Bu kitabın her hakkı saklıdır ve AYDIN YAYINLARI’na aittir. 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre kitabın düzeni, metni, soru ve şekilleri kısmen de olsa hiçbir şekilde alınıp yayımlana- maz, fotokopi ya da başka bir teknikle çoğaltılamaz. Yayın Sorumlusu : Ali DİNÇSÖNMEZ Yazarlar : Ali DİNÇSÖNMEZ – Özlem KÖKER – Selin CANDIR Dizgi – Grafik Tasarım : Aydın Yayınları Dizgi Birimi ISBN No : 978-605-7710-06-2 Yayıncı Sertifika No : 16753 Basım Yeri : Ertem Basım Yayın Ltd. Şti. • 0312 640 16 23 İletişim : AYDIN YAYINLARI [email protected] Tel: 0312 418 10 02 • 0850 577 00 71 Faks: 0312 418 10 09 0533 051 86 17 aydinyayinlari aydinyayinlari * 1. MODÜL Bölüm Kapağı KARMA TEST - 2 Karma TestlerKİMYABİLİMİ Alt bölümlerin 1. Kimya biliminin tarihsel gelişim sürecine katkıda 4. l. Bir kaynak suyunun içeriğinde 10–3 g/L oranın- bulunan bazı bilim insanları ile bu insanların yaptı- da arsenik saptanmıştır. ğı katkılar eşleştirilmiştir. II. 12 gram karbon (C) yakıldığında 94 kkal ısı açı- Buna göre, hangi eşleştirme yanlıştır? ğa çıkmaktadır. Bilim insanı / Simyacı Yaptığı Katkı III. Olay yeri inceleme ekipleri duvarda silinmiş kan Modülün sonunda A) Cabir bin Hayyan Zaç yağını keşfetti. lekesi tespit etmişlerdir. tüm alt bölümleri içeren karma testler B) Er - Razi Karıncaları damıta- IV. Yeni karbon bileşikleri sentezleyip bunların kul- rak formik asit elde lanım alanlarını araştırmışlardır. KİMYA BİLİMİ - ATOM VE YAPISI - PERİYODİK SİSTEM başlıklarını içerir. etti. KİMYA BİLİMİ Yukarıda verilen durumlar aşağıda verilen kim- ➤ SIMYADAN KIMYAYA • 4 C) Empedokles Evrenin ateş, su, top- ya alt dallarından ilgili olanlarla eşleştirildiğin- rak ve havadan oluş- de hangi kimya dalına ait çalışmaya yer veril- tuğunu iddia etti. memiştir? ➤ KIMYA DISIPLINLERI VE KIMYACILARIN UĞRAŞ ALANLARI • 11 A) Fizikokimya B) Analitik kimya C) Adli kimya D) Anorganik kimya D) A. Lavoisier Katlı oranlar kanunu- ➤ KIMYANIN SEMBOLIK DILI • 19 nu buldu. E) Organik kimya ➤ KIMYA UYGULAMALARINDA IŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLIĞI • 24 ➤ KARMA TESTLER • 33 E) R. Boyle Elementin modern yer alır. tanımını yaptı. ➤ YAZILI SORULARI • 38 ➤ YENI NESIL SORULAR • 40 www.aydinyayinlari.com.tr Sınıf İçi İşleyiş 5. Amonyak ile ilgili; ATOMUN YAPISI 2. I. Saf ve homojendir. ➤ ATOMUN9.TSEINMIFEL TAN1E. CMIOKDLEÜRLI • K4İM2YA BİLİMİ ➤ ATOM TÜRLERI • 50 II. Yapısında 4 tür atom içerir. ➤ ATOM MODELLERININ TARIHSEL GELIŞIMI • 54 SİMYADAN KİMYAYA III. Formülü NH3 şeklindedir. ➤ KARMA TESTL•İlEişRKkiimli•yKana6ızn1abnilıimm loalmr a sürecini açkılar. I. Parfüm II. Naylon III. Mürekkep ifadelerinden hangileri doğrudur? Yazılı Soruları ➤ YAZILI SORULAR–I S•imy6a9ile kimya bilimi arasındaki farkları ayırt eder. Bu bölümdeki örnek yapımı üretimi yapımı A) I, II ve III B) II ve III C) I ve III Okul yazılı sınavlarında YAZILI SORULARIYukarıda verilenlerden hangileri simya döne- çıkabilecek soruları içerir. ➤ YENI NESIL SOR–ULKAimRya•bilim7i1ne katkı sağlayan uygarlıkların kimya bilimine katkılarını tanır. D) Yalnız II E) Yalnız I KİMYA HER YERDE PERİYODİK CETVEL – Simyadan kimya bilimine geçişte çalışmalar yapan, bu sürece katkılar sağlayan bilim insanlarının çalışmalarına örnekler minde gerçekleşmiştir? verir. 1. Aşağıdaki cümlelerde bulunan boşlukları listedeki uygun kelimelerle doldurunuz. A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II ➤ PERIYODIK CEaT.VSEiLmINyaTANReIHdiÇrE?SI • 74 (zeytin, UHT, emülgatör, oyuncak, deterjan, şampuan, polistiren, hijyen, doymuş, ayçiçek) ÖRNEK 1 soruların çözümlerine MODERN PERIYODIK CETVEL •insa7n4lar akıllı tahta uygulamasından D) I ve III E) II ve III ➤ Eski çağlarda ulaşabilirsiniz. hayatta kalmak, ihtiyaçlarını Simyacıları araştırma yapmaya yönelten uğraşlar, 1. Temizlik maddeleri sabun6v.e ………de…te…rja…n …… diye ikiye ayrılabilir. ● Simyacılar damıtma işlemlerinde .................. ➤ KATMAN ELEKgTiRdeOrNmeDkI,ZyIaLşIMamI IkLoEşPulElaRrıInYıOiyDilIeKştirmek için çevrelerin- I. Değersiz madenleri altına çevirme 2. ……Ş…am…pu…an…… aşırı kullanımda skauçlldaönkmüılşmlaersdiınr.e neden olabilir. CETVELDE YERdeBkUi mLMadAde•leri7a5nlama ve amaçları doğrultusunda kul- II. Ölümsüzlük iksirini keşfetme III. Hastalıkları tedavi etme 3. Çamaşır suyu, ………hi…jye…n ……●amSaiçmlıykaucllıalanrıılnandibğierrmaaddı d.e..d..i.r............. tir. ➤ ELEMENTLERIlNanSmINa IaFrLayAıNşıDiçIRinIdLeMoAlmSIuş•lard7ır9. verilenlerden hangileri sayılabilir? 3. Ağır metallerle ilgili; ● Kitab El Şifa adlı eseri .................. yazmıştır. ➤ PERIYODIK ÖZELLIKLERIN DEĞIŞIMI • 82 I. İnsan vücudunda birike4r.ek toPkosliiketeiltekni …ya…pao…rylua…nr.c…ak… yapımın●da Akurilslaton’ıylıar.göre ateş elementi .................. ve ku- ➤ KARMA TESETsLkEi çRağ•in9sa9nları; II. Cıva (Hg), Kurşun (Pb)5,.KromYa(Clıtrı)mvemNalizkeeml (eNsi)i olan ………po…list…irreu…nd…ur.… hafif bir malzemedir. ağır metallerdendir. ➤ YAZILI SORULABRaI rı•nm1a0v7e korunma için metalleri işleyerek ev A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II III. Tümünün radyoaktif et6ki.leri bYulauğnluı rv.e sulu kısımları bir aradYlaeurtuektaaranışdmaağavıddedareilleevnreerai…lçeeın…kmlüa…ulmgy…agatöud…rna…bifodaşednebilrıe.rar kyılaaznılyıresra- ➤ YENI NESIL SORalUeLtleArRi ya•ptıl1a0r.9 D) II ve III E) I, II ve III verilenlerden hangileri y7a.nlıştı…r?……UH…T … işlemi yaklaşık 140h°aCndgei s1e-ç2esnaenkiyaeçıskütraeyklaelıyra?pılır. Süslenme ve boyamada göz taşı, şap ve sülügen B) Yalnız 8II. KaCt)ı Yyaağlnlaızr …III…d…oy…mu…ş … yağ içAe)riİrblenr-. i Sina B) Sıcak C) İbn-i Rüşt gibi maddeler kullandılar. Simyacıların öncelikli uğraş alanları altın elde etme A) Yalnız I Yiyecekleri uzun süre saklamak için sofra tuzunu ve ölümsüzlük iksirini keşfetme olmakla birlikte son- (NaCl) ve kükürt buharını kullandılar. raları hastalıkları tedavi etmeye de çalışmışlardır. D) I ve II 9. E) II…v…e Z…IeIyI…tin… yağının mineral ve D) İmbik E) Alşimist vitamin oranı yüksektir. Hastalıkların tedavisinde bitkileri kullandılar. Cevap: E Alt Bölüm Testleri 1. D 2. D 103.. C ……A…yçi…çe…k yağı rafin3e4edilmeden kullanıla4m. Daz. 5. C 6. C TEST - 2Giyinmede hayvan deri ve kürklerini kullandılar. KİMYA BİLİMİ 2. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanlara (D), yanlış olanlara (Y) yazınız. Kap, çanak ve çömlek yapımında kili kullandılar. 1. (...D....) Sabunlar polar ve apolar kısımlar içerir. 1. ( ) İlk laboratuvarı kuran kişi Cabir bin Hayyandır. 4. I. Au (Altın) ( ) A. Lavoisier deneyler sonucunda kütlenin koru- II. HNO3 (Nitrik Asit) 2. (...D....) Sıvı sabunlar katı sabunlardan daha hijyeniktir. numu kanununu bulmuştur. III. Ag (Gümüş) 3. (...Y....) Bitkisel yağların hepsi sıvıdır. ( ) Aristo’ya göre soğuk ve ıslak özefSelliilmğseeyfaecstıaalahşriıpdaodkınuınvdeurğduiklneerYisbnuiekrlaetarrşiıdaı aaltrınavameçırşeillaveirnrdelıner.rden hangileri simya döne- olan element havadır. minde kullanılmış maddeler arasında yer alır? Her alt bölümün sonunda o bölümle ilgili 4. (...Y....) Gıdalardaki koruyucu maddeler raf ömrünün kısalmasına neden olur. Yeni Nesil Sorular ( ) İbn-i Sina formik asiti keşfetmiştir. testler yer alır. Modülün genelinde yorum Yukarıdaki açıklamaların doğru (D) / yanlış (Y) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II YENİ NESİL SORULAR5. (...Y....) Kalıcı dövme boyası deri altındaki dokuları besler ve güçlendirir. yapma, analiz etme vb. olarak sıralanması hangi seçenekUteyadorğı!ru ve- becerileri ölçen kurgulu D) II ve III E) I, II ve III KİMYA BİLİMİ sorulara yer verilmiştir. Ayrıca modül sonunda rilmiştir? Simya; felsefe, tıp, astroloji, kimya, fizik, biyo- 3. Aşağıdaki verilen özelliklerinden sabunlara ait olanlara (S), deterjanlara ait olanlara (D), her ikisine ait or- tamamı yeni nesil sorulardan oluşan testler bulunur. A) D, Y, D, Y B) D, D, Y, Y C) D, D, lmDoja,i,Yladrinb,aerkınodnıorımr.i, metalurji gibi alanlarda çalış- tak özelliklere (O1).harfi yazınız. 2. Elementlerin Bileşiklerin Özellikleri Özellikleri D) Y, D, Y, Y E) Y, Y, Y, D 1. (...O....) Hidrofob ve hidrofil uç içerme İnsanoğlunun merak, ihtiyaç ve hayalleri 2. (...D....) Sert sularda iyi temizlik yapabilme XY Z simyayı ortaya çıkarmıştır. 3. (...D....) Petrol türevi olma NOT 4. (...S....) Yağların sodyum veya potasyum ile tepkimesinden elde edilme Değersiz metalleri karıştırarak altın elde etme, son- Simyacılar çok önemli formüllerin peşinde ol- 5. (...S....) Çevreye zarar vermeme Yukarıda elementlerin özellikleri X ve Y ile, bileşik- suz bir hayata ulaştıran bir su (ab-ı hayat) bulma gibi duklarını düşün5d.ükleArşinadğeıdnaçkai lışgmöarslaerlılneırdgeiz- verilenlerden hangisi 6. (...O....) Temizlik maddesi olma lerin özellikleri Y ve Z ile sembolleştirilmiştir. amaçlarla yapılan çalışmalara simya veya alşimi denir. li tutarlardı. İnsanlarsismimyayadcöılnaerımn ionldaeğaynaüpsıltmü ış olamaz? 7. (...S....) Doğal olma Simya ile uğraşanlara si2m.yacI.ı yaEmdapeadlşoikmleisst adı verilir. özelliklere sahip olduAk)larını düşünürlerdi. B) Buna göre, element ve bileşiklere ait aşağıdaki özelliklerin temsil ettiği X, Y ve Z sembollerin- II. Cabir bin Hayyan den hangisinde yanlışlık yapılmıştır? III. Aristo 4 1. E Deterjan 8. (...O....) Yağlı kOirkleurlidtaembiazslekmete maçı yaparken düşerek başınını Hangi sembolle IV. Antonie Lavoisier Sabun D) V. Er-Razi çarpan 9. sınıf öğrencisi Ahmet hastanede yuka- ________Ö__z_e_lli_k________ _g_ö_s_t_e_ri_le_b_il_ir_?_ C) rıdaki görseli gördükten sonra ailesine bu işaretin Yukarıda verilenlerden hangisinin çalışmaları anlamını okulda öğrendiğini söylemiş ve röntgen A) Saf ve homejendir. Y sadece sınama - yanılmaya dayalı ve rastlantı- sal özellikler taşımaz? 1. 1. deterjan 2. şampuan 3. hoidjyaesnın4a. goyirumnecakkis5t.empoelimstiişretinr. 2. 1. D 2. D 3. Y 4. Y 5. Y 6. emülgatör 7. UHT 8. doymuş 9. zeytin 10. ayçiçek 38 3. 1. O 2. D 3. D 4. S 5. S 6. O 7.BS) 8. OSembollerle gösterilir X Ahmet'in görselle ilgili; Bakır kap Seramik vazo A) I B) II C) III D) IV E) V E) C) Sabit basınç altında belirli I. Bu odada radyasyon tehlikesi var. erime ve kaynama nokta- Y ları bulunur. Z II. Radyoaktif ışınlar yayılabilir ve bu ışınlar gözle görülmez. D) İki veya daha fazla çeşit atom içerir. III. Bu ışınlar canlı dokulara kalıcı hasar verebilen kanserojen etkiye sahip ışınlardır. E) Kimyasal yöntemlerle da- İmbik söylediği ifadelerden hangileri doğrudur? ha basit maddelere ayrış- X 3. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II tırılabilirler. D) II ve III E) I, II ve III X $ elementlere Z $ bileşiklere I. Cam II. Barut III. Pil Bu işaret radyasyon tehlikesi bulunan alanlarda kulla- Y $ hem element hem de bileşiklere ait özellikleri nılır (I. öncül doğru). Işınları gözle görülmez (II. öncül gösterir. Yukarıda verilenlerden hangileri simyadan kim- 6. Aşağıda verilen kimyasal maddelerden hangisi- doğru). Radyoaktif ışınlar canlı dokulara kalıcı zarar yaya aktarılan maddeler arasında yer alır? ni bir alşimist kullanmamıştır? verir ve kanserojen özelliğe sahiptir (III. öncül doğru) Kimyasal yöntemle daha basit maddelere (elementle- rine) ayrıştırılabilme bileşiklere ait (Z) özelliklerdendir. Cevap: E Cevap: E A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II A) Zaç yağı B) Uranyum C) Cıva D) II ve III E) I ve III D) Bakır E) Kireç 1. B 2. D 3. C 10 4. E 5. B 6. B 1. E 38 2. E Kitaptaki örnek soruların PDF çözümlerine www.aydinyayinları.com.tr adresinden ulaşabilirsiniz.
1. MODÜL KİMYA BİLİMİ - ATOM VE YAPISI - PERİYODİK SİSTEM KİMYA BİLİMİ ➤ SIMYADAN KIMYAYA • 4 ➤ KIMYA DISIPLINLERI VE KIMYACILARIN UĞRAŞ ALANLARI • 11 ➤ KIMYANIN SEMBOLIK DILI • 19 ➤ KIMYA UYGULAMALARINDA IŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞI • 24 ➤ KARMA TESTLER • 33 ➤ YAZILI SORULARI • 38 ➤ YENI NESIL SORULAR • 40 ATOMUN YAPISI ➤ ATOMUN TEMEL TANECIKLERI • 42 ➤ ATOM TÜRLERI • 50 ➤ ATOM MODELLERININ TARIHSEL GELIŞIMI • 54 ➤ KARMA TESTLER • 61 ➤ YAZILI SORULARI • 69 ➤ YENI NESIL SORULAR • 71 PERİYODİK CETVEL ➤ PERIYODIK CETVELIN TARIHÇESI • 74 ➤ MODERN PERIYODIK CETVEL • 74 ➤ KATMAN ELEKTRON DIZILIMI ILE PERIYODIK CETVELDE YER BULMA • 75 ➤ ELEMENTLERIN SINIFLANDIRILMASI • 79 ➤ PERIYODIK ÖZELLIKLERIN DEĞIŞIMI • 82 ➤ KARMA TESTLER • 99 ➤ YAZILI SORULARI • 107 ➤ YENI NESIL SORULAR • 109
KİMYA BİLİMİ ➤ SIMYADAN KIMYAYA ➤ KIMYA DISIPLINLERI VE KIMYACILARIN UĞRAŞ ALANLARI ➤ KIMYANIN SEMBOLIK DILI ➤ KIMYA UYGULAMALARINDA IŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞI ➤ KARMA TESTLER ➤ YAZILI SORULARI ➤ YENI NESIL SORULAR
9. SINIF 1. MODÜL KİMYA BİLİMİ www.aydinyayinlari.com.tr SİMYADAN KİMYAYA İlişkili Kazanımlar • Kimyanın bilim olma sürecini açkılar. – Simya ile kimya bilimi arasındaki farkları ayırt eder. – Kimya bilimine katkı sağlayan uygarlıkların kimya bilimine katkılarını tanır. – Simyadan kimya bilimine geçişte çalışmalar yapan, bu sürece katkılar sağlayan bilim insanlarının çalışmalarına örnekler verir. a. Simya Nedir? ÖRNEK 1 Eski çağlarda insanlar hayatta kalmak, ihtiyaçlarını Simyacıları araştırma yapmaya yönelten uğraşlar, gidermek, yaşam koşullarını iyileştirmek için çevrelerin- deki maddeleri anlama ve amaçları doğrultusunda kul- I. Değersiz madenleri altına çevirme lanma arayışı içinde olmuşlardır. II. Ölümsüzlük iksirini keşfetme III. Hastalıkları tedavi etme Eski çağ insanları; verilenlerden hangileri sayılabilir? Barınma ve korunma için metalleri işleyerek ev aletleri yaptılar. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Süslenme ve boyamada göz taşı, şap ve sülügen D) II ve III E) I, II ve III gibi maddeler kullandılar. Simyacıların öncelikli uğraş alanları altın elde etme Yiyecekleri uzun süre saklamak için sofra tuzunu ve ölümsüzlük iksirini keşfetme olmakla birlikte son- (NaCl) ve kükürt buharını kullandılar. raları hastalıkları tedavi etmeye de çalışmışlardır. Hastalıkların tedavisinde bitkileri kullandılar. Cevap: E Giyinmede hayvan deri ve kürklerini kullandılar. Kap, çanak ve çömlek yapımında kili kullandılar. Simyacılar dokunduğu nesneleri altına çeviren felsefe taşı adını verdikleri bir taşı aramışlardır. İnsanoğlunun merak, ihtiyaç ve hayalleri Uyarı! simyayı ortaya çıkarmıştır. Simya; felsefe, tıp, astroloji, kimya, fizik, biyo- Değersiz metalleri karıştırarak altın elde etme, son- loji, din, ekonomi, metalurji gibi alanlarda çalış- suz bir hayata ulaştıran bir su (ab-ı hayat) bulma gibi malar barındırır. amaçlarla yapılan çalışmalara simya veya alşimi denir. Simya ile uğraşanlara simyacı ya da alşimist adı verilir. NOT Simyacılar çok önemli formüllerin peşinde ol- duklarını düşündüklerinden çalışmalarını giz- li tutarlardı. İnsanlar simyacıların olağanüstü özelliklere sahip olduklarını düşünürlerdi. 4 1. E
www.aydinyayinlari.com.tr KİMYA BİLİMİ 1. MODÜL 9. SINIF b. Eski Çağlarda Keşfedilen Maddeler ◆ Alaşımlar ◆ Kağıt ◆ Kil ◆ Kireç ◆ Boyar maddeler ◆ Alkol ◆ Birçok metal ◆ Kükürt ◆ Esans ◆ Mürekkep ◆ Barut ◆ Cam H2SO4 HCl Sülfürik asit Hidroklorik asit (Zaç yağı) (Tuz ruhu) Simyacılar bitkileri çeşitli amaçlar için kullandılar. Altın (Au) CH3COOH ÖRNEK 3 Gümüş (Ag) Asetik asit (Sirke ruhu) Cıva (Hg) CuSO4 HNO3 I. Metalleri saflaştırma Bakır (II) Sülfat Nitrik asit II. Bitkilerden ilaç yapma (Kezzap) III. Felsefe taşını bulma (Göz taşı) IV. İhtiyaçlarına uygun malzemeler yapma V. Damıtma, kavurma, özütleme gibi ayrıştırma tek- Simyacıların Keşfettiği Maddeler niklerini kullanma Simyacılar günümüz kimyasında kullanılan bazı deney araçlarının ilk ve benzer örneklerini keşfedip kul- Yukarıda simyacıların bazı arayışları verilmiştir. Bu- lanmışlardır. Bunlar: na göre, bunlardan hangisi günümüz kimyasının uğraş alanları arasında yer almaz? Fırın (ısıtmada) İmbik (damıtmada) A) I B) II C) III D) IV E) V Potalar (eritmede) Saklama kapları III numaralı öncülde yer alan arayış kimya biliminin Deney tüpü çalışmaları arasında bulunmaz Cevap: C ÖRNEK 2 Antik Çağ insanları; Simyacıların Kullandığı Bazı Yöntemler I. Boyar maddeler Kavurma Yumuşatma II. Hayvan deri ve kürkleri Damıtma Kristallendirme III. Çeşitli tuzlar Özütleme Süzme verilenlerden hangilerini kullanmışlardır? A) Yalnız II B) Yalnız III C) II ve III D) I ve II E) I, II ve III Antik çağ insanları yiyeceklerini uzun süre sak- Öğütme Çözme lamak için tuzu, giyinmek için hayvan deri ve kürkleri- Sırlama Mayalama ni süsleme için boyar maddeleri kullandılar. Cevap: E 2. E 5 3. C
9. SINIF 1. MODÜL KİMYA BİLİMİ www.aydinyayinlari.com.tr Bir simyacıya ait ilkel damıtma düzeneği (İMBİK) ÖRNEK 5 Kimya bir bilim dalı iken; Simya bir bilim dalı değil- ●● Sebze ve meyve kurularını ağartma dir. Bunun nedenleri; ●● Boyamada ve hastalıkların tedavisi ●● Çanak çömlek yapımı Simyanın teorik temelleri yoktur. ●● Kılıç, zırh gibi araç gereç yapımı Simya gözlem ve deneylerle sistematik bir şekil- Aşağıda simya döneminde keşfedilen bazı maddeler de test edilemediğinden sistematik bir bilgi birikimi verilmiştir. içermemektedir. Buna göre bu maddelerden hangisi yukarıda veri- Deneme (sınama) - yanılmaya dayalı çalışmalar len amaçlardan biri için kullanılmamıştır? yapılmıştır. Simyacılar ölçmeye dayalı çalışmamışlardır. A) Alaşımlar Simyacıların arayışları bilimsel değil, ruhsaldır. B) Göz taşı C) Kükürt buharı ÖRNEK 4 D) Esans E) Kil I. Süzme, özütleme, damıtma gibi yöntemlerin kulla- nılması Simyacılar kılıç zırh gibi araç gereç yapımın- da alaşımlar, boyama ve hastalık tedavisinde göz ta- II. Teorik temellerinin bulunması şı, meyve kurularını ağartmada kükürt buharı, çanak III. Sayısal verilere dayalı sistematik bilgi birikimi içer- çömlek yapımında kil kullandılar. mesi Cevap: D Yukarıda verilenlerden hangileri simya ile kimya arasındaki farklar arasında sayılamaz? ÖRNEK 6 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Kimya biliminin gelişim sürecine İslam, Mezopotamya, Çin, Hint, Yunan ve Orta Asya uygarlıkları katkı sağla- D) II ve III E) I ve III mıştır. Bu katkılar sonucunda ortaya çıkan aşağıdaki ge- Süzme, özütleme, damıtma gibi fiziksel ayırma lişmelerden hangisi kimya biliminin başlangıcı ola- yöntemleri ilk kez simya döneminde kullanmış günü- rak düşünülemez? müz kimyasında da kullanılmaktadır. A) Sistematik bir sıra ile yapılan deneyler Cevap: A B) Terazi kullanımının yaygınlaşması C) Deneylerdeki sayısal sonuçların yorumlanması D) Ab-ı hayat suyunun arayışı E) Teorilerin deneylerle test edilmesi Ab-ı hayat suyunun diğer bir ifade ile ölümsüz- lüğün arayışı simya dönemi içinde olmuş ve bilimsel yöntemlerden uzak olduğu için kimya biliminin baş- langıcı olarak düşünülemez. Cevap: D 4. A 6 5. D 6. D
www.aydinyayinlari.com.tr KİMYA BİLİMİ 1. MODÜL 9. SINIF c. Kimya Bilimine Katkı Sağlayan İnsanlar Empedokles Dört temel element olduğu- nu savunmuştur. Toprak, su, hava ve ateş. E mpedokles’e göre tüm maddeler bu dört temel ele- mentin çeşitli oranlarda bir- leşmesiyle oluşmuştur. Empedokles Democritos Aristo’ya göre dört temel element A tomik düşüncenin öncüsü olan Yunan filozofudur. ateş, su, toprak ve havadır. Maddeler atom denilen çok ATEŞ küçük ve bölünemez parça- cıklardan oluştuğunu savun- SICAK KURU muştur. Katıları oluşturan atomlar HAVA TOPRAK çentikli olduğundan birbirine Democritos tutunduğunu, sıvıları oluştu- ISLAK SOĞUK ran atomların ise pürüzsüz olduğundan birbiri üstünden SU kaydığını düşünmüştür. Aristoya göre; Aristo ◆ Ateş : sıcak ve kuru ◆ Su : soğuk ve ıslak Ateş, su, toprak ve hava ◆ Hava : sıcak ve ıslak olarak ifade edilen dört te- ◆ Toprak : soğuk ve kuru mel elementle ilgili önceki özelliklerine sahiptir. düşünceleri daha da geliş- tirmiştir. Aristo İbn-i Sina İbn-i Sina Aristo her bir elementin ıs- Kitab - el Şifa adlı eseri lak/kuru ve sıcak/soğuk gi- yazmıştır. bi iki özelliğinin bulunduğu- nu öne sürmüştür. Metallerin başka metallere dönüşemeyeceğini ifade et- Uyarı! miştir. Aristo katıları toprak, sıvıları su ve gazları hava Sınıflandırma yapmıştır. elementi olarak sınıflamıştır. 7
9. SINIF 1. MODÜL KİMYA BİLİMİ www.aydinyayinlari.com.tr Cabir Bin Hayyan Antoine Lavoisier Bugün kullanılan deney araç Kalay elementi ile ve gereçlerinin ilk ve benzer ör- yaptığı deneyler neklerini bulmuştur. sonucunda kütle- nin korunumu ka- İlk laboratuvarı kurmuştur. nununu bulmuştur. Cabir Bin Hayyan Bazı önemli asitleri H2SO4, Oksijenin havada HNO3 ve HCI'yi buldu. Kral su- bulunan ve yan- yunu elde etmiştir. maya neden olan bir gaz olduğunu Sülfürik asiti (H2SO4 / zaç yağı) keşfetmiştir. ifade etmiştir. Nitrik asiti (HNO3 / kezzap) keşfetmiştir. Hidroklorik asiti (HCl /tuz ruhu) elde etmiştir. Antonie Lavoisier Kimyanın babası olarak bilinir. uyarı Ebubekir Er-Razi Ebubekir Er-Razi Simyadan kimyaya geçişte; R. Boyle’nin yapmış olduğu modern element Karıncaları damıtarak formik tanımı, asit elde etmiştir. Lavoisier’in kütlenin korunumu kanununu de- neysel olarak test etmesi etkili olmuştur. Gliserini keşfetmiştir. Alkolü antiseptik olarak tıpta Bu nedenle R. Boyle ve A. Lavoisier modern kimyanın öncüleri olarak bilinirler. kullanmıştır. Fırın, kroze gibi laboratuvar ÖRNEK 7 gereçlerini geliştirmiştir. ●● R . Boyle’ye göre bilinen hiçbir yöntemle kendinden daha basit maddelere ayrıştırılmayan saf madde- uyarı lere element denir. İbn-i Sina, Ebubekir Er-Razi ve İbn-i Rüşd ●● R. Boyle nin Kuşkucu Kimyager adlı bir eseri bu- İslam dünyasının önemli simyacılarındandır. lunmaktadır. Robert Boyle ●● Ebubekir Er-Razi karıncaları damıtarak formik asit elde etti. En ünlü eseri \"Kuşkucu Kimyager\" adlı kitabıdır. ●● A. Lavoisier modern kimyanın babası olarak bilinir. Gazın basıncı ve hacmi Yukarıdaki açıklamalarda boş bırakılan kısımlara aşağıdaki kelimelerden uygun olanları yazıldığında arasındaki ilişkiyi vakum hangi kelime açıkta kalır? pompası yardımı ile belirle- A) Element B) Dalton yerek Boyle Yasası adıyla C) R. Boyle D) Formik asit bilinen yasayı ortaya çıkar- E) A. Lavoisier mıştır. Robert Boyle Boş bırakılan kısımlara sırası ile element, R. Boyle, Bilinen hiçbir yöntemle formik asit ve A. Lavoisier ifadeleri yazılmalıdır. kendinden daha basit maddelere ayrıştırılamayan Cevap: B saf maddeleri element olarak tanımlamıştır. Kimyasal bileşiklerle karışımlar arasındaki farkı ifa- de etmiştir. 8 7. B
KİMYA BİLİMİ TEST - 1 1. Simya ile ilgili; 4. I II I. Eski Mısır’da başladığı düşünülmektedir. Boyar madde eldesi Metallerin işlenmesi II. Bulunan maddeler ve yöntemler ile kimya bili- minin gelişimine imkân sağlanmıştır. III. Simyacılar çalışmalarını diğer insanlarla pay- laşmışlardır. açıklamalardan hangileri yanlıştır? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I ve III Ölümsüzlük iksiri arayışı Esans üretimi III IV 2. Aşağıda simya dönemi ile ilgili bazı açıklamalar Laboratuvar malzemesi geliştirilmesi doğru ya da yanlış olarak işaretlenmiştir. V Buna göre, hangi işaretlemede hata yapılmış- Yukarıdaki kavram haritasında simya dönemindeki tır? bazı uğraş alanları verilmiştir. Simya dönemine ait özellik Doğru Yanlış Buna göre bu alanlardan hangisinde günümüz kimyasına ait çalışma bulunmaz? A) Deneme yanılma yöntemi kulla- nılmıştır. ✓ A) I B) II C) III D) IV E) V B) Sistematik bilgi birikimi içerir. ✓ C) Ateş, su, hava, toprak şeklinde ✓ 5. Aşağıdakilerden hangisi simya döneminde ya- element sınıflandırması yapıl- ✓ mıştır. pılmamıştır? D) Nitrik asit, sülfürik asit gibi bazı ✓ A) Kilden çanak – çömlek yapımı kimyasalları elde etmişlerdir. B) Bileşiklerin elementlerine ayrıştırılması C) Kükürt buharının meyve kurularının ağartılma- E) Bazı metalleri işleyerek altına çevirmişlerdir. sında kullanımı D) Ölülerin kimyasal karışımlarla mumyalanması E) Mayalama yöntemi ile şarap yapımı 3. I. Tesadüfi ve deneme - yanılmaya dayalı olması 6. I. Damıtma II. Ölçmeye dayalı olması II. Diyaliz III. Bir bilim dalı olması III. Özütleme Yukarıda verilenlerden hangileri simyayı kim- Yukarıda verilen yöntemlerden hangileri simya yadan ayıran özellikler arasında gösterilebilir? ve kimya dönemlerinin her ikisinde de kullanıl- mıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I ve III D) I ve III E) I, II ve III 1. B 2. C 3. A 9 4. D 5. B 6. D
TEST - 2 KİMYA BİLİMİ 1. ( ) İlk laboratuvarı kuran kişi Cabir bin Hayyandır. 4. I. Au (Altın) ( ) A. Lavoisier deneyler sonucunda kütlenin koru- II. HNO3 (Nitrik Asit) numu kanununu bulmuştur. III. Ag (Gümüş) ( ) Aristo’ya göre soğuk ve ıslak özelliğe sahip Yukarıda verilenlerden hangileri simya döne- olan element havadır. minde kullanılmış maddeler arasında yer alır? ( ) İbn-i Sina formik asiti keşfetmiştir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Yukarıdaki açıklamaların doğru (D) / yanlış (Y) D) II ve III E) I, II ve III olarak sıralanması hangi seçenekte doğru ve- rilmiştir? A) D, Y, D, Y B) D, D, Y, Y C) D, D, D, Y D) Y, D, Y, Y E) Y, Y, Y, D 2. I. Empedokles 5. Aşağıdaki görsellerde verilenlerden hangisi simya döneminde yapılmış olamaz? A) B) II. Cabir bin Hayyan III. Aristo IV. Antonie Lavoisier Sabun Deterjan V. Er-Razi C) D) Yukarıda verilenlerden hangisinin çalışmaları Bakır kap Seramik vazo sadece sınama - yanılmaya dayalı ve rastlantı- E) sal özellikler taşımaz? A) I B) II C) III D) IV E) V İmbik 3. I. Cam II. Barut III. Pil Yukarıda verilenlerden hangileri simyadan kim- 6. Aşağıda verilen kimyasal maddelerden hangisi- yaya aktarılan maddeler arasında yer alır? ni bir alşimist kullanmamıştır? A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II A) Zaç yağı B) Uranyum C) Cıva D) II ve III E) I ve III D) Bakır E) Kireç 1. B 2. D 3. C 10 4. E 5. B 6. B
www.aydinyayinlari.com.tr KİMYA BİLİMİ 1. MODÜL 9. SINIF KİMYA DİSİPLİNLERİ VE KİMYACILARIN UĞRAŞ ALANLARI İlişkili Kazanımlar • Kimya disiplinlerinden analitik kimya, biyokimya, organik kimya, anorganik kimya, fizikokimya, polimer kimyası ve endüstri- yel kimya tanıtılır. • Kimya ile ilaç, gübre, petrokimya, arıtım, boya, tekstil gibi alanları ilişkilendirir. • Kimya ile ilgili mesleklerden kimya mühendisliği, metalurji mühendisliği, eczacı, kimyager ve kimya öğretmenliklerini tanır. a. Kimya Ne İşe Yarar? b. Kimya Disiplinleri Analitik Kimya: Belirli bir maddenin kimyasal bi- Kimya: Maddenin yapısını, özelliklerini, birbirleri arasındaki etkileşim ve dönüşümleri neden - sonuç iliş- leşimini nitel (kalitatif analiz) ve nicel (kantitatif analiz) kisi içinde inceleyen bilim dalıdır. yönden inceleyen kimya dalıdır. Kütlesi, hacmi ve eylemsizliği olan her şeye madde Örneğin; sudaki kirliliği belirleme, kalite kontrolü, denir. gıdalardaki zararlı kimyasalların tayininde analitik kim- yadan yararlanılır. Bileşimi belirli olan maddelere kimyasal madde denir. Analitik kimya bir maddede hangi kimyasallardan Hayatımızın her aşamasında yer alan sonu ol- ne kadar bulunduğunu araştırır. mayan bir araştırma alanı bulu nan kimyanın uğraş alanları ve kimyasal maddelere; Biyokimya: Canlıların yapısında bulunan kimyasal maddeler ve kimyasal süreçleri inceleyen kimya disiplinidir. Temizlik maddeler: sabun, deterjan, çamaşır suyu Örneğin; kan, idrar analizi, metabolik faaliyetler, Yaygın malzemeler: kireç, çimento, cam, boya fermantasyon biyokimyanın incelediği konulardandır. Biyolojik sistemlerdeki kimyasal olaylar: fotosentez, Biyokimya canlı organizmalarda gerçekleşen kimyasal solunum, sindirim olayları inceler. Çevre ile ilgili kimyasallar: fabrika bacalarından çı- Organik Kimya (Karbon Kimyası): Karbon ele- kan zararlı gazlar, tarım ilaçları, egzoz gazları mentinin oluşturduğu organik bileşiklerin yapısını, özel- liklerini, fiziksel ve kimyasal etkileşimlerini inceleyen örnek olarak verilebilir. kimya dalıdır. Kimya bilimi çok geniş çalışma ve araştırma Örneğin; ilaçlar, polimerler, fosil yakıtların bileşen- alanına sahip olduğu için disiplinlere (alt çalışma lerini inceler. alanlarına) ayrılmıştır. Bunların başlıcaları; ◆ Analitik Kimya ◆ Biyokimya ◆ Organik Kimya ◆ Anorganik Kimya ◆ Fizikokimya ◆ Polimer Kimyası ◆ Endüstriyel Kimya olarak sayılabilir. ÖRNEK 8 Kimya bilimi; I. Maddelerin yapılarını ve bileşimlerini inceleme II. İnsan hayatını kolaylaştıracak yeni maddeler sen- tezleme III. Canlıların solunum,sindirim gibi temel faaliyetlerin- deki kimyasal değişimleri inceleme verilenlerden hangileri ile ilgili çalışmalar barındırır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III Tümü kimya biliminin uğraşı alanları içinde yer alan çalışmalardır. Cevap: E 8. E 11
9. SINIF 1. MODÜL KİMYA BİLİMİ www.aydinyayinlari.com.tr Anorganik Kimya: Genellikle karbon içermeyen ÖRNEK 10 (organik olmayan) maddelerin yapısını, özelliklerini ve tepkimelerini inceleyen bir kimya dalıdır. ●● Fizikokimya kimyasal tepkimelerdeki fiziksel özel- likler ile enerji - iş dönüşümlerini inceler. Örneğin; su, metaller, ametaller, yarı metaller, tuz- lar, bazlar, asitler ●● Canlı organizmalardaki kimyasal süreçleri Biyokimya dalı inceler. Tuzları anorganik kimya inceler. ●● Çalışma alanları arasında tuzlar, mineraller, metal- ÖRNEK 9 ler, ametaller ve yarı metaller gibi maddeler bulunan kimya dalı Anorganik kimya dır. Biyokimya laboratuvarında kan tahlili veren Semih’in kan şekeri 126 mg/dl olarak tespit edilmiştir. Yukarıda kimya disiplinleri ile ilgili verilen açıklama- larda boş bırakılan kısımları uygun ifadelerle dol- Buna göre bu çalışma kimyanın hangi alt dalı ile il- durunuz. gilidir? Boş bırakılan kısımlara sırası ile Fizikokimya Biyo- A) Organik Kimya B) Anorganik Kimya kimya ve Anorganik kimya yazılmalıdır. C) Analitik Kimya D) Endüstriyel Kimya Polimer Kimyası: Polimer bileşiklerin yapısını, özelliklerini, kullanım alanlarını inceleyen kimya dalıdır. Örneğin; plastikler, kauçuklar, lifler, bazı yapıştırı- cılar polimer kimyasının uğraş alanlarıdır. E) Fizikokimya Kan içinde bulunan maddenin nicel analizi analitik kimyanın çalışma alanına girmektedir. Cevap: C Fizikokimya: Kimyasal tepkimelerdeki ısı, iş ve Plastikler, polimer malzemelerdir. enerji dönüşümleri ile fiziksel etkenlerin (basınç, sıcak- lık, derişim...) kimyasal tepkimeler üzerindeki etkilerini ÖRNEK 11 inceleyen kimya dalıdır. Çalışma alanları, Örneğin; elektrokimya, spektroskopi, reaksiyon hı- zı, verim, kimyasal termodinamik fizikokimyanın çalış- • Asitler • Bazlar • Tuzlar ma alanlarıdır. • Metaller • Yarı metaller olan kimya disiplini aşağıdakilerden hangisidir? Tuz köprüsü A) Organik kimya B) Anorganik kimya C) Fizikokimya D) Petrokimya Ni(k) Cu(k) E) Polimer kimyası (suda) (suda) cam (suda) Çalışma alanlarına örnekler verilen kimya disiplini (suda) pamuğu Anorganik kimyadır. Cevap: B Bir pil düzeneği 9. C 12 10. Fizikokimya / Biyokimya / Anorganik Kimya 11. B
www.aydinyayinlari.com.tr KİMYA BİLİMİ 1. MODÜL 9. SINIF Endüstriyel Kimya (Sanayi Kimyası): Endüstri- Hastalıkların teşhis, tedavi ve önlenmesinde kulla- de kullanılan kimyasal maddelerin kolay ve ucuz yol- nılan kimyasal maddelere ilaç denir. dan üretilme yollarını, kullanım alanlarını inceleyen kim- ya dalıdır. İlaçların bulunması ve sentezlenmesi alanında ça- lışmalar yapan kimya dalı farmasötik kimyadır. Örneğin; boyalar, patlayıcılar, kimyasal gübreler gi- bi birçok madde endüstriyel kimyanın çalışma alanın- dadır. Bir üretim tesisi “İlaç üreten veya satışını yapan kişiye eczacı denir.” Tarımda verimi arttırmak için toprağa eklenen, do- ÖRNEK 12 ğal veya yapay olarak elde edilen kimyasallara güb- Kimya disiplinleri ile ilgili aşağıda verilen açıklama- re denir. Hayvansal veya bitkisel esaslı olanları or- lardan hangisi yanlıştır? ganik gübrelerdir. Amonyum nitrat veya amonyum sülfat gibi sentetik olanlarını laboratuvar ortamında A) Bir maddenin kimyasal bileşenlerinin niteliğini ve kimyacılar sentezlemiştir. niceliğini analitik kimya inceler. Gübrenin yapısında genellikle N, P,K gibi B) Çalışma konuları, lastik, plastik, doğal ve yapay elementler bulunur. kauçuklar olan kimya disiplini polimer kimyasıdır. Ham maddesi petrol olan yeni kimyasallar sentez- C) Anorganik kimya genellikle karbon içermeyen bile- leyen ve bunların kullanım alanlarını ve özelliklerini şikleri inceler. inceleyen kimya dalı petrokimyadır. D) Canlı organizmalarda gerçekleşen kimyasal süreç- Arıtım bir üründe atık olarak adlandırılan, istenme- leri biyokimya disiplini inceler. yen ve kirlilik oluşturan maddelerin fiziksel, kimyasal veya biyolojik metodlarla uzaklaştırılması işlemidir. E) Çevreyi kirleten kimyasallar ile kirliliğin önlenmesi alanında çalışan bilim dalı fizikokimyadır. Çevreyi kirleten kimyasallar ve çevre kirliliğinin ön- lenmesi konularında çalışmalar yapan kimya disipli- ni Çevre Kimyasıdır. Cevap: E Uyarı! Su arıtımı yapan tesis Sentezlenmesi işleminde kimya biliminden yarar- Bu alt dalların yanında kimya ilaç, gübre, pet- rokimya, arıtım, boya ve tekstille de yakından lanılan boyalar, yüzeyleri renklendirme ve koruma ilişkilidir. amaçlı kullanılan kimyasallardır. Hayvanlardan, bitkilerden veya sentetik olarak elde edilen ipliklerin işlenmesi ve kumaş haline getirilme- si sürecine tekstil denir. 12. E 13
9. SINIF 1. MODÜL KİMYA BİLİMİ www.aydinyayinlari.com.tr ÖRNEK 13 ÖRNEK 15 A. Boya 1. Toprağın ihtiyaç duyduğu I. Çevre kimyasının çalışma alanlarındandır. elementleri sağlayarak top- rak verimliliği arttıran kimya- II. Arıtılacak maddenin analizi yapılarak zararlı kimya- sallar. sallar belirlenir. III. Hava, su, toprak kirletici kimyasallardan temizlenir. B. Gübre 2. İstenmeyen maddelerin Yukarıda arıtım ile ilgili verilenlerden hangileri doğ- uzaklaştırılması işlemi. rudur? A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) Yalnız II C. Arıtım 3. Yüzeyleri koruma ve renklen- Çevre kimyası havayı, suyu, toprağı kirleten madde- dirme için kullanılan kimyasal lerin belirlenmesi ve bu maddelerin uzaklaştırılması maddeler. ile ilgili çalışmalar yapar. Arıtım çevre kimyasının ça- lışma alanlarındandır. D. İlaç 4. Hastalıkların teşhis, tedavi ve ön- lenmesinde kullanılan maddeler Cevap: A A, B, C ve D kutucuklarındaki kelimeleri uygun açık- c. Kimya İle İlgili Meslekler ve Çalışma Alanları lamalarla eşleştiriniz. Kimya Mühendisliği Kutucukların doğru eşleştirilmesi A $3 B $1 C $2 D $4 şeklindedir. ÖRNEK 14 ●● Doğal ya da laboratuvar ortamında üretilebilirler. ●● T oprak analizi yapılarak ihtiyaca göre toprağa Kimyasal maddeler üreten, fabrikaları amaca uy- eklendiğinde ürün verimini artırırlar. gunluk ve ekonomiklik yönüyle tasarlama, kurma, işletme ve denetleme gibi görevler üstlenen kişidir. Yukarıda özellikleri verilen kimyasal madde aşağı- dakilerden hangisidir? Kısaca kimyanın buluşlarını uygulayan, üretime ge- çiren meslek dalıdır. A) Boya B) Polimer C) Petrol Farklı endüstri dallarında üretilen kimyasalları en D) Gübre E) Kauçuk ekonomik nasıl üretiriz? sorusuna cevap arayan meslek dalıdır. Doğal veya yapay yollarla üretimi yapılan, ürün veri- mini artıran kimyasallara gübre denir. Kimya mühendisleri petrokimya, otomotiv, çimento, şeker, seramik, tekstil, ilaç, kozmetik, boya, plastik Cevap: D ve savunma sanayi gibi alanlarda çalışabilir. 13. A-3 / B-1 / C-2 / D-4 14. D 14 15. A
www.aydinyayinlari.com.tr KİMYA BİLİMİ 1. MODÜL 9. SINIF Metalurji Mühendisliği ÖRNEK 16 Maden cevherlerinden metal ve alaşımlarının el- de edilmesi ve bunların endüstrinin ihtiyaç duyduğu Ahmet Bey kimyasal madde üretecek bir fabrikada, ham madde haline getirilmesi çalışmalarını yürüten meslek dalıdır. • Fabrikanın tasarlanması • En ekonomik biçimde üretim yapması Metalurji mühendisi demir-çelik, alüminyum ve dö- • Üretimin kimyasal analizlerle denetlenmesi küm fabrikaları ile cam, seramik ve plastik üretim gibi görevleri üstlenmiştir. sektöründe çalışabilir. Buna göre, Ahmet Bey aşağıdaki meslek dallarının Kimyager hangisinin eğitimini almış olmalıdır? A) Kimya Öğretmeni B) Metalurji Mühendisliği C) Kimyager D) İnşaat Mühendisi E) Kimya Mühendisi Endüstri alanında üretilen kimyasalların en ekonomik biçimde üretilmesi, bu amaçla fabrikanın tasarlanma- sı ve denetlenmesi gibi görevleri yürütmek için Kim- ya mühendisliği eğitimini almalıdır. Cevap: E ÖRNEK 17 • Kıvanç laboratuvarda yeni sentezlenecek bir mole- külün kimyasal yapısını incelemektedir. • Güneş bir gıda maddesindeki katkı maddelerini analiz etmektedir. • Buğra kozmetik bir üründeki kimyasal maddelerin neler olduğunu tayin etmektedir. Maddeyi inceleyen yeni maddeler sentezleyen, Yukarıda Kıvanç, Güneş ve Buğra'nın çalımalarına meslek alanındaki ham maddelerin üretimini ve ka- yer verilmiştir. Üniversitenin aynı bölümünden me- lite kontrolünü yapan meslek dalıdır. zun olan bu kişiler aşağıdaki meslek dallarından han- gisine sahiptir? Organik kimya, anorganik kimya, analitik kimya, bi- yokimya, fizikokimya gibi kimya alt dallarında ileri A) Biyolog B) Metalurji Mühendisliği düzey eğitim almış kişilerdir. C) Kimyager D) Laborant E) Eczacı Kimyagerler fen-edebiyat fakültelerinin kimya bölü- münden 4 yıllık lisans eğitimi alırlar. Çalışma ortamı genellikle laboratuvar olan kimyager- ler kimyasal maddelerin yapı ve bileşimlerinin analiz Kimyagerlerin çalışma ortamları genellikle laboratu- ve tayininde görev alırlar. varlardır. Cevap: C Petrol ve ürünleri, plastik, gıda, kozmetik, ilaç, boya, temizlik malzemeleri, kağıt ve metal endüstrisi gibi pek çok alanda çalışabilirler. 15 16. E 17. C
9. SINIF 1. MODÜL KİMYA BİLİMİ www.aydinyayinlari.com.tr Eczacı ÖRNEK 19 Ecza ilaç, eczacı ilaç yapan/satan kişi anlamına gelir. I. Eldiven yapımında kullanılan lateks maddesinin el- Eczacılar ilaçların üretimi ve geliştirilmesi, ilaçların desi kullanımı hakkında hastanın bilgilendirilmesi, ilaçla- II. 200 mL'lik kutu meyve suyundaki C vitamini mikta- rın hastaya ulaştırılması konularında görevlidir. rının belirlenmesi Eczacılar, eczacılık fakültelerinin 5 yıllık lisans bö- lümlerinden mezun olan kişilerdir. III. Bor cevheri içindeki bor mineralinin endüstriyel açı- dan kullanılabilir hale getirilmesi Kimya Öğretmenliği IV. Tepkime hızını ölçebilecek uygun bir yöntem belir- lenmesi Yukarıdaki çalışmalar aşağıda verilen ilgili kimya di- siplini ile eşleştirilirse hangi disiplin açıkta kalır? A) Polimer kimyası B) Biyokimya C) Fizikokimya D) Analitik kimya E) Sanayi kimyası I. Lateks maddesi, polimer kimyası II. C vitaminin miktar analizi, analitik kimya III. Endüstrinin hizmetine sunulacak bir kimyasal madde, sanayi kimyası IV. Tepkime hızı, fizikokimya disiplini ile ilişkilidir. Cevap: B Kimya ile ilgili MEB tarafından belirlenmiş bilgi, be- ÖRNEK 20 ceri ve davranışların uygun yöntem ve teknikler kul- lanılarak öğrencilere kazandırılmasını hedefleyen I. Bir ilacın dozu ve kullanımı hakkında hastaları bilgi- meslek dalıdır. lendirme eczacıların görevlerindendir. Kimya öğretmenleri üniversitelerin eğitim fakültele- II. Organik kimya sadece canlı organizmalarda sen- rinden mezun olan ve genellikle MEB’e bağlı okul- tezlenen organik bileşikleri inceler. larda görev yapan kişilerdir. III. Kimya öğretmeninin çalışma ortamı MEB'e bağlı ÖRNEK 18 Çalışma Alanı okullardır. Meslek IV. Sıvı ve gaz yakıtlar, asfalt, parafin, hidrokarbonlar, makine yağları petrokimya alanının ürünleridir. I. Metalurji Mühendisi a. Okul II. Kimya Öğretmeni b. Çimento Fabrikası V. Boyaların kullanım alanları arasında ahşap, metal, III. Kimya Mühendisi c. Döküm Fabrikası tekstil, inşaat ve gıda bulunmaktadır. Yukarıda verilen meslek dalları ile mesleğe uygun Yukarıda kimya alanları ile ilgili verilen bilgilerden olan çalışma alanlarının eşleştirilmesi aşağıdakile- hangisi yanlıştır? rin hangisinde doğru verilmiştir? A) I B) II C) III D) IV E) V A) I - a B) I - b C) I - c D) I - c E) I - b II - b II - a III - c III - c II - b II - a II - c Organik kimya sadece canlı organizmalarda sentez- lenen değil laboratuvarda sentezlenen organik bile- III - a III - b III - a şiklerin de yapı ve özelliklerini inceler. Meslek dalları ile çalışma alanlarının doğru eşleştiril- Cevap: B mesi 1 – c, II – a ve III – b şeklindedir. Cevap: D 18. D 16 19. B 20. B
KİMYA BİLİMİ TEST - 3 1. Kimya bilimi; 4. Yandaki görselde ve– X maddesi I. Yeni maddeler üretme rilen X maddesinin bi- II. Çevre sorunlarına çözümler bulma leşiminde hangi kim- III. Maddelerin yapı ve özelliklerini açıklama yasalların bulunduğu ve miktarlarının ne ka- verilen uğraşı alanlarından hangileri ile ilgili ça- dar olduğunu belirle- lışmalar yapar? yen kimya alt dalı aşa- ğıdakilerden hangisin- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II de doğru verilmiştir? D) II ve III E) I, II ve III A) Biyokimya B) Petrokimya C) Anorganik Kimya D) Analitik Kimya E) Fizikokimya 5. Polimer kimyasının uğraşı alanları arasında; 2. Aşağıdakilerden hangisi kimya biliminin yakın- I. Plastikler II. Kauçuklar dan ilgili olduğu alanlardan biri değildir? III. Teflon IV. Naylon A) İlaç B) Gübre C) Optik V. Asitler verilenlerden hangisi yer almaz? D) Petrokimya E) Boya A) V B) IV C) III D) II E) I 6. Kimya Disiplini Uğraş Alanı 3. ● M addenin ısı, iş ve diğer enerji dönüşümlerini I. Anorganik Kimya a. Naylon, kauçuk, plastik inceler. II. Polimer Kimyası b. Metal, ametal, yarı metal ●● Çalışma alanları arasında elektrokimya, termo- III. Organik Kimya c. Karbon bileşikleri kimya, reaksiyon hızlarının incelenmesi bulunur. Yukarıda verilen kimya disiplinleri ile bu disip- Yukarıda özellikleri verilen kimya alt dalı aşağı- linlere ait uğraş alanlarının doğru eşleştirilmesi dakilerden hangisidir? hangi seçenekte doğru verilmiştir? A) Analitik Kimya A) I - a B) I - b C) I - a II - b II - c II - c B) Fizikokimya III - a III - b III - c C) Anorganik Kimya D) I - b E) I - c D) Organik Kimya II - a II - b III - c III - a E) Biyokimya 1. E 2. C 3. B 17 4. D 5. A 6. D
TEST - 4 KİMYA BİLİMİ 1. ● B ir ürünün saflığını bozan zararlı maddelerin 4. Aşağıdakilerden hangisi eczacılık eğitimi almış üründen uzaklaştırılması işlemidir. bir kişinin kariyerine uygun bir çalışma alanı- dır? ●● Bitkisel veya hayvansal kaynaklardan elde A) Petrol rafinerisi edilen hastalıkların tespit edilmesi, önlenmesi B) Gübre endüstrisi ve tedavisinde kullanılan kimyasallardır. C) İlaç fabrikası D) Deterjan üretim tesisi ●● Sanayi alanında kullanılan kimyasalların kolay E) Süt ürünleri fabrikası ve ucuz yollardan üretimi ve üretim aşamaları- nı inceler. 5. ● M akine, İnşaat, Endüstri, Elektrik - Elektronik, ●● Petrol ve petrolden elde edilen sıvı ve gaz Fizik, Kimya, Biyoloji mühendisliği gibi pek çok yakıtları, gaz yağı, asfalt gibi ürünlerle ilgilenen mühendislik alanlarına malzeme üretimi. kimya alanıdır. ●● Maden filizlerinden metal ve alaşımlarının elde edilmesi. Yukarıda bazı kimya kavramlarına ilişkin açıklama- Yukarıda verilen çalışmaları yürüten ve kimya lar verilmiştir. alanı ile yakından ilgili olan meslek dalı aşağı- daki seçeneklerden hangisinde doğru verilmiş- Bu açıklamalar uygun olan kavramlar ile eşleş- tir? tirilirse hangi seçenek açıkta kalır? A) Kimya mühendisliği B) Jeoloji mühendisliği A) İlaç B) Arıtım C) Metalurji mühendisliği D) Endüstri mühendisliği C) Petrokimya D) Gübre E) Meteoroloji mühendisliği E) Endüstriyel Kimya 2. Aşağıdaki meslek dallarından hangisinin kimya bilimi ile ilişkisi diğerlerinden daha azdır? A) Metalurji Mühendisi B) Kimya öğretmeni C) Kimyager D) Eczacı E) Fizyoterapist 3. Kimya Mühendisi; 6. Biyokimya ile ilgili; I. Çimento II. Tekstil III. Otomotiv I. Organik kimyanın bir alt disiplinidir. fabrikası fabrikası sanayi II. Canlıların yapısında bulunan kimyasal madde- lerle yaşamları boyunca devam eden kimyasal verilen alanlardan hangilerinde iş bulma imka- süreçleri inceler. nına sahiptir? III. Metabolizma, fermantasyon, enzim inceleme konuları arasında yer alır. ifadelerinden hangileri yanlıştır? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III D) I ve III E) II ve III 1. D 2. E 3. E 18 4. C 5. C 6. A
www.aydinyayinlari.com.tr KİMYA BİLİMİ 1. MODÜL 9. SINIF KİMYANIN SEMBOLİK DİLİ İlişkili Kazanımlar • Elementin tanımı ve özelliklerini açıklar. • Günlük hayatta sıkça karşılaşılan bazı elementler (krom,mangan,demir, kobalt, nikel, bakır, çinko,brom, gümüş, kalay, iyot, baryum, platin, altın, cıva, kurşun) ile periyodik cetveldeki ilk 20 elementi tanır. • Bileşiği tanımlayarak, H2O, HCI, H2SO4, HNO3 , CH3COOH, CaCO3 , NH3 , NaHCO3 , Ca(OH)2 , KOH, NaOH, CaO ve NaCI bileşiklerinin yaygın adlarını tanır. MADDE Element sembolleri farklı simya dönemlerinde farklı şekillerle gösterilmiştir. Örneğin; • Kütlesi hacmi olan her şeydir. • Kütle, hacim, eylemsizlik ve ta- Tarih 1500’ler 1600’ler 1700’ler 1808 necikli yapı ortak özellikleridir. SAF MADDE SAF OLMAYAN MADDE Altın • F iziksel yöntemlerle başka • B irden fazla maddeden maddelere ayrılmazlar. oluşan homojen veya he- Bugün kullanılan element sembolleri 1814 yılında terojen özellikteki made- Berzellius tarafından elementlerin latince adlarının • Homojendirler. lerdir. ilk veya ilk iki harfi kullanılarak oluşturulmuştur. • S abit basınçta belirli erime • Karışımlar olarak adlandı- Örneğin; Sembol ve kaynama noktaları bu- rılırlar. Latince adı lunur. Kalsiyum → Calcium → Ca Element Bileşik Homojen Heterojen Bakır → Cuprum → Cu Karışım Karışım (Çözelti) Kükürt → Sulphur → S a. Elementler ve Sembolleri Uyarı! Tek çeşit atomlardan oluşan saf maddelere ele- Elementlerin sembollerle gösterilmesi ile ev- ment denir. rensel, ortak daha basit ve anlaşılır bir dil oluş- turulmuştur. Elementler semboller ile gösterilirler. Bilinen hiçbir fiziksel veya kimyasal yöntemle ken- ÖRNEK 21 dinden daha basit maddelere ayrıştırılamazlar. Özellik Element Bileşik Elementler atomik veya moleküler halde bulunabilirler. • Atomik olanlara Fe, Ne, Ag a Saf ve homojen olma ++ • Moleküler olanlara N2, O3, P4 b Kimyasal yöntemlerle ayrışma – + örnek olarak verilebilir. + c Bileşenleri arasında sabit bir oran – bulunma – + d Sembollerle gösterilme + – + e En az iki veya daha fazla çeşit – atom bulundurma Li(k) K(k) O2 gazı f Formüllerle gösterilme g Tek çeşit atom içerme +– Atomik yapılı Moleküler yapılı Yukarıda element ve bileşiklerle ilgili bazı özellikler elementler elementler verilmiştir. Bu özelliğe sahip olanları \"+\", olmayan- ları \"–\" ile işaretleyiniz. Homojendirler. Saf ve homojen olma hem element hem de bileşiğe Sabit sıcaklık ve basınçta erime noktası, kaynama ait bir özelliktir. Kimyasal yöntemlerle bileşikler daha noktası, yoğunluk gibi belirli ayırt edici özellikleri bu- basit maddelere ayrıştırılabilir. Bileşenleri arasında lunur. sabit oran bulunan maddeler bileşiklerdir. Element- ler sembollerle gösterilir. Bileşikler iki veya daha faz- Antik dönemde önce su, sonra toprak, hava, ateş la çeşit atom bulundurur ve formüllerle gösterilirler. element olarak kabul edilmiş, daha sonraları R. Tek çeşit atom bulunduran elementlerdir. Boyle tarafından bugünkü modern element tanımı yapılmıştır. 19 21. a) +, + b) –, + c) –, + d) +, – e) –, + f) –, + g) +, –
9. SINIF 1. MODÜL KİMYA BİLİMİ www.aydinyayinlari.com.tr İlk 20 elementin adları ve sembolleri Günlük hayatta sıkça kullanılan bazı elementler ve sembolleri Element Sembolü Element Adı H Hidrojen Element Adı Element Sembolü He Helyum Krom Cr Li Lityum Mn Be Berilyum Mangan B Bor C Karbon Demir Fe N Azot Kobalt Co O Oksijen Nikel Ni F Flor Bakır Cu Ne Neon Na Sodyum Çinko Zn Mg Al Magnezyum Brom Br Si Alüminyum Gümüş Ag P Kalay Sn S Silisyum I CI Fosfor İyot Ar Kükürt K Baryum Ba Ca Klor Altın Au Argon Cıva Hg Potasyum Pb Kalsiyum Kurşun ÖRNEK 22 Günümüz kimyasında elementlerin sembollerle gösterilmesi; I. Bütün dünyada ortak bir bilim dili oluşturma Krom, kaplamacılıkta sık- II. Yazım kolaylığı sağlama ça kullanılan bir metaldir. III. Tepkimelerin gösteriminde karmaşıklığı ortadan Gümüş, elektriği iyi ileten, kıy- kaldırma metli eşya yapımında kullanı- lan bir metaldir. verilenlerden hangilerini sağlamıştır? Altın, kimyasal reaksiyonlara A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II karşı isteksiz olduğundan soy metal olarak adlandırılır. D) I ve III E) I, II ve III Cıva, oda koşullarında sıvı Elementlerin sembollerle gösterilmesi ortak bilim dili halde olan tek metaldir. oluşturmuş, yazım ve tepkimelerin gösteriminde ko- laylık sağlamıştır. Cevap: E ÖRNEK 23 Aşağıdakilerden hangisi moleküler yapılı bir ele- ment değildir? A) N2 B) S8 C) P4 D) Fe E) O3 N2 diatomik; S8, P4 ve O3 poliatomik moleküler yapılı elementler olup, Fe atomik yapılıdır. Cevap: D 22. E 23. D 20
www.aydinyayinlari.com.tr KİMYA BİLİMİ 1. MODÜL 9. SINIF b. Bileşikler ve Formülleri c. Bazı Yaygın Kullanılan Bileşikler ve Sistematik/Yay- gın Adları İki ya da daha fazla tür atomun kendi kimyasal özel- liklerini kaybederek belirli oranlarda birleşmesi ile olu- Bileşik Formülü Sistematik Adı Yaygın Adı şan yeni ve saf maddeye bileşik denir. H2O Dihidrojen monoksit Su HCI Hidrojen klorür Bileşikler: Tuz ruhu Formül ile gösterilirler. H2SO4 Sülfürik asit Zaç yağı Kendisini oluşturan taneciklerin özelliklerini göster- HNO3 CH3COOH Nitrik asit Kezzap mezler. CaCO3 Fiziksel yöntemlerle ayrıştırılamazlar. NaHCO3 Asetik asit Sirke asidi Isıtma veya elektroliz gibi kimyasal yöntemlerle bile- NH3 Ca(OH)2 Kalsiyum karbonat Kireç taşı şenlerine ayrışırlar. NaOH Sabit basınç altında belli erime ve kaynama nokta- Sodyum bikarbonat Yemek sodası ları vardır. Amonyak Amonyak Bileşiği oluşturan elementler arasında belli bir oran Kalsiyum hidroksit Sönmüş kireç bulunur. Elementler gibi bileşikler de saf ve homojendirler. Sodyum hidroksit Sud kostik En az iki ametal atomunun kovalent bağ ile birleşe- KOH Potasyum hidroksit Potas kostik rek oluşturduğu yapıya molekül denir. CaO Kalsiyum oksit Sönmemiş kireç NaCI Sodyum klorür Yemek tuzu NaCIO Sodyum hipoklorit Çamaşır suyu ÖRNEK 25 Bir X maddesi ile ilgili, Moleküllerde atomların cinsleri aynı ise element mole- I. Saf olma külü, farklı cins atomlar varsa bileşik molekülüdür. II. Moleküler yapıda olma III. Birden fazla atom içerme Element molekülü: O2, S8, P4, N2, H2 IV. Tek çeşit atom bulundurma Bileşik molekülü: CO2, H2O, SO3, P2O5 olmak üzere iki çeşittir. bilgileri verilmiştir. Element moleküllerinin iki atomlu olanlarına diato- Buna göre, X maddesi aşağıdakilerden hangisi ola- mik, ikiden fazla atomlu olanlarına poliatomik, yapı- bilir? lı molekül denir. A) CO B) H2O C) Ne D) HNO3 E) N2 Saf, moleküler yapılı, birden fazla atom içerdiği halde tek çeşit atom bulunduran N2 molekülüdür. Cevap: E Oksijen Ozon Karbon monoksit Karbon dioksit ÖRNEK 26 Element molekülleri Bileşik molekülleri l Yapısında H ve O elementleri bulunur. ÖRNEK 24 l Yaygın adı sönmüş kireçtir. l Bir formülünde 5 tane atom bulunur. Aşağıda verilen taneciklerden hangisi bileşiktir? Yukarıda bazı özellikleri verilen bileşik aşağıdaki- lerden hangisi olabilir? A) Sn B) P10 C) HNO3 A) NaOH B) HNO3 C) HCI D) SO42– E) He D) Ca(OH)2 E) KOH Bileşikler en az iki çeşit atomdan oluşan ve toplam Yaygın adı sönmüş kireç ve 5 atomlu ise bu durumda yükü sıfır olan maddelerdir. bileşiğimiz Ca(OH)2 dir. Cevap: D Cevap: C 24. C 21 25. E 26. D
TEST - 5 KİMYA BİLİMİ 1. Fiziksel veya kimyasal yollarla ayrıştırılamayan 5. En az iki fark- Formüllerle gösterilirler. saf maddelerle ilgili aşağıdaki ifadelerden han- lı elementin be- gisi yanlıştır? lirli oranlarda bir- A) Sabit basınçta belirli erime ve kaynama noktala- leşmesinden olu- şurlar. rı bulunur. B) Tümü homojendir. V II C) Atomik veya moleküler yapılı olabilirler. Kimyasal yöntem- D) En az iki çeşit atomdan oluşurlar. E) Sembollerle gösterilirler. lerle kendinden da- 2. ha basit maddelere Ca B H Na ayrıştırılabilirler. Li Pb Mg Ca I K Al P Si BİLEŞİK Yukarıdaki tabloda sembolleri verilen element- IV III lerden hangisi periyodik cetveldeki ilk 20 ele- ment arasında yer almaz? Bileşiği oluşturan Bileşiklere N2, P4, A) Ca B) AI C) Pb D) Mg E) Si elementler kendi S8, O3 molekülleri kimyasal özellikle- örnek olarak veri- rini kaybederler. lebilir. Yukarıda bileşik özellikleri ile ilgili verilen kav- ram haritasında kaç numaralı bilgi hatalıdır? A) I B) II C) III D) IV E) V 6. 3. Aşağıda verilen elementlerden hangisinin sem- bolünde “C” harfi bulunmaz? A) Karbon B) Kalay C) Krom I. HNO3 II. HCl III. H2SO4 D) Kalsiyum E) Kobalt Yukarıdaki I, II ve III numaralı şişelerde formülleri verilen kimyasallar bulunmaktadır. 4. Aşağıdaki element – sembol eşleştirmelerinden Bu şişelerin üzerine etiketle içinde bulunan kimyasalların geleneksel adları yapıştırılmak is- hangisi yanlıştır? tenirse aşağıdaki seçeneklerdeki adlardan han- gisinin yazılması doğru olur? A) Çinko → Zn B) Mangan → Mn I II III C) Baryum → Ba A) Güherçile Tuz ruhu Zaç yağı D) Kurşun → Pb B) Nitrik Asit Zaç yağı Tuz ruhu E) Gümüş → Au C) Sülfürik asit Tuz ruhu Zaç yağı D) Kezzap Tuz ruhu Zaç yağı E) Güherçile Zaç yağı Tuz ruhu 1. D 2. C 3. B 4. E 22 5. C 6. D
KİMYA BİLİMİ TEST - 6 1. NaHCO3 bileşiği ile ilgili; 4. I. Saf olma I. Bir formülünde 6 tane atom bulunur. II. Homojen olma II. Yaygın adı yemek sodasıdır. III. Farklı tür atom içerme III. Yapısında karbon, hidrojen, oksijen ve sodyum Yukarıda verilen özelliklerden hangileri ele- elementleri bulunur. mentler ve bileşikler için ortak değildir? ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II B) Yalnız III C) II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) I ve III E) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 2. N2 ve N2O için; 5. Aşağıda bazı bileşik formülleri ile bu bileşiklerin I. N2 element, N2O bileşik molekülüdür. yaygın adları verilmiştir. II. Yapılarındaki N periyodik sistemdeki ilk 20 ele- Buna göre hangi seçenekteki bileşiğin yaygın ment arasında yer alır. adı yanlıştır? III. N2O fiziksel, N2 kimyasal yöntemlerle daha ba- Bileşik Formülü Yaygın Adı sit maddelere ayrıştırılır. Asetik asit A) CH3COOH Amonyak ifadelerinden hangileri yanlıştır? B) NH3 Göz taşı C) CuSO4 Potaskostik A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) KOH Sönmüş kireç D) I ve III E) II ve III E) CaCO3 3. Asetik asitle ilgili; I. Yapısında üç tür atom bulunur. 6. I. NO3- II. Formülü CH3COOH tır. II. N2 III. Yapısındaki tüm elementler periyodik cetvelde- III. NaNO3 ki ilk 20 element arasındadır. Yukarıda verilenlerden hangileri bileşik değil- dir? IV. Sirke ruhu olarak bilinir. V. Karbon, hidrojen ve azot elementlerini içerir. verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) I B) II C) III D) IV E) V D) I ve II E) II ve III 1. E 2. B 3. E 23 4. B 5. E 6. D
9. SINIF 1. MODÜL KİMYA BİLİMİ www.aydinyayinlari.com.tr KİMYA UYGULAMALARINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ İlişkili Kazanımlar • Kimyada sağlık ve güvenlik amaçlı kullanılan temel uyarı işaretlerinin anlamlarını bilir. • Temel uyarı işaretlerinin bilinmesi gerekliliğini ve önemini anlar. a. Laboratuvarda Uyulması Gereken Kurallar b. Kimyasal Madde Uyarı İşaretleri ve Anlamları Kimya laboratuvarlarında toksik, yanıcı, yakıcı, Tahriş Edici Maddeler aşındırıcı, patlayıcı özellikte birçok kimyasal madde ile Zehirli, yakıcı, yanıcı ve kesici, delici ve elektrikli birçok araç-gereç bulunur. Bu nedenle kurallara uygun ve dikkatli çalışılması gerekir. patlayıcı olmadığı halde deri veya göz ile temasın- Laboratuvarda kullanılacak; da kaşıntı, kızarıklık ve- ya alerjiye neden olabilen 3 cam malzemeler maddelerdir. 3 araç - gereçler Bu maddelerle çalışırken eldiven kullanılmalı, bu- harlarını solumaktan kaçınılmalıdır. 3 elektrikli cihazlar tanınmalıdır. Patlayıcı Maddeler Deneylere başlamadan önce deneyle ilgili bilgi sa- Gerekli önlemler alınmadı- hibi olunmalı, koruyucu önlük, eldiven, gözlük kulla- nılmalıdır. Açık yaralar kapatılmalıdır. ğında veya yanlış kullanıl- dığında patlamaya neden Kimyasal maddeler tadılarak, koklanarak tanınma- olabilecek maddelerde ye- ya çalışılmamalı, elle temas edilmemelidir. ralır. Bu maddeler kıvılcım, ısı, Kırık, çatlak ve kirli cam eşyalar kullanılmamalıdır. alev, darbe ve sürtünme gibi etkilerle patlayabilir. Nitrogliserin, TNT gibi patlayıcıların üzerinde bu işa- Laboratuvar ortamı iyi havalandırılmalı, laboratu- ret bulunur. varda herhangi bir şey yenilip içilmemelidir. Yanıcı Maddeler Sıvılar pipetle alınırken puar kullanılmalı kesinlikle Tutuşma sıcaklığı düşük ol- ağızla çekilmemelidir. duğu için kolay tutuşabilen, Kimyasal madde bulunan şişeler etiketlenmeli, kim- uçucu ve genellikle sıvı hal- yasallar rastgele karıştırılmamalıdır. deki maddelerdir. Yanıcı maddelerin üzerinde Laboratuvarda başkalarının dikkatlerini dağıtıcı ha- bulunan bu sembolde F+ işa- reket, şaka yapılmamalı, oyun oynanmamalıdır. reti de varsa yol açacağı yangın çok büyük boyutta ve söndürülmesi zor anlamı taşır. Acil durumlarda kullanılacak ilk yardım araç - ge- Benzin, tiner, alkol ve aseton gibi organik kökenli reçleri (ilk yardım seti, yangın söndürücü duş) kont- birçok madde üzerinde bu uyarı işareti yer alır. rol edilmeli ve yerleri bilinmelidir. Bu işareti taşıyan maddelerin yakıcı maddelerle bir araya getirilmemesi gerekir. Organik çözücüler ve atıklar lavaboya dökülmeme- lidir. Eter, aseton, alkol gibi uçucu ve yanabilen madde- ler açık alevden uzak tutulmalıdır. Laboratuvar kazalarına Hiçbir zaman asit üzeri- karşı kuralları bilmek ve ne su eklenilmemelidir. uygulamak önemlidir. 24
www.aydinyayinlari.com.tr KİMYA BİLİMİ 1. MODÜL 9. SINIF Yakıcı (Oksitleyici) Maddeler Korozif (Aşındırıcı) Maddeler Kendileri yanıcı olmadıkları İnsan vücudunda (cilt, göz, halde kâğıt, ahşap, plastik gibi solunum yolları) kâğıt, ku- yanıcı maddelerle temasında maş, metal veya cam malze- bu maddeleri tutuşturabilen ve melerde aşındırıcı etkisi bulu- ateşi şiddetlendiren maddeler- nan maddelerdir. dir. Asitler ve bazlar bu özellikteki maddelere örnektir. Hidrojen peroksit, oksijen, klor, nitrik asit, kalsiyum karbonat ve amonyum nitrat bu tür kimyasallara ör- Örneğin; Hidroflorik asit (HF) cam üzerinde aşındırı- nek verilebilir. cı olduğundan plastik kaplarda saklanır. Toksik (Zehirli) Maddeler Çevreye Zararlı Maddeler Ağız, solunum veya deri yo- Doğrudan çevreye atıldığın- luyla vücuda alındığında ze- da, doğada parçalanamayan, hirli etkisi bulunan ve etki- ekolojik sisteme zarar veren leştiği bölgeyi tahriş edebilen ve zararlı etkileri uzun yıllar maddelerdir. devam eden maddelerdir. Zehir etkisi fazla değilse T işaretinin yanında “+” bu- Bu maddeler su ve toprak kirliliğine neden olurlar. lunmaz. Çevreye zararlı maddelerin atıkları lavaboya, çöp- Bu maddeler; yanıcı, yakıcı ve patlayıcı özellikte de- lere, toprağa, deniz, göl ve akarsulara atılmamalı, ğildir. özel biriktirme kaplarında saklanmalıdır. Toksik maddelerle çalışılırken ortam iyi havalandı- ÖRNEK 27 rılmalı, önlük, eldiven ve gözlük kullanılmalıdır. Yanda verilen tehlike uyarı işareti Temas halinde acilen tıbbi yardım alınmalıdır. Hidrojen sülfür, etilen amin gibi maddelerin bulun- I. Toz deterjan II. Çamaşır suyu duğu kapların üzerinde bulunur. III. Amonyak Radyoaktif Maddeler verilen maddelerden hangileri- Radyoaktif ışınlar yayarak can- nin şişesi üzerinde yer alması gerekir? lı dokularda geri dönüşümü ol- A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II mayan, hasar veren, kansero- jen etkiye sahip maddelerdir. D) I ve III E) I, II ve III Yaydıkları ışınlar gözle görülmez ve etkileri çoğu Tahriş edici uyarı işareti temizlik malzemeleri ile zaman hemen hissedilmez. Bu nedenle sinsi bir amonyak şişelerinin üzerinde yer almalıdır. Bu mad- tehlike oluştururlar. delerin deri veya göz ile teması tahriş edicidir. Bu işaretin bulunduğu bölgelerde dolaşılmamalı, Cevap: E koruyucu giysiler kullanılmalıdır. 25 27. E
9. SINIF 1. MODÜL KİMYA BİLİMİ www.aydinyayinlari.com.tr Güvenlik Amaçlı Uyarı İşaretleri ve Anlamları c. Doğal Kimyasal Maddelerin İnsan ve Çevre Üze- rine Etkileri Cam malzemelerle çalışılacağından ani ısınıp soğumamasına ve çarp- Madde Etkisi mamaya dikkat edilmelidir. Sodyum Vücut sıvılarının nötürlük düzeyinin ko- Isıtıcı ya da sıcak yüzeyde çalışıla- (Na) runması için önemlidir. cağından el ve diğer organların yan- Toprak ve suda iyon dengesini sağlan- mamasına dikkat edilmelidir. Potasyum masında ve bitki büyümesinde gereklidir. (K) Kimyasal maddelerle çalışılırken ge- Vücudun iyon dengesini ve kandaki gli- rekli tedbir alınmalıdır. Demir koz seviyesini dengelemede görev alır. (Fe) Bitkinin dayanıklılığını sağlamada ozmo- Kesici/delici gereçler kullanılacak tik basınç ve hücre boyutunun korunma- Kalsiyum sında önemlidir. Çalışma ortamındaki toz, buhar ve (Ca) şiddetli ışık gibi durumlardan gözün Kan, kas ve enzim yapımında, görev alır. korunması gerekir. Gözlük takılma- Magnezyum Hemoglobinin merkez atomudur. lıdır. (Mg) Beynin normal çalışabilmesi için gereklidir. Bitkiler için ikinci derecede önemlidir. An- Yapılacak işlemlerde yangın güven- Su (H2O) cak toprakta bulunmalıdır. liği sağlanmalıdır. İnsanda kemik ve diş yapımında, kanın Kauçuk eldiven kullanılmalıdır. pıhtılaşmasında görev alır. Bitkilerde kök uzaması ve hücre bölün- Önlük tulum kullanılmalı mesinde görev alır. Yumurta kabuğu ve mercanda bulunur. Elektrik kullanımında oluşabilecek zararlara karşı tedbir alınmalıdır. Vücutta enerji gerektiren faaliyetlerde ve enerji dönüşümlerinde kullanılan mine- raldir. Adrenalin hormonunun salgılan- masında, kanın pıhtılaşmasında, enzim yapısında görevlidir. Bitkilerde klorofil pigmentinin merkez atomudur. Bitkinin büyümesi için gerek- lidir. Vücut sıcaklığının düzenlenmesinde so- lunum, sindirim, dolaşım faaliyetlerinde kullanılan maddedir. Böbreklerin çalışma- sı ve toksinlerin atılmasında önemlidir. Çok iyi bir çözücü olduğu için toprak için- de dolaşarak atık maddelerin uzaklaş- masında yeryüzünün ısı ve nem denge- sinin sağlanmasında görevlidir. ÖRNEK 28 ÖRNEK 29 Kimya laboratuvarında çalışılırken, H2O (su) ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yan- lıştır? I. Önlük ve kapalı ayakkabı giyilmeli II. Çalışılan maddelerin şişeleri etiketlenmeli A) Pek çok madde için iyi bir çözücüdür. III. Kimyasal maddeler koklanmamalı ve tadına bakıl- B) İnsan vücudunun büyük bir kısmını oluşturur. C) Atmosferde fazla miktarlarda bulunması nemliliği mamalı azaltır. yukarıdaki kurallardan hangilerine uyulmalıdır? D) Solunum, boşaltım, sindirim gibi hayati faaliyetler- A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III de kullanılır. E) Vücut sıcaklığının düzenlenmesinde görev alır. D) II ve III E) I, II ve III Atmosferdeki su buharına nem denir. Bu nedenle at- Verilen kuralların tümü laboratuvarda çalışma sıra- mosferde su miktarı arttıkça nemlilik artar. sında alınması gereken tedbirlerdendir. Cevap: C Cevap: E 28. E 26 29. C
www.aydinyayinlari.com.tr KİMYA BİLİMİ 1. MODÜL 9. SINIF d. İnsan ve Çevre Sağlığına Zararlı Kimyasallar Renksiz, kokusuz ve zehirleyici bir gaz- dır. Karbonun tam yanmaması sonucu Madde İnsan Sağlığına ve Çevreye Zararları oluşan bu gaz solunduğunda vücudun oksijensiz kalmasına neden olur. Cıva (Hg) Termometrelerde bazı metallerin üretimin- Karbonmo- de diş dolgularında ve boya sanayinde kul- noksit Bu gazla uzun süreli maruz kalma, koma Kurşun lanılan çok zehirli ve oda koşullarında sıvı (CO) ve ölüme yol açabilir. (Pb) halde bulunan metaldir. (KlorCgl2azı) Bilinç kaybı, koordinasyon bozukluğu, Karbondi- İnsanda böbrek ve sinir sisteminde bo- baş ağrısı, baş dönmesi kusmaya neden oksit zulmaya DNA’da hasara, akciğer ve göz- olur. (CO2) de tahrişe neden olur. Hava veya klor bulaşmış yiyeceklerle vü- Azotdioksit Özellikle metil cıva, cenin ve bebeğin si- cuda alınan klor zararlı ve kanserojendir. (NO2) nir sistemi gelişimlerini bozar. Kısa süreli maruz kalmalarda bile solu- Kükürttriok- Havaya, yüzey sularına ya da toprağa num yollarını tahriş eder. sit (SO3) karışması sonucu organizmalar tarafın- dan metil cıva besin zincirine katılarak Su arıtımı, dezenfektanlar ve çamaşır zararlı etkilere neden olur. suyunda bulunan klorür düşük seviyede bile anorganizmalara zarar verir. İnsanda kalıcı beyin hasarlarına, hemog- lobinin yapısında ve sinir sisteminde bo- ÖRNEK 30 zunmaya neden olur. Aşağıda verilenlerden hangisinin insan vücudun- Çocuklarda davranış ve öğrenme bozuk- daki eksikliği sağlık sorunlarına neden olmaz? lukları ile hiperaktiviteye neden olur. A) Ca B) H2O C) Fe D) Mg E) Hg Hamilelerde düşüklere sebep olur. Hg (cıva) insan vücudu için zehir etkisi bulunan aynı Benzin kullanımı veya endüstriyel iş- zamanda çevre için de zararlı bir madde olduğu için lemler sonucu ya da kurşunlu boyaların eksikliği sağlık açısından zararlı değildir. aşınması ile çevreye yayılabilen toksik bir maddedir. Cevap: E Karbon bileşiklerinin (fosil yakıtlar) yan- ÖRNEK 31 ması sonucu oluşan endüstri kuruluşları- nın ve motorlu taşıtların artmasına bağlı Zararlı kimyasallarla ilgili; olarak atmosferdeki oranı artan sera ga- zıdır. Küresel ısınmaya neden olur. I. Cıva (Hg) bileşikleri sinir sisteminde ve böbreklerde tahribata neden olur. Karbondioksit solunması baş dönme- si, baş ağrısı, terleme, yorgunluk, hafıza II. Kurşun (Pb) kalıcı beyin hasarına neden olur. kaybı, bulantı, kusma, depresyon, kol ve bacakta karıncalanma gibi etkiler yapabi- III. Karbondioksit gazı (CO2) küresel ısınmaya neden lir. olmakla birlikte insana zehir etkisi oluşturmaz. Egzoz gazları ve endüstriyel kuruluşlar- IV. Atmosferde su buharı ile reaksiyon vererek asit yağ- daki baca gazları ile atmosfere yayılan murlarına neden olan gazlardan biri azotdioksittir. zararlı bir gazdır. (NO2) Atmosferde su ile bir dizi reaksiyon sonu- V. Renksiz, kokusuz bir gaz olduğu için farkedilmeyen cunda nitrik asite (HNO3) dönüşerek asit karbonmonoksit (CO) gazının uzun süreli solunması yağmurlarına neden olur. ölümle sonuçlanabilir. Baş ağrısı yorgunluk, baş dönmesi, deri verilen yargılardan hangisi yanlıştır? ve dudaklarda mavi renk oluşması, solu- num yollarında tahriş, akciğerde sıvı bi- A) I B) II C) III D) IV E) V rikimi ve kalıcı hasar oluşturabilir. Fazla solunması ölüme neden olabilir. Karbondioksit gazı insanın bulunduğu ortamda belir- li bir oranın üzerine çıktığında zararlı olan bir gazdır. Genetik mutasyonlar oluşturabilir. Cevap: C Sanayide kullanımı ve fosil yakıtların yanması ile atmosfere yayılan bu gaz su ile etkileşerek sülfürik asite dönüşür ve asit yağmurlarına neden olur. Göz temasında tahriş, şişme ve körlüğe, deri temasında yanıklara yutulmasında mide ve yemek borusunda yanıklara ne- den olur. 27 30. E 31. C
9. SINIF 1. MODÜL KİMYA BİLİMİ www.aydinyayinlari.com.tr e. Kimya Laboratuvarlarında Kullanılan Bazı Malze- Ayırma Hunisi meler Birbiri içinde çözünme- Beherglas (Beher) yen sıvı - sıvı karışımla- rın ayrılmasında kullanılan Yüksek sıcaklığa dayanık- alt kısmı musluklu gövdesi lı, borosilikat camından yapıl- geniş, alt kısmı ince boru mış, şeklinde cam malzemedir. Sıvıları ölçmek için derece- Yoğunluğu büyük olan sıvı lendirilmiş, bir tarafı oluklu, musluktan alınır. Çözelti hazırlama, karıştırma, aktarma, ısıtma ve Büret kristallendirme işlemlerinde kullanılan cam malze- medir. Uzun cam boru şeklinde olan, üzerinde ölçü çizgi- Erlenmayer (Erlen) leri bulunan, alt ucu mus- luklu ölçüm malzemesidir. Dip kısmı düz koni biçiminde alttan ağız kısmına doğru da- Kıskaca veya kelebeğe di- ralan cam malzemedir. key olarak tutturularak kul- lanılır. Genellikle titrasyon işlemle- rinde kullanılan çözelti hazır- Pipet lama, çözme gibi pek çok amaçla da kullanılabilen malzemedir. Az miktarlardaki sıvıların hacimlerini hassas olarak Dereceli Silindir (Mezür) ölçmek için kullanılan, böl- melenmiş ve camdan ya- Sıvı maddelerin hacim öl- pılmış ölçüm aracıdır. çümünde ve aktarılmasında kullanılan değişik ölçülerde Pipetler, puar veya pipet (10 mL den 2L ye kadar) bu- pompası ile kullanılmalı- lunan cam malzemedir. dır. Bu malzeme çok hassas ölçüm yapmak için uygun Günümüzde dereceli, otomatik ve tek kullanımlık ol- değildir. mak üzere çeşitleri bulunmaktadır. Balon joje Deney Tüpü Çözelti hazırlamada kullanı- İnce, uzun, tek tarafı ka- lan, alt kısmı düz veya yuvar- palı içine kimyasalların ko- lak, üst kısmı ince uzun. nulduğu cam boru şeklin- deki cam malzemedir. Boynunda bulunan tek çizgi ile sabit bir hacmi gösteren Değişik çap ve boyutlarda cam malzemelerdir. deney tüpleri bulunmakta- dır. 15 mL den 2000 mL kadar farklı boyutlarda bulunabilir- Deney tüpleri 100oC sıcaklığa kadar dayanabilmek- ler. tedir. 28
www.aydinyayinlari.com.tr KİMYA BİLİMİ 1. MODÜL 9. SINIF Baget ÖRNEK 32 Çubuk şeklindeki cam mal- Aşağıda verilen laboratuvar malzemelerinden han- zemedir. gisi hacim ölçümü yapmak amacıyla kullanılmaz? Kimyasal karışımların hazır- A) B) C) lanması sırasında maddeleri karıştırmak veya beherden D) E) huniye madde aktarmak için kullanılır. Mezür (B), beher (D), erlenmayer (E) ve pipet (C) ha- cim ölçümü için kullanılırken ayırma hunisi (A) sıvı – Spatül sıvı heterojen karışımların ayrılmasında kullanılır. Metal, porselen veya plas- Cevap: A tik malzemeden yapılmış, uzun, çay kaşığına benze- ÖRNEK 33 yen laboratuvar malzemesi- dir. Yanda verilen görsel ile ilgili, Katı, toz veya küçük parçalı maddeleri almak için kullanı- I. Beher veya beherglas olarak lır. adlandırılan cam malzemedir. Kroze II. Titrasyon işlemlerinde kullanı- Porselen veya metalden ya- labilir. pılmış fincana benzer labo- III. Çözme çözelti hazırlama gibi ratuvar malzemesidir. amaçlarla kullanılabilir. Porselen krozeler 800oC sı- caklığa kadar dayanıklı ol- yargılarından hangileri doğrudur? duğundan yakma işlemlerin- de ve kül tayinlerinde kulla- A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II nılır. D) II ve III E) I, II ve III Havan Porselen, cam ve çelik gibi Erlen veya erlenmayer olarak ifade edilen bu cam malzeme titrasyon işlemlerinde veya çözelti hazırla- çeşitli maddelerden yapılmış mada kullanılabilir. malzemedir. Katı maddeleri ezmek, toz Cevap: D haline getirmek, bir katıyı sı- vı içinde ezerek dağıtmak gibi amaçlarla kullanılır. 29 32. A 33. D
9. SINIF 1. MODÜL KİMYA BİLİMİ www.aydinyayinlari.com.tr Termometre İspirto ocağı Sıcaklık ölçmeye yara- Cam hazneli, fi- yan dereceli cam mal- til, fitil tutucu ve zemedir. kapak kısımla- rından oluşan ve İçinde cıva bulundu- ısıtma işlemle- ğundan kırılma duru- rinde kullanılan munda dikkatli olun- laboratuvar mal- malı ve gerekli tedbirler zemesidir. alınmalıdır. ÖRNEK 34 Huni Genellikle haznesi camdan yapılmış, fitil, fitil tutucu ve kapaktan oluşan, basit ısıtma işlemlerinde kulla- Üstü geniş, alta doğru nılan laboratuvar malzemesi aşağıdakilerden han- daralan cam malzeme- dir. gisidir? Süzme işleminde, sı- A) Huni B) İspirto ocağı C) Kroze vıların geniş ağızlı bir kaptan dar ağızlı bir D) Sac ayağı E) Bunsen beki kaba aktarılmasında ve toz halindeki katı- Özellikleri verilen ısıtma işleminde kullanılan malze- ların dar ağızlı kaplara me ispirto ocağıdır. aktarılmasında kullanılır. Cevap: B Saat camı ÖRNEK 35 Düzgün yüzeyli, iç bü- I. Ayırma hunisi, heterojen sıvı -sıvı karışımları ayır- key (çukur) cam mal- mada kullanılır. zemedir. II. Az miktardaki katıların ısıtma, kurutma gibi işlemle- Az miktardaki ka- rinde saat camı kullanılır. tı maddenin ısıtma ve kurutma işlemlerinde III. Hacim ölçümünde deney tüpü kullanılır. kullanılır. Yukarıda laboratuvar malzemeleri ile ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III Sac ayağı Deney tüpleri hacim ölçümünde kullanılmaz. Cevap: C Metalden yapılmış üç ayaklı malzemedir. Üzerine amyant tel ve- ya kil üçgen yerleştiri- lerek ısıtma işlemlerin- de kullanılır. 30 34. B 35. C
KİMYA BİLİMİ TEST - 7 1. Kimya laboratuvarlarında çalışacak öğrenci ve 4. Deney sırasında aşağıda verilen davranışlar- öğretmen iş sağlığı ve güvenliği için; dan hangisi güvenlik açısından doğrudur? I. Zararlı kimyasal madde işaret ve anlamlarını A) Tüm atıkların çöpe veya lavaboya dökülmesi bilme B) Laboratuvarda herhangi bir şey yenilip içilmesi C) Öğretmenin gürültü ve şakalaşmaya tepkisiz II. Güvenlik amaçlı temel uyarı işaret ve anlamla- rını bilme kalması D) Çözeltilerin rastgele birbirine karıştırılması III. Yapacağı deneyde kullanacağı malzeme ve E) Hazırlanan çözeltilere açıklayıcı etiketler yapış- araç gereci önceden tanıma tırılması verilen tedbir ve yeterliliklerden hangilerine sa- hip olması gereklidir? A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) Yalnız I 5. 2. Aşağıdakilerden hangisi laboratuvar çalışmala- Uyarı etiketinde yukarıdaki semboller bulunan kimyasal madde ile çalışılması sırasında aşağı- rında alınması gereken kişisel koruyucu önlem- daki önlemlerden hangisi uygun olmaz? lerden biri değildir? A) Önlük ve eldiven kullanılmalıdır. A) Uygun eldiven kullanmak B) Çabuk alev aldığı unutulmamalıdır. B) Kimyasalların kullanımını deneme yanılma ile C) Yanıcı maddelerden uzak tutulmalıdır. D) Madde buharları koklanmamalıdır. test etmek E) Madde ile direkt temastan kaçınılmalıdır. C) Ciltte var olan açık yaraları kapatmak D) Koruyucu gözlük kullanmak E) Laboratuvar önlüğü giymek 3. Şekildeki güvenlik işareti ile farkındalık oluşturulmak is- tenilen bir deneyde; I. Kırılabilecek cam malze- 6. Üzerinde yandaki uyarı işareti me kullanılacağından çarpmalara karşı dikkat- li olunmalıdır. bulunan bir X maddesi ile ilgili; II. Cam malzemeler çok ısıtıldıklarında aniden musluk suyu ile soğutulabilir. I. Yakıcı bir maddedir. II. Oda koşullarında katı, sıvı III. Kırılan cam malzemeler hemen çıplak elle top- lanılmalıdır. veya gaz halde bulunabilir. III. Tiner, alkol, LPG gibi bir madde olabilir. verilen tedbirlerden hangilerinin alınması gere- kir? verilen bilgilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I ve III 1. A 2. B 3. A 31 4. E 5. B 6. D
TEST - 8 KİMYA BİLİMİ 1. Aşağıda verilen uyarı logolarından hangisi kim- 4. Yandaki görseldeki cam malzeme yasal bir maddenin verebileceği zararları ifade ile ilgili; etmek için kullanılır? I. Sıvı - sıvı heterojen karışımla- A) B) C) rın ayrılmasında kullanılır. II. Yoğunluğu küçük olan sıvı musluktan önce ayrılır. III. Ayırma hunisi olarak adlandırılır. D) E) ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 2. Aşağıda bazı kimyasal madde uyarı işaretleri ve 5. Aşağıdaki laboratuvar malzemelerinden hangi- anlamları verilmiştir. sinin adı yanlış verilmiştir? Buna göre, hangi uyarı işareti karşısındaki an- A) B) C) lamı ifade etmede kullanılamaz? İşaret Anlamı Erlenmayer Baget Mezür A) Tahriş edici D) E) B) Ayırma hunisi Balon joje Yanıcı C) 6. Cam Malzeme Kullanma Amacı Radyoaktif I. Baget a. S tandart ve belli derişimlerde- D) ki çözeltilerin hazırlanmasında Korozif (Aşındırıcı) kullanılır. E) II. Balon joje b. K arışımların hazırlanması sı- Patlayıcı rasında maddelerin karıştırıl- ması için kullanılan cam çu- buktur. III. Pipet c. Ç ok hassas ve az miktarlar- daki sıvı maddelerin ölçü- münde kullanılır. 3. Çözelti hazırlanması ve saklanması, kristallen- Yukarıda laboratuvar malzemeleri ile bu malzeme- lerin kullanım amaçları bulunmaktadır. dirme, asit - baz titrasyonu işlemlerinde kulla- nılan dip kısmı düz koni biçimli cam malzeme- Buna göre cam malzemeler ile kullanım amaç- nin adı aşağıdakilerden hangisinde doğru veril- larının doğru eşleştirilmesi aşağıdakilerden miştir? hangisinde verilmiştir? A) I - a, II - c, III- b B) I - b, II- c, III- a A) Beher B) Baget C) Mezür C) I - b, II - a, III- c D) I - c, II - a, III - b D) Huni E) Erlen E) I - c, II - b, III - a 1. D 2. C 3. E 32 4. C 5. B 6. C
KİMYA BİLİMİ KARMA TEST - 1 1. Simya sistematik bilgi birikimi içermez. 4. DY Simya, kimyanın Simyacılar sına- I. Altın - (Au) II. Rombik III. Kireç taşı bir alt dalıdır. ma - yanılma yön- kükürt (S8) (CaCO3) temini kullandılar. DY DY Simyanın teo- Simyacıların ça- Robert Boyle ve Yukarıda görsellerde verilen maddelerle ilgili rik temelleri bu- lışmaları felsefe, Antonie Lavoisier aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? lunur. tıp, ekonomi, fi- simyanın babala- zik, kimya, biyolo- rıdır. A) I ve II tek tür, III farklı tür atomlardan oluşmuş- DY ji, astroloji, din ve tur. metalurji gibi alan- DY 12 larla ilgilidir. B) I atomik, II moleküler yapılı elementtir. 56 C) I ve II homojen, III heterojen yapılıdır. DY D) Sabit basınç altında üçünün de belirli erime 34 noktası bulunur. Yukarıda simya ile ilgili oluşturulmuş etkinlik- E) III formülle, I sembolle gösterilir. te verilen bilgiler doğru (D) ve yanlış (Y) olarak doğru değerlendirildiğinde kaç numaralı çıkışa ulaşılır? A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6 2. Formül 5. I. NaHCO3 Yaygın Adı Yukarıdaki uyarı işareti; II. H2SO4 a. Sönmemiş kireç I. Akaryakıt istasyonlarında III. CaO b. Zaç Yağı II. İspirto şişesi üzerinde c. Yemek sodası III. Alkol şişesi üzerinde Yukarıda formülleri ve yaygın adları verilen bi- verilen yerlerden hangilerinde kullanılır? leşikler aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir? A) I - a B) I - b C) I - a A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II II - b II - c II - c III - a III - b D) II ve III E) I, II ve III III - c D) I - b E) I - c 6. I. Kristallendirme II - a II - b III - c III - a II. Özütleme 3. I. Uğraşılarının ihtiyaçları karşılamaya yönelik ol- III. Elektroliz ması IV. Süzme II. Sonsuz zenginliği hedeflemesi Yukarıdaki yöntemlerden hangileri hem simya- cılar hem de kimyacılar tarafından kullanılmış- III. Ölümsüzlük iksiri arayışında olması tır? Yukarıdakilerden hangileri simya ile kimya bili- mi arasındaki farklardan biri değildir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III A) Yalnız I B) I ve II C) I, II ve IV D) II ve III E) I, II ve III D) III ve IV E) I, II, III ve IV 1. B 2. E 3. A 33 4. C 5. E 6. C
KARMA TEST - 2 KİMYA BİLİMİ 1. Kimya biliminin tarihsel gelişim sürecine katkıda 4. l. Bir kaynak suyunun içeriğinde 10–3 g/L oranın- bulunan bazı bilim insanları ile bu insanların yaptı- da arsenik saptanmıştır. ğı katkılar eşleştirilmiştir. II. 12 gram karbon (C) yakıldığında 94 kkal ısı açı- Buna göre, hangi eşleştirme yanlıştır? ğa çıkmaktadır. Bilim insanı / Simyacı Yaptığı Katkı III. Olay yeri inceleme ekipleri duvarda silinmiş kan A) Cabir bin Hayyan Zaç yağını keşfetti. lekesi tespit etmişlerdir. B) Er - Razi Karıncaları damıta- IV. Yeni karbon bileşikleri sentezleyip bunların kul- rak formik asit elde lanım alanlarını araştırmışlardır. etti. Yukarıda verilen durumlar aşağıda verilen kim- C) Empedokles Evrenin ateş, su, top- ya alt dallarından ilgili olanlarla eşleştirildiğin- rak ve havadan oluş- de hangi kimya dalına ait çalışmaya yer veril- tuğunu iddia etti. memiştir? D) A. Lavoisier Katlı oranlar kanunu- A) Fizikokimya B) Analitik kimya nu buldu. C) Adli kimya D) Anorganik kimya E) Organik kimya E) R. Boyle Elementin modern tanımını yaptı. 2. 5. Amonyak ile ilgili; I. Parfüm II. Naylon III. Mürekkep I. Saf ve homojendir. yapımı üretimi yapımı II. Yapısında 4 tür atom içerir. III. Formülü NH3 şeklindedir. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I, II ve III B) II ve III C) I ve III Yukarıda verilenlerden hangileri simya döne- D) Yalnız II E) Yalnız I minde gerçekleşmiştir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III 3. Ağır metallerle ilgili; 6. ● Simyacılar damıtma işlemlerinde .................. I. İnsan vücudunda birikerek toksik etki yaparlar. kullanmışlardır. II. Cıva (Hg), Kurşun (Pb), Krom (Cr) ve Nikel (Ni) ● Simyacıların diğer adı .................. tir. ağır metallerdendir. III. Tümünün radyoaktif etkileri bulunur. ● Kitab El Şifa adlı eseri .................. yazmıştır. verilenlerden hangileri yanlıştır? ● Aristo’ya göre ateş elementi .................. ve ku- rudur. Yukarıda verilen açıklamada boş bırakılan yer- lere aşağıda verilen uygun ifadeler yazılırsa hangi seçenek açıkta kalır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) İbn-i Sina B) Sıcak C) İbn-i Rüşt D) I ve II E) II ve III D) İmbik E) Alşimist 1. D 2. D 3. C 34 4. D 5. C 6. C
KİMYA BİLİMİ KARMA TEST - 3 1. Sistematik Adı Bileşik Formülü 4. Elementler ve sembolleri ile ilgili; I. Sud Kastik KOH I. Simya döneminde elementler genellikle şekil- lerle sembolize edilmiştir. II. K ireç taşı CaCO3 III. Sofra tuzu NaCl II. Günümüz element sembolleri Dalton tarafından Latince adlarının ilk veya ilk iki harfleri kullanıla- IV. Sönmemiş kireç CaO rak oluşturulmuştur. V. Kezzap HNO3 III. Aynı harfle başlayan elementlerde ortak olma- yan ilk harf baş harf ile birlikte yazılır. Yukarıda bazı bileşiklere ait yaygın ad ve formülle- ri verilmiştir. ifadelerinden hangisi yanlıştır? Buna göre verilenlerden hangisinde yaygın ad / A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II formül eşleştirmesi hatalıdır? D) I ve III E) II ve III A) I B) II C) III D) IV E) V 2. Selim öğretmen öğrencilerinden Cabir bin Hay- 5. Aşağıda kimya bilimi ile ilgili meslek dalları ile bu yan’ın keşfettiği kimyasal maddeleri söylemeleri- meslek dallarının çalışma alanları eşleştirilmiştir. ni istemiştir ve öğrencilerin cevapları aşağıda veril- miştir. Buna göre, hangi eşleştirme yanlıştır? Ahmet: Zaç yağı Kemal: Kral suyu Meslek Çalışma alanı Lale: Kezzap Melis: Formik asit Banu: Tuz ruhu A) Kimya mühendisi Boya fabrikası B) Kimya öğretmeni Petrokimya fabrikası Buna göre, hangi öğrencinin cevabı yanlıştır? C) Kimyager Sabun üretim tesisi D) Metalurji ve mal- Demir-çelik tesisi A) Kemal B) Banu C) Ahmet zeme mühendisi D) Melis E) Lale E) Eczacı İlaç fabrikası 3. Yaygın adı “Zaç yağı” olan madde ile ilgili aşa- 6. I. Moleküler yapıda olma ğıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? II. Tek tür tanecik içerme A) Simya döneminde bulunmuştur. III. Fiziksel yöntemlerle ayrışma B) Formülü H2SO4 şeklindedir. Yukarıda verilen özelliklerden hangileri tüm saf C) Sülfürik asit olarak da adlandırılır. maddeler için her zaman ortaktır? D) Hidrojen, kükürt ve oksijenden oluşmuş bir karı- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III şımdır. D) I ve II E) II ve III E) Bir molekülünde 7 atom bulunur. 1. A 2. D 3. D 35 4. A 5. B 6. B
KARMA TEST - 4 KİMYA BİLİMİ 1. “Bilinen hiçbir yöntemle kendinden daha basit mad- 4. I. Kili fırınlayarak çanak çömlek elde etme delere ayrıştırılamayan her saf madde elementtir.” II. Değersiz metallerden altın elde etmeye çalış- ma Bu tanımla ilgili; III. Yiyeceklerini uzun süreler saklamak için yön- I. Aristo’nun dört element tanımı geçerliliğini yitir- temler geliştirme miştir. IV. Derileri işleme II. Simyadan kimyaya geçiş döneminde A. Lavoi- sier’e tarafından yapılmıştır. Yukarıda simya dönemindeki bazı çalışmalar veril- miştir. III. Günümüz kimyasındaki element tanımına en yakın tanımdır. Buna göre, bu çalışmalardan hangileri ihtiyaç- ları karşılama ve hayatı kolaylaştırma amacı ta- ifadelerinden hangileri doğrudur? şır? A) I, II ve III B) II ve III C) I ve III A) I ve III B) I, II ve III C) III ve IV D) Yalnız II E) Yalnız I D) II, III ve IV E) I, III ve IV 2. Aşağıda geleneksel adı verilen bileşiklerin han- 5. I. O3 II. S8 III. N2 gisinin yapısında oksijen (O) atomu bulunmaz? IV. NaCl V. H2SO4 A) Sönmemiş kireç Yukarıda verilen maddelerden hangisi bileşik B) Zaç yağı molekülüdür? C) Tuz ruhu D) Kezzap A) V B) IV C) III D) II E) I E) Su 3. Empedoklesin dört temel element olarak ifade 6. Aşağıdakilerden hangisi aynı tür moleküller ettiği ateş, su, toprak ve havanın sıcak / soğuk farklı tür atomlardan oluşan saf maddelerden ve ıslak / kuru gibi özelliklere sahip olduğunu biri değildir? ortaya süren eski çağ simyacısı aşağıdaki se- çeneklerden hangisinde verilmiştir? A) Aristo B) Demokritos C) Cabir bin Hayyan D) Tales A) CCl4 B) CO C) N2 E) P2O5 E) İbn-i Sina D) SO3 1. C 2. C 3. A 36 4. E 5. A 6. C
KİMYA BİLİMİ KARMA TEST - 5 1. Aşağıda verilen çalışmalardan hangisi bir alşi- 4. ............ simya döneminde, miste ait olamaz? ● Hayvanları beslemek A) Bitkilerden boyar madde elde etme ● Yiyecekleri uzun süreler saklamak B) Asit elde etme ● Yiyeceklere lezzet vermek C) Bitkilerden tedavi amaçlı ilaç yapma gibi pek çok amaç için kullanılmıştır. D) Hayvan deri ve yünlerinden kıyafet yapma E) Petrol türevlerinden deterjan elde etme Yukarıdaki açıklamada boş bırakılan yere aşa- ğıdakilerden hangisinin yazılması doğru olur? A) Kireç taşı (CaCO3) B) Tuz ruhu (HCl) C) Kükürt tozu (S) D) Zaç yağı (H2SO4) E) Yemek tuzu (NaCl) 2. Kolay alev alabilen ve zor söndürülebilen mad- 5. Kimya bilimi ile ilgili olarak; deler üzerinde aşağıda verilen tehlike uyarı işa- retlerinden hangisi bulunmalıdır? A) B) C) D) E) I. Maddenin özelliklerini ve birbirleri ile etkileşim- lerini inceler. II. Simya kimyanın gelişimine katkıda bulunmuş- tur. III. Başlıca öncüleri Robert Boyle ve Antoine Lavo- isier'dir. verilen ifadelerden hangileri doğrudur? A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) I, II ve III E) Yalnız II 3. Aşağıdakilerden hangisi simyadan kimyaya ge- 6. Sönmüş kireç için; çiş döneminde çalışmalar yapmış bilim insanla- I. Üç çeşit atom içerir. rından biridir? II. Homojen karışımdır. III. Bir formülünde toplam 5 tane atom bulunur. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Er–Razi B) Aristo C) Empedokles A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) Cebir bin Hayyan E) R. Boyle D) I ve III E) II ve III 1. E 2. A 3. E 37 4. E 5. D 6. D
YAZILI SORULARI KİMYA BİLİMİ 1. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun kelimelerle doldurunuz. (Her bir boşluk 1 puan, toplam 10 puan) a. Robert Boyle'a göre kendinden daha basit maddelere ayrıştırılamayan saf maddelere .........e..le..m...e.n..t.......... denir. b. Bilimsel dayanağı olmayan, rastgele ve sınama-yanılma yolu ile yapılan çalışmalar ...........s.i.m...y.a............ olarak adlandırılmıştır. c. .......A.....L..a..v.o..i.s..ie..r........... yapmış olduğu yanma deneyleri sonucu kütlenin korunumu kanununu ortaya koymuştur. d. Karbon elementinin oluşturduğu bileşiklerin yapısını, özelliklerini, fiziksel ve kimyasal etkileşimlerini ........o..r.g..a..n.i.k...k.i.m...y..a......... inceler. e. Maden cevherlerinden metal ve alaşımlarının elde edilmesi ve bunların endüstrinin ihtiyaç duyduğu ham madde haline getirilmesi çalışmalarını kimya ile ilgili meslek dallarından ....M...e.t.a..l.u..r.j.i.m...ü..h..e.n..d..i.s..l.iğ..i... yürütür. f. Nitrik asit (HNO3), hidroklorik asit (HCl) ve sülfürik asit (H2SO4) ......C..a..b..ir..b..i.n...H..a.y..y..a.n........ tarafından keşfedilmiştir. g. ...........A..r.i.s..t.o............. ya göre madde ateş, hava, su ve toprak olmak üzere dört ana elementten oluşur. h. ..........F..iz..i.k.o..k..i.m..y..a.......... kimyasal tepkime hızı, kimyasal tepkimelerde enerji değişimleri gibi konularla ilgilenir. ı. Simyacıların kullandıkları simgeler maddenin ..............f.i.z..ik..s..e.l............. özelliklerine göre yapılmıştır. i. Yaygın adı .....a..m...o.n..y..a..k...... olan bileşiğin formülü NH3'tür. 2. Aşağıda verilen cümlelerin başına doğru ise D, yanlış ise Y harfi koyarak belirtiniz. (Her bir cümle 1 puan, top- lam 10 puan) a. (...D....) En az iki farklı ametal atomundan oluşan yüksüz saf madde bileşik molekülüdür. b. (...D....) Bileşikler formüllerle gösterilir. c. (...D....) Na, H, C ve O elementlerinden oluşan yaygın adı yemek sodası olan bileşiğin formülü NaHCO3'tür. d. (...Y....) Bir maddenin nitel ve nicel yönden analizini yapan kimya dalı anorganik kimyadır. e. (...D....) Potasyum, fosfor ve kalsiyum elementlerinin sembolleri sırası ile K, P ve Ca dır. f. (...D....) Elementler genellikle bir ya da iki harften oluşan sembollerle gösterilir. g. (...Y....) Günümüzde kullanılan element sembolleri Dalton tarafından ortaya atılmıştır. h. (...D....) Bileşikler kendini oluşturan taneciklerin özelliklerini göstermezler. ı. (...D....) Alkol içeren sıvılar ve aseton kapları üzerinde yanıcı madde işareti bulunur. i. (...D....) Cıva (Hg), kurşun (Pb), karbon monoksit (CO) insan ve çevre sağlığına zararlı maddelerdendir. 1. a. element, b. simya, c. A. Lavoisier, d. organik kimya, 2. a. D, b. D, c. Y, d. Y, e. D, f. D, g. Y, h. D, ı. D, i. D e. Metalurji mühendisliği, f. Cabir bin Hayyan, g. Aristo, 38 h. Fizikokimya, ı. fiziksel, i. amonyak
KİMYA BİLİMİ YAZILI SORULARI 3. Aşağıdaki tabloda formülleri verilen bileşiklerin 5. Aşağıda verilen uyarı işaretlerinin anlamlarını yaygın adlarını verilen boşluklara yazınız. (20 yanlarında verilen boşluğa yazınız. (20 puan) puan) Formülü Yaygın Adı a) : ..T..o.k..s..i.k..(.z..e.h..i.r.l.i.)..m..a..d..d..e.l.e..r............. H2O Su b) : ..K..o..r.o..z.i.f..(.A..ş..ı.n.d..ı.r.ı.c..ı.).m...a..d..d.e..l.e..r....... CaO sönmemiş kireç c) : ....R..a.d..y..o..a.k..t.i.f..M..a..d..d..e.l.e..r................. Ca(OH)2 sönmüş kireç d) : ..A..l.e.v..l.e..n.e..b..i.l.ir..(.y..a..n..ıc..ı.)..M..a..d..d..e.l.e..r..... CaCO3 kireç taşı NaOH sud kostik a) Toksik (zehirli) maddeler zaç yağı b) Korozif (Aşındırıcı) maddeler H2SO4 c) Radyoaktif Maddeler KOH potas kostik d) Alevlenebilir (yanıcı) Maddeler tuz ruhu HCl kezzap sofra tuzu HNO3 NaCl Formülü Yaygın Adı 6. Aşağıda sembolü verilen elementlerin adlarını, Su H2O adları verilen elementlerin sembollerini yazınız. CaO sönmemiş kireç (20 puan) sönmüş kireç Ca(OH)2 kireç taşı Al : A..l.ü..m...in..y..u..m....... CaCO3 sud kostik NaOH zaç yağı B : B..o..r................. potas kostik H2SO4 tuz ruhu C : K..a..r.b..o..n............ KOH kezzap sofra tuzu Si : S..i.l.i.s.y..u..m........... HCl S : K..ü..k..ü..r.t............ HNO3 NaCl Potasyum : K..................... Argon : A..r................... 4. Elementler ve bileşiklerin ortak ve birbirinden Sodyum : N..a................... farklı özelliklerine 2 şer örnek veriniz. (20 puan) Klor : C..l................... Ortak özellikler; Azot : N..................... I. $ Her ikisi de saf maddedir. II. $ Sabit basınç altında belirli erime ve kaynama Al : Alüminyum B : Bor noktaları bulunur. C : Karbon Farklı özellikleri, Si : Silisyum I. Elementler sembollerle, bileşikler formüllerle gös- S : Kükürt Potasyum :K terilir. Argon : Ar II. Bileşikler kimyasal yöntemlerle elementlerine ay- Sodyum : Na Klor : Cl rıştırılırken, elementler fiziksel ve kimyasal yöntem- Azot :N lerle ayrıştırılamazlar. 3. Su / sönmemiş kireç / sönmüş kireç / kireç taşı / sud kostik 5. a) Toksik (zehirli) maddeler b) Korozif (Aşındırıcı) maddeler / zaç yağı / potas kostik / tuz ruhu / kezzap / sofra tuzu c) Radyoaktif Maddeler d) Alevlenebilir (yanıcı) Maddeler 4. Ortak özellikler; I. Her ikisi de saf maddedir. II. Sabit basınç 6. Alüminyum Bor / Karbon / Silisyum / Kükürt / K / Ar / Na / Cl / N altında belirli erime ve kaynama noktaları bulunur. Farklı özellikleri, I. Elementler sembollerle, bileşikler formüllerle gösterilir. II. Bileşikler kimyasal yöntemlerle elementlerine 39 ayrıştırılırken, elementler fiziksel ve kimyasal yöntemlerle ayrıştırılamazlar.
YENİ NESİL SORULAR Elementlerin KİMYA BİLİMİ Özellikleri 1. 2. Bileşiklerin Özellikleri XY Z Yukarıda elementlerin özellikleri X ve Y ile, bileşik- lerin özellikleri Y ve Z ile sembolleştirilmiştir. Buna göre, element ve bileşiklere ait aşağıdaki özelliklerin temsil ettiği X, Y ve Z sembollerin- den hangisinde yanlışlık yapılmıştır? Okulda basket maçı yaparken düşerek başınını Hangi sembolle çarpan 9. sınıf öğrencisi Ahmet hastanede yuka- ________Ö__z_e_lli_k________ _g_ö_s_t_e_ri_le_b_il_ir_?_ rıdaki görseli gördükten sonra ailesine bu işaretin anlamını okulda öğrendiğini söylemiş ve röntgen A) Saf ve homejendir. Y odasına girmek istememiştir. Ahmet'in görselle ilgili; B) Sembollerle gösterilir X Y I. Bu odada radyasyon tehlikesi var. C) Sabit basınç altında belirli Z II. Radyoaktif ışınlar yayılabilir ve bu ışınlar gözle erime ve kaynama nokta- X ları bulunur. görülmez. III. Bu ışınlar canlı dokulara kalıcı hasar verebilen D) İki veya daha fazla çeşit atom içerir. kanserojen etkiye sahip ışınlardır. E) Kimyasal yöntemlerle da- söylediği ifadelerden hangileri doğrudur? ha basit maddelere ayrış- tırılabilirler. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III X $ elementlere Z $ bileşiklere Bu işaret radyasyon tehlikesi bulunan alanlarda kulla- Y $ hem element hem de bileşiklere ait özellikleri nılır (I. öncül doğru). Işınları gözle görülmez (II. öncül gösterir. doğru). Radyoaktif ışınlar canlı dokulara kalıcı zarar verir ve kanserojen özelliğe sahiptir (III. öncül doğru) Kimyasal yöntemle daha basit maddelere (elementle- rine) ayrıştırılabilme bileşiklere ait (Z) özelliklerdendir. Cevap: E Cevap: E 1. E 40 2. E
www.aydinyayinlari.com.tr 9. SINIF ATOMUN YAPISI ➤ ATOMUN TEMEL TANECIKLERI ➤ ATOM TÜRLERI ➤ ATOM MODELLERININ TARIHSEL GELIŞIMI ➤ KARMA TESTLER ➤ YAZILI SORULARI ➤ YENI NESIL SORULAR 1. ? 2. ? 41 1. ? 2. ?
9. SINIF 1. MODÜL ATOMUN YAPISI www.aydinyayinlari.com.tr ATOMUN YAPISI İlişkili Kazanımlar • Elektron, proton, nötron, atom numarası, kütle numarası, izotop, izoton, izobar ve izoelektronik kavramları tanıtılır. • Elektron, proton ve nötronun yükleri, kütleleri ve atomda bulunduğu yerler karşılaştırılır. (Elektron, proton ve nötronun yük ve kütlelerinin nasıl bulunduğu sürecine girilmez.) ATOMUN YAPISI NOT Atomun Temel Tanecikleri akb = atomik kütle birimi, Atom Nedir? 1 akb = 1,66.10–24 gram Bir elementin tüm fiziksel ve kimyasal özelliklerini Bir protonun kütlesi yaklaşık olarak bir nötronun küt- taşıyan en küçük yapı taşına atom denir. lesine eşittir. Atom iki kısımdan oluşur: Çekirdek ve yörüngeler Çekirdek ve Atom İlişkisi (katmanlar) Atom çekirdeğinin kütlesi yaklaşık olarak atom küt- lesine eşittir. Çünkü katmanlarda bulunan elektron- ATOM ların kütlesi, çekirdekte bulunan proton ve nötronla- rın kütlesinin yanında ihmal edilebilecek kadar kü- Çekirdek Yörüngeler çüktür. Atom çekirdeğinin hacmi ise atomun hacmi yanında Proton Nötron Elektron çok küçüktür. Atomu bir futbol sahası gibi düşünür- sek; çekirdeği, santradaki (sahanın tam ortası) bir Atomun çekirdeğinde bulunan taneciklere nükleon- futbol topuna benzetebiliriz. lar adı verilir. Atomun Temel Taneciklerinin Yük ve Kütle İlişkileri Tanecik Sembolü Bağıl kütlesi Elektriksel Atomu Tanımlayan Sayılar (akb) Yükü Atomların kimyasal özelliklerini belirleyen çekirdek- Proton p(p+) 1,0073 ≈ 1 +1 lerindeki proton sayılarıdır. Hidrojen (H) atomunun çe- kirdeğinde 1 protonu varken, helyum (He) atomunun Nötron n 1,0087 ≈ 1 0 çekirdeğinde 2 protonu vardır. Elektron e(e−) 1 ≈0 –1 NOT 1836 İki farklı element atomunun proton sayıları ay- nı olamaz. 42
www.aydinyayinlari.com.tr ATOMUN YAPISI 1. MODÜL 9. SINIF Atom numarası (Z) = Proton sayısı ÖRNEK 2 Çekirdeğin yükünü protonlar belirlediği için proton 31 P atomu için aşağıda bırakılan boşlukları doldu- sayısına çekirdek yükü de denir. 15 runuz. Kütle numarası (A) = Proton sayısı + Nötron sayısı Kütle numarası = Nükleon sayısı a. Atom numarası = b. Proton sayısı = Nötr bir atomda proton sayısı her zaman elektron c. Çekirdek yükü = sayısına eşittir. d. Kütle numarası = e. Nükleon sayısı = f. Elektron sayısı = g. Nötron sayısı = X: Element sembolü XKütle İyon yükü XA a. Atom numarası = 15 Elektron b. Proton sayısı = 15 numarası Z c. Çekirdek yükü = +15 Atom d. Kütle numarası = 31 numarası sayısı e. Nükleon sayısı = 31 f. Elektron sayısı = 15 Uyarı! g. Nötron sayısı = 31 – 15 = 16 Nötron sayısı = Kütle numarası – Atom numarası İyon yükü = Atom numarası – Elektron sayısı ÖRNEK 1 İyon Elektron almış ya da vermiş atom veya atom toplu- 199F atomu için aşağıda bırakılan boşlukları dolduru- nuz. luklarına iyon denir. a. Atom numarası = İYON b. Proton sayısı = c. Çekirdek yükü = Katyon Anyon d. Kütle numarası = e. Nükleon sayısı = f. Elektron sayısı = g. Nötron sayısı = • P ozitif (+) yüklü • Negatif (–) yüklü iyonlardır. iyonlardır. a. Atom numarası = 9 b. Proton sayısı = 9 • Li+, Mg2+, Al3+, • O2–, F−, P3–, CO32–, c. Çekirdek yükü = +9 NH4+, .... OH−, ...... d. Kütle numarası = 19 e. Nükleon sayısı = 19 NOT f. Elektron sayısı = 9 g. Nötron sayısı = 19 – 9 = 10 İyon oluşumu sırasında atomların çekirdekle- ri herhangi bir değişikliğe uğramaz. (Proton ve nötron sayısı değişmez.) 1. a. 9 b. 9 c. +9 d. 19 e. 19 f. 9 g. 10 43 2. a. 15 b. 15 c.+15 d. 31 e. 31 f. 15 g. 16
9. SINIF 1. MODÜL ATOMUN YAPISI www.aydinyayinlari.com.tr Anyon Oluşumu Uyarı! Nötr bir atom ya da iyonun aldığı elektron sayısı ka- İyon oluşumu sırasında çekirdeğin çekim kuv- dar yükü azalır. veti değişmez! Anyon oluşumu genellikle ekzotermiktir. Ancak en- İyon oluşurken taneciğin; dotermik de olabilir. (Örneğin; soygazlar) Proton sayısı değişmez. Nötron sayısı değişmez. X(g) + me– $ X(mg–) + Enerji Kütle numarası değişmez. Y(g) + me– + Enerji $ Ym(g–) Çekirdek yapısı değişmez. Anyonlarda elektron sayısı, proton sayısından bü- Çekirdek çapı değişmez. yüktür. Elektron sayısı değişir. Toplam tanecik sayısı değişir. Bir tanecik elektron alırsa, birim elektron başına dü- Fiziksel özelliği değişir. şen çekirdek çekim kuvveti azalacağı için taneciğin Kimyasal özelliği değişir. çapı (hacmi) büyür. Çapı değişir. 8O(g) + 2e– $ 8O2(g–) ÖRNEK 3 Çap ilişkisi: 8O2– > 8O 3199K+ iyonu için aşağıda bırakılan boşlukları doldu- Katyon Oluşumu runuz. Nötr bir atom ya da iyonun verdiği elektron sayısı a. Atom numarası = kadar yükü artar. b. Proton sayısı = c. Çekirdek yükü = Nötr bir atomdan katyon oluşumu endotermik bir d. Kütle numarası = olaydır. e. Nükleon sayısı = f. Elektron sayısı = Z(g) + Enerji $ Zm(g+) + me– g. Nötron sayısı = Katyonlarda elektron sayısı, proton sayısından kü- h. İyon yükü = ı. Çekirdekteki tanecik sayısı = çüktür. i. Toplam tanecik sayısı = Bir tanecik elektron kaybederse, birim elektron ba- a. Atom numarası = 19 şına düşen çekirdek çekim kuvveti artacağı için ta- neciğin çapı (hacmi) küçülür. b. Proton sayısı = 19 3Li(g) $ 3Li+(g) + e– c. Çekirdek yükü = +19 Çap ilişkisi: 3Li > 3Li+ d. Kütle numarası = 39 NOT Nötr bir atomun çapı, anyonununkinden küçük kat- yonununkinden büyüktür. Çap ilişkisi: X– > X > X+ e. Nükleon sayısı = 39 f. Elektron sayısı = 19 – 1 = 18 Çekirdekteki tanecik sayısı = g. Nötron sayısı = 39 – 19 = 20 Proton sayısı + Nötron sayısı h. İyon yükü = +1 Toplam tanecik sayısı = Proton sayısı + Nötron sayısı + Elektron sayısı ı. Çekirdekteki tanecik sayısı = 19 + 20 = 39 i. Toplam tanecik sayısı = 19 + 20 + 18 = 57 44 3. a. 19 b. 19 c. +19 d. 39 e.39 f. 18 g. 20 h. +1 ı. 39 i. 57
www.aydinyayinlari.com.tr ATOMUN YAPISI 1. MODÜL 9. SINIF ÖRNEK 4 ÖRNEK 5 1377Cl− iyonu için aşağıda bırakılan boşlukları doldu- X2+ iyonu, Y3− iyonundan 4 elektron aldığında tane- runuz. ciklerin oluşacak yeni yüklerini hesaplayınız. a. Atom numarası = Y3– iyonunun verdiği elektron sayısı kadar yükü ar- tarken; X2+ iyonunun ise aldığı elektron sayısı kadar b. Proton sayısı = yükü azalır. c. Çekirdek yükü = Y3− $ 4e− + Y+ X2+ + 4e− $ X2− d. Kütle numarası = ÖRNEK 6 e. Nükleon sayısı = X+ iyonu ile 16Y2− iyonunun elektron sayıları eşit ol- duğuna göre X atomunun çekirdek yükü kaçtır? f. Elektron sayısı = g. Nötron sayısı = A) 15 B) 17 C) 18 D) 19 E) 20 h. İyon yükü = 16Y2− iyonunun elektron sayısı = 16 + 2 = 18 ı. Çekirdekteki tanecik sayısı = Y12–8 ise aX1+8 i. Toplam tanecik sayısı = İyon yükü = Proton sayısı - Elektron sayısı +1 = a – 18 a. Atom numarası = 17 a = 19 b. Proton sayısı = 17 X’in çekirdek yükü = +19 Cevap: D c. Çekirdek yükü = +17 d. Kütle numarası = 37 Uyarı! e. Nükleon sayısı = 37 Kimyasal Kök: Pozitif (+) veya negatif (–) yüklü atom topluluklarıdır. NH4+, NO3– , CO32–, SO42–, … f. Elektron sayısı = 17 + 1 = 18 ÖRNEK 7 g. Nötron sayısı = 37 – 17 = 20 NH4+ iyonu için aşağıdaki soruları yanıtlayınız. h. İyon yükü = –1 (11H, 147N) a) Toplam proton sayısı kaçtır? ı. Çekirdekteki tanecik sayısı = 17 + 20 = 37 b) Toplam elektron sayısı kaçtır? c) Toplam nötron sayısı kaçtır? i. Toplam tanecik sayısı = 17 + 20 + 18 = 55 d) Çekirdeklerdeki toplam tanecik sayısı kaçtır? e) Toplam tanecik sayısı kaçtır? NOT a) Toplam proton sayısı = İyon yükü, tanecik yükü, elektriksel yük, değerlik, (1.N) + (4.H) = (1.7) + (4.1) = 11 yükseltgenme basamağı aynı şeyi ifade eder. b) Toplam elektron sayısı = 11 – 1 = 10 İyonik bağlı bileşiklerde yükseltgenme basama- ğı iyon yüküne eşit iken; kovalent bağlı bileşiklerde c) Toplam nötron sayısı = iyon yükü ifadesi kullanılmaz. Yükseltgenme basa- (1.N) + (4.H) = (1.7) + (4.0) = 7 mağından bahsedilir. d) Çekirdeklerdeki toplam tanecik sayısı = (1.N) + (4.H) = (1.14) + (4.1) = 18 e) Toplam tanecik sayısı = (p + n + e) = 11 + 7 + 10 = 28 4. a. 17 b. 17 c. +17 d. 37 e.37 f. 18 g. 20 h. –1 ı. 37 i. 55 45 5. Y+ ve X2– 6. D 7. a. 11 b. 10 c. 7 d. 18 e. 28
9. SINIF 1. MODÜL ATOMUN YAPISI www.aydinyayinlari.com.tr ÖRNEK 8 Bir tanecik için: CO32– iyonu için aşağıdaki soruları yanıtlayınız. Çekirdek yapısı, proton ve nötron sayısına bağlıdır. (12C , 16O) Kimyasal özellik, proton ve elektron sayısına bağlıdır. Fiziksel özellik, proton, nötron ve elektron sayısına 68 bağlıdır. a. Toplam proton sayısı kaçtır? b. Toplam elektron sayısı kaçtır? 24 Mg ve 25 Mg atomları için aşağıda verilen tablo- c. Toplam nötron sayısı kaçtır? 12 12 d. Çekirdeklerdeki toplam tanecik sayısı kaçtır? yu inceleyelim. e. Toplam tanecik sayısı kaçtır? Özellik Aynı Farklı Kimyasal ✔ ✔ Fiziksel a. Toplam proton sayısı = 24 Mg ve 25 Mg atomlarının proton ve elektron sa- (1.C) + (3.O) = (1.6) + (3.8) = 30 12 12 b. Toplam elektron sayısı = (1.C) + (3.O) + 2 = (1.6) + (3.8) + 2 = 32 yıları aynı olduğu için kimyasal özellikleri aynıdır. An- c. Toplam nötron sayısı = (1.C) + (3.O) = (1.6) + (3.8) = 30 cak nötron sayıları farklı olduğu için fiziksel özellikle- d. Çekirdeklerdeki toplam tanecik sayısı = (1.C) + (3.O) = (1.12) + (3.16) = 60 ri farklıdır. e. Toplam tanecik sayısı = (p + n + e) = 30 + 30 + 32 = 92 ÖRNEK 10 35 Cl− ve 37 Cl7+ tanecikleri için aşağıda verilen tab- 17 17 lodaki boşlukları doldurunuz. Özellik Aynı Farklı Kimyasal Fiziksel 1375CI– ve 1377CI7+ taneciklerinin proton sayıları aynı, nötron ve elektron sayıları farklıdır. Bu nedenle fiziksel ve kimya- sal özellikleri farklıdır. ÖRNEK 9 Özellik Aynı Farklı Kimyasal ✔ X2O23– iyonunda toplam 58 elektron bulunmaktadır. Fiziksel ✔ Buna göre, CX2 bileşiğinin toplam elektron sayısı kaçtır? (6C, 8O) A) 26 B) 28 C) 32 D) 36 E) 38 ÖRNEK 11 (2 . X) + (3 . 8) + 2 = 58 XO34– iyonunda toplam 50 tane elektron bulunmak- 2X + 26 = 58 tadır. X atomunun nötron sayısı proton sayısından bir fazla olduğuna göre, X atomunun kütle numara- X = 16 sı kaçtır? (8O) X atomunun proton sayısı 16’dır. CX2 için toplam e– sayısı; XO34– iyonu için; (1 . C) + (2 . X) = (1 . 6) + (2 . 16) Toplam elektron sayısı = (1.X) + (4.O) + 3 X + (4.8) + 3 = 50 e = 38 X = 15 (Proton sayısı = elektron sayısı) Nötr bir atomda proton sayısı, elektron sayısına eşittir. Cevap: E Kütle numarası = p+n = 15 + 16 = 31 8. a. 30 b. 32 c. 30 d. 60 e. 92 9. E 46 10. Fiziksel ve kimyasal özellikleri farklıdır. 11. 31
www.aydinyayinlari.com.tr ATOMUN YAPISI 1. MODÜL 9. SINIF Bir taneciğin çekirdek çekim kuvveti proton sayısına ÖRNEK 14 bağlıdır. Birim elektron başına düşen çekirdek çekim Aşağıda verilen dönüşümlerde taneciklerin elektron p sayıları ve çapları nasıl değişir? kuvveti ise proton ve elektron sayısına ( e oranına) bağlı olarak değişir. Elektron sayısı İki taneciğin çaplarını karşılaştırabilmek için tane- Çap ciklerin proton ya da elektron sayıları eşit olmalıdır. a. Mg atomunun Mg2+ iyonuna dönüşümü Azalır Küçü- e lür p oranı büyük olan taneciğin çapı da büyüktür. b. Cl7+ iyonunun Cl− iyonuna dönüşümü Artar Büyür p Bir elektron koparabilmek için gereken enerji e c. Fe2+ iyonunun Fe3+ iyonuna dönüşümü Azalır Küçü- oranına bağlıdır. Çapı daha büyük tanecikten bir lür elektron koparmak daha kolaydır. d. N atomunun N3- iyonuna dönüşümü Artar Büyür ÖRNEK 12 e. Br− iyonunun Br+ iyonuna dönüşümü Azalır Küçü- lür 11Na+, 8O2– ve 10Ne tanecikleri için; a. Çekirdek çekim kuvvetleri arasındaki ilişki nasıldır? Bir tanecik elektron aldığında çapı büyürken, elektron b. Birim elektron başına düşen çekirdek çekim kuvvet- verdiğinde çapı küçülür. leri arasındaki ilişki nasıldır? Elektron Çap c. Çapları arasındaki ilişki nasıldır? sayısı a. Mg atomunun Mg2+ iyonu- Azalır Küçülür na dönüşümü 11Na+10 , 8O21–0 , 10Ne10 üç taneciğinde elektron sayısı b. Cl7+ iyonunun Cl− iyonuna Artar Büyür eşittir. dönüşümü a. Çekirdek çekim kuvveti (p) : Na+ > Ne > O2– c. Fe2+ iyonunun Fe3+ iyonu- Azalır Küçülür na dönüşümü b. Birim elektron başına düşen çekirdek çekim kuvve- N atomunun N3- iyonuna p dönüşümü ti d e n : Na+ > Ne > O2– d. Artar Büyür c. Çap d e n : O2- > Ne > Na+ e. Br− iyonunun Br+ iyonuna Azalır Küçülür P dönüşümü ÖRNEK 13 35 Cl, 35 Cl7+ ve 35 Cl− tanecikleri ile ilgili aşağıdaki 17 17 17 soruları yanıtlayınız. ÖRNEK 15 a. Çekirdek çekim kuvvetleri arasındaki ilişki nasıldır? MnO42– iyonu için toplam proton, nötron ve elektron sayılarının karşılaştırılması aşağıdakilerden hangi- b. Elektron başına düşen çekirdek çekim kuvveti hangi- sinde en azdır? sinde doğru verilmiştir? ( 55 Mn, 16 O) 25 8 c. Çapları arasındaki ilişki nasıldır? A) n > e > p B) p > n > e C) e > p > n d. B irer elektronlarını koparabilmek için gereken enerji- ler arasındaki ilişki nasıldır? D) n = e > p E) n > p > e a. Çekirdek çekim kuvveti (p): Cl− = Cl = Cl7+ Toplam proton sayısı = (1 . 25) + (4 . 8) = 57 b. 35 Cl− $ p/e oranı en küçüktür. Toplam nötron sayısı 17 = (1 . 30) + (4 . 8) = 62 Toplam elektron sayısı c. Çap d e n: 17Cl− > 17Cl > 17Cl7+ = (1 . 25) + (4 . 8) + 2 = 59 n>e>p p Cevap: A p d. Birer e– koparabilmek için gereken enerji d e n: 17Cl7+ > 17Cl > 17Cl− 12. a. Na+ > Ne > O2– b. Na+ > Ne > O2– c. O2–> Ne > Na+ 47 14. a. Azalır/Küçülür b. Artar/Büyür 15. A 35 13. a. CI– = CI = CI7+ b. 17 Cl– c.17CI– > 17CI > 17CI7+ c. Azalır/Küçülür d. Artar/Büyür e. Azalır/Küçülür d.17CI7+>17CI >17CI–
TEST - 1 ATOMUN YAPISI 1. 55 X atomu ile ilgili; 4. Atom ve atomun temel tanecikleri ile ilgili aşa- 25 ğıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? I. Elektron sayısı 25’tir. A) Atom kütlesinin büyük bir kısmını çekirdek oluş- II. Nötron sayısı 30’dur. turur. III. Çekirdeğindeki tanecik sayısı 55’dir. B) Nötr bir atomda elektron sayısı, proton sayısına eşittir. yargılarından hangileri doğrudur? C) Nötronun elektriksel yükü sıfırdır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) Atom, elektron alırsa ya da verirse kimyasal D) II ve III E) I, II ve III özelliği değişir. E) Bir atomun kütle numarası her zaman proton sayısının iki katıdır. 2. Aynı elemente ait X3– ve X5+ iyonlarının elektron 5. Aşağıda verilen taneciklerin hangisinde sayıları toplamı 28’dir. n > p > e ilişkisi bulunur? X elementinin nötron sayısı, proton sayısın- (p = proton sayısı, n = nötron sayısı, e = elektron sayısı) dan bir fazla olduğuna göre X’in kütle numarası kaçtır? A) 37 Cl – B) 40 K+ C) 32 S2– 17 19 16 A) 30 B) 31 C) 33 D) 34 E) 35 D) 23 Na E) 40 Ca2+ 11 20 3. X ve Y tanecikleri farklı elementlere ait olup nötron 6. Cu+ iyonunun Cu2+ iyonuna dönüşümü sıra- sayıları eşittir. sında aşağıda verilenlerden hangisi gerçekleş- mez? Buna göre, bu tanecikler ile ilgili aşağıdaki ifa- delerden hangisi kesinlikle doğrudur? A) Çekirdek yükü artar. B) Elektron sayısı azalır. A) X’in çekirdek yükü daha fazladır. C) Kimyasal özelliği değişir. B) X nötr, Y ise katyondur. D) Çapı (hacmi) küçülür. C) Kütle numaraları farklıdır. E) Nükleon sayısı değişmez. D) Elektron sayıları aynıdır. E) İkisi de nötrdür. 1. E 2. B 3. C 48 4. E 5. B 6. A
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
