรือตัดสิน กระทําสิ่งหน่ึงส่ิงใดลงไป การประเมินเกี่ยวของกับการใชเกณฑคือ มาตรฐานในการวัด ท่ีกําหนดไว สามารถตัดสิน ตีราคาคุณภาพของส่ิงตางๆ โดยมีเกณฑหรือมาตรฐานเปนเครื่อง ตดั สิน เชน การตดั สินกีฬา ตดั สนิ คดี หรือประเมนิ วาสิ่งนัน้ ดี ไมด ี ถูกตอ งหรอื ไม โดยประมวล จากความรทู ้ังหมดท่ีมี
แนวทางการนิเทศการจดั การเรยี นรเู พอื่ พัฒนา แอนเดอรส นั และแครทโวทล (Anderson & Krathwohl) ไดปรับปรุงการจําแนกจุดมุงหมายทางการศึกษาใหมเพื่อใหงายตอการนําไปใช และนําเสนอแนวคิดไวในหนังสือเรื่อง “A Taxonomy for Learning, Teaching and Assessing: A Revision of Bloom’s Taxonomy of Educational Outcomes” ๑๒ ในป 2001 ซ่ึงปรับเปล่ียนจุดมุงหมายทางการดานพุทธิพิสัย ในสองประเด็น คือ การ ปรับเปลีย่ นระดบั พฤติกรรมและคําศพั ทท ีใ่ ช และเพิ่มโครงสรา งจากมติ เิ ดยี วเปนสองมติ ิ ในการปรับเปล่ียนระดับพฤติกรรมและคําศัพทท่ีใชนั้นยังคง ๖ ระดับเหมือนเดิมแต เปลยี่ นชอ่ื ทม่ี ลี กั ษณะเปน คาํ นามไปเปน คาํ กรยิ าและสลบั ทกี่ นั ระหวา งระดบั ที่ ๕ กบั ๖ ดงั ตาราง ระดับและช่ือเดิม ระดับและช่อื ทีป่ รบั เปล่ยี น ๑. ความรู (Knowledge) ๑. จาํ (Remember) ๒. ความเขาใจ (Comprehension) ๒. เขาใจ (Understand) ๓. การนําไปใช (Application) ๓. ประยกุ ตใ ช (Apply) ๔. การวเิ คราะห (Analysis) ๔. วิเคราะห (Analyze) ๕. การสงั เคราะห (Synthesis) ๕. ประเมนิ คา (Evaluate) ๖. การประเมินคา (Evaluation) ๖. สรา งสรรค (Create) ๑.๑ จํา (Remember) หมายถึงความสามารถในการดึงเอาความรูที่มีอยูใน หนว ยความจําระยะยาวออกมา แบงประเภทยอยได ๒ ลักษณะคือ ๑.๑.๑ จาํ ได (Recognizing) ๑.๑.๒ ระลกึ ได (Recalling)
๑.๒ เขาใจ (Understand) หมายถึงความสามารถในการกําหนดความหมาย ๑๓ ของคาํ พูด ตัวอักษร และการสื่อสารจากสื่อตางๆ ท่เี ปน ผลมาจากการสอน แบงประเภทยอยได ๗ ลกั ษณะคอื ๑.๒.๑ ตคี วาม (Interpreting) ๑.๒.๒ ยกตวั อยาง (Exemplifying) ๑.๒.๓ จําแนกประเภท (Classifying) ๑.๒.๔ สรปุ (Summarizing) ๑.๒.๕ อนุมาน (Inferring) ๑.๒.๖ เปรยี บเทียบ (Comparing) ๑.๒.๗ อธิบาย (Explaining) ๑.๓ ประยกุ ตใ ช (Apply) หมายถงึ ความสามารถในการดาํ เนนิ การหรอื ใชร ะเบยี บ วธิ กี ารภายใตสถานการณทีก่ ําหนดให แบง ประเภทยอ ยได ๒ ลกั ษณะคอื ๑.๓.๑ ดาํ เนนิ งาน (Executing) ๑.๓.๒ ใชเปน เครื่องมอื (Implementing) ๑.๔ วิเคราะห (Analyze) หมายถึงความสามารถในการแยกสวนประกอบของ ส่งิ ตา งๆ และคน หาความสมั พนั ธระหวางสวนประกอบ ความสัมพันธระหวางของสว นประกอบ กับโครงสรางรวมหรือสว นประกอบเฉพาะ แบงประเภทยอ ยได ๓ ลกั ษณะคือ ๑.๔.๑ บอกความแตกตา ง (Differentiating) ๑.๔.๒ จดั โครงสราง (Organizing) ๑.๔.๓ ระบคุ ุณลักษณะ (Attributing) ๑.๕ ประเมนิ คา (Evaluate) หมายถงึ ความสามารถในการตดั สนิ ใจโดยอาศยั เกณฑ หรือมาตรฐาน แบง ประเภทยอยได ๒ ลักษณะคอื ๑.๕.๑ ตรวจสอบ (Checking) ๑.๕.๒ วพิ ากษว ิจารณ (Critiquing) ๑.๖ สรางสรรค (Create) หมายถึงความสามารถในการรวมสวนประกอบตางๆ เขาดวยกันดวยรูปแบบใหมๆ ท่ีมีความเช่ือมโยงกันอยางมีเหตุผลหรือทําใหไดผลิตภัณฑท่ีเปน ตน แบบ แบง ประเภทยอ ยได ๓ ลักษณะคอื ๑.๖.๑ สราง (Generating) ๑.๖.๒ วางแผน (Planning) ๑.๖.๓ ผลิต (Producing)
แนวทางการนเิ ทศการจัดการเรียนรเู พอื่ พัฒนา พฤติกรรมดานพทุ ธิพสิ ัย ๖ ระดบั ดังกลาวแลว นนั้ เรียงลาํ ดบั จากพฤตกิ รรมทซ่ี ับซอน นอยไปสูซับซอนมากข้ึน ผูสอนสามารถใชคําถามทั้งกระตุนและตรวจสอบการบรรลุการเรียนรู แตล ะระดบั ดังน้ี การใชค ําถามตามระดับจดุ มงุ หมายทางดานพุทธพิ ิสัยของบลูม (เรียบเรยี งจาก ทิศนา แขมมณ,ี ๒๕๔๕) ระดบั ความหมาย พฤติกรรม สิ่งท่ถี ามถงึ ความรคู วามจํา การเรยี นรูในระดบั ท่ี บอก/ รวบรวม/ เลา / ศัพท/ วิธกี าร/ เกณฑ/ (Knowledge) ผูเ รยี นสามารถตอบไดวา ประมวล/ ช/้ี จดั หมวดหม/ู กระบวนการ/ ส่ิงท่ีไดเ รยี นรมู ามีสาระ ลาํ ดับ/ ระบุ/ ใหความ ระบบ/ รายละเอยี ด/ อะไรบา ง ตอบไดเ น่อื งจาก หมาย/ จาํ แนก/ ใหค ํา ความสัมพนั ธ/ ระเบยี บ/ การจดจาํ คาํ ถาม มกั ถามถงึ นยิ ม/ ทอ ง/ เลือก บุคคล/ สาเหตุ/ แบบแผน/ ขอมลู /สาระรายละเอยี ด เหตกุ ารณ/ หลกั การ/ ของสิ่งทีเ่ รยี นรู ผเู รยี นแสดง ทฤษฎ/ี โครงสรา ง/ พฤตกิ รรมวา ตนมคี วามรู สถานท/ี่ องคประกอบ/ ๑๔ ความเขาใจเรอื่ งนั้นๆ สญั ลักษณ/ เวลา/ กฎ/ คณุ ลักษณะ ความเขาใจ การเรยี นรใู นระดับท่ผี ูเ รยี น อธบิ าย (โดยใชค าํ พดู )/ ศัพท/ ความหมาย/ Comprehension) เขาใจในเร่อื งใดเรื่องหนงึ่ เปรียบเทยี บ/ แปล คาํ นิยาม/ สิ่งที่เปน ความหมาย/ ตคี วาม นามธรรม/ ผลทจี่ ะเกิด ในดานความหมาย ความ หมาย/ คาดการณค าด ข้ึน/ ผลกระทบ/ วิธีการ/ สมั พนั ธ และโครงสรางของ คะเน/ สรปุ ยอ/ กระบวนการ/ ทฤษฎหี ลัก สิง่ ทีเ่ รยี น และสามารถ ทํานาย/ บอกใจความ การ/ แบบแผนโครงสราง/ แสดงออกไดด วยพฤตกิ รรม สําคญั / ความสมั พนั ธ/ เหตุการณ/ ตางๆ กะประมาณ สถานการณ การนาํ ไปใช การเรยี นรใู นระดบั ท่ผี ูเรยี น ประยกุ ต/ ปรบั ปรงุ / กฎ/ หลักการ/ ทฤษฎี/ (Application) นําความรไู ปใชในการหา แกป ญ หา/ เลือก/ จัด/ ปรากฏการณ/ ส่ิงทเี่ ปน คําตอบและแกไขปญหา ทํา/ ปฏบิ ัต/ิ แสดง/ นามธรรม/ วิธีการ/ ในสถานการณตา งๆ สาธติ / ผลิต ปญ หากระบวนการ/ ขอ สรุป/ ขอ เทจ็ จรงิ
การวิเคราะห การเรียนรูในระดบั ทผี่ เู รยี น จาํ แนกแยกแยะ/ ขอ มูล/ ขอ ความ/ (Analysis) คดิ อยา งมีวิจารณญาณและ หาเหตุและผล/ เร่ืองราว/ เหตุการณ/ เหตุ คิดอยา งลึกซ้ึงเน่อื งจาก หาความสัมพนั ธ/ หา และผล/ องคป ระกอบ/ ไมส ามารถหาขอมลู ท่ีมอี ยู ขอ สรปุ / ความคิดเหน็ / สมมตฐิ าน/ ไดโ ดยตรง มี ๒ ลักษณะคอื หาหลกั การ/ ขอ ยตุ ิ/ ความมงุ หมาย/ ๑. วิเคราะหข อมูลทมี่ อี ยู หาขอ อา งอิง/ รปู แบบ/ ระบบ/ เพ่อื ใหไดขอ สรุปและ หาหลักฐาน/ โครงสราง/ วธิ ีการ/ หลกั การท่ีสามารถนําไปใช ตรวจสอบ/ จดั กลมุ / กระบวนการ ในสถานการณอ ่ืนๆ ได ระบ/ุ ช้ี ๒. วิเคราะหข อสรุปขอ อางอิงหรอื หลักการตา งๆ เพือ่ หาหลักฐานที่สนบั สนนุ หรอื ปฏเิ สธขอ ความนั้น การสังเคราะห การเรยี นรูใ นระดบั ทผ่ี ูเรียน เขียนบรรยาย/ ความคดิ / การศึกษา ๑๕ (Synthesis) สามารถคดิ ประดษิ ฐส ง่ิ ใหม/ อธบิ าย/ เลา / บอก/ คน ควา / แผนงาน/ การประเมินคา ทํานายสถานการณใน เรยี บเรยี ง/ สรา ง/ จดั / สมมติฐาน/ จดุ มงุ หมาย/ (Evaluation) อนาคต/ คิดวธิ ีแกไขปญ หา ประดษิ ฐ/ แตง/ ทฤษฎี/ หลักการ/ ดดั แปลง/ ปรบั / แกไ ข/ โครงสราง/ รูปแบบ/ ทาํ ใหม/ ออกแบบ แบบแผนสว นประกอบ/ ปฏบิ ัติ/ คดิ ริเริม่ / ความสมั พนั ธ/ แผนภาพ/ ตง้ั สมมตฐิ าน/ ต้ัง แผนภูม/ิ ผงั กราฟก จดุ มงุ หมาย/ ทํานาย/ แจกแจงรายละเอยี ด/ จดั หมวดหมสู ถานการณ วธิ แี กป ญ หา การเรยี นรใู นระดบั ทผี่ ูเรียน วพิ ากษวิจารณ/ ขอมลู / ขอเท็จจริง/ ตองใชก ารตดั สินคุณคา ตัดสิน/ ตีคาสรุป/ การกระทาํ / ความคดิ เหน็ / โดยตอ งมีการต้งั เกณฑ ประเมินคา/ ความถูกตอ ง/ ความ ในการประเมนิ และแสดง เปรียบเทียบ/ แมนยํา/ มาตรฐาน/ ความเห็นในเร่ืองนน้ั ๆ ได จัดอนั ดบั / กําหนด เกณฑ/ หลกั การ/ ทฤษฎี/ เกณฑ/ กาํ หนด คณุ ภาพ/ ประสทิ ธิภาพ/ มาตรฐาน/ ตดั สนิ ใจ/ ความเช่อื มั่น/ ความคลาด แสดงความคิดเห็น/ เคลอื่ น/ อคติ/ ใหเหตผุ ล/ วิธกี ารประโยชน/ คานยิ ม บอกหลักฐาน
แนวทางการนเิ ทศการจัดการเรียนรูเพ่ือพฒั นา ๒. ดา นจติ พิสยั (Affective Domain) พฤติกรรมดานจิตใจเปนคานิยม ความรูสึก ความซาบซ้ึง ทัศนคติ ความเชื่อ ความสนใจและคุณธรรม พฤติกรรมดานน้ีอาจไมเกิดขึ้นทันที ดังนั้น การจัดกิจกรรมการเรียน การสอนโดยจัดสภาพแวดลอมท่ีเหมาะสม และสอดแทรกส่ิงท่ีดีงามอยูตลอดเวลา จะทําให พฤตกิ รรมของผเู รยี นเปลย่ี นไปในแนวทางทพ่ี งึ ประสงคไ ด ประกอบดว ยพฤตกิ รรม ๕ ระดบั ไดแ ก ๒.๑ การรบั รู (Receiving/Attending) เปน ความรูสกึ ทเี่ กดิ ขน้ึ ตอปรากฏการณ หรอื สง่ิ เรา อยา งใดอยา งหนง่ึ ซงึ่ เปน ไปในลกั ษณะของการแปลความหมายของสง่ิ เรา นนั้ วา คอื อะไร แลว จะแสดงออกมาในรูปของความรูสึกท่เี กิดข้ึน ๑๖ ๒.๒ การตอบสนอง (Responding) เปน การกระทาํ ทแี่ สดงออกมาในรปู ของความ เตม็ ใจ ยนิ ยอม และพอใจตอ สิ่งเรานนั้ ซึง่ เปน การตอบสนองทีเ่ กิดจากการเลือกสรรแลว ๒.๓ การเกิดคา นยิ ม (Valuing) การเลอื กปฏิบตั ิในสิง่ ทีเ่ ปน ที่ยอมรบั กนั ในสงั คม การยอมรับนับถือในคุณคานั้นๆ หรือปฏิบัติตามในเรื่องใดเรื่องหน่ึง จนกลายเปนความเช่ือ แลว จึงเกิดทัศนคติทีด่ ใี นส่ิงน้นั ๒.๔ การจดั ระบบ (Organizing) การสรางแนวคดิ จดั ระบบของคา นิยมท่เี กดิ ข้นึ โดยอาศัยความสัมพันธ ถาเขากันไดก็จะยึดถือตอไปแตถาขัดกันอาจไมยอมรับ อาจจะยอมรับ คา นิยมใหมโ ดยยกเลกิ คานยิ มเกา ๒.๕ บคุ ลกิ ภาพ (Characterizing) การนาํ คา นยิ มทย่ี ดึ ถอื มาแสดงพฤตกิ รรมทเี่ ปน นสิ ยั ประจาํ ตวั ใหป ระพฤตปิ ฏบิ ตั แิ ตส ง่ิ ทถี่ กู ตอ งดงี าม พฤตกิ รรมดา นนจ้ี ะเกย่ี วกบั ความรสู กึ และ จิตใจ ซ่ึงจะเร่ิมจากการไดรับรูจากสิ่งแวดลอม แลวจึงเกิดปฏิกิริยาโตตอบ ขยายกลายเปน ความรูสึกดานตางๆ จนกลายเปนคานิยม และยังพัฒนาตอไปเปนความคิด อุดมคติ ซ่ึงจะเปน การควบคมุ ทิศทางพฤติกรรมของคน คนจะรูดรี ชู ่วั อยางไรนั้นกเ็ ปน ผลของพฤตกิ รรมดานนี้
๓. ดา นทักษะพิสัย (Psychomotor Domain) พฤติกรรมดานทักษะพิสัย เปนพฤติกรรมท่ีบงถึงความสามารถในการปฏิบัติงาน ไดอยางคลองแคลวชํานิชํานาญ ซ่ึงแสดงออกมาไดโดยตรง โดยมีเวลาและคุณภาพของงาน เปน ตัวชีร้ ะดบั ของทกั ษะประกอบดวย ๕ ข้ัน ดงั น้ี (ปรบั ปรงุ โดย R. H. Dave) ๑๗ ๓.๑ การรับรู เลยี นแบบ ทําตาม (Imitation) เปนการใหผูเรยี นไดรบั รูหลักการ ปฏิบัตทิ ถี่ กู ตอ ง หรอื เปนการเลอื กหาตัวแบบท่สี นใจ ๓.๒ การทําเอง/การปรบั ใหเ หมาะสม (Manipulation) เปนพฤติกรรมท่ีผเู รยี น พยายามฝกตามแบบที่ตนสนใจและพยายามทําซํ้า เพื่อท่ีจะใหเกิดทักษะตามแบบที่ตนสนใจ ใหได หรือสามารถปฏบิ ตั ิงานไดตามขอ แนะนํา ๓.๓ การหาความถูกตอง (Precision) พฤติกรรมสามารถปฏิบัติไดดวยตนเอง โดยไมต องอาศัยเครื่องชแ้ี นะ เม่ือไดกระทาํ ซํ้าแลว ก็พยายามหาความถูกตอ งในการปฏบิ ตั ิ ๓.๔ การทําอยางตอเนื่อง (Articulation) หลังจากตัดสินใจเลือกรูปแบบที่เปน ของตวั เองจะกระทาํ ตามรปู แบบนนั้ อยา งตอ เนอื่ ง จนปฏบิ ตั งิ านทย่ี งุ ยากซบั ซอ นไดอ ยา งรวดเรว็ ถกู ตอง คลอ งแคลว การที่ผเู รยี นเกิดทักษะได ตองอาศยั การฝกฝนและกระทําอยา งสมํ่าเสมอ ๓.๕ การทาํ ไดอ ยางเปนธรรมชาติ (Naturalization) พฤตกิ รรมทีไ่ ดจากการฝก อยางตอเนื่องจนสามารถปฏิบัติไดคลองแคลววองไวโดยอัตโนมัติ เปนไปอยางธรรมชาติ ซึ่งถอื เปนความสามารถของการปฏิบตั ิในระดบั สูง
แนวทางการนเิ ทศการจัดการเรยี นรูเพ่อื พฒั นา ๑๘
ตอนท่ี ๒ การจัดกจิ กรรมการเรียนรทู เ่ี นน บทบาทและการมสี ว นรว มของผูเรยี น ในศตวรรษที่ ๒๑ เปนยุคของขอมูลขาวสารและการเปล่ียนแปลง ดวยความกาวหนา ๑๙ ของเทคโนโลยสี ารสนเทศทําใหก ารสือ่ สารไรพรมแดน การเขา ถงึ แหลง ขอ มลู สามารถทําไดท กุ ท่ี ทกุ เวลา ผลกระทบจากยคุ โลกาภวิ ตั นน สี้ ง ผลใหผ เู รยี นจาํ เปน จะตอ งมคี วามสามารถเรยี นรไู ดด ว ย ตนเองอยา งตอ เนอื่ งและเปน ผแู สวงหาความรอู ยตู ลอดเวลา ประกอบกบั ปจ จบุ นั มอี งคค วามรใู หม เกิดขึ้นมากมายทุกวินาทีทําใหเน้ือหาวิชามีมากเกินกวาที่จะเรียนรูจากในหองเรียนไดหมด ซึ่ง การสอนแบบเดิมดวยการ “พูด บอก เลา” ไมสามารถจะพัฒนาผูเรียนใหนําความรูท่ีไดจาก การเรียนในชั้นเรียนไปปฏิบัติไดดี ดังนั้นจึงจําเปนตองปรับเปล่ียนวิธีการจัดการเรียนรู ใหตอบสนองความเปลี่ยนแปลงของสังคมเทคโนโลยี จากผูสอนท่ีมีบทบาทเปนผูถายทอด ปรับเปลี่ยนบทบาทเปนผูช้ีแนะวิธีการคนควาหาความรู เพ่ือพัฒนาผูเรียนใหสามารถแสวงหา ความรู และประยุกตใชทักษะตางๆ สรางความเขาใจดวยตนเองจนเกิดเปนการเรียนรู อยา งมคี วามหมาย การเรียนรูท่ีเนนบทบาทและการมีสวนรวมของผูเรียน “เปนกระบวนการเรียนรูที่ให ผูเรียนไดเรียนรูอยางมีความหมายโดยการรวมมือระหวางผูเรียนดวยกัน ในการน้ี ครูตองลด บทบาทในการสอนและการใหขอความรูแกผูเรียนโดยตรง แตไปเพิ่มกระบวนการและกิจกรรม ทจ่ี ะทาํ ใหผ เู รยี นเกดิ ความกระตอื รอื รน ในการจะทาํ กจิ กรรมตา งๆ มากขนึ้ และอยา ง หลากหลาย ไมวาจะเปน การแลกเปล่ียนประสบการณ โดยการพดู การเขยี น การอภปิ รายกบั เพ่อื นๆ ”
แนวทางการนเิ ทศการจดั การเรียนรูเพอื่ พฒั นา กรวยแหงการเรยี นรู (The Cone of Learning) การเรียนรูที่เนนบทบาทและการมีสวนรวมของผูเรียน หรือการเรียนรูเชิงรุก (Active Learning) เปนกระบวนการเรียนการสอนอยางหน่ึง เปนการเรียนรูผานการปฏิบัติหรือการ ลงมือทํา ซ่ึง “ความร”ู ท่เี กิดข้ึนก็เปนความรทู ี่ไดจ ากประสบการณ จากกระบวนการในการจดั กิจกรรมการเรยี นรู ผเู รยี นมโี อกาสลงมือกระทาํ มากกวาการฟง เพียงอยา งเดยี ว ผูเรยี นไดเ รยี นรู โดยการอา น การเขยี น การโตตอบ และการวิเคราะหป ญหา อีกทัง้ ใหผเู รยี นไดใชก ระบวนการ คดิ ขั้นสงู ไดแ ก การวเิ คราะห การสังเคราะห และการประเมินคา การเรียนรทู ี่เนนบทบาทและการมีสวนรวมของผเู รยี น (Active Learning) ทําใหผ เู รียน สามารถรักษาผลการเรียนรูใหอยูคงทนไดมากและนานกวากระบวนการเรียนรูที่ผูเรียนเปนฝาย รับความรู (Passive Learning) เพราะกระบวนการเรยี นรูแบบ Active Learning สอดคลอง กับการทาํ งานของสมองทเ่ี กี่ยวขอ งกับความจํา โดยสามารถเกบ็ และจาํ สิง่ ท่ีผเู รยี นเรียนรูอ ยา งมี สวนรวม มีปฏิสัมพันธกับเพ่ือน ผูสอน ส่ิงแวดลอม การเรียนรูท่ีไดผานการปฏิบัติจริง จะสามารถเกบ็ ความจาํ ในระบบความจําระยะยาว (Long Term Memory) ทาํ ใหผลการ เรียนรูย งั คงอยไู ดในปรมิ าณท่ีมากกวา ระยะยาวกวา ซงึ่ อธิบายได ดังรปู ๒๐
จากรปู จะเหน็ ไดว า กรวยแหง การเรยี นรนู ีไ้ ดแบง เปน ๒ กระบวนการ คือ ๒๑ ๑. กระบวนการเรยี นรูแ บบต้งั รบั (Passive Learning) - การเรียนรูโ ดยการอาน ทองจํา ผเู รียนจะจําไดใ นส่งิ ท่ีเรยี นเพียง ๒๐% - การเรยี นรโู ดยการฟง บรรยายเพยี งอยา งเดยี วโดยทผ่ี เู รยี นไมม โี อกาสไดม สี ว นรว ม ในการเรียนรูดวยกิจกรรมอ่ืนในขณะท่ีครูสอน เม่ือเวลาผานไปผูเรียนจะจําไดเพียง ๒๐% หากในการเรียนการสอนผูเรียนมีโอกาสไดเห็นภาพประกอบดวยก็จะทําใหผลการเรียนรู คงอยูไดเ พ่มิ ข้ึนเปน ๓๐% - การเรียนรูทผี่ ูสอนจัดประสบการณใหกบั ผเู รียนเพิ่มขึน้ เชน การใหดภู าพยนตร การสาธิต จดั นทิ รรศการใหผ ูเรียนไดดู รวมทง้ั การนาํ ผเู รียนไปทัศนศึกษาหรือดูงาน ก็ทาํ ใหผล การเรียนรูเพมิ่ ขึ้นเปน ๕๐% ๒. กระบวนการเรียนรูเชิงรุก (Active Learning) - ผเู รยี นมบี ทบาทในการแสวงหาความรแู ละเรยี นรอู ยา งมปี ฏสิ มั พนั ธจ นเกดิ ความรู ความเขา ใจ นาํ ไปประยกุ ตใช สามารถวเิ คราะห สงั เคราะห ประเมินคา หรือสรางสรรคส ิ่งตา งๆ และพฒั นาตนเองเตม็ ความสามารถ รวมถงึ การจดั ประสบการณก ารเรยี นรใู หไ ดร ว มอภปิ ราย ให ฝกทกั ษะการสื่อสาร ทาํ ใหผ ลการเรยี นรเู พม่ิ ข้ึนเปน ๗๐% - การนําเสนอผลงานทางการเรียนรูในสถานการณจําลอง ท้ังมีการฝกปฏิบัติ ในสภาพจริง มีการเช่ือมโยงกบั สถานการณต า งๆ จะทาํ ใหผ ลการเรียนรเู กิดขนึ้ ถงึ ๙๐% ลกั ษณะสาํ คญั ของการจดั การเรยี นรทู เ่ี นน บทบาทและการมสี ว นรว มของผเู รยี น - ความรูเกิดจากประสบการณ การสรางองคค วามรู และการสรปุ ทบทวนของผูเรยี น - เปนการจัดการเรียนรูที่มุงพัฒนาศักยภาพทางสมอง ไดแก การคิด การแกปญหา การนาํ ความรไู ปประยกุ ตใช - เปนการจัดการเรยี นรทู เ่ี ปดโอกาสใหผเู รียนมสี ว นรว มในการเรยี นรู - เปนกระบวนการสรา งสถานการณใ หผเู รยี นอา น พดู ฟง คดิ - เปนกจิ กรรมการเรียนรูทเี่ นน ทกั ษะการคิดข้ันสงู - เปน กจิ กรรมการเรียนรทู ่ีเปด โอกาสใหผเู รียนบรู ณาการขอมลู ขา วสาร สารสนเทศ และหลกั การ สูก ารสรางความคิดรวบยอด
แนวทางการนเิ ทศการจัดการเรียนรูเ พ่ือพฒั นา - ผูเรียนมีสวนรวมในการจัดการเรียนรู มีการสรางองคความรู การสรางปฏิสัมพันธ รว มกนั และรว มมอื กนั มากกวา การแขง ขัน - ผูเรยี นสรา งองคค วามรแู ละจดั ระบบการเรียนรูดวยตนเอง - ผูเรียนไดเ รยี นรคู วามรบั ผิดชอบรว มกัน การมีวินัยในการทํางาน และการแบงหนา ที่ ความรับผดิ ชอบ - ผูสอนเปนผูอํานวยความสะดวกในการจดั การเรยี นรู เพื่อใหผ เู รยี นเปน ผปู ฏบิ ัติดว ย ตนเอง หลกั การจัดการเรียนรทู ่เี นนบทบาทและการมสี วนรวมของผเู รียน ๑. จัดกจิ กรรมการเรียนรูภายใตค วามเช่อื พ้ืนฐาน ๒ ประการคอื ๑) การเรียนรเู ปน ความพยายามโดยธรรมชาตขิ องมนษุ ย ๒) แตล ะบคุ คลมแี นวทางในการเรยี นรทู แ่ี ตกตา งกนั โดยผเู รยี นจะถกู เปลย่ี นบทบาท จากผรู บั ความรไู ปสกู ารมีสว นรวมในการสรา งความรู ๒๒ ๒. สงเสริมใหผูเรียนมีสวนรวมในช้ันเรียน มีปฏิสัมพันธระหวางผูสอนกับผูเรียน และ ระหวา งผเู รยี นดว ยกัน โดยใชเทคนิคหรือกิจกรรมตางๆ ๓. เนนกระบวนการจัดการเรียนรูที่ผูเรียนไดลงมือกระทําและไดใชกระบวนการคิด เกย่ี วกบั สง่ิ ท่ีเขาไดก ระทําลงไป ๔. ผูสอนมีบทบาทอํานวยความสะดวกและจัดสภาพแวดลอมท่ีเอื้อใหผูเรียนสราง ความรูดว ยตนเอง จนเกิดเปน การเรยี นรอู ยา งมีความหมาย (Meaningful Learning) บทบาทของครูผูสอน ๑. ใหความสําคัญกับผูเรียนเปนหลักในการจัดการเรียนรู กิจกรรมตองสะทอน ความตอ งการในการพัฒนาผเู รียนและเนนการนําไปใชป ระโยชนใ นชีวติ จริงของผเู รยี น ๒. วางแผนเก่ียวกับเวลาในจัดการเรียนการสอนอยางชัดเจน ท้ังในสวนของเน้ือหา และกิจกรรม ๓. สรางบรรยากาศของการมีสวนรวม การอภิปราย และการเจรจาโตตอบ ท่ีสงเสริม ใหผ เู รียนมปี ฏสิ มั พันธทดี่ ีกับผสู อนและเพื่อนในชัน้ เรยี น
๔. จัดกิจกรรมการเรียนการสอนใหเกิดความเลื่อนไหล มีชีวิตชีวา สงเสริมใหผูเรียน มีสว นรวมในทุกกิจกรรม รวมทงั้ กระตนุ ใหผ ูเรยี นประสบความสาํ เร็จในการเรยี นรู ๕. จัดสภาพการเรยี นรแู บบรว มแรงรวมใจ สงเสรมิ ใหเกิดการรวมมือในกลุม ผูเรยี น ๖. จัดกิจกรรมการเรียนการสอนใหทาทาย และใหโอกาสผูเรียนไดปฏิบัติกิจกรรม การเรยี นรูที่หลากหลาย ๗. ครูผูสอนตองใจกวาง ยอมรับความสามารถในการแสดงออก และความคิดเห็น ของผูเรียน รูปแบบวธิ ีการจดั กิจกรรมการเรยี นรู ๒๓ การจัดการเรียนรูท่ีเนนบทบาทและการมีสวนรวมของผูเรียน (Active Learning) ครอบคลุมวธิ กี ารจดั การเรียนรูห ลากหลายวิธี เชน - การจัดการเรยี นรูโดยใชกิจกรรมเปนฐาน (Activity-Based Learning) - การจัดการเรยี นรเู ชงิ ประสบการณ (Experiential Learning) - การจัดการเรยี นรโู ดยใชป ญ หาเปน ฐาน (Problem-Based Learning) - การจัดการเรยี นรูโดยใชโ ครงงานเปน ฐาน (Project-Based Learning) - การจัดการเรยี นรทู ี่เนนทกั ษะกระบวนการคดิ (Thinking Based Learning) - การจัดการเรยี นรูก ารบริการ (Service Learning) - การจดั การเรียนรูจากการสืบคน (Inquiry-Based Learning) - การจดั การเรียนรูดวยการคนพบ (Discovery Learning) ฯลฯ อยางไรก็ตาม รูปแบบ วิธีการจัดกิจกรรมการเรียนรูเหลานี้ มีพ้ืนฐานมาจากแนวคิด เดียวกัน คอื ใหผเู รยี นเปน ผมู ีบทบาทหลักในการเรยี นรูของตนเอง
แนวทางการนิเทศการจดั การเรียนรูเพอ่ื พัฒนา ขอ พึงระมดั ระวัง ๑. เนอื่ งจากการจดั การเรยี นรแู บบ Active Learning มรี ากฐานมาจากแนวคดิ ทางการ ศึกษาท่ีเนนการสรางองคความรูใหม (Constructivist) โดยผูเรียนเปนผูสรางความรูจาก ขอมลู ทไี่ ดร ับมาใหมด ว ยการนาํ ไปประกอบกับประสบการณส ว นตัวทผี่ านมาในอดตี นอกจากนี้ ยงั มีมิติของกจิ กรรมทีเ่ กยี่ วของอยู ๒ มิติ ไดแก กจิ กรรมดา นการรคู ดิ (Cognitive Activity) และกิจกรรมดานพฤติกรรม (Behavioral Activity) ผูนําไปใชอ าจเขาใจคลาดเคลื่อน วา การเรียนรูแบบน้ี คือรูปแบบท่ีเนนความต่ืนตัวในกิจกรรมดานพฤติกรรม (Behavioral Active) โดยเขาใจวาความตื่นตัวในกิจกรรมดานพฤติกรรมจะทําใหเกิดความต่ืนตัวใน กิจกรรมดานการรูคิด (Cognitively Active) ไปเอง จึงเปนที่มาของการประยุกตใชผิดๆ วาใหผูสอนลดบทบาทความเปนผูใหความรูลง เปนเพียงผูอํานวยความสะดวกและบริหาร จัดการหลักสูตร โดยปลอยใหผูเรียนไดเรียนรูเองอยางอิสระจากการทํากิจกรรมและการ แลกเปลี่ยนประสบการณกับผูเรียนดวยกันเองตามยถากรรม โดยผูเรียนไมไดเรียนรู พฒั นามิตดิ า น การรคู ดิ ๒. ความตื่นตัวในกิจกรรมดานพฤติกรรมอาจไมกอใหเกิดความต่ืนตัวในกิจกรรม ดานการรูคิดเสมอไป การท่ีผูสอนใหความสําคัญกับกจิ กรรมดา นพฤตกิ รรมเพียงอยางเดยี ว เชน ๒๔ การฝกปฏิบัติและการอภิปรายในกลุมของผูเรียนเอง โดยไมใหความสําคัญกับกิจกรรมดาน การรคู ดิ เชน การลาํ ดบั ความคดิ และการจดั องคค วามรู จะทาํ ใหป ระสทิ ธผิ ลของการเรยี นรลู ดลง ๓. กรณีการนํารูปแบบการจัดการเรียนรูแบบที่ใหผูเรียนทํากิจกรรมและคนพบความรู ดวยตนเองนี้ ไปใชกับการพัฒนาการเรียนรูตามลําดับข้ันการเรียนรูดานพุทธิพิสัย (Cognitive Domain) จะเหมาะกับการพัฒนาในข้ัน การทําความเขาใจ การนําไปประยุกตใช และ การวิเคราะห ขน้ึ ไปมากกวาขั้นใหขอมูลความรู เพราะเปนการเสยี เวลามาก และไมบ รรลุผล เทา ทคี่ วร โดยสรปุ การจดั การเรยี นรทู เ่ี นน บทบาทและการมสี ว นรว มของผเู รยี น โดยการนาํ เอาวธิ ี การสอน เทคนคิ การสอนทหี่ ลากหลายมาใชอ อกแบบแผนการจดั การเรยี นรแู ละกจิ กรรม กระตนุ ใหผ เู รยี นมสี ว นรว มในชน้ั เรยี น สง เสรมิ ปฏสิ มั พนั ธร ะหวา งผเู รยี นกบั ผเู รยี น และผเู รยี นกบั ผสู อน เปนการจัดการเรียนรูท่ีมุงเนนพัฒนากระบวนการเรียนรู สงเสริมใหผูเรียนประยุกตใชทักษะ และเช่ือมโยงองคความรูนําไปปฏิบัติเพื่อแกไขปญหาหรือประกอบอาชีพในอนาคต และถือเปน การจัดการเรียนรูประเภทหน่ึงที่สงเสริมใหผูเรียนมีคุณลักษณะสอดคลองกับการเปลี่ยนแปลง ในยคุ ปจจบุ นั ในท่ีนี้ จึงเสนอรูปแบบการจัดกิจกรรมการเรียนรูที่เนนบทบาทและการมีสวนรวม ของผูเ รียนทเ่ี หมาะสมในการนาํ ไปใชในการจดั กิจกรรม “ลดเวลาเรียน เพิม่ เวลาร”ู ดงั ตอ ไปนี้
๒.๑ การเรียนรโู ดยใชก ิจกรรมเปนฐาน การเรียนรูโดยใชกิจกรรมเปนฐาน (Activity-Based Learning) เปนวิธีการจัดการ เรยี นรทู พี่ ฒั นามาจากแนวคดิ ในการจดั การเรยี นการสอนทเี่ ผยแพรใ นปลายศตวรรษท่ี ๒๐ ทเี่ รยี ก วาการเรียนรูท่ีเนนบทบาทและการมีสวนรวมของผูเรียน หรือ “การเรียนรูเชิงรุก” (Active Learning) ซึ่งหมายถึงรูปแบบการเรียนการสอนท่ีมุงเนนสงเสริมใหผูเรียนมีสวนรวมใน การเรยี นรู และบทบาทในการเรยี นรูของผูเรียน “ใชกิจกรรมเปนฐาน” หมายถึงเอากิจกรรมเปนท่ีต้ังเพื่อท่ีจะฝกหรือพัฒนาผูเรียน ใหเ กดิ การเรยี นรูใหบ รรลุวัตถปุ ระสงคหรอื เปา หมายทกี่ าํ หนด ลกั ษณะสาํ คัญของการเรียนรูโดยใชก ิจกรรมเปน ฐาน ๒๕ ๑. สง เสริมใหผ เู รยี นมคี วามต่นื ตวั และกระตือรอื รน ดา นการรูคดิ ๒. กระตนุ ใหเ กดิ การเรยี นรจู ากตวั ผเู รยี นเองมากกวา การฟง ผสู อนในหอ งเรยี นและการทอ งจาํ ๓. พัฒนาทักษะการเรียนรูของผูเรียนใหสามารถเรียนรูไดดวยตัวเอง ทําใหเกิด การเรียนรอู ยา งตอ เนอื่ งนอกหอ งเรียนอีกดว ย ๔. ไดผ ลลพั ธใ นการถา ยทอดความรใู กลเ คยี งกบั การเรยี นรรู ปู แบบอนื่ แตไ ดผ ลดกี วา ใน การพัฒนาทักษะดา นการคดิ และการเขยี นของผเู รียน ๕. ผูเรียนมีความพึงพอใจกับการเรียนรูแบบนี้มากกวารูปแบบท่ีผูเรียนเปนฝายรับ ความรู ซึ่งเปน การเรยี นรูแบบต้ังรับ (Passive Learning) ๖. มงุ เนน ความรับผิดชอบของผเู รียนในการเรียนรโู ดยผานการอาน เขยี น คิด อภิปราย และเขา รว มในการแกปญ หา และยงั สมั พันธเกี่ยวขอ งกบั การเรียนรตู ามลาํ ดับขั้นการเรียนรขู อง บลมู ทั้งในดา นพุทธิพสิ ัย ทกั ษะพิสัย และจิตพสิ ัย
แนวทางการนิเทศการจัดการเรยี นรูเพอ่ื พัฒนา หลักการจัดการเรยี นรูโดยใชก ิจกรรมเปน ฐาน ๑. ใหค วามสนใจทตี่ ัวผเู รยี น ๒. เรยี นรผู า นกิจกรรมการปฏบิ ตั ิท่นี า สนใจ ๓. ครูผูสอนเปน เพียงผูอํานวยความสะดวก ๔. ใชประสาทสัมผสั ทัง้ ๕ ในการเรียน ๕. ไมมกี ารสอบ แตป ระเมินผลจากพฤติกรรม ความเขาใจ ผลงาน ๖. เพ่ือนในชน้ั เรยี นชว ยสงเสริมการเรยี น ๗. มกี ารจดั สภาพแวดลอ ม และบรรยากาศทเี่ ออ้ื ตอ การพฒั นาความคดิ และเสรมิ สรา ง ความม่ันใจในตนเอง ประเภทของการเรยี นรูโดยใชกจิ กรรมเปนฐาน กจิ กรรมการเรียนรโู ดยวิธใี ชก ิจกรรมเปน ฐานมหี ลากหลายกิจกรรม การนาํ มาใชข ้นึ อยู กับความเหมาะสม สอดคลองกบั วัตถปุ ระสงคข องการจดั กจิ กรรมน้นั ๆ วา มงุ ใหผเู รยี นไดเ รียนรู หรอื พฒั นาในเร่ืองใด โดยท่วั ไป สามารถจาํ แนกออกเปน ๓ ประเภทหลักๆ คอื ๒๖ ๑. กิจกรรมเชิงสํารวจ เสาะหา คนควา (Exploratory) ซึ่งเกี่ยวของกับการรวบรวม สง่ั สมความรู ความคิดรวบยอด และทกั ษะ ๒. กิจกรรมเชิงสรางสรรค (Constructive) ซ่ึงเกี่ยวของกับการรวบรวม สั่งสม ประสบการณโดยผา นการปฏิบตั ิ หรือการทํางานท่รี เิ รม่ิ สรางสรรค ๓. กิจกรรมเชิงการแสดงออก (Expressional) ไดแกกิจกรรมท่ีเก่ียวกับการนําเสนอ การเสนอผลงาน
กจิ กรรมการเรียนรทู ีน่ ยิ มใช ๒๗ - การอภิปรายในชน้ั เรยี น (class discussion) ท่ีกระทาํ ไดทั้งในหอ งเรยี นปกติ และ การอภปิ รายออนไลน - การอภิปรายกลุมยอ ย (Small Group Discussion) - กจิ กรรม “คิด-จบั คู- แลกเปลี่ยน” (think-pair-share) - เซลลการเรยี นรู (Learning Cell) - การฝก เขียนขอความสั้นๆ (One-minute Paper) - การโตวาที (Debate) - บทบาทสมมุติ (Role Play) - การเรยี นรโู ดยใชส ถานการณ (Situational Learning) - การเรียนแบบกลุม รว มแรงรว มใจ (Collaborative learning group) - ปฏิกิรยิ าจากการชมวดี ิทัศน (Reaction to a video) - เกมในช้ันเรียน (Game) - แกลเลอร่ี วอลค (Gallery Walk) - การเรียนรโู ดยการสอน (Learning by Teaching) ฯลฯ
แนวทางการนิเทศการจดั การเรยี นรเู พอ่ื พฒั นา ๒.๒ การเรยี นรเู ชงิ ประสบการณ การเรยี นรเู ชงิ ประสบการณ หรอื การเรยี นรผู า นประสบการณเ ชงิ ประจกั ษ (Experiential Learning) เปนการเรียนรูท่ีสงเสริมใหผูเรียนเกิดการเรียนรูจากกิจกรรมหรือการปฏิบัติซึ่งเปน ประสบการณท่ีเปนรูปธรรมเพื่อนําไปสูความรูความเขาใจเชิงนามธรรมโดยผานการสะทอน ประสบการณ การคิดวิเคราะห การสรุปเปนหลักการ ความคิดรวบยอด และการนําความรู ไปประยุกตใชในสถานการณจ ริง ลกั ษณะสาํ คัญของการเรยี นรูเชิงประสบการณ ๑. เปนการเรียนรูที่ผานประสบการณเชิงประจักษจากกิจกรรม หรือการปฏิบัติของ ผูเรียน ๒. ทําใหเกิดการเรียนรูใหมๆ ท่ีทาทายอยางตอเน่ือง และเปนการเรียนรูที่เกิดจาก บทบาทการมีสวนรว มของผเู รยี น ๓. มปี ฏิสมั พันธร ะหวา งผเู รียนดว ยกนั เอง และระหวางผูเรียนกบั ผสู อน ๒๘ ๔. ปฏิสัมพันธที่มีทําใหเกิดการขยายตัวของเครือขายความรูท่ีทุกคนมีอยูออกไปอยาง กวา งขวาง ๕. อาศัยกิจกรรมการสอื่ สารทกุ รูปแบบ เชน การพูด การเขียน การวาดรปู การแสดง บทบาทสมมตุ ิ การนําเสนอดว ยสอ่ื ตางๆ ฯลฯ ซ่งึ เออื้ อํานวยใหเกิดการแลกเปลี่ยน การวิเคราะห และสงั เคราะหการเรียนรู วงจรการเรยี นรเู ชิงประสบการณ (Experiential Learning Cycles)
วงจรการเรยี นรเู ชงิ ประสบการณ ประกอบดว ยองคป ระกอบท่ีสาํ คัญ ๔ องคป ระกอบ ๒๙ การเรียนรูท่ีมีประสิทธิภาพ ผูเรียนควรมีทักษะการเรียนรู ทั้ง ๔ องคประกอบ แมบางคน จะชอบ/ถนดั หรือมบี างองคประกอบมากกวา เชน ไมช อบหรือไมก ลา แสดงความคิดเห็น หรอื ไมนําประสบการณจากการปฏิบตั มิ ารว มอภิปราย ผเู รยี นจะขาดการมที ักษะในองคประกอบอ่ืน ฉะนั้น ผูเรียนควรไดรับการกระตุนสงเสริมใหมี่ทักษะการเรียนรูครบทุกดาน และควรมี พัฒนาการการเรยี นรใู หครบทัง้ วงจร หรอื ท้ัง ๔ องคป ระกอบ ดังน้ี ๑. ประสบการณรูปธรรม (Concrete Experience) เปนขั้นท่ีผูเรียนจะไดรับ ประสบการณจากการลงมอื ปฏิบตั กิ ิจกรรมทีผ่ สู อนกําหนดไว กจิ กรรมอาจเปน การทดลอง การ อาน การดูวีดิทัศน การฟงเร่ืองราว การพูดคุยสนทนา การทํางานกลุม เกม บทบาทสมมุติ สถานการณจําลอง และการนาํ เสนอผลการปฏบิ ัติ เง่อื นไขสาํ คัญคอื ผูเรยี นมีบทบาทหลกั ในการ ทาํ กจิ กรรม (Do, Act) ๒. การสะทอ นประสบการณจ ากกจิ กรรม และอภปิ ราย (Reflective Observation and Discussion) หรือ Reflect เปนขนั้ ท่ีผูเรียนแสดงความคดิ เห็น และความรูสกึ ของตนเอง จากประสบการณใ นการปฏบิ ตั กิ จิ กรรมและแลกเปล่ยี นกบั สมาชกิ ในกลุม ผูเรยี นจะไดเรียนรูถึง ความคิด ความรูสึกของคนอน่ื ทีแ่ ตกตา งหลากหลาย ซง่ึ จะชวยใหเกิดการเรียนรทู ก่ี วา งขวางขึน้ และผลของการสะทอ นความคดิ เหน็ หรอื การอภปิ รายจะทาํ ใหไ ดแ นวคดิ หรอื ขอ สรปุ ทม่ี นี า้ํ หนกั มากย่ิงขน้ึ นอกจากนผี้ ูเรยี นจะรสู กึ วา ตัวเองไดม สี วนรวมในฐานะสมาชกิ คนหนง่ึ มีความสาํ คัญ ท่ีมีคนฟงเร่ืองราวของตนเอง และไดมีโอกาสรับรูเรื่องของคนอื่น ซึ่งจะทําใหมีความรูเพ่ิมขึ้น ทําใหสัมพันธภาพในกลุมผูเรียนเปนไปดวยดี องคประกอบน้ี จะชวยทําใหผูเรียนไดพัฒนา ทง้ั ดานความรู และเจตคตใิ นเร่อื งที่อภิปราย
แนวทางการนิเทศการจดั การเรยี นรเู พือ่ พฒั นา ๓๐ ๓. การสรปุ ความคดิ รวบยอด หลกั การ องคค วามรู (Abstract Conceptualization) เปนขน้ั ทผี่ เู รียนรว มกนั สรุปขอมลู ความคิดเห็น ที่ไดจ ากการสะทอนความคิดเหน็ และอภิปราย ในขน้ั ท่ี ๒ ในขนั้ นผี้ สู อนอาจใชค าํ ถามกระตนุ ผเู รยี นใหช ว ยกนั สรปุ ขอ คดิ เหน็ กรณที กี่ จิ กรรมนน้ั เปน เรอื่ งของขอ มลู ความรใู หม ผสู อนอาจเสรมิ ขอ มลู ขอ เทจ็ จรงิ ในประเดน็ นน้ั ๆ เพม่ิ เตมิ (Adding) โดยการอธบิ าย บอกกลา ว การใหอ านเอกสาร การดูวดี ทิ ศั น ฯลฯ เพ่ือเตมิ เตม็ ประสบการณใ หม ใหผเู รียนสามารถสรุปเปนหลักการ ความคดิ รวบยอด หรือองคค วามรูใหมไ ด แลว อาจใหผเู รียน สรุปโดยการเขียนบันทึกสรุปผลการเรียนรู การเขียนแผนภาพมโนทัศน (Mind Mapping) การเสนอแผนภาพ แผนภูมิโดยใช Graphic Organizers การสรปุ เปนกรอบงาน (Framework) ตัวแบบ หรอื แบบจําลองความคดิ (Model) ๔. การทดลอง/ประยุกตใชความรู (Active Experimentation / application) ในข้ันนี้ ผูเรียนจะตองนําความคิดรวบยอด องคความรู หรือขอสรุปที่ไดจากขั้นตอนท่ี ๓ ไปทดลอง ประยุกตใช กิจกรรมการเรียนการสอนสวนมากมักจะขาดองคประกอบการทดลอง/ ประยุกตใชแนวคิด ซ่ึงถือวาเปนข้ันตอนสําคัญท่ีผูสอนจะไดเปดโอกาสใหผูเรียนไดรูจัก การประยุกตใชความรู และนําไปใชไดจริง กิจกรรมท่ีเก่ียวกับการประยุกตใชความรู เชน การ ทาํ โครงงาน การจดั กิจกรรมเผยแพรขอ มูลความรู การจัดกิจกรรมรณรงค (Campaign) ในการ จัดกิจกรรมการเรียนรูเชิงประสบการณจําเปนตองจัดกิจกรรมใหครบวงจรท้ัง ๔ องคประกอบ เพราะองคป ระกอบท้ัง ๔ มคี วามสมั พนั ธเ กีย่ วขอ งอยา งเล่ือนไหล ตอเน่อื ง สง ผลถึงกัน
๒.๓ การเรยี นรูโดยใชป ญหาเปนฐาน การเรียนรูโดยใชปญหาเปนฐาน (Problem-Based Learning) เปนกระบวนการ ๓๑ เรยี นรูโ ดยใชปญหาเปน ตัวกระตนุ ใหผเู รียนตั้งสมมติฐาน สาเหตแุ ละกลไกของการเกิดปญหาน้ัน รวมถงึ การคน ควา ความรพู น้ื ฐานทเี่ กย่ี วขอ งกบั ปญ หา เพอ่ื นาํ ไปสกู ารแกป ญ หาตอ ไป โดยผเู รยี น อาจไมม ีความรูในเรื่องนั้นๆ มากอน แตอาจใชความรูทผี่ ูเ รยี นมีอยูเ ดิมหรอื เคยเรยี นมา นอกจากน้ยี ังมงุ ใหผูเรยี นใฝหาความรเู พ่ือแกไ ขปญหา ไดค ดิ เปน ทําเปน มกี ารตัดสนิ ใจ ที่ดี และสามารถเรียนรูการทํางานเปนทีม โดยเนนใหผูเรียนไดเกิดการเรียนรูดวยตนเอง และ สามารถนําทกั ษะจากการเรยี นมาชวยแกปญ หาในชวี ิต การเรียนรูโดยใชปญหาเปนฐานเปนการเรียนรูจากประสบการณ โดยเริ่มจากการ ไดประสบการณตรงจากโจทยปญหาผานกระบวนการคิดและการสะทอนกลับไปสูความรูและ ความคิดรวบยอด อันจะนําไปใชในสถานการณใหมตอไป การเรียนรูโดยใชปญหาเปนฐาน ยังเปนการตอบสนองตอแนวคิด constructivism โดยใหผูเรียนวิเคราะหหรือตั้งคําถาม จากโจทยปญหาผานกระบวนการคิดและสะทอนกลับ เนนปฏิสัมพันธระหวางผูเรียนในกลุม เนน การเรยี นรทู มี่ สี ว นรว ม นาํ ไปสกู ารคน ควา หาคาํ ตอบหรอื สรา งความรใู หม บนฐานความรเู ดมิ ท่ีผเู รียนมีมากอ นหนา น้ี นอกจากน้ี การเรียนรูโดยใชปญหาเปนฐานยังเปนการสรางเง่ือนไขสําคัญท่ีสงเสริม การเรยี นรู กลาวคอื ๑. การเรียนรูส่ิงใหมจะไดผลดีข้ึน ถาไดมีการเชื่อมโยงหรือกระตุนความรูเดิมท่ีผูเรียน มีอยู ๒. การเรยี นรเู นอื้ หาทใี่ กลเ คยี งสถานการณจ รงิ หรอื มปี ระสบการณต รงจากโจทยป ญ หา จะทําใหผเู รยี นเรียนรไู ดด ีขน้ึ ๓. เน่ืองจากการเรียนรูโดยใชปญหาเปนฐานเปนการเรียนกลุมยอย การไดแสดงออก แสดงความคดิ เห็นหรอื อภิปรายถกเถียงกันจะทําใหผเู รียนเขา ใจและเรยี นรสู งิ่ นัน้ ไดดีข้นึ การเรียนรูโดยใชป ญหาเปนฐาน เปนรปู แบบการเรยี นรทู ี่เกิดขนึ้ จากแนวคิดตามทฤษฎี การเรียนรูแบบสรางสรรคนิยม (Constructivism) โดยใหผูเรียนสรางความรูใหม จากการใช ปญ หาที่เกดิ ขึ้นจริงในโลก เปน บรบิ ทของการเรียนรู เพื่อใหผเู รยี นเกดิ ทกั ษะในการคิดวิเคราะห และคดิ แกป ญ หา รวมทงั้ ไดค วามรตู ามศาสตรใ นสาขาวชิ าทต่ี นศกึ ษาไปพรอ มกนั ดว ย การเรยี นรู โดยใชปญหาเปนฐานจึงเปนผลมาจากกระบวนการทํางานท่ีตองอาศัยความเขาใจและการแกไข ปญ หาเปนหลกั
แนวทางการนเิ ทศการจดั การเรยี นรูเพอ่ื พฒั นา สง่ิ สาํ คญั ในการจดั การเรยี นรแู บบใชป ญ หาเปน ฐานคอื ปญ หา เพราะปญ หาทดี่ จี ะเปน สงิ่ กระตนุ ใหผ เู รยี นเกดิ แรงจงู ใจใฝแ สวงหาความรใู นการเลอื กศกึ ษาปญ หาทมี่ ปี ระสทิ ธภิ าพ ผสู อน จะตองคํานึงถึงพ้ืนฐานความรูความสามารถ ประสบการณ ความสนใจ และภูมิหลังของ ผเู รยี น เพราะคนเรามแี นวโนม ทจ่ี ะสนใจเรอ่ื งใกลต วั มากกวา เรอื่ งไกลตวั สนใจสงิ่ ทม่ี คี วามหมาย และความสาํ คญั ตอ ตนเองและเปน เรอ่ื งทต่ี นเองสนใจใครร ู ดงั นนั้ การกาํ หนดปญ หาจงึ ตอ งคาํ นงึ ถึงตัวผูเรียนเปนหลัก รวมถึงสภาพแวดลอมและแหลงเรียนรู ท้ังภายในและภายนอกโรงเรียน ทเ่ี อ้ืออํานวยตอการแสวงหาความรขู องผูเรยี นดว ย การจัดการเรียนรูในรูปแบบน้ีจะเนนการสงเสริมใหผูเรียนไดลงมือปฏิบัติดวยตนเอง เผชิญหนากับปญหาดวยตนเอง เพ่ือใหผูเรียนไดฝกทักษะในการคิดหลายรูปแบบ เชน การคิด วิจารณญาณ คดิ วเิ คราะห คิดสงั เคราะห คดิ สรา งสรรค เปนตน วตั ถปุ ระสงคห รอื ผลลพั ธท คี่ าดหวงั จากการเรยี นรโู ดยใชป ญ หาเปน ฐาน ไดแ ก ๑. ไดค วามรูท ่สี อดคลอ งกบั บรบิ ทจรงิ และสามารถนําไปใชได ๒. พฒั นาทกั ษะการคิดอยางมีวิจารณญาณ การใหเ หตผุ ล และนําไปสูก ารแกปญ หาทีม่ ี ๓๒ ประสิทธผิ ล ๓. ผูเ รยี นสามารถเรียนรูไ ดด วยตวั เองอยางตอ เน่อื ง ๔. ผเู รียนสามารถทาํ งานและสื่อสารกับผอู ืน่ ไดอ ยา งมีประสทิ ธิภาพ ๕. สรางแรงจงู ใจในการเรยี นรูใหแกผเู รยี น ๖. ความคงอยู (retention) ของความรจู ะนานข้ึน
ลักษณะสาํ คัญของการเรียนรโู ดยใชป ญหาเปน ฐาน ๓๓ ๑. ใชปญหาที่สอดคลองกับสถานการณจริงเปนตัวกระตุนการแกปญหาและเปนจุด เร่มิ ตนในการแสวงหาความรู ปญ หาท่ีเหมาะสมกับการนาํ มาจัดกิจกรรมควรมีลกั ษณะดังนี้ - เปน เรอ่ื งจรงิ เกยี่ วขอ งกบั ชวี ติ ประจาํ วนั ทเี่ กดิ ขนึ้ ในชวี ติ จรงิ และเกดิ จากประสบการณ ของผเู รียนหรือผเู รยี นอาจมโี อกาสเผชิญกับปญหาน้ัน - ทา ทาย กระตนุ ความสนใจ อาจตนื่ เตน บา ง เปน ปญ หาทย่ี งั ไมม คี าํ ตอบชดั เจนตายตวั เปนปญ หาทีม่ ีความซบั ซอน คลุมเครือ หรอื ผเู รยี นเกดิ ความสบั สน - เปน ปญหาท่ีพบบอย มีความสําคัญ มขี อ มูลประกอบเพียงพอสําหรับการคน ควา ได ฝก ทักษะการตัดสินใจโดยขอเท็จจริง ขอ มูลขา วสาร ตรรกะ เหตุผล และตงั้ สมมตฐิ าน - เชือ่ มโยงความรเู ดิมกบั ขอ มูลใหม สอดคลอ งกับเนือ้ หา/แนวคดิ ของหลกั สตู ร มกี าร สรางความรูใหม บูรณาการระหวา งบทเรยี น นําไปประยุกตใ ชได - ปญหาซับซอนท่ีกอใหเกิดการทํางานกลุมรวมกัน มีการแบงงานกันทําโดย เช่อื มโยงกันไมแ ยกสว น เหมาะสมกับเวลา เกดิ แรงจงู ใจในการแสวงหาความรูใหม - ชักจูงใหเกิดการอภิปรายไดกวางขวาง ปญหาท่ีเปนประเด็นขัดแยง ขอถกเถียงใน สงั คมทย่ี งั ไมม ขี อ ยตุ ิ เปน ปลายเปด ไมม คี าํ ตอบทช่ี ดั เจน มหี ลายทางเลอื ก/หลายคาํ ตอบ สมั พนั ธ กับส่ิงทีเ่ คยเรยี นรูม าแลว มีขอพจิ ารณาทีแ่ ตกตาง แสดงความคดิ เหน็ ไดห ลากหลาย - ปญหาที่สรางความเดือดรอน เสียหาย เกิดโทษภัย เปนสิ่งท่ีไมดี หากใชขอมูล โดยลําพงั คนเดียวอาจทําใหต อบปญ หาผิดพลาด - ปญ หาท่มี ีการยอมรับวาจริง ถกู ตอ ง แตผเู รยี นไมเชอ่ื จริง ไมสอดคลองกบั ความคดิ ของผเู รยี น - ปญหาที่อาจมีคําตอบหรือแนวทางในการแสวงหาคําตอบไดหลายทาง ครอบคลุม การเรยี นรทู ี่กวางขวางหลากหลายเนอ้ื หา - ปญ หาที่มคี วามยากความงายเหมาะสมกบั พ้นื ฐานของผูเรยี น - ปญ หาท่ไี มส ามารถหาคําตอบไดทันที ตองการการสํารวจ คน ควา และการรวบรวม ขอมูลหรอื ทดลองดกู อน ไมส ามารถทจี่ ะคาดเดาหรือทํานายไดงายๆ วาตอ งใชค วามรอู ะไร - ปญหาทส่ี ง เสรมิ ความรูดานเน้ือหาทักษะ สอดคลองกับหลกั สตู รการศกึ ษา - ใชสอ่ื หลากหลายรปู แบบในการระบปุ ญหา เชน ขอความบรรยาย รปู ภาพ วีดทิ ศั น ส้นั ๆ ขอ มลู จากผลการทดลองในหองปฏบิ ตั ิการ ขาว บทความจากหนงั สอื พิมพ วารสาร สิ่งพิมพ
แนวทางการนเิ ทศการจดั การเรยี นรูเพ่อื พัฒนา ๒. บูรณาการเนื้อหาความรูในสาขาตางๆ ที่เกยี่ วขอ งกบั ปญ หานัน้ ๓. เนน กระบวนการคิดอยางมเี หตผุ ลและเปนระบบ ๔. เรียนเปนกลุมยอย โดยมีครูหรือผูสอนเปนผูสนับสนุนและกระตุนใหผูเรียนรวมกัน สรางบรรยากาศที่สงเสริมการเรยี นรใู หเกดิ ข้นึ ในกลมุ ๕. ผูเรยี นมีบทบาทสาํ คัญในการเรยี นรู และเรยี นโดยการกํากับตนเอง (Self-directed learning) กลาวคือ - สามารถประเมินตนเองและบงชีค้ วามตอ งการได - จัดระบบประเดน็ การเรียนรูไ ดอ ยา งเทย่ี งตรง - รูจักเลอื กและใชแ หลงเรียนรูท ี่เหมาะสม - เลอื กกิจกรรมการศกึ ษาคน ควา แกป ญ หา ทีต่ รงประเดน็ มีประสทิ ธิภาพ - บงช้ีขอ มลู ทีไ่ มเ กย่ี วของได และคดั แยกออกไดอยา งรวดเรว็ - ประยุกตใ ชค วามรูใหมเชงิ วเิ คราะหไ ด ๓๔ - รูจกั ข้ันตอนการประเมนิ
กระบวนการจดั กจิ กรรมการเรยี นรโู ดยใชป ญหาเปนฐาน ๓๕ ขัน้ ที่ ๑ กําหนดปญ หา จดั สถานการณต า งๆ กระตนุ ใหผเู รียนเกดิ ความสนใจ และมองเหน็ ปญหา สามารถกําหนดส่ิงท่ีเปนปญหาท่ีผูเรียนอยากรู อยากเรียน เกิดความสนใจ ท่จี ะคนหาคําตอบ ๑. จัดกลมุ ผูเ รียนใหม ีขนาดเลก็ (ประมาณ ๓-๕ /๘-๑๐ คน) ๒. ใชปญหาเปนตัวกระตุนใหเกิดการเรียนรู โดยลักษณะของปญหาท่ีนํามาใช ควรมี ลักษณะคลุมเครือ ไมช ัดเจน มีวิธีแกไขปญ หาไดอ ยางหลากหลาย อาจมีคําตอบไดหลายคําตอบ โดยคํานงึ ถึงการเชอ่ื มโยงความรูใ หมเขา กบั ความรเู ดมิ ความซับซอนของปญ หาจากงายไปสยู าก ระดับและประสบการณผูเ รยี น เวลาทก่ี าํ หนดใหผูเรียนใชดําเนินการ และแหลง คน ควาขอ มลู ขนั้ ท่ี ๒ ทําความเขาใจกับปญหา ปญหาที่ตองการเรียนรูตองสามารถอธิบายสิ่งตางๆ ท่ี เกีย่ วของกับปญ หาได ๓. ผูเ รยี นทาํ ความเขา ใจหรือทําความกระจา งในคําศพั ทท ีอ่ ยใู นโจทยป ญ หาน้นั เพื่อให เขาใจตรงกัน ๔. ผูเรียนจับประเด็นขอมูลที่สําคัญหรือระบุปญหาในโจทย วิเคราะหหาขอมูลท่ีเปน ขอ เทจ็ จรงิ ความจรงิ ทป่ี รากฏในโจทย แยกแยะขอ มลู ระหวา งขอ เทจ็ จรงิ กบั ขอ คดิ เหน็ จบั ประเดน็ ปญ หาออกเปนประเด็นยอ ย ๕. ผเู รียนระดมสมองเพ่อื วเิ คราะหปญ หา อภปิ รายแตล ะประเด็นปญ หาวาเปน อยา งไร เกิดขน้ึ ไดอ ยา งไร ความเปนมาอยางไร โดยอาศัยพนื้ ความรเู ดิมเทาที่ผูเรยี นมีอยู ๖. ผเู รยี นรว มกนั ตงั้ สมมตฐิ านเพอ่ื หาคาํ ตอบปญ หาประเดน็ ตา งๆ พรอ มจดั ลาํ ดบั ความ สาํ คญั ของสมมติฐานที่เปน ไปไดอยางมเี หตผุ ล ๗. จากสมมตฐิ านท่ตี งั้ ขึ้น ผเู รยี นจะประเมินวา มคี วามรูเร่ืองอะไรบาง มเี ร่ืองอะไรทยี่ ัง ไมร หู รอื ขาดความรู และความรอู ะไรจาํ เปน ทจ่ี ะตอ งใชเ พอื่ พสิ จู นส มมตฐิ าน ซงึ่ เชอื่ มโยงกบั โจทย ปญหาที่ได ขั้นตอนน้ีกลุมจะกําหนดประเด็นการเรียนรูหรือวัตถุประสงคการเรียนรู เพ่ือจะไป คน ควาหาขอมูลตอไป ขั้นที่ ๓ ดาํ เนินการศกึ ษาคนควา ผเู รยี นศึกษาคนควา ดว ยตนเองดว ยวิธกี ารหลากหลาย ๘. ผเู รยี นคน ควา หาขอ มลู และศกึ ษาเพมิ่ เตมิ จากทรพั ยากรการเรยี นรตู า งๆ เชน หนงั สอื ตํารา วารสาร ส่ือการเรียนการสอนตางๆ การศึกษาในหองปฏิบัติการ คอมพิวเตอรชวยสอน อนิ เทอรเ น็ต หรอื ปรึกษาผูร ใู นเนือ้ หาเฉพาะ เปน ตน พรอ มทงั้ ประเมนิ ความถกู ตองโดย - ประเมินแหลงขอ มลู ความถูกตอ ง เช่อื ถือไดข องขอ มลู
แนวทางการนเิ ทศการจดั การเรยี นรเู พ่อื พฒั นา - เลือกนําความรูที่เก่ียวของมาเชื่อมโยงวาตรงประเด็นเพียงพอที่จะแกปญหา อยางไร - หาประเด็นความรูเพิม่ เตมิ ถาจําเปน - สรุป เตรียมส่ือ เลอื กวธิ นี ําเสนอผลงาน ขน้ั ท่ี ๔ สงั เคราะหค วามรู ผเู รยี นนาํ ความรทู ่ีไดค นความาแลกเปลยี่ นเรยี นรูรว มกนั ๙. ผเู รยี นนาํ ขอ มูลหรือความรทู ไ่ี ดม าสังเคราะห อธบิ าย พิสจู นส มมตฐิ านและประยกุ ต ใหเหมาะสมกบั โจทยป ญหา พรอ มสรปุ เปนแนวคิดหรือหลกั การทั่วไปโดย - นาํ เสนอผลงานกลุมดวยสอ่ื หลากหลาย - สะทอนความคิด ใหขอมูลยอนกลับ อภิปราย ทําความเขาใจ แลกเปล่ียน ความคิดเห็นระหวางกลุม ถึงกระบวนการเรียนรู การแกปญหา การเชื่อมโยง การสราง องคความรใู หม - สรุปภาพรวมเปน ความรูทัว่ ไป ข้ันที่ ๕ สรปุ และประเมินคาหาคาํ ตอบ ๓๖ ๑๐. ผเู รยี นแตล ะกลมุ สรุปผลงานของกลุมตนเอง และประเมนิ ผลงานวา ขอ มูลที่ศกึ ษา คนความีความเหมาะสมหรือไมเพียงใด โดยพยายามตรวจสอบแนวคิดภายในกลุมของตนเอง อยา งอสิ ระ ทุกกลุมชวยกนั สรปุ องคความรใู นภาพรวมของปญหาอีกครงั้ ๑๑. ประเมินผลจากสภาพจรงิ โดยดจู ากความสามารถในการปฏบิ ตั ิ
บทบาทของครูในการจดั กิจกรรมการเรยี นรโู ดยใชป ญ หาเปนฐาน ๓๗ ๑. ทําหนาทีเ่ ปนผอู าํ นวยความสะดวก หรอื ผใู หคาํ ปรกึ ษาแนะนาํ ๒. เปนผกู ระตนุ ใหเ กดิ การเรยี นรู มไิ ดเปน ผูถา ยทอดความรูใหแกผ เู รยี นโดยตรง ๓. ใชทักษะการตั้งคําถามที่เหมาะสม ๔. กระตนุ และสงเสรมิ กระบวนการกลุม ใหกลุมดาํ เนินการตามข้นั ตอนของการเรยี นรู โดยใชป ญ หาเปน ฐาน ๕. สนับสนุนการเรียนรูของผูเรียนและเนนใหผูเรียนตระหนักวาการเรียนรูเปนความ รบั ผิดชอบของผูเรยี น ๖. กระตนุ ใหผ ูเรียนเอาความรูเดิมท่ีมีอยมู าใชอภิปรายหรอื แสดงความคิดเหน็ ๗. สนับสนุนใหกลุมสามารถต้ังประเด็นหรือวัตถุประสงคการเรียนรู/แกปญหาได สอดคลอ งกบั วัตถปุ ระสงคข องกิจกรรมท่ีครูกําหนด ๘. หลีกเล่ียงการแสดงความคิดเหน็ หรือตดั สินวาถกู หรอื ผดิ ๙. สงเสริมใหผูเรียนประเมินการเรียนรูของตนเอง รวมท้ังเปนผูประเมินทักษะของ ผูเรยี นและกลมุ พรอ มการใหข อมูลยอ นกลบั ขอพึงระมัดระวัง “การสอนโดยใชป ญหาเปนฐาน” (Problem-based Learning) ไมใ ช “การสอน แบบแกปญ หา” (Problem solving method) ซง่ึ เปนความเขา ใจคลาดเคล่ือน เชน สอน เนือ้ หาไปบางสวนกอน จากนน้ั กท็ ดลองใหน กั เรียนแกปญหาเปนกลมุ ยอ ย ซงึ่ การดําเนนิ การ ดงั กลา ว เปน วิธีสอนแบบแกป ญ หาไมใชก ารสอนโดยใชปญ หาเปน ฐาน การสอนโดยใชปญหาเปนฐานน้ัน ใชปญหาเปนตัวกระตุนหรือเปนตัวนําทาง ใหผูเรียนไปแสวงหาความรูความเขาใจดวยตนเอง เพ่ือจะไดคนพบคําตอบของปญหา ดังกลาว กระบวนการหาความรูดวยตนเองน้ีทําใหผูเรียนเกิดทักษะในการแกไขปญหา (Problem solving skill)
แนวทางการนเิ ทศการจดั การเรียนรูเพอ่ื พัฒนา ๒.๔ การเรยี นรูโดยใชโครงงานเปน ฐาน การเรียนรูโดยใชโครงงานเปนฐาน (Project-Based Learning) หมายถึง การเรียนรู ที่จัดประสบการณในการปฏิบัติงานใหแกผูเรียนเหมือนกับการทํางานในชีวิตจริงอยางมีระบบ เพ่ือเปดโอกาสใหผูเรียนไดมีประสบการณตรง ไดเรียนรูวิธีการแกปญหา วิธีการหาความรู ความจริงอยางมีเหตุผล ไดทําการทดลอง ไดพิสูจนสิ่งตางๆ ดวยตนเอง รูจักการวางแผนการ ทาํ งาน ฝก การเปนผนู ํา ผตู าม ตลอดจนไดพฒั นากระบวนการคิดโดยเฉพาะการคิดขัน้ สงู และ การประเมินตนเอง โดยมีครูเปนผูกระตุนเพื่อนําความสนใจท่ีเกิดจากตัวผูเรียนมาใชในการทํา กจิ กรรมคน ควา หาความรดู ว ยตวั เอง นาํ ไปสกู ารเพม่ิ ความรทู ไี่ ดจ ากการลงมอื ปฏบิ ตั ิ การฟง และ การสังเกตจากผรู ู โดยผูเ รียนมกี ารเรียนรูผ า นกระบวนการทํางานเปน กลุม ท่จี ะนํามาสูการสรุป ความรูใหม มีการเขียนกระบวนการจัดทําโครงงานและไดผลการจัดกิจกรรมเปนผลงานแบบ รูปธรรม นอกจากนก้ี ารจดั การเรียนรูโดยใชโครงงานเปนฐาน ยังเนนการเรยี นรทู ใี่ หผเู รยี นไดรับ ประสบการณชีวิตขณะทีเ่ รียน ไดพัฒนาทักษะตา งๆ ซ่งึ สอดคลอ งกบั หลกั พัฒนาการตามลาํ ดับ ๓๘ ข้ันความรูความคิดของบลูม ทั้ง ๖ ข้ัน คือ ความรูความจํา ความเขาใจ การประยุกตใช การวิเคราะห การสังเคราะห และการประเมินคา รวมทั้งการคิดสรางสรรค การจัดการเรียนรู โดยใชโครงงานเปนฐานถือไดวาเปนการจัดการเรียนรูท่ีเนนผูเรียนเปนสําคัญ เน่ืองจากผูเรียน ไดล งมอื ปฏบิ ตั เิ พอื่ ฝก ทกั ษะตา งๆ ดว ยตนเองทกุ ขน้ั ตอน โดยมคี รเู ปน ผใู หก ารสง เสรมิ สนบั สนนุ ลกั ษณะสําคัญของจดั การเรยี นรโู ดยใชโ ครงงานเปน ฐาน ๑. ยดึ หลกั การจดั การเรยี นรทู เ่ี นน ผเู รยี นเปน สาํ คญั ทเ่ี ปด โอกาสใหผ เู รยี นไดท าํ งานตาม ระดบั ทักษะที่ตนเองมอี ยู ๒. เปนรูปแบบหนึ่งของการจัดกจิ กรรมการเรยี นรูท ่ีเนนบทบาทและการมีสว นรวมของ ผเู รยี น (Active Learning) ๓. เปน เรอื่ งทผ่ี เู รยี นสนใจและรสู ึกสบายใจทจ่ี ะทาํ ๔. ผเู รยี นไดรบั สทิ ธิในการเลือกวาจะต้งั คาํ ถามอะไร และตอ งการผลผลิตอะไรจากการ ทําโครงงาน ๕. ครทู ําหนาที่เปนผูสนับสนุนอปุ กรณและจดั ประสบการณใ หแ กผ เู รยี น สนับสนุนการ แกไ ขปญหา และสรา งแรงจงู ใจใหแกผ เู รียน ๖. ผูเรยี นกําหนดการเรียนรขู องตนเอง ๗. เชื่อมโยงกับชีวิตจริง ส่ิงแวดลอมจรงิ
๘. มีฐานจากการวจิ ัย ศึกษาคนควา หรอื องคความรูท่เี คยมี ๙. ใชแ หลง ขอ มลู หลายแหลง ๑๐. ฝง ตรงึ ดว ยความรูและทักษะตางๆ ๑๑. สามารถใชเวลามากพอเพียงในการสรา งผลงาน ๑๒. มีผลผลติ ประเภทของโครงงาน โครงงานทเี่ กย่ี วขอ งกบั การจดั การเรยี นรขู องผเู รยี น อาจจาํ แนกไดเ ปน ๒ ประเภทหลกั ๆ คอื โครงงานทแี่ บง ตามระดบั การใหค าํ ปรกึ ษาของครู และโครงงานทแ่ี บง ตามลกั ษณะกจิ กรรม ดงั น้ี ๑. โครงงานทแี่ บง ตามระดบั การใหค าํ ปรกึ ษาของครหู รอื ระดบั การมบี ทบาทของผเู รยี น ๑) โครงงานประเภทครูนําทาง (Guided Project) ครูกําหนดปญหาให ครูออกแบบการรวบรวมขอ มูล ๓๙ กําหนดวธิ ที ํากิจกรรม ผูเ รยี นปฏบิ ตั ิกิจกรรม ตามวธิ ที ่ีกาํ หนด ทักษะการสังเกต ทกั ษะการวดั ทักษะการบนั ทกึ ผล ทกั ษะการ ตคี วามหมายขอ มลู ทักษะการสรุปผล
แนวทางการนเิ ทศการจัดการเรียนรูเพ่ือพฒั นา ๒) โครงงานประเภทครลู ดการนาํ ทาง - เพมิ่ บทบาทผเู รยี น (Less – guided Project) ครูและผูเรยี นรว มกันระบุปญหา ครูและผเู รยี นรว มกนั ออกแบบ การรวบรวมขอ มูลเพือ่ หาคําตอบ ผเู รยี นใชเครือ่ งมือใน การเก็บรวบรวมขอ มลู ๔๐ ทกั ษะการสงั เกต ทักษะการวดั ทกั ษะการบนั ทึกผล ทกั ษะการ ตีความหมายขอมูล ทกั ษะการสรปุ ผล
๓) โครงงานประเภทผูเรยี นนําเอง ครไู มตองนาํ ทาง (Unguided Project) ผูเรียนระบุปญ หาตามความสนใจ ผูเรยี นออกแบบการรวบรวม ขอ มลู เพือ่ หาคําตอบดวยตนเอง ผูเรียนใชเครอื่ งมือ ในการเกบ็ รวบรวมขอ มูล ทักษะการสงั เกต ทักษะการวดั ทักษะการบนั ทึกผล ๔๑ ทกั ษะการ ตีความหมายขอ มูล ทักษะการสรปุ ผล
แนวทางการนิเทศการจัดการเรยี นรเู พอื่ พัฒนา ๒. โครงงานทแ่ี บง ตามลกั ษณะกิจกรรม ๑) โครงงานเชิงสาํ รวจ (Survey Project) ลักษณะกิจกรรมคือผูเรียนสํารวจและรวบรวมขอมูลแลวนําขอมูลเหลานั้น มาจําแนกเปนหมวดหมู และนําเสนอในรูปแบบตางๆ เพื่อใหเห็นลักษณะหรือความสัมพันธ ในเรอื่ งท่ีตอ งการศกึ ษาไดชดั เจนย่ิงขึน้ ๒) โครงงานเชิงการทดลอง (Experiential Project) ขน้ั ตอนการดาํ เนนิ งานของโครงงานประเภทนจี้ ะประกอบดว ยการกาํ หนดปญ หา การกําหนดจุดประสงค การตั้งสมมติฐาน การออกแบบการทดลอง การดําเนินการทดลอง การ รวบรวมขอ มูล การตคี วามหมายขอมูลและการสรุป ๓) โครงงานเชงิ พฒั นา สรา งสงิ่ ประดษิ ฐ แบบจาํ ลอง (Development Project) เปนโครงงานเกี่ยวกับการประยุกตองคความรู ทฤษฎี หรือหลักการทาง วิทยาศาสตรหรือศาสตรดานอื่นๆ มาพัฒนาสรางส่ิงประดิษฐ เคร่ืองมือ เครื่องใช อุปกรณ แบบจาํ ลอง เพอื่ ประโยชนใ ชส อยตา งๆ ซงึ่ อาจจะเปน สง่ิ ประดษิ ฐใ หม หรอื ปรบั ปรงุ เปลยี่ นแปลง ของเดิมที่มีอยูแลวใหมีประสิทธิภาพสูงข้ึนก็ได อาจจะเปนดานสังคม หรือดานวิทยาศาสตร ๔๒ หรอื การสรา งแบบจาํ ลองเพ่อื อธิบายแนวคิดตางๆ ๔) โครงงานเชิงแนวคดิ ทฤษฎี (Theoretical Project) เปนโครงงานนําเสนอทฤษฎี หลกั การ หรอื แนวคดิ ใหมๆ ซง่ึ อาจจะอยูในรูปของ สูตรสมการ หรือคําอธิบายก็ได โดยผูเสนอไดต้ังกติกาหรือขอตกลงข้ึนมาเอง แลวนําเสนอ ทฤษฎี หลักการหรือแนวคิด หรือจินตนาการของตนเองตามกตกิ าหรือขอตกลงน้ัน หรอื อาจจะ ใชกติกาหรือขอตกลงเดิมมาอธิบายก็ได ผลการอธิบายอาจจะใหมยังไมมีใครคิดมากอน หรือ อาจจะขัดแยงกับทฤษฎีเดิม หรืออาจจะเปนการขยายทฤษฎีหรือแนวคิดเดิมก็ได การทํา โครงงานประเภทนต้ี องมีการศกึ ษาคน ควาพน้ื ฐานความรใู นเรือ่ งนน้ั ๆ อยา งกวา งขวาง ๕) โครงงานดา นบรกิ ารสงั คมและสง เสรมิ ความเปน ธรรมในสงั คม (Community Service and Social Justice Project) เปนโครงงานที่มุงใหผูเรียนศึกษาคนควาประเด็นท่ีเปนปญหา ความตองการใน ชุมชนทองถิ่นและดําเนินกิจกรรมเพ่ือการใหบริการทางสังคม หรือรวมกับชุมชน องคกรอื่นๆ ในการแกป ญ หา หรอื พัฒนาในเรือ่ งนนั้ ๆ
๖) โครงงานดา นศลิ ปะและการแสดง (Art and Performance Project) เปนโครงงานท่ีมุงสงเสริมใหผูเรียนศึกษา คนควา นําความรูที่ไดจากการเรียน ตามหลักสูตร โดยเฉพาะอยางย่ิงดานภาษาและสังคมมาตอยอด สรางผลงานดานศิลปะและ การแสดง เชน งานศิลปกรรม ประติมากรรม หนังสือการตูน การแตงเพลง ดนตรี แสดง คอนเสริ ต การแสดงละคร การสรางภาพยนตรส นั้ ฯลฯ ๗) โครงงานเชงิ บรู ณาการการเรียนรู เปน โครงงานทมี่ งุ สง เสรมิ ใหผ เู รยี นบรู ณาการเชอ่ื มโยงความรจู ากตา งสาระการเรยี นรู ต้ังแตสองสาขาวิชาขึ้นไปมาดําเนินการแกปญหา หรือสรางประเด็นการศึกษาคนควา ทั้งในแง มิติเชิงประวัติศาสตร ทักษะการประกอบอาชีพขามสาขาวิชา การแกปญหาสิ่งแวดลอม สังคม ทต่ี อ งนาํ ความรตู า งสาขามาประยกุ ตใ ช การคดิ คน สรา งนวตั กรรมจากการบรู ณาการความรู ฯลฯ กระบวนการจดั กจิ กรรมการเรยี นรู ๔๓ แนวคดิ ท่ี ๑ ขน้ั การจดั การเรยี นรตู ามรปู แบบจกั รยานแหงการเรียนรู แนวคิดนี้ มีความเช่ือวา หากตองการใหการเรียนรูมีพลังและฝงในตัวผูเรียนได ตองเปนการเรียนรูที่เรียนโดยการลงมือทําเปนโครงงาน มีการรวมมือกันทําเปนทีม และทํากับ ปญหาที่มีอยใู นชีวิต ดังรปู โมเดล จักรยานแหง การเรยี นรูแบบ PBL
แนวทางการนิเทศการจัดการเรยี นรูเพ่ือพฒั นา ๑. Define คือ ขนั้ ตอนการระบปุ ญ หา ขอบขา ย ประเด็นทีจ่ ะทาํ โครงงาน เปนการ สรางความเขาใจระหวางสมาชิกของทีมงานรวมกับครู เกี่ยวกับคําถาม ปญหา ประเด็น ความทา ทายของโครงงานคืออะไร และเพ่อื ใหเ กิดการเรยี นรอู ะไร ๒. Plan คอื การวางแผนการทาํ โครงงาน ครกู ต็ อ งวางแผนในการทาํ หนา ทโ่ี คช รวมทงั้ เตรยี มเครอื่ งอาํ นวยความสะดวกในการทาํ โครงงานของผเู รยี น เตรยี มคาํ ถามเพอื่ กระตนุ ใหค ดิ ถงึ ประเด็นสําคัญบางประเด็นที่ผูเรียนอาจมองขาม โดยถือหลักวาครูตองไมเขาไปชวยเหลือ จนทีมงานขาดโอกาสคิดเองแกปญหาเอง ผูเรียนที่เปนทีมงานก็ตองวางแผนงานของตน แบง หนา ทก่ี นั รบั ผดิ ชอบ การประชมุ พบปะระหวา งทมี งาน การแลกเปลย่ี นขอ คน พบ แลกเปลย่ี น คําถาม แลกเปลี่ยนวิธีการ ยิ่งทําความเขาใจรวมกันไวชัดเจนเพียงใด งานในขั้นตอไป (Do) กจ็ ะสะดวกเลอ่ื นไหลดีเพยี งนน้ั ๓. Do คือ การลงมือทํา ผูเรียนจะไดเรียนรูทักษะในการแกปญหา การประสานงาน การทํางานรวมกันเปนทีม การจัดการความขัดแยง ทักษะในการทํางานภายใตทรัพยากรจํากัด ทักษะในการคนหาความรูเพ่ิมเติม ทักษะในการทํางานในสภาพที่ทีมงานมีความแตกตาง หลากหลาย ทักษะการทํางานในสภาพกดดัน ทักษะในการบันทึกผลงาน ทักษะในการ วิเคราะหผล และแลกเปลยี่ นขอวเิ คราะหกับเพอื่ นรวมทมี เปนตน ๔๔ ในขน้ั ตอน Do น้ี ครจู ะไดม โี อกาสสังเกตทาํ ความรูจักและเขา ใจผเู รยี นเปน รายคน และ เรยี นรหู รอื ฝก ทาํ หนาทเ่ี ปนผูดูแล สนบั สนุน กาํ กับ และโคชดว ย ๔. Review คือ ผูเรียนจะทบทวนการเรียนรูวาโครงงานไดผลตามความมุงหมาย หรอื ไม รวมถงึ ทบทวนวา งานหรอื กิจกรรม หรือพฤตกิ รรมแตล ะขัน้ ตอนไดใ หบทเรียนอะไรบาง ท้ังขั้นตอนที่เปนความสําเร็จและความลมเหลว เพื่อนํามาทําความเขาใจและกําหนดวิธีทํางาน ใหมที่ถูกตองเหมาะสม รวมทั้งเอาเหตุการณระทึกใจ หรือเหตุการณที่ภาคภูมิใจ ประทับใจ มาแลกเปล่ียนเรียนรูกัน ข้ันตอนนี้เปนการเรียนรูแบบทบทวนไตรตรอง (reflection) หรือ เรยี กวา AAR (After Action Review) ๕. Presentation ผเู รยี นนาํ เสนอโครงงานตอ ชนั้ เรยี น เปน ขนั้ ตอนทใี่ หก ารเรยี นรทู กั ษะ อกี ชุดหนง่ึ ตอเนอื่ งกบั ขน้ั ตอน Review เปนขั้นตอนท่ีทาํ ใหเ กิดการทบทวนขนั้ ตอนของงานและ การเรียนรูที่เกิดข้ึนอยางเขมขน แลวเอามานําเสนอในรูปแบบท่ีเราใจ ใหอารมณและใหความรู ทีมงานอาจสรางนวัตกรรมในการนําเสนอก็ได โดยอาจเขียนเปนรายงาน และนําเสนอเปนการ รายงานหนา ชั้น มสี อื่ ประกอบ หรือจัดทาํ วดี ทิ ัศนน ําเสนอ หรอื นาํ เสนอเปนละคร เปน ตน
Search
