คมู ือการนเิ ทศภายในโรงเรยี น กลมุ งานนเิ ทศ ติดตามและประเมนิ ผลระบบบรหิ ารและการจดั การศกึ ษา กลุมนเิ ทศ ติดตามและประเมนิ ผลการจดั การศึกษา สํานักงานเขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษา เขต 11 SBNSESAO 1155009
คาํ นาํ คูมือการนิเทศภายในโรงเรียน ฉบับน้ีจัดทําข้ึนเพื่อใหโรงเรียนในสังกัดเขตพ้ืนท่ีการศึกษา มัธยมศึกษา เขต 11 ไดนําไปใชเปนแนวทางในการนิเทศภายในโรงเรียน เพ่ือสรางรูปแบบและ กระบวนการนิเทศ ตดิ ตามและประเมินผลภายในโรงเรียน ตามบริบทของแตล ะโรงเรียน ใหดาํ เนินการได อยา งเปน ระบบและมคี วามเขมแขง็ และเกิดการเปล่ียนแปลงในทางท่ดี ขี ึน้ เพอ่ื พฒั นาครูใหม คี วามรทู นั ตอ การเปลีย่ นแปลงตางๆ ใชทักษะในการปฏิบัติการ และมีเจตคติที่ดีตอการปฏิบัติงาน อกี ทั้งยังเปนการ สรางขวัญกําลังใจ สรางความมั่นใจในการปฏิบัติงานใหครู ซึ่งจะสงผลโดยตรงตอการพัฒนาการจัด กิจกรรมการเรียนการสอนของครู ใหมปี ระสทิ ธิภาพสง ผลใหน กั เรยี นมผี ลสัมฤทธท์ิ างการเรียนสูงขึ้น และ คุณภาพของนักเรยี นไดต ามมาตรฐานทโ่ี รงเรยี นกาํ หนด คมู อื การนิเทศภายในสถานศกึ ษา ประกอบดวยสว นสําคญั ไดแก บทที่ 1 บทนาํ บทที่ 2 การนเิ ทศภายในโรงเรยี น บทท่ี 3 แนวทางการดาํ เนินการนิเทศภายในโรงเรียน บทท่ี 4 แนวทางการประเมนิ ผลการนิเทศ บทที่ 5 การรายงานผลการนิเทศ บทท่ี 6 บทสรุป ทง้ั 6 บท ทก่ี ลา วขางตน ลวนมีความสําคญั ในการดําเนินการนิเทศภายในโรงเรียนเปนอยางยิ่ง โรงเรียนทุกโรงสามารถนําไปปรบั ใช โดยการสรางรูปแบบ กระบวนการ และกจิ กรรมการนิเทศของตนเอง ได หวังเปน อยา งยิง่ วา “คมู ือการนเิ ทศภายในโรงเรยี น” จะชวยเตมิ เต็มความรูความเขาใจที่จะเปน ประโยชนสําหรับการนิเทศภายในโรงเรียนไดเปนอยางดี และขอขอบคุณทานผูอํานวยการ รอง ผอู าํ นวยการ ผเู ชยี่ วชาญ และคณะทาํ งานทกุ ทา น ที่ไดใหกรอบแนวคิด ทฤษฎี ในการจัดทาํ คูมือการนเิ ทศ ภายในโรงเรยี นฉบบั นส้ี าํ เรจ็ เรยี บรอ ยดวยดี ตลอดจนขอขอบคณุ เจาของเอกสาร ส่ือตางๆ ท่ีนํามาใชใน การประกอบคน ควา อางอิง หรือใชเปนสวนหนง่ึ ของเนอ้ื หาสาระในคมู ือฉบับนี้ กลมุ งานนเิ ทศ ตดิ ตามและประเมินผลระบบบริหารและการจัดการศึกษา กลุม นเิ ทศ ตดิ ตามและประเมินผลการจัดการศึกษา
สารบญั หนา ก คาํ นํา ข สารบญั 1 บทที่ 1 บทนาํ 1 4 ความเปนมาและความสาํ คัญของปญ หา 4 หลกั การและแนวคิดในการพัฒนาคุณภาพการศกึ ษา 4 วตั ถุประสงค 4 เปา หมาย 5 ประโยชนท ีไ่ ดรับ 5 บทที่ 2 การนิเทศภายในโรงเรียน 6 ความหมายของการนิเทศ 7 การนิเทศภายในโรงเรยี น 8 จดุ มุงหมายของการนิเทศภายในโรงเรยี น 10 หลักการนิเทศภายในโรงเรยี น 12 ยุทธศาสตรก ารนิเทศ 14 ขอบขายของการนเิ ทศภายในโรงเรยี น 14 บทบาทของบคุ ลากรในการนิเทศ 16 บทบาทของผูรับการนิเทศ 16 บทที่ 3 แนวทางการดําเนินการนเิ ทศภายในโรงเรยี น 25 กระบวนการนิเทศภายในโรงเรยี น 34 เทคนิควิธกี ารนเิ ทศภายในโรงเรยี น 73 กิจกรรมการนิเทศภายในโรงเรยี น 78 มาตรฐานการนิเทศภายในโรงเรยี น 79 บทท่ี 4 แนวทางการประเมนิ ผลการนิเทศ 96 การประเมนิ ผลการนิเทศภายในโรงเรยี น 100 การประเมินผลการนเิ ทศตามมาตรฐานการนเิ ทศภายในโรงเรยี น 100 บทที่ 5 การรายงานผลการนเิ ทศ 104 การรายงานการนเิ ทศ 108 การรายงานการประเมนิ ผลโครงการ บทที่ 6 บทสรุป 111 บรรณานุกรม 114 ภาคผนวก 128 คณะผจู ดั ทาํ
บทที่ 1 บทนาํ ความเปน มาและความสาํ คัญของปญ หา พระราชบัญญัตกิ ารศึกษาแหงชาติ พุทธศักราช 2542 และทแี่ กไขเพิม่ เตมิ (ฉบับท่ี 2) พ.ศ. 2545 มาตรา 47 กําหนดใหมีระบบการประกันคุณภาพ เพอ่ื พัฒนาคุณภาพและมาตรฐานการศึกษาทุกระดับ แ น ว ท า ง ก า ร พั ฒ น า คุ ณ ภ า พ ก า ร ศึ ก ษ า จํ า เ ป น ต อ ง อ า ศั ย ก ร ะ บ ว น ก า ร ป ฏิ บั ติ อ ย า ง ห ล า ก ห ล า ย ซ่ึงประกอบดวย กระบวนการที่สําคัญ คือ กระบวนการบริหารจัดการ กระบวนการจัดการเรียนรู และกระบวนการนเิ ทศ ติดตาม ประเมนิ ผล และการนิเทศภายในมีกาํ หนดไวในกฎกระทรวงวาดวยระบบ หลักเกณฑ และวิธีการประกันคุณภาพภายในสถานศึกษา พ.ศ. 2542 ซ่ึงกําหนดการกํากับ ติดตาม การจัดการศึกษาของผูบริหารไวอยางชัดเจน นอกจากนี้ เกณฑการประเมินคุณภาพภายนอก ของสํานักงานรับรองมาตรฐานและประกันคุณภาพการศึกษา (สมศ.) ไดกําหนดใหการนิเทศภายใน เปนสว นหน่ึงของเกณฑการประเมนิ เพอื่ ใหผ ูบริหารสถานศึกษาไดตระหนักถึงความสําคญั และนําไปปฏิบัติ ในโรงเรียนใหมปี ระสทิ ธภิ าพและไดผ ลอยางเปน รูปธรรม การนเิ ทศการศกึ ษา เปนสง่ิ จําเปนสาํ หรบั หนว ยงานทุกระดบั ดังน้นั ภารกิจที่สําคัญประการหนึ่ง ของผบู ริหารกค็ อื การนิเทศ โดยเฉพาะการนิเทศการสอนของครใู หมกี ารพฒั นาและสง เสริมการจัดการเรียนรู ใหบรรลวุ ัตถปุ ระสงค การนิเทศมคี วามสําคัญตอการเรียนการสอนเปนอยางย่ิงในบางคร้งั แมครูจะไดใ ชค วามสามารถ ในการจัดกิจกรรมตามที่วางแผนไวแ ลว กต็ ามอาจจะมบี างส่งิ บางอยา งขาดตกบกพรอ งทาํ ใหก ารสอนขาดความสมบรู ณ ดังนน้ั หากมีบคุ คลอื่นไดช ีแ้ นะ แนะนาํ ใหค วามชวยเหลือ ก็ยอ มเกิดผลดี การนิเทศจึงเปรียบเหมือนกระจกเงา ทีค่ อยสองใหเ ห็นภาพการสอนของครูและเปน กระบวนการที่เสริมสรางการสอนของครูใหมีประสิทธิภาพ เพ่อื เปน ขอมลู ในการวางแผนในการพัฒนาการศึกษา การสรางส่ือและนวัตกรรมการเรียนรใู หเหมาะสม ในการจัดการเรียนรูใหกับผูเรยี นไดถ ูกตอ งตามจดุ มงุ หมายของหลกั สตู รสถานศึกษา โดยเนน ผเู รยี นเปน สาํ คญั และยังเปนการสรา งความตระหนักใหก บั ครถู ึงปญ หาเก่ียวกับการจัดประสบการณเรียนรูใหสามารถแกไขปญหาได และสรางขวัญกาํ ลงั ใจใหกับครูผสู อนอกี ดวย นอกจากนี้ ยงั มุง ใหเ กิดความรวมมอื และประสานงานกนั เปนอยางดี ภายใตร ะบบการบริหารงานของโรงเรียน เพ่ือควบคุมมาตรฐานและพัฒนางานดานการสอนใหมีประสิทธิภาพ ยิ่งขึ้น โดยเฉพาะการกาวสูระบบการประกันคณุ ภาพการศึกษารอบท่ี 3 กลาวโดยรวมก็คือ การจัดการนิเทศ การศึกษา ก็เพื่อหาแนวทางปรับปรุงพัฒนาการปฏิบัติงานดานการสอนของครู การทํางานเปนทีม การสรา งเจตคติทด่ี ใี นการทํางาน ความรวมมือในการแกป ญ หา (สรุ ศกั ดิ์ ปาเฮ. 2545: 25 – 27) การนเิ ทศการศึกษา นับวามีบทบาทสาํ คญั ตอ การพฒั นาครูใหสามารถจัดกิจกรรมและกระบวนการเรียนรู ใหบรรลุผลตามจุดหมายของหลักสูตรได แตในสภาพปจจุบนั มีขอจํากัดหลายประการที่ทําใหไมสามารถปฏิบัติ การนิเทศการศึกษาไดค รบถวน จงึ ทาํ ใหไ มส ะดวกในการปฏิบตั ิงานนเิ ทศ และบุคลากรศกึ ษานเิ ทศกม นี อ ย นอกจากน้ี ในสภาพปจจุบนั สถานศึกษาบางแหง มบี คุ ลากรสว นหนงึ่ ที่มีความรูค วามสามารถในการจัดการเรียนรู ไดเ ปน อยางดี รวมท้งั เปน ผรู แู ละเขา ใจสภาพปจ จุบัน ปญหาและความตอ งการของสถานศกึ ษาและชุมชน และมคี วามใกลชดิ ครู รจู ดุ เดนจุดดอ ยไดดีกวา ดังน้นั ระบบการนิเทศการศกึ ษาท่เี หมาะสมกค็ ือ การนเิ ทศ ภายในโรงเรียน และสามารถดําเนินการไดอยางตอเน่ือง ซ่ึงสงัด อุทรานันท (2530: 116) กลาวถึง ความจําเปนของการนิเทศภายในโรงเรียนวา เดิมการนิเทศการศึกษาเปนหนาที่ของศึกษานิเทศก และผูบริหารการศึกษา ครูเปนผูไดรับการนิเทศ แตปจจุบันงานนิเทศการศึกษามีความสําคัญมากข้ึน บุคลากรในโรงเรียนตองชวยเหลือซ่ึงกันและกันเพื่อปรับปรุงประสิทธิภาพการเรียนการสอนใหสูงขึ้น
2 อันเน่ืองมาจากศกึ ษานิเทศกม ีจํานวนจาํ กดั จึงไมสามารถตอบสนองความตองการทางการนิเทศการศกึ ษา ของโรงเรียนตางๆ ไดอยางท่ัวถึง อีกทั้งยังไมรูสภาพปญหาและความตองการท่ีแทจริงของโรงเรียน การสนองตอบความตอ งการจึงเปน ไปไดยาก และจากสภาพปจ จบุ ัน บุคลากรในโรงเรยี นสว นใหญม คี วามรู ความสามารถ มีความชํานาญเฉพาะสาขา จึงควรใชท รพั ยากรเหลาน้ีใหตรงความสามารถและเกิดประโยชน สูงสุด อีกท้ังยังเปนการสรางการยอมรับซ่ึงกันและกัน สว นศึกษานิเทศกจะเปนเพียงผูนิเทศติดตาม การดําเนนิ งานของผบู รหิ าร และคณะกรรมการนิเทศของโรงเรยี น โดยใหความชวยเหลอื ทางดา นวชิ าการ ตามที่โรงเรียนขอความรว มมอื จากผลการทดสอบของสถาบันทดสอบทางการศกึ ษาแหงชาติ (O-Net) ประจําปก ารศึกษา 2554 ในระดบั ช้ันมธั ยมศกึ ษาปท่ี 3 พบวา สาํ นกั งานเขตพืน้ ที่การศกึ ษามธั ยมศกึ ษา เขต 11 มีผลสัมฤทธ์ิทางการเรียน รวมทุกกลุมสาระการเรียนรู มีคะแนนเฉลี่ยรอยละสูงกวาระดับประเทศ (ระดับเขตพื้นท่ี ̅ = 40.92 ระดบั ประเทศ ̅ = 40.91) เมอื่ จาํ แนกเปนรายกลุมสาระการเรยี นรู พบวามีจาํ นวน 3 กลุม ท่ีมีคะแนนเฉลี่ยรอยละ สูงกวาระดับประเทศ คือ กลุมสาระการเรยี นรกู ารงานอาชพี และเทคโนโลยี (ระดับเขตพ้ืนที่ ̅ = 48.21 ระดับประเทศ ̅ = 47.29) กลุมสาระการเรียนรูภาษาไทย (ระดับเขตพ้นื ท่ี ̅ = 48.89 ระดับประเทศ ̅ = 48.11) และกลมุ สาระการเรยี นรศู ลิ ปะ (ระดับเขตพนื้ ท่ี ̅ = 44.06 ระดบั ประเทศ ̅ = 43.50) สวนกลุมสาระการเรียนรูที่มีคะแนนเฉลี่ยรอยละต่ํากวาระดับประเทศ มีจํานวน 5 กลุม คือ กลุมสาระการเรียนรูภาษาตางประเทศ (ภาษาอังกฤษ) (ระดับเขตพื้นท่ี ̅ = 29.26 ระดับประเทศ ̅ = 30.49) กลุมสาระการเรียนรูสังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม (ระดับเขตพ้ืนที่ ̅ = 42.22 ระดับประเทศ ̅ = 42.73) กลมุ สาระการเรยี นรคู ณติ ศาสตร (ระดบั เขตพน้ื ที่ ̅ = 31.75 ระดับประเทศ ̅ = 32.08) กลุมสาระการเรียนรูวิทยาศาสตร (ระดับเขตพ้ืนท่ี ̅ = 32.12 ระดับประเทศ ̅ = 32.19) และกลุม สาระการเรียนรูสุขศึกษาและพลศึกษา (ระดับเขตพืน้ ท่ี ̅ = 50.86 ระดบั ประเทศ ̅ = 50.87) สําหรบั ชนั้ มัธยมศกึ ษาปท่ี 6 พบวาสาํ นักงานเขตพื้นท่ีการศกึ ษามธั ยมศึกษา เขต 11 มีผลสัมฤทธ์ิ ทางการเรียนรวมทุกกลุมสาระการเรียนรู มีคะแนนเฉลี่ยรอยละตํ่ากวาระดับประเทศ (ระดับเขตพื้นที่ ̅ = 34.91 ระดับประเทศ ̅ = 34.95) เม่อื จาํ แนกเปนรายกลุมสาระการเรียนรู พบวามีจํานวน 5 กลุม ท่ีมีคะแนนเฉลี่ยรอยละสูงกวาระดับประเทศ คือ กลุมสาระการเรียนรูการงานอาชีพและเทคโนโลยี (ระดับเขตพื้นที่ ̅ = 50.08 ระดับประเทศ ̅ = 48.72) กลุมสาระการเรียนรูศิลปะ (ระดับเขตพ้ืนท่ี ̅ = 29.02 ระดับประเทศ ̅ = 28.54) กลุมสาระการเรียนรูสุขศึกษาและพลศึกษา (ระดับเขตพื้นที่ ̅ = 54.93 ระดับประเทศ ̅ = 54.61) กลุมสาระการเรียนรูสังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม (ระดับเขตพ้ืนที่ ̅ = 33.54 ระดับประเทศ ̅ = 33.39) และกลุมสาระการเรียนรูภาษาไทย (ระดับเขตพ้ืนท่ี ̅ = 41.93 ระดบั ประเทศ ̅ = 41.88) สวนกลุมสาระการเรียนรูท่ีมีคะแนนเฉลี่ยรอยละต่ํากวาระดับประเทศ มีจํานวน 3 กลุม คือ กลุมสาระการเรียนรูภาษาตางประเทศ (ภาษาอังกฤษ) (ระดับเขตพื้นที่ ̅ = 20.35 ระดับประเทศ ̅ = 21.80) กลุมสาระการเรียนรูคณิตศาสตร (ระดับเขตพ้ืนที่ ̅ = 21.93 ระดับประเทศ ̅ = 22.73) และกลุม สาระการเรยี นรูวิทยาศาสตร (ระดบั เขตพื้นท่ี ̅ = 27.49 ระดบั ประเทศ ̅ = 27.90) (สํานักงาน เขตพนื้ ท่ีการศึกษามธั ยมศกึ ษา เขต 11, 2555: 10 – 13) ซึ่งจะเห็นไดวาโดยภาพรวมแลวผลสัมฤทธ์ิทางการเรียนของนักเรียนท้ังระดับเขตพ้ืนที่ และระดับประเทศ มีคะแนนเฉล่ยี ต่ํากวารอยละ 50 จากการประเมินคุณภาพภายนอกสถานศึกษาของสํานักงานรับรองมาตรฐานและประเมิน คุณภาพการศึกษา (องคการมหาชน) รอบทีส่ อง รวมถึงผลการประเมนิ ทบทวนระบบการประกันคุณภาพ ภายในของโรงเรียนในสงั กัดเขตพ้ืนทก่ี ารศกึ ษามัธยมศกึ ษา เขต 11 พบวามีโรงเรยี นจาํ นวนหน่งึ ท่ีมีระบบ
3 การนิเทศภายในโรงเรียนที่ไมชัดเจน ทําใหการขับเคล่ือนการพัฒนาคุณภาพการศึกษาในภาพรวม ไมประสบความสําเร็จเทาท่ีควร การนเิ ทศภายในโรงเรยี น เปนวิธีการสําคัญอยางหนงึ่ ในการบริหารการศกึ ษาทีม่ ผี ลตอ การพฒั นา คุณภาพนักเรียนใหสูงขึ้น เพราะเปนกิจกรรมท่ีชวยใหผูปฏิบัติงานภายในโรงเรียนสามารถปฏิบัติงาน ในขอบเขตท่ีตนเองรับผิดชอบประสบผลสําเร็จเปนไปตามมาตรฐานและสอดคลองกับระเบียบ วิธีการดําเนินงานท่ีกําหนดไว การนิเทศภายในโรงเรียนจึงเปนยุทธวิธีที่ผูเก่ียวของควรหาแนวทาง ดําเนินการใหเ ปน ไปอยางมีประสทิ ธิภาพ ดงั น้นั การนเิ ทศภายในโรงเรียนจึงจําเปนตองพัฒนากระบวนการทํางานของผูบริหารโรงเรียน หรือผูที่ไดรับมอบหมายในฐานะผูนิเทศ ในการพัฒนาคุณภาพและเปลี่ยนแปลงการทํางานของครู และบุคลากรภายในโรงเรียน เพ่ือใหไดมาซึ่งสัมฤทธิ์ผลสูงสุดในดานการเรียนของผูเรียน หากโรงเรียน มีระบบการนิเทศภายใน ทเ่ี ขมแข็ง มีการดําเนินการอยางเปนรูปธรรม อยางตอเน่ือง และสมํ่าเสมอ จนกลายเปนวัฒนธรรมองคกรอันจะสงผลใหคุณภาพของโรงเรียน ผลการเรียนรูของผูเรียนพัฒนา เปล่ียนแปลงไปในทางที่ดีขึ้น จึงเปนหนาท่ีของผูบริหารโรงเรียน และบุคลากรทุกฝายในโรงเรียน ท่ีจะตองรวมมือรวมใจกันดําเนินการพัฒนางานทุกดานในโรงเรียน โดยเฉพาะอยางยิ่งในดานวิชาการ ซง่ึ เปน งานที่เกีย่ วกบั การจดั กิจกรรมการเรียนรู การนําหลักสตู รไปใชใ หบ รรลุตามจดุ ประสงคข องหลกั สตู ร ตลอดจนมีคุณลักษณะอันพึงประสงค และมีสมรรถนะสําคัญตามท่ีกําหนดไวในหลักสูตร ดังนั้น เพอื่ ใหก ารพัฒนาสถานศกึ ษาใหไดม าตรฐานและคณุ ภาพ ผูบริหารจะตองมีความตระหนัก ในความเปนผูนํา ทันเหตุการณ ปรบั เปลีย่ นพฤติกรรมไดต ลอดเวลา มกี ารปรับเปลีย่ นแนวคิดวิธกี ารทาํ งานทเ่ี นนกระบวนการกลุม มกี ารบรหิ ารงานแบบเปน ทมี มศี กั ยภาพ ครูจะเปนผูสงเสริมและใหโอกาสผูเรียนในการแสวงหาความรู คอยใหความชวยเหลือ แนะนํา แกไขปญหา และใหกําลังใจ รวมถึงการจัดบรรยากาศแหงการเรียนรู แกผ เู รียน เพ่ือใหผ ูเรยี นสามารถพัฒนาตนเองไดอ ยา งเตม็ ศักยภาพ สํานกั งานเขตพืน้ ท่ีการศึกษามัธยมศึกษา เขต 11 ตระหนักถึงความสําคัญของการนิเทศภายใน จึงไดดําเนินการพัฒนารูปแบบและระบบการนิเทศภายในโรงเรียน เพ่ือสรางความรูใหแกผูบริหาร และผูนิเทศของโรงเรียน โดยไดระดมความคิดจากศึกษานิเทศก ผูบริหารโรงเรยี น ผูบริหารการศึกษา จัดทําเอกสารคูมือการนิเทศภายในโรงเรียน ฉบับนี้ขึ้นเพือ่ ใหโรงเรียนนําไปประยุกตใชเปนแนวทาง ในการดําเนินการนิเทศภายในโรงเรียน อันจะทําใหโรงเรียนมีรูปแบบและกระบวนการนิเทศภายใน ที่เปนระบบ ชัดเจน เกิดการเปลี่ยนแปลงทั้งในดานประสิทธิภาพและประสิทธิผลในการปฏิบัติงาน ครูสามารถจดั การเรยี นการสอนไดอ ยา งมีประสิทธิภาพ และผูเรียนมผี ลสัมฤทธ์ิทางการเรยี นเพิ่มข้ึน
4 หลักการและแนวคิดในการพัฒนาคณุ ภาพการศกึ ษา กระบวนการนเิ ทศเปน กระบวนการหนึง่ ที่สงผลตอ การพฒั นาคณุ ภาพการศกึ ษา ดงั นี้ กระบวนการพฒั นาคณุ ภาพการศกึ ษา กระบวนการบรหิ าร สภาพปจจุบัน กระบวนการจัดกจิ กรรม คณุ ภาพผเู รียน ปญหา การเรียนรู และความตอ งการ กระบวนการนเิ ทศ วตั ถปุ ระสงค 1. เพื่อใหโรงเรียนมีรูปแบบและกระบวนการนิเทศ ตดิ ตามและประเมินผลภายในโรงเรียน อยา งเปนระบบ มีความเขมแข็งและเกดิ การเปลี่ยนแปลงในทางทีด่ ขี ึ้น 2. เพอื่ ปรับปรงุ และพฒั นาการจดั การเรียนการสอนของครใู หมีคุณภาพ 3. เพือ่ ยกระดับผลสมั ฤทธท์ิ างการเรยี นใหสงู ขึ้น เปาหมาย 1. โรงเรียนในสังกัดเขตพื้นทกี่ ารศึกษามธั ยมศึกษา เขต 11 จํานวน 66 โรง 2. ครทู กุ คนในโรงเรยี นไดรบั การนเิ ทศภายใน 3. ปการศึกษา 2555 ผูเรียนมีผลสัมฤทธ์ิทางการเรียนสูงขึ้นทุกกลุมสาระการเรียนรู อยางนอยรอ ยละ 5 ประโยชนท ่ไี ดรับ 1. โรงเรยี นมรี ะบบการนิเทศภายในอยางเขม แขง็ 2. โรงเรียนมคี วามพรอ มที่จะพฒั นาไปสกู ารเปนประชาคมอาเซย่ี น 3. ครูไดร บั การพัฒนาการจดั การเรยี นการสอนอยางมีประสทิ ธิภาพและประสทิ ธผิ ล 4. นักเรียนมผี ลสมั ฤทธิท์ างการเรียนสูงขนึ้
บทท่ี 2 การนิเทศภายในโรงเรยี น ความหมายของการนิเทศ การนิเทศ (Supervision) คือ การชวยเหลือ แนะนาํ ปรับปรุง บริการ การใหความรวมมือ และการประสานงานใหบคุ คลที่ปฏบิ ัตงิ านของแตล ะหนวยงานทํางานไดด ขี ึ้น การนิเทศสามารถนําไปใชกับงานท่ีตองอาศัยผูดูแล ตรวจตรา ใหคําแนะนํา คอยชวยเหลือ บริการและบริหารงานเพ่ือใหงานสําเร็จลุลวงไปตามวัตถุประสงคท่ีวางไว หากมองตามรูปศัพท SUPERVISION ชารี มณศี รี (2538, 14 – 15) สรุปจากศพั ทภาษาองั กฤษไวนาสนใจวา Support การสนับสนนุ S Share การมีสวนรวม การบรกิ าร Service Unity ความสามัคคี U Understanding ความเขา ใจ Upgrade การยกฐานะ Planning การวางแผน P Promotion การเล่อื นขัน้ Problem-Solving การแกปญ หา Education การศึกษาหาความรู E Experiment การทดลอง Evaluation การวัดผล Research การวิจัย R Report การรายงาน Record การบันทึก Visiting การเยยี่ มเยยี น V Value การรูคุณคา การมคี ณุ ธรรม Virtue Improvement การปรบั ปรุง I Information การใหขาวสาร Inservice-trainning การฝกอบรม
6 Objective จุดประสงค O Observation การสงั เกต Organization การจัดรูปงาน Needs ความตองการ N Negotiation การประนีประนอม Necessity ความจําเปน จากความหมายท่ีใชคําภาษาอังกฤษเรียบเรียงคําศัพทที่มีความหมายคลายคลึงใกลเคียงกัน ลักษณะงานการนิเทศทีใ่ ชท่วั ๆ ไป ผทู ําหนาทีน่ เิ ทศจะตอ งมคี วามรู ประสบการณแ ละเขาใจงานของงานดี จึงจะทําหนาที่นิเทศผูอื่นได คําศัพทดังกลาวขางตนจึงบอกถึงลักษณะงานของการนิเทศไดอยางดี ชารี มณีศรี (2538, 15) ไดสรุปความหมายตามท่ี Plundelt ไดใหไ ว ดงั น้ี Supervise แนะนาํ การใชทรพั ยากรมนุษยใ หเกดิ ประโยชนส งู สดุ Utilize ใชม วลทรพั ยากรท้งั ท่มี ชี วี ติ และไมมชี ีวติ โดยประหยดั Plan วางแผนการทํางานโดยตงั้ วตั ถุประสงคแ ละการส่อื ความหมายทมี่ ีประสิทธภิ าพ Enforce ควบคมุ นโยบาย กฎระเบยี บ และมาตรฐานการทาํ งาน Relate สรางความสมั พันธก บั เพอื่ นรวมงานทง้ั กลมุ และบุคคล Validate ดแู ลใหค วามเปน ธรรมตอ ผใู ตบ ังคบั บญั ชา Instruct สอนกลวิธแี ละทกั ษะประสบการณ Show แสดงลกั ษณะความเปน ผนู าํ Organize จัดระบบงานและประสานการทาํ งาน Regulate วางหลกั ปฏิบตั ิในการทาํ งาน การนเิ ทศภายในโรงเรยี น ในอดีตท่ผี า นมา การดาํ เนนิ การนิเทศการศกึ ษาเปนหนาที่ของบุคลากรภายนอกโรงเรียน ไดแ ก ศึกษานิเทศก ทเี่ ขา มาดําเนนิ การในโรงเรียนแตเพยี งฝา ยเดยี ว แตในปจจุบันสภาพสังคมเปล่ียนแปลงไป จํานวนโรงเรียนมีมากขึ้น ครู และนักเรียนมีมากข้ึน ทําใหศึกษานิเทศก ไมเพียงพอในการปฏิบัติงาน ไดอยางท่ัวถึง และไมสามารถใหบริการการนิเทศการศึกษาไดอยางครอบคลุมในภายหลังจึงตองมี การนิเทศการศกึ ษาอีกรูปแบบเกดิ ข้นึ คอื การนิเทศภายในโรงเรยี น นกั การศกึ ษาและผทู รงคุณวฒุ ิหลายทานไดใ หความหมายของการนิเทศการศึกษาไวหลายลักษณะ แตกตางกันไปตามวิวัฒนาการดานการศึกษา จุดมุงหมายและแนวทางการจัดการศึกษาในสมัยนั้นๆ ซ่งึ จะนําเสนอพอเปน สังเขป ดังตอ ไปน้ี ดสุ ติ ทวิ ถนอม (2540: 4) กลาวไวในหนังสือประกอบดวยกิจกรรมการบริหารและวิธีการตางๆ ท่มี กี ารจดั การอยา งเปน ระบบของผเู กี่ยวขอ งกบั การจัดการศกึ ษา โดยมวี ัตถุประสงคเพื่อปรับปรุงการเรียนการสอน และการทํางานของครูใหม ีประสิทธภิ าพ สุเทพ เมฆ (2540: 47) ไดก ลา ววา การนเิ ทศการศกึ ษา หมายถึง การชว ยเหลือแนะนํา ใหการสนับสนุน ใหความรวมมือในการดําเนินการนิเทศ และสนับสนุนภาคปฏิบัติ ท้ังน้ี เพ่ือใหการจัดการศึกษา ดําเนินไปอยางมีคุณภาพ
7 กิติมา ปรีดิลก (2541: 262) ซึ่งกลาววา การนิเทศการศึกษาเปนกระบวนการช้ีแนะ แนะนํา และใหความรวมมือตอกิจกรรมของครูในการปรับปรุงการเรียนการสอน เพ่ือใหบรรลุผลตามจุดหมาย ทวี่ างไว สํานักงานคณะกรรมการการประถมศึกษาแหงชาติ (2541: 51) ไดใหความหมายของการนิเทศ ภายในโรงเรยี น หมายถึง การสง เสรมิ สนับสนุน หรอื ใหค วามชว ยเหลอื ครูในโรงเรียนใหประสบความสําเร็จ ในการปฏิบัติงานตามภารกิจ คือ การสอน หรือการสรางเสรมิ พัฒนาการของนักเรียนทุกดาน ทั้งทางรางกาย สติปญญา จิตใจ อารมณ และสังคม ใหเต็มตามวัยและตามศักยภาพ โดยความรวมมือของบุคลากร ในโรงเรยี น ชารี มณีศรี (2542: 22) ไดก ลา วไววา การนเิ ทศการศึกษาเปน กระบวนการพัฒนาการเรียนการสอน ใหด ีข้ึน และเปนการรว มมอื กนั ระหวางผูนิเทศและผรู ับการนิเทศ นรศิ รา อปุ กรณศ ิริการ (2542: 16) กลา ววา การนิเทศการศึกษาเปนความรวมมือและประสานงาน ของบคุ ลากรทางการศกึ ษาในการพัฒนาเพ่อื ปรบั ปรุงคุณภาพการจดั การเรียนการสอนของครู อนั จะทําให ผูเรยี นเกดิ การเรยี นรูอยางมปี ระสทิ ธิภาพ เยาวพา เดชะคปุ ต (2542: 86) กลา ววา การนเิ ทศการศึกษาเปน กระบวนการ เปนการปฏบิ ตั งิ าน รวมกันระหวางผนู ิเทศและผรู บั การนเิ ทศ โดยมจี ดุ มุง หมายใหผูร ับการนิเทศเกิดการพฒั นา มีผลใหผูเรยี น เกดิ ผลสัมฤทธิท์ างการเรียนสงู ข้นึ วัชรา เลาเรียนดี (2550: 120) กลาวถึง การนิเทศภายในโรงเรียนวาเปนกระบวนการนิเทศ การศึกษา และกิจกรรมตางๆ ท่ีมุงพัฒนาการเรียนการสอนที่จัดดําเนินการในโรงเรียนโดยบุคลากร ในโรงเรยี นเปน หลกั ซึ่งประกอบดว ย ผบู รหิ ารโรงเรยี น คณะครู และบุคลากรอืน่ ทเ่ี ก่ียวของกบั การศึกษา ในโรงเรียน โดยมวี ัตถปุ ระสงคเพ่อื พัฒนาคุณภาพการศกึ ษาในโรงเรียนโดยตรง ฉวีวรรณ พนั วัน (2552: 9) สรปุ ไววาการนิเทศการศกึ ษา หมายถึง กระบวนการรว มกนั ทางการศกึ ษา ของผูบริหารโรงเรียน และบุคลากรทางการศึกษา เพื่อพัฒนาการเรียนการสอนใหมีคุณภาพ และเกิดผลสัมฤทธิส์ งู สดุ แกผ เู รียน ทําใหผเู รียนไดพ ัฒนาเตม็ ตามศักยภาพตามจดุ หมายของหลกั สตู ร จากความหมายของการนิเทศภายในโรงเรียนดังกลาว สรุปไดวา การนิเทศภายในโรงเรียน หมายถึง กระบวนการดําเนินงานรวมกัน ระหวางบุคลากรทุกคนในโรงเรียน เพื่อการแกไข ปรับปรุง และพัฒนางานในวิชาชีพครูใหมีประสิทธิภาพและประสิทธิผล สงผลใหนักเรียนไดรับการพัฒนา ใหม คี ณุ ภาพตามเปาหมายการศึกษาที่กําหนดและมผี ลสัมฤทธทิ์ างการเรยี นสูงขึ้น จดุ มุงหมายของการนิเทศภายในโรงเรียน ในการดําเนินงานนิเทศภาย ในโรงเรีย นจําเปนตองมีจุดมุงหมายในการดําเนินงาน เพราะจดุ มุง หมายจะชวยใหผูปฏิบัติงานสามารถมองเห็นแนวทางในการทํางาน ซ่ึงจะชวยใหการนิเทศ บรรลผุ ล มีนกั การศึกษาไดกาํ หนดจดุ มุง หมายของการนิเทศภายในโรงเรยี นไว ดงั น้ี จํารัส นองมาก (2532: 8) กลาววา การนเิ ทศภายในโรงเรยี นมีความมงุ หมายเพื่อใหประสิทธภิ าพ การสอนของครูเพิม่ ขึ้น ผลสัมฤทธ์ิของนักเรียนซ่ึงเปนผลจากการสง่ั สอนของครูในโรงเรียนก็สูงข้ึนดวย ครมู ที ัศนคตทิ ่ีดตี อ หนว ยงาน มีความพึงพอใจท่จี ะกระทําหนาทีข่ องตนใหดียงิ่ ๆ ขน้ึ ไป สํานักงานคณะกรรมการการประถมศึกษาแหงชาติ (2534: 9) ไดกําหนดจุดมุงหมายของ การนเิ ทศภายในโรงเรยี นไว ดังน้ี 1. เปนการชวยใหครูผูสอนสามารถปรบั ปรงุ ตนเองและกิจกรรมการเรยี นการสอน 2. สามารถพฒั นาพฤติกรรม บคุ ลิกภาพการสอนของครูใหดขี น้ึ
8 3. สนับสนนุ ความรูค วามสามารถของครใู นการจดั กิจกรรมการเรยี นการสอน 4. กาํ กบั ควบคุม ตดิ ตามผลการปฏิบัติงานของครูในการปฏบิ ัตงิ านอยา งตอเนอื่ ง 5. สงเสริมความคิดสรางสรรคและการทาํ งานรว มกนั เปน คณะ ปรียาพร วงศอนุตรโรจน (2535: 264 – 265) กลาวถึงจุดมุงหมายของการนิเทศการศึกษาไว ดังน้ี 1. เพอ่ื พฒั นาและสง เสริมการบรหิ ารและงานวชิ าการของสถานศกึ ษา 2. เพื่อการบรหิ ารงานวิชาการในสถานศกึ ษาใหม ปี ระสทิ ธภิ าพยิง่ ขึน้ 3. เพื่อสํารวจ วิเคราะห วิจัย และประเมินผล เพื่อปรับปรุงคุณภาพและมาตรฐาน การศกึ ษา 4. เพื่อพัฒนาหลักการและสื่อการเรียนการสอนใหไดมาตรฐาน และเอกสาร ทางวชิ าการใหมปี ระสทิ ธภิ าพสอดคลองกบั ความตองการและจําเปนของสถานศึกษาและครู 5. เพ่ือพัฒนาบุคลากรโดยเฉพาะครูใหมีความรู ทักษะ และประสบการณอันจําเปน ที่นาํ ไปใชใ นการเรยี นการสอน การจดั การศกึ ษา อกี ทงั้ ใหค รูสามารถแกป ญ หาได วไลรตั น บญุ สวสั ดิ์ (2538: 64) ไดก าํ หนดความมงุ หมายของการนเิ ทศภายในโรงเรยี นไว ดังนี้ 1. เพ่อื ชวยเหลือครูในการพัฒนาและปรับปรุงตนเอง 2. เพอื่ สงเสริมใหม ีการปรบั ปรุงหลักสูตร 3. เพื่อชวยเหลือครใู นการปรับปรงุ การสอนของตนใหด ขี ้ึน 4. เพื่อเปด โอกาสใหผ เู ช่ียวชาญในสาขาทีม่ ีอยใู นโรงเรยี นไดช ว ยเหลอื เพือ่ นครู 5. เพอ่ื สง เสริมใหค ณะครูมีความสนใจในวสั ดอุ ปุ กรณก ารสอน 6. เพ่ือสง เสรมิ ใหค ณะครูมีความเขา ใจเกีย่ วกับเดก็ นักเรยี นใหด ขี ้นึ 7. เพอ่ื ชวยเหลอื ครูในการประเมินผลนักเรียน 8. เพ่อื สง เสรมิ ย่ัวยุใหครูรูจักประเมินผลโครงการการปฏิบัติงาน และความกาวหนา ในวชิ าชพี ของตน 9. เพือ่ ชว ยใหค รปู ระสบความสําเร็จและรูส กึ ม่ันคง สรุปไดวา การนิเทศภายในโรงเรียนมีจุดมุงหมาย ที่จะชวยเหลือ ประสานงานใหบุคลากร ในโรงเรยี นไดป รับปรงุ ตนเอง ทัง้ ดา นการสอน บคุ ลกิ ภาพ สรางขวญั และกาํ ลงั ใจ ความพงึ พอใจในการทาํ งาน ซ่ึงจะสงผลตอการพัฒนาผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนของนักเรียน และการรักษาคุณภาพการศึกษา ของโรงเรยี น ตลอดจนการพฒั นาวชิ าชีพครใู หม ีความกาวหนา มากยง่ิ ขึ้น หลักการนิเทศภายในโรงเรียน หลักการและแนวคิดท่ีสําคัญของการนิเทศภายในโรงเรียน มีนักวิชาการและนักการศึกษา หลายทา นไดท าํ การศึกษา ไวด งั น้ี สงัด อุทรานนั ท (2538: 23 – 24) ไดกลา วถึง หลกั การนิเทศภายในโรงเรียน วาการนิเทศการศึกษา เปน งานในความรับผิดชอบของผูบรหิ ารโดยตรง ท้งั น้ี ผูบรหิ ารอาจดําเนินการดวยตนเอง หรอื มอบหมาย ใหผูอื่นดําเนินการแทน ซ่ึงการนิเทศภายในโรงเรียนจะสําเร็จลงไดจําเปนตองอาศัยความรวมมือ จาก 3 ฝาย คือ ฝายบริหาร ฝายนิเทศ และผูรับการนิเทศ หากขาดความรวมมือจากฝายใดฝายหนึ่ง การนิเทศจะไมม ีโอกาสประสบความสําเรจ็ ซึง่ บคุ ลากรในโรงเรียนจะตอ งตระหนักและเขาใจวาการนิเทศ ภ า ย ใ น โ ร ง เ รี ย น เ ป น ก า ร ทํ า ง าน ร วม กั น เ พ่ื อ ช ว ย พั ฒ น า เ พ่ื อ น ร วม ง า น ให มี ค วา ม รู ค วา ม ส า ม า ร ถ ในการปฏิบัตงิ านสูงขึ้น ท้ังน้ี ตองมีการยอมรับและใหเกียรติซึ่งกันและกัน ในสภาพความเปนจริงแลว
9 ไมมีใครที่จะมีความเช่ียวชาญในทุกๆ ดาน ดังน้ัน จึงควรจะไดแลกเปลี่ยนและถายเทความเชี่ยวชาญ ใหแ กผ รู ว มงานใหมีความรูสูงขึ้น จะตองเกิดจากความจําเปนในการแกปญหา หรือสนองความตองการ ในการยกระดับคุณภาพการศกึ ษาของโรงเรียน รวมทงั้ การสรางขวญั กาํ ลังใจของผูบริหารจะมีผลโดยตรง ตอ การเปล่ยี นแปลงพฤตกิ รรมของผปู ฏิบัตงิ าน สํานักงานคณะกรรมการการประถมศกึ ษาแหงชาติ (2541: 52 – 53) กลา วถึงหลักการนเิ ทศไวคลายกัน แตเพ่ิมเติมก็คือ การนิเทศภายในโรงเรียน ผูนิเทศประกอบดวย ผูบริหารโรงเรียน ผูชวยผูบริหาร หัวหนาหมวดวิชา ครูผูรวมนิเทศ ครูแกนนาํ ดาํ เนินการโดยใชภาวะผนู าํ ทําใหเกิดความรวมมอื ผูถ กู นเิ ทศ ใหความไววางใจ เต็มใจในการพัฒนาหรือการเปลี่ยนแปลง ลงมือปฏิบัติจริง ทดลองใชเครื่องมือ และวิธีการที่รวมกันคิด ทั้งนี้ การดําเนินการตองเปนไปอยางมีระบบ คือ ตองกําหนดเปาหมาย จุดมุงหมาย การวางแผน การลงมือปฏิบัติตามแผน และประเมินผล กระบวนการนิเทศตองยืดหยุน ใหเหมาะสมกับสถานการณและใชหลักการปฏิบัติ เนนการปฏิบัติงานตามบทบาทหนาท่ีรับผิดชอบ มกี ารควบคุม กํากบั ตดิ ตามผลการดาํ เนนิ งานอยางใกลชิด เยาวภา เดชะคุปต (2542: 134 – 135) ไดก ลา วถงึ หลักการนิเทศภายในโรงเรียนท่ีผูเก่ียวของ นา จะตองยดึ เปน แนวปฏบิ ตั ิ ซง่ึ สรปุ ไดเ ปนขอๆ ดังนี้ 1. การนิเทศภายในโรงเรียน เปนภารกิจท่ีผูบริหารโรงเรียนจะตองรับผิดชอบ และมีสวนรวมรบั รตู อความกาวหนาของครใู นโรงเรียนทมี่ ผี ลสบื เนือ่ งมาจากโรงเรียน 2. โรงเรยี นตองทาํ งานรว มกันและใชว ธิ กี ารประชาธปิ ไตยกบั การดําเนนิ งาน กลาวคือ มคี วามเคารพในเหตผุ ลซึง่ กันและกัน เปนความรว มมอื รวมใจและใชว ธิ กี ารแกปญหาแบบวทิ ยาศาสตร 3. โรงเรียนตองเริ่มตนดวยการรูสภาพปญหาที่แทจริงเสียกอน แลวจึงกําหนดแผน หรอื แนวทางในการแกปญ หานนั้ ๆ 4. โรงเรยี นมงุ เพ่ือปรบั ปรงุ คณุ ภาพการเรียนการสอนไมใ ชการจับผิด จงึ ตองพยายาม ใหบุคลากรทุกฝายเขาใจและดาํ เนินงานใหเ ปนไปตามอดุ มการณ 5. บุคลากรในโรงเรียนตองยอมรับความจริงในแงท่ีวาไมมีใครจะมีความสามารถ หรือเชี่ยวชาญไปทกุ เร่ือง 6. โรงเรียนมุง เนน การสรางบรรยากาศท่ีเปนกันเอง เพ่ือใหเกดิ ความเขาใจที่ดีตอกัน ทําใหงานบรรลวุ ตั ถุประสงค มงคล สุภกรรม (2546: 13) ไดส รุปหลักการนิเทศภายในโรงเรียนไววา ตองมีวิธีการดําเนินการ ทช่ี ัดเจนและเปนขั้นตอน โดยวธิ กี ารดาํ เนนิ การนัน้ ตอ งสามารถสรา งความเขา ใจใหเ กดิ ขนึ้ รวมกันทุกฝาย เพ่ือจะไดพัฒนาความกาวหนาและเปนการสงเสริมความคิดริเร่ิมสรางสรรค ตลอดจนความเปน ประชาธปิ ไตย เพ่อื ใหโรงเรยี นมคี ุณภาพอยา งชัดเจน ธรี ศกั ด์ิ เล่ือยไธสง (2550: 2) ไดน าํ เสนอหลักการของการนเิ ทศภายใน ดังน้ี 1. ดําเนนิ การตามกระบวนการอยา งเปนระบบและตอ เน่อื ง 2. สงเสริมใหครูทุกคนมสี ว นรว มและรับผดิ ชอบ 3. กิจกรรมการนเิ ทศตรงกับความตองการจาํ เปน ในการพฒั นาครู 4. จดั สภาพแวดลอ มและแหลง วิทยาการใหเอ้อื ตอการดําเนินงาน 5. สรา งมนุษยสมั พันธท ่ดี ี และเสรมิ สรางขวญั กําลังใจแกครู สรุปไดว า หลักการของการนิเทศภายในโรงเรียนกค็ อื ผูนเิ ทศตอ งมคี วามรคู วามเขา ใจในหลักการ นิเทศอยางถูกตอง ตรงประเดน็ มีระบบและข้ันตอนที่ชัดเจนในกระบวนการนิเทศ กระบวนการนิเทศ ที่เกิดขึ้นตองเกิดจากความรวมมือของคณะครูทุกคนที่ปฏิบัติหนาที่อยูในโรงเรียน และการนิเทศ
10 ตองเปนไปเพ่ือการพัฒนากระบวนการเรียนการสอนของครู และการนิเทศการศึกษาควรมีการบริหาร เปน กระบวนการเชิงระบบ มกี ารวางแผนการดาํ เนินงาน มขี ั้นตอนในการปฏบิ ัติงาน ถอื หลกั การมสี ว นรว ม ในการทํางานมีความเปนประชาธิปไตย มีการดําเนินงานอยางสรางสรรค มีการแกปญหาที่เกิดข้ึนจาก การเรียนการสอน สรางสภาพแวดลอมในการทํางานใหดีขึ้น สรางความผูกพันและความมั่นคงตอ งานอาชีพ รวมทง้ั พัฒนาและสง เสรมิ วชิ าชีพครูใหม ีความรูสกึ ภาคภมู ิใจในวิชาชีพของตนเองพรอ มทีจ่ ะรับ การพฒั นาอยา งตอ เนอ่ื ง ยทุ ธศาสตรก ารนิเทศ การจัดการศึกษาในสถานศึกษามุงพัฒนานักเรียนใหเปนคนดี เกง มีความสุข ทําประโยชน ใหสวนรวม มีคุณภาพตามเปาหมายการจัดการศึกษาของหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพ้ืนฐาน พุทธศักราช 2551 ความสําเร็จในการพัฒนาคุณภาพและบริหารจัดการศึกษาของสถานศึกษา และสาํ นักงานเขตพื้นทก่ี ารศกึ ษา จําเปนตองมีการนิเทศซึ่งเปนปจจัยท่ีสําคัญอยางหนึ่งในกระบวนการ ดําเนินงานโดยมียุทธศาสตรท่ีสําคัญเปนหลักการในการดําเนินงานการนิเทศ คือ การมีสวนรวม และทาํ งานอยางเปน ระบบ รายละเอียดดงั ตอไปนี้ ยุทธศาสตรก ารนิเทศ ยุทธศาสตรการนเิ ทศ การมสี ว นรวม การทาํ งานอยา งเปนระบบ 1. การมีสว นรว ม การนิเทศเปนการทํางานรวมกันระหวางผูนิเทศกับผูรับการนิเทศที่มีทั้งผูรวมคิด รวมทํา การชวยเหลือพงึ่ พากนั ดว ยปฏิสมั พนั ธอ นั ดตี อกนั ใหเกยี รติและจรงิ ใจตอกัน ซึ่งการทํางานดวยหลักการ มีสวนรวม มีคุณลักษณะสําคญั 5 ประการ ทส่ี ามารถนาํ ไปประยกุ ตใ ชในการนเิ ทศการศกึ ษา ซง่ึ มีแนวทาง ดังตอ ไปน้ี แนวทางการนเิ ทศแบบมสี วนรว ม การมีสว นรว ม ลักษณะการนเิ ทศแบบมสี ว นรว ม 1. การสรา งความสมั พนั ธอ ันดตี อ กัน การสรางความสัมพันธที่ดีระหวาง 2. การสรา งภาพพจนการทํางานทีด่ เี ลศิ ผนู ิเทศกับผูรับการนเิ ทศ 3. กา ร สร า งปจ จั ยแหง ควา ม สํ า เ ร็ จ การสรางเจตคตทิ ี่ดีตอการนิเทศ ในการทาํ งาน การกําหนดเปา หมาย/ผลสาํ เรจ็ รวมกัน 4. การสรางศูนยรวมการปองกัน การแกไข การพิจารณาบุคลากร/คณะบุคลากร และการพฒั นางาน รว มรับผิดชอบ การพิจารณา/หารวิธีการดําเนินงาน 5. การสรางเครือขายการรวมคิด รวมทํา รบั ผลประโยชน และรวมเผยแพรง าน การกําหนดแนวทางการทํางานรวมกัน เพอ่ื สูเปาหมายทีต่ องการ การหารวิธีการเสริมแรงจูงใจใหรางวัล แกผทู ํางาน การกําหนดแนวทางการนิเทศภายใน ตดิ ตามประเมนิ ผลการทํางานรว มกนั
11 2. การทาํ งานอยางเปนระบบ มขี ัน้ ตอนการทํางานทส่ี าํ คญั 5 ขั้นตอน คอื 2.1 วเิ คราะหป ญ หาตามตอ งการจาํ เปน 2.2 วิเคราะหทางเลือกในการแกป ญหา/พฒั นา 2.3 เลอื กทางเลอื กทเี่ หมาะสมและวางแผน 2.4 ดําเนนิ การตามแผน 2.5 ประเมินผลการดําเนินงาน แนวทางการนิเทศภายในอยางเปนระบบ ขนั้ ตอนการทาํ งานเชงิ ระบบ การนเิ ทศภายในเชิงมีระบบ (1) การสรางความเขา ใจระหวา งผูนเิ ทศและผูร บั การนเิ ทศ (1) วิเคราะหป ญหา (2) การหาความตอ งการจําเปนของการนิเทศภายใน ความตองการจาํ เปน (3) การวางแผนการนิเทศ (2) วิเคราะหทางเลือก (4) การเตรยี มการนิเทศ ในการแกป ญ หาพฒั นา (3) เลือกทางเลอื ก ทเี่ หมาะสมและวางแผน (4) ดาํ เนนิ การตามแผน (5) การปฏิบตั กิ ารนเิ ทศ (5) ประเมินผล (6) การประเมินและปรบั ปรุงการนิเทศ การดําเนนิ งาน (7) การรายงานการนิเทศ
12 ยทุ ธศาสตรก ารนเิ ทศภายในโรงเรยี น การนเิ ทศภายในโรงเรยี น มยี ุทธศาสตรในการดําเนินงาน ดังน้ี 1. สรางภาพปลายทางใหช ดั เจน ภาพปลายทาง หมายถึง สภาพความสําเร็จท่ีตองการใหเกิดขึ้นในสถานศึกษา ซึ่งตองกําหนดใหชัดเจน และใหครูทุกคนมองเห็นสภาพความสําเร็จนี้ใหตรงกัน มคี วามเขาใจตรงกัน เพอ่ื ท่จี ะไดร วมมอื กันพฒั นาใหม งุ ไปสูสภาพความสําเร็จทีก่ าํ หนดนัน้ 2. สรา งภาพงานที่ชัดเจนตลอดแนว ภาพงาน หมายถึง การกําหนดภาระงานที่จะตองวางแผนการดําเนินการใหมุงสูสภาพ ความสําเร็จท่ีกําหนดไววาจะตองพัฒนาใคร ในเรื่องใด และพัฒนาอยา งไร ขอบขายของการนิเทศภายในโรงเรยี น การนิเทศภายในโรงเรียน เปนการนิเทศการปฏิบัติงานของครูและบุคลากรทางการศึกษา ตามขอบขายและภารกิจการบริหารโรงเรียนสังกัดสํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพ้ืนฐาน ที่เปนนิติบุคคล ซึ่งอยูในความรับผิดชอบของผูบริหารโรงเรียน เพื่อใหบรรลุภารกิจของโรงเรียน อยางมปี ระสทิ ธิภาพ ประกอบดว ยงาน 4 ดาน ไดแ ก 1. ดานวิชาการ งานดานวชิ าการ เปน งานที่เกย่ี วกับการนาํ หลกั สูตรไปใชใ หบรรลตุ ามจดุ หมายของหลกั สูตร สถานศึกษา ตลอดจนคณุ ลักษณะอนั พงึ ประสงคตามทก่ี าํ หนดไวในหลักสูตร ไดแก 1.1 การพัฒนาหลกั สูตรสถานศึกษา 1.2 การนําหลักสตู รสถานศึกษาไปใชแ ละการออกแบบการจัดการเรยี นรู 1.3 การสง เสริมและสนับสนนุ ใหครจู ัดทําและใชแ ผนการจดั การเรยี นรู 1.4 การจดั การเรยี นการสอนตามแนวปฏิรูปการเรียนรแู บบบูรณาการ และเนน ทักษะการคดิ 1.5 การจดั หาพฒั นาส่อื และเทคโนโลยที างการศกึ ษา 1.6 การสนับสนุนใหครูผลติ และใชสื่อการเรยี นรู 1.7 การจดั กจิ กรรมเสรมิ หลกั สูตร 1.8 การจัดมมุ หนังสือ หอ งสมุด และแหลง เรยี นรูในสถานศึกษา 1.9 การวัดและประเมนิ ผลตามสภาพจริง 1.10 การสอนซอมเสริม 1.11 การวจิ ยั เพอ่ื พฒั นาการศึกษา 1.12 การประกนั คุณภาพการศกึ ษา 1.13 การสง เสรมิ และสนับสนุนใหค รจู ัดทาํ แฟม ขอ มูลนกั เรียนเปน รายบุคคล 1.14 การประเมินคุณภาพการศึกษาของสถานศกึ ษา 1.15 การจดั ศูนยโ สตทศั นปู กรณ 1.16 การจดั บริการแนะแนว 2. ดา นบรหิ ารบุคคล งานดา นบริหารบุคคล เปนการจัดดาํ เนินการ เพื่อใหบ ุคลากรในสถานศกึ ษาไดรแู ละเขา ใจหนา ท่ี และความรบั ผิดชอบของตน การติดตามดแู ลชว ยเหลอื ใหป ฏบิ ัติงานท่ไี ดร บั มอบหมายใหป ระสบความสําเร็จ อยางมีประสิทธิภาพ สรางบรรยากาศในการทํางานใหผูรวมงานทุกคนเกิดความสาํ นึกในหนาที่ที่รับผิดชอบ
13 สรา งความรว มมือรว มใจในการปฏิบตั งิ าน สงเสริมใหบคุ ลากรในสถานศึกษาพัฒนาตนเองใหมีความสามารถ ในการปฏิบตั งิ านสงู ข้ึน ไดแก 2.1 การวางแผนอตั รากาํ ลังและกาํ หนดตําแหนง 2.2 การกําหนดความตอ งการ หนา ที่และความรับผดิ ชอบของบุคลากร 2.3 การมอบหมายหนาทีแ่ ละความรับผดิ ชอบ 2.4 การปฐมนเิ ทศบุคลากรใหม 2.5 การจดั สวัสดิการ 2.6 การนเิ ทศ ตดิ ตามผลการปฏิบตั ิงาน 2.7 การพฒั นาบุคลากร 2.8 การสงเสรมิ ใหนกั เรียนไดศ ึกษาตอ 2.9 การประเมนิ ผลปฏิบตั ิงาน 2.10 การพิจารณาความดคี วามชอบ 2.11 การกาํ หนดมาตรฐานการปฏบิ ัติงานของบคุ ลากร 2.12 งานวนิ ยั และนิตกิ ร 3. ดา นบรหิ ารท่วั ไป งานดานบริหารทั่วไปเปนงานท่ีเกี่ยวของกับระบบสํานักงาน ซึ่งมีขอกําหนดกฎเกณฑ และวิธกี ารท่ีแนนอน ไดแก 3.1 งานธุรการและสารบรรณ 3.2 งานทะเบยี นและรายงาน 3.3 งานขอมลู และสารสนเทศ 3.4 งานจดั ทําแผนปฏิบัติการและการจดั ระบบการศกึ ษา 3.5 งานอาคารสถานที่ สง่ิ แวดลอ ม และความปลอดภยั 3.6 งานประชาสมั พันธ 3.7 งานสวสั ดิการ 3.8 งานพระราชบญั ญัตกิ ารศกึ ษา 3.9 งานระเบียบ กฎหมาย กฎกระทรวง และขอปฏบิ ตั ิตา งๆ 3.10 กิจกรรม 5 ส. 4. ดานงบประมาณ งานดานงบประมาณ เปน งานท่เี กย่ี วขอ งกับระบบการเงินและพสั ดุ ไดแก 4.1 งานงบประมาณ 4.2 งานจดั ทาํ แผนปฏบิ ัตกิ ารประจาํ ป 4.3 งานจัดตั้งและการของบประมาณประจาํ ป 4.4 งานเบกิ จายงบประมาณ 4.5 งานรายงานการใชจา ยเงินงบประมาณประจําป 4.6 การตรวจสอบ ตดิ ตาม และประเมินประสิทธภิ าพการบรหิ ารงบประมาณ 4.7 การบรหิ ารการเงนิ 4.8 การบริหารการบญั ชี 4.9 การบรหิ ารงานพสั ดุ 4.10 ระบบทรพั ยากรและการลงทนุ เพอ่ื การศกึ ษา
14 บทบาทของบุคลากรในการนิเทศ การสงเสริมใหก ระบวนการนิเทศภายในโรงเรียนดําเนินไปตามวัตถุประสงคและมีประสิทธิภาพ บทบาทของบุคลากรในการนิเทศนบั วามีความสําคัญในการทีใ่ ชบ ทบาททีเ่ หมาะสมกบั พฤติกรรมการนเิ ทศ แบบใด มวี ธิ ีการนเิ ทศตามข้นั ตอนของแตล ะกิจกรรมอยา งไรท่ีจะนเิ ทศ บุคลากรการนิเทศ หมายถึง ผูบริหารและคณะกรรมการนิเทศของสถานศึกษาแตละแหง มบี ทบาทและภารกิจสาํ คัญ ดงั น้ี 1. บทบาทในการสงเสริมและจัดใหมีการนิเทศภายในโรงเรียน เพ่ือใหเกิดการพัฒนา ตนเอง สามารถดําเนนิ งานตามนโยบายไดถ กู ตอง ทําหนา ทน่ี ิเทศภายในโรงเรียนไดอยางสมบูรณ 2. บทบาทในการใชนวัตกรรม เทคโนโลยีเพื่อการศึกษา เพ่ือพัฒนาศักยภาพครู โดยเฉพาะ การจดั การเรยี นรใู หดีข้ึน สง เสริมใหมีการใชนวัตกรรม เทคโนโลยีที่มีประสิทธิภาพ นํามาปรับใช ใหเหมาะสมกบั ครใู นโรงเรียน 3. บทบาทในการจัดประชุมอบรม มีการจัดประชุมอบรมในรูปแบบตางๆ เชน การประชุมปฏิบัติการ การสัมมนา อภิปรายกลุม เปนตน นอกจากน้ี ยังตองสงเสริมใหครูมีโอกาส เขารบั การอบรมในการพฒั นาวิชาชีพ นําทกั ษะความรูมาปฏบิ ัตงิ านไดอ ยางมีประสทิ ธภิ าพ 4. บทบาทในการติดตามประเมินผล ซึ่งจะชวยใหครูพัฒนาศักยภาพไดดีขึ้น การประเมนิ เพ่อื นําผลท่ไี ดมาปรบั ปรงุ แกไข ใหเกดิ การพัฒนาเชิงสรา งสรรค 5. บทบาทในการใชกลุมโรงเรียน สมาคมวิชาชีพหรือเครือขายเปนแนวทางเพ่ือกอใหเกิด ประโยชนแกครูในโรงเรียน โดยใชกลุมหรือเครือขายชวยเหลือดวยวิธีการตางๆ เชน การจัดประชุม ทางวิชาการ การศกึ ษาเอกสาร การศึกษาดงู าน ฯลฯ 6. บทบาทในการสรางครูตนแบบในสาขาวิชาตางๆ ซึ่งจะกอใหเกิดผลในการพัฒนา และเปน แบบอยา งแกค รูท่วั ไปได คณะกรรมการดําเนินการนิเทศภายในโรงเรียน หมายถึง บุคลากรที่อยูในโรงเรียน เชน ผอู าํ นวยการ รองผูอาํ นวยการ ครหู วั หนากลุมงาน ครูหัวหนาระดับชั้น หรือครูหัวหนากลุมสาระการเรียนรู รวมไปถึงครูที่มีความรูความสามารถ มีความชํานาญ/เชี่ยวชาญ และประสบการณดานวิชาการ มีความรบั ผิดชอบสงู มนุษยสมั พันธท่ดี ี เปน ท่ยี อมรับของเพ่ือนครู ดังนน้ั คณะกรรมการดําเนินการนิเทศ ภายในโรงเรียนควรประกอบดวย 1. โรงเรียนขนาดใหญพ เิ ศษ ขนาดใหญ และขนาดกลาง 1.1 ผอู ํานวยการ ประธาน 1.2 รองผูอํานวยการ รองประธาน 1.3 ครหู ัวหนากลุมสาระการเรียนรู กรรมการ 1.4 ครหู ัวหนาระดบั ช้นั กรรมการ 1.5 ครทู ี่ไดรบั คัดเลอื กจากเพื่อนครู กรรมการ 2. โรงเรียนขนาดเล็ก 1.1 ผูอํานวยการ ประธาน 1.2 หวั หนางานวชิ าการ รองประธาน 1.3 ครูทไ่ี ดรบั คัดเลอื กจากเพอื่ นครู กรรมการ บทบาทของผูนิเทศ ซ่ึงประกอบดวย ผูบริหาร หรือผูท่ีไดรับมอบหมาย ตองมีบทบาทหนาที่ ท่แี ตกตา งกัน เพ่อื ใหก ารนิเทศภายในโรงเรยี นบรรลวุ ัตถุประสงค ดังนี้
15 1. กาํ หนดนโยบายของการนิเทศภายในโรงเรียน เชน สงเสริมใหใชกระบวนการกลุม ในการทํางานเพือ่ ใหเ กดิ ความสามัคคีในหมูคณะ เปน ตน 2. สงเสริมใหครูมีความรูความเขาใจเกี่ยวกับการนิเทศภายใน และหลักสูตรหรือ เรอ่ื งสน้ั ๆ ทคี่ รูสว นใหญ มีความตอ งการในการพฒั นา ซง่ึ จะเปน ประโยชนตอการปรับปรุงการปฏิบัติงาน ในหนาทีค่ รู ตลอดจนมีเจตคตทิ ีด่ ีตอการนเิ ทศภายในโรงเรียน 3. รวมประชุมวางแผนกับคณะครใู นโรงเรียนเพื่อพัฒนาคณุ ภาพการเรยี นการสอน 4. สนับสนุนดานงบประมาณ วัสดอุ ุปกรณ ตลอดจนขวัญและกาํ ลังใจ 5. กระตนุ ใหครเู กิดการตน่ื ตวั อยเู สมอในดานวชิ าการ 6. ปฏิบตั ิการนเิ ทศภายในโรงเรยี นตามแผนการนิเทศของสถานศึกษา 7. เปดโอกาสใหคณะครูมีสวนรวมในการดําเนินงานนิเทศภายในโรงเรียน และมี การประเมินตนเอง 8. สรางขวญั และกาํ ลังใจแกผปู ฏิบัติงานดว ยวธิ กี ารตางๆ เชน ยกยองชมเชยในท่ีประชมุ นําผลสําเร็จของการปฏิบัติงานมาแสดงใหปรากฏแกบุคคลอ่ืน แตงตั้งคณะทํางานตามความถนัด และเปดโอกาสใหแสดงความสามารถอยา งเต็มที่ 9. ตดิ ตามประเมินผล และพัฒนาการดาํ เนนิ การนิเทศภายในโรงเรียน แนวคดิ ในการปฏบิ ตั ิงานของผูน เิ ทศ ผูบริหารสถานศึกษา และคณะกรรมการนิเทศภายในโรงเรียนควรเขาใจและตระหนัก เก่ียวกับการนเิ ทศภายในโรงเรยี น ดงั น้ี 1. การเรมิ่ ตน จัดกิจกรรมการนิเทศภายในโรงเรียนในระยะแรกควรหลีกเลี่ยงกิจกรรม ท่ตี อ งเผชญิ หนากัน เชน การสังเกตการสอน เพราะเปนเร่ืองละเอียดออน และเกิดความขัดแยงไดงาย ควรเลือกกิจกรรมที่สรางความคุนเคย เชน การใหคําปรึกษาหารือ การศึกษาเอกสารทางวิชาการ หรอื การศกึ ษาดูงาน เมือ่ ครคู ุน เคยกบั การนเิ ทศภายในโรงเรยี น และมคี วามพรอ มจงึ ใชกิจกรรมสงั เกตการสอน 2. ความรัก ความสามัคคีในหมูคณะ เปนปจจัยสําคัญท่ีจะชวยใหการนิเทศภายใน โรงเรยี นประสบความสาํ เรจ็ การใชกระบวนการกลุมดาํ เนินงานจะทาํ ใหไ ดผลดีเปน อยางมาก 3. กิจกรรมท่ีใชในการนิเทศ ควรตอบสนองตอปญหา ซึ่งตองรวมกันพิจารณา อยา งรอบคอบ โดยผลทเี่ กดิ จากการแกปญหา ใหเ นน การพัฒนาบุคลากรและพัฒนางาน 4. คณะกรรมการนเิ ทศ ควรศึกษาหาความรูและประสบการณ เพอ่ื นาํ มาใชใ นการนิเทศ ครใู นสถานศกึ ษา 5. สรางศรทั ธาและความเขาใจอนั ดีกบั ผูร ับการนเิ ทศ บทบาทของผรู บั การนิเทศ การนเิ ทศภายในโรงเรียนจะประสบผลสําเร็จไดก ็ตอเมื่อผูรับการนิเทศ จะตองใหความรวมมือ ในการดาํ เนนิ การนเิ ทศ ดังน้ี 1. รวมกิจกรรมในการเก็บรวบรวมขอมลู และการจัดทาํ แผนการนิเทศภายในโรงเรียน 2. นาํ แนวทางท่ไี ดรับจากการนเิ ทศไปแกไ ขปญหาหรอื พฒั นางาน 3. เสนอปญ หาตอผนู เิ ทศ เมอื่ พบปญ หาระหวา งการปฏิบตั งิ านเพ่อื รว มกันหาแนวทางแกไข 4. ใหความรว มมอื ในการประเมินผลการนเิ ทศ
บทที่ 3 แนวทางการดําเนินการนเิ ทศภายในโรงเรยี น การนเิ ทศภายในโรงเรยี น เปนงานที่ชว ยพัฒนาครูในดา นตางๆ เพ่อื จะใชประโยชนสูงสุดจากทรัพยากร บคุ ลากรภายในโรงเรยี น รวมท้ังการสรางความรวมมือและการแกไ ขปญ หาการทํางานรวมกัน โดยเฉพาะอยางยิ่ง ดา นวชิ าการเกีย่ วกบั การเรียนการสอน เพ่อื ใหเปน ไปตามจุดมงุ หมายของการศึกษา บุคลากรภายในโรงเรยี น ที่สามารถนิเทศไดนอกจากผูบริหารแลวคือ ครทู ี่มีประสบการณ ความรู ความชํานาญ ขึ้นอยูกับจุดมุงหมาย จํานวนผรู บั การนิเทศ เวลา และทรัพยากรอ่ืนๆ ในการจัดทําโครงการนิเทศนั้น ควรจะไดศึกษาสภาพปจจุบัน ปญ หาและความตองการในการนิเทศ จัดทาํ แผนการนิเทศ แลวจึงนาํ แผนไปสกู ารปฏิบัติตามจุดมุงหมาย ทวี่ างไว ควรมกี ารประเมินผลการนเิ ทศเพ่ือนําไปปรบั ปรงุ และพฒั นาการเรยี นการสอน ในการดําเนินงานนิเทศภายในโรงเรียนเพื่อใหเกิดผลสําเร็จ ตองอาศัยกระบวนการนิเทศ และการนิเทศการศึกษา รวมถึงกจิ กรรมการนิเทศหรือเทคนคิ วิธกี ารในการนเิ ทศ ซงึ่ ไดส รุปและรวบรวมไว เพ่อื เปนประโยชนก บั ผูนิเทศ 4 เรื่อง ดังนี้ 1. กระบวนการนเิ ทศภายในโรงเรียน 2. เทคนิควิธีการนเิ ทศภายในโรงเรยี น 3. กิจกรรมการนเิ ทศ 4. มาตรฐานการนเิ ทศภายในโรงเรยี น กระบวนการนเิ ทศภายในโรงเรียน กระบวนการนิเทศ มคี วามเชื่อมโยงและเปนกระบวนการท่ีเกี่ยวพันกันกับกระบวนการนิเทศการศึกษา ซึ่งการดําเนินการในการนิเทศใหไดรับความสําเร็จ ส่ิงสําคัญในการจัดการนิเทศการศึกษาก็คือ จะดําเนินการอยางไรจึงจะทําใหประสบผลสําเร็จตามเปาหมายที่ไดวางไว ขั้นตอนในการปฏิบัติงาน ทางการนิเทศการศึกษาเรยี กไดอกี อยางหนง่ึ วา “กระบวนการนเิ ทศ” เน่ืองจากกระบวนการเปน เทคนิควิธี ในการทาํ งาน ดงั นน้ั กระบวนการทํางานของแตละบคุ คลยอ มจะมีความแตกตา งกันไปบาง นักการศกึ ษาไดกําหนดกระบวนการนิเทศการศกึ ษาไวหลายรูปแบบใหยึดเปนหลักในการปฏิบัติ เชน 1. กระบวนการนเิ ทศของแฮริส (Harris) แฮริส ไดกําหนดข้ันตอนของกระบวนการนิเทศ การศกึ ษาไว 5 ขน้ั ตอน ดงั นี้ 1.1 ข้นั วางแผน (Planning) ไดแ ก การคิด การต้ังวัตถุประสงค การคาดการณลวงหนา การกาํ หนดตารางงาน การคนหาวธิ ปี ฏิบัติงาน และการวางโปรแกรมงาน 1.2 ข้ันการจัดโครงการ (Organizing) ไดแก การต้ังเกณฑมาตรฐาน การรวบรวม ทรพั ยากรที่มีอยูท้ังคนและวัสดุอุปกรณ ความสัมพันธแตละข้ัน การมอบหมายงาน การประสานงาน การกระจายอํานาจตามหนาที่ โครงสรางขององคก าร และการพัฒนานโยบาย 1.3 ข้ันการนําเขาสูการปฏิบัติ (Leading) ไดแก การตัดสินใจ การเลือกสรรบุคคล การเรา จูงใจใหม ีกาํ ลังใจคดิ รเิ ร่มิ อะไรใหมๆ การสาธติ การจงู ใจ และใหคาํ แนะนาํ การสือ่ สาร การกระตุน สงเสรมิ กําลงั ใจ การแนะนาํ นวัตกรรมใหมๆ และใหค วามสะดวกในการทํางาน 1.4 ข้ันการควบคุม (Controlling) ไดแก การส่ังการ การใหรางวัล การลงโทษ การใหโอกาส การตาํ หนิ การไลออก และการบังคับใหกระทาํ ตาม
17 1.5 ขั้นประเมินผล (Appraising) ไดแ ก การตัดสนิ การปฏบิ ตั งิ าน การวิจัย และการวดั ผล การปฏิบตั ิงาน กิจกรรมท่ีสําคัญ คือ พิจารณาผลงานในเชิงปฏิบัติวาไดผลมากนอยเพียงใด และวัดผล ดว ยการประเมินอยางมแี บบแผน มคี วามเทีย่ งตรง ทั้งนี้ ควรจะมกี ารวิจยั ดวย ตอมาแฮริสไดพัฒนาใหมีความสมบูรณเหมะสมกับการนิเทศมากขึ้น โดยเนนการวางแผน ปฏบิ ัติงานมากกวา การควบคุมงาน ทําใหม ขี นั้ ตอนเพิม่ ขนึ้ เปน 6 ขั้นตอน ดังนี้ 1. ประเมินสภาพการทํางาน (Assessing) เปนกระบวนการศึกษาถึงสถานภาพตางๆ รวมท้งั ขอมลู ทจี่ ําเปน เพือ่ จะนํามาเปน ตวั กาํ หนดถึงความตองการจาํ เปน เพ่ือกอ ใหเกิดความเปล่ียนแปลง ซ่งึ ประกอบดว ยงานตอไปนี้ คือ 1.1 วิเคราะหขอมูลโดยการศึกษาหรือพิจารณาธรรมชาติ และความสัมพันธ ของสงิ่ ตางๆ 1.2 สังเกตส่งิ ตา งๆ ดวยความรอบคอบถถี่ วน 1.3 ทบทวนและตรวจสอบสิ่งตา งๆ ดว ยความระมัดระวงั 1.4 วดั พฤติกรรมการทํางาน 1.5 เปรียบเทยี บพฤตกิ รรมการทํางาน 2. จัดลําดับความสําคัญของงาน (Prioritizing) เปนกระบวนการกําหนดเปาหมาย จดุ ประสงค และกจิ กรรมตางๆ ตามลําดับความสําคญั จะประกอบดวยงานตอไปนี้ คอื 2.1 กําหนดเปาหมาย 2.2 ระบจุ ุดประสงคในการทํางาน 2.3 กําหนดทางเลือก 2.4 จดั ลําดับความสาํ คญั 3. ออกแบบการทํางาน (Designing) เปน กระบวนการวางแผนหรอื กําหนดโครงการตางๆ เพื่อกอใหเกิดการเปลย่ี นแปลงโดยประกอบดว ยงานตอไปนี้ คือ 3.1 จัดสายงานใหส วนประกอบตางๆ มคี วามสัมพันธก นั 3.2 หาวธิ ีการนาํ เอาทฤษฎหี รอื แนวคดิ ไปสกู ารปฏิบัติ 3.3 เตรียมการตา งๆ ใหพรอมทจ่ี ะทํางาน 3.4 จดั ระบบการทํางาน 3.5 กําหนดแผนในการทาํ งาน 4. จดั สรรทรัพยากร (Allocating Resources) เปน กระบวนการกําหนดทรัพยากรตางๆ ใหเ กดิ ประโยชนสงู สดุ ในการทาํ งาน ซึ่งประกอบดวยงานตอไปนี้ คอื 4.1 กาํ หนดทรัพยากรทีต่ อ งใชต ามความตองการของหนวยงานตางๆ 4.2 จดั สรรทรัพยากรไปใหห นวยงานตา งๆ 4.3 กาํ หนดทรพั ยากรทจี่ าํ เปน จะตอ งใชส าํ หรบั จุดมงุ หมายบางประการ 4.4 มอบหมายบุคลากรใหทํางานในแตล ะโครงการหรอื แตละเปาหมาย 5. ประสานงาน (Coordinating) เปนกระบวนการท่ีเก่ียวของกับคน เวลา วัสดุอุปกรณ และส่ิงอํานวยความสะดวกทุกๆ อยาง เพ่ือจะใหการเปล่ียนแปลงบรรลุผลสําเร็จงานในกระบวนการ ประสานงาน ไดแ ก 5.1 ประสานการปฏบิ ัติงานในฝา ยตา งๆ ใหด ําเนินงานไปดวยกนั ดว ยความราบรน่ื 5.2 สรา งความกลมกลนื และความพรอ มเพยี งกัน 5.3 ปรบั การทํางานในสวนตางๆ ใหมีประสิทธภิ าพใหมากทส่ี ุด
18 5.4 กาํ หนดเวลาในการทํางานในแตล ะชว ง 5.5 สรา งความสัมพนั ธใหเ กิดขึ้น 6. นาํ การทํางาน (Directing) เปน กระบวนการทีมีอิทธิพลตอการปฏิบัติงาน เพ่ือใหเกิด สภาพที่เหมาะสมอันจะสามารถบรรลผุ ลแหง การเปลี่ยนแปลงใหมากทส่ี ุด ซึง่ ไดแก 6.1 การแตง ต้ังบคุ ลากร 6.2 กําหนดแนวทางหรอื กฎเกณฑใ นการทาํ งาน 6.3 กาํ หนดระเบยี บแบบแผนเกย่ี วกับเวลา ปริมาณหรอื อัตราเร็วในการทํางาน 6.4 แนะนําและปฏิบตั ิงาน 6.5 ชีแ้ จงกระบวนการทาํ งาน 6.6 ตัดสินใจเกยี่ วกับทางเลอื กในการปฏบิ ตั ิงาน (ปรียาพร วงศอนุตรโรจน, 2548: 41 – 43) 2. กระบวนการนิเทศการศึกษาของแอลเลน (Allen) (อางถึงใน สงัด อทุ รานนั ท 2530: 76 – 79) ประกอบดวยกระบวนการหลกั 5 กระบวนการ ท่เี รยี กวา “POLCA” คือ 2.1 กระบวนการวางแผน (Planning Processes) เปนกระบวนการในวางแผนโดยคิดถึง สิ่งที่จะทําวามีอะไรบาง กําหนดแผนงานวาจะทําสิ่งไหน เม่ือไหร กําหนดจุดประสงคในการทํางาน คาดคะเนผลทีจ่ ะเกดิ จากการทาํ งาน พัฒนากระบวนการทาํ งาน และวางแผนในการทาํ งาน 2.2 กระบวนการจดั สายงาน (Organizing Processes) เปน กระบวนการจัดสายงานหรือ จัดบุคลากรตางๆ เพ่อื ทาํ งานตามแผนงานทีว่ างไว โดยกาํ หนดเกณฑม าตรฐานในการทํางาน ประสานงาน กับบุคลากรตางๆ ท่ีจะปฏิบัติงาน จัดสรรทรัพยากรตางๆ สําหรับการดําเนินงาน มอบหมายงานให บคุ ลากรฝายตางๆ จัดใหม ีการประสานงานสมั พนั ธกนั ระหวา งผูท ํางาน จัดทําโครงสรางในการปฏิบัติงาน จัดทาํ ภาระหนา ทีข่ องบคุ ลากร และพัฒนานโยบายในการทาํ งาน 2.3 กระบวนการนํา (Leading Processes) เปน กระบวนการนําบุคลากรตางๆ ใหทํางานน้ัน ประกอบดว ยการตดั สนิ ใจเกย่ี วกบั สง่ิ ตา งๆ ใหคําปรึกษาแนะนํา สรางนวตั กรรมในการทํางาน ทําการส่ือสาร เพือ่ ความเขา ใจในคณะทํางาน สรางแรงจูงใจในการทาํ งาน เรา ความสนใจในการทํางาน อํานวยความสะดวก ในการทาํ งาน รเิ ร่มิ การทํางาน แนะนําการทํางาน แสดงตัวอยางในการทํางาน บอกข้ันตอนการทํางาน และสาธติ การทํางาน 2.4 กระบวนการควบคุม (Controlling Processes) เปนกระบวนการในการควบคุม ประกอบดว ย การชวยแกไ ขการทํางานที่ไมถูกตอ ง การวา กลาวตกั เตอื นในสงิ่ ทผ่ี ิดพลาด การกระตุนใหท าํ งาน การปลดคนทไ่ี มม คี ุณภาพใหออกจากงาน การสรางกฎเกณฑในการทํางาน และการลงโทษผูกระทาํ ผิด 2.5 กระบวนการประเมินผลการทาํ งาน (Assessing Processes) ประกอบดวย การพจิ ารณา ตดั สนิ เก่ยี วกบั การปฏบิ ัตงิ าน การวัดและประเมนิ พฤติกรรมในการทํางาน และการวิจัยผลการปฏิบัติงาน 3. กระบวนการนิเทศแบบ PIDRE ของสงัด อุทรานันท (อางใน วัชรา เลาเรียนดี 2550: 25 – 26) ดร. สงัด อทุ รานนั ท ไดกลาวสรุปไววากระบวนการนิเทศการศึกษา มี 5 ข้ันตอน ในการดําเนินการ คอื ขัน้ ที่ 1 วางแผนการนิเทศ (Planning-P) ขั้นท่ี 2 ใหค วามรู ความเขาใจในการทาํ งาน (Informing-I) ขนั้ ท่ี 3 ลงมือปฏิบตั งิ าน (Doing-D) ขัน้ ที่ 4 สรางเสรมิ กําลังใจ (Reinforcing-R) ข้ันท่ี 5 ประเมินการนิเทศ (Evaluating-E)
19 กระบวนการนเิ ทศการศกึ ษา ในกรณีที่ทาํ แลวไดผลดี (ขั้น 3.2) ใหก ารนิเทศ และควบคมุ คณุ ภาพ (ขั้น 1) (ข้ัน 2) (ข้ัน 3.1) (ข้นั 4) (ขั้น 5) วางแผน ใหความรใู น ดําเนินการ ทะนบุ ํารุง ประเมินผล การนเิ ทศ ส่งิ ทีจ่ ะทาํ ปฏบิ ัติงาน ขวัญ E R P I D บริการ สนบั สนนุ (ขนั้ 3.3) ในกรณที ่ีทํายังมคี ณุ ภาพไมถ งึ ข้ัน ปรบั ปรุงแกไข ในกรณที ีท่ าํ ยังไมไดผล จากรูปแบบกระบวนการนิเทศ มีรายละเอียดในการดําเนินการอยางเปนข้ันตอนและ ตอเน่ืองกนั ดงั น้ี คือ ขนั้ ท่ี 1 วางแผนการนิเทศ (Planning-P) เปนขัน้ ทีผ่ ูบรหิ ารผนู ิเทศและผรู บั การนเิ ทศจะทํา การประชุมปรึกษาหารือเพื่อใหไดมาซึ่งปญหาและความตองการจําเปนที่จะตองมีการนิเทศ รวมท้ัง วางแผนถงึ ขนั้ ตอนการปฏบิ ตั งิ านเกยี่ วกับการนเิ ทศทีจ่ ะจัดขึ้นอีกดว ย ขน้ั ที่ 2 ใหค วามรใู นสงิ่ ท่ีจะทาํ (Informing-I) เปนขน้ั ตอนของการใหความรูความเขาใจถึง ส่งิ ท่ีจะดาํ เนนิ งานวาจะตอ งอาศยั ความรคู วามสามารถอยางไรบา ง จะมีข้ันตอนในการดําเนินการอยางไร และจะทาํ อยางไรจงึ จะทําใหไ ดผ ลงานออกมาอยา งมคี ณุ ภาพ ขน้ั นจี้ ําเปนทุกครง้ั สําหรับการเริ่มการนิเทศ ท่ีจัดข้ึนใหมไมวาจะเปนเร่ืองใดก็ตาม และก็มคี วามจําเปนสําหรับงานนิเทศที่ยังไมไดผล หรือไดผล ไมถ ึงขน้ั ทพ่ี อใจซ่ึงจําเปนจะตองทาํ การทบทวนใหความรใู นการปฏิบัตงิ านทถ่ี ูกตองอีกครัง้ หน่ึง ขั้นท่ี 3 การปฏบิ ัตงิ าน (Doing -D) ประกอบดวยงานใน 3 ลักษณะ คอื 3.1 การปฏิบัติงานของผูรับนิเทศเปนข้ันท่ีผูรับการนิเทศลงมือปฏิบัติงานตาม ความรูความสามารถทไ่ี ดร ับมาจากดาํ เนินการในขน้ั ที่ 2 3.2 การปฏิบัติงานของผูใหการนิเทศ ขั้นนี้ผูใหการนิเทศจะทําการนิเทศและ ควบคมุ คณุ ภาพใหง านสาํ เรจ็ ออกมาทนั ตามกาํ หนดเวลาและมีคณุ ภาพสงู 3.3 การปฏบิ ตั งิ านของผสู นบั สนุนการนิเทศ ผูบริหารก็จะใหบริการสนับสนุนใน เร่อื งวัสดุ อุปกรณ ตลอดจนเคร่อื งใชต า งๆ ท่จี ะชว ยใหการปฏบิ ตั งิ านเปนไปอยางไดผล ขั้นที่ 4 การสรางขวัญและกําลังใจ (Reinforcing-R) ข้ันน้ีเปนขั้นของการเสริมกําลังใจ ของผูบริหารเพื่อใหผูรับการนิเทศมีความมนั่ ใจและบังเกิดความพึงพอใจในการปฏิบัติงานขั้นน้ี อาจจะ ดาํ เนนิ การไปพรอมๆ กนั กบั ผูทร่ี บั การนเิ ทศกาํ ลังปฏิบัตงิ านหรือการปฏบิ ตั งิ านไดเสรจ็ สิ้นลงไปแลวกไ็ ด
20 ขั้นที่ 5 ประเมินผลผลติ ของการดําเนนิ งาน (Evaluating-E) เปน ขั้นทผี่ ูนิเทศทาํ การประเมนิ ผล การดาํ เนินการซ่ึงผานไปแลววาเปนอยางไร หลังจากการประเมินผลการนิเทศ หากพบวามีปญหาหรือ อุปสรรคอยางหนึ่งอยางใดท่ีทําใหการดําเนินงานไมไดผลก็สมควรจะตองทําการปรับปรุงแกไข ซึง่ การปรบั ปรงุ แกไ ขอาจจะทําไดโดยการใหความรใู นสิง่ ทที่ าํ ใหมอ กี คร้ังหนึง่ สําหรับกรณที ีผ่ ลงานออกมา ยงั ไมถงึ ข้นั ทพี่ อใจ หรือดําเนินการปรับปรุงการดําเนินงานท้ังหมด สําหรับกรณีการดําเนินงานไมไดผ ล และถาหากการประเมินผล พบวา ประสบผลสําเร็จตามท่ไี ดต งั้ ไวห ากจะไดด ําเนินการนิเทศตอไปก็สามารถ ทาํ ไปไดเลยโดยไมต องใหความรูในเรือ่ งน้นั อกี การดําเนินการนิเทศตามวฏั จกั รน้ีจะเปน ไปอยา งตอเน่ืองและไมหยุดนิ่งจนกวาจะบรรลผุ ล ตามจดุ มุงหมายทวี่ างไว หรือพฒั นาผูรับการนิเทศใหเปนไปตามตองการหากบรรลุสําเร็จตามจุดมุงหมาย แลว ตองการจะหยุดกระบวนการทํางานก็ถือวาการนิเทศไดส ้ินสุดลง หากตองการเร่ิมนิเทศในส่ิงใหม หรือตงั้ เปา หมายใหม กจ็ ะตองดาํ เนนิ การต้งั แตเ ริ่มแรกอกี ดงั แสดงใหเหน็ ความตอเนือ่ งของกระบวนการ นเิ ทศการศกึ ษาในภาพดังตอไปนี้ ความตอ เนอ่ื งของกระบวนการนิเทศการศกึ ษาในเรอื่ งตา งๆ เรอ่ื งท่ี 1 เรือ่ งท่ี 2 P I DRE เรอ่ื งที่ 3 P I DRE P 4. กระบวนการนเิ ทศแบบ PDCA กระบวนการนิเทศการศึกษาของหนวยศกึ ษานเิ ทศก กรมสามัญศึกษา (หนวยศึกษานิเทศก กรมสามัญศึกษา จังหวัดสุราษฎรธานี, 2545: 15 – 16) ไดใชกระบวนการ PDCA ในการดําเนินการ มขี ั้นตอนของการวางแผนการนิเทศทสี่ าํ คัญ ดังน้ี ข้นั ตอนที่ 1 ดําเนินการวางแผน เปนขั้นเตรียมการนิเทศโดยศึกษาขอมูลสารสนเทศ ประมวลสภาพปญ หาและความตองการในการพัฒนาการศึกษา กําหนดจุดมุงหมายการนิเทศ จัดทําแผน การนเิ ทศ กาํ หนดเนือ้ หาการนิเทศ ออกแบบการนิเทศ ส่อื นเิ ทศ จัดเตรียมเคร่อื งมอื นิเทศ กําหนดกรอบ การประเมิน วิธีการติดตามและการรายงานผลการนิเทศ และขออนุมัตโิ ครงการ งบประมาณ ข้นั ตอนท่ี 2 ดําเนนิ การตามแผนนเิ ทศ โดยประชมุ เพ่อื ทบทวนจุดมุง หมายการนิเทศ แบงหนาท่ี ภารงานในการนิเทศ ประสานงานบุคคลที่เกี่ยวของ และนิเทศตามแผนดวยรูปแบบ เทคนิค วิธีการ ที่กําหนด ขัน้ ตอนท่ี 3 ดําเนินการตรวจสอบและประเมินผล เพ่ือประเมินผลการปฏิบัติงานวาเปนไป ตามจุดมุงหมายหรอื ไม และมีสภาพการจัดการเรยี นการสอนทีค่ รูปฏิบตั ิจริง ปญ หา อุปสรรค ทีเ่ ปนขอ มูล สารสนเทศทตี่ อ งตรวจสอบดูใหม แลวปรบั ปรุงการนเิ ทศตอไป
21 ข้ันตอนที่ 4 การนาํ ผลการประเมินมาปรบั ปรุง เมือ่ ส้นิ สดุ ผลการนิเทศแตล ะครัง้ ควรรายงานผล ใหผูบังคับบัญชาทราบโดยทาํ เปนบนั ทกึ ขอความ หรือแบบรายงานทกี่ าํ หนดไวในหัวขอ ประเดน็ ตางๆ เชน ผูนิเทศ ผูรับการนิเทศ วันเดือนปที่นิเทศ กิจกรรมท่ีนิเทศ เน้ือหาสาระที่นิเทศ การประเมินผลของ ผรู บั การนิเทศ และขอควรพัฒนา กระบวนการนิเทศการศึกษา ไดใชกระบวนการ PDCA ในการดําเนินการมีขั้นตอนของ การวางแผนการนเิ ทศเปน สวนสําคญั ดังนี้ ผลการประเมินคณุ ภาพการศึกษา จัดระบบขอมลู สารสนเทศ ปญ หาการดาํ เนนิ การนิเทศ กาํ หนดจดุ พัฒนาการนิเทศ ความตองการในการพัฒนา จดั ทาํ แผนการนิเทศ นโยบายจากหนวยงานเจาสังกดั จดั ทาํ โครงการนเิ ทศ พ.ร.บ.การศึกษาแหง ชาติ การวางแผน การปฏิบตั ิงาน (Plan) ตามแผน (Do) กระบวนการนิเทศภายใน สถานศกึ ษา การนําผลการประเมนิ การตรวจสอบและ มาปรบั ปรุง (Action) ประเมนิ ผล (Check) จดั ทาํ รายงานผลการนเิ ทศ วเิ คราะหขอมลู เสนอผลการนิเทศและเผยแพร เสนอผลงาน พฒั นาตอ เนอ่ื ง จากกรอบแนวคิดการดําเนินงานในการวางแผนการนิเทศการศึกษา กําหนดเปนขั้นตอน ท่นี าํ ไปใชในการดาํ เนนิ งานนเิ ทศภายในโรงเรียน 5. กระบวนการนิเทศเชงิ ระบบ (System Approach) สาํ นักงานสง เสรมิ การศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย (2555: 6 – 17) ไดใช กระบวนการเชิงระบบท่ีทําใหการนิเทศบรรลุผลสําเร็จอยางมีประสิทธิภาพและประสิทธิผลตอผลลพั ธ ที่กําหนดอยูบนพื้นฐานหลักการความตองการเปนรูปแบบหนึ่งของการแกปญหาเชิงตรรถวิทยา ซ่ึงประกอบดวย ส่ิงท่ีปอนเขาไป (Input) กระบวนการหรือการดําเนินงาน (Process) ผลผลิตหรือการ ประเมินผล (Output) ในการดําเนนิ งานนิเทศภายใน ดงั น้ี
22 5.1 สิ่งที่ปอนเขาไป (Input) เปนขั้นตอนการเตรียมการส่ิงตางๆ ที่จําเปนตองใชใน กระบวนการนิเทศภายใน ดงั นี้ 5.1.1 กําหนดเกณฑในการพัฒนาคุณภาพการเรียนการสอน โดยวิธีวิเคราะห ตีความตามนโยบายของหนวยงานตนสังกัดตามลําดับ กําหนดเกณฑ (ระดับ) ของพฤติกรรมขั้นตํ่าท่ี บรรลุเปา หมาย 5.1.2 สภาพปจ จบุ นั อาจสรปุ จากขอมูลทมี่ อี ยู เชน ผลการเรยี น หรอื โดยการสรา ง เครื่องมือวดั ตามประเดน็ และนาํ มากาํ หนดเปน เกณฑ เกบ็ รวบรวมขอ มลู จากกลมุ ตัวอยา งตา งๆ ทีเ่ หมาะสม 5.1.3 ประเมนิ สภาพความตองการจาํ เปนของสถานศกึ ษา โดยเปรียบเทียบขอมูล สถานศึกษากบั เกณฑจ ดั ลําดบั ความสาํ คญั ของปญหาและวเิ คราะหส าเหตุของปญหา 5.1.4 กาํ หนดเปาหมายเพ่อื แกปญหาโดยศึกษาจากแหลงวิทยาการตางๆ ศึกษา ขอจาํ กดั ตางๆ เพอื่ กาํ หนดเปนเปาหมาย (นโยบายระดับสถานศกึ ษา)ทงั้ ดา นคุณภาพ/ดา นปรมิ าณ 5.1.5 วางแผนการแกปญหา (หาทางเลือก) ศึกษาสภาพปญหาและศึกษาวิธกี าร แกปญหาจากแหลง ตา งๆ เชน จากเอกสารการศึกษาดูงาน การเชิญวิทยากร การเชิญผูเช่ียวชาญ หรือ การระดมพลังสมอง เพ่ือหาทางเลือกและประเมนิ ทางเลอื กโดยพจิ ารณาจากทรัพยากรและขอ จํากดั ตางๆ และเลือกทางเลือกท่ีเหมาะสมที่สุด เชน การวิจัย ผลิตส่ือการจัดอบรมใหกําหนดกิจกรรม และ ทาํ แผนปฏบิ ตั กิ าร (เขยี นโครงการ) 5.2 กระบวนการหรอื การดาํ เนนิ งาน (Process) เปนการนําเอาส่ิงท่ีปอนเขาไปมาจัดกระทํา เพื่อใหเกิดผลบรรลุตามวัตถุประสงค ที่ตองการและดําเนินการตามแผน โดยการประชุมคณะทํางาน ดําเนินการนิเทศตามแผน ติดตาม และประเมนิ ตามแผนท่ีไดดําเนินการ 5.3 ผลผลิตหรือการประเมินผล (Output) เปนผลท่ีไดจากการกระทําในขั้นที่สอง เปนสภาพการดําเนินงานของสถานศึกษา ท้ังเชงิ ปรมิ าณ เชิงคณุ ภาพ สภาพปญ หา และแนวทางการพัฒนาปรบั ปรงุ ใหมีคณุ ภาพ การติดตามและประเมินผลไดกําหนดเครื่องมือในการติดตามและประเมินผลตาม เกณฑเคร่ืองมอื ในการติดตามและประเมินผลกระบวนการและกําหนดกระบวนการในการติดตามและ ประเมินผล นอกจากน้ี กศน. ไดแบงการนิเทศเปน 2 ลักษณะ คือ การนิเทศภายนอก (External Supervision) และการนเิ ทศภายใน (Internal Supervision) ซ่ึงเปนการนิเทศโดยบุคลากรที่อยูในหนวยงานเดียวกัน เปนการมองงานและพัฒนางานโดยผูรวมปฏิบัติงานดวยกัน ซึ่งสามารถชวยแกปญหาเฉพาะหนา ไดท ันทวงที และสามารถพัฒนางานใหด ีขน้ึ เพราะไดร บั ความชว ยเหลอื จากผูบริหาร ลดชองวางระหวาง ผบู รหิ ารและผปู ฏิบตั งิ านได กระบวนการนิเทศ มีขั้นตอนทสี่ าํ คญั ดังนี้ 1. ศึกษาสภาพปญหาหรือศึกษาหาความจาํ เปน ของการนเิ ทศ 2. วางแผนการนิเทศ 3. เตรยี มการนเิ ทศ 4. ปฏบิ ัตกิ ารนิเทศ 5. ประเมินผลและปรับปรุงการนเิ ทศ 6. รายงานผลการนเิ ทศ
23 1. การหาความตองการและความจาํ เปนของการนิเทศ ผูบ ริหารหรอื ผนู ิเทศภายในมักจะถามตนเองวา ทาํ ไมจงึ ตอ งนิเทศงานนัน้ ๆ เรามกั จะได คําตอบวา เพราะงานนั้นยังมีปญหาอุปสรรคในการดําเนินงาน หรือการจัดการเรียนการสอนยังไมมี ประสิทธิภาพ ผูนิเทศอาจศึกษาจากรายงานการปฏิบัติงาน หรือผลการเรียนของนักศึกษา หรือจาก การสํารวจ ติดตาม สมั ภาษณ ทําใหเราสามารถทราบวาจะวางแผนแกปญหาหรอื พัฒนางานไดอ ยา งไร 2. การวางแผนการนเิ ทศ ผลจากการศึกษาปญหาขางตน ทําใหเราตองวางแผนแกปญหาหรอื พัฒนางานนั้นๆ โดยการวางแผนการนิเทศรวมกับผูบ รหิ ารและผนู ิเทศภายใน โดยมจี ุดประสงคการกาํ หนดแผนการทํางาน วิธกี าร เครอื่ งมือ สอื่ การประสานงานบุคคลทเ่ี กี่ยวขอ ง การจดั สรรงบประมาณ และการประเมนิ ผล การวางแผนการนเิ ทศเปนการเตรียมการเพื่อปฏิบัติการนิเทศอยางมีระบบ แผนการ นิเทศเปนแผนพัฒนาบุคลากร โดยเฉพาะแผนนิเทศดวยการเรียนการสอน ซ่ึงจะสงผลตอการพัฒนา คณุ ภาพการจัดกจิ กรรมการศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศัย แผนนิเทศท่ดี ีตอ งประกอบดวย 2.1 การสาํ รวจสภาพปญหาและความตอ งการของการนเิ ทศ 2.2 การวางแผนการนเิ ทศ 2.3 สรา ง/เลอื กเครือ่ งมอื และเทคนคิ การนิเทศ 2.4 การปฏบิ ตั ติ ามแผน 2.5 การสรุปรายงานผลการนเิ ทศ 3. การเตรยี มการนิเทศ การเตรียมการนิเทศเพ่ือสามารถปฏิบัติการนิเทศใหบรรลุเปาหมายโดยเตรียมการ อนุมัติโครงการ งบประมาณ การประสานงานบุคคลที่เกี่ยวของ กําหนดเน้ือหาในการนิเทศ จัดเตรยี ม เคร่อื งมือ/ส่อื นิเทศ วธิ กี ารนเิ ทศ วธิ ีการติดตามผลและการรายงานผลการนเิ ทศ 4. การปฏบิ ตั ิการนเิ ทศ ในการนิเทศเราสามารถใชห ลายๆ วิธีตามความเหมาะสม แตเราก็ควรวางแผนวิธกี าร นเิ ทศใหส อดคลอ งกับวตั ถุประสงคที่วางไว 5. การประเมนิ ผลและปรับปรุงการนเิ ทศ เมื่อปฏิบัติการนิเทศแลวควรจะมีการประเมินผลการปฏิบัติงานวาเปนไปตาม วัตถปุ ระสงคหรอื ไมผ ลการนิเทศเปนอยา งไร หากมีปญหาคงตองตรวจสอบดูใหม แลวปรับปรุงการนิเทศ และประเมินผลอกี ครัง้ เมื่อพอใจแลว จึงถือวา การนเิ ทศนัน้ ประสบผลสําเร็จ 6. การรายงานผลการนิเทศ เมือ่ ส้ินสดุ ผลการนิเทศแตละครั้ง ควรรายงานผลใหผูบังคับบัญชาทราบ โดยทําเปน บันทกึ ขอ ความ หรอื แบบรายงาน ทก่ี าํ หนดไวใ นหัวขอ ประเดน็ ตา งๆ เชน - ผูน ิเทศ (ใครคอื ผูนิเทศ) - ผรู บั การนิเทศ - วันเดอื นปท ีน่ ิเทศ - กิจกรรมทีน่ ิเทศ - เนือ้ หาสาระทีน่ ิเทศ - การประเมนิ ผลของผูร บั การนิเทศ
24 6. กระบวนการนิเทศภายในโรงเรยี น ของ ดร.วชั รา เลาเรียนดี ดร.วชั รา เลาเรียนดี (2550: 27 – 28) ไดเสนอกระบวนการนิเทศภายในโรงเรียนในการปรับปรุง และพัฒนาการจัดการเรยี นการสอนในชัน้ เรียนโดยตรง ดังน้ี 6.1 วางแผนรว มกันระหวางผนู เิ ทศและผูรบั การนเิ ทศ (ครูหรอื คณะคร)ู 6.2 เลือกประเด็นหรือเรอื่ งท่สี นใจจะปรบั ปรุงพฒั นา 6.3 นําเสนอโครงการพัฒนาและขั้นตอนการปฏิบัติใหผูบริหารโรงเรียนไดรับทราบ และขออนุมัตกิ ารดําเนนิ การ 6.4 ใหความรูหรอื แสวงหาความรูจากเอกสารตางๆ และการจัดฝกอบรมเชิงปฏิบัติการ เก่ียวกับเทคนิคการสังเกตการณสอนในช้ันเรียน และความรูเก่ียวกับวิธีสอนและนวัตกรรมใหมๆ ท่นี า สนใจ 6.5 จัดทําแผนการนิเทศ กําหนด วัน เวลา ที่จะสังเกตการสอน ประชุมปรึกษาหารือ เพอื่ การแลกเปลี่ยนความคิดเหน็ และประสบการณ 6.6 ดําเนินการตามแผนโดยครแู ละผนู เิ ทศ (แผนการจัดการเรยี นรแู ละแผนการนิเทศ) 6.7 สรปุ และประเมนิ ผลการปรบั ปรุงและพฒั นารายงานผลสําเร็จ สรปุ ไดว า กระบวนการนิเทศภายในตองดาํ เนินการอยางเปนระบบ มีข้ันตอนในการดําเนินการ ทีช่ ัดเจนและตอ เน่อื งสมั พันธกัน โดยมขี นั้ ตอนที่สําคัญอยู 4 ข้ันตอน ไดแก 1. การศึกษาสภาพปจ จบุ นั ปญ หา และความตองการในการนิเทศ สภาพทเ่ี ปน จริงตามตัวบงชี้ ดา นตา งๆ ของโรงเรียนขณะน้ัน มีการศกึ ษาวิเคราะหขอ มูลตวั บง ชค้ี ณุ ภาพตา งๆ ตามเกณฑมาตรฐานต่ํา ท่ีสํานักงานคณะกรรมการการประถมศึกษาแหงชาติกําหนด มีการสํารวจและประเมินความตองการ ของครู จัดลําดับความสําคัญของปญหาและความตองการ ตลอดจนวิเคราะหสาเหตุของปญหาและ จัดลําดบั ความสาํ คัญของสาเหตุ กําหนดทางเลอื กในการแกปญ หา และการดําเนินการตามความตองการ 2. การวางแผนการนเิ ทศ เปนการนําขอมลู ผลการวิเคราะหสภาพปจจุบัน ปญหา สาเหตุของปญหา และความตอ งการ มากาํ หนดกิจกรรมและแนวทางการปฏบิ ัตงิ านนิเทศ การวางแผนนเิ ทศภายในโรงเรยี น เปนขน้ั ตอนทนี่ าํ เอาทางเลือกที่จะดําเนนิ การมารวมกันกําหนดรายละเอียดกจิ กรรม และจัดลาํ ดับขนั้ ตอน การปฏิบตั ิ เขียนเปน โครงการนเิ ทศภายในโรงเรียน 3. การปฏิบัตกิ ารนเิ ทศ เปน การดําเนนิ การนเิ ทศตามกจิ กรรมทก่ี ําหนดในโครงการนิเทศภายใน โรงเรยี น ในการปฏบิ ัติการนิเทศภายในโรงเรียน ผูบริหารโรงเรียนหรือผูนิเทศจะตองนําหลักการนิเทศ เทคนิค ทักษะ สื่อ กิจกรรม และเคร่ืองมือนิเทศไปใชใหเหมาะสมกับสถานการณและบุคลากรผูรบั การนิเทศ เพอ่ื ใหการปฏบิ ัตกิ ิจกรรมการนเิ ทศภายในโรงเรียนดําเนินการไปดวยความเรยี บรอย ผบู รหิ าร และผนู เิ ทศ ควรเตรียมความพรอมกอนการนิเทศแลว จึงปฏิบัติการนเิ ทศเพ่ือเสริมแรงใหกําลังใจ รับทราบปญหา ความตองการของผูรบั การนเิ ทศแลวนําปญหาความตอ งการนนั้ มาพิจารณาหาทางชว ยเหลือสนบั สนนุ 4. การประเมนิ ผล เปน การตรวจสอบความสาํ เร็จของโครงการกับวัตถุประสงคและเปาหมาย ท่ีวางไว มกี ารประเมนิ ผลสมั ฤทธ์ขิ องโครงการ ประเมินความคิดเพื่อทราบความพึงพอใจของผูรับการนิเทศ ประเมินกระบวนการนเิ ทศภายในโรงเรยี น สรปุ รวมผลการประเมินเพื่อใชเปนขอมูลสําหรับการปรับปรุง การปฏิบตั งิ านในโอกาสตอ ไป ดงั น้ัน กระบวนการนเิ ทศภายในโรงเรยี น จะตองประกอบดวย การวางแผนรวมกัน การจัดทําโครงการ ตามประเด็นปญหา และความสนใจท่ีจะพัฒนาการดําเนินงานตามแผน การติดตามผล หรือแนะนํา และการตรวจสอบประเมินผลการนเิ ทศ โดยไมไ ดมุงเนน การประเมนิ ผลทเี่ กิดกบั ผูเรยี นโดยตรง แตใหค วามสาํ คญั ตอ ผลการนเิ ทศทเ่ี กิดข้ึนกบั ครเู ปนสําคญั แตในการนิเทศการสอนในโรงเรยี นท่เี ปน การนิเทศท่ีมเี ปาหมาย
25 เพือ่ ปรบั ปรุงและพฒั นาการเรียนการสอนในชน้ั เรียนนน้ั มคี วามซบั ซอ นมากกวา เพราะตอ งวิเคราะหการ สอนของครูและการเรียนของนักเรียน มีการสังเกตการณสอนในช้ันเรียนเพ่ือมุงปรับปรุงพัฒนา ประสทิ ธิภาพการสอนของครแู ละผลการเรยี นของนกั เรียนเปนสาํ คัญดว ย จึงควรตอ งมีการประเมินผลการ เรียนรขู องนกั เรยี น เพราะเปนตัวบงชห้ี นึ่งของสมรรถภาพการสอนของครูทม่ี ีการพฒั นาขน้ึ เทคนิควธิ กี ารนเิ ทศภายในโรงเรยี น เทคนิคและวธิ ีการนิเทศเปน แบบแผนของการดาํ เนินงาน มีหลายรูปแบบที่สามารถนําไปปรับใช ใชในโรงเรียน ดังตวั อยา งตอไปนี้ 1. การวิจยั เชิงปฏบิ ตั กิ ารแบบมสี ว นรวม (Participatory Action Research-PAR) การวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีสวนรวม เปนรูปแบบของการวิจัยแบบใหมท่ีประยุกตและ เปนการรวมเอาแนวความคิดของการวจิ ัยเชงิ ปฏิบัตกิ าร (Action Research) กับการวิจัยแบบมีสวนรวม (Participatory Research) มาผสมผสานเขา ดว ยกัน เพ่ือใหเกิดการพัฒนาโดยใหผูท่ีเกี่ยวของจะตองมี สวนรว มในการพฒั นาทกุ ข้ันตอน (นติ ยา เงนิ ประเสรฐิ ศร,ี 2544: 61) ทวีทอง หงสว วิ ฒั น (2527: 8) ไดสรุปรปู แบบของการมสี วนรว มตอการดําเนินกิจกรรมหรือ โครงการพฒั นา สามารถจาํ แนกออกไดเปน มิติตา งๆ ประกอบดว ย มิติแรก รวมศึกษาและวิเคราะหปญหา ซึ่งเปนการท่ีประชาชนเขามามีสวนรวมในการศึกษา ชุมชน วเิ คราะหช มุ ชน คนหาปญ หาและสาเหตุของปญหาภายในชุมชนรวมกัน และมีสวนรวมในการจัดลําดับ ความสาํ คัญของความตอ งการดวย เปน การกระตุนใหประชาชนไดเรียนรูสภาพของชุมชนวิถีชวี ิต สังคม ทรพั ยากร และสิ่งแวดลอม เพื่อใชเปนขอมูลเบื้องตนในการจัดทําและประกอบการพิจารณาวางแผน งานวิจัย มิติทส่ี อง รวมวางแผน เปนการวางแผนการพัฒนาหลังจากไดข อมลู เบ้อื งตนของชมุ ชนแลว และนําขอมลู มาวิเคราะหร ว มกันหาปญหา สาเหตขุ องปญ หาเรียบรอยแลว ก็นํามาอภิปรายแสดงความคิดเห็น รวมกัน เพื่อกําหนดนโยบายและวัตถุประสงคของโครงการ การกําหนดวิธีการ และแนะแนวการดําเนินงาน ตลอดจนกําหนดทรพั ยากรและแหลงทรพั ยากรทจี่ ะใชเพ่ือการวิจัย มิติที่สาม รวมดําเนินการเปนการมีสวนรวมของประชาชนในการดําเนินการพัฒนาหรือ เปน ข้นั ตอนปฏบิ ัตกิ ารตามแผนการวจิ ยั ที่ไดว างไว ขั้นตอนนีเ้ ปน ข้นั ตอนท่ปี ระชาชนมสี วนรวมในการสรางประโยชน ใหก ับชมุ ชน โดยการสนับสนนุ ดานเงินทุน วัสดุ อุปกรณ และแรงงาน รวมท้ังการเขารวมในการบริหารงาน การประสานขอความชว ยเหลอื จากภายนอก ในกรณที ่มี คี วามจําเปน มิติที่ส่ี รวมรับผลประโยชน โดยประชาชนตองมีสวนรวมในการกําหนดการแจกจาย ผลประโยชนจ ากกจิ กรรมการวิจยั ในชมุ ชน ในพ้ืนฐานท่เี ทา เทียมเสมอภาคกนั มติ ทิ ห่ี า เปนการมสี วนรวมติดตามประเมินผลการดําเนินงานวิจัยและผลของการพัฒนา จากการดําเนินการไปแลววา สําเร็จตามวัตถุประสงคหรือไม มีปญหาอุปสรรคและขอจํากัดอยางไร เพื่อแกไขปญหาตางๆ ท่ีเกิดขึ้นไดทันที และนําขอผิดพลาดไปเปนบทเรียนในการดําเนินการตอไป การเปดโอกาสใหประชาชนหรือชาวบานที่เกี่ยวของไดมีโอกาสเขารวมกระบวนการวิจยั นั้น นับไดวา เปนคุณคา โดยแทข องการวจิ ยั เชิงปฏบิ ัติการแบบนี้ ซึ่งกอ ใหเกดิ รากฐานแหง ความยงั่ ยนื ของการพัฒนา สุภางค จนั ทวานิช (2531: 24) กลา วไววา การวิจัยเชิงปฏบิ ัติการแบบมีสวนรวม เปนการวิจัย ทน่ี ําแนวคดิ 2 ประการ มาผสมผสานกัน คือ การปฏบิ ัติการ (Action Research) กบั การวิจัยแบบมีสวนรวม (Participation) ซึ่งหมายถึง กิจกรรมท่ีโครงการวิจัยจะตองดําเนินการและคําวาการมีสวนรวม
26 (Participation) อนั เปน การมีสว นเก่ียวของของทุกฝายที่เขารวมกิจกรรม ในการวิเคราะหสภาพปญหา หรือสถานการณอ นั ใดอันหน่ึงแลว รว มในกระบวนการตัดสินใจและการดําเนินการ จนกระท่งั ส้ินสุดการวิจัย โดยมีความหมายถึงวิธีการที่ใชถูกวิจัยหรือชาวบานเขามามีสวนรวมในการวิจัย เปนการเรียนรู จากประสบการณ โดยอาศัยการมีสวนรวมอยางแขง็ ขันจากทกุ ฝายที่เกีย่ วของกับกิจกรรมวิจัย นับตั้งแต การระบุปญหาของการดําเนินการ การชวยใหขอมูลและการวิเคราะหขอมูล ตลอดจนชวยหาวิธีแกไข ปญหาหรอื สงเสริมกิจกรรมนั้นๆ กมล สุดประเสรฐิ (2537: 36) ไดใ หค วามหมายของการวิจัยเชงิ ปฏิบัตกิ ารแบบมีสวนรวมไว วา เปน การวิจยั ท่จี ดั ทาํ โดยผูปฏบิ ัติการ เพื่อนําผลการวจิ ัยมาใชในการแกปญหาโดยทันที และตอ งทําเปน หมูค ณะรว มกนั การใชเ ทคนิคการนเิ ทศโดยการวจิ ัยแบบมีสวนรวม เปนการใหครูมีสวนรวมในการปรับปรงุ พัฒนาการจัดกิจกรรมการเรียนรู โดยมีสวนรวมในการพัฒนาทุกขั้นตอนในกิจกรรมการวิจัย ต้ังแต การวิเคราะหสภาพปญหา รวมในการตัดสินใจในการดําเนินการจนกระท่ังสิ้นสุดการวิจัย จากแนวคิด เก่ียวกับการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีสวนรวม สามารถนํามาประยุกตใชก ับการแกปญหาและพัฒนา การจัดกจิ กรรมการเรียนรูโ ดยใหครูผสู อนมีสวนรวมในการพฒั นา ดังน้ี 1.1 รวมศึกษาและวเิ คราะหปญ หาการนิเทศ 1.2 รวมวางแผนการนิเทศ 1.3 รวมดําเนนิ การนิเทศ 1.4 รว มรบั ผลประโยชน 1.5 รว มตดิ ตามประเมนิ ผลการนเิ ทศ 2. COACHING TECHNIQUE Coaching ใหค วามหมายเปน ภาษาไทยไดห ลายคํา บางคนใชท บั ศัพทไ ปเลยกม็ แี ตคําทง่ี า ย คือ “การชี้แนะ” เพราะการชีเ้ ปน การบอกทิศทางให การแนะก็เปนการเสนอแนวทางใหเดินไปสูทิศน้ัน สวนการจะเดินไปทิศนั้นหรือจะเลือกเดินอยางใดก็ขึ้นอยูกับการตัดสินใจเลือกของผูรับการชี้แนะเปน หลกั การช้ีแนะ คือ วิธีการในการพฒั นาสมรรถภาพการทาํ งานของบุคคลโดยเนนไปที่การทํางานใหไ ดตาม เปาหมายของงานนน้ั หรือการชวยใหส ามารถนําความรคู วามเขา ใจทม่ี ีอยแู ละ/หรือไดรับการฝกอบรมมา ไปสูก ารปฏบิ ัติได 2.1 ความหมายของการชแ้ี นะ สรปุ ได 5 องคป ระกอบ ดงั นี้ 2.1.1 มีลักษณะเปนกระบวนการ คือ ประกอบดวยวิธีการหรือเทคนิคตางๆ ทวี่ างแผนไวอยา งดี ดาํ เนินการตามข้นั ตอนจนกระทง่ั บรรลุเปาหมาย 2.1.2 มีเปาหมายทต่ี องการไปใหถึง 3 ประการ คือ การแกปญหาในการทํางาน พัฒนาความรทู กั ษะหรือความสามารถในการทาํ งาน และการประยกุ ตใ ชทกั ษะหรือความรใู นการทํางาน 2.1.3 มลี ักษณะปฏสิ มั พันธ ระหวา งผชู ้แี นะกบั ผรู บั การชี้แนะ คือ เปน กลมุ เล็กหรอื รายบุคคล (one–on–one relationship and personal support) และใชเวลาในการพัฒนาอยาง ตอ เน่ือง 2.1.4 มหี ลกั การพืน้ ฐานในการทาํ งาน ไดแก 2.1.4.1 การเรียนรูรวมกัน (Co – construction) คือ ไมมีใครรูมากกวา ใคร จงึ ตองเรยี นไปพรอ มกนั 2.1.4.2 การใหค นพบวธิ ีการแกปญหาดวยตนเอง
27 2.1.4.3 การเสรมิ พลังอํานาจ (Empowerment) เปนการชวยคนหาพลัง ในตัวบคุ คล เมอ่ื คน เจอกค็ นื พลงั นน้ั ใหเขาไป 2.1.5 เปนกระบวนการที่เปนสวนหนึ่งของการพัฒนาวิชาชีพ กลาวคือ ในการพัฒนา วชิ าชีพตองมคี วามสัมพันธกับวิธีการพัฒนาอื่นๆ ลําพังการชแ้ี นะอยางเดียวไมอาจทําใหการดําเนินงาน สําเร็จได 2.2 ความสาํ คัญของการชแี้ นะ (Coaching Significant) กระบวนการ วิธีการในการพัฒนาครู/ศึกษานิเทศกผเู ขารับการฝกประจําการนั้น มีหลากหลายมาก ซ่ึงตางมีผลกระทบตอการเปล่ียนแปลงการสอนของผูเขารับการฝกแตกตางกันไป วิธีการที่ถือวามีประสิทธิภาพและชวยใหผูเขารับการฝกไดพัฒนาการสอนไดอยางย่ังยืนวิธีหนึ่ง คือ การชแี้ นะ เนื่องจากสามารถทําใหผูเขา รับการฝกเกิดความตระหนัก มีความรูความเขาใจ มีทักษะและ สามารถนําความรไู ปใชใหเกิดผลในทางปฏิบัตไิ ดซ ง่ึ เปน เปา หมายปลายทีม่ ุงหวงั ใหเกิดจากการชี้แนะ 2.3 หลักการของการชี้แนะ (Coaching Principles) 8 ประการสาํ คญั 1 การสรางความสมั พันธแ ละความไวว างใจ (Trust and rapport) 8 Coaching 2 การทบทวนและสะทอนผล Supervision การเสริมพลังอาํ นาจ Technique (Empowerment) การทํางาน (After action review and 3 การทาํ งานอยางเปนระบบ Reflection) (Systematic Approach) 7 4 การชแ้ี นะทน่ี าํ ไปใชไดจรงิ การพัฒนาอยางตอ เนื่อง (Work on real content) (On -going development) 6 5 การชี้แนะในบรบิ ทโรงเรียน การมเี ปาหมายและจุดเนน รวมกนั (Onsite coaching) (Focusing) ทีม่ า: Coaching Principles (เฉลิมชยั พันธเุ ลิศ. 2550, มนตรี ภมู ,ี 2549, Moon. 2004)
28 ซง่ึ รายละเอยี ดการดําเนินการแตล ะขน้ั ตอนมดี งั นี้ 2.3.1 การสรา งความสัมพันธแ ละความไวว างใจ (Trust and rapport) การช้ีแนะเปนเร่ืองของปฏิสัมพันธระหวางผูช้ีแนะกับผูเขารับการฝก รายบุคคลหรือกลุมผูเขารับการฝก ความเช่ือถือและความไววางใจของผูเขา รับการฝกที่มีตอผูช้ีแนะ มีสว นสาํ คัญท่ีทําใหก ารดําเนนิ การช้แี นะเปนไปอยางราบรื่นและมปี ระสิทธภิ าพ 2.3.2 การเสรมิ พลงั อาํ นาจ (Empowerment) การชี้แนะเปน กระบวนการทีช่ ว ยใหผูเขารบั การฝกไดคน พบพลัง หรือวธิ ีการ ทํางานของตนเองเปนวิธีการที่ทําใหเกิดความย่ังยืนและผูเขารับการฝกสามารถพ่ึงพาความสามารถ ของตนเองไดเปาหมายปลายทางของการชแ้ี นะ คอื การทําใหผเู ขา รับการฝก สามารถพัฒนาการเรียนการสอน ไดดวยตนเอง สามารถกํากับตนเอง (Self – director) ได ในระยะแรกท่ีผูเ ขารับการฝกยังไมสามารถทําดวยตนเองได เพราะยงั ขาดเคร่อื งมือ ขาดวิธีการคิด และกระบวนการทํางาน ผูชี้แนะจึงเขาไปชวยเหลือในระยะแรก จนกระท่ังผูเขารับการฝกไดพบวาตนเองสามารถทําไดดวยตนเอง เปนการชวยคนหาพลังที่ซอนอยู ในตวั ผเู ขารับการฝกออกมา แลวผูชแ้ี นะก็คอื พลงั น้นั ใหแ กผเู ขา รบั การฝก ไปใหผ เู ขา รบั การฝก ไดใ ชพ ลงั นนั้ ในการพัฒนางานของตนเองตอ ไป 2.3.3 การทํางานอยางเปน ระบบ (Systematic approach) การดาํ เนินการชี้อยา งเปนระบบ มขี น้ั ตอนของกระบวนการทช่ี ดั เจน ชวยให ผเู ขา รับการฝกไดจดั ระบบการคิด การทาํ งาน สามารถเรียนรแู ละพฒั นางานไดด ียง่ิ ข้นึ เน่อื งจากการชี้แนะ เปน กระบวนการพฒั นาวิชาชพี ทีต่ อเนื่อง ในระยะแรกผเู ขารบั การฝกอาจไมคุนเคยกับวิธกี ารเหลาน้ีมาก นักทาํ ใหผ ชู ้ีแนะจําเปนตอ งออกแบบกระบวนการอยา งเปนระบบ ท่ชี ว ยใหผ ูเ ขา รบั การฝกไดเรียนรูไดด วย ตนเอง 2.3.4 การพัฒนาที่ตอ เนอื่ ง (On-going development) การชี้แนะเพ่อื ใหเกิดการเรียนรู และพฒั นาการเรียนการสอนได ใชเ วลานาน ในการทาํ ความเขาใจและฝกปฏิบัติใหเกิดเผลตามเปาหมาย การดําเนินการชี้แนะจึงเปนการพัฒนาที่มี ความตอเนือ่ งยาวนาน ตราบเทาที่มีความรูใ หมทางการสอนเกิดขึ้นมากมาย และมีประเด็นทางการสอน ท่ีตองทําความเขา ใจและนําไปใชในการจัดการเรียนการสอน การดําเนินการช้ีแนะก็ยังคงดําเนินการ คูขนานไปกับการจัดการเรียนการสอน จนดูเหมือนเปนงานที่ไมอาจเรงรอนใหเกิดผลในเวลาอันส้ันได จึงเปน งานที่ตอ งคอยเปนคอยไป 2.3.5 การชี้แนะแบบมเี ปา หมายหรือจดุ เนนรว มกนั (Focusing) ในโลกของการพัฒนาบุคลากรผูเขา รับการฝกใหส มารถจดั การเรียนการสอน ไดน้ัน มีเรอ่ื งราวท่ีตองปรับปรุงและพัฒนามากมายหลายจุด ดังนั้น หลักวิชาการพี่เลี้ยงจึงตองตกลง รวมกันกับคุณผูเขารับการฝกวาเปาหมายสุดทายที่ตองการใหเกิด คืออะไร แลวรวมกันวางแผน วางเปา หมายยอยๆ เพ่ือไปสจู ุดหมายน้ัน กลา วคอื การกําหนดประเด็นช้ีแนะรวมกันการกําหนดบทบาท ใครคอื ผูชีแ้ นะใคร 2.3.6 การช้แี นะในบริบทในโรงเรียน (Onsite coaching) การปฏิบัติการช้ีแนะมีวัตถุประสงค เพื่อชวยใหผูเขารับการฝกสามารถ นําความรู ทักษะการสอนทมี่ ีอยูไปใชในการจัดการเรียนการสอน การประยุกตใชความรูและทักษะที่ดี เกิดขึ้นในสภาพการทํางานจริง การดําเนินการช้ีแนะจึงควรเกิดข้ึนในการทํางานในบริบทของโรงเรียน การดําเนินการชี้แนะเปนการทํางานเชิงลึก เขมขน เปนการชวยใหผูเขารับการฝกเคล่ือนจากความรู ความเขาใจในการสอนแบบผิวเผิน (Surface approach) เปนการทําความเขาใจท่ีลึกซ้ึงมากข้ึน
29 (Deepapproach) (Moon, 2004) โดยอาศัยกระบวนการลงมือปฏิบัติ ลงมือทํางาน การช้ีแนะ จึงหลีกเลยี่ งไมไ ดท่ตี อ งเขาไปทาํ งานรว มกบั ผูเขา รับการฝก ในโรงเรยี น 2.3.7 การช้ีแนะทน่ี าํ ไปใชไ ดจ ริง (Work on real content) การชี้แนะในประเด็นหรือเน้ือหาสาระท่ีเปนรูปธรรม (being concrete) มีลกั ษณะเปนพฤติกรรมที่สามารถสังเกตได ปฏิบัติไดจริง ชวยใหผูเขารับการฝกสามารถปรับปรุงหรือ พัฒนาการเรียนการสอนไดอยางมีประสิทธิภาพมากขึ้น การท่ีผูช้ีแนะเปนบุคคลภายนอกโรงเรียน จึงมขี อจํากัดตรงทีไ่ มส ามารถอยูก ับผเู ขา รบั การฝกไดตลอดเวลา การพบปะผูเขารับการฝกในแตละครง้ั จึงมคี ณุ คามาก ดงั นั้น จึงควรใชเวลาที่มจี ํากัดนั้นใหเกิดประโยชนสูงสุด การช้ีแนะแตละคร้ังจึงเนนไปท่ี การนําความรูหรือทักษะไปใชไดจริง ไดแนวปฏิบัติที่เปนรูปธรรมและเปนขั้นตอน ไมเสียเวลาไปกับ การอภปิ รายหรือพดู คุยกันเชงิ ทฤษฎี (Kninght, 2004) 2.3.8 การทบทวนและสะทอนผลการดําเนนิ งาน (After action review and reflection) การสะทอ นผลการทาํ งาน (Reflection) เปน วิธีการท่ชี ว ยใหผูเขารับการฝก ไดค ดิ ทบทวนการทํางานท่ีผานมา สรุปเปนแนวปฏิบัติในการจัดการเรียนการสอนคร้ังตอไป การชี้แนะ จึงใชการสะทอนผลการทาํ งานนีเ้ ปนเครอ่ื งมือสําคญั ในการเรยี นรูจ นไดอ ีกชอ่ื หนง่ึ วา “การชแี้ นะแบบมอง ยอนสะทอนผลการทํางาน” (Reflective coaching) การช้ีแนะชวยใหบุคคลไดสะทอนความสามารถ ของตนเพื่อหาจุดที่ตองการความชวยเหลือ เปนการชวยเหลือรายบุคคลในการนาความรูไปใชใน การทํางานและพฒั นาความสามารถของตน ไมใชก ารสอนสิง่ ใหม จดุ พน้ื ฐานของการช้ีแนะอยูบนพ้นื ฐาน ของความรหู รือทักษะทีม่ อี ยแู ลว (เฉลมิ ชัย พนั ธุเ ลิศ. 2550, มนตรี ภูม,ี 2549, Moon. 2004) 2.4 กระบวนการช้ีแนะ (Coaching Process) ก ร ะบ ว น กา ร ช้ี แ น ะเ ป น ก ระบ วน ก า ร ที่ ช วย ใ ห บุ ค ค ล ไ ด รู จั ก ช ว ย เ ห ลื อ ต น เ อ ง (Coaching is a process of helping people to help themselves) มนี ักการศึกษานาํ เสนอกระบวนการชแี้ นะ ท่หี ลากหลาย เน่ืองจากการชแ้ี นะมีกระบวนการเฉพาะ ไดแก การชี้แนะทางปญญา (Cognitive coaching) การช้ีแนะการสอน (Instructional coaching) เพ่ือนช้ีแนะ (Peer coaching) ซ่ึงการช้ีแนะตางๆ มีรายละเอียดคอ นมากไมอาจนาํ เสนอในบทความน้ไี ดท้งั หมด อยา งไรก็ตามกระบวนการชี้แนะโดยทวั่ ไป มีขนั้ ตอนของกระบวนการ ดงั น้ี 2.4.1 ขน้ั กอ นการชี้แนะ (Pre – coaching) กอนดําเนินการชี้แนะ มีการตกลงรวมกันเกี่ยวกับประเด็นหรือจุดเนน ท่ีตองการชี้แนะรวมกัน เนื่องจากการดําเนินการช้ีแนะเนนไปที่การเชื่อมโยงความรูไปสูการปฏิบัติจริง เปนการทํางานเชงิ ลึก (Deep approach) ดงั นนั้ ประเด็นท่ีชแ้ี นะจึงเปนจุดเลก็ ๆ แตเ ขม ขน ชวยใหเขาใจ อยา งลึกซง้ึ แจม แจง ชวยคลีป่ มบางประการใหเกิดผลในการปฏิบตั ิไดจรงิ ในกรณกี ารสอนกระบวนการคดิ มีประเด็นมากมายท่ตี องชว ยกันขยับขับเคล่ือนไปทีละประเด็น เชน การใชค าํ ถามกระตนุ คิด การใชกิจกรรม ที่ชวยใหค ดิ ไดอยา งหลากหลาย การใชผังกราฟฟก (Graphic Organizer) การใชผังมโนทัศน (Mind Mapping) มาใชในการนาํ เสนอความคดิ การชวยใหนักเรียนอธิบายกระบวนการคิดกระบวนการทํางานของตนเอง ซง่ึ ในประเด็นเหลา นีก้ ็ยังมีประเด็นยอยๆ ที่ซอนอยูมากมาย ท้ังผูช้ีแนะและคุณผูเขารับการฝกแตละคน ก็ตองวางแผนรวมกันวาในแตละคร้ังที่ดําเนินการช้ีแนะนั้น จะช้ีแนะลงลึกเฉพาะในเร่ืองใดเรื่องหนึ่ง เปนพิเศษ 2.4.2 ขัน้ การช้ีแนะ (Coaching) ในข้ันของการช้แี นะประกอบดวยข้ันตอนยอย 3 ขั้น คือ
30 2.4.2.1 การศึกษาตนทุนเดิม เปนข้ันท่ีผูช้ีแนะพยายามทําความเขาใจ วิธคี ดิ วธิ กี ารทาํ งานและผลท่เี กิดขนึ้ จากการทาํ งานของคุณผเู ขารับการฝกวา อยใู นระดับใด เพอ่ื เปนขอ มลู ในการตอยอดประสบการณในระดบั ท่เี หมาะสมกบั ผูเ ขารับการฝกแตละคน ซ่งึ ในขน้ั นอี้ าจใชวิธีการตา งๆ กันไปตามสถานการณ ไดแก 1) การใหผ เู ขารบั การฝกบอกเลา อธบิ ายวธิ ีการทํางานและผลท่ี เกิดข้นึ 2) การพจิ ารณารอยรอยการทํางานรวมกัน เชน แผนการสอน ช้ินงานของนักเรยี น 3) การสังเกตการสอนในชน้ั เรียน 2.4.2.2 การใหคณุ ผูเขา รับการฝก ประเมินการทาํ งานของตนเอง เปนขั้นท่ี ชว ยใหผ เู ขารับการฝกไดทบทวนการทํางานที่ผานมาของตนเอง โดยใชตัวอยางที่เปนรูปธรรมท่ีผานมา ไดแกก ารสอนทเี่ พงิ่ จบไปแลว ชิ้นงานทีน่ ักเรียนเพ่ิงทําเสรจ็ เม่ือสกั ครมู าใชประกอบการประเมิน ขัน้ ตอนนี้ เปน ขัน้ หน่งึ ทีพ่ บวา ผเู ขา รับการฝก ไมไ ดตระหนกั รูใ นสิง่ ทต่ี นเองสอนหรอื กระทําลงไปนัก แตการทจ่ี ัดใหมี โอกาสได “นกึ ยอ นและสะทอ นผลการทาํ งาน” ชวยใหผ ูเขา รับการฝกไดท บทวนและไตรต รองวาตนเองได ใชความรู ความเขา ใจไปสกู ารปฏิบัติอยา งไร มอี ุปสรรคปญหาใดเกิดขึ้นบาง คําถามที่มักใชกันในขั้นน้ีมี คาํ ถามหลกั คือ อะไรท่ที าํ ไดด ี มวี ธิ ีการอ่นื อกี หรือไม/กระทําอยางเต็มที่หรือยังจะใหดีกวานี้ถามีจุดออน อะไรท่พี บเหน็ ครอบคลุมเน้อื หา และวัตถุประสงคก ารสอนหรอื ไมเพียงใด มมี ิตอิ น่ื อกี หรือไม ฯลฯ 2.4.2.3 ข้ันตอยอดประสบการณ เปนขั้นท่ีผูชี้แนะมีขอมูลจากการ สงั เกตการณท ํางานและฟง ผเู ขารบั การฝกอธบิ ายความคิดของตนเอง แลวจงึ ลงมอื ตอยอดประสบการณใ น เรื่องเฉพาะน้นั เพ่ิมเตมิ ซง่ึ ผชู ี้แนะตองอาศัยปฏภิ าณในการวินิจฉยั ใหไ ดว า คุณผเู ขารับการฝก ตองการความ ชวยเหลอื ในเรือ่ งใด หากไมแนใ จก็อาจใชวธิ ีการสอบถามขอขอ มูลเพ่มิ เติมในขัน้ ตอ ยอดประสบการณม ักมี การดาํ เนินการใน 2 ลกั ษณะ คือ 1) เมื่อพบวาคุณผูเขารับการฝกมีความเขาใจที่ผิดพลาดบาง ประการ หรือมีปญหาก็จําเปน ตองแกไข ปรับความรูความเขาใจใหถกู ตองและชวยเหลือในการแกไข ปญ หา 2) เมื่อพบวา คณุ ผเู ขา รับการฝก เขาใจหลักการสอนดีแตยังขาด ประสบการณใ นการออกแบบการเรยี นการสอน ก็จําเปนตองเพิม่ เติมความรแู บง ปน ประสบการณ 2.4.3 ขน้ั สรปุ ผลการช้ีแนะ (Post – coaching) เปนข้ันตอนท่ีผูชี้แนะเปดโอกาสใหคุณผูเขารับการฝกไดสรุปผลการชี้แนะ เพอื่ ใหไดหลักการสาํ คัญไปปรับการเรียนการสอนของตนเองตอ ไป มกี ารวางแผนทจ่ี ะกลับมาช้ีแนะรว มกนั อีกคร้งั วาความรู ความเขา ใจอันใหมทีไ่ ดรบั การชี้แนะครัง้ นี้ จะเกิดผลในทางปฏิบตั ิเพียงใด รวมไปถึงการ ตกลงรวมกันเรอ่ื งใหความชวยเหลืออ่นื ๆ เชน หาเอกสารมาใหศ ึกษาประสานงานกับบุคคลอ่ืนๆ แนะนาํ แหลงเรียนรเู พมิ่ เติม การใชเครื่องมือหรือรูปแบบการใชภาษาในการชี้แนะมี 2 มิติ คือ มิติของ การผลักดัน (Push) และมติ ิของการฉุดดึง (Pull) การมีระดับของการผลักดันอยางสุดขั้ว คือ การบอก ความรู (Telling) ไปจนถึงระดบั การฉดุ ดงึ สงู สุด คอื การรบั ฟง ( Listening) ท้ังนี้ วิธีการเหลาน้ีเปนการ ชวยใหผ เู ขา รับการฝก ไดพ ัฒนาการจัดการเรยี นการสอนของตนเองไดท งั้ สนิ้ แตหากมีจุดเดนและจุดดอย ของแตละวิธีแตกตางกันไป ศึกษานิเทศกผูมีบทบาทและภารกิจเปนผูชี้แนะจึงเลือกใชใหเหมาะสมกับ
31 สถานการณต างๆ และผเู ขา รับการฝก แตล ะคน มขี อเตอื นใจวา หากใชมิติของการผลักดันไดแก การบอก การอธบิ าย การสอน การสาธิต การแนะนา เพยี งดานเดยี ว ไมถือวา เปน การช้แี นะที่แทจรงิ เครอื่ งมอื การรับฟง ฉดุ ดงึ ครู การทา ทา ยใหท าํ งาน ผูชแ้ี นะ การถามคําถามปลายเปด ผลกั ดนั การใหข อ มูลปอ นกลับ การแนะนาํ การสอน การบอก ทมี่ า: เครอ่ื งมอื /วธิ ีการชแ้ี นะ (Costa&Garmston, 2002) 2.5 กลวิธกี ารชแ้ี นะ (Coaching Techniques) กลวิธีในการชแี้ นะเปน ความรเู ชิงปฏิบตั ิ (Practical knowledge) ท่ีผชู ี้แนะไดคนพบ ในการลงมือปฏบิ ัตกิ ารชแ้ี นะกบั ผเู ขา รบั การฝก ในสถานการณการทํางานจริง แลวเกบ็ เปนกลวธิ เี ฉพาะของ ตนไวใ ชในการดําเนินการชแ้ี นะของตนเอง หากผูช้ีแนะไดมีเวทีแลกเปล่ียนประสบการณ การใชกลวิธีใน การชแี้ นะเหลา นอี้ ยา งตอเนือ่ ง กจ็ ะชว ยขยายประสบการณก ารชแี้ นะใหก วา งขวางเพิ่มมากขึน้ ซง่ึ สามารถ สรปุ กลวิธีการชี้แนะได ดังน้ี 2.5.1 กลวธิ ีจับถกู ไมจ ับผดิ การช้ีแนะเนนไปท่ีการชวย ผูเขารับการฝกมองหาวาทําส่ิงใดไดดี ถูกตอง เหมาะสมแลว แมจ ะเปน เรื่องเล็กนอ ยก็ตาม เปน วิธกี ารที่ชว ยใหผ เู ขารับการฝกไมร ูสกึ อึดอดั เวลามผี ชู แ้ี นะ มาทาํ งานดวยการจับถูก ทาํ ใหผูเขา รับการฝกไดเหน็ คุณคา ในตนเอง และฮกึ เหมิ ที่จะพัฒนางานการเรียน การสอนของตนเองตอไป 2.5.2 กลวธิ ปี ญหาของใคร คนนน้ั ก็ตองแก ผูเ ขารับการฝกมีแนวโนมพึ่งพาผูช ้แี นะใหแกไขปญหาให ซึ่งหากผูชี้แนะตก หลุมพรางอนั น้ีกต็ อ งคอยแกปญหาใหผ ูเขา รบั การฝก อยรู ํ่าไป การช้ีแนะทด่ี ีจึงไมร บั ปญ หาของผเู ขารบั การ ฝกเขา มาแกไ ขเสียเอง แตพ ยายามชวยเหลอื ใหผเู ขา รับการฝกคนพบวธิ กี ารแกป ญหาดว ยตนเอง 2.5.3 กลวธิ ีชมสองอยาง ช้ีจุดบกพรองหน่งึ อยา ง หากจาํ เปน ตองชใ้ี หเห็นจุดบกพรองในการทํางานกต็ องใชตอ เมอ่ื ผเู ขา รับการฝก และผู ชี้แนะคนุ เคย ไววางใจกันพอสมควร ทั้งผูเขารับการฝกยินดีรับฟงขอบกพรองของตนเอง อยางไรก็ดี ผูช แ้ี นะตอ งยึดหลกั ไม “ติ” มากกวา “ชม” จงึ ตองยดึ หลกั วา ใหช มในประเดน็ ทท่ี ําไดดีอยางนอย 2 เรื่อง และชข้ี อ บกพรอ งเพื่อใหปรบั ปรุงเพียงประเดน็ เดียวเทานั้น
32 2.5.4 กลวิธีการถามไมตองหวังคําตอบ การถามคาํ ถามของผูชี้แนะ ชวยใหผูรับการฝกพิจารณาอยางรอบดานมาก ขึ้น แบบอยา งของคาํ ถามเหลา น้ชี วยใหคณุ ผูเขารับการฝกเก็บไวถามตนเองได ดังน้ันในบางคําถามตอง อาศัยเวลาในการคิดพิจารณาก็อาจเปน “คําถามฝากใหคิด” ไมจําเปนตองบังคับ ใหตองตอบใหไดใน ขณะนน้ั 2.5.5 กลวิธใี หก ารบาน ตองตามมาตรวจ หลังจากเสร็จส้ินการชแี้ นะในแตละครั้ง จําเปนท่ีจะตองวางแผนรวมกัน สําหรับการชี้แนะในคร้ังตอไป ผเู ขา รับการฝกตอ งนําบทเรียนทไ่ี ดค รงั้ นไ้ี ปปรับปรงุ การสอนของตนเองเปน เหมือนการใหการบานไว แลวก็กลับมาตรวจดูวาสามารถปรับปรุงไดดีเพียงใด เพื่อหาทางชี้แนะตอไป ไมใหก ารบานแตใหการทํางานในชั้นเรียน/โรงเรียน (Seatwork/Authentic Performance) ที่ผูเขารับ การฝกมีโอกาสไดพ บเห็นพฤติกรรมการทํางานความต้ังใจมุงม่ัน (AQ) ตามศักยภาพและการบริหาร อารมณของนกั เรยี น (EQ) 2.5.6 กลวิธถี า จะบอก ตองมีทางเลอื ก การบอกวิธกี ารแกป ญหาใหแ กผูเขารบั การฝก ใชใ นสถานการณทม่ี เี วลาจาํ กดั หรือในกรณีทผ่ี ูเขา รับการฝกมีความเขา ใจคลาดเคลื่อนบางประการ ผูช้แี นะอาจเลือกใชว ธิ กี ารบอกหรอื สง่ั ใหท ํา อยางไรก็ตามในวิธที บ่ี อกหรอื สง่ั น้นั ควรมีอยางนอย 2 ทางเลือก เพื่อใหผูเขารับการฝกสามารถด สินใจเลือกปฏบิ ตั ใิ หเ หมาะสมกบั สภาพท่เี หมาะสมกบั ตนเองมากท่สี ดุ 2.5.7 กลวธิ ีแกลงทําเปนไมรู ผูชี้แนะอาจทําบทบาทของผูท่ีไมรู ไมเขาใจ ใหผูเขารับการฝกชวยอธิบาย หรือใหค ําแนะนาํ กจ็ ะชวยพัฒนาความสามารถของผเู ขา รับการฝกไดด ที เี ดยี ว 2.5.8 กลวธิ อี ดทนฟง ใหถึงทส่ี ุด ในบางกรณีทผ่ี ูเขารบั การฝก อาจมีเรื่องมากมายท่ีอยากบอกเลาใหผูช้ีแนะ ฟงหลายเรอื่ งอาจไมเ ขา ทา หากแตผชู ้ีแนะสามารถอดทนฟง โดยไมตัดบทหรือแทรกแซง ก็จะไดเขาใจ ความคิดของผูเขารบั การฝก มากขึ้น บางทผี ูเขารับการฝกกอ็ าจไดค ดิ ทบทวนในสิ่งทีต่ นเองพดู มาไดบาง 2.5.9 กลวธิ ีเราเรยี นรูรว มกัน ผูช ้แี นะไมจ าํ เปน ตองรไู ปเสยี ทุกเร่ือง ผูช้ีแนะไมจําเปนตองเกงกวาผูเขารับ การฝกแตถอื วาท้ังผชู ้ีแนะและผูเขา รบั การฝกสามารถเรียนรูจากกนั และกันไดเสมอปญหาบางเร่ืองที่ตาง ไมเ ขาใจก็ตองมาชวยกนั หาแนวทางแกไขรว มกัน 3. เทคนิคการนเิ ทศการสอน 4 แบบ การนเิ ทศการสอนมีหลายวิธกี าร และมกี ารพัฒนาวิธีการนเิ ทศเพอ่ื ใหเ หมาะสมกบั สภาพของ โรงเรยี น ซึ่งวธิ กี าร 4 แบบมดี ังตอไปน้ี 3.1 การนิเทศแบบตรวจสอบ (Inspection Supervision) การนิเทศแบบน้ีเปนแบบ เกา แกท มี่ ีใชม านาน ผูน ิเทศจะตรวจสอบเพ่ือใหครูไดแกไข ปรับปรุงหรือพัฒนางาน เปนการตรวจสอบ เพอ่ื ใหก ารทาํ งานใหเปน ไปตามกฎเกณฑระเบยี บของหลักสตู รท่กี าํ หนดไว เชน 3.1.1 การตรวจแผนการสอน จะตรวจสอบหรือตรวจต้ังแตการวิเคราะหหลกั สูตร การวิเคราะหผูเรียน การจัดกิจกรรมการเรียนรู การใชสื่อนวัตกรรมในการจัดการเรียนรู การวัดผล ประเมินผล 3.1.2 การตรวจสอบการเขา ช้ันเรยี น
33 3.1.3 การตรวจสอบการเขา รวมกจิ กรรม เมื่อตรวจสอบเสร็จแลวชี้แจงใหครูแกไข ขอบกพรอ ง 3.2 การนิเทศแบบเนน ผลผลติ (Supervision as Production) การนิเทศแบบนี้จะดู ผลงานของสถานศึกษาวา สามารถผลิตผูเรียนออกสูสังคมอยางมีประสิทธิภาพหรอื ไมมากนอยเพียงใด บางคนเรียกการนเิ ทศแบบวทิ ยาศาสตร เพราะมกี ารวางแผนการทาํ งานอยา งเปนระบบระเบียบตรวจสอบ ยอนกลับไดอ ยางเปนขั้นตอนท่ชี ัดเจน เปน การวเิ คราะหข อมูลที่เก่ียวของกับผูเรียน วจิ ัยและพัฒนาเพ่ือ ใหมีคุณภาพตามมาตรฐาน เชนการวิเคราะหผลสัมฤทธ์ิทางการเรียน คะแนน NT คะแนน O-NET มาตรฐานดา นผูเรียน 3.3 การนิเทศแบบคลินิก (Clinical Supervision) การนิเทศแบบคลินิก หมายถึง กระบวนการสําหรับการสังเกตการสอนในชั้นเรียนท่ีมีการดําเนินการอยางมีระเบียบ เพื่อปรับปรุง ประสิทธิภาพ การจัดการเรียนการสอนของครู โดยครูและผูนิเทศจะรวมมือกันอยางใกลชิดในการวาง แผนการสอน การสังเกตการสอน และการประเมินการจัดการเรียนการสอน เพื่อหาทางปรับปรุงแกไข รวมกันและขณะเดียวกันก็สงเสริมใหครู สามารถนิเทศตนเองไดในท่ีสุด และในการดําเนินงานน้ันครู และผูนิเทศจะรวมกันสรางความสัมพันธ ความเชื่อมั่น ความจริงใจ และความไววางใจซ่ึงกันและกัน นอกจากนีก้ ารนเิ ทศแบบคลินกิ ยงั มีลักษณะเปนประชาธิปไตยและเปนการนิเทศท่ียึดครูเปนศูนยกลาง แตข ณะเดียวกัน กจ็ ะประสานผลประโยชนของครู และสถานศึกษาเขาดวยกัน ซ่ึงหมายความวาขณะที่ การนิเทศมุงจะพัฒนาวิชาชีพของครูเปนรายบุคคลนั้น การนิเทศจะสอดคลองกับเปาหมายและ ความตองการของสถานศึกษาดวย การนเิ ทศแบบนเี้ นนท่ีการปรับปรุงกระบวนการเรียนการสอนในลักษณะที่พิจารณา และแกไขตามความเหมาะสมของผูไดรับการนิเทศ จึงคลายกับการรกั ษาอาการเจ็บปวยของคนไข ใหมีการฟนฟูสภาพไดดีข้ึน แตการนิเทศการศึกษาจะมุงใหผูไดรับการนิเทศเปล่ียนแปลงพฤติกรรม การเรยี นการสอนใหม คี วามเหมาะสม เปน การนิเทศท่ีไดข อ มลู โดยตรง เปนความรว มมอื ของครูกบั ผนู ิเทศ โดยผนู ิเทศและผไู ดร บั การนิเทศจะไดพ บปะเผชิญหนากันและรับคําแนะนําไปปรบั ใชตามความเหมาะสม และความจําเปน เพ่อื ประโยชนใ นการปรบั ปรงุ การเรียนการสอน เชน การสังเกตการสอนตามสภาพจรงิ เพ่ือนาํ ไปปรับปรงุ การสอน 3.4 การนิเทศเพื่อการพัฒนา (Developmental Supervision) การนิเทศแบบน้ี เนน พัฒนาผูไดร บั การนิเทศ ใหม ีความรูความสามารถในการแกไขปญหาของตนเองได ตามสถานการณท่ี เกิดข้นึ ใน จากวิธีการการนิเทศขางตนพบวาการนิเทศจะตองเปดใจกวางและเรียนรูรวมกัน ทุกฝาย ทุกคน เพ่ือแกปญหาในหองเรียนและสถานศึกษาใหอยูในระดับมาตรฐานที่สังคมยอมรับได การมี ปฏิสัมพันธอันดีจะกอใหเกิดมิตรภาพท่ีงดงาม สานตอในการนิเทศครั้งถัดไปดว ยจึงควรใชถอยคําและ ทา ทางท่ีเปน มติ รในการแนะนาํ ชวยเหลอื การนเิ ทศภายในโรงเรยี น สามารถทําไดห ลายรปู แบบ และสามารถผสมผสานแตละรูปแบบเขา ดวยกัน ซ่ึงการจะใชร ูปแบบใดเมื่อใดนัน้ ควรคาํ นงึ ถงึ ความเหมาะสมกับ สภาพของโรงเรยี นเปน สําคัญ
34 กจิ กรรมการนิเทศภายในโรงเรียน แนวทางการจัดกจิ กรรมการนเิ ทศภายในโรงเรยี น มตี วั อยา งดงั ตอไปน้ี 1. การเยี่ยมนิเทศชั้นเรยี น การเยยี่ มนิเทศชน้ั เรียน หมายถงึ การท่ผี ูนเิ ทศไปพบและสังเกตการทาํ งานของครใู นชน้ั เรยี น เพ่อื รว มกนั พัฒนาการทาํ งานใหม คี ุณภาพ ซงึ่ มีวัตถปุ ระสงค ดงั ตอไปนี้ 1.1. เพือ่ สาํ รวจความตองการของครู 1.2. เพ่อื ศึกษาปญหาของครใู นสถานศกึ ษา 1.3. เพอ่ื ประเมินผลการสอนของครู 1.4. เพอื่ กระตุน ใหครูปรับปรุงการจัดการเรียนรู 1.5. เพ่อื ใหค าํ ปรกึ ษาแนะนําแกครู ข้ันตอนการนเิ ทศแบบเย่ยี มนเิ ทศชัน้ เรยี น มขี นั้ ตอนดังน้ี ขน้ั ท่ี 1 สรางขอ ตกลงในการเย่ียมนเิ ทศช้ันเรียน มีข้นั ตอนดังน้ี 1.1 พบปะสนทนา สรา งความคุนเคย และสรางเจตคตทิ ่ีดใี นการนเิ ทศแกครู 1.2 วางแผนการเยย่ี มนเิ ทศช้นั เรยี น รว มกบั ครูในเรอ่ื งตางๆ ดงั นี้ 1.2.1 กาํ หนดการเย่ียมนิเทศช้ันเรยี น 1.2.2 กําหนดจุดมุงหมายในการเยย่ี มนเิ ทศชนั้ เรยี น 1.2.3 กําหนดเร่ืองที่จะนิเทศตามความตองการ/จําเปน เชน การจัดทํา เอกสารและงานธรุ การประจําหอ งเรยี น การจดั หองเรยี นและบรรยากาศในหอ งเรยี น การจัดกิจกรรมการ เรยี นรู ฯลฯ 1.2.4 กําหนดวิธีการนิเทศ เชน สํารวจปญหาและความตองการของครู สอบถามการปฏบิ ัติงานของครู ใหคําปรกึ ษาแนะนํา สงั เกตการสอน ฯลฯ ขนั้ ที่ 2 ปฏบิ ัติการเยี่ยมนเิ ทศช้ันเรียน ตามขอตกลงทีก่ าํ หนดรวมกนั กับครู ดังน้ี 2.1 เขา เยยี่ มนิเทศชั้นเรยี น ตรงตามเวลาทก่ี ําหนด 2.2 ใหค วามเปนกันเอง เพอื่ สรา งเจตคตทิ ด่ี แี กค รู ข้นั ท่ี 3 วิเคราะหผ ลการเยย่ี มนเิ ทศช้นั เรียน ซงึ่ มีขน้ั ตอนดังน้ี 3.1 วิเคราะหผ ลการเยยี่ มนิเทศชั้นเรยี นรวมกบั ครู 3.2 สรปุ ผลการเยย่ี มนเิ ทศช้ันเรยี น 3.3 ใหคาํ ปรึกษาแนะนํา ขนั้ ท่ี 4 ปรับปรงุ การทํางาน ครูนาํ ผลการเยยี่ มนิเทศชนั้ เรียน มาปรับปรุงแกไ ข
35 (ตวั อยา ง) แบบบนั ทกึ การเยี่ยมนิเทศชน้ั เรยี น ชอื่ ผรู บั การนิเทศ ……………………................................................ (ครทู ป่ี รกึ ษา/ครูประจําชน้ั /หัวหนาระดบั ) วนั ที่ ….…… เดือน ………....................……….. พ.ศ. .................... คาํ ชแ้ี จง ใหก าเคร่ืองหมาย ในชองทางขวามือตามเกณฑการประเมิน ดังน้ี รายการประเมนิ ระดบั การปฏบิ ัติ หมายเหตุ 54 3 2 1 สภาพหอ งเรียน เกณฑ 1. มีปายนิเทศเพื่อแสดงขาวสารและความรูตางๆ 5 = ดมี าก 2. มปี า ยแสดงขอมลู สถิตขิ องหอ งเรียนทีเ่ ปนปจ จบุ ัน 4 = ดี 3. มสี ญั ลักษณช าติ ศาสนา พระมหากษตั รยิ 3 = ปานกลาง 4. มีการแสดงผลงานนักเรยี น 2 = นอ ย 5. บรรยากาศในหองเรยี นเออ้ื ตอ การเรียนรู 1 = แกไ ข การบรหิ ารจดั การหอ งเรยี น 6. ใชก ารเสริมแรงเชงิ บวกในการจดั การเรยี นรู (Positive Reinforcement) 7. ใชว ธิ กี ารทาํ งานเปน กลมุ (Working In Groups) 8. นักเรยี นทกุ คนมสี วนรวมในการจัดการเรียนรู (Involve Everyone) ครผู ูสอน 9. มกี ารจัดทําแผนการจดั การเรยี นรู 10. จดั กิจกรรมการเรียนรูเนนผเู รียนเปน สําคญั 11. ใชส ่ือเทคโนโลยีในการจัดการเรยี นรู 12. มขี อ มูลนกั เรยี นเปน รายบคุ คล 13. มีวจิ ยั ในช้ันเรียนเพ่อื การพัฒนาการเรียนรู 14. ดแู ลเอาใจใสน กั เรยี นอยา งท่ัวถงึ 15. แตงกายเหมาะสมกบั ความเปนครู นักเรยี น 16. ตั้งใจปฏิบตั กิ จิ กรรมการเรียนทไี่ ดรับมอบหมาย 17. นักเรยี นรา เรงิ แจมใส 18. นักเรียนกระตือรือรนและกลา ซกั ถามครู 19. นกั เรียนมรี ะเบยี บวินยั 20. นักเรยี นแตง กายสะอาดถกู ตองตามระเบยี บ รวม เฉล่ีย
36 ขอคดิ และขอ เสนอแนะของผนู เิ ทศ ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ลงช่ือ..................................................................ผูนเิ ทศ (.................................................................) รบั ทราบ/ปรบั ปรุง/ดาํ เนนิ การตามคําแนะนํา ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ลงชือ่ ..................................................................ผรู ับการนิเทศ (.................................................................) (ตัวอยาง) แบบบันทกึ การเยยี่ มนเิ ทศช้ันเรียน โรงเรียน ................................................ อําเภอ ................................. จังหวดั ............................................ ช่อื ผูรบั การนิเทศ .....................…………….............. (ครทู ปี่ รกึ ษา/ครปู ระจําชัน้ /หวั หนาระดับ) ชน้ั .............. วนั เดอื น ป วิเคราะหผ ล สรปุ ผล ใหค ําปรกึ ษาแนะนาํ การเย่ียมนิเทศชั้นเรยี น การเยี่ยมนิเทศชนั้ เรยี น ลงชอื่ ..................................................................ผูนเิ ทศ (.................................................................) รับทราบ/ปรบั ปรุง/ดําเนินการตามคาํ แนะนํา ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ลงช่อื ..................................................................ผูรับการนเิ ทศ (.................................................................)
37 2. การสังเกตการสอนในชั้นเรยี น การสังเกตการสอน หมายถงึ การจดั ใหบ คุ คลหน่ึง (ผูนิเทศ) ที่มีความรูความเขาใจในเรื่อง การจัดการเรียนรู มาสังเกตพฤติกรรมการสอนของครู (ผูรับการนิเทศ) ในขณะจัดกิจกรรมการเรียนรู โดยมีวตั ถุประสงคเพ่ือใหสามารถพัฒนาหรือปรับปรุงการจัดการเรียนรู ใหมีประสิทธิภาพโดยใชขอมูล ยอ นกลบั จากการสงั เกตการสอนของผูน ิเทศ ขั้นตอนการสังเกตการสอน มีขั้นตอนดังน้ี ขั้นท่ี 1 สรางความสมั พนั ธร ะหวา งครกู บั ผูน เิ ทศ มขี ั้นตอนดังน้ี 1.1 ปฏิบัติตนใหเ ปนเพื่อนรวมวชิ าชพี กบั ครู 1.2 เปน เพ่ือนรว มงานกับครู 1.3 ใหขอมูลตางๆ แกค รู 1.4 แกไ ขขอ ขัดแยง ตางๆ ของครู 1.5 รับฟง ขอ แนะนําตางๆ ของครู 1.6 ใหความสนใจตอครูในการปฏบิ ตั งิ าน 1.7 ใหค วามจรงิ ใจตอ ครูทั้งตอ หนาและลบั หลัง 1.8 ใหเกยี รติและยกยองครดู ว ยความจริงใจ 1.9 หาทางสรางความกาวหนาใหแกค รอู ยเู สมอ 1.10 ใหความรแู ละสนับสนุนการทาํ งานของครู ขนั้ ท่ี 2 ปรึกษาหารอื และการเตรยี มแผนการจดั การเรียนรู มีขน้ั ตอนดังน้ี 2.1 ปรึกษาหารอื กบั ครูในเรอ่ื งการจดั การเรียนรู 2.2 วางแผนการสังเกตการจดั การเรยี นรูรว มกัน 2.3 สรา งขอตกลงในการสังเกตการจดั การเรียนรู 2.4 พจิ ารณาแผนการจัดการเรยี นรูรว มกัน ข้ันที่ 3 การสงั เกตการสอน มีขน้ั ตอนดงั น้ี 3.1 ผูน เิ ทศเขาไปสงั เกตการสอน โดยอาจน่ังเงียบๆ รวมกบั นกั เรยี น 3.2 ขณะสงั เกตการสอน ผูนเิ ทศตองบันทึกพฤตกิ รรมการเรียนรแู ละบรรยากาศ ในหอ งเรยี นอยา งละเอยี ด 3.3 บนั ทึกพฤติกรรมการจดั การเรยี นรูของครู (อาจใชเทปบันทึกเสยี ง) 3.4 ตองสงั เกตการจดั การเรยี นรจู นจบการสอนในแตล ะครง้ั ข้นั ที่ 4 วิเคราะหพ ฤติกรรมการจดั การเรียนรูรว มกัน มีขัน้ ตอนดังนี้ 4.1 ครูกบั ผนู ิเทศรวมกันวเิ คราะหพ ฤตกิ รรมการจัดการเรยี นรู 4.2 นําขอมลู จากการบันทึกพฤตกิ รรมการจัดการเรยี นรู มาพจิ ารณารว มกัน 4.3 พิจารณาพฤติกรรมการจัดการเรียนรูวา มีจุดเดนหรือจุดดอยอยางไร พฤติกรรมใดเปนปญหา 4.4 ครกู บั ผนู ิเทศรว มกันหาทางปรับปรุง หรือพฒั นาการจัดการเรยี นรูใ หดีขนึ้ ข้ันที่ 5 ปรับปรุงการสอน มขี นั้ ตอนดังนี้ 5.1 ครจู ะตองยอมรับพฤตกิ รรมการจดั การเรยี นรขู องตน 5.2 นําผลการวิเคราะหพฤติกรรมทั้งทางดานดีและไมดี มาเปนขอมูล ประกอบการเตรยี มแผนการจดั การเรยี นรคู ร้งั ตอ ไป 5.3 ปรบั ปรงุ แกไขพฤติกรรมท่เี ปน ปญหา
38 (ตัวอยาง) แบบบนั ทกึ การสงั เกตการสอนในชน้ั เรยี น ชอ่ื ผสู อน ......................................................... วชิ า ................................................. ระดบั ชั้น ................... ชอ่ื ผูน เิ ทศ ........................................................ ตําแหนง ............................................................................. ครั้งทีน่ เิ ทศ ...................................................... วนั /เดือน/พ.ศ. ................................................................... คาํ ชแ้ี จง ใหกาเครื่องหมาย ในชอ งทางขวามือตามเกณฑการประเมิน ดังนี้ เกณฑ 5 = ดีมาก 4 = ดี 3 = ปานกลาง 2 = นอย 1 = แกไข รายการประเมิน ระดับการปฏบิ ตั ิ ขอคน พบและ 54321 ขอเสนอแนะ 1. ขน้ั เตรยี มความพรอ ม (ข้ันนาํ ) 1.1 มีกิจกรรมเตรียมความพรอมที่กระตุนสมอง โดยใชเวลาเหมาะสม (ไมยาวเกินไป) และนาสนใจ 2. ขน้ั สอน 2.1 จัดกระบวนการเรียนรูสอดคลองกับการ ทํางานของสมอง 2.2 จัดกระบวนการเรียนรูสะทอนมาตรฐาน ตวั ชีว้ ดั ของหลกั สูตร 2.3 มีลําดับข้นั ตอนจากงา ยไปหายาก 2.4 เปด โอกาสใหผ เู รียนมสี วนรวมในกิจกรรมการ เรียนการสอน นักเรียนไดลงมอื ปฏิบตั ิ 2.5 มีการใชคําถามสงเสริมกระบวนการคิด ระดบั สูงแกผูเรยี นอยา งตอเน่อื งฃ 2.6 มีการใชสื่ออุปกรณการเรียนรู และ เทคโนโลยี ท่ีเหมาะสมกับมาตรฐาน ตัวช้ีวัดใน หลักสูตร 2.7 มีการใชคําพูดเชิงบวก เสรมิ แรง สราง ความภาคภมู ิใจและความม่นั ใจแกผ เู รยี น 2.8 มคี วามแมนยาํ ในเน้อื หา 2.9 เอาใจใสแ ละชว ยเหลอื ผเู รียนไดอ ยางทั่วถึงทุก กลุม 2.10 จดั บรรยากาศสภาพแวดลอ มสง เสริมการ เรยี นรู 2.11 ส ร า ง วิ นั ย ใ น ชั้ น เ รี ย น ด ว ย ค ว า ม เ ป น กลั ยาณมติ ร 2.12จัดกิจกรรมการเรียนการสอนไดค รบถวน ตามแผน
39 รายการประเมนิ ระดบั การปฏบิ ตั ิ ขอคนพบและ 54321 ขอเสนอแนะ 3. ข้นั สรปุ 3.1 มีการทบทวนและสรุปความรูหรือทักษะ ทีส่ อนเพอื่ ใหผ ูเรยี นเขา ใจและแมนยําในสิง่ ท่ีเรียนรู มากขน้ึ โดยใหผเู รยี นชวยกนั สรปุ บทเรียน 3.2 มีวธิ ีการประเมนิ ผลการเรยี นรขู องผูเรียน อยา งหลากหลายและเหมาะสม 4. ดานบคุ ลิกภาพ 4.1 เสยี งดงั ชดั เจน 4.2 ใชภาษาถกู ตอ ง 4.3 วางตนเหมาะสมกบั ความเปนครู 4.4 ควบคมุ อารมณ 4.5 แตง กายสภุ าพ รวม เฉลีย่ ผนู เิ ทศใหข อ มลู ยอ นกลบั เพอ่ื เปนแนวทางในการพฒั นาตอ ยอดการเรยี นรู ดงั น้ี 1. จุดเดนของการสอนในคาบน้ี ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... 2. สง่ิ ทคี่ วรปรับปรุง/ พัฒนาตอยอด ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... 3. ความคดิ เหน็ ของผรู ับการนเิ ทศตอการจัดการเรยี นรขู องตน ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ลงช่ือ ........................................................ ผูร ับการนิเทศ (..................................................) ลงช่ือ ........................................................ ผนู ิเทศ (................................................) หมายเหตุ ใหโ รงเรยี นศกึ ษาสภาพและบริบทของโรงเรยี นจดั ทําเกณฑระดบั คณุ ภาพที่เหมาะสม
40 (ตวั อยา ง) แบบสงั เกตการสอน ตอนที่ 1 ขอมลู พื้นฐาน 1. ผูส อนช่อื ...........................................................นามสกุล.................................................................. 2. โรงเรยี น............................................................................................................................................ สังกดั ................................................................................................................................................ 3. วุฒกิ ารศึกษา…………………….……………………………….........................................……………….………… 4. จาํ นวนนักเรยี นทีม่ าเรยี น...................คน มนี กั เรยี นหญงิ ...................คน ชาย...................คน มนี กั เรยี นสญั ชาติไทย...................คน นักเรียนสญั ชาตอิ ืน่ ...................คน มนี ักเรยี นพเิ ศษ (เชน LD, ออทสิ ตกิ )...................คน 5. วนั ท่สี งั เกตการสอน….........เดือน..........................พ.ศ. ...............เวลา...........น. ถงึ เวลา............น. 6. เรื่องทสี่ ังเกตการสอน……………………................................………………………………ชั้น…….......…...…. เร่อื งน้ีใชเ วลาสอนทั้งหมด...................ช่ัวโมง คร้ังนเี้ ปนการสอนชว่ั โมงท.ี่ ....................................... 7. แผนผงั การจดั หอ งเรยี น
41 ตอนท่ี 2 บนั ทกึ การสังเกตสภาพการจัดกจิ กรรมการเรียนรู ใหผูสงั เกตการสอนบันทึกสภาพการจัดกิจกรรมการเรียนรูท่ีเกิดข้ึนขณะท่ีครูดําเนินการสอน ตามความเปน จรงิ ต้ังแตเ รม่ิ ตนกิจกรรมการเรยี นรู เพื่อเปนขอมลู ในการประเมินในตอนที่ 3 – 5 เวลา สภาพการจดั กจิ กรรมการเรียนรู (ประเดน็ ทจ่ี ะบันทึก นา จะมหี วั ขอดงั ตอ ไปนี้ การนําเขาสูบทเรียน การจัดกิจกรรมการ เรยี นรู เนือ้ หา บรรยากาศการเรียนรู การมอบหมายงาน การใชส่ือในการจัดการเรียนรู การวดั ผลและประเมนิ ผล สรุปองคค วามรแู ละการนําไปใชใ นชีวติ ประจําวนั อน่ื ๆ) ……………………………………………………………………………………………………………...............… ……………………………………………………………………………………………………………...............… ……………………………………………………………………………………………………………...............… ……………………………………………………………………………………………………………...............… ……………………………………………………………………………………………………………...............… ……………………………………………………………………………………………………………...............… ……………………………………………………………………………………………………………...............… ……………………………………………………………………………………………………………...............… ……………………………………………………………………………………………………………...............… ……………………………………………………………………………………………………………...............… ……………………………………………………………………………………………………………...............… ……………………………………………………………………………………………………………...............… ……………………………………………………………………………………………………………...............… ……………………………………………………………………………………………………………...............… ……………………………………………………………………………………………………………...............… ……………………………………………………………………………………………………………...............… ……………………………………………………………………………………………………………...............… ……………………………………………………………………………………………………………...............… ……………………………………………………………………………………………………………...............… ……………………………………………………………………………………………………………...............… ……………………………………………………………………………………………………………...............… ตอนท่ี 3 – 5 ใหผ สู งั เกตเลือกระดบั คะแนนท่สี อดคลองกบั พฤตกิ รรมที่ปรากฏ และระบุเหตผุ ลประกอบ โดยมเี กณฑใ นการเลือกระดบั ดงั นี้ ระดบั 0 หมายถึง พฤติกรรมไมป รากฏ ระดบั 1 หมายถึง พฤติกรรมปรากฏบา ง หรอื ปรากฏไมช ดั เจน ระดับ 2 หมายถงึ พฤติกรรมปรากฏบอย หรือปรากฏชดั เจน
42 ตอนท่ี 3 การจัดกจิ กรรมการเรยี นรู ท่ี รายการ ระดบั พฤตกิ รรม 012 1) การจดั กิจกรรมการเรยี นรู ผสู อนคาํ นึงถึงความรูพน้ื ฐานของผูเรยี น ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ 2) การจัดกิจกรรมการเรียนรู ผูเรียนไดแสดงความคิดเห็นและแลกเปล่ียน เรียนรซู ึ่งกนั และกนั ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ 3) ผูเรียนไดสํารวจตรวจสอบ (สังเกต ทดลอง สืบคน ฯลฯ) เพื่อนําไปสูองค ความรู ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ 4) ผูเรียนไดใชกระบวนการทหี่ ลากหลาย นอกเหนือจากที่ครกู ําหนดให ในการ หาคําตอบ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ 5) มีการใชสือ่ เทคโนโลยีในการจดั กจิ กรรมการเรียนรู ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ตอนที่ 4 เน้ือหา 4.1 ความรูเชิงเนอื้ หา ที่ รายการ ระดบั พฤตกิ รรม 012 6) การจัดกิจกรรมการเรียนรูสอดคลองกับแนวคิดหลัก (concept) ของเรื่อง นนั้ ๆ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ 7) ผสู อนมคี วามรู ความเขาใจในเนอ้ื หาสาระเปนอยา งดี ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................
43 ที่ รายการ ระดบั พฤตกิ รรม 012 8) ผสู อนสง เสรมิ ใหผ เู รยี นสรปุ แนวคดิ หลกั ได ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ 9) ผูสอนบรู ณาการเนื้อหาสาระท่ีสอน กับเนื้อหาสาระอ่ืนในกลุมสาระการ เรียนรเู ดยี วกันหรอื ตางกลมุ สาระ หรือกับสถานการณจรงิ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ 4.2 ความรเู ชิงกระบวนการ ที่ รายการ ระดบั พฤตกิ รรม 012 10) ผูเรยี นมกี ารคาดคะเน ตง้ั สมมติฐาน (ถา มี) และออกแบบวิธกี ารสํารวจ ตรวจสอบ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ 11) ผเู รยี นมกี ารปรึกษาหารือ คดิ วิเคราะห และตรวจสอบการทาํ งาน ในแตละขน้ั ตอนของกจิ กรรม ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ 12) ผเู รยี นนาํ เสนอขอมลู ดวยวิธกี ารทเ่ี หมาะสม เชน ภาพวาด แผนภมู ิ ตาราง แบบจําลอง การเขยี นบรรยาย ฯลฯ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ 13) ผูเรยี นมีการแปลผลจากขอ มลู หรอื หลักฐานท่มี ีอยดู วยตนเอง ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ 14) ผูเรยี นมกี ารสะทอนความคดิ เกย่ี วกบั การเรยี นรขู องตนเอง ........................................................................................................................ ........................................................................................................................
44 ท่ี รายการ ระดับพฤตกิ รรม 012 15) ผูเ รยี นใชค วามรูในการวิพากษว จิ ารณอ ยา งมเี หตผุ ล ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ตอนที่ 5 บรรยากาศในชน้ั เรยี น 5.1 ลักษณะการสื่อสาร ท่ี รายการ ระดับพฤตกิ รรม 012 16) ผูสอนใชค าํ ถามกระตุน ใหผ ูเ รยี นเกิดความคดิ ทห่ี ลากหลาย ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ 17) ผูเรยี นต้ังคาํ ถามและมขี อ สงั เกตระหวางการจัดกจิ กรรมการเรยี นรู ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ 18) ผูสอนใหค วามสาํ คญั กบั คาํ ถามและขอ สงั เกตของผเู รียน ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ 19) บรรยากาศในชน้ั เรยี น มีการยอมรบั ฟงความคิดเหน็ ระหวา งผเู รยี นดวยกัน ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ 5.2 ความสัมพนั ธร ะหวา งผเู รยี นและผูสอน ท่ี รายการ ระดบั พฤตกิ รรม 012 20) ผสู อนสงเสริมใหผ เู รยี นมีสวนรว มในการจัดกจิ กรรมการเรยี นรู ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................
45 ที่ รายการ ระดบั พฤตกิ รรม 012 21) ผูส อนมคี วามอดทนอดกล้นั ตอ พฤติกรรมตางๆ ของผเู รยี น ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ 22) ผสู อนมีบทบาทเปน ทีป่ รึกษา ชว ยสง เสรมิ ใหผ เู รยี นสามารถ สํารวจตรวจสอบไดด ขี น้ึ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ 23) ในการจดั กจิ กรรมการเรียนรู ผสู อนทาํ หนา ที่เปน ผูฟ งและยอมรับฟง ความ คดิ เห็นของผเู รยี น ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ขอ สังเกตเพม่ิ เตมิ เกยี่ วกบั บทเรยี นนี้ (ถามี) ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ผสู งั เกตการสอน.............................................……….….………….วันที…่ ….….................................................... รับทราบ/ปรบั ปรงุ /ดําเนนิ การตามคาํ แนะนาํ ....................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... ลงชอ่ื ..................................................................ผูร ับการนิเทศ (.................................................................)
46 (ตัวอยา ง) เคร่ืองมอื การนิเทศการเรียนการสอนของครู การนิเทศการเรยี นการสอนของครู........................................................โรงเรียน........................................... กลุมสาระการเรยี นร.ู .......................................ชัน้ ..............ครง้ั ท่.ี ......วนั ท่.ี ......เดอื น...............พ.ศ................ คําชแี้ จง ใหก าเคร่ืองหมาย ในชอ งอนั ดับคณุ ภาพตามความเปน จรงิ ดงั นี้ เกณฑ 5 = ดมี าก 4 = ดี 3 = ปานกลาง 2 = นอย 1 = แกไข รายการประเมนิ อันดับคณุ ภาพ หมายเหตุ 54321 1. แผนการจดั การเรียนรู ใหโ รงเรยี นศกึ ษาสภาพ 1.1 มีองคประกอบในแผนครบและเขียนได และบรบิ ทของโรงเรียน จดั ทาํ เกณฑระดบั สอดคลอ งเหมาะสม คุณภาพทเ่ี หมาะสม 1.2 สื่อสอดคลองกับสาระการเรียนรูและ กิจกรรม 1.3 ประเมินผลสอดคลองกบั ตวั ช้วี ัด 1.4 ลําดบั ข้ันตอนของกิจกรรมเหมาะสม 1.5 แผนการจดั การเรียนรูเ ปนปจจบุ นั 2. การจดั กจิ กรรมการเรียนรู 2.1 วิธกี ารนําเขาสูบทเรียน เราใจ/นําใหคิด/ อยากรอู ยากเรยี น 2.2 ครูต้งั ใจสอนและเตรยี มการสอนเปนอยา งดี 2.3 จัดกิจกรรมตามลาํ ดบั ในแผนการจัดการเรยี นรู 2.4 ใชเ ทคนิคการสอนเหมาะสมกับสาระการ เรยี นรูแ ละกิจกรรม และมีการสอดแทรกคุณธรรม 2.5 ครแู ละนักเรียนใชส อ่ื รวมกนั 2.6 มีการซักถามและสนทนาซ่ึงกันและกัน ระหวางครแู ละนกั เรยี น 2.7 ใหความเอาใจใสนักเรยี นอยางทว่ั ถงึ 2.8 ครเู สรมิ แรงไดด แี ละเหมาะสม 2.9 บรรยากาศการเรยี นอบอุนเปนกันเอง 2.10 นักเรียนกลา แสดงออกไมเ ครียด 2.11 นักเรียนมีพฤติกรรมเปนประชาธิปไตย เชน รจู ักหนา ท่ี ยอมรับฟง ความคิดเห็นของผูอ่ืน เปนผูน าํ ผตู ามที่ดี 2.12 นักเรียนมคี วามกระตือรอื รนทํางานอยาง ต้ังใจและเรยี บรอ ย
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133