นิตยสารสาระวิทย์ โดย สวทช. ฉบับที่ 102 เดือนกันยายน พ.ศ. 2564

A Team Bulletin สารบญั Cover Story 3 ห้องภาพสตั วป์ า่ ไทย 35 ทป่ี รึกษา บทความพเิ ศษ 12 สาระวทิ ยใ์ นศลิ ป์ 36 เปดิ โลกนิทานดาว 41 ณรงค์ ศริ เิ ลิศวรกลุ ร ะเบยี งขา่ ววทิ ย-์ เทคโนฯ ไทย 19 ออ๋ ! มันเป็นอยา่ งนน้ี ีเ่ อง 49 จุฬารตั น์ ตันประเสรฐิ ป้นั น้�ำ เปน็ ปลา 50 จุมพล เหมะครี นิ ทร์ หนา้ ตา่ งขา่ ววทิ ย-์ เทคโนฯ โลก 21 Sci Quiz 54 คำ�คมนักวิทย์ 57 บรรณาธกิ ารผ้พู มิ พผ์ ูโ้ ฆษณา Sci Infographic 22 ร้อยพนั วิทยา 24 กลุ ประภา นาวานเุ คราะห์ สภากาแฟ 31 บรรณาธิการอ�ำ นวยการ ENdiototer’s น�ำ ชยั ชวี วิวรรธน์ “ผ่่อนคลาย” แต่่ยังั ไม่่คลายความกัังวล บรรณาธกิ ารบริหาร ในระยะนี้้จ� ำ�ำ นวนตัวั เลขของผู้้�ติดิ เชื้อ้� ก่อ่ โรคโควิดิ 19 ยังั อยู่�ที่�ระดับั หนึ่�งหมื่่น� กว่า่ คนต่อ่ วันั ซึ่ง่� ดูเู หมืือนมีแี นวโน้ม้ ค่อ่ ยๆ ลดลง และสถานการณ์์การต่่างๆ เริ่�มดูดู ีีขึ้น� ทั้้�งการฉีีดวััคซีนี ให้้แก่่ประชาชนได้จ้ ำ�ำ นวนเพิ่�มมากขึ้�น และแนวทางการ ปริทัศน์ เทยี นทอง รัักษาแบบ Home Isolation หรืือการดููแลตัวั เองจากที่่�บ้้าน ซึ่ง่� ตอนนี้้ท� างภาครััฐเริ่�มผ่่อนคลายมาตรการควบคุุม ต่่างๆ เพื่่�อให้้ประชาชนเริ่�มกลัับมาประกอบอาชีีพเพื่่�อให้้มีีรายได้้ แก้้ไขปััญหาปากท้้องประชาชนที่�ได้้รัับกระทบ กองบรรณาธกิ าร อย่่างหนัักในช่่วงเวลาที่่�ผ่่านมา แต่ก่ ระแสข่่าวของไวรัสั กลายพันั ธุ์� “มิวิ ” ที่�พบการแพร่่ระบาดแล้้วในกว่่า 40 ประเทศทั่�วโลก กำ�ำ ลังั เป็็นที่่�จัับตามอง รกั ฉตั ร เวทีวฒุ าจารย์ อย่่างใกล้้ชิิดด้้วยความกัังวล เนื่่�องจากเชื้้�อก่่อโรคโควิิดสายพัันธุ์์�มิิว (Mu) หรืือที่�เรีียกว่่าสายพัันธุ์� B.1.621 วัชราภรณ์ สนทนา มีีจุุดเด่่นคืือเรื่�องหนีีภููมิิคุ้�มกััน เพราะมีีการกลายพัันธุ์�ที่�ผสมผสานกัันระหว่่างสายพัันธุ์์�บีีตากัับแอลฟา โดยข้้อมููล อาทติ ย์ ลมลู ปลัง่ ล่่าสุุดจากทีีมวิิจััยในญี่่�ปุ่่�นเปิิดเผยออกมาคืือ ไวรััสสายพัันธุ์�นี้�อาจจะหนีีภููมิิได้้ใกล้้เคีียงหรืือดีีกว่่าสายพัันธุ์์�บีีตา วีณา ยศวงั ใจ ของแอฟริิกาใต้้ เราจึงึ ยัังเบาใจไม่ไ่ ด้้ ต้้องติิดตามสถานการณ์ก์ ัันต่อ่ ไป ภัทรา สัปปินันทน์ สำ�ำ หรัับ Cover Story ของนิิตยสารสาระวิิทย์์ฉบัับนี้้� เราจะพาคุุณผู้้�อ่่านทุุกท่่านไปติิดตามความก้้าวหน้้าของ นักเขียนประจำ� ☺“วัคั ซีนี โควิดิ สัญั ชาติไิ ทย” ซึ่ง่� เป็น็ ผลงานของทีมี นักั วิจิ ัยั คนไทยทั้้ง� ภาครัฐั และเอกชน ที่�จะช่ว่ ยทำ�ำ ให้ค้ นไทยมีภี ูมู ิคิุ้�มกันั รวศิ ทศั คร ที่่�ดีีจากวััคซีีนที่่�มีคี ุณุ ภาพด้้วยฝีมี ืือคนไทย ! ติดิ ตามอ่า่ นได้้ในฉบัับครับั พงศธร กจิ เวช ปว๋ ย​ อุ่นใ​ จ ปริิทัศั น์์ เทีียนทอง วริศา ใจดี บรรณาธิิการ บรรณาธกิ ารศิลปกรรม จฬุ ารตั น์ นม่ิ นวล ศิลปกรรม เกิดศิริ ขนั ตกิ ิตตกิ ุล ศุภณัฐ บุญนะบตุ ร ผผู้ ลิต ฝา่ ยสร้างสรรค์ส่ือและผลติ ภัณฑ์ ส�ำ นักงานพฒั นาวทิ ยาศาสตรแ์ ละ เทคโนโลยีแหง่ ชาติ (สวทช.) กระทรวงการอุดมศึกษา วทิ ยาศาสตร์ วจิ ยั และนวัตกรรม 111 อุทยานวิทยาศาสตร์ประเทศไทย ถนนพหลโยธิน ต.คลองหนงึ่ อ.คลองหลวง จ.ปทมุ ธานี 12120 โทรศัพท์ 0 2564 7000 ต่อ 1177 โทรสาร 0 2564 7016 เวบ็ ไซต์ http://www.nstda.or.th/sci2pub/ facebook page: นติ ยสารสาระวทิ ย์ ตดิ ตอ่ กองบรรณาธิการ โทรศพั ท์ 0 2564 7000 ตอ่ 1177 อีเมล [email protected]

Cover Story กองบรรณาธิการ เมื่�อ่ โควิดิ ยัังไม่ไ่ ป แต่ว่ ััคซีนี ไทยกำ�ำ ลัังจะมา ท่่ามกลางการระบาดของโรคโควิดิ 19 การมีวี ัคั ซีีนที่่�มีปี ระสิิทธิิภาพ ให้แ้ ก่ป่ ระชาชนใช้จ้ ึงึ เป็็นความหวังั ของทุกุ ประเทศทั่่ว� โลก เนื่่�องจาก วัคั ซีนี ที่่พ� ััฒนาขึ้้น� ต้อ้ งผ่า่ นการทดสอบในสััตว์ท์ ดลองและมนุษุ ย์์ และ มีกี ำำ�ลังั การผลิติ อยู่�่ ค่อ่ นข้า้ งจำำ�กัดั ทำ�ำ ให้ห้ ลายประเทศมีโี อกาสเข้า้ ถึงึ วััคซีีนได้้ช้้าไม่่ทัันต่่อสถานการณ์์การแพร่่ระบาดอย่่างต่่อเนื่่�อง อีีก ทั้้ง� ยังั มีคี วามจำ�ำ เป็น็ ต้อ้ งพััฒนาวัคั ซีนี ใหม่่ๆ เพื่�่อรับั มืือกัับเชื้้�อไวรััส กลายพัันธุ์์� บริิษััทเอกชนและสถาบัันวิิจััยทั่่�วโลกจึึงพยายามพััฒนา วััคซีีนขึ้้�นมาเป็็นจำำ�นวนมาก เช่่นเดีียวกัับนัักวิิจััยของไทยที่่�ทำ�ำ งาน อย่่างหนัักในการเร่่งพััฒนาวัคั ซีีนเพื่�่อผลิติ ใช้เ้ องในประเทศ กนั ยายน 2564 3

Cover Story “วัคั ซีีนพ่่ นจมูกู ” ไดป้ ระยกุ ต์ใชพ้ ฒั นาเปน็ ตน้ แบบวคั ซนี ปอ้ งกนั โรคโควิด 19 โดยม่งุ เน้นพัฒนาตน้ แบบวัคซนี จับั ตายไวรัสั ตั้้ง� แต่่ 3 ประเภท คือ 1) วัคซีนประเภท virus-like particle (VLP) หรอื วัคซีนอนุภาคไวรสั เสมือน ต้้นทาง 2) วัคซีนประเภท influenza-based และ กระทรวงการอดุ มศกึ ษา วทิ ยาศาสตร์ 3) วัคซนี ประเภท adenovirus vector-based วิจัยและนวัตกรรม สำ�นักงานพัฒนา ทีมได้ดำ�เนินการวิจัยพัฒนาในหลอดทดลอง วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ และทดสอบการกระตนุ้ ภมู คิ มุ้ กนั ในหนทู ดลอง (สวทช.) โดยศูนย์พันธุวิศวกรรมและ และประเมนิ ประสทิ ธภิ าพของวคั ซนี แตล่ ะชนดิ เทคโนโลยีชีวภาพแห่งชาติ (ไบโอเทค) ตอ่ การคมุ้ กนั โรคทีเ่ กิดขน้ึ จรงิ ในเฟสต่างๆ ได้พัฒนาวัคซีนป้องกันโรคติดเชื้อไวรัส ปัจจุบันทีมวิจัย สวทช.ผลักดันต้นแบบ โคโรนาสายพันธุ์ใหม่ 2019 หรอื โควดิ 19 วัคซีนป้องกันโรคโควิด 19 แบบพ่นจมูก แบบพ่นจมูก ชนิด adenovirus-based ออกมาได้ 2 ชนดิ คอื วคั ซีนชนดิ adenovirus และ influenza-based ซง่ึ ผา่ นการทดสอบ ทีม่ ีการแสดงออกของโปรตนี สไปก์ ออกแบบ การกระตนุ้ ภมู คิ มุ้ กนั ในหนทู ดลองเรยี บรอ้ ย โดยการพน่ เข้าจมกู ผา่ นละอองฝอย รูปแบบนี้ แล้ว พบว่ามีประสิทธิภาพต่อการคุ้มโรค นา่ จะเปน็ วคั ซนี ทใี่ กลเ้ คยี งกบั หลายๆ ทซ่ี ง่ึ ก�ำ ลงั ท่ีเกิดข้ึน ซ่ึงข้อมูลท่ีได้จะผลักดันให้ ทดสอบในเฟส 1-2 วัคซีนของทีม สวทช. ผ่าน เป็นวัคซีนต้นแบบป้องกันโรคโควิด 19 การทดสอบในหนูทดลองที่ฉีดเชื้อไวรัส สามารถนำ�ไปทดสอบทางคลินิกในอาสา กอ่ โรคโควดิ 19 แลว้ พบว่า สมัครต่อไป หนูทดลองนอกจากไม่มี ดร.อนนั ต์ จงแกว้ วฒั นา ผอู้ �ำ นวยการ อาการปว่ ย ยงั มนี �ำ้ หนกั กลุ่มวิจัยนวัตกรรมสุขภาพสัตว์และ ขึ้นสูงกว่ากลุ่มท่ีฉีด การจัดการ ไบโอเทค สวทช. ใหข้ ้อมูลว่า ทีมวิจัยไวรัสวิทยาและเซลล์เทคโนโลยี ไบโอเทค ได้ดำ�เนินงานวิจัยและพัฒนา วัคซีนต้านโรคโควิด 19 ต้ังแต่มีการเร่ิม ระบาดในประเทศจีนในเดือนมกราคม พ.ศ. 2563 เปน็ ตน้ มา เรม่ิ จากการสงั เคราะห์ ยีนสไปก์ของไวรสั ข้นึ เองโดยอาศัยข้อมูล รหัสพันธุกรรมของไวรัสท่ีเผยแพร่หลัง จากที่มีการถอดรหัสสำ�เร็จ และนำ�ยีน ดังกล่าวไปใช้เป็นแอนติเจนหรือโปรตีน กระตนุ้ ภูมิในรปู แบบตา่ งๆ รวมถงึ การตดั ต่อพันธุกรรมไวรัสให้มีความอ่อนเช้ือลง และไม่สามารถแบ่งตัวเพิ่มได้ ซ่ึงทีมวิจัย กนั ยายน 2564 4

Cover Story เข้ากลา้ มอยา่ งเห็นไดช้ ดั ผลการทดสอบความ ประสทิ ธภิ าพวคั ซนี กบั เชอ้ื สายพนั ธเ์ุ ดลตา ปลอดภัยไม่มีปัญหา และจะร่วมมือกับบริษัท คาดว่าจะเร่ิมทดสอบในมนุษย์เฟสแรก KinGen BioTech ผลิตในระดับ GMP โดย ปลายปี พ.ศ. 2564 และตอ่ เนือ่ งเฟส 2 จะทดสอบวัคซีนน้ีในรูปแบบท่ีสร้างจากไวรัส ในเดือนมีนาคม พ.ศ. 2565 หากไดผ้ ลดี สายพนั ธเ์ุ ดลตากบั อาสาสมคั รมนษุ ย์ในเรว็ ๆ นี้ จะผลิตใช้ไดป้ ระมาณกลางปี พ.ศ. 2565 อกี ชนดิ คอื วคั ซนี ชนดิ influenza virus ที่ ทง้ั นวี้ คั ซนี โควดิ 19 ชนดิ พน่ จมกู เปน็ มีการแสดงออกของโปรตีน RBD ของสไปก์ วัคซีนที่พ่นละอองฝอยในโพรงจมูก โดย (RBD หรือ receptor binding domain เป็น ใช้เข็มฉีดพ่นยาชนิดพิเศษท่ีได้รับการ สว่ นท่ีไวรสั ใชจ้ บั เขา้ เซลลม์ นษุ ย์ในการตดิ เชอื้ ) ออกแบบมาเพื่อส่งวัคซีนไปเสริมสร้าง ที่พัฒนาร่วมกับองค์การเภสัชกรรม ผลการ ภูมิคุ้มกันในเยื่อเมือกของระบบทางเดิน ทดสอบในหนูทดลองโดยการพ่นเข้าจมูกผ่าน หายใจสว่ นบนโดยตรง ซ่ึงไวรสั ส่วนใหญ่ ละอองฝอยและฉีดเข้ากล้าม พบว่าสามารถ รวมถึงไวรัสโคโรนาที่เป็นสาเหตุของ กระตุ้นภูมิคุ้มกันทั้งในรูปแบบแอนติบอดีและ โรคโควิด 19 มักจะเข้าสู่ร่างกายผ่าน T cell ได้สูงเช่นเดียวกัน ขั้นตอนต่อไปคือ ทางจมูกและก่อตัวขึ้นในโพรงจมูกก่อน การทดสอบความปลอดภัย หากวัคซีนน้ีผ่าน ท่ีจะแพร่กระจายไปยังส่วนอื่นๆ ของ รา่ งกายรวมถงึ ปอด จากการทดสอบพบวา่ ขั้นตอนการศึกษาในสัตว์ทดลองแล้วก็ แอนติบอดีในเยื่อเมือกระบบทางเดิน จะร่วมกับราชวิทยาลัยจุฬาภรณ์ หายใจส่วนบนจะสร้างภูมิคุ้มกันได้เร็ว ด�ำ เนนิ การขอทดสอบในมนษุ ย์ และดีกว่าวัคซีนแบบฉีดเข้ากล้ามเนื้อ โดยวางแผนทดสอบ รวมถึงสามารถกระตุ้นการผลิตอิมมูโน โกลบลู นิ เอ (Ig A) ทจี่ �ำ เพาะตอ่ แอนตเิ จน และเมด็ เลอื ดขาวชนดิ T cell ในทางเดนิ หายใจช่วยกระตุ้นภูมิคุ้มกันแบบฆ่าเชื้อ ซึ่งสามารถสกัดกั้นไวรัสและสร้างภูมิ คุ้มกันเพื่อต่อสู้กับไวรัสป้องกันการ ติดเช้ือในระบบต่างๆ ของร่างกาย ลด โอกาสทผ่ี คู้ นจะแพรเ่ ชอ้ื ไวรสั ตอ่ และชว่ ย ลดความเสี่ยงของการเกิดผลข้างเคียง จากภาวะลิ่มเลือดอุดตันได้ นอกจากน้ี ยังสามารถอัปเดตวัคซีนให้ตอบสนอง ต่อการกลายพันธ์ุของไวรัสสายพันธุ์ใหม่ ที่จะอุบัติข้ึนได้ โดยใช้เวลาอัปเดตเพียง 2-3 สปั ดาห์เท่านน้ั กนั ยายน 2564 5

Cover Story “ChulaCov19” Prof. Drew Weissman แพทยน์ ักวทิ ยาศาสตร์ ของ University of Pennsylvania สหรฐั อเมรกิ า วัคั ซีนี mRNA สัญั ชาติไิ ทย ผู้คิดค้นเทคโนโลยีดังกล่าว ปัจจุบันวัคซีน ChulaCov19 ผา่ นการทดสอบในสตั วท์ ดลองแลว้ ประสิิทธิภิ าพระดัับโลก และอยรู่ ะหวา่ งการทดสอบทางคลนิ กิ ระยะที่ 1 วัคซีนชนิด mRNA เป็นอีกหนึ่ง ศ. นพ.เกยี รติ รกั ษ์รุ่งธรรม ผอู้ ำ�นวยการ เทคโนโลยีใหม่ของวงการแพทย์ท่ีเพ่ิง บรหิ ารโครงการพฒั นาวคั ซนี โควดิ 19 ศนู ยว์ จิ ยั เรม่ิ พฒั นาขน้ึ เมอ่ื ไมก่ ปี่ มี านี้ และมกี ารน�ำ วัคซีน คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์ มาใชพ้ ฒั นาวคั ซนี เพอ่ื ตอ่ สกู้ บั โรคโควดิ 19 มหาวิทยาลัย เปิดเผยถึงความก้าวหน้าของ ในสหรัฐอเมริกา จนกระทั่งประสบ การทดสอบวคั ซนี ChulaCov19 ระยะที่ 1 วา่ ความสำ�เร็จเป็นครั้งแรก สามารถผลิต ทีมวิจัยได้เริ่มฉีดวัคซีนให้แก่อาสาสมัคร วคั ซนี โควดิ 19ชนดิ mRNAทม่ี ปี ระสทิ ธภิ าพ จ�ำ นวน 72 คน เมอ่ื วนั ที่ 14 มถิ นุ ายน พ.ศ. 2564 สูงได้ภายในเวลาไม่ถึงหนึ่งปี และได้รับ โดยแบง่ อาสาสมคั รเปน็ 2 กลมุ่ ไดแ้ ก่ กลมุ่ หนงึ่ การรับรองจากองค์การอนามัยโลกให้ใช้ อายุระหว่าง 18-55 ปี จำ�นวน 36 คน และ ในภาวะฉุกเฉินได้ จัดว่าเป็นเทคโนโลยี กลุม่ สอง อายุระหวา่ ง 56-75 ปี ทางการแพทยท์ ี่โดดเดน่ และนา่ จบั ตามอง ผลการทดสอบในอาสาสมัครกลุ่มแรก ที่สดุ ในขณะนี้ พบว่าวัคซีน ChulaCov19 สามารถกระตุ้น ประเทศไทยเองกม็ กี ารวจิ ยั พฒั นาวคั ซนี แอนตบิ อดไี ดส้ งู มาก เทยี บเทา่ กบั วคั ซนี mRNA ชนิด mRNA ในชื่อว่า “ChulaCov19” ของบริษัทต่างประเทศ สามารถป้องกัน โดยทีมนักวิจัยของศูนย์วิจัยวัคซีน คณะ เช้ือไวรัสโคโรนาไดท้ ้ังสายพันธ์ุด้ังเดมิ (อ่ฮู ่นั ) แพทยศาสตร์ จฬุ าลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั ซง่ึ ได้รับความร่วมมือและการสนับสนุนจาก กนั ยายน 2564 6

Cover Story และเชอ้ื กลายพนั ธุ์ 4 สายพนั ธ์ุ ไดแ้ ก่ แอลฟา วจิ ยั ไดเ้ ตรยี มทจี่ ะทดสอบทางคลนิ กิ ระยะ บตี า แกมมา และเดลตา ไดส้ งู เกนิ 80 เปอรเ์ ซน็ ต์ ท่ี 2 ในอาสาสมคั รจำ�นวน 150-300 คน รวมถึงสามารถกระตุ้นภูมิคุ้มกันชนิด T cell ในช่วงเดือนสิงหาคม-กันยายนนี้ โดยมี ซึ่งช่วยกำ�จัดและควบคุมเช้ือไวรัสท่ีอยู่ใน เปา้ หมายขอขน้ึ ทะเบยี นวคั ซนี จากส�ำ นกั งาน เซลล์ของผตู้ ดิ เชื้อได้ คณะกรรมการอาหารและยา (อย.) ในเดอื น นอกจากน้ียังไม่พบว่าวัคซีนมีผลข้างเคียง เมษายน พ.ศ. 2565 รนุ แรงใดๆ ซง่ึ จากการตดิ ตามอาสาสมคั รหลงั ฉดี ทงั้ นว้ี คั ซนี ชนิด mRNA มีจดุ เด่นคอื วคั ซนี ครบ 7 วนั พบวา่ มอี าการขา้ งเคยี งเลก็ นอ้ ย สามารถผลิตได้เร็ว เน่ืองจากไม่จำ�เป็น ถึงปานกลาง ส่วนใหญ่เกิดอาการขึ้นหลังการ ต้องเพาะเลี้ยงเช้ือ เพียงทราบสายพันธุ์ ฉีดวัคซีนเข็มท่ี 2 เช่น ปวดบรเิ วณทฉี่ ดี เพลยี ของเชอื้ กส็ ามารถผลติ วคั ซนี ได้ ไมต่ อ้ งใช้ มีไข้ หนาวส่นั และหายได้เองภายใน 1-3 วัน โรงงานขนาดใหญ่ และหากเกดิ เชอ้ื กลาย ส่วนผลในอาสาสมัครกลุ่มที่สองยังอยู่ใน พั น ธุ์ ใ น อ น า ค ต จ ะ ส า ม า ร ถ สั ง เ ค ร า ะ ห์ ระหว่างขั้นตอนการทดสอบ ขณะเดียวกันทีม วัคซนี ร่นุ ใหมไ่ ดอ้ ยา่ งรวดเรว็ กันยายน 2564 7

Cover Story “วัคั ซีนี ใบยา” ชนิ้ สว่ นของไวรสั ซง่ึ เปน็ ไวรสั ที่ไมก่ อ่ ใหเ้ กดิ โรค เมื่อฉีดวัคซีนใบยาเข้าไปในร่างกาย วัคซีนจะ ผลิิตจากพืื ช ประสิิทธิิภาพ ช่วยกระตุ้นภูมิคุ้มกันและสามารถป้องกันการ ตดิ เชอ้ื กอ่ โรคโควิด 19 สููง ปลอดภัยั ในปี พ.ศ. 2563 ทีมนกั วิจยั ผลิตต้นแบบ วัคซีนท่ีผลิตจากพืชไม่ใช่เทคโนโลยี วัคซีนใบยาและทดสอบในสัตว์ทดลอง เช่น ใหมล่ า่ สดุ ของโลกและกย็ งั ไมแ่ พรห่ ลายนกั หนูขาวและลิง พบว่าวัคซีนสามารถกระตุ้น ในปัจจุบัน แต่เป็นอีกหน่ึงความหวังของ การสร้างภูมิคุ้มกันในสัตว์ทดลองได้ผลสูง มนษุ ยท์ ย่ี งั ตอ้ งเผชญิ ภยั จากโรคอบุ ตั ใิ หม่ จากนน้ั จงึ เรม่ิ สรา้ งโรงงานตน้ แบบผลติ วคั ซนี ใบยา และวัคซนี ยังมีไมเ่ พยี งพอ เพื่อเข้าสู่กระบวนการทดสอบในอาสาสมัคร บรษิ ทั ใบยาไฟโตฟารม์ จ�ำ กดั สตารต์ อปั โดยโรงงานต้นแบบมเี นื้อท่ี 1,200 ตารางเมตร ดา้ นการแพทยจ์ ากจฬุ าลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั ต้ังอยู่ท่ีอาคารจุฬาพัฒน์ 14 จุฬาลงกรณ์ มุ่งพัฒนา “วัคซีนใบยา” วัคซีนป้องกัน มหาวิทยาลัย มีกำ�ลังการผลิตวัคซีนเดือนละ โควิด 19 ชนิด subunit vaccine ท่ผี ลติ 1–5 ล้านโดส ซ่ึงถือเป็นโรงงานผลิตวัคซีน จากพชื โดยใช้ใบยาสบู สายพนั ธด์ุ ง้ั เดมิ จาก ออสเตรเลียทำ�หน้าที่เสมือนโรงงานผลิต กนั ยายน 2564 8

Cover Story จากพืชสำ�หรับใช้ ในมนุษย์แห่งแรกในเอเชีย สมคั รกลมุ่ แรกเสรจ็ เรากจ็ ะทดสอบวคั ซนี สร้างเสรจ็ เมอ่ื เดอื นมิถุนายน พ.ศ. 2564 และ กับอาสาสมัครกลุ่มอายุ 60–75 ปี ตอ่ ไป ขณะน้ีทีมวิจัยวัคซีนใบยากำ�ลังเดินหน้าเร่ิม นอกจากนี้คณะนักวิจัยยังได้พัฒนา การทดสอบวคั ซีนในมนษุ ย์ วคั ซนี ใบยารนุ่ ท่ี 2 เพอ่ื รบั มอื การกลายพนั ธุ์ ผศ. ภญ. ดร.สุธีรา เตชคุณวุฒิ CEO ของเชอื้ กอ่ โรคโควดิ 19 ซงึ่ คาดวา่ จะพรอ้ ม และ co-founder บรษิ ัทใบยาไฟโตฟาร์ม จำ�กัด ทดสอบกบั อาสาสมคั รปลายปี พ.ศ. 2564 เปิดเผยว่า การทดสอบวัคซีนในอาสาสมัคร โดยจะปรับปรุงศักยภาพของวัคซีนใน กลมุ่ แรกจ�ำ นวน 50 คน ทอี่ ายรุ ะหวา่ ง 18-60 ปี การกระตนุ้ ภมู คิ มุ้ กนั ดขี น้ึ ดว้ ย และคาดวา่ จะเร่ิมในเดือนกันยายนน้ี โดยอาสาสมัครจะ วัคซีนใบยาจะพร้อมฉีดให้คนไทยช่วง ได้รับการฉีดวัคซีนจำ�นวนสองเข็ม เว้นระยะ กลางปี พ.ศ. 2565 เวลาห่างกัน 3 สัปดาห์ เมื่อทดสอบกับอาสา กันยายน 2564 9

Cover Story ภาพจาก https://www.gpo.or.th/view/480 \"HXP-GPOVac\" เขตร้อน มหาวิทยาลัยมหิดล พัฒนาวัคซีน วััคซีีนเชื้้อ� ตาย โควิดชนิดเชื้อตาย \"HXP-GPOVac\" โดย ได้รับการสนับสนุนหัวเชื้อวัคซีนต้นแบบ สู้้�โรคอุุบััติใิ หม่่ จากองค์กร PATH สหรัฐอเมริกา มาผลิต แม้จะเริ่มมีการพัฒนาเทคโนโลยี วัคซนี ที่โรงงานผลิต(วคั ซนี )ชีววัตถุ ของ อภ. ที่ วัคซีนรูปแบบใหม่ๆ ที่ยังไม่เคยใช้ใน ต�ำ บลทบั กวาง อ�ำ เภอแกง่ คอย จังหวดั สระบรุ ี ประเทศไทยมากอ่ น แตเ่ ทคโนโลยดี งั้ เดมิ ซึ่งได้มีการวิจัยพัฒนากระบวนการผลิตและ อย่างวัคซีนเช้ือตายยังคงมีความสำ�คัญ สามารถผลิตวัคซีน HXP–GPOVac จาก และเป็นอีกหนึ่งความหวังของคนไทยที่ นวัตกรรมเชื้อตายชนิดลูกผสม (inactivated ใกลถ้ ึงหลกั ชยั ในอีกไมช่ า้ chimeric vaccine) ผลติ ดว้ ยเทคโนโลยไี ขไ่ กฟ่ กั นพ.วิฑูรย์ ด่านวิบูลย์ ผู้อำ�นวยการ (egg-based) เช่นเดียวกับการผลิตวัคซีนไข้ องค์การเภสัชกรรม (อภ.) เปิดเผยว่า หวดั ใหญ่ องคก์ ารเภสชั กรรมรว่ มกบั คณะเวชศาสตร์ กนั ยายน 2564 10

Cover Story ภาพจาก https://www.gpo.or.th/view/480 เมอ่ื วจิ ยั ในมนษุ ยค์ รบทง้ั 3 ระยะแลว้ จึงจะขอขึ้นทะเบียนจากสำ�นักงานคณะ ทมี วจิ ยั เรมิ่ ทดสอบวคั ซนี \"HXP-GPOVac\" กรรมการอาหารและยา คาดว่าจะเร่ิม ในมนษุ ย์ในระยะที่ 1 เมอื่ เดอื นมีนาคมปีนี้ ใน ผลิตวคั ซีนได้ในกลางปี พ.ศ. 2565 ด้วย อาสาสมัครจำ�นวน 210 คน ผลการทดสอบ กำ�ลงั การผลติ 20-30 ล้านโดสต่อปี และ เบอื้ งตน้ พบวา่ อาสาสมคั รมภี มู คิ มุ้ กนั ตอบสนอง จะขยายกำ�ลังการผลิตอย่างต่อเนื่อง ใน ไดด้ ีหลังจากได้รับวคั ซนี ครบ 2 เขม็ แลว้ และ เบ้ืองต้นน้ี “วัคซีน HXP–GPOVac” จะ ลา่ สดุ เมอื่ เดอื นสงิ หาคมทผี่ า่ นมาทมี วจิ ยั ไดเ้ รม่ิ รองรับการฉีดเพ่ือป้องกันโควิด 19 ให้ การทดสอบในมนุษย์ระยะที่ 2 ในอาสาสมัคร ชาวไทยได้ 10-15 ลา้ นคน จ�ำ นวน 250 คน และจะคัดเลอื กสตู รทีด่ ที ่ีสุด จากความเพียรพยายามของทีม ไปทดลองระยะที่ 3 ในภาคสนามกบั อาสาสมคั ร นั ก วิ จั ย ไ ท ย จ า ก ห ล า ก อ ง ค์ ก ร ห ล า ย 1,000-10,000 คน ต่อไป สถาบันล้วนมุ่งไปสู่เป้าหมายเดียวกัน คื อ ทำ � ใ ห้ ค น ไ ท ย มี ภู มิ คุ้ ม กั น ท่ี ดี ด้ ว ย วัคซีนที่มีคุณภาพ และปราบเชื้อก่อ โรคโควิด 19 ให้หมดพิษสงไปในเร็ววัน ซึ่งไม่ใช่เพียงแค่การพัฒนาเทคโนโลยี เพ่ือเร่งแก้ปัญหาเฉพาะวิกฤตในคร้ังน้ี แต่ยังเป็นการสั่งสมองค์ความรู้และ พั ฒ น า ฐ า น เ ท ค โ น โ ล ยี ข อ ง ป ร ะ เ ท ศ ให้แข็งแกร่ง เพื่อให้พร้อมรับมือกับ สถานการณ์ฉุกเฉินในวันข้างหน้า และ ตอ่ ยอดสอู่ ตุ สาหกรรมใหมท่ จี่ ะสรา้ งความ ม่ันคงทางเศรษฐกิจและความมั่นคงด้าน สขุ ภาพให้แก่คนไทยทกุ คน ทม่ี า www.nstda.or.th/home/news_post/adenovirus-based/ www.chula.ac.th/news/49656/ chulalongkornhospital.go.th/kcmh/line/ความคืบหน้าการทดสอบวัค/ www.chula.ac.th/highlight/48907/#วคั ซีนใบยาโดยนกั วจิ ัยไทยเพือ่ คนไทย www.gpo.or.th/view/480 news.thaipbs.or.th/content/305677 กนั ยายน 2564 11

บทความพเิ ศษ ปาลติ า สุฤทธิ์ คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธบิ ดี HUMAN IN SPACE ตอนที่่� 2 จากการน�ำ เสนอผลงานในงาน Access to Space for All-hypergravity/ Microgravity Webinar Series 2021 ท่ีจัดโดย UN Office for Outer Space Affair (UNOOSA) ในวันที่ 5 พฤษภาคม พ.ศ. 2564 ทผี่ า่ นมา ไดม้ กี ารพดู ถงึ ประเดน็ ทนี่ า่ สนใจเกย่ี วกบั ปญั หาภาวะสขุ ภาพของ นักบินอวกาศจากการเปล่ียนแปลงทางสรีรวิทยาขณะปฏิบัติภารกิจอยู่ที่ สถานีอวกาศนานาชาติ (ISS) และแนวทางการแก้ไขเพื่อป้องกันปัญหา สุขภาพเหลา่ น้ี ผู้เขยี นจึงอยากยกประเด็นนี้มาเลา่ ใหฟ้ ัง กนั ยายน 2564 12

บทความพเิ ศษ โดยเราจะไล่เรียงปัญหาทางสุขภาพ (microgravity) การเคลอ่ื นไหวรา่ งกายจะ ท�ำ ให้เกดิ อาการปวดหลงั (Elisa R Ferre, ไปทีละระบบเพ่ือให้เกิดความเข้าใจ ใช้แรงเพียงนิดเดียวเท่าน้ัน ซ่ึงต่างจาก 2021) มากขึ้น โลกท่ีมีแรงโนม้ ถว่ งถงึ 9.8 m/s2 มวลกระดูกท่ลี ดลงได้ถึงร้อยละ 12 ระบบการไหลเวียี นโลหิิต ระบบกระดููกและกล้า้ มเนื้้�อ (-12% of bone density) หากอยู่ใน สภาวะแรงโน้มถ่วงต่ำ�เป็นเวลานาน (circulartory system) (musculoskeletal system) เนื่องจากไม่มีการใช้งานของกระดูกและ ขอ้ ตอ่ เพอ่ื รองรบั น�้ำ หนกั ท�ำ ใหเ้ กดิ กระดกู นอกเหนอื จากปญั หาสขุ ภาพดงั กลา่ ว การเคล่ือนไหวของร่างกายน้ันเกิด บางและเปราะแตกงา่ ย (osteoporosis) ถา้ ท่ีเกิดจากการเปลี่ยนแปลงของระบบ จากการทำ�งานประสานกันของสมอง เทยี บกบั มวลกระดกู ของคนทอ่ี ยบู่ นโลก กระดูกและกล้ามเน้ือแล้ว ระบบการ การรับรู้ (มองเห็น, สัมผัส) และระบบ ปวดหลัง (back pain) เน่ืองจาก ไหลเวียนโลหิตก็เป็นอีกหนึ่งระบบท่ีมี การทำ�งานของกระดูกและกล้ามเนื้อ ซ่ึง paraspinal muscles ซ่งึ เป็นกลา้ มเนอื้ ท่ี การเปลย่ี นแปลงและสง่ ผลใหเ้ กดิ ปญั หา การเคลื่อนไหวร่างกายบนโลกที่มีแรง ยดึ กระดกู สนั หลงั ไวด้ ว้ ยกนั และเกย่ี วขอ้ ง สุขภาพตอ่ นกั บนิ อวกาศเช่นกนั โนม้ ถ่วง (gravity) ถึง 9.8 m/s2 ทำ�ใหเ้ รา กับการเคล่ือนไหวเกิดการหดตัวขึ้นทำ�ให้ ระบบไหลเวียนโลหิตมีเป้าหมายท่ี สามารถเดนิ โดยทเ่ี ทา้ ของเราตดิ กบั พนื้ ได้ กระดกู สนั หลงั ยดื ตวั ออก จงึ เปน็ สาเหตทุ ี่ สำ�คัญคือ รักษาการไหลเวียนของเลือด ซง่ึ ทกุ ๆ การเคลอื่ นไหวตอ้ งอาศยั แรงโนม้ (blood flow) ใหส้ ามารถไปเลยี้ งอวยั วะทกุ ถว่ งของโลกเสมอเพอื่ ใหต้ วั เราไมล่ อยขน้ึ สว่ นในรา่ งกายเพอื่ ให้ไดร้ บั กา๊ ซออกซเิ จน (สามารถเหน็ ไดบ้ อ่ ยๆ ในหนงั แนวอวกาศ) และอาหารตามความตอ้ งการ การไหลเวยี น ร่วมกับการทำ�งานของ 3 ระบบข้างต้น เพื่อการเปรียบเทียบให้เห็นภาพมากข้ึน รูปู ที่่� 6 ตััวอย่่างภาพจำ�ำ ลองการสลายของมวลกระดููกเมื่่�อยู่�ในสภาวะแรงโน้้มถ่ว่ งต่ำ��ำ ให้คุณลองเดินขึน้ ไปบนพน้ื ชัน อาจจะไม่ ภาพจาก http://sciencemag.vasantvalley.org/category/may-2020/ ต้องชันมาก แล้วลองสังเกตดูแรงท่ีเรา ใช้ในการเดนิ ขนึ้ พนื้ ชนั วา่ เราตอ้ งออกแรง เพ่ิมหรือเปล่า ซึ่งคำ�ตอบก็น่าจะตรงกัน ว่า “ใช่” เราต้องออกแรงเพ่ิมจากปกติท่ี เคยเดินบนพ้ืนราบ นน่ั เป็นเพราะเราต้อง เดินต้านกับแนวแรงของ “แรงโน้มถ่วง” ทีม่ ที ิศพ่งุ ลง แตใ่ นทางกลบั กนั การทนี่ กั บนิ อวกาศ ตอ้ งอยบู่ นสถานอี วกาศซง่ึ มแี รงโนม้ ถว่ งต�ำ่ ท�ำ ใหล้ ดการใชแ้ รงตรงสว่ นนี้ไป (F = mg) จึงส่งผลให้เกดิ การเปลย่ี นแปลงทางดา้ น รา่ งกาย (สรีรวทิ ยา) เชน่ การเกิดกล้ามเน้ือบริเวณขาหดเกร็ง และลบี (chicken legs/bird legs) จากการ ที่ไม่มีการใช้งานกล้ามเนื้อบรเิ วณนัน้ เปน็ เวลานาน เนอ่ื งจากในสภาวะแรงโนม้ ถว่ งต�ำ่ กันยายน 2564 13

บทความพเิ ศษ รููปที่�่ 7 osteoporosis หรืือโรคกระดููกพรุุน เป็็นภาวะที่ค�่ วามหนาแน่น่ ของมวลกระดูกู ลดลงมีผี ลทำ�ำ ให้้ ใหป้ ริมาณเซลล์กลา้ มเนื้อหวั ใจ (muscle กระดููกเปราะบางขึ้น� และมีคี วามเสี่�ยงที่จ�่ ะเกิิดกระดูกู หัักได้ง้ ่า่ ย fibrils) ทส่ี รา้ งขนึ้ ลดลง มผี ลตอ่ การจบั กบั ภาพจาก https://oryon.co.uk/blog/osteoporosis-gut-health/ คอลลาเจน(collagen)ลดลงท�ำ ให้โครงสรา้ ง ของหวั ใจผดิ ปกติ คอื ขนาดของหวั ใจเลก็ ลง เลือดนี้เป็นไปตามกลไกความแตกต่าง 1. ​ ความผิดปกติทางโครงสร้างและ กวา่ ปกติ (Karen Ocorr, 2021) ของความดันในหลอดเลือด โดยอาศัย การทำ�งานของหัวใจ นอกจากน้ีการเรียงตัวที่ ไม่เป็น การท�ำ งานของระบบหวั ใจและหลอดเลอื ด ก า ร ศึ ก ษ า ก ล ไ ก ก า ร ส ร้ า ง เ ซ ล ล์ ระเบียบของ muscle fibrils ยังส่งผล (cardiovascular system) ซ่ึงในภาวะ กล้ามเน้ือหัวใจของแมลงในสภาวะแรง ทำ�ให้การจับกับคอลลาเจนไม่แข็งแรง แรงโน้มถ่วงตำ่�จะพบความผิดปกติของ โน้มถ่วงตำ่�พบว่า การแสดงออกของยีน (รูปที่ 9) มีผลต่อการบีบตัวของหัวใจ โครงสร้างและการทำ�งานของหัวใจและ (gene expression) (รปู ที่ 8) ที่เกี่ยวกับ ลดลง (contraction) อีกท้ังกระบวนการ หลอดเลือดดงั น้ี การสรา้ ง muscle protein ลดลง ส่งผล recycling system ที่บกพร่อง ซ่ึงเป็น กระบวนการ recycle และ reuse ของ โปรตีนที่ใช้สำ�หรับการทำ�งานของหัวใจ สง่ ผลท�ำ ใหก้ ารสรา้ งเซลลก์ ลา้ มเนอ้ื หวั ใจ ใหม่และการทำ�งานของหัวใจลดลงด้วย (Karen Ocorr, 2021) จากการทดลองเพอื่ ตดิ ตามค่า BCG และ SCG ของหัวใจมนุษย์ (BCG และ SCG เป็นค่าที่ใช้ ในการประเมินการ ทำ�งานของหัวใจ) พบว่ามีค่าลดลงเม่ือ รูปู ที่่� 8 ตััวอย่่างภาพจำ�ำ ลองการแสดงของยีนี ที่่�ลดลงในสภาะแรงโน้ม้ ถ่ว่ งต่ำ�ำ� รูปู ที่่� 9 ตัวั อย่่างภาพจำำ�ลองโครงสร้า้ งกล้้ามเนื้้�อหััวใจที่�่ไม่แ่ ข็ง็ แรงซึ่่ง� เป็น็ ผลจาก ภาพจาก https://www.ucsf.edu/news/2017/07/407806/ จำ�ำ นวนที่ล่� ดลงและการเรีียงตัวั ไม่เ่ ป็็นระเบียี บของ muscle fibrils ภาพจาก https://www.sciencenewsforstudents.org/article/teen-athletes- with-even-mild-covid-19-can-develop-heart-problems กันยายน 2564 14

บทความพเิ ศษ เทียบกับภาวะแรงโน้มถ่วงบนโลก น่ัน หดตัวของหลอดเลือดบริเวณส่วนปลาย 1. Structure ความผดิ ปกตทิ างด้าน หมายถึงในสภาวะแรงโน้มถ่วงต่ำ� หัวใจ (ขา) สง่ ผลใหค้ วามดนั ในหลอดเลอื ดเพมิ่ โครงสร้างของสมอง มกี ารบบี ตวั ลดลง ส่งผลใหป้ ริมาณเลือด ข้นึ ปรมิ าณน�ำ้ ในหลอดเลอื ดจึงถกู ส่งขึ้น จากการทำ� MRI ของนักบินอวกาศ ทอ่ี อกจากหัวใจใน 1 นาทีลดลง (cardiac ยงั ส่วนบนของรา่ งกายและศีรษะมากขนึ้ ทอี่ ยู่บนสถานีอวกาศ 169 วัน พบ blue output) (Jeremy Rabineau, 2021) ซง่ึ จะ อีกทั้งการอยู่ในภาวะแรงโน้มถ่วงตำ่� spot บริเวณ vestibular ซง่ึ เกย่ี วข้องกบั สง่ ผลตอ่ ระบบการไหลเวยี นเลอื ดไปเลยี้ ง ก็ย่ิงเพ่ิมการไหลของน้ำ�ขึ้นส่วนบนของ การทรงตวั และการทม่ี คี วามดนั (pressure) สว่ นตา่ งๆ ในร่างกายตามมา รา่ งกาย ท�ำ ใหเ้ ลอื ดบรเิ วณสว่ นบนเพม่ิ ขนึ้ เพิ่มข้ึน (จากความผิดปกติของระบบไหล 2. ความผดิ ปกตขิ องหลอดเลอื ด และสว่ นลา่ งของรา่ งกายลดลง ดงั นน้ั เรา เวยี นเลอื ดดงั กลา่ ว) ยงั สง่ ผลท�ำ ให้ brain จากการศึกษาในสภาวะแรงโน้มถ่วง จะสังเกตเห็นว่านักบินอวกาศท่ีไปปฏิบัติ ventricle size เพิ่มขึ้น ซึ่งมีผลต่อการ ต�่ำ พบความผดิ ปกตขิ องการไหลเวยี นเลอื ด หน้าท่ีบนสถานีอวกาศเป็นเวลานานจะ ทำ�งานของสมอง การเปล่ียนแปลงทั้ง 2 ในหลอดเลือด ซึ่งเป็นผลกระทบมาจาก เกิดภาวะใบหน้าบวม หรือ puffy face อย่างนี้ส่งผลกระทบต่อการควบคุมการ กลา้ มเนื้อลีบบรเิ วณขาหรอื chicken leg syndrome (รปู ท่ี 10) เม่อื เทยี บกบั ก่อน ทรงตวั จากการศกึ ษาทดลองในผเู้ ขา้ รว่ ม (ดงั ทเ่ี คยกลา่ วมาขา้ งตน้ ) ทท่ี �ำ ใหป้ รมิ าณ เดินทาง ความผิดปกติของการไหลเวียน วจิ ัย (ในสภาวะแรงโน้มถ่วงต�ำ่ ) เกย่ี วกับ นำ้�ในเนื้อเย่ือซึมผ่านเข้าหลอดเลือดเพิ่ม เลือดนี้เองก็ได้ส่งผลให้เกิด “ความดัน การเปลย่ี นแปลงคลนื่ ไฟฟา้ สมองโดยการ ข้ึนจากการหดตัวของกล้ามเน้ือและการ โลหิตต�่ำ ขณะเปลย่ี นท่า” หรอื post-fight ทำ� EEG (คล่ืนไฟฟ้าสมอง) พบว่าคลื่น orthostatic intolerance ซง่ึ จะพบได้บ่อย แอลฟา (alpha wave) ลดลง (โดยปกติ รููปที่�่ 10 puffy face syndrome คืือลักั ษณะ ในนักบินอวกาศที่เดินทางกลับโลก จาก alpha wave จะพบเป็นช่วงจังหวะขณะ ของใบหน้้าที่�บ่ วมขึ้�นจากความผิิดปกติิของระบบ การที่ปริมาณเลือดเดิมท่ีส่วนใหญ่อยู่ ตนื่ ทีร่ สู้ ึกผอ่ นคลายและสงบ) ทำ�ใหม้ ีผล ไหลเวีียนเลืือดหลัังจากไปอาศัยั อยู่�ในสภาวะแรง บนศีรษะและส่วนบนของร่างกายกลับ ตอ่ อารมณ์ ความคิด และการตดั สินใจใน โน้้มถ่ว่ งต่ำ�ำ� เป็็นเวลานาน นอกจากนี้้เ� ป็็นสาเหตุุ เคลอ่ื นทลี่ งมาทส่ี ว่ นลา่ งของรา่ งกายตาม สถานการณ์ตา่ งๆ ทำ�ำ ให้้เกิิด chicken leg หรืือขาลีีบได้้ด้้วย แนวแรงโน้มถ่วงท่ีเปลี่ยนแปลง ทำ�ให้ 2. Functions ความผิดปกตทิ างดา้ น ภาพจาก https://www.linkedin.com/pulse/ เกดิ การเปลยี่ นแปลงความดนั โลหติ อยา่ ง การทำ�งานของสมอง puffy-face-bird-legs-syndrome-ven- รวดเร็ว เกิดอาการหน้ามืด เวียนศีรษะ จากการเปล่ียนแปลงโครงสร้างใน kateswaramurthy-n คล้ายกับ orthostatic hypotension ซ่ึง สมองข้างต้น นอกจากจะส่งผลต่อการ พบได้บ่อยในผู้สูงอายุหรือผู้ป่วยติดเตียง ทรงตัวแล้ว ยังส่งผลต่อการเชื่อมต่อ (Elisa R Ferre, 2021) สญั ญาณประสาทกับพื้นที่รอบๆ ในสมอง ลดลง มีผลทำ�ให้การทำ�งานของพื้นท่ี สมอง (human brain) เหล่านั้นลดลงไปด้วย และจากการศกึ ษา ทดลองพฤติกรรมของหนูเก่ียวกับความ นอกเหนือจากการเปล่ียนแปลงของ สามารถในการทำ�งานของสมองต่อการ ทัง้ 2 ระบบขา้ งตน้ แลว้ สมอง ซ่ึงเปน็ อกี เรียนรู้ ในสถานการณ์ต่างๆ (brain อวัยวะที่มีความสำ�คัญต่อการทำ�งานของ plasticity) พบว่าส่ิงแวดล้อมมีผลต่อ รา่ งกายกเ็ กดิ การเปลย่ี นแปลงจากการอยู่ ความสามารถของสมองในการฟ้ืนตัว ในสภาวะแรงโนม้ ถว่ งต�ำ่ เชน่ กนั จากการ และปรับโครงสร้างต่อการบาดเจ็บหรือ ศึกษาและทดลองในสภาวะแรงโน้มถ่วง ตำ�่ พบความผิดปกตทิ างสมองดังนี้ กนั ยายน 2564 15

บทความพเิ ศษ การเสื่อม (neuroplasticity) ทำ�ให้การ โดย vestibular system มี semicircular ก่อนที่จะส่งสัญญาณไปยังสมองเพื่อสั่ง เปลี่ยนแปลงทางด้านร่างกายมีความ canals ซึ่งเกี่ยวข้องกับการตอบสนอง การการเคล่ือนไหวร่างกายในแนวต่างๆ สมั พนั ธ์โดยตรงตอ่ พฤตกิ รรมทเ่ี ปลย่ี นไป ต่อการหมุนศีรษะ และ otolith organs (Elisa R Ferre, 2021) ซ่ึงเก่ียวข้องกับการตอบสนองต่อการ นอกจากน้ี vestibular system ที่ vestibular system เคล่ือนที่ในแนวตรง โดย semicircular ทำ�งานผิดปกติไปยังส่งผลต่อการรับรู้ canal และ otolith organs ทัง้ 2 สว่ นนี้ ต่อสภาพแวดล้อมท่ีผิดปกติ ทำ�ให้การ นอกเหนอื จากการสง่ั การของสมองที่ เกี่ยวข้องกับแรงโน้มถ่วงโดยตรง เพราะ เคลื่อนไหวที่ตอบสนองต่อแรงโน้มถ่วง ผิดปกติที่มีผลต่อการทรงตัวของร่างกาย การหมุนตัวต้องอาศัยการเคลื่อนที่ของ เกดิ space adaptation syndrome หรือ ระบบท่ีมีผลต่อการทรงตัวอีกระบบคือ endolymph และการเคลอ่ื นที่ในแนวตรง spacemotionsicknessคอื มอี าการคลน่ื ไส้ vestibular system หรือระบบการส่ง ตอ้ งอาศยั การเคลอ่ื นทขี่ อง otoliths ซง่ึ ทง้ั อาเจียนจากการรับรู้ต่อสภาพแวดล้อม ข้อมูลเกี่ยวกับตำ�แหน่งและการเคลื่อนที่ endolymph และ otolith ล้วนมีทิศทาง ทผ่ี ดิ ปกติ (Elisa R Ferre, 2021) ลกั ษณะ ของศรี ษะไปยงั สมองซงึ่ อยภู่ ายในหชู น้ั ใน การเคลื่อนที่ท่ีสัมพันธ์กับแรงโน้มถ่วง เหมือนเราไปเล่นเครื่องเล่นเฮอร์ริเคนท่ี เกิดการเปล่ียนแปลงและส่งผลต่อการ สวนสนุกดรีมเวลิ ด์ ทรงตวั เชน่ กัน (รูปท่ี 11) นอกเหนือจากการเปล่ียนแปลงของ ระบบทางร่างกายท้ัง musculoskeletal รููปที่่� 11 ความผิิดปกติิของการทรงตัวั จากผลกระทบของสภาวะแรงโน้้มถ่่วงต่ำ�ำ� ต่อ่ vestibular system system, circulatory system, brain และ ทำำ�ให้ร้ ูปู แบบการเคลื่�อ่ นที่เ�่ ปลี่่�ยนแปลงไป vestibular system จิตใจก็เป็นอีกหนึ่ง ภาพจาก https://www.nasa.gov/sites/default/files/thumbnails/image/neurocognitive_posi- องค์ประกอบที่สำ�คัญของมนุษย์ และ tioning_0.jpg แน่นอนการเป็นนักบินอวกาศล้วนถูก คาดหวังจากผู้คนมากมาย ท้ังยังต้อง เผชิญความเครียดกับวิธีการเดินทาง (แม้ปัจจุบันจะไม่มีอุบัติเหตุที่เกิดขึ้น ขณะขนส่งนักบินข้ึนสู่อวกาศ) และต้อง ไปเผชิญกับสภาพแวดล้อมที่เปล่ียนไป จากเดิม ความเครียดแม้จะเป็นเร่ือง ที่สามารถเกิดข้ึนได้กับทุกคน แต่หาก ความเครยี ดน้ีไมไ่ ดร้ บั การจดั การทเ่ี หมาะ สมก็สามารถทำ�ให้เกิดอันตรายต่อบุคคล นัน้ และผู้อื่นได้ เรื่องต่อไปน้ีจะเล่าถึงผลกะทบของ ความเครียดขณะอยู่บนสถานีอวกาศ นานาชาตทิ ม่ี ผี ลกระทบตอ่ การเปลย่ี นแปลง ทางรา่ งกายดังน้ี กนั ยายน 2564 16

บทความพเิ ศษ รููปที่�่ 12 ภาพจำำ�ลองการถูกู รบกวนการนอน (sleep disruption) ในสภาวะแรงโน้ม้ ถ่ว่ งต่ำ��ำ เนื่่�องจากความเร็็วในการเคลื่อ�่ นที่่�ของสถานีีอวกาศนานชาติิเร็ว็ มากจน สามารถเคลื่น่� ที่�ร่ อบโลกได้ถ้ ึึง 15 ครั้ง� ใน 1 วันั ทำ�ำ ให้ช้ ่่วงเวลาของการขึ้�นและตกของพระอาทิิตย์์เปลี่่ย� นแปลงไป ส่ง่ ผลต่อ่ การเปลี่่ย� นแปลงของร่า่ งกายไปรบกวน การนอน ภาพจาก https://www.psycom.net/can-insomnia-cause-mental-illness ความเครีียด (stress) ทำ�ให้การหล่ังไซโตไคน์เพ่ิมมากข้ึนกว่า ส่งผลทำ�ให้ร่างกายอ่อนแอและผิดปกติ ปกติ มีผลไปรบกวนการนอน (sleep ได้ และจะเพ่ิมความเสี่ยงในการเกิดโรค จากการท่ีเหล่านักบินอวกาศต้อง disruption) (รปู ท่ี 12) และการแสดงออก กระดูกพรุน (osteoporosis) เกิดภาวะ เผชิญต่อสภาวะแรงโน้มถ่วงตำ่�ซ่ึงเป็น ทางพฤติกรรมท่ีเปลี่ยนไปจากเดิม โดย ดอ้ื ตอ่ อนิ ซลู นิ หรอื เกดิ โรคทเี่ กย่ี วขอ้ งกบั สภาพแวดล้อมที่ไม่คุ้ยเคย ทำ�ให้เกิด ปกติหนูท่ัวไปมีพฤติกรรมออกหาอาหาร หวั ใจและหลอดเลือด ภาวะเครียด ไปกระตุ้น immune cell หรือทำ�กิจกรรมต่างๆ ในเวลากลางคืน จะเห็นได้ว่าการเปลี่ยนแปลงของ เกดิ การหลงั่ ไซโตไคน์ (cytokine) ซ่ึงเป็น แต่ในสภาวะแรงโน้มถ่วงตำ่�พบว่าหนู ระบบต่างๆ ภายในร่างกายที่เกิดข้ึน เรา สารที่เก่ียวข้องกับกระบวนการอักเสบ มีพฤติกรรมเหล่านี้ลดลง อีกทั้งยังพบ มกั จะคนุ้ เคยหรอื รจู้ กั กนั มาบา้ งแลว้ เพยี ง ในรา่ งกาย ท�ำ ใหเ้ กดิ กระบวนการอกั เสบ พฤติกรรมนอนหลับมากกว่าปกติในเวลา แต่ความผิดปกติเหล่าน้ีเกิดขึ้นในสภาพ ขน้ึ โดยปกตพิ ฤตกิ รรมโดยทวั่ ไปทเ่ี กดิ ขน้ึ กลางวนั แวดล้อมท่ีแตกต่างกันออกไป ซึ่งน่ัน บนโลกจะพบว่าระดับของไซโตไคน์มี ทง้ั นใี้ นการศกึ ษาไดม้ กี ารใช้ PLX-PAD หมายถึงสิ่งเหล่านี้ไม่ใช่เร่ืองแปลกใหม่ ความสัมพันธ์กับการเกิดโรคทางระบบ (อนุพันธ์ของ stromal cell ท่ีได้มาจาก อะไรมาก เพยี งแตเ่ ราจะสามารถประยกุ ต์ ประสาทและสมอง และความสามารถใน maternal placenta) พบว่าช่วยควบคุม น�ำ องคค์ วามรทู้ มี่ อี ยมู่ าชว่ ยพฒั นาสงิ่ ใหม่ การเรยี นรลู้ ดลง ปริมาณไซโตไคน์ให้อยู่ในระดับปกติได้ เพื่อใหเ้ กิดการแก้ไขปญั หาและพฒั นาให้ จากการทดลองโดยใช้หนูเพศเมีย แม้จะอยู่ในภาวะแรงโน้มถ่วงต่ำ� (Ama ดีขน้ึ หรือเราจะใช้องคค์ วามรู้ใหม่ท่ีได้มา เพ่ือศึกษาความสัมพันธ์เกี่ยวกับการหลั่ง Luthens, 2021) ปรบั ใชเ้ พอื่ ชว่ ยเหลอื หรอื พฒั นาสง่ิ ทม่ี อี ยู่ สารไซโตไคนต์ อ่ พฤตกิ รรมทเ่ี ปลย่ี นแปลง นอกจากน้ีการที่เรานอนไม่หลับจะ บนโลกใบน้ีให้ดยี ่งิ ขน้ึ ไดอ้ ย่างไรบา้ ง ไป พบว่าในสภาวะแรงโน้มถ่วงตำ่�มีผล กันยายน 2564 17

บทความพเิ ศษ รูปู ที่�่ 13 skinsuit เป็น็ ชุุดที่่�สั่ง� ทำำ�พิิเศษจากผ้า้ spandex ด้้วยการทอแบบ 2 ทิิศทาง เพื่่อ� ต้า้ นทานต่่อภาวะการขาดแรงโน้้มถ่ว่ ง โดยการบีบี จากส่ว่ นหัวั ไหล่่ลงไปที่่� เท้้าด้ว้ ยแรงที่ค�่ ล้า้ ยกับั โลก เพื่่อ� แก้ไ้ ขปัญั หาการปวดกระดูกู และกล้า้ มเนื้้อ� ที่ไ�่ ม่ถ่ ููกใช้้งาน ซึ่่ง� เป็็นสาเหตุหุ ลัักทำ�ำ ให้ป้ วดหลััง ออกแบบโดย The Space Medicine of ESA’s European Astronaut Center ภาพจาก https://www.universetoday.com/138634/special-skinsuits-help-astronauts-avoid-back-pain-spines-expand-space/ ตััวอย่่างผลงานและแผนใน มาศึกษาต่อเพ่ือทำ�ความเข้าใจต่อการ เป็นเพียงส่วนเล็กๆ ท่ีเกิดข้ึน และทุก เปล่ียนแปลงของเซลล์กล้ามเน้ือหัวใจ อย่างที่เกิดข้ึนนั้นนำ�มาซึ่งประโยชน์แก่ อนาคตจากการนำำ�เสนอผลงาน มนษุ ยท์ ง้ั อยบู่ นโลกและในสภาวะแรงโนม้ มวลมนุษยชาติอย่างมาก จึงอยากใช้จุด ถ่วงต่ำ�อย่างลึกซ้ึง เพ่ือพัฒนาเป็นองค์ เล็กๆ นี้มาช่วยจุดประกายความคิดของ ที่่�จััดโดย UNOOSA ความรู้ในการช่วยเหลือและแก้ไขปัญหา คนที่ไดอ้ ่านบทความนี้ ว่าเราเองสามารถ ทางสุขภาพให้แก่นักบินอวกาศ รวมถึง คิดหรือท�ำ อะไรเพื่อช่วยเหลอื ผู้อื่นได้บา้ ง skinsuit (รูปท่ี 13) ทำ�ข้ึนเพ่ือลด มนษุ ยบ์ นโลกใบน้ี ไม่จำ�เป็นต้องเร่ิมจากสิ่งท่ีไกลตัว ลอง อาการปวดหลัง “gravity’s spinal cord การศกึ ษาความเชอื่ มโยงของการหลง่ั มองดรู อบๆ ตวั มองดวู า่ ปัญหาท่ีเกิดขึน้ compression” ไซโตไคนต์ อ่ พฤตกิ รรมทเี่ ปลยี่ นแปลง เปน็ รอบๆ ตวั เราน้ี เราสามารถแก้ไขไดอ้ ยา่ งไร การพัฒนา device ท่สี ามารถบนั ทกึ จดุ เรม่ิ ตน้ ในการศกึ ษาชวี วทิ ยาอวกาศ (space บา้ ง หรอื ส่งิ ท่ีเรามีอยู่แล้วน้นั สามารถน�ำ ค่า SCG ของหวั ใจมนุษย์โดยใช้สมาร์ต- biology) ในเชงิ อตุ สาหกรรมและการค้า ไปพฒั นาเพอื่ ตอ่ ยอดใหเ้ กดิ ประโยชนม์ าก โฟนเพอื่ วนิ จิ ฉยั และเฝา้ สงั เกตภาวะหวั ใจ จากท่ีผู้เขียนได้กล่าวมาข้างต้นนี้ ขึน้ ไดอ้ ยา่ งไร ล้มเหลว (heart failure) การน�ำ ฐานข้อมลู จากการศกึ ษากลไก ของเซลล์ (cellular mechanism) แมลง อ้างองิ Gallagher, M., Arshad, I. & Ferrè, E.R. Gravity modulates behaviour control strategy. Exp Brain Res 237, 989–994 (2019). https://doi.org/10.1007/s00221-019-05479-1 Rabineau, J., Hossein, A., Landreani, F. et al. Cardiovascular adaptation to simulated microgravity and countermeasure efficacy assessed by ballistocar- diography and seismocardiography. Sci Rep 10, 17694 (2020). https://doi.org/10.1038/s41598-020-74150-5 Walls, S., Diop, S., Birse, R., Elmen, L., Gan, Z., Kalvakuri, S., Pineda, S., Reddy, C., Taylor, E., Trinh, B., Vogler, G., Zarndt, R., McCulloch, A., Lee, P., Bhattacharya, S., Bodmer, R., & Ocorr, K. (2020). Prolonged Exposure to Microgravity Reduces Cardiac Contractility and Initiates Remodeling in Drosophila. Cell reports, 33(10), 108445. https://doi.org/10.1016/j.celrep.2020.108445 Rubinstein L, Paul AM, Houseman C, Abegaz M, Tabares Ruiz S, O’Neil N, Kunis G, Ofir R, Cohen J, Ronca AE, Globus RK, Tahimic CGT. Placenta- Expanded Stromal Cell Therapy in a Rodent Model of Simulated Weightlessness. Cells. 2021; 10(4):940. https://doi.org/10.3390/cells10040940 Dietrich, D., Dekova, R., Davy, S., Fahrni, G., & Geissbühler, A. (2018). Applications of Space Technologies to Global Health: Scoping Review. Journal of medical Internet research, 20(6), e230. https://doi.org/10.2196/jmir.9458 กนั ยายน 2564 18

ระเบยี งขา่ ววทิ ย-์ เทคโนฯ ไทย ในกรณีพนักงานต้องการนำ�สินค้าออก เมื่อยิงบาร์โคดใบสั่ง งานแล้ว ระบบจะแสดงจ�ำ นวนสินค้าเป็นตวั เลขทีช่ ัน้ วาง เพอ่ื ชว่ ยให้ พนกั งานหยบิ สินค้าตามจ�ำ นวนได้สะดวกและแมน่ ย�ำ ย่ิงขึ้นอีกด้วย อพวช. เปิดิ แพลตฟอร์ม์ ออนไลน์์ ทมี่ าของเน้ือหาและภาพ และรายละเอยี ดเพิ่มเติม ส่่งตรงวิทิ ยาศาสตร์ถ์ ึึงบ้้าน สยามรฐั (https://bit.ly/3yz1jtW) นวััตกรรมถุุงห่อ่ ผลไม้้ องค์การพิพิธภัณฑ์วิทยาศาสตร์แห่งชาติ (อพวช.) เดินหน้า สร้า้ งมููลค่า่ เพิ่่�มทุุเรียี นไทย ปรับกลยุทธ์การถ่ายทอดความรู้สู่แพลตฟอร์มออนไลน์เพ่ือ นกั วจิ ยั เอม็ เทคสวทช.ชว่ ยแกป้ ญั หาโรค ตอบโจทยก์ ระแสนวิ นอร์มัล ผ่านโครงการ “Science Delivery By ศตั รพู ชื และแมลงกดั แทะทท่ี �ำ ลายผลทเุ รยี น NSM Season 2” ภายใตแ้ นวคดิ วทิ ยาศาสตรส์ ง่ ตรงถงึ บา้ น ผา่ นสอ่ื พืชส่งออกอันดับ 2 ของไทย (สถิติปี โซเชียลต่างๆ ทั้ง Facebook, YouTube, Twitter และ Instagram 2564) ดว้ ย “นวตั กรรมถงุ หอ่ ผลไมน้ อนวฟู เวน ในช่ือ NSM Thailand โดยผู้ชมจะได้พบกับเน้ือหาที่หลากหลาย Magik Growth” ผลงานวิจัยนี้มีจุดเด่นคือ ทัง้ วทิ ยาศาสตร์ เทคโนโลยี และนวัตกรรม เหมาะกบั ทกุ เพศทุกวัย ป้องกันแมลงรบกวน นำ้�และอากาศผ่านเข้าออกได้ง่าย และมี คุณสมบัติการคัดเลือกช่วงแสงที่เหมาะสม โดยตัวถุงสามารถ ที่มาของเนอื้ หาและภาพ และรายละเอยี ดเพม่ิ เติม นำ�มาใช้งานซ้ำ�ได้ถึง 3 คร้ัง ช่วยประหยัดต้นทุน และเป็นมิตร 1) ประชาชาติ (https://bit.ly/3jwmkkF) ตอ่ สงิ่ แวดลอ้ ม 2) Image used under license from Shutterstock.com คลังั สิินค้า้ ต้น้ แบบ หยิิบไว แม่น่ ยำำ� ผลการทดสอบพบว่าผลทุเรียนท่ีห่อมีนำ้�หนักส่วนเนื้อเพ่ิมขึ้น นักศึกษาและอาจารย์ท่ีปรึกษา คณะวิศวกรรมศาสตร์ อย่างชัดเจน เนื้อมีความแน่นและเหลืองมากขึ้น ในขณะที่เปลือกมี มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลธัญบุรี ร่วมกันพัฒนาระบบเพ่ิม ความหนาลดลง ผิวเปลือกสวยงาม ไม่มีร่องรอยแมลงหรือโรคพืช ประสทิ ธภิ าพการจดั การคลงั สนิ คา้ ทงั้ การน�ำ สนิ คา้ เขา้ และออก โดย ท�ำ ใหผ้ ลผลติ ไดม้ าตรฐาน และยงั ชว่ ยเสรมิ ความมน่ั ใจใหแ้ กผ่ บู้ รโิ ภค น�ำ สัญญาณไฟ (light system) เขา้ มาใช้ยกระดบั ระบบคลังสนิ ค้า ในเรอ่ื งความปลอดภยั จากสารเคมีปนเปอื้ น เมอ่ื พนักงานต้องการจดั เกบ็ สนิ คา้ ปัจจุบันมีบริษัทเอกชนรับถ่ายทอดเทคโนโลยี Magik Growth เขา้ ชน้ั วางสนิ คา้ หรอื น�ำ สนิ คา้ ออก เพยี งยงิ แลว้ คาดวา่ จะมกี ารจัดจำ�หน่ายในช่วงปลายปนี ้ี บาร์โคดของสนิ คา้ หรอื ใบสง่ั งาน ระบบ ทีม่ าของเน้อื หาและภาพ และรายละเอยี ดเพ่มิ เติม จะแสดงสญั ญาณไฟทชี่ น้ั วางสนิ คา้ สวทช. (https://bit.ly/3Duaq2Z) น้ันๆ ทำ�ให้พนักงานเดินไปยัง ชั้นวางสินค้าได้สะดวกรวดเร็ว เม่ือพนักงานจัดการสินค้าท่ี ชั้นวางเรียบร้อยแล้ว เพียงยิง บ า ร์ โ ค ด อี ก ค รั้ ง ก็ จ ะ เ ป็ น ก า ร ยืนยนั เสรจ็ สน้ิ การท�ำ งาน กนั ยายน 2564 19

ฟาร์ม์ เกษตรในอาคาร ปลููกได้ท้ ุุกฤดููกาล อย่างพิถีพิถันทุกขั้นตอน โดยในอนาคตนักวิจัยต้ังเป้าหมายว่า เป็็นมิิตรต่อ่ สิ่่�งแวดล้้อม จะพัฒนาแพลตฟอร์มนี้ให้สามารถให้บริการจำ�หน่ายแพ็กเกจการ ITAP สวทช. หนนุ บรษิ ัทลอฟท์ บิวเดอร์ จำ�กดั พัฒนาธุรกิจ ท่องเทีย่ วไดอ้ ีกด้วย เกษตรในอาคาร (plant factory) แบบอินทรีย์ โดยไดป้ ระสานให้ ผเู้ ชยี่ วชาญจากมหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยพี ระจอมเกลา้ พระนครเหนอื ทีม่ าของเนื้อหาและภาพ และรายละเอยี ดเพิม่ เตมิ ซ่ึงเป็นผู้เช่ียวชาญในโครงการ ITAP เป็นผู้ ให้การถ่ายทอด 1) สยามรัฐ (https://bit.ly/38voE5k) เทคโนโลยีและใหค้ �ำ ปรกึ ษาในการพฒั นาจนส�ำ เรจ็ 2) Image used under license from Shutterstock.com เทคโนโลยีระบบฟาร์มเกษตรในอาคารเป็นการปลูกพืชแบบ Go Samut Songkhram แอปฯ อินทรีย์ด้วยการควบคุมสภาวะในการเพาะปลูกให้เหมาะสม ท้ังแสง เที่่ย� วเมืืองรองเชิิงสร้้างสรรค์์ อณุ หภมู ิ ความชน้ื สมั พัทธ์ น้ำ� และสารอาหาร ท�ำ ให้สามารถปลูกพชื วช.สนบั สนนุ มหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยรี าชมงคลพระนคร ด�ำ เนนิ ผกั ผลไมเ้ มอื งหนาวหรอื สมนุ ไพรคณุ ภาพไดต้ ลอดทง้ั ปี เปน็ นวตั กรรม โครงการพัฒนาการท่องเท่ียวเมืองรองจังหวัดสมุทรสงคราม โดย การปลกู ผกั ผลไมอ้ นิ ทรยี ท์ ตี่ อบโจทยส์ งั คมเมอื ง ผปู้ ระกอบการทสี่ นใจ การผลติ สอื่ ดจิ ทิ ลั ในรปู แบบแอปพลเิ คชนั บนมอื ถอื แผน่ พบั แนะน�ำ เทคโนโลยีสามารถขอรบั บรกิ ารไดท้ ี่โปรแกรม ITAP สวทช. โทรศพั ท์ เส้นทางการท่องเที่ยวพร้อม QR Code และส่ือวีดิทัศน์แนะนำ� 0 2564 7000 ตอ่ 1301 หรืออเี มล [email protected] แหลง่ ทอ่ งเทย่ี วส�ำ หรบั ชาวไทย เพอ่ื ใหภ้ าครฐั ภาคเอกชน และกลมุ่ ชุมชนที่เกี่ยวข้องได้ ใช้เป็นเคร่ืองมือในการดึงดูดนักท่องเท่ียวให้ ท่มี าของเน้อื หาและภาพ และรายละเอยี ดเพ่มิ เติม เขา้ ถงึ กิจกรรมการทอ่ งเท่ียวในชมุ ชนมากย่ิงข้นึ สวทช. (https://bit.ly/3zzrxxL) โดยทีมวิจัยได้เจาะลึกไปถึงแหล่งท่องเท่ียว Unseen ในจังหวัด นวััตกรรมผลิิตภััณฑ์ก์ าแฟ และไดท้ �ำ การออกแบบเปน็ เสน้ ทางทอ่ งเทย่ี วใหน้ กั ทอ่ งเทยี่ วไดส้ มั ผสั ชููท่่องเที่่ย� วเมืืองรอง จัังหวััดชุมุ พร วถิ ชี วี ติ อนั เปน็ อตั ลกั ษณข์ องคนในพนื้ ที่ ผทู้ สี่ นใจสามารถดาวน์โหลด มหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยรี าชมงคลกรงุ เทพ ท�ำ การตลาดผา่ นสอ่ื แอปพลิเคชัน “Go Samut Songkhram” ได้ผา่ นระบบ Google play อเิ ลก็ ทรอนกิ ส์ สง่ เสรมิ ชมุ ชนกาแฟโรบสั ตาพรเี มยี ม จงั หวดั ชุมพร (Android) มุ่งขยายตลาดกาแฟโรบัสตาให้มีขนาดใหญ่ขึ้น โดยผลิตภัณฑ์ท่ี น�ำ เสนอผา่ นแพลตฟอรม์ จะผา่ นการยกระดบั ผลติ ภณั ฑ์ใหต้ อบโจทย์ ทีม่ าของเน้อื หาและภาพ และรายละเอียดเพ่มิ เติม ความต้องการผ้บู ริโภคมาแล้ว เชน่ ผลิตภณั ฑก์ าแฟสกัดเย็นแบบ 1) กรงุ เทพธุรกิจ (https://bit.ly/3kHZVjV) ผสมเมล็ดโรบัสตาและอะราบิกา ท่ีมีระดับคาเฟอีนรวมถึงรสชาติ 2) Image used under license from Shutterstock.com สอดคลอ้ งกบั ความนยิ มของผบู้ รโิ ภคไทย สำ�หรับช่องทางการตลาดได้ใช้เว็บไซต์ vchumphon.com เพ่ือ กระจายสินค้ากาแฟและสนับสนุนการท่องเที่ยวไปพร้อมกัน ภายใน เว็บไซต์จะมสี ื่อวีดทิ ัศนแ์ ละ e-book แสดงถึงกระบวนการผลติ กาแฟ โรบัสตาด้วยความใส่ใจต้งั แตก่ ารคดั เลอื กเมล็ด สู่การผลิตเครอื่ งดื่ม กนั ยายน 2564 20

หนา้ ตา่ งขา่ ววทิ ย-์ เทคโนฯ โลก นอกจากความโดดเดน่ เรอ่ื งการรบั แรงสมั ผสั ไดอ้ ยา่ งละเอยี ดแลว้ AiFoam ยงั ซอ่ มแซมตนเองไดเ้ หมอื นผวิ หนงั มนุษย์ เน่ืองจากวัสดทุ ี่ อีียิปิ ต์พ์ บฟอสซิลิ \"อะนููบิิส\" วาฬ 4 ขา ใช้ในการผลติ เปน็ วสั ดผุ สมระหวา่ งสารพอลเิ มอรท์ ม่ี คี วามยดื หยนุ่ กบั อายุุ 43 ล้้านปีี สารลดแรงตึงผิว ทำ�ให้เมือ่ ผิวของวสั ดฉุ ีกขาดจะกลับมารวมเปน็ เนื้อ เดียวกันใหมไ่ ด้อยา่ งงา่ ยดาย ทีมนักบรรพชีวินชาวอียิปต์เผยการค้นพบฟอสซิลวาฬ 4 ขา หรอื วาฬสะเทนิ น�้ำ สะเทนิ บกชนดิ พนั ธุ์ใหม่ อายุ 43 ลา้ นปี ใน ทะเลทรายซาฮารา ประเทศอยี ิปต์ โดยผูค้ น้ พบตง้ั ชื่อวทิ ยาศาสตร์ ให้ว่า Phiomicetus anubis ตามชื่อของเทพเจ้าแห่งความตาย \"อะนูบิส\" การค้นพบครั้งน้ีเป็นการค้นพบต้นตระกูลวาฬสายพันธ์ุสะเทิน บกสะเทินน้ำ�ที่เก่าแก่ที่สุดของทวีปแอฟริกา หลังจากก่อนหน้าน้ีเคย ค้นพบฟอสซิลของสัตว์ชนิดนี้ในประเทศปากีสถาน และคาดการณ์ ว่าบรรพบุรุษวาฬสะเทินนำ้�สะเทินบกมีวิวัฒนาการในแถบเอเชียใต้ เม่ือราว 50 ล้านปกี ่อน ที่มาของเนอ้ื หาและภาพ และรายละเอยี ดเพิ่มเติม 1) VOA Thai (https://bit.ly/3DzdniM) 2) Gadget 360 (https://bit.ly/3gLUYpd) 3) NUS (https://bit.ly/3jvr3mY) ทม่ี าของเนอ้ื หาและภาพ และรายละเอยี ดเพมิ่ เตมิ สมองจิ๋๋�วผุุดจอตาไวต่่อแสง 1) BBC News Thai (https://bbc.in/3DxwKZu) ทมี นกั ประสาทวทิ ยาจากเยอรมนี เปดิ เผยความส�ำ เรจ็ “เนอ้ื เยอ่ื 2) Reuters (https://reut.rs/3yxmNaP) สมองจ๋วิ (Mini brain)” ที่เพาะเลีย้ งในจานทดลองสามารถพัฒนา 3) Robert W. Booessenecker, CC BY-SA 4.0, Phiomicetus โครงสรา้ งคลา้ ยกบั “ขวั้ ประสาทตา (optic cups) และจอตา (retina) anubis 2, via Wikimedia Commons (Retrieved 31 August 2021) ท่มี คี วามไวตอ่ แสง” โดยจากการทดลองคร้ังนี้มีสมองจิ๋วมากถึงร้อยละ 73 ท่ีมี ข้ัวประสาทตางอกออกมา โดยทีมนักวิจัยคาดว่าความสำ�เร็จคร้ังนี้จะ สามารถน�ำ ไปใชป้ ระโยชน์ในดา้ นการทดลองทางการแพทย์ เพอื่ รกั ษา โรคทางตาท่ีไม่สามารถศึกษาหรอื ทดลองกบั คนได้ AiFoam วัสั ดุุเลีียนแบบการรัับรู้้�ของ ท่มี าของเนือ้ หาและภาพ และรายละเอียดเพม่ิ เติม ผิวิ หนังั มนุษุ ย์์ 1) BBC News Thai (https://bbc.in/3ywy9LW) 2) The Week (https://bit.ly/3kHtmlY) นกั วจิ ยั สงิ คโปรพ์ ฒั นาวสั ดุ AiFoam (artificially innervated foam) หรอื โฟมเสน้ ประสาทประดษิ ฐท์ ส่ี ามารถรบั รแู้ รงกดบนพนื้ ผวิ วสั ดไุ ด้ โดยการรบั รนู้ เี้ กดิ ขน้ึ จากการท่ีโลหะภายในเนอื้ วสั ดถุ กู กดใหเ้ ขา้ ใกล้ กันมากข้ึน ซึ่งจะเกิดการเปล่ียนแปลงคุณสมบัติทางไฟฟ้าและส่ง ข้อมูลไปยังคอมพวิ เตอรท์ ี่ใชป้ ระมวลผลและส่ังการ กันยายน 2564 21

Sci Infographic กันยายน 2564 22

Sci Infographic กันยายน 2564 23

รวอ้ ทิ ยยพานั รวศิ ทัศคร รวิศ ทศั คร เคยเปน็ กรรมการบริหารและสมาชกิ ทีมบรรณาธกิ ารวารสารทางชา้ งเผือก สมาคมดาราศาสตร์ไทย เคยทำ�งานเป็นนกั เขยี น ประจ�ำ นิตยสาร UpDATE นิตยสารวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ของบรษิ ทั ซเี อด็ ยเู คชน่ั (มหาชน) จ�ำ กัด ปัจจุบนั รบั ราชการ เปน็ อาจารยป์ ระจ�ำ สาขาวชิ าวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยกี ารอาหาร คณะอตุ สาหกรรมเกษตร มหาวทิ ยาลัยเชียงใหม่ คิด วิทย์ แยกแยะ : ประวัตคิ วามเปน็ มาของ ระเบียบวิธีคดิ แบบวทิ ยาศาสตร์ ตอนท่ี 2 (จบ) เคยสงสััยกันั ไหมครัับว่่าวิิธีกี ารคิิด การหาความจริงิ ทางวิิทยาศาสตร์์แบบที่่�เราท่า่ นใช้้กัันอยู่ใ่� นปัจั จุบุ ันั แท้้จริิงแล้ว้ มีคี วามเป็น็ มาอย่่างไร กนั ยายน 2564 24

รวอ้ ทิ ยยพานั บทบาทของคารล์ พอปเพอร์ วิทยาศาสตร์ ในขณะที่ทฤษฎีต่างๆ ของ ที่ต่างออกไปโดยส้ินเชิง คือต้ังทฤษฎี การเปลี่ยนแปลงของระเบียบวิธีคิด นักจิตวิทยาในสมัยของพอปเพอร์จึงนับ จากฐานคิดใหม่ รวมไปถึงสร้างแนวคิด ทางวิทยาศาสตร์ในศตวรรษที่ 20 มีคน เปน็ วทิ ยาศาสตรเ์ ทยี ม (pseudoscience) ใหม่จากการสมมติขึ้น แสดงว่าทฤษฎีใน สำ�คัญผู้หนึ่งที่มีบทบาทมาก คือ คาร์ล พอปเพอรต์ ง้ั สมมตฐิ านวา่ วทิ ยาศาสตร์ แต่ละยุคน้ันไม่ควรเช่ือว่าเป็นความจริง พอปเพอร์ (Karl Popper) ผซู้ ่งึ เข้าใจขอ้ จะก้าวหน้าข้ึนผ่านกระบวนการของการ ส่ิงท่ีเห็นได้ชัดเจนคือกรณีอย่างของการ จ�ำ กดั ตา่ งๆ ของวธิ คี ดิ แบบวทิ ยาศาสตร์ใน คาดการณข์ อ้ สรปุ จากการอนมุ านและการ โคจรของดาวเคราะหจ์ ากแบบจ�ำ ลองของ แบบเดิมๆ โดยประเด็นหลักที่พอปเพอร์ หกั ลา้ ง โดยนกั วทิ ยาศาสตรภ์ าคทฤษฎจี ะ ทอเลมี (Claudius Ptolemy) ซ่งึ ยุคตอ่ มา โจมตีคอื การวางรากฐานวา่ วทิ ยาศาสตร์ พัฒนาทฤษฎีข้ึนมา และนักวิทยาศาสตร์ มีการเปลี่ยนเป็นแบบของโคเพอร์นิคัส อาจผิดพลาดได้ เน่ืองจากเขาสังเกต ภาคปฏิบัติท่ีทำ�การทดลองก็จะพยายาม (Nicolaus Copernicus) หรือการท่ที ฤษฎี ว่าหลักการทางวิทยาศาสตร์ท่ีได้รับการ ทดสอบทฤษฎเี พอ่ื หกั ลา้ งทฤษฎเี หลา่ นน้ั ลง สัมพัทธภาพมาแทนท่ีการอธิบายด้วย จัดต้ังมาอย่างดีมันจะเดินไปทางผิดและ กล่าวคือ หากได้ศึกษาประวัติของ กลศาสตรข์ องไอแซกนวิ ตนั (IsaacNewton) สร้างทฤษฎีท่ีไม่ถูกต้อง ขณะที่สาขา วทิ ยาศาสตร์จะเหน็ วา่ ความรทู้ างวทิ ยาศาสตร์ เป็นตน้ ความรทู้ ี่ในสมยั นน้ั ยงั ไมถ่ อื วา่ มคี วามเปน็ ในยุคต่างๆ ได้เปล่ียนแปลงอย่างพลิก วทิ ยาศาสตรท์ แี่ ท้จรงิ อย่างจติ วทิ ยาและ กระดานมาเสมอ แนวคดิ ทค่ี นเคยเชอื่ ว่า Karl Popper การศึกษาด้านสังคมศาสตร์ ซ่ึงในช่วง จรงิ ในทสี่ ดุ แลว้ กจ็ ะถกู หกั ลา้ งจากทฤษฎี เริ่มต้นศตวรรษที่ยี่สิบมักจะพบคำ�ตอบที่ ถูกต้องแม้ว่าจะไม่ได้ทำ�ตามวิธีการทาง วิทยาศาสตร์อยา่ งถูกต้อง ซึ่งส่ิงเหล่าน้ีทำ�ให้พอปเพอร์ต้ัง คำ�ถามต่อนิยามของตัววิทยาศาสตร์เอง เขาจึงพยายามที่จะพัฒนาระเบียบวิธี ทางวทิ ยาศาสตร์ทีม่ ีการกลา่ วถงึ ขอ้ จ�ำ กัด ต่างๆ ซึ่งก่อนหน้าน้ีนิยามของสิ่งที่เป็น วิทยาศาสตร์และไม่ใช่วิทยาศาสตร์ จะวนเวียนอยู่กับเทคนิคเชิงประจักษ์ (empirical technique) และกระบวนการ แบบอปุ นัย (inductive method) นิยามนี้ไม่ได้กล่าวถึงพัฒนาการของ สาขาวชิ าใหมๆ่ และไมไ่ ดร้ วมความซบั ซอ้ น ข อ ง วิ ท ย า ศ า ส ต ร์ ภ า ค ท ฤ ษ ฎี แ ล ะ วิทยาศาสตร์ภาคปฏิบัติที่เพ่ิมมากขึ้นให้ เปน็ เนอื้ เดยี วกนั อยา่ งถกู ตอ้ ง ความหมาย ทว่ี า่ มาอาจยกกรณตี วั อยา่ งเชน่ วา่ เหตใุ ด ทฤษฎีต่างๆ ของไอน์สไตน์จึงนับเป็น กันยายน 2564 25

รวอ้ ทิ ยยพานั กระบวนการนี้จะเกิดได้เมื่อทฤษฎี ได้รับการพิสูจน์ว่าเป็นเท็จได้ ซึ่งในมุม มองของพอปเพอร์นั้นหากทฤษฎไี มไ่ ด้รบั การทดสอบอย่างถูกต้องด้วยวิธีการทาง วิทยาศาสตร์ ส่ิงน้ันก็ไม่อาจนับว่าเป็น วิทยาศาสตร์ได้ งานของโทมัสั คุหุ ์น์ Thomas Kuhn ของกระบวนทัศน์ใหม่น้ัน โดยท่ีบางครั้ง กระบวนทัศน์ทั้งเก่าและใหม่อาจจะเกิด ที่่ม� ีผี ลต่อ่ ระเบียี บวิธิ ีคี ิดิ คดิ รว่ มกนั ในสงั คมวทิ ยาศาสตร์ในยคุ นนั้ ๆ รว่ มกนั กไ็ ด้ในทส่ี ดุ ตวั อยา่ งเชน่ ในยคุ หนงึ่ คุห์นเห็นว่าแนวคิดหนึ่งๆ จะสร้าง นักฟิสิกส์บางส่วนเชื่อว่าอิเล็กตรอนเป็น ทางวิทิ ยาศาสตร์์ ขึ้นบนแนวความคิดท่ีว่าวิทยาศาสตร์จะ อนุภาค อีกส่วนหนึ่งเช่ือว่ามันเป็นคลื่น โทมัส คุห์น (Thomas Kuhn) เป็นนัก ได้รับการพัฒนาข้ึนจากทฤษฎีต่างๆ ท่ีมี จนในทส่ี ดุ แลว้ กพ็ บวา่ มนั กระท�ำ ตวั เหมอื น ปรัชญาวิทยาศาสตร์ท่ีศึกษาด้านประวัติ ความขัดแยง้ กัน ซึ่งการทดลองตา่ งๆ จะ ทั้งสองส่ิง ดังนั้นทั้งสองกระบวนทัศน์ ความเปน็ มาของวทิ ยาศาสตรด์ ว้ ย ซง่ึ หนงั สอื นำ�ไปสู่สถานการณ์ท่ีแนวคิดทฤษฎีหนึ่ง จงึ มจี ดุ ร่วมหรอื ซอ้ นทบั กันได้ ของเขาทต่ี ีพมิ พ์ในปี พ.ศ. 2505 ชื่อ The จะมีความโดดเด่นขึ้นมาและได้รับการ อยา่ งไรกต็ ามขณะนคี้ วอนตมั ฟสิ กิ สก์ ็ Structure of Scientific Revolutions ยอมรับกันในสังคมวิทยาศาสตร์ในขณะ เปดิ โอกาสใหน้ ยิ ามใหมๆ่ และกระบวนทศั น์ (เคยมีการแปลเป็นฉบับภาษาไทยในชื่อ น้ัน เขาเรียกมันว่า “กระบวนทัศน์ทาง มกี ารเปลีย่ นแปลงขนึ้ อกี ครั้ง “โครงสรา้ งของการปฏวิ ตั ใิ นวทิ ยาศาสตร”์ ) วิทยาศาสตร์” (scientific paradigm) ซ่ึงเป็นหนังสือที่เก่ียวกับประวัติความ เขาเช่ือว่าบรรดานักวิทยาศาสตร์จะยึด เป็นมาของวิทยาศาสตร์ ได้กลายเป็น โยงกับกระบวนทัศน์หน่ึงๆ อย่าง หนังสือท่ีมีอิทธิพลทางความคิดต่อคน เหนียวแน่นเป็นเวลานาน จนกว่า ในโลก ท้ังผู้คนทั่วไป และในแวดวง จะมีการรวบรวมหลักฐานกันข้ึน นักวชิ าการในชว่ งศตวรรษที่ 20 อยา่ งสูง มาเพียงพอจนไม่อาจหลีกเล่ียง ทั้งในวงการปรัชญา ประวัติศาสตร์ การเปล่ียนกระบวนทัศน์ได้ แล้ว สังคมวิทยาด้านวิทยาศาสตร์ ซึ่งแม้แต่ หลังจากมีการเปล่ียนกระบวนทัศน์ ในปัจจุบัน มาร์ก ซักเคอเบิร์ก ผู้ก่อตั้ง นกั วทิ ยาศาสตรก์ จ็ ะยอมรบั กระบวน เฟซบกุ๊ กย็ งั เคยกลา่ ววา่ หนงั สอื เลม่ นเ้ี ปน็ ทัศน์ใหม่ และเร่ิมทำ�งานต่อไปใน หนงั สอื ทีเ่ ขาชอบมากท่ีสุดอกี ดว้ ย กรอบข้อจำ�กัด (constraint) ต่างๆ สง่ิ ทคี่ หุ น์ ใหค้ วามสนใจไดแ้ กร่ อ่ งรอย การเปล่ียนแปลงของวิทยาศาสตร์ตลอด เส้นทางของมนั ในประวตั ิศาสตร์ ซึ่งคุห์น ศึกษาจนได้ข้อสรุปว่า การเปลี่ยนแปลง ของวทิ ยาศาสตร์ในยคุ หนง่ึ ๆ เกดิ จากการ เปลี่ยนแปลงของกระบวนทัศน์ วิธีของ การมองปญั หา หรอื การเปลย่ี นแปลงกรอบ กันยายน 2564 26

รวอ้ ทิ ยยพานั งานของพอล ไฟเออราเบนด์ เขาเกิดในปี พ.ศ. 2467 ณ กรุง ศึกษาต่อหลังสงครามจบ โดยเข้าเรียน ท่ี มผี ลตอ่ ระเบยี บวธิ คี ดิ ทาง เวียนนา ประเทศออสเตรีย และใช้ชีวิต ในมหาวิทยาลัยเวียนนา ศึกษาด้าน วทิ ยาศาสตร์ จนถึงวัยหนุ่มท่ีน่ัน พอลมีความสนใจที่ ประวัติศาสตร์ จากน้ันเปลี่ยนเป็นฟิสิกส์ นั ก คิ ด ค น สุ ด ท้ า ย ใ น ส า ม นั ก คิ ด หลากหลาย ทั้งศึกษาด้านวิทยาศาสตร์ แลว้ จบลงทสี่ าขาปรชั ญา ในปี พ.ศ. 2494 นักปรัชญาที่ย่ิงใหญ่ที่อยู่เบ้ืองหลังการ ไปพร้อมกับการฝึกการละครและการ เขาได้ทุนจากบริติช เคานซิล เพื่อศึกษา พัฒนากระบวนวิธีคิดทางวิทยาศาสตร์ใน ขับรอ้ งโอเปรา ในสงครามโลกครั้งทสี่ อง ภายใต้การดูแลของลูทวิช วิทเกินชไตน์ ศตวรรษที่ 20 ไดแ้ ก่ พอล ฟายเออราเบนด์ เขาถูกส่งไปรบท่ีรัสเซีย จนโดนยิงท่ีหลัง (Ludwig Josef Johann Wittgenstein) (Paul Karl Feyerabend) ผู้ได้รับการ ได้รับบาดเจ็บสาหัส และไม่เคยฟื้นตัว นักคิดนักปรัชญาที่ได้รับการยกย่องจาก ขนานนามวา่ เปน็ นกั อนาธปิ ตั ยแ์ หง่ วงการ ร้อยเปอร์เซ็นต์อีกเลย ทำ�ให้เดินไม่ นิตยสารไทม์ให้เป็นนักปรัชญาที่ยิ่งใหญ่ วทิ ยาศาสตร์ (scientific anarchist) คล่องตลอดชีวิต แต่เขาก็มุ่งมั่นในการ ที่สุดแห่งศตวรรษท่ี 20 แต่น่าเสียดาย ที่วิทเกินสไตน์เสียชีวิตก่อนที่เขาจะย้าย Paul Feyerabend ไปลอนดอน ไฟเออราเบนด์จึงไปเรียน ต่อด้านปรัชญาวิทยาศาสตร์ที่วิทยาลัย เศรษฐศาสตร์และรัฐศาสตร์ ลอนดอน (London School of Economics and Political Science) ในปี พ.ศ. 2495 ภาย ใตก้ ารดแู ลของคาร์ล พอปเพอร์ ซ่งึ เคย พบและไดร้ จู้ ักกนั มากอ่ นในปี พ.ศ. 2491 ขณะที่เขาเข้าร่วมงานประชุมวิชาการ European Forum Alpbach ซ่ึงการศกึ ษา โดยมีคาร์ล พอปเพอร์ เป็นอาจารย์ท่ี ปรกึ ษานนั้ ท�ำ ใหเ้ ขาไดร้ บั อทิ ธพิ ลความคดิ ของพอปเพอรค์ ่อนขา้ งมากในชว่ งตน้ [1] หลังจากเรียนจบ เขาได้งานสอนที่ มหาวิทยาลัยบริสตอล จากนั้นก็ได้สอน ในอีกหลายมหาวิทยาลัยทั้งที่อังกฤษ และเยอรมนี จากน้ันจึงย้ายไปทำ�งานท่ี มหาวทิ ยาลยั แคลฟิ อรเ์ นยี เบริ ก์ ลยี ์ (U.C. Berkeley) ในปี พ.ศ. 2501 พร้อมกับ เปล่ียนสัญชาติเป็นอเมริกัน และตลอด ช่วงเวลายาวนานท่ีเขาทำ�งานที่เบิร์กลีย์ เขาก็ได้รับเชิญไปสอนที่มหาวิทยาลัย ต่างๆ รวมถึงมหาวิทยาลัยโอกแลนด์ ที่ นวิ ซแี ลนด์ในปี พ.ศ. 2515 และ พ.ศ. 2517 กนั ยายน 2564 27

รวอ้ ทิ ยยพานั อีกด้วย เขาลาออกจากงานท่ีเบิร์กลีย์ น่าจะมีความสำ�คัญเหนือกว่าความรู้ตาม ปรชั ญาแนวคดิ ของเขาเกย่ี วกบั “การ ในปี พ.ศ. 2532 และใช้ชวี ิตในวยั เกษยี ณ แนวทางอื่นๆ และไม่อาจไปปิดก้ันการ ใช้แนวทางใดก็ได้เพ่ือให้ได้ผลลัพธ์มา” ตีพิมพ์งานวิจัยและเขียนอัตชีวประวัติ เสนอความรจู้ ากแนวทางอืน่ ๆ ได้ นั้นคือความพยายามในการท่ีจะกล่าวถึง ของตนเอง ฟายเออราเบนด์นับเป็นนัก คิดร่วมสมัย เขาเสียชีวิตไปเมื่อวันที่ 11 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2537 ด้วยสาเหตุเนื้อ งอกในสมอง นับเปน็ การสูญเสยี นักคดิ ท่ี โดดเดน่ ของวงการปรชั ญาวทิ ยาศาสตร์ใน ปจั จบุ ันไปอีกหนง่ึ ทา่ น สำ�หรับแนวคิดของฟายเออราเบนด์ น้ัน เช่นเดียวกับท่ีพอปเพอร์ตระหนักว่า วทิ ยาศาสตรไ์ ดแ้ ยกออกเปน็ สาขาวชิ าตา่ งๆ มากมายที่แตกต่างกัน ฟายเออราเบนด์ ก็ตระหนักว่าสาขาวิชาต่างๆ เหล่าน้ีได้ กลายเป็นความรู้ท่ีซับซ้อนเกินกว่าท่ี จะนิยามโดยวิธีการศึกษาอย่างกว้างๆ (overarching method) ได้อีกแลว้ อันที่จริงแล้วฟายเออราเบนด์เชื่อว่า การพยายามบังคับให้ทุกสาขาความรู้ ดา้ นวทิ ยาศาสตรก์ ระท�ำ ตามกฎชดุ หนง่ึ นน้ั จะไปขดั ขวางพฒั นาการของวทิ ยาศาสตร์ ท�ำ ใหเ้ กิดขอ้ จ�ำ กดั ทผ่ี ดิ ๆ และเกดิ เปน็ สิ่ง กีดขวางต่อความก้าวหน้า เขาจึงเสนอ ให้กระบวนการหาความรู้ท้ังหลายมีอิสระ จากกรอบการบงการของวิทยาศาสตร์ เพราะยุคของเขาและหลังจากนั้นจน ปัจจุบันเป็นยุคท่ีวิทยาศาสตร์รุ่งเรือง จึง ทำ�ให้วิทยาศาสตร์มีอิทธิพลเชิงความคิด ที่หนักแน่น และไปปิดก้ันความรู้อ่ืนๆ ท่ี มีความแปลกไปจากวิทยาศาสตร์ ซึง่ ตาม แนวคิดทางปรัชญาวิทยาศาสตร์ท่ีคุห์น ได้สรุปไว้ว่า วิทยาศาสตร์เองก็ยังไม่ใช่ ศาสตรท์ อี่ ธบิ ายความจรงิ แทข้ องโลกและ สรรพสิง่ ไดจ้ นถึงท่สี ุด วิทยาศาสตรจ์ งึ ไม่ กันยายน 2564 28

รวอ้ ทิ ยยพานั ประเดน็ นี้ โดยให้ขอ้ อภปิ รายในทางกลบั แน่นอน การจะพิสูจน์ว่าเวลาเป็นสิ่งท่ีมี ความเฉพาะทางมากขึ้น นักคดิ ในยคุ หลงั กันเช่นกันว่า นักวิทยาศาสตร์ไม่ควรได้ ความไม่แน่นอน ก็ต้องอาศัยการควบคุม ทั้งวงการปรัชญาและนักวิทยาศาสตร์จึง รบั อทิ ธพิ ลโดยปรชั ญาท่ี “โบราณคร�ำ่ คร”ึ และตรวจวดั เวลาให้ไดอ้ ยา่ งเทยี่ งตรงมาก เร่ิมทำ�งานห่างจากกันไปเรื่อยๆ จนต่างมี เขาชี้ไปท่ีวิชาฟิสิกส์ให้เป็นกรณีตัวอย่าง ข้ึน ซ่ึงเป็นปัญหาทางเทคนิคในยุคน้ันว่า แนวทางความคดิ ของตนเอง ซ่ึงถึงแม้เขามักจะแสดงความเสียดายว่า จะวัดเวลาในระดับเล็กๆ อย่างอะตอม ฟายเออราเบนด์เป็นผู้วิพากษ์การ มีนักฟิสิกส์อยู่มากมายที่ไม่มีความเข้าใจ ได้อย่างไร เพ่ือมาพิสูจน์สมมติฐานที่ ขาดความรู้ความเข้าใจเก่ียวกับความรู้ ในวิชาปรัชญา แต่ขณะเดียวกันก็ตั้งข้อ ต้ังไว้ ไอน์สไตน์จึงข้ามขั้นตอนการแก้ ดา้ นปรชั ญา ซงึ่ พบในหมนู่ กั ฟสิ กิ สร์ นุ่ ใหม่ อภิปรายว่าหากพวกนักฟิสิกส์ไม่เข้าใจ ปัญหาทางเทคนิคเคร่ืองมือวัดไป โดย ท่ีโดง่ ดงั ขนึ้ ในวงการวทิ ยาศาสตรช์ ว่ งหลงั ปรชั ญา จะถูกจำ�กดั ไว้ดว้ ยวชิ าปรัชญาได้ ยังไมห่ าทางแก้ แต่กลับใชจ้ ินตนาการตง้ั ยคุ สงครามโลกครง้ั ทส่ี อง โดยเขาไดก้ ลา่ ว อยา่ งไร คำ�ถามต่อโจทย์ปัญหาในเร่ืองน้ีว่า หาก ไวว้ ่า ข้อถกเถียงที่หนักแน่นท่ีสุดของเขา ความจรงิ เปน็ เชน่ น้ัน หากเวลาไม่ใชส่ ง่ิ ท่ี ต่อระเบียบวิธีทางวิทยาศาสตร์ก็คือ ใน เท่ยี งตรงจรงิ นักวทิ ยาศาสตรจ์ ะท�ำ ความ “การถอยห่างของวชิ าปรัชญาออกไป ประวตั ศิ าสตรท์ ผ่ี า่ นมานนั้ การคน้ พบทย่ี งิ่ เขา้ ใจเรอื่ งราวทางทฤษฎแี ละสภาพการณ์ อยู่ใน “เกราะ” ด้านวิชาชีพของมันเอง ใหญ่มากมายอาจไม่เกดิ ขึน้ หากถกู จ�ำ กดั ทั้งหมดที่เกี่ยวข้องอย่างไร ด้วยเหตุนี้ นน้ั ท�ำ ใหเ้ กดิ ผลหายนะตามมา นกั ฟสิ กิ ส์ ไว้โดยข้อจำ�กัดที่เข้มงวดของระเบียบวิธี ไอน์สไตน์จึงคิดทฤษฎีของเขาขึ้นมาก่อน รนุ่ ใหม่ เชน่ ไฟยนแ์ มน (รชิ ารด์ ไฟยนแ์ มน ทางวิทยาศาสตร์ โดยเขาชี้ไปท่ีงานของ แล้วจึงทำ�นายเอาไว้ด้วยสมการล่วงหน้า หนึ่งในนักฟิสิกส์ ท่ีทรงคุณค่าและมี กาลิเลโอและโคเพอร์นิคัส เขาเช่ือว่า[3] เลยวา่ ในอนาคตหากมกี ารทดลองในแบบ อทิ ธิพลมากท่สี ดุ ของคริสตศ์ ตวรรษท่ี 20 นกั วทิ ยาศาสตรม์ กั จะตอ้ งทง้ั กฎตา่ งๆ ขนึ้ ท่ีทฤษฎีว่าเอาไว้แล้ว ผลที่ได้ก็น่าจะเป็น ในยุคหลังสงครามโลกครั้งท่ี 2 ผู้ได้รับ มาในขณะทป่ี รบั วธิ กี าร เพอ่ื ทจ่ี ะรบั มอื กบั ในแบบทพี่ ยากรณ์เอาไว้ ฉายา “บิดาแห่งนาโนเทคโนโลยี”) และ การค้นพบใหม่ๆ ที่ไม่สามารถอธิบายได้ ในมุมมองของเขา หากโคเพอร์นิคัส ชวินเจอร์ (จูเลียน ชวินเจอร์ ผู้ได้รับ โดยไมข่ ดั ตอ่ กฎทม่ี อี ยแู่ ล้ว ดารว์ นิ ไอนส์ ไตน์ เกดิ ขอ้ ตดิ ขดั กบั ระเบยี บ รางวัลโนเบลสาขาฟิสิกส์ร่วมกับริชาร์ด เขาชี้ว่าการค้นพบทางวิทยาศาสตร์ วิธีวิทยาศาสตร์ที่เข้มงวด แทนที่จะใช้ ไฟยน์แมน การสร้างทฤษฎี quantum ก้าวหน้าไปเร็วไม่เท่ากันในแต่ละครั้ง จนิ ตนาการ พวกเขากจ็ ะไมม่ วี นั ทจ่ี ะไดต้ พี มิ พ์ electrodynamics (QED) ที่ได้จากการ และว่าความก้าวหน้าอย่างก้าวกระโดด ทฤษฎีของตนเอง แต่จะติดกับดักวงจร ประสานทฤษฎีแม่เหล็กไฟฟ้า (electro- ทางวิทยาศาสตร์ท่ียิ่งใหญ่ที่สุดต่างๆ ที่ ไม่รู้จบของการสังเกต และการทดลอง magnetic theory) และทฤษฎีควอนตัม เกิดข้ึนน้ัน เกิดจากการละเว้นระเบียบ และพวกเขาอาจเห็นด้วยกับการทำ�ความ (quantum theory) เหลา่ นอ้ี าจเฉลยี วฉลาด วิธที างวิทยาศาสตร์ เปน็ ต้นวา่ ไอน์สไตน์ ก้าวหน้าทางวิทยาศาสตร์เพียงก้าวเล็กๆ มากกว่าคนรุ่นก่อน ทั้ง โบร์ ไอน์สไตน์ ทำ�งานโดยเร่ิมจากโจทย์เกี่ยวกับเวลาใน โดยไม่ได้มีแรงขับดัน และหลักฐาน ชเรอดงิ เงอร์ โบลตซ์ มนั น์ มคั และคนอน่ื ๆ การเคลอื่ นทข่ี องคลนื่ แมเ่ หลก็ ไฟฟา้ โดย เพียงพอในการเสนอทฤษฎีที่ย่ิงใหญ่พอ แต่พวกเขาเป็นเพียงอนารยชนคนเถื่อน วางสมมติฐานไว้ว่าหากเวลาไม่คงท่ีจริงๆ จะพลกิ วงการได้ พวกเขาขาดความลมุ่ ลกึ ทางปรชั ญา และ อย่างที่มองกนั ในยุคนนั้ อะไรจะเกดิ ข้ึน ในยุคของฟายเออราเบนด์และก่อน นี่เป็นความผิดของแนวคิดเก่ียวกับความ ซึ่งเรอ่ื งนี้เปน็ ปัญหาในยุคน้นั เพราะ หน้าน้ันย้อนไปถึงยุคคลาสสิก นักคิดมัก เชี่ยวชาญเฉพาะด้านวิชาชีพท่ีคุณกำ�ลัง นักวิทยาศาสตร์ในยุคก่อนไอน์สไตน์มอง จะศึกษาทั้งวิทยาศาสตร์และปรัชญาไป ปกป้องมนั อย”ู่ ว่าเวลาเป็นสิ่งท่ีเที่ยงตรงและมีความ ควบคู่กัน แต่ด้วยความท่ีศาสตร์ต่างๆ มี ข้อความข้างบนนี้ ถอดความมาจาก จากหนังสือ For and Against Method กนั ยายน 2564 29

รวอ้ ทิ ยยพานั ซ่ึงอยู่ในภาคผนวก B ของหนังสือเล่ม ซ่ึงสะท้อนกับระดับความก้าวหน้าทางวิทยาศาสตร์ของมนุษย์ ดังกล่าว เป็นตอนหน่ึงของจดหมายใน เป็นเงาตามตัว ในขณะทว่ี งการปรชั ญากม็ พี ฒั นาการถอย ปี พ.ศ. 2512 ที่เขาเขียนไปถึงวอลเลซ แยกออกไป อันท่ีจริงในหมู่ของนักวิทยาศาสตร์ มตั สนั (Wallace Matson) ประธานสาขา รุ่นใหม่ ผู้ท่ีฟายเออราเบนด์เคยวิพากษ์ วิชาปรัชญาท่ีมหาวิทยาลัยแคลิฟอร์เนีย วิจารณ์ว่าเปรียบประหน่ึงอนารยชนท่ีขาด เบิร์กลีย์ท่ีเขาท�ำ งาน ความลุ่มลึกนั้น ถ้าเราได้อ่านหนังสือ แตใ่ นอกี ดา้ นหนง่ึ ฟายเออราเบนดก์ ถ็ กู ที่พวกเขาเขียนเก่ียวกับความคิด วพิ ากษว์ จิ ารณอ์ ยา่ งหนกั โดยศาสตราจารย์ ความเขา้ ใจธรรมชาตแิ ละสรรพสง่ิ เคลาส์ เฮนท์เชล (Klaus Hentschel) อย่างลึกซ้ึง ไม่ว่าจะเป็นริชาร์ด นกั ฟสิ กิ สแ์ ละนกั ประวตั ศิ าสตรว์ ทิ ยาศาสตร์ ไฟยน์แมน, คาร์ล เซแกน, แห่งมหาวิทยาลัยชตุทท์การ์ท ที่เยอรมนี โรเจอร์เพนโรส,สตเี ฟนฮอวค์ งิ เช่นกัน ในกรณีท่ีเขากล่าวอย่างผิดๆ หรอื แมแ้ ตม่ ชิ โิ อะ คะกุ กต็ าม เกยี่ วกบั แนวปฏบิ ตั ิ วธิ กี าร และเปา้ หมาย นักวิทยาศาสตร์รุ่นหลัง ตา่ งๆ ของนกั วทิ ยาศาสตรบ์ างทา่ นทกี่ ลา่ ว เ ห ล่ า น้ี ต่ า ง เ ป็ น นั ก คิ ด ที่ เอาไว้ด้านบน โดยเฉพาะท่ีเก่ียวข้องกับ ย่ิงใหญ่ในฝั่งวิทยาศาสตร์ แอลเบิร์ต ไอน์สไตน์ และแอนสต์ มัค ทั้งสิ้น และได้มีอิทธิพลทาง (Ernst Mach) นักฟิสิกส์และนักปรัชญา ความคิดต่อมาให้กับผู้คน ชาวออสเตรยี ผศู้ กึ ษาคน้ พบคลน่ื กระแทก มากมาย ไมต่ า่ งจากทคี่ รง้ั หนง่ึ (shock wave) ในอากาศและเป็นผู้ให้ นักปรัชญาเคยเป็น ซึ่งหากมี กำ�เนิดเลขมัค ซ่ึงเป็นตัวบอกความเร็ว โอกาส ผู้เขียนจะนำ�เรื่องราว เหนอื เสยี ง[4] ความคิดของนักวิทยาศาสตร์ท่าน หลังสงครามโลกคร้ังท่ีสอง การ ต่างๆ มาเล่าให้ฟังกันอีกในโอกาส ค้นหาความจริงเก่ียวกับธรรมชาติและ ต่อไปครบั สรรพสิ่งลึกๆ ลงไป กลบั เร่ิมเปน็ บทบาท ของวงการวิทยาศาสตร์มากขึ้นทุกที แหล่งข้อมูลส�ำ หรบั อ่านเพิ่มเตมิ 1. https://en.wikipedia.org/wiki/Paul_Feyerabend 2. https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_scientific_method 3. https://explorable.com/history-of-the-scientific-method 4. Hentschel, K. (1985). On Feyerabend’s version of “Mach”s theory of research and its relation to Einstein’. Studies in History and Philosophy of Science Part A, 16(4), 387–394. doi:10.1016/0039-3681(85)90019-6 5. http://keplerspaceinstitute.com/portfolio/volume-2-number-2/ กนั ยายน 2564 30

สภากาแฟ ผศ. ดร.ปว๋ ย อุ่นใจ ภาควิชาชวี วิทยา คณะวทิ ยาศาสตร์ มหาวิทยาลยั มหดิ ล ผศ. ดร.ป๋วย​อุ่นใจ | http://www.ounjailab.com นักวจิ ัยชีวฟิสิกส​์และอาจารยป์ ระจำ�ภาควิชาชวี วิทยา​ คณะวิทยาศาสตร์​ มหาวิทยาล​ัยมหิดล​ นักส่อื สารวทิ ยาศาสตร์​ นักเขียน​ ศลิ ปินภาพสามมติ ิ​ และผู้ประดิษฐ​ฟ์ อนต์ไทย​ มคี วามสนใจทง้ั ในดา้ นวทิ ยาศาสตร์​เทคโนโลยี​ งานศิลปะและบทกวี แอดมินและผรู้ ่วมกอ่ ตงั้ ​เพจ​ FB: ToxicAnt​ เพราะทุกสิ่งล้วนเป็นพิษ วัคั ซีนี ดีีเอ็น็ เอ ต้า้ นโควิดิ - มาแว้ว้ ววว อินิ เดียี เปิดิ ตัวั วัคั ซีนี ZyCoV-D วัคั ซีนี ดีเี อ็น็ เอตัวั แรก ที่่�ได้ร้ ับั การอนุมุ ัตั ิใิ ช้ใ้ นมนุษุ ย์์ (ในสถานการณ์ฉ์ ุกุ เฉินิ ) ภาพจาก https://bsmedia.business-standard.com/_media/bs/img/article/2021-07/18/full/1626609483-4223.jpg กันยายน 2564 31

สภากาแฟ เปดิ ตัวเสียที สำ�หรับวัคซีน ที่จริงแนวคิดในการผลิตวัคซีนจาก ที่จริงแล้ว อิโนวิโอ (Inovio) หน่ึง ดเี อน็ เอ หลงั จากทห่ี ลายๆ ดีเอ็นเอน้ันมีมานานแล้ว ต้ังแต่ยุค 80 ในเจ็ดหัวหอกที่รับทุนพัฒนาวัคซีนต้าน คนรอลุ้นกันอยู่เน่ินนาน เพราะถ้าว่า นักวิจัยจากสาธารณสุขแห่งรัฐนิวยอร์ก โควดิ 19 จากองคก์ ารการวจิ ยั และการพฒั นา กันตามหลักการ ก็น่าจะให้ผลโดดเด่น ได้พยายามพิสูจน์ว่าดีเอ็นเอสามารถเอา ขั้นสงู ทางชวี ทางการแพทย์ (Biomedical ไม่น้อยไปกว่าวัคซีนแบบอ่ืนๆ ไม่ว่าจะ มาใช้เป็นวัคซีนได้ ในตอนนั้นพวกเขาได้ Advanced Research and Development เป็นโปรตีนซับยูนิต ไวรัสเวกเตอร์หรือ ทดลองสรา้ งวคั ซนี ตา้ นไขท้ รพษิ ขน้ึ มาโดย Authority) หรอื บารด์ า (BARDA) กม็ งุ่ เปา้ แม้แตร่ ะดบั เทพอยา่ งเอม็ อาร์เอน็ เอ ใช้ดีเอน็ เอ ซ่ึงกใ็ ห้ผลได้อยา่ งน่าสนใจ ไปที่การพฒั นาวัคซนี ดเี อ็นเอเชน่ กนั ทว่ากลับเงียบกริบไร้สรรพเสียงใดๆ หลังจากน้ันก็เร่ิมมีการสานต่อและ แมว้ า่ อโิ นวโิ อจะถอื เปน็ หนง่ึ ในผบู้ กุ เบกิ จนหลายคนเร่ิมประหวน่ั ว่าน่าจะแปก้ แต่ เร่ิมต่อยอดพัฒนาเทคโนโลยีวัคซีน วงการวัคซีนโควิดท่ีล้มลุกคลุกคลานมา ทา้ ยทสี่ ดุ กเ็ ปดิ ตวั ออกมาไดอ้ ยา่ งอลงั การ ดีเอ็นเอมาอย่างต่อเนื่อง ในช่วงต้นยุค พรอ้ มๆ กบั โมเดอรน์ า ไฟเซอร-์ ไบออนเทค คุ้มค่ากบั การรอคอย 90 นักวิจัยจากฟาร์มายักษ์ใหญ่อย่าง เจแอนดเ์ จ และแอสตราเซเนกา แตจ่ นถงึ ถา้ เปรยี บกค็ งเหมอื นเปน็ มา้ ตนี ปลาย เมอร์ค (Merck) กป็ ระสบความสำ�เรจ็ ใน ปจั จุบัน ในขณะทีเ่ พือ่ นๆ หัวหอกบาร์ดา ท่ีเพ่ิงจะเร่ิมฉายแววเอาตอนระลอกสาม การสร้างวัคซีนดีเอ็นเอต้านไข้หวัดใหญ่ รุ่นเดียวกันออกโพรดักต์ทำ�ตลาดกัน ระลอกสข่ี องการระบาด แต่แมจ้ ะเปิดตวั และต่อมาก็มีการทดลองใช้เทคโนโลยี กระจาย เรียกวา่ ว่ิงขึน้ นำ�ไปไกลแลว้ มาได้ดี ก็ยังคงต้องรอดูอีกทีว่าจะเข้าวิน นี้เพ่ือพัฒนาวัคซีนต้านเช้ือก่อโรคอีก วัคซีนเอ็มอาร์เอ็นเอของไฟเซอร์- หรือไม่ หลายตัว เชน่ ไวรัสซิกา ไวรสั เอดส์ ไบออนเทคก็เพ่ิงจะผ่านการอนุมัติโดย ภาพจาก https://www.nature.com/articles/d41586-021-02385-x กนั ยายน 2564 32

สภากาแฟ องค์การอาหารเเละยา สหรัฐอเมริกา ทดลองคลนิ ิกกับอาสาสมัคร 28,000 คน การทดลองคลินิ ิกิ ของ (Food & Drug Administration: FDA) ไม่ได้สูงปรี๊ดเหมือนกับวัคซีนในตระกูล ZyCoV-D นั้้น� ทำำ�กัับ ใ ห้ เ อ า ม า ใ ช้ ไ ด้ อ ย่ า ง เ ต็ ม รู ป แ บ บ ไ ป เอม็ อารเ์ อน็ เอทจ่ี ดั ไปแบบเกนิ 90 เปอรเ์ ซน็ ต์ กลุ่่�มคนที่่�กำ�ำ ลัังผจญอยู่่� หมาดๆ ในขณะที่โมเดอร์นาก็ยื่นขอเป็น กันแบบสวยๆ แต่ผลก็ไม่ได้ถือว่าข้ีเหร่ กับั ไวรััสก่อ่ โรคโควิดิ 19 ท่เี รยี บรอ้ ยแล้วเชน่ กนั และนา่ จะเปน็ อกี เพราะถ้ามองข้อเท็จจริงที่ว่าการทดลอง เวอร์ช์ ันั ปราบเซียี นอย่่าง หนงึ่ ยหี่ อ้ ทเ่ี ขา้ วนิ ไดร้ บั การอนมุ ตั ใิ ห้ใชจ้ รงิ คลินิกของ ZyCoV-D น้ันทำ�กับกลุ่มคน สายพัั นธุ์์�กลายเดลตาที่่� ได้ในเร็วๆ นี้ ที่กำ�ลังผจญอยู่กับไวรัสก่อโรคโควิด 19 ทั้้ง� ระบาดเก่่งกว่า่ สาย ทว่าวัคซีนดีเอ็นเอของอิโนวิโอกลับ เวอร์ชันปราบเซียนอย่างสายพันธ์ุกลาย พัั นธุ์์�ดั้้�งเดิมิ อีกี ทั้้ง� เงยี บฉี่ ยงั ไมไ่ ดฤ้ กษ์เปดิ ตวั จริงๆ เสียที เดลตาทที่ งั้ ระบาดเกง่ กวา่ สายพนั ธดุ์ ง้ั เดมิ ดื้้�อวัคั ซีนี ได้เ้ ป็น็ เลิศิ อีีก ก็็ หลายคนก็เลยตุ๊มๆ ต่อมๆ ว่าวัคซีน อีกทั้งดื้อวัคซีนได้เป็นเลิศอีก ก็ต้องบอก ต้้องบอกว่า่ ไม่่ธรรมดา ดีเอ็นเอน้ันจะมีโอกาสได้เกิดจริงหรือไม่ ว่าไมธ่ รรมดา หรือเป็นได้แค่วัคซีนม้ารองนอกสายตา ว่ากันตามจริงถือเป็นอีกหน่ึงออปชัน gun) ซ่ึงจะปล่อยกระแสไฟฟ้าเข้าไปใน ในสมรภมู ิแหง่ วัคซีนโควิดท่ดี เุ ดอื ดนี้ ท่นี ่าจับตามองมากๆ ผวิ หนงั เพอื่ เปดิ รใู นเยอ่ื หมุ้ เซลล์ใหว้ คั ซนี แต่การอนุมัติฉุกเฉินให้ ZyCoV-D วคั ซีน ZyCoV-D น้นั ผลติ โดยบริษัท สามารถแทรกซึมเขา้ ไปภายในเซลล์ คอื การพลกิ เกมอยา่ งแท้จริง ไซดัส คาดิลา (Zydus Cadila) ของ แต่ที่ซับซ้อนและยากที่จะควบคุมคือ แม้ว่าประสิทธิผลของวัคซีนดีเอ็นเอ ประเทศอนิ เดยี ตวั วคั ซนี เปน็ สายดเี อน็ เอ วัคซีนดีเอ็นเอจะทำ�งานได้ต้องเข้าไปถึง น้ันจะไดแ้ ค่ราวๆ 67 เปอร์เซน็ ตจ์ ากการ ที่มีเชื่อมต่อกันเป็นวงแหวนท่ีเรียกว่า ในนวิ เคลยี สของเซลลเ์ ทา่ นน้ั ซง่ึ กอ็ าจจะ “พลาสมดิ (plasmid)” ต้องลุ้นดูอีกทีว่าการยิงจะเข้าไปถึงจริง ในวงพลาสมิดนั้นมียีนสำ�หรับสร้าง หรอื ไม่ โปรตีนหนามของไวรัส SARS-CoV-2 วธิ กี ารฉดี ทมี่ เี อกลกั ษณ์ไมเ่ หมอื นใคร แทรกอยู่ ซึ่งวิธีการฉีดพลาสมิดน้ีเข้าไป น้ีน่าจะเป็นอุปสรรคสำ�คัญที่ทำ�ให้การ ในคนนั้นได้ออกแบบมาแยบยล แต่ ออกแบบแนวทางกระจายฉดี แบบหวา่ นแห ประหลาดพิสดารแตกต่างไปจากการฉีด ครอบทั้งประเทศน้ันทำ�ได้ยากกว่าวัคซีน วัคซีนปกตอิ ยา่ งสน้ิ เชงิ ประเภทอ่ืน เพราะถ้ามองในเรื่องของ ในกรณขี องวคั ซนี ดเี อน็ เอนนั้ จะไมใ่ ช้ ตน้ ทนุ แม้ราคาวคั ซนี อาจจะยอ่ มเยากว่า เข็มฉีดยาฉีดวัคซีนเข้าไปในชั้นกล้ามเนื้อ แตถ่ า้ ตอ้ งซอ้ื ปนื ยงิ ยนี พว่ งมาดว้ ย ในเรอื่ ง เหมือนกับวัคซีนประเภทอื่นๆ แต่จะเป็น ความคุ้มค่าคงตอ้ งพิจารณากันอีกที การยิงดีเอ็นเอเข้าไปในเซลล์ท่ีผิวหนัง น่ียังไม่นับว่าจะต้องฝึกคนฉีดให้รู้สึก โดยตรง ซึ่งในชั้นใต้ผิวหนังจะมีเซลล์ใน ชนิ เช่ียวชาญ ชำ�นาญ และม่ันใจในการ ระบบภูมิคุ้มกันอยู่เยอะทำ�ให้การกระตุ้น ใช้ปนื ยิงยนี เพอ่ื ยงิ วัคซนี อีกด้วย ภูมิของการฉีดแบบนี้ทำ�ได้ดีไม่แพ้การฉีด เข้ากล้ามเนือ้ อ ย่ า ง ไ ร ก็ ต า ม ก า ร ยิ ง ยี น ต้ อ ง ใ ช้ เครอื่ งมอื พเิ ศษทเี่ รยี กวา่ ปนื ยงิ ยนี (gene กันยายน 2564 33

สภากาแฟ แถมทา้ ยคอื วคั ซนี นจ้ี ะตอ้ งฉดี 3 โดส อยใู่ นทอ้ งตลาด บ้างก็ติดอยู่ท่ีการทดลองทางคลินิก บ้าง (นั่นคือต้องโดนกันคนละสามนัด) เพื่อ ทีมไซดัส คาดิลาเผยว่าในตอนนี้ ก็ยังอยู่ในขั้นพัฒนาผลิตภัณฑ์ แต่สิ่ง ความชัวร์ ดังน้ันปัญหาในเร่ืองของ วัคซีน ZyCoV-D พร้อมแล้วท่ีจะฉีดเข้า ที่ชัดเจนก็คือเทคโนโลยีนี้เป็นอีกหนึ่ง โลจสิ ตกิ สจ์ งึ นา่ จะเปน็ อกี ประเดน็ ทจ่ี ะตอ้ ง แขนมนษุ ย์ในประเทศอนิ เดยี และภายใน เทคโนโลยีวัคซีนที่น่าสนใจที่อาจจะมา ค�ำ นงึ ถงึ ตน้ ปหี นา้ บรษิ ทั จะจดั เตม็ ไดอ้ กี 50 ลา้ นโดส แรงไมแ่ พเ้ ทคโนโลยวี คั ซนี เอม็ อารเ์ อน็ เอ แต่สงครามยังไม่จบ อย่าเพิ่งรีบ พร้อมสง่ และนา่ จะมีตามมาอกี ตรมึ และที่น่าต่ืนเต้นท่ีสุดก็คือหนึ่งใน นับศพทหาร เพราะการอนุมัติใช้วัคซีน และถา้ เทยี บกนั ในแงก่ ารผลติ วคั ซนี วคั ซนี ตา้ นโควดิ 19 หลายสบิ ตวั ทยี่ งั อยใู่ น ดีเอ็นเอตัวแรกจากอินเดียนี้น่าจะเป็น ดีเอ็นเอผลิตได้ง่ายกว่าอย่างมหาศาลถ้า ไปปไ์ ลน์ของการพฒั นานน้ั ก็มตี วั นึงจาก เครื่องพิสูจน์ท่ีสำ�คัญที่แสดงว่าวัคซีน เทียบกับวัคซีนประเภทอื่นๆ “ถ้าวัคซีน ทมี ไทยแลนดด์ ว้ ยเชน่ กนั วคั ซนี ตวั ทว่ี า่ ชอ่ื ดเี อน็ เอนนั้ เวริ ก์ ในโลกแหง่ ความเปน็ จรงิ ดีเอ็นเอสามารถพิสูจน์ได้แล้วว่าสำ�เร็จ วคั ซนี “โควเิ จน (Covigen)” ซง่ึ เปน็ ความ สามารถลดการติดเชื้อแบบแสดงอาการ น่ีจะเป็นอนาคตใหม่แห่งการฉีดวัคซีน” ร่วมมือกันระหว่างบริษัทวัคซีนสัญชาติ ได้จริงและชัดเจน แมแ้ ต่สายพนั ธเ์ุ ดลตา ชาฮดี จามีล (Shahid Jameel) นกั ไวรัส ไทยรนุ่ เกา๋ อยา่ งไบโอเนท-เอเชยี (BioNet กย็ ังเอาอยู่ วิทยาจากมหาวิทยาอโศกา (Ashoka Asia) บริษัทเทคโนโลยีชีวภาพจาก เทคโนโลยีน้ีจึงกลายเป็นอีกหนึ่ง University) ประเทศอนิ เดียกล่าว ออสเตรเลีย เทคโนวาเลยี (Technovalia) เทคโนโลยีแห่งความหวังท่ีน่าลุ้นไม่แพ้ ในเวลานม้ี วี คั ซนี ดเี อน็ เอตา้ นโควดิ 19 และมหาวิทยาลัยซิดนีย์ (University of เทคโนโลยีการผลิตวัคซีนแบบอ่ืนๆ ท่ีมี นบั สบิ ตวั ทย่ี งั อยใู่ นไปปไ์ ลนข์ องการพฒั นา Sydney) ประเทศออสเตรเลีย ตอนน้ี อยู่ในขั้นตอนการทำ�ทดลองทางคลินิก เฟส 1 อยู่ มาชา้ กย็ งั ดจี ะไมม่ า อกี หนง่ึ สรรพาวธุ ของมนษุ ยชาตใิ นการก�ำ ราบโควดิ อนาคต ดจู ะมคี วามหวัง กันยายน 2564 34

หอ้ งภาพสตั วป์ า่ ไทย ประทีป ด้วงแค คณะวนศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยเกษตรศาสตร์ บ่่าง, พุุ จง Galeopterus variegatus บ่า่ งหรือื พุุจงเป็น็ สัตั ว์ท์ ี่ห่� ากินิ และมีกี ิจิ กรรม ต่า่ งๆ ในเวลากลางคืนื ในช่ว่ งกลางวันั หรือื ช่ว่ งที่ไ่� ม่ม่ ีกี ิจิ กรรมจะหลบซ่อ่ นบริเิ วณใต้ใ้ บ ของไม้้สกุุลปาล์์มหรืือในโพรงของต้้นไม้้ การปีนี ป่า่ ยลำ�ำ ต้น้ หรือื กิ่่ง� ไม้ใ้ หญ่ท่ ี่ต่� ั้้ง� ตรง จะใช้ส้ องตีีนหน้า้ โอบโดยใช้เ้ ล็บ็ จิกิ ลงไป ในเนื้้อ� ไม้้ หััวตั้้�ง เคลื่่�อนที่โ่� ดยขยับั ตีีน คู่่�หน้า้ ไปข้า้ งบนพร้อ้ มกันั จากนั้้น� จึงึ ขยัับตีีนคู่�่หลัังตามไปพร้้อมๆ กััน สำำ�หรัับกิ่่�งไม้้ขนาดเล็็ก การเกาะจะ ห้อ้ ยหัวั ลง โดยตีีนทั้้ง� สี่โ�่ อบกิ่่ง� ไม้ไ้ ว้้ ส่่วนการเคลื่่�อนที่�่ระหว่่างต้้นไม้้ จะใช้้วิิธีีกระโดดพร้้อมกัับเหยีียด ขาทั้้�งสี่�่ออกจากกััน เป็็นการขึึง แผ่น่ หนังั ระหว่า่ งรยางค์ท์ ั้้ง� สี่ข่� ้า้ ง ให้้ตึงึ เพื่่�อใช้ใ้ นการร่่อน ระยะทาง ที่ส�่ ามารถร่อ่ นได้น้ ั้้น� แตกต่า่ งกันั ขึ้้น� อยู่่�กับั ความสููงของต้น้ ไม้ท้ ี่ใ่� ช้้ เป็น็ ตำ�ำ แหน่ง่ เริ่่ม� ต้น้ ซึ่่ง� บางครั้้ง� ไปได้ไ้ กลถึงึ 70 เมตร กันยายน 2564 35

สาระวทิ ย์ ในศลิ ป์ วริศา ใจดี สาระวทิ ย์ ในศิลป์ 23 วริศา ใจดี (ไอซี) เด็กสาย(พนั ธ)ุ์ วิทยส์ านศิลป์ ชอบเรยี นคณิตศาสตร์และฟิสกิ ส์ สนใจเร่อื งเก่ยี วกับอวกาศ และสัตว์เลย้ี งตวั จิ๋ว เวลาว่างชอบท�ำ งานศลิ ปะ กำ�ลังคน้ หาสตู รผสมทีล่ งตวั ระหวา่ งวิทยก์ ับศิลป์ Facebook : I-see Warisa Jaidee Ig Nobel Prizeภาพโดย : วริศา ใจดี แมวเป็น็ ได้ท้ ั้้ง� ของแข็ง็ และของเหลว จริงิ หรืือ ? ................................................... ตอนเราเหยียี บเปลืือกกล้ว้ ยลื่น�่ ล้ม้ มันั มีแี รงเสีียดทานเท่า่ ไรกันั หรืือ ? ................................................... เราต้อ้ งใช้แ้ รงมากแค่ไ่ หนในการลาก แกะผ่า่ นพื้้�นผิวิ ชนิดิ ต่า่ งๆ กันั ? ................................................... การมองภาพวาดที่่น� ่า่ เกลียี ด มันั ชวนเจ็บ็ ปวดยิ่่ง� กว่า่ โดนยิงิ ด้ว้ ยแสงเลเซอร์อ์ ีกี นะ ! กันยายน 2564 36

สาระวทิ ย์ ในศลิ ป์ ประโยคชวนคิดเหล่าน้ีอาจฟังดู สว่ นรางวลั อกิ โนเบลนนั้ ฉนั มารจู้ กั ใน ก่อตั้งวารสารวิทยาศาสตร์เชิงขำ�ขันชื่อ แปลกๆ ไปสักหน่อย หากแต่ ภายหลงั ผา่ นการอา่ นหนงั สอื วทิ ยาศาสตร์ Annals of Improbable Research หรอื หลายคนในวงการวิทยาศาสตร์คงพอ ขำ�ขัน ไหนจะโล่รางวัลหน้าตาประหลาด ที่แปลวา่ งานวจิ ัยทเี่ ป็นไปไมไ่ ด้ นอกจาก คุ้นเคยกันบ้าง เพราะประโยคทั้งหมด ไหนจะผลงานวจิ ยั ทอ่ี า่ นแคห่ วั ขอ้ กท็ �ำ เอา นี้คุณมาร์กยังดำ�เนินหน้าที่เป็นเจ้าภาพ ขา้ งตน้ นนั้ ลว้ นเปน็ ค�ำ ถามอนั จดุ ประกาย อทุ านว่า “จรงิ ดิ ?!” เป็นเพราะรางวัลอิก และพธิ กี รประจ�ำ พธิ มี อบรางวลั อกิ โนเบล สู่ผลงานวิจัยท่ี ได้รับรางวัลอิกโนเบล โนเบลเองมอี ะไรมากกวา่ เสยี งหวั เราะ ไม่ ตั้งแต่เร่ิมต้นมาจนถึงปัจจุบัน โดยได้รับ หรือ Ig Nobel Prize เชียวละ ! น่าแปลกใจเลยว่าทำ�ไมรางวัลนี้ถึงเป็นที่ การสนับสนุนจากผู้ได้รับรางวัลโนเบล ในเดือนกันยายนของทุกปี เหล่า ต้ังหน้าต้ังตารอของเหล่านักวิจัยท่ัวโลก รว่ มกบั สมาคมฟสิ กิ สแ์ ละนยิ ายวทิ ยาศาสตร์ สาวกที่ช่ืนชอบแนวความคิดอันแปลก ไม่แพ้รางวลั โนเบลเลย ! แห่งมหาวิทยาลัยฮาร์เวิร์ด (Harvard- พสิ ดารและสรา้ งสรรคก์ จ็ ะพลาดไมไ่ ดเ้ ลย รางวัลอิกโนเบลเร่ิมข้ึนเมื่อปี พ.ศ. Radcliffe Society of Physics Students กบั พิธมี อบรางวลั “อกิ โนเบล” ซึ่งในวันที่ 2534 โดยมีคุณมาร์ก อับราฮมั ส์ (Marc and the Harvard-Radcliffe Science 9 กนั ยายน พ.ศ. 2564 ท่ผี ่านมา จัดขน้ึ Abrahams) ผู้ก่อตั้งรางวัลน้ี เป็นผู้ร่วม Fiction Association) เป็นครัง้ ท่ี 31 รางวัลอิกโนเบล คือ รางวัลที่มอบ คุุณมาร์์ก อับั ราฮััมส์์ กำ�ำ ลังั ชููโล่ร่ างวััลอิกิ โนเบล สำำ�หรัับผู้้�ชนะ โล่่เหล่า่ นี้้น� อกจากจะหน้า้ ตาประหลาดแล้ว้ ยังั ให้แก่ผู้สรรค์สร้างผลงานท่ีฟังดูอาจน่า แหวกแนวไม่่ซ้ำ��ำ กันั เลยในแต่่ละปีี และยัังมีีเรื่่�องราวเบื้้�องหลังั ซ่่อนอยู่�ในการออกแบบของแต่่ละโล่่อีีกด้้วย ขบขันแต่กลับชวนให้เราต้องคิดตาม (Laugh, then Think) เรียกได้ว่าเป็น รางวัลที่ต่างกันชนิดคนละข้ัวกับรางวัล โนเบล (Nobel Prize) เลยละ เรมิ่ ตง้ั แตก่ าร ตง้ั ชอ่ื รางวลั ทเี่ ปน็ มขุ ตลกลอ้ เลยี นรางวลั โนเบล จากการเลน่ ค�ำ วา่ “noble” ทแี่ ปลวา่ ผู้ดี เปลี่ยนเป็นคำ�คู่ตรงข้าม “ignoble” ทแี่ ปลวา่ ไมน่ า่ นบั ถอื ซะงนั้ ! จงึ กลายเปน็ แฝดคนละฝากันไปเลยกว็ ่าได้ ฉันเองเป็นหนึ่งในหลายๆ คนท่ีเคย ได้ยินเก่ียวกับรางวัลโนเบลมาก่อน ผ่าน การกลา่ วถงึ นกั วทิ ยาศาสตรช์ อื่ ดงั หลายๆ ท่าน การหยิบยกข้ึนมาเป็นตัวอย่างและ อา้ งองิ อยเู่ สมอๆ ในงานวจิ ยั รวมทงั้ ผลงาน ชื่อดังต่างๆ ในบทเรียนก็มักมีคำ�นี้โผล่ ข้ึนมา แถมรางวัลเองก็ยิ่งใหญ่อลังการ ทั้งเกียรติยศและเหรียญทองคำ� ท่ีทำ�ให้ เดก็ ๆ อยา่ งฉนั วาดฝนั ไปไกลวา่ จะมโี อกาส ไดร้ างวัลนีม้ าครอบครองสักคร้ัง กนั ยายน 2564 37

สาระวทิ ย์ ในศลิ ป์ พิิธีีร่่อนเครื่่�องบิินกระดาษในพิธิ ีมี อบรางวัลั อิิกโนเบลประจำ�ำ ปีี พ.ศ. 2562 ที่�ด่ ูยูิ่ง� ใหญ่แ่ ละวุ่�นวายในขณะเดียี วกััน พธิ มี อบรางวลั อกิ โนเบลประจ�ำ ปจี ะมี และนักดนตรีก็ไม่พ้นผู้ที่มาร่วมงาน ผู้ที่ เสียจริงๆ และที่ขาดไม่ได้เลยก็คือ พิธี ขึ้นท่ี Sanders Theater ณ มหาวทิ ยาลยั เคยไดร้ บั รางวลั มากอ่ น และศาสตราจารย์ ร่อนเคร่ืองบินกระดาษเพ่ือเปิดงาน พิธี ฮาร์เวิร์ด (Harvard University) ในทุกปี ที่ช่วยกันจัดงานขึ้นมานั่นแหละ ซึ่งบท นี้เร่ิมข้ึนเม่ือปี พ.ศ. 2535 เกิดจากกลุ่ม โดยผเู้ ขา้ รว่ มกม็ ที งั้ ผทู้ ่ีไดร้ บั รางวลั ในปนี นั้ ละครท่ีพวกเขาช่วยกันคิดแต่งนั้นก็จะมี นักศึกษาสถาบันเทคโนโลยีแห่งแมสซา ทมี ผจู้ ดั งานและเหลา่ ผู้ไดร้ บั รางวลั โนเบล เรื่องราวขำ�ขันที่ให้แง่คิดและมุมมอง ชูเซตส์ (Massachusetts Institute of ทใี่ หเ้ กยี รตมิ ามอบรางวลั และมารว่ มแสดง อนั แตกตา่ งกันไป Technology: MIT) ทรี่ ว่ มกนั พบั เครอื่ งบนิ ความยนิ ดดี ว้ ย สว่ นพธิ ปี ระจ�ำ ปี พ.ศ. 2563 หลังจากนั้นก็จะมี 24/7 เลกเชอร์ กระดาษจำ�นวนเกือบร้อยลำ�เพื่อทดสอบ นน้ั จดั ขน้ึ แบบออนไลนเ์ ปน็ ปแี รกเนอ่ื งจาก หรือการบรรยายภายใน 24 วินาที ตาม การบินในพิธีอิกโนเบล และต่อมาได้ สถานการณ์โควดิ 19 และวนั ที่ 9 กนั ยายน ด้วยสรุปแบบชดั ๆ ภายใน 7 ค�ำ จากแขก กลายเป็นประเพณีประจำ�อิกโนเบลท่ีทุก พ.ศ. 2564 นกี้ จ็ ดั แบบออนไลนเ์ ปน็ ปที สี่ อง คนสำ�คญั ท่ีได้รบั เชญิ มา ซึง่ เราจะไดเ้ หน็ คนได้มีส่วนร่วมพับเคร่ืองบินกระดาษมา ถงึ จะไมไ่ ดม้ าพบเจอกนั อยา่ งเตม็ ทเ่ี หมอื น ถึงความสามารถของผู้เข้าร่วมงานในการ อวดฝมี อื การบนิ กนั เราจะเหน็ ภาพเครอื่ ง ปีก่อนๆ แต่ความสนุกและขายขำ�ของพิธี บอกเล่าความคิดออกมาภายในเวลาและ บินกระดาษโปรยปรายจากผู้เข้าร่วมงาน นี้ก็ยังไม่หายไปไหน รวมถึงประเพณีท่ีมี คำ�ที่จำ�กัดแต่สามารถทำ�ให้ผู้ชมเข้าใจ ลงมาเตม็ เวทีเลยละ มาเสมอทุกปี อย่างเช่น การมีมินิโอเปรา ได้ นับเป็นอีกมิติหนึ่งของการสื่อสาร แต่ไม่ต้องกังวลว่าเครื่องบินกระดาษ เป็นการแสดงในพิธีเปิดงาน แถมดนตรี วิทยาศาสตร์แบบสั้น กระชับ ชัดเจน จะรกเต็มห้องประชุม เพราะเรามีฮีโร เพราะๆ บรรเลงเป็นวง โดยท่ีนักแสดง และคงประเดน็ ส�ำ คญั เอาไว้ได้ ชา่ งนา่ ทงึ่ อย่างศาสตราจารย์รอย เจ กลาวเบอร์ กนั ยายน 2564 38

สาระวทิ ย์ ในศลิ ป์ (Roy J. Glauber) จากมหาวิทยาลัย นักแสดงโอเปราในพิธีเปิดงานอีกด้วย ซง่ึ ในปที ผี่ า่ นมาเปน็ การถา่ ยทอดออนไลน์ ฮาร์เวิร์ด เป็นเจ้าของตำ�แหน่ง “ผู้ครอง ถึงแม้คุณรอยได้เสียชีวิตลงด้วยวัย 93 ฉันเลยได้มีโอกาสไปน่ังฟังจากเทปย้อน ไม้กวาด” (The Keeper of the Broom) ปี ในปี พ.ศ. 2561 ช่ือเสยี งในดา้ นฟสิ กิ ส์ หลงั พอฟงั แลว้ ฉนั กอ็ ดนกึ ข�ำ ในใจวา่ เขา ท�ำ หนา้ ทกี่ วาดเครอื่ งบนิ กระดาษออกจาก ทฤษฎีและเร่ืองราวชวนยิ้มของเขากับ คิดและท�ำ กนั ไดอ้ ย่างไรกนั น่ี ?! เวทีเปน็ ประจำ�ทุกปี ยกเวน้ ปี พ.ศ. 2548 ตำ�แหน่งคนกวาดเครื่องบินกระดาษก็ยัง โดยพิธีล่าสุด ในปี พ.ศ. 2563 มี ที่เขาไม่ว่างเพราะต้องขอตัวลาตำ�แหน่ง คงอยใู่ นใจทกุ คนเสมอ 10 ผลงานที่ได้รับรางวัลอิกโนเบล จาก คนกวาดเวทีช่ัวคราวไปรับรางวัลโนเบล พธิ รี บั รางวลั อกิ โนเบลเตม็ ไปดว้ ยรอย ทั้งหมด 10 สาขาด้วยกนั สาขาฟิสิกส์ที่กรุงสตอล์กโฮล์มเสียก่อน ยม้ิ และเสยี งหวั เราะจากผชู้ ม ทสี่ �ำ คญั คอื อนั ไดแ้ ก่ คุณรอยยังได้บอกแบบขำ�ๆ ด้วยว่า ท่ี การนำ�เสนอผลงานของผ้ชู นะ ซ่งึ ภายใน - สาขาสวนศาสตร์ (Acoustics) จากการ พิธีรับรางวัลโนเบล เขาได้รับความสนใจ พิธี ผู้ที่ได้รับรางวัลอิกโนเบลมีเวลา ศึกษาเสียงคำ�รามของจระเข้หลังสูดดม เป็นพเิ ศษจากนกั ข่าว แต่สงิ่ ที่เขาถกู ถาม คนละ 60 วินาที ในการนำ�เสนอผลงาน ก๊าซฮเี ลยี มผสมออกซิเจนเข้าไป เยอะท่ีสุดกลับไม่ใช่เรื่องงานวิจัยที่ทำ�ให้ ของตนโดยสังเขป แต่ถ้าอยากบรรยาย - สาขาจติ วทิ ยา (Psychology) จากงาน เขาไดร้ บั รางวลั โนเบล แตเ่ ปน็ เรอื่ งหนา้ ท่ี แบบละเอียดก็ต้องรออีกสองวันหลังจบ วิจัยท่ีพิสูจน์ว่าคิ้วสามารถใช้บอกความ อนั ยง่ิ ใหญใ่ นการกวาดเครอ่ื งบนิ กระดาษ พิธีมอบรางวัลไปแล้ว ที่จะมีพื้นที่เวที หลงตวั เองของบคุ คลได้ บนเวทอี กิ โนเบลซะงน้ั คณุ รอยยงั มหี นา้ ท่ี ให้จัดการบรรยายสาธารณะ ณ สถาบัน - สาขาสันติภาพ (Peace) ของรัฐบาล สำ�คัญอีกหลายอย่างในพิธีมอบรางวัล เทคโนโลยีแห่งแมสซาชูเซตส์ (Massa- อินเดียและปากีสถานที่ผลัดกันส่งคน อิกโนเบล ท้ังเป็นผู้มอบรางวัลและเป็น chusetts Institute of Technology: MIT) ไปกดกร่ิงป่วนสถานทูตของกันและกัน ยามดกึ คุุณรอยกัับไม้้กวาดคู่่�ใจในพิธิ ีมี อบรางวััลอิกิ โนเบล - สาขาฟิสกิ ส์ (Physics) จากการศกึ ษา ลักษณะลำ�ตัวของไส้เดือนที่ถูกส่ันด้วย ความถ่สี งู - สาขาเศรษฐศาสตร์ (Economics) จาก การค�ำ นวณคา่ ความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งความ ไม่เท่าเทียมทางรายได้กับจำ�นวนเฉล่ีย ของการจุมพิตในแต่ละประเทศ - สาขาบริหาร (Management) ของ มือปืนอาชีพท่ีถูกจ้างให้ฆ่าคนแต่กลับไป จา้ งวานตอ่ ๆ กนั ไปถึง 5 คนจนค่าสว่ น แบ่งลดน้อยลง สุดท้ายแล้วก็ไม่ได้มีการ ฆา่ กันเกดิ ขึ้น ช่างบริหารกนั ไดด้ ที ีเดยี ว - สาขากฏี วทิ ยา (Entomology) จากการ รวมรวบหลกั ฐานเพอื่ แสดงวา่ นกั กฏี วทิ ยา (ผู้ที่ศึกษาเกี่ยวกับแมลง) ส่วนใหญ่กลัว แมงมมุ เพราะแมงมมุ ไม่ใชแ่ มลง กนั ยายน 2564 39

สาระวทิ ย์ ในศลิ ป์ - สาขาการแพทย์ (Medicine) จากผล การรวบรวมทกุ ผลงานที่ไดร้ บั รางวลั ในแต่ กท็ างทางหนง่ึ กเ็ ป็นได้ งานวจิ ัยอาการ misophonia หรอื อาการ ละปี ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2534 จนถึงปัจจุบัน ใช่แล้ว ! ย่ิงอ่านฉันก็ยิ่งเกิดแรง รำ�คาญเสียงเคี้ยว ซึ่งเป็นอาการทางจิต เลยนะ นบั เปน็ รางวลั ทส่ี รา้ งความสนกุ สนาน บนั ดาลใจ อกิ โนเบลใหข้ อ้ คดิ กบั ฉนั วา่ ไมม่ ี ท่มี ีอยจู่ ริงแตถ่ กู มองขา้ มมานาน ผสมผสานกับสาระ เป็นหนึ่งในแรง อะไรทเี่ ปน็ ไปไมไ่ ด้ หรอื ไมค่ มุ้ กบั เวลาทจี่ ะ - สาขาการศกึ ษาแพทยศาสตร์ (Medical บันดาลใจให้หลายๆ คนได้หันมามอง ค้นหา ไม่ว่าคำ�ถามน้ันจะบ้าหลุดโลกถึง Education) มอบให้ผู้นำ�ประเทศที่ได้ใช้ วิทยาศาสตร์ในมุมมองท่ีแปลกออกไป แค่ไหน แต่ถ้าเราสามารถหาคำ�ตอบได้ก็ วกิ ฤตโควดิ 19 สอนใหเ้ หน็ วา่ นกั การเมอื ง รู้สึกว่าวิทยาศาสตร์เป็นสิ่งท่ีสนุกและ นับเป็นความสำ�เร็จตามเป้าหมายที่เราได้ มีอิทธิพลต่อความเป็นความตายของคน ไม่มีถูกผิด ถ้าเราสนใจและลองค้นคว้า ต้ังไวแ้ ล้ว มากกว่านักวทิ ยาศาสตรแ์ ละหมอเสยี อกี ลงลึกไปกับมัน บางทีอาจจะตามมาด้วย แล้วปี พ.ศ. 2564 น้ีจะมีผู้ชนะที่ และสุดทา้ ยคือ เร่ืองชวนคิดท่ีทำ�ให้เราต่อยอดไปยังการ พาผลงานมาให้เราขำ�แล้วคิดตามแบบ - สาขาวัสดศุ าสตร์ (Material Science) คน้ พบสิ่งใหมๆ่ อย่างสโลแกนของรางวัล ไหนกันบ้าง สามารถชมพิธีมอบรางวัล จากการทดลองพสิ จู นว์ า่ มดี ทท่ี �ำ จากอจุ จาระ อิกโนเบลท่ีว่า “Laugh, then Think” ให้ อิกโนเบลท่ีถ่ายทอดสดออนไลน์ ไปเม่ือ มนุษยแ์ ชแ่ ขง็ นน้ั ไม่คอ่ ยมปี ระสทิ ธิภาพ พวกเราลองตง้ั ค�ำ ถามในมมุ แปลกๆ ดบู า้ ง วนั ท่ี 9 กันยายน ทาง YouTube: https:// เห็นไหมล่ะว่าแต่ละผลงานน้ันแค่ เผื่อบางทีข้อสงสัยของเราท่ีดูเหมือนไม่ youtu.be/_Rr8NxPDzBM โดยดยู อ้ นหลงั อา่ นชอ่ื หวั ขอ้ กร็ อ้ งวา้ วแลว้ เพราะหลายๆ เขา้ ทา่ แตเ่ อาเขา้ จรงิ ๆ อาจมหี ลายคนคดิ กันไดเ้ ลย อยา่ งทด่ี ไู มน่ า่ จะมาอยรู่ วมกนั ไดก้ ลบั เปน็ ตรงกัน เพราะว่ามันอาจสำ�คัญไม่ทางใด ไปได้จริงและมีผลสรุปทางวิทยาศาสตร์ ออกมาให้เห็นกันเป็นท่ีประจักษ์ เพ่ือนๆ ขอบคณุ ขอ้ มูลจาก: ผู้อ่านสาระวิทย์ท่ีสนใจสามารถติดตาม เวบ็ ไซต์ของวารสาร Annals of Improbable Research (AIR) www.improbable.com อ่านงานวิจัยฉบับเต็มๆ และเข้าชมพิธี รูปภาพเกี่ยวกบั พิธีมอบรางวลั อิกโนเบลน�ำ มาจากบนั ทึกวดิ โี อของพิธแี บบเตม็ ได้ที่ www.improbable.com ซ่ึงจะมี สามารถดไู ด้ใน Youtube ของ Improbable Research (https://youtu.be/mfzs8ZIPVIA) ติดิ ตามสาระความรู้้� วิทิ ยาศาสตร์์ สดใหม่่ ทั้้ง� ข่า่ ว บทความ Podcast และ Facebook Live ได้ท้ าง https://www.facebook.com/SarawitNSTDA https://www.facebook.com/SarawitNSTDA https://www.facebook.com/SarawitNSTDA https://www.facebook.com/SarawitNSTDA https://wนwิwติ .fยacสebาoรokส.cาoรmะ/Sวิaทิ raยw์i์tNSTDA กนั ยายน 2564 40

เปดิ โลก ภาพดวงจัันทร์ต์ กตรงวัดั พระธาตุุดอยสุเุ ทพ นทิ านดาว จัังหวััดเชียี งใหม่่ 20 กุุมภาพัันธ์์ พ.ศ. 2562 เป็็นภาพต้น้ ฉบับั ไม่่ได้้ตััดแต่ง่ ใดๆ ถ่า่ ยโดยผู้้�เขียี น พงศธร กิจเวช (อัฐ) จะเห็น็ เหมืือนดวงจัันทร์ม์ ีีขนาดใหญ่่ ความจริิง Facebook: คนดูดาว stargazer ดวงจัันทร์ม์ ีีขนาดเท่า่ เดิมิ แต่เ่ นื่่�องจากมีีอาคาร และต้้นไม้้มาเปรีียบเทียี บจึึงดูเู หมืือนดวงจัันทร์์ มีขี นาดใหญ่ ่ ลักั ษณะเช่่นนี้้�เรียี กว่่า มายาจัันทร์์ (moon illusion) ดวงจันทร์ ท่ีมาของวันจนั ทร์ กาลครง้ั หนง่ึ นานมาแลว้ บนทอ้ งฟา้ มดี วงอาทติ ยม์ ากถงึ 10 ดวง ท�ำ ให้ โลกรอ้ นแลง้ ไปทว่ั น�ำ้ ในแมน่ �ำ้ ล�ำ คลองแหง้ เหอื ด พน้ื ดนิ แหง้ แตก ระแหง พชื สตั ว์ และคนลม้ ตายจ�ำ นวนมาก กันยายน 2564 41

เปดิ โลก นทิ านดาว ภาพโฮ่ว่ อี้� ที่่�มาภาพ หนังั สืือ “สตรีจี ีีนในนิิทาน แปลโดย วัันทิิพย์ ์ สำ�ำ นักั พิิมพ์์ ภาพฉางเอ๋อ๋ ที่่ม� าภาพ หนัังสืือ “สตรีจี ีนี ในนิทิ าน แปลโดย วันั ทิิพย์ ์ สำำ�นัักพิิมพ์์ สายใจ [25–] หน้้า 41 สายใจ [25–] หน้า้ 51 สวรรค์จึงไดส้ ง่ “โฮวอ่ ้ี (后羿 Hòu โฮว่ อ้ีไดร้ บั รางวลั จากการชว่ ยโลก เปน็ เขา้ มาในบา้ นหมายจะเอายาวเิ ศษไปฉางเออ๋ Yì)” นกั ยงิ ธนมู ายงิ ดวงอาทติ ยด์ บั ไป 9 ดวง ยาวิเศษท่ีกินแล้วเป็นอมตะไม่มีวันตาย ไมย่ อมให้ แตฉ่ างเออ๋ เปน็ หญงิ ไมส่ ามารถ เหลือไว้ 1 ดวง สำ�หรับส่องแสงสว่าง เขาจึงให้ยานั้นแก่ฉางเอ๋อ แต่เนื่องจาก สู้แรงชายได้ ฉางเอ๋อจึงตัดสินใจกินยา มาจนถงึ ทกุ วันน้ี ยามีเพียงเม็ดเดียว ฉางเอ๋อไม่อยากเป็น วเิ ศษเพอื่ ไม่ใหเ้ ฝิงเหมงิ คนร้ายเอาไปได้ หลังจากเสร็จภารกิจแล้ว โฮ่วอี้ได้ อมตะเพยี งคนเดียวจงึ ไม่ยอมกิน ทันทที ฉี่ างเอ๋อกินยาวิเศษเข้าไป รา่ ง เดินทางต่อไปจนพบสาวสวยชาวบ้านชื่อ วันหน่ึงโฮ่วอ้ีออกไปล่าสัตว์ ฉางเอ๋อ ของฉางเออ๋ กล็ อยขนึ้ ไปบนทอ้ งฟา้ เรอ่ื ยๆ “ฉางเอ๋อ (嫦娥 Cháng'é)” ทั้งสอง อยู่บ้านเพียงลำ�พัง “เฝิงเหมิง (逢蒙 ดว้ ยความรกั ทม่ี ตี อ่ โฮว่ อผ้ี เู้ ปน็ สามี ฉางเออ๋ ไดร้ ักกันและแตง่ งานกัน Féng Méng)” ลูกศิษย์ของโฮ่วอี้ได้บุก จงึ ขออยบู่ นดวงจนั ทร์ เพราะใกล้โลก ใกลส้ ามี กนั ยายน 2564 42

เปดิ โลก นทิ านดาว เ ม่ื อ โ ฮ่ ว อ้ี ก ลั บ ม า ถึ ง บ้ า น ไ ม่ เ ห็ น ของขนมไหวพ้ ระจนั ทร์ (mooncake) และ “ฉางเอ๋อ” ยังเป็นช่ือยานสำ�รวจ ฉางเอ๋อ มองไปบนท้องฟ้าเห็นฉางเอ๋อ เทศกาลไหวพ้ ระจันทร์ (Moon Festival) ดวงจนั ทรข์ องจนี ปจั จบุ นั มี4ล�ำ คอื ฉางเออ๋ อยบู่ นดวงจนั ทร์ ดว้ ยความรกั ความคดิ ถงึ ในวนั 15 ค�ำ่ เดอื น 8 ตามปฏทิ นิ จนั ทรคติ 1-4 ในช่วงปี พ.ศ. 2550-2562 โฮว่ อจี้ งึ ไดท้ �ำ ขนมทฉี่ างเออ๋ ชอบ เพอื่ ระลกึ ของจนี ครงั้ ตอ่ ไปตรงกบั วนั ที่ 21 กนั ยายน ถึงฉางเอ๋อ พ.ศ. 2564 ชาวบ้านคนอื่นๆ เมื่อได้ยินเร่ืองน้ี กลา่ วกนั วา่ รปู กระตา่ ยทเี่ หน็ บน ตา่ งกพ็ ากนั ท�ำ ขนมระลกึ ถงึ ฉางเออ๋ เปน็ ทม่ี า ดวงจันทร์คือกระต่ายที่ฉางเอ๋อ เล้ยี งไว้ ขนมไหว้พ้ ระจัันทร์์ ที่่ม� า Wikipedia https://en.wikipedia.o ยานฉางเอ๋๋อ 4 ที่่ม� า Wikipedia https://en.wikipedia.org/wiki/Chang'e_4 กนั ยายน 2564 43

เปดิ โลก นทิ านดาว ดวงจันั ทร์ก์ ัับโลก ถ่่ายโดยดาวเทียี ม Deep Space Climate Observatory (DSCOVR) ดวงจันทร์ (Moon) เป็นที่มาของ ที่ม�่ า NASA https://www.nasa.gov/feature/goddard/from-a-million-miles-away-nasa-camera- วนั จนั ทร์ (Monday) shows-moon-crossing-face-of-earth ดวงจนั ทรเ์ ปน็ วตั ถทุ อ้ งฟา้ ทสี่ วา่ งทสี่ ดุ เปรียี บเทียี บดวงจัันทร์ด์ ้า้ นใกล้้ (ซ้า้ ยมืือ) ที่�ม่ องเห็็นจากโลก กับั ด้้านไกล (ขวามืือ) ที่�่มองไม่เ่ ห็็นจากโลก ถ่า่ ย ในเวลากลางคนื โดยยานอวกาศ Lunar Reconnaissance Orbiter ดวงจนั ทรเ์ ปน็ บรวิ ารดวงเดยี วของโลก ที่�่มา Wikipedia https://en.wikipedia.org/wiki/Moon มลี กั ษณะเหมอื นเปน็ ลกู หนิ กลมขนาดใหญ่ 1,737 กโิ ลเมตร หรอื เลก็ กวา่ โลกประมาณ เกือบ 4 เท่า อากาศบนดวงจันทร์เบาบางมาก เราจำ�เปน็ ตอ้ งใส่ชุดอวกาศ เน่ืองจากช้ันบรรยากาศบางทำ�ให้ อุณหภูมิบนดวงจันทร์แตกต่างกันมาก บริเวณท่ีได้รับแสงอาทิตย์อุณหภูมิข้ึนสูง ถึง 127 องศาเซลเซียส บริเวณที่ไม่ได้ รับแสงอาทิตย์อุณหภูมิต่ำ�มากจนติดลบ ถึง -173 องศาเซลเซียส แรงโน้มถ่วงของดวงจันทร์น้อยกว่า โลก 6 เท่า ถ้าเราช่ังนำ้�หนักบนโลกได้ 60 กโิ ลกรมั เมอื่ ไปชง่ั น�ำ้ หนกั บนดวงจนั ทร์ จะเหลือแค่ 10 กโิ ลกรัม ระยะทางเฉลย่ี ระหวา่ งโลกกบั ดวงจนั ทร์ ประมาณ 384,400 กโิ ลเมตร เนอ่ื งจากวง โคจรของดวงจันทร์เป็นวงรี ไม่ใช่วงกลม บางช่วงดวงจันทร์จะใกล้โลก ใกล้ท่ีสุด 356,400 กโิ ลเมตร และไกลสุด 406,700 กโิ ลเมตร ช่วงดวงจันทร์เต็มดวงใกล้ โลก (timeanddate.com นิยามว่าใกล้กว่า 360,000 กโิ ลเมตร) เรยี กวา่ “ซเู ปอร์มนู (supermoon)” เมอ่ื มองจากบนโลกดวงจนั ทร์ จะใหญ่ขึน้ 14 เปอร์เซน็ ต์ และสวา่ งขน้ึ 30 เปอรเ์ ซน็ ต์ เมอ่ื เทยี บกบั ชว่ งไกลโลก หรอื “ไมโครมนู (micromoon)” (timeanddate. com นยิ ามวา่ ไกลกวา่ 405,000 กโิ ลเมตร) กันยายน 2564 44

เปดิ โลก นทิ านดาว ซูเปอร์มูนครั้งต่อไปคือวันที่ 14 จะต้องใช้เวลาว่ิงตามเพ่ิมข้ึนอีกเล็กน้อย “อธิกมาส” เพ่ือปรับวันในปฏิทินให้สอด มิถนุ ายน พ.ศ. 2565 ไมโครมนู ครงั้ ต่อไป กว่าจะหมนุ ครบ 1 รอบโลก คือเพิม่ จาก คล้องกับการโคจรของดวงจันทร์ท่ีมีเศษ คือวันท่ี 19 พฤศจิกายน พ.ศ. 2564 27.32 วนั เป็น 29.53 วนั หรอื ประมาณ 0.53 วัน สอดคลอ้ งกับฤดูกาลจริงๆ และ ดวงจันทร์หมุนรอบตัวเองพร้อมกับ เกอื บ 30 วัน หรอื 1 เดือน ค�ำ วา่ “เดอื น” สอดคลอ้ งกบั ปฏทิ นิ สรุ ยิ คติ (solar calendar) หมนุ รอบโลกไปดว้ ย โดยใชเ้ วลาหมนุ รอบ ก็แปลว่าดวงจันทร์ ภาษาอังกฤษคำ�ว่า หรอื ปฏทิ นิ หลกั ทป่ี จั จบุ นั นยิ มใชก้ นั ทว่ั โลก ตวั เองเทา่ กับหมนุ รอบโลกคือ 27.32 วัน “month” กค็ อื moon ดวงจันทร์เช่นกัน คื อ ป ฏิ ทิ น ที่ แ บ่ ง เ ป็ น เ ดื อ น ม ก ร า ค ม ทำ�ให้เม่ือมองจากโลกแล้วดวงจันทร์ เ นื่ อ ง จ า ก รู ป ร่ า ง ข อ ง ด ว ง จั น ท ร์ กมุ ภาพนั ธ์ มนี าคม ฯลฯ เปน็ ปฏทิ นิ ทสี่ รา้ ง เหมือนโดนล็อก เราจะเห็นดวงจันทร์ เปล่ียนแปลงทุกวัน สังเกตได้ง่าย จึงนำ� จากการโคจรรอบดวงอาทิตย์ของโลก เพียงด้านเดียว (คือด้านท่ีเห็นเป็นรูป มาใชบ้ อกระยะเวลา หรอื สรา้ งเปน็ ปฏทิ นิ สำ�หรับผู้ท่ีนับถือศาสนาอิสลาม จะ กระตา่ ย) เรยี กวา่ “ดา้ นใกล้ (near side)” เรยี กว่า ปฏทิ ินจนั ทรคติ (lunar calendar กำ�หนดวันข้ึนเดือนใหม่แต่ละเดือนโดย อกี ดา้ นหนงึ่ คอื “ดา้ นไกล (far side)” ค�ำ ว่า “lunar” แปลว่า ดวงจันทร์) ดูจากดวงจันทร์จริงๆ บนท้องฟ้า (ไม่ได้ เราจะไม่สามารถมองเห็นจากโลกได้เลย แตล่ ะประเทศอาจมกี ารก�ำ หนดวนั ใน ก�ำ หนดไวล้ ว่ งหนา้ เหมอื นปฏทิ นิ จนั ทรคตไิ ทย บางคนเรยี กวา่ “ดา้ นมดื (dark side)” ซงึ่ ปฏทิ นิ จนั ทรคตแิ ตกตา่ งกนั ไป ตวั อยา่ งเชน่ ตวั อย่างเช่น วันท่ี 7 กันยายน พ.ศ. 2564 ไมถ่ กู ตอ้ ง เพราะดา้ นนกี้ ็ไดร้ บั แสงอาทติ ย์ ปฏทิ นิ จนั ทรคตขิ องไทย ปปี กตมิ ี 12 เดอื น กำ�หนดไว้ล่วงหน้าว่าจะเป็นวันขึ้น 1 คำ่� เหมือนกนั ไม่ไดม้ ดื ตลอดเวลา (วนั ท่เี รา เดือนคี่มี 29 วัน (ไม่มีวันแรม 15 ค่ำ�) เดอื น 10) เห็นดวงจันทร์เต็มดวง ด้านน้ีจึงจะมืด เดอื นคมู่ ี 30 วัน (มวี ันแรม 15 ค่ำ�) ส�ำ หรบั ประเทศไทย ส�ำ นกั จฬุ าราชมนตรี เพราะไมไ่ ดร้ ับแสงอาทติ ย์) ในบางปจี ะเพมิ่ วนั แรม 15 ค�ำ่ เดอื น 7 จะมีประกาศให้ชาวมุสลิมออกไปดูจันทร์ แตเ่ นอ่ื งจากโลกกห็ มนุ รอบดวงอาทติ ย์ เรยี กวา่ “อธกิ วาร” หรอื บางปจี ะเพม่ิ เดอื น เสี้ยวแรก ( hilal ฮิลาล) ในวันท่ี ไปด้วย ท�ำ ใหเ้ มอ่ื มองจากโลก ดวงจันทร์ อีก 1 เดือน เป็น 13 เดือน เรียกว่า 29 ของเดอื นอิสลาม หลังดวงอาทิตย์ตก ถ้าเห็นดวงจันทร์ ก็จะเข้าสู่วันท่ี 1 ของ ซูเู ปอร์ม์ ููนเปรียี บเทียี บกัับไมโครมููน ถ่่ายโดย Catalin Paduraru เดือนใหม่ ถ้าไมเ่ หน็ ดวงจนั ทร์ (ไม่ว่าเปน็ ที่�ม่ า NASA https://apod.nasa.gov/apod/ap161113.html เพราะสาเหตุใด) จะเป็นวันที่ 30 ของ เดือนเก่า และวันถัดไปจึงจะเป็นวันท่ี 1 ของเดอื นใหม่ การเขา้ วนั ใหมข่ องอสิ ลามจะเรมิ่ จาก หลงั ดวงอาทติ ยต์ ก ตา่ งจากของตะวนั ตก ทเี่ รม่ิ หลงั เทยี่ งคนื หรอื ของไทยทเ่ี รม่ิ ตอน ดวงอาทิตย์ขน้ึ แสงจันทร์ความจริงคือแสงอาทิตย์ สะท้อนพื้นผิวดวงจันทร์แล้วมาเข้าตาเรา บนโลก การทเี่ ราเหน็ รปู รา่ งของดวงจนั ทร์ เปลย่ี นแปลงทกุ วนั เกดิ จากการทด่ี วงจนั ทร์ หมนุ รอบโลกท�ำ ใหม้ มุ แสงอาทติ ยท์ ต่ี กกระทบ ดวงจนั ทรเ์ ปลย่ี นไป จงึ เหน็ เปน็ ขา้ งขน้ึ ขา้ งแรม กันยายน 2564 45

เปดิ โลก นทิ านดาว รูปู ร่า่ งดวงจัันทร์ห์ รืือดิิถีจี ัันทร์์ (lunar phase) พื้นผวิ ดวงจันทร์ไดเ้ ป็นครง้ั แรก (เปน็ การ ด้้านบน เส้น้ สีเี หลืืองคืือแสงอาทิิตย์์ พุ่งชน ไมใ่ ชก่ ารลงจอดแบบน่มุ นวล) ตรงกลาง คืือตำ�ำ แหน่ง่ ดวงจัันทร์์ที่�โ่ คจรรอบโลก อีก 10 ปตี อ่ มา ในวนั ท่ี 21 กรกฎาคม ด้า้ นล่่าง คืือภาพดวงจันั ทร์ท์ ี่เ�่ รามองเห็็นจากโลก เมื่่�อดวงจัันทร์อ์ ยู่่�ตามตำ�ำ แหน่่งต่่างๆ พ.ศ. 2512 นีล อาร์มสตรอง (Neil new moon จันั ทร์์ดับั ไม่เ่ ห็็นดวงจันั ทร์์ เนื่�่องจากดวงจันั ทร์อ์ ยู่�แนวเดีียวกัับดวงอาทิติ ย์์ เหมืือนเวลา Armstrong) นักบินอวกาศสหรัฐอเมริกา ถ่่ายภาพย้้อนแสง โครงการอพอลโล11(Apollo11)เปน็ มนษุ ย์ waxing crescent จันั ทร์์เสี้ย� วข้า้ งขึ้�น คนแรกทีก่ า้ วเหยียบลงบนดวงจนั ทร์ first quarter จันั ทร์์กึ่่ง� ข้้างขึ้�น จันั ทร์ค์ รึ่�ง่ ดวง ดวงจัันทร์์อยู่่�ด้า้ นข้้างโลก ขณะเม่ือก้าวเท้าลงบนดวงจันทร์นีล waxing gibbous จันั ทร์์ค่อ่ นดวงข้า้ งขึ้�น ได้กลา่ ววา่ “นัน่ เป็นกา้ วเลก็ ๆ ของผชู้ าย full moon จันั ทร์เ์ พ็็ญ จันั ทร์เ์ ต็็มดวง ดวงจัันทร์อ์ ยู่่�ตรงข้้ามดวงอาทิติ ย์์ เห็น็ ดวงจัันทร์์ได้ร้ ัับ คนหนง่ึ แตเ่ ปน็ กา้ วกระโดดทย่ี งิ่ ใหญข่ อง แสงอาทิติ ย์์เต็ม็ ที่�่ มนุษยชาต”ิ (\"That's one small step for waning gibbous จัันทร์์ค่่อนดวงข้้างแรม [a] man, one giant leap for mankind.\") last quarter จันั ทร์์กึ่่�งข้า้ งแรม จันั ทร์์ครึ่่ง� ดวง ดวงจันั ทร์์อยู่่�ด้้านข้้างโลก ประโยคน้ีไดก้ ลายเปน็ ประโยคทม่ี ชี อ่ื เสยี ง waning crescent จัันทร์์เสี้ย� วข้้างแรม ท่ีสดุ ในโลก ที่่�มา Wikipedia ปจั จบุ นั มมี นษุ ยเ์ คยลงไปบนดวงจนั ทร์ https://en.wikipedia.org/wiki/Lunar_phase แล้วทั้งหมดรวม 12 คน (พ.ศ. 2512- 2515) และมีโครงการอาร์ทิมสิ (Artemis) หลุมบนดวงจันทร์เกิดจากอุกกาบาต เปน็ ทะเลมาจนทกุ วันนี้) ท่ีจะส่งมนุษย์ไปลงดวงจันทร์อีกคร้ังในปี ดาวหาง หรือดาวเคราะห์น้อย พุ่งชน ดวงจันทร์เป็นสถานที่เดียวนอกโลก พ.ศ. 2567 โดยจะมีผู้หญิงคนแรกทจี่ ะได้ ดวงจันทร์ ส่วนพื้นที่สีเข้ม (ท่ีเห็นเป็น ทีม่ นุษยเ์ คยไปเยอื น โดยเรม่ิ จากวนั ที่ 13 ลงบนดวงจนั ทร์ (อารท์ มิ สิ เปน็ ชอ่ื นอ้ งสาว กระตา่ ย) คือลาวาท่แี ข็งตัว (คนสมยั ก่อน กนั ยายน พ.ศ. 2502 ยานลนู า 2 (Luna 2) ฝาแฝดของอพอลโลในตำ�นานกรีก) เข้าใจผิดว่าเป็นทะเล และยังคงเรียกชื่อ ของโซเวยี ต เปน็ ยานทไ่ี มม่ คี น สามารถสมั ผสั กนั ยายน 2564 46

เปดิ โลก นทิ านดาว นีลี อาร์ม์ สตรอง ผู้�เหยียี บดวงจันั ทร์ค์ นแรก แปลวา่ กนิ มาจากต�ำ นานฮนิ ดเู รอ่ื ง พระราหู ที่ม�่ า NASA https://www.nasa.gov/images/content/464436main_S69-31741_full.jpg กินหรืออมพระจันทร์ และพระอาทิตย์ เนื่องจากพระจันทร์และพระอาทิตย์ไป ปรากฏการณน์ า่ สนใจเกย่ี วกบั ดวงจนั ทร์ ดวงจันทร์ไปบังดวงอาทิตย์ ทำ�ให้เห็น ฟ้องพระนารายณ์ว่า พระราหูแอบไปกิน คอื จนั ทรปุ ราคา (lunar eclipse) สามารถ ดวงอาทติ ย์แหว่งหรอื มืดไป น�ำ้ อมฤต พระนารายณ์กริ้วเลยขว้างจกั ร เห็นได้ด้วยตาเปล่า เกิดจากดวงจันทร์ ในภาษาไทยใช้ได้ท้งั “จันทรปุ ราคา” ตดั ตวั พระราหขู าดเปน็ สองทอ่ น เนอ่ื งจาก เข้าไปในเงาของโลก ท�ำ ให้เหน็ ดวงจันทร์ และ “จนั ทรคราส” กบั “สรุ ยิ ปุ ราคา” และ พระราหูกนิ น�้ำ อมฤตแล้วไมต่ าย เม่ือเจอ แหว่งหรือมืดคล้ำ�ลงหรือเป็นสีแดง และ “สุริยคราส” คำ�ว่า “อุปราคา” แปลว่า พระจันทร์หรือพระอาทิตย์ก็จะแก้แค้น สุริยุปราคา (solar eclipse) เกิดจาก ท�ำ ให้ด�ำ หรอื ท�ำ ให้มมี ลทนิ สว่ น “คราส” ด้วยการกินหรืออมไว้ เม่ือชาวบ้านเห็น ปรากฏการณ์นี้ก็จะช่วยกันทำ�เสียงดังไล่ พระราหใู หป้ ลอ่ ยพระจนั ทรแ์ ละพระอาทติ ย์ ใ น ท า ง วิ ช า ก า ร นิ ย ม ใ ช้ คำ � ว่ า “จันทรุปราคา” มากกว่า “จันทรคราส” และใช้ “สรุ ยิ ปุ ราคา” มากกวา่ “สรุ ยิ คราส” จันทรุปราคาครั้งต่อไปท่ีเห็นได้ ใน ประเทศไทยคือ วันที่ 19 พฤศจิกายน พ.ศ. 2564 บางพน้ื ทจ่ี ะเหน็ เปน็ จนั ทรปุ ราคา บางสว่ น(partiallunareclipse)เหน็ ดวงจนั ทร์ แหวง่ หรือคล้ำ�ลงบางส่วน (ด้านบน) และ จันทรุปราคาเงามัว (penumbral lunar eclipse) ดวงจนั ทร์มวั ลงเล็กน้อย วนั ท่ี 8 พฤศจกิ ายน พ.ศ. 2565 จะเกดิ จนั ทรปุ ราคาเตม็ ดวง (total lunar eclipse) จะเห็นดวงจนั ทร์เปน็ สีแดง สุริยุปราคาครั้งต่อไปที่เห็นได้ ใน ประเทศไทยคือ สุริยุปราคาบางส่วน (partial solar eclipse) วนั ท่ี 20 เมษายน พ.ศ. 2566 เห็นได้เฉพาะบางจังหวัด ในภาคใต้ตอนลา่ ง เชน่ ยะลา ดวงจันทร์ บังดวงอาทิตย์ 4 เปอร์เซ็นต์ สำ�หรับ กรุงเทพฯ และจงั หวดั อน่ื สรุ ยิ ุปราคาบาง ส่วนคร้ังต่อไปคือวันที่ 2 สิงหาคม พ.ศ. 2570 กรุงเทพฯ ดวงจันทร์บังดวงอาทิตย์ 11 เปอร์เซ็นต์ กนั ยายน 2564 47

เปดิ โลก นทิ านดาว จันั ทรุปุ ราคาเต็ม็ ดวง 28 กรกฎาคม พ.ศ. 2561 จะเห็น็ ดวงจันั ทร์เ์ ป็น็ สีแี ดง เนื่อ�่ งจากแสงอาทิติ ย์ล์ อดผ่า่ นชั้น� บรรยากาศของโลกแล้ว้ เกิดิ หักั เห แสงสีแี ดงแยกออกไป กระทบพื้้น� ผิวิ ดวงจันั ทร์์ แล้ว้ สะท้อ้ นกลับั มาเข้า้ ตาเราบนโลก ที่ม�่ า Facebook NARIT สถาบันั วิจิ ัยั ดาราศาสตร์แ์ ห่ง่ ชาติิ สุริยุปราคาวงแหวน (annular solar จันทรุปราคาและสุริยุปราคาไม่เกิด ไม่มีดวงจันทร์, โลกมีดวงจันทร์ 1 ดวง, eclipse) 21 พฤษภาคม พ.ศ. 2574 เห็น ทุกเดือนเนื่องจากวงโคจรของดวงจันทร์ ดาวองั คารมดี วงจนั ทร์2ดวง,ดาวพฤหสั บดี ได้เฉพาะบางจังหวัดในภาคใต้ตอนล่าง เอียง 5 องศา เมื่อเทยี บกบั โลก 79 ดวง, ดาวเสาร์ 82 ดวง, ดาวยูเรนสั ดวงจันทร์บังดวงอาทิตย์ไมม่ ดิ เนอื่ งจาก นอกจากโลกแลว้ ดาวเคราะหอ์ น่ื บาง 27 ดวง และดาวเนปจูน 14 ดวง เป็นช่วงดวงจันทร์ไกลโลก เม่ือมอง ดวงก็มีดวงจันทร์เช่นกัน โดย กาลิเลโอ จากโลกเห็นดวงจันทร์มีขนาดเล็กกว่า กาลิเลอี (Galileo Galilei) เปน็ คนแรกที่ ดวงอาทิตย์ ทำ�ให้เห็นดวงอาทิตย์คล้าย คน้ พบดวงจนั ทร์ 4 ดวง ของดาวพฤหสั บดี วงแหวน ด้วยการส่องกล้องโทรทรรศน์เมื่อปี สุริยุปราคาเต็มดวง (total solar พ.ศ. 2153 eclipse) 11 เมษายน พ.ศ. 2613 เหน็ ได้ ปัจจุบันมีการค้นพบดวงจันทร์ของ เฉพาะบางจังหวัดในภาคใต้ตอนบนและ ดาวเคราะห์ในระบบสุริยะดังน้ีคือ (เรียง ภาคตะวันออก ล�ำ ดบั จากดวงอาทติ ย)์ ดาวพธุ และดาวศกุ ร์ กนั ยายน 2564 48

มนั อเอ๋ ปน็ อยา่ งนน้ี เ่ี อง by อาจารย์เจษฎ์ ความจริงแล้วเทฟลอนที่เรานำ�มาใช้เคลือบกระทะเพ่ือไม่ให้ https://www.facebook.com/OhISeebyAjarnJess/ อาหารตดิ (non-sticky) นน้ั มชี อ่ื ทางเคมขี องเทฟลอน (teflon) คอื พอลเิ ตตระฟลอู อโรเอทลิ นี (polytetrafluoroethylene) หรอื พที เี อฟอี ควัันจาก (PTFE) ซงึ่ ผลติ จากเตตระฟลอู อโรเอทลิ นี (tetrafluoroethylene) กระทะเทฟลอน ท่ีเป็นสารกลุ่มฟลูออโรคาร์บอนและอาจจะก่อมะเร็งได้ แต่เมื่อ เป็น็ อัันตรายรุุนแรง มนั เกดิ ปฏกิ ริ ยิ าทางเคมจี นกลายเปน็ เทฟลอน กลบั กลายเปน็ สาร ท่ีมีความปลอดภัยสงู ไม่กอ่ มะเรง็ และเสถียรสงู มาก ต่่อสัตั ว์ป์ ีกี เทฟลอนมคี ณุ สมบตั ทิ นทานสงู ท�ำ ละลายยาก น�้ำ และน�ำ้ มนั แต่ไ่ ม่่ใช่ก่ ับั คนครัับ ไม่เกาะติดง่าย และมีจุดหลอมเหลวสูงถึง 342 องศาเซลเซียส มคี วามปลอดภยั สงู ทอี่ ณุ หภมู ปิ กตขิ องการใชง้ าน (คอื ไมเ่ กนิ 250 มีขา่ วเรอื่ งทเี่ จา้ ของนกแกว้ พบวา่ นกทเี่ ลย้ี งไวต้ ายหลงั จาก องศาเซลเซยี ส) ขนาดทว่ี า่ ถา้ มกี ารหลดุ รอ่ นออกมาแลว้ เราเผลอ ที่มีการป้ิงย่างหมูกระทะกินกันในบ้าน แล้วสัตวแพทย์ กินเข้าไป ก็จะขับถ่ายออกมาเฉยๆ โดยไม่ได้สลายตัวเป็นสาร ระบวุ า่ สาเหตทุ ที่ �ำ ใหน้ กตายเปน็ ผลมาจากควนั ของกระทะทเ่ี ปน็ อนั ตรายในรา่ งกาย แบบเคลือบเทฟลอน แต่ถ้าเทฟลอนได้รับความร้อนสูงมาก คือมากกว่า 260 เรอ่ื งนเ้ี ปน็ ไปไดจ้ รงิ นะครบั แตอ่ ยา่ เพง่ิ ตกใจกลวั กระทะเทฟลอน องศาเซลเซยี ส จะท�ำ ใหเ้ รม่ิ เกดิ การสลายตวั ใหแ้ กส๊ กลมุ่ ฟลอู อโร กนั นะครบั เพราะควัน (fume) ของมนั มผี ลตอ่ สตั วป์ ีก แต่ไม่ไดม้ ี คารบ์ อนออกมา เกดิ ควนั ขน้ึ มาจากผวิ กระทะเทฟลอนได้ ผลอันตรายร้ายแรงอะไรกับคนครบั ควันดังกล่าว ถ้าคนเราหายใจเข้าไปในร่างกาย จะทำ�ให้เรา ผมเคยอธบิ ายเอาไวก้ อ่ นหนา้ นี้ใหน้ กั ขา่ วแลว้ (https://www. เกิดอาการไม่สบาย คล้ายเป็นไข้หวัด (flu-like) ได้ แต่ไม่เป็น thairath.co.th/news/) อนั ตรายร้ายแรงอะไร ตามรายงานขา่ วบอกวา่ ผลการชนั สตู รนกแกว้ ทต่ี าย เกดิ จากเนอ้ื ปอด แตถ่ า้ เป็นสัตวป์ ีก เชน่ นก ไก่ กลบั เป็นอนั ตรายรุนแรงถึง เสียหาย มีเลือดคั่งที่ปอด สาเหตุมาจากท่ีนกแก้วสูดดมสารพิษ ตายไดด้ งั ขา่ วทป่ี รากฏ โดยทางบรษิ ทั ดปู องตอ์ ธบิ ายไวว้ า่ \"These ของเทฟลอนที่โดนความรอ้ นแลว้ มสี ารนล้ี อยอยใู่ นอากาศ กน็ า่ จะ fumes can be hazardous to birds because birds are small and มาจากท่เี จ้าของใช้กระทะปิ้งย่างเคลือบเทฟลอนในหอ้ งติดแอร์ have very sensitive respiratory systems. ควนั พวกนเี้ ปน็ อนั ตราย ตอ่ นก เพราะนกมขี นาดเล็ก และมีระบบหายใจที่ออ่ นไหวมาก\" ดังนั้นถ้าใครเลี้ยงนกไว้ในบ้านเรือนห้องพัก และอากาศไม่ ระบายไม่ถา่ ยเท จะตอ้ งระมัดระวงั ในการนำ�เอากระทะเทฟลอน มาประกอบอาหาร ไม่ให้เกดิ ความรอ้ นสงู มากจนมคี วนั ขนึ้ ตัวอย่างเช่น ใช้เตาแก๊สกับกระทะเทฟลอน (แทนท่ีจะใช้ เตาไฟฟ้า) และตั้งไฟท้ิงไว้เป็นเวลานานจนความร้อนสูงเกินไป กอ็ าจจะทำ�ให้เกดิ ควนั พษิ ต่อนกข้นึ ได้ ยิ่งไปกว่านั้นยังต้องระวังแก๊สพิษอ่ืนๆ ที่อาจเกิดได้จากการ เผาไหม้เชอื้ เพลิง เชน่ คาร์บอนมอนอกไซด์ คาร์บอนไดออกไซด์ อีกด้วยครับ กนั ยายน 2564 49

เปปน็น้ั ปนล�ำ้ า ดร.ชวลิต วิทยานนท์ จารปุ ภา วะสี สมั ภาษณ์และเรยี บเรยี ง บา้ นของปลา กน้ อา่ วไทย ตอนที่ 3 ทะเลเหนือ่ ย แต่ไม่เคยรา้ ง และพร้อมฟ้นื คนื เมื่อกว่า 50 ปีก่อนคนเกือบท้ังโลกเคยเชื่อว่า กุ้งหอยปูปลาในทะเลจะเกิดให้เราจับ กินได้ไมม่ วี นั หมด จนมปี ระโยควา่ “Seas never exhaust.” แต่ปจั จุบนั ของในทะเลมี เกอื บไม่พอใหค้ นกินแลว้ ความเป็นจรงิ ในวันน้จี ึงกลายเป็น “Our exhausted seas.” กนั ยายน 2564 50