ประมวลตำรับยา

พุทธศาสนสภุ าษติ : วาจา หทยสสฺ สทิสี วาจา วาจาเช่นเดยี วกับใจ สํโวหาเรน โสเจยฺยํ เวทติ พพฺ ํ ความเป็นผสู้ ะอาด พึงทราบได้ดว้ ยถอ้ ยค�ำ ส�ำ นวน มตุ วฺ า ตปปฺ ติ ปาปิกํ คนเปล่งวาจาช่ัวย่อมทำ�ตนให้เดอื ดรอ้ น สณหฺ ํ คิรํ อตฺถาวหํ ปมุญฺจ ควรเปล่งวาจาใหไ้ พเราะที่มปี ระโยชน์ ตเมว วาจํ ภาเสยยฺ ยายตตฺ านํ น ตาปเย ควรกลา่ วแต่วาจาทไี่ ม่ยงั ตนใหเ้ ดอื ดรอ้ น 150 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

แผนกยาแกป้ ระดง

แผนกยาแก้ประดง ยาประดงตาทกุ จ�ำ พวก (๑) ว่านไฟหนกั ๕บาท (๒) ยาหัวหนัก ๕บาท (๓) หวั หวายนัง่ หนกั ๕บาท (๔) รากสนั้ โด่เด่หนัก ๕บาท (๕) แก่นล้นิ ฟ้าหนัก ๕บาท (๖) เครือช้างสารหนกั ๕บาท (๗) ก�ำ แพงเจ็ดช้นั หนัก ๓บาท (๘) แกน่ คอแลน หนัก ๕บาท (๙) แกน่ ทนั บ้านหนัก ๓บาท (๑๐) รากหงุ ผูห้ นกั ๕บาท (๑๑) เหล็ก ๑ท่อน ยาน้ผี ู้ชายเป็นใหผ้ ูห้ ญงิ ท�ำ ถา้ ผู้หญิงเปน็ ให้ผู้ชายทำ� ยาท้งั หมดต้องเก็บ หรอื หามาให้ไดใ้ นวนั เดียวคอื วนั องั คาร และใหต้ ม้ ในวันนั้น เวลาจะตม้ ให้เอา ใบตองกล้วยท�ำ ปากรัดปากหมอ้ ให้ผูก้ นิ หนั หนา้ ไปทางทิศตะวันตก ยาน้นี ิมิต กรรมฐานบอกต่อๆ กนั มา ยาแก้ประดงแดง ใหเ้ อาหัวท่อมเลือด เปลือกปานดงแดง เปลอื กปานดงขาว จนั แดง จันทน์ขาว เปลอื กแถลง ฝนกนิ โรคชนดิ นี้ชอบร้อนตามเสน้ ตามเอ็น ทั่วกาย ยาแกป้ ระดงเอน็ ใหเ้ อาหางนกจตี้ วั ผู้ ฮากเดอ่ื ปลอ้ ง ฮากปอเตา่ ไห้ ฮากส้มปอ่ ย เห็ดพมิ าน (เหด็ ทเี่ กิดตามต้นพมิ าน) ฝนกนิ ยาประดงเอ็น ปวดน�ำ แขง่ นำ�ขา ปวดหวั ปวดเอว ผอมเหลือง ให้เอา ฮากหาง นกจต้ี วั ผู้ ฮากเด่อื ปอ่ ง ฮากปอเตา่ ไห้ ฮากสม้ ป่อย เหด็ พมิ าน ฝนกิน ยาประดงเส้น ใหเ้ อาตน้ ประดงทงั้ ๔ คือ ด�ำ แดง ขาว เหลอื ง ๑ ฮากผักหวาน บ้าน ๑ ฮากกา้ นตง ๑ ฮากดกู องึ่ ๑ ฮากทึง ๑ ฮากเอี่ยนดอ่ น ๑ ฮากเลบ็ แมว ๑ 152 ประมวลตำ�รับยา อโรคยาศาล

เห็ดตาล ๑ เหด็ พิมาน เห็ดแดง ๑ ฝนกินดีแล อกี ขนานหนง่ึ เอาหวั หมากข้ีกา แดง ๑ หัวดอกกระเจียว ๑ เครอื เขาฮอ ๑ เขา้ หมนิ้ ๑ ใบงว้ิ บ้าน ๑ ตำ�ผสมนำ�้ เหล้าทาตามเส้นดแี ล ยาประดงลม ใหเ้ อาฮากหมากส้มมอ ๑ เปลอื กส้มกบขาว ๑ ฮากภงั คนี อ้ ย ๑ ฮากปอเต่าไห้ ๑ ฮากตนี ตงั่ เต้ยี ๑ ฮากซาซตู ้น ๑ ฮากซาซเู ครอื ฝนกินดแี ล อีก ขนานหนง่ึ เอาแกน่ ขาม ๑ แกน่ ยุง ๑ จนั ทนแ์ ดง ๑ ฮากอีทก ๑ ฮากหมากแตก ๑ ฝนกินดแี ล ยาทา ให้เอาผกั ตำ�นนิ ๑ ฮากยานาง ๑ ฝนทาดีแล ยาประดงไต่ตามโต ใหเ้ อาฮากส้มพ่อหลวง ๑ ฮากตนี จำ� ๑ ฝนกินแด่ ทาแด่ดี แล ยาทา ให้เอาหัววา่ นซน ๑ หัววา่ นตูบหมูบ ๑ หัวขก้ี า ๑ ฝนกนิ แด่ ทาแด่ ดีแล ยาประดงคัน ให้เอาใบดอกซ้อนน้อย ๑ แปง้ เข้าจ้าวนอ้ ย ๑ เปลือกหมากกะโดน ๑ ตำ�ผสมกันทาดีแล ยาประดงเจ็บแล่นไปมาคอื ผเี ขา้ จ้าวสูน ให้เอาฮากเจียงลม ๑ ฮากฝอยลม ๑ ฮากส้มลม ๑ ฮากเจยี งปืน ๑ ฮากหญ้าแพรก ๑ ตม้ กนิ แด่ กนิ ฝนกินแด่ ดแี ล ยา ทา ให้เอาฮากน้ำ�น้อย ๑ ยอดหมากน้�ำ ๑ ยอดหมากอึ ๑ ยอดหมอน้อย ๑ ยอด ยานาง ๑ ต�ำ ผสมนำ�้ เหล้ากินดแี ล ยาประดงเสน้ และเหน็บชา ใหเ้ อายาดำ� ๑ บาท ใบมะกา ๑ เครือตาปลา ๑ แกน่ แก ๑ แก่นจ�ำ ปา ๑ แกน่ ขี้เหล็กสาร ๑ แกน่ กลางของ ๑ แก่นขี้เหลก็ บ้าน ๑ โดยดอกเกด ต้มกินถ่ายระบายพยาธิดีนกั แล 153 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

ยาประดงใช้ไดท้ ุกชนิด ใหเ้ อาตน้ พญามือเหล็ก ฮากตนี ตงั่ เต้ีย ฮากบคี น ฮาก ชอ้ นสะเพาใหญ่ ดูกม้าขาว ดกู ควายดอ่ น ดูกชา้ ง ดูกนกกะลากาน�ำ้ สามพนั ปี ยาหัว ฮากขอ้ี ้นแดง ฮากฮฮู า ฮากผักอีเลดิ ฮากผกั อีตู่ไทย ฮากก้างของ ฮากชา้ ง น้าว ฮากตากวางเครือ ฮากตากวางตน้ ฮากตาไก้ ฝนกนิ ดีแล ยาประดงเลอื ด ใหเ้ อาตน้ ประดงเลอื ด ต้นตีนตง่ั เตี้ย ฮากภงั คีนอ้ ย ฮากพาย สะเบา ฮากปกี ปแี ดง ฮากพพี ว่ น ฝนกนิ ดีแล อีกขนานหนึ่ง ให้เอาฮากหางนกก้ี ฮากหญา้ ม่งุ กระต่าย ฮากขี้เผง้ิ ฮากหนาด ฮากอที ก ฮากต้นขามปอ้ ม ฮากเพก็ ลางตอ ฝนกินดแี ล ยาแกป้ ระดงทกุ อย่าง ยาให้เอา จันทนแ์ ดง เปลือกประดง เปลือกเหมอื ด เปลอื กมยุ แขวแ้ ข้ เขากวางชี นอแฮด งาชา้ ง ฝนทาดีแล จะเอาฮากแทน เปลอื กกไ็ ด้ มีผลเทา่ กนั แล ยาแก้ประดงเส้น ยาให้เอา เครอื เขาแกบ แกน่ แดง แก่นแสงกนิ แกน่ ตูมกา แกน่ ตูมกิน แกน่ เฮื้อนกวาง แก่นตาไก้ แกน่ ตากวาง เครอื หมากแตก เครือ ล้นิ แฮด แก่นกางของ แก่นก้ามปู หัวออื ทอื ใบมะกา หีนสม้ งว้ิ ดำ� แกน่ หวด ขา้ ฮากหมาว้อ น้�ำ ออ้ ย ๒ เปย่ี ง ต้มใส่กนั กินดแี ล ยาแก้ประดงไฟ ยาใหเ้ อา เปลอื กคางควย เปลือกแหน หัวเอ้อื ง เปลอื กเมก็ เปลอื กข้เี หน เอาส่วนเสมอกัน ต้มฮมดแี ล ถา้ มนั ออกซ้อนตามตวั ให้ใชน้ ำ�้ หมอ้ นึ่ง ฝนทาดแี ล ยากนิ ให้เอา แกน่ คนั โซ้ แกน่ หมากไฟผู้ แกน่ บกคาย แก่นคันคาก แกน่ ตานกกด แก่นพะอุง แกน่ ดกู ใส แก่นเมก็ แก่นบ้งมง่ั แชก่ ิน ดีแล ผวิ ่าเปน็ ออกฮ้อนแล่นไปตามตวั เรียกประดงไฟสบั แฮด ยาใหเ้ อา ฮาก 154 ประมวลตำ�รับยา อโรคยาศาล

คางเค็ด ฮากนางแส่ง เครอื ล้นิ แฮด ฝนกินดแี ล ยาทาให้เอา ฮากปีกไก่ ฝน ใส่น้ำ�ขา้ วจา้ วดแี ล ยาแก้ประดงอัมพาต ผวิ า่ เป็นโรคปะดง แข้ง ขา เสน้ เอน็ มนึ ชา พลิก ไปมาด้วยตนเองไมไ่ ด้ เรียกปะดงลอ่ ยหรือปะดงอัมพาต ยาใหเ้ อาเปลอื กกา่ ม เปลอื กกุ่ม เปลอื กถ่อน เปลือกอิฮุม ว่านไฟ ว่านตูบหมบู หัวน�้ำ มัน ใบพลับพลงึ เปลอื กแดง เอายาท้งั หมดส่วนเทา่ กัน ตำ�ใหแ้ หลก หอ่ ดว้ ยผ้าสดี �ำ หรือผา้ จุบ หม้อนิน (หม้อหอ้ ม) นง่ึ ด้วยไฟ ท�ำ เป็นห่อๆ ห่อใดร้อนพอสมควร แลว้ ยกมา ประคบตามรา่ งกาย ระวังอย่าใหร้ อ้ นเกินไป ถา้ รอ้ นเกนิ ไปจะเป็นอันตราย ยานี้ รกั ษาปะดงอัมพาต ยาแกป้ ระดงล่อย ยาให้เอา แกน่ ตาไก้ แก่นตากวาง แกน่ ดกู ใส แกน่ ดูกอึง่ แก่นตับเตา แกน่ ฮงั แฮ้ง แกน่ มุยขาว แก่นมยุ แดง แกน่ เฮือ้ นกวาง ฮาก เจยี งปนื ผุ้ ฮากเจียงปนื แม่ จวงหอม แกน่ นมงัว แก่นนมสาว ฮากกระจาย หวั เขอื ง หวั หวายนั่ง หวั ห�ำ ฮอก แก่นขี้เหล็กน้อย แก่นข้เี หล็กใหญ่ แก่นขม้นิ ต้น ขมนิ้ เครือ แกน่ เลอื ดนก แกน่ ถ่อนเลอื ด ท้งั หมดนเี้ อาสว่ นเสมอกัน ต้ม ใหก้ ินเช้าเยน็ แกโ้ รคปะดงไดท้ ุกชนดิ จะเป็นปะดงเส้น ปะดงเอ็น ปะดงเลอื ด ปะดงเลือด ปะดงลม ปะดงลอ่ ย ดีนักแล ยาต้ังปะดง ยาให้เอา เปลือกแดง คไี ฟนกคมุ้ ว่านไฟ ว่านนำ้� ขมน้ิ ข้นึ ใบ เปลา้ ใบหนาด เอายาเหลา่ น้สี ว่ นเสมอกนั ตำ�ใหแ้ หลก เอาผ้าด�ำ หมอ้ นินหอ่ นึ่งไฟ แล้วเอาตั้ง (ประคบ) ตามตวั เสน้ เอ็นทีห่ ดทตี่ งึ จะหย่อนยาน ถ้าสงสยั วา่ มผี กี ระทำ�ให้เอาหนามอะไรก็ไดใ้ สใ่ นห่อยา ยานจ้ี ะขับผีใหอ้ อกจากคนแล ยาแกป้ ระดงเขา้ ใส้ ยาใหเ้ อาหวั ลงิ แกน่ หนามคาบ ฮากสะแบง แกน่ ฮวงสมุ่ แชก่ นิ ดี 155 ประมวลต�ำ รบั ยา อโรคยาศาล

แล อีกชุมหนึ่ง ยาให้เอา เปลอื กประดง เปลือกตาเสือ ฮากหมากเอกิ ฮาก หมากปราง ไลปลาฝา ฝนกินดแี ล ยาแกป้ ระดงเส้น ยาให้เอา แกน่ ขาม แก่นตมู บา้ น แกน่ ขามแป แก่นขามปอ้ ม แก่นตูมตงั แกน่ ขามเทศ แก่นตูมกา แกน่ ยมผู้ ต้มกนิ ดีแล มาตา มติ ตฺ ํ สเก ฆเร มารดาเป็นมติ รในเรือนตน มิตร คอื บคุ คลทร่ี ่วมใจกนั มี 2 จำ�พวก คอื มิตรดีเรยี กวา่ กัลยาณมิตร มติ รชวั่ เรยี กวา่ บาปมิตร มิตรเป็นปจั จยั ภายนอกทแี่ รงกลา้ ท่ีจะพาผู้ คบหาให้ถึงความเจริญหรอื ความเสอื่ มแต่ในทน่ี ้ี หมายถึง มติ รดี คือ มารดาซง่ึ เป็นมติ รคนแรกของบตุ รเพราะมีน้ำ�ใจเตม็ ไปด้วยพรหมวิหาร ทัง้ 4 คอื ท่านมีเมตตา กรณุ า มทุ ติ าและอุเบกขาให้บตุ รทุกเมอื่ 156 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

แผนกยาถา่ ย

แผนกยาถา่ ย ยาพรหมประสทิ ธิ์ เปน็ ยาถา่ ยแกเ้ หน็บชา ถา่ ยเส้น ถา่ ยลม ถา่ ยกษยั วัณโรค เปน็ ยาอายวุ ฒั นะด้วย ให้เอาสมอไทย ๑ บาท สมอพเิ ภก ๑ บาท สมอดงี ู ๑ บาท สมอเทศ ๑ บาท กระเทยี ม ๑ บาท มหาหิงคุ์ ๑ บาท กระวาน ๑ บาท นำ�้ ประสาน ทอง ๑ บาท ลูกจันทน์ ๑ บาท ผลสลอดทั้งเปลอื ก ๙ บาท (ไม่ตอ้ งฆ่า) กานพลู ๑๘ บาทรวม ๑๑ ส่งิ นท้ี �ำ ผสมน�้ำ ผงึ้ ป้ันเป็นลูกกลอนเท่าเมล็ดฝา้ ย หอ่ ด้วยเย่อื มะขามเปยี ก รบั ประทานเวลาเชา้ กอ่ นอาหารดีแล ยาถ่ายกระสายกล่อน ถา่ ยเลอื ดและลมทอ้ งผูกเป็นพรรดกึ เป็นกอ้ น และเปน็ ดาน ถ่ายนำ�้ เหลอื งเสยี และบวมก็หาย ใหเ้ อาบอระเพ็ด ๑ เจตมลู เพลงิ ๑ ขิงแหง้ ๑ สีเสียดเทศ ๑ เอาหนักสงิ่ ละบาทเดยี ว แต่สีเสียดเทศเอาหนักสองสลงึ ใชน้ �ำ้ ผ้ึง เปน็ กระสาย ให้รับประทานเท่าเมล็ดพุทรา ยาถ่ายปราบรดิ สีดวง หากท้องผูกใหก้ นิ หลงั อาหารเช้า เที่ยง เยน็ ครัง้ ละเท่า ปลายก้อย หากยังไมถ่ า่ ยให้เพ่มิ ยาขน้ึ เมอื่ ถ่ายดแี ล้ว กิน เทย่ี ง เยน็ ต่อเมอ่ื ถ่ายปกติแลว้ ให้กิน มอ้ื คำ่�หลังอาหารมื้อเดยี วทุกวัน รดิ สดี วงล�ำ ไส้ลมจกุ อกอดั กระเพาะ รดิ สีดวงล่อ ปวดนิว่ จะหายใหก้ นิ ประจ�ำ วันละคร้ังมื้อเย็นจะคุมธาตุ ไม่ทอ้ งเสยี แผลเรื้อรังปะยานี้จะหาย ให้เอายาดำ� ๒ กรมั ดเี กลือ ๒ กรมั ดิน ประสิว คร่งึ กรมั หาหงึ ๑ กรมั เกลอื สนิ เธาวค์ รงึ่ กรมั เกลือทะเลครึ่งกรัม ใบ ส้มปอ่ ย ๑ กรมั ผวิ มะกรูดครึ่งกรมั ต�ำ เขา้ กันให้แหลกละเอียด สม้ ขามเปยี ก ๑ กรัม ใส่ลงถ้วย ตากครึง่ วัน ปั้นเป็นลูกกลอนเท่าปลายกอ้ ย ไว้ได้นานไม่ 158 ประมวลตำ�รับยา อโรคยาศาล

ข้นึ เห็ด-รา (ยาถ่ายปราบรัดดวงน้ีเดมิ ผู้ทำ�ถา่ ยเป็นเลือด และมแี ผลในกระเพาะ กินตั้งแต่อายุ ๓๘ ปัจจุบนั ๗๕ กินทกุ วนั มา ๓๖ ปี แล้วไม่ให้โทษเลย แผล ในกระเพาะ รดั ดวง ปวดนว่ิ หายไปหมด ท้ังช่วยเจริญอาหาร ท้องไมเ่ สียดว้ ย คุมธาตุในตวั ผ้ใู ดเปน็ แผลเป่อื ย ใหเ้ อายาทไี่ มต่ าก ที่ปะแลว้ เอาผา้ พนั ไว้อย่า ใหห้ ลดุ คนื เดยี วแผลจะแหง้ แผลเรอ้ื รังดีนกั ) มาตา มิตตฺ ํ สเก ฆเร มารดาเป็นมติ รในเรอื นตน มิตร คือบุคคลที่รว่ มใจกนั มี 2 จำ�พวก คือมิตรดเี รียกวา่ กัลยาณมิตร มติ รช่ัวเรียกวา่ บาปมติ ร มิตรเป็นปจั จัยภายนอกที่แรงกลา้ ท่จี ะพาผู้ คบหาให้ถึงความเจริญหรือความเสือ่ มแต่ในทน่ี ี้ หมายถึง มติ รดี คอื มารดาซึ่งเป็นมิตรคนแรกของบตุ รเพราะมนี ้ำ�ใจเต็มไปด้วยพรหมวหิ าร ทั้ง 4 คือท่านมีเมตตา กรณุ า มุทิตาและอเุ บกขาให้บุตรทกุ เมื่อ 159 ประมวลตำ�รับยา อโรคยาศาล

มา ปมาทมนุยญุ เฺ ชถ มา กามรติสนฺถวํ อปปฺ มตฺโต หิ ฌายนฺโต ปปฺโปติ วปิ ลุ ํ สขุ ํ ฯ พวกเธออยา่ มัวประมาท อย่ามวั เอาแต่สนุกยินดใี นกามคุณอยูเ่ ลย ผู้ไมป่ ระมาท เพง่ พินิจตามความเป็นจริงเทา่ นน้ั จงึ จะบรรลุถึงความสุขอนั ไพบลู ย์ได้ 160 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

แผนกยาแกแ้ มลง สตั ว์ กัด ตอ่ ย

แผนกยาแก้แมลง สัตว์ กดั ต่อย ยาแก้แมงมุม แมงม้าง แมงล้นิ หมา ไส้เดอื น ตอด ให้เอาฮากส่องฟ้า ฮาก สมัด ฮากจกิ นอ้ ย ฮากปกี ปีแดง ยา่ นางแดง จันทนแ์ ดง จางจืด ฝนใหก้ นิ ส่วนยา ทาให้เอาจางจืดอยา่ งเดยี ว ถ้าอสรพิษกัดตอ่ ยให้เอานางแซง่ อยา่ งเดยี วฝนให้กิน ก่อน เพราะเป็นยาขับพษิ ดีแล ยาข่ีไก่กือตอด เอายานางแดง ฮากหมากนาว ฮากตนี ตง่ั น้อย ฮากหุง่ หวาน ฝน กนิ ยาฮมใหเ้ อาแกน่ ขา้ วโพด ต้นเข้าควงั ใหญ่ ดนิ ทราย ต้มฮม ดแี ล ยาแกง้ ตู อด ยาให้เอา ฮากตมู กา พรกิ ๗ หนว่ ย ฝนใสน่ �้ำ มะนาว ใช้ท้งั กินทง้ั ทา ดนี กั แล วธิ ฆี า่ หมากตอด หมากตอด (สลอด) เป็นผลไมท้ ม่ี พี ิษ ถ้าทำ�เปน็ ยาถ่ายหรือ ผสมกับยาอื่น มกั จะเป็นพษิ ทำ�ให้ผกู้ ินถ่ายออกมา ถา้ ไม่อยากให้มีพษิ ใหฆ้ ่าพษิ ของมนั เสยี ก่อน คอื เอาเกลอื ประมาณ ๑-๒ กำ�มอื ใสล่ งในน้�ำ ๑ ขัน ทุบหมาก ตอดลงแช่ อีกวิธีหน่งึ ให้เอาใบมะขามต้มใสเ่ กลือ แล้วเอาหมากตอดลงต้มดว้ ย กัน ตากให้แห้งแล้วนำ�ไปค้ัวให้สุก จึงน�ำ ไปทำ�ยาตามท่ีตอ้ งการ ยาแกห้ มาขบ หมาธรรมดาขบไม่ใช่ หมาว้อ ยาให้เอา ฮากเอน็ อ่อน ตำ�ผสมน�้ำ ทั้งกินท้งั ทาดแี ล 162 ประมวลตำ�รบั ยา อโรคยาศาล

ยาแกห้ มาวอ้ ขบ ยาให้เอา ฮากหัวลิง ฮากจีจอ้ ฝนกินดแี ล อีกชมุ หน่ึง ยา ให้เอา ไมจ้ ิกพรา้ ว ไมพ้ อกพรา้ ว ไมบ้ กพรา้ ว ฝนทาดีแล อีกชมุ หน่งึ ยาให้ เอา ฮากหัวลิง ฮากจจี อ้ ฝนกนิ ดแี ล อกี ชมุ หนง่ึ ยาให้เอา ไนหมากตอด ๓ ไน ใบหมากตอด ๑ ก�ำ มอื สารหนู ๑ เฟือ้ ง ต�ำ ผสมกัน เอาน้ำ�ธรรมดาเปน็ น้�ำ ทาแผลดีแล อีกชมุ หนงึ่ ยาให้เอา ฮากจีจอ้ ฮากหวั ลิง แขว่เสอื ฝนใสน่ ำ�้ เหลา้ กินดแี ล ยาแกพ้ ิษสตั ว์กัดต่อยทกุ ชนดิ ให้เอาใบเขยตายแม่ยายหกั ปก ตำ�ใหล้ ะเอยี ด ปนั้ กบั น้�ำ เหล้าขาว หากผใู้ หญ่ใหก้ ินน้ำ� กากปดิ ปากแผล เดก็ เทา่ แต่ยาปิดแผล กพ็ อ ต่อไชก็หาย เขบ็ ขาบไดท้ ้ังนัน้ อตตฺ า หิ อตตฺ โน นาโถ ตนแลเปน็ ทพี่ ง่ึ ของตน ตนในท่ีนี้ หมายถงึ กุศลกรรมท่เี ราได้ประพฤติปฏบิ ตั มิ า กุศลกรรม หรอื ความดีเทา่ น้นั จึงจะเป็นทพี่ ่ึงของเราได้เช่นบุคคลผู้ตั้งอยู่ในศลี ธรรม หม่นั ประกอบความดีมชี อื่ เสียงเกยี รตยิ ศปรากฏเป็นทน่ี บั ถือของคน ทั่วไป และเม่อื เวลาตายไปแล้วยอ่ มไปสสู่ คุ ติ 163 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

อจิรํ วตยํ กาโย ปฐวึ อธิเสสฺสติ ฉฑุ ฺโฑ อเปตวิญฺญาโณ นริ ตถฺ วํ กลิงฺครํ ฯ อกี ไมน่ าน รา่ งกายนี้ จกั ปราศจากวญิ ญาณ ถกู ทอดทง้ิ ทบั ถมแผน่ ดิน เหมอื นทอ่ นไม้อนั หาประโยชนม์ ไิ ด้ 164 ประมวลตำ�รบั ยา อโรคยาศาล

แผนกยาเกลด็

แผนกยาเกล็ด ยาแกส้ รรพโรคตา่ งๆ ใหเ้ อาสมอเขยี ว ๕ ผลลงพระเจา้ หา้ พระองค์ นะโมพทุ ธายะ องคล์ ะผลทุกๆผลเอาเมล็ดในสลอดเทศ ๗ เมลด็ มาลงหัวใจพระธรรมเจด็ คัมภีร์ ใหล้ ง สงั วิทาปุกายะปะทุกเมล็ด หวั หญา้ แห้วหมู ๓หวั ลง มะ อะ อุ หวั เกา้ ข่า ๔ หัว ลง ทุ สะ มะ มิ บอระเพด็ สามท่อนยาวเท่าองคุลี ลง อสิ วาสุ ใบคนทสี อ ๓๒ ใบ ลงอาการ ๓๒ อาการละใบจนหมด เอายาดำ� ๖ สลงึ ปลุกเสกวา่ เสกขาธมั มา อเสกขาธัมมา เนวะเสกขา นาเสกขาธมั มา สำ�รวมใจปลุกเสกทกุ ๆ ตัวยา ยาส่งิ หนง่ึ ใสถ่ ว้ ยใบหนงึ่ แช่นำ้�ผง้ึ ทกุ ถ้วย เริม่ ท�ำ วันเสาร์ แชน่ ำ�้ ผ้งึ ไว้จนถงึ วันเสาร์ จงึ เอายาท่ีแชม่ าบดให้ละเอียด เอาน�้ำ ผ้ึงทแ่ี ช่ใบคนทีสอมาเป็นกระสาย นอกน้ันเท นำ้�ผ้ึงทง้ิ ให้หมด เอายาที่บดแลว้ ผสมกนั ปัน้ เป็นลูกกลอนเทา่ ลูกพุทธรกั ษาวันท่ี ๑ ใหก้ นิ ๑ เมด็ วนั ท่ี ๒ ให้กนิ ๒ เมด็ วันที่ ๓ ใหก้ นิ ๓ เม็ด ทวีข้ึนไปทกุ วันจนถึง ๗ วันแลว้ กลบั ไปตั้งตน้ เหมอื นเดมิ กินไปนานๆ โรคหายแล ยาแกบ้ า้ บ้าโดยธรรมชาติหรือเป็นใหมก่ ไ็ ด้ เอาฮากเขอื บา้ ดอกแหล่ บ้าจรงิ ดู กกา แสงเบ่ือ พยามอื เหล็ก ฝนกนิ แล้วจงึ ท�ำ การรกั ษา ยาแก้เจบ็ เส้นเอ็น ยาใหเ้ อา ใบขเี้ หลก็ กลว้ ยตีบ ยาหัว อ้อยดำ� อยา่ งละพอ สมควร ตำ�เปน็ ผง ปัน้ เป็นลกู กลอนกนิ วันละ ๒ เมด็ เช้าเย็นดแี ล ยาเจบ็ ช�ำ้ ภายใน ยาให้เอา พรกิ ไทย ขงิ ดีปลี กระเทยี ม วา่ นไฟ ใบหมากเอิ๊ก เอาสว่ นเสมอกนั ต�ำ เปน็ ผง ละลายน�้ำ เหลา้ เดด็ กินดีแล 166 ประมวลต�ำ รบั ยา อโรคยาศาล

ยาแก้มะเฮ็งเตา้ นม ถ้าเปน็ มะเฮง็ เต้านม อย่าได้ไปผา่ ตดั ให้เอาไก่ด�ำ ปลอด มาหน่งึ ตวั แล้วฟกั ให้แหลก เอาใส่ถว้ ยไว้ หยบิ เอาไก่มาแปะท่มี ะเฮง็ ประมาณ ๓๐ นาทีตอ่ ครงั้ หลังจากแปะแล้วเอาทง้ิ ใสไ่ ฟฆ่าแม่มะเฮ็ง ทำ�อยู่อย่างนัน้ วัน ละกี่ครั้งกไ็ ด้ กะให้หมดภายในสามวนั มะเฮ็งเตา้ นมหายดแี ล ยาแกผ้ ำ�้ ดูก ยาใหเ้ อา เปลือกโกส้ม จานเครอื ขา้ วจา้ ว ท้ังสามนีเ้ อาส่วนเสมอ กนั ต้มฮมใหเ้ อาเกลอื พอสมควรใสด่ ้วย ดีแล ยาแกผ้ �ำ้ ดูก ผ้ำ�ท่ีเกดิ จากดูกของผู้ป่วยพกิ าร หรือเกดิ จากดกู ทีถ่ กู ปกั เรียกผำ้� ดกู ยาใหเ้ อา ขีข้ ันหมาก เครือตาปา่ โคก มดแดง เอาส่วนเทา่ กนั ต้มใส่น้�ำ มะนาว ทาดีแล อีกชุมหน่ึง ยาใหเ้ อา หวั หมู ฝนใส่นำ�้ มะนาว ทาดแี ล อกี ชุมหนึง่ ยาให้เอา หัวหมู ปลาแดกปลาน้อย ใบตองเกลอื ขีข้ ันหมาก ข้ีควาย ดอ่ น เปลือกจาน มดแดง เอาสว่ นเท่ากนั ใช้นำ้�มวกเป็นน�ำ้ ต้มฮม ดแี ล ยาแกผ้ �ำ้ ยาให้เอา ยอดแก ว่านตบู หมบู ต�ำ ผสมกัน พอกผำ้�ดแี ล ยาตงั้ เฒา่ เกา่ ละหงุ่ แดง ไม้ไผ่สสี ุก กระทือบา้ น กระทอื ป่า ข่าขงิ ใบหนาด ใบ เป้า ใบสม้ ปอ่ ย แกฟ้ กชำ้�ดำ�เขยี วตกต้นไม้ ยาแก้โรคมะเรง็ ขนานที่ ๑ ทา่ นใหเ้ อาหัวยาขา้ วเย็นเหนอื ๑ หวั ยาข้าวเยน็ ใต้ ๑ กำ�มะถันเหลอื ง ๑ ตวั ยาท้ังสามอย่างนเี้ อาหนกั อยา่ งละ ๔ บาทเทา่ กนั กะลา มะพร้าวแก่ ( ผ่าเป็นสีส่ ว่ นเอาสามสว่ น ) ตัวยาทัง้ สีอ่ ยา่ งนน้ี �ำ มาใส่หมอ้ ดินตม้ กั บน�้ำ พอสมควรใช้นำ�้ ยารบั ประทานตา่ งน้�ำ ชาจนน�ำ้ ยาจนยาหมด มสี รรพคุณ  แก้ โรคมะเรง็ ได้ผลดอี ย่างชะงดั นกั แล เคยใชร้ ักษาหายมามากแล้วฯ ขนานท่ี ๒ ทา่ น ให้เอากระดูกงูเห่า ๑ หัวยาข้าวเย็นเหนือ ๑ หัวยาข้าวเย็นใต้ ๑ ทิ้งถ่อน ๑  167 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

แกน่ มะเกลือ ๑ มะเด่ือปลอ้ ง ๑  ยาท้ังหกอยา่ งนเ้ี อาอย่างละเท่าเท่ากันนำ�มา ใส่หมอ้ ดินต้มกับน�้ำ พอสมควรใชน้ �ำ้ ยารับประทานครั้งละ ๑ ถว้ ยชา เวลาก่อน อาหาร วนั ละสามเวลา มีสรรพคณุ  แกโ้ รคมะเรง็ ทุกอย่าง เปน็ ยาตดั รากโรคมะเรง็ ใหห้ ายขาด เคยใช้รักษาหายมามากแลว้ ได้ผลดีอยา่ งชะงัดนักแลฯ ขนานท่ี ๓ ทา่ นใหเ้ อาใบต้นหนอนตายอยาก หนัก ๑ บาท เปลอื กตน้ กมุ่ หนัก ๑ บาท หวั ยาขา้ วเย็นเหนอื หนัก ๑ บาท หัวยาขา้ วเยน็ ใต้ หนัก ๑ บาท ดินประสิว หนกั ๒ ตำ�ลึง  สารสม้ หนัก ๑ บาท ก�ำ มะถนั หนัก ๑ บาท  ตวั ยาทัง้ เจด็ อย่างนนี้ ำ� มาใส่หม้อดนิ ต้มกบั นำ้�พอสมควรใช้นำ�้ ยารบั ประทานครั้งละหนงึ่ ถ้วยชา  เวลา เช้า กลางวนั เย็น วันละ ๓ เวลา ประมาณ ๓๐ วัน มีสรรพคณุ   แก้โรคมะเร็ง ในกระดกู ไดผ้ ลดอี ย่างชะงัดนกั แลฯ ขนานท่ี ๔  ท่านให้เอา  ตน้ พลูแก่ ๆ (พลู กินกบั หมาก) ๑ ใบพลแู ก่ ๆ ๑ ดอกพลู ๑ รากพลู ๑ ตัวยาทง้ั ๔  อยา่ งนเี้ อา อย่างละเท่าเท่ากันนำ�มาล้างน้ำ�ให้สะอาดใส่หม้อดินต้มกับนำ้�พอสมควรใช้นำ้�ยา รับประทาน  เวลาเชา้ – เย็น วนั ละ๒ครัง้ มีสรรพคณุ   แก้โรคมะเรง็ ได้ผลดอี ย่าง ชะงดั นกั แลฯ ขนานที่ ๕ ทา่ นให้เอา ลกู ลำ�โพงกาสลัก (ลูกแกๆ่ ) ๑ ลกู กระเบา (ลกู แกๆ่ เอาเฉพาะเมล็ดใน) ๑ ขมนิ้ ออ้ ย ๑ ยางไมต้ ะเคยี น ๑ ตัวยาทงั้ สอ่ี ยา่ ง นี้เอาอย่างละเท่าเท่ากันนำ�มาตากแดดให้แห้งบดเป็นผงหุ่งด้วยน้ำ�มันงาบน เตาแกลบ (ใชแ้ กลบเปน็ เชอื้ เพลิง) ใชท้ ารักษาแผลโรคมะเร็งผิวหนัง  ภายนอก หรือใชท้ ารกั ษาแผลเชอ้ื ราทุกชนดิ มสี รรพคุณ  ชะงดั นกั แลฯ ขนานท่ี ๖  ทา่ น ให้เอา  รากต้นเตย ๑ หัวจุกสบั ปะรด ๑ รากตน้ มะเฟือง ๑ หัวยาขา้ วเยน็ เหนือ ๑ หวั ยา  ขา้ วเยน็ ใต้ ๑ ข้าวเปลือกข้าวเจา้ ๑  ตัวยาทัง้ หกอย่างน้เี อาอย่างละ เท่าเท่ากันนำ�มาใส่หม้อดินต้มกับน้ำ�พอสมควรใช้นำ้�ยารับประทานคร้ังละหนึ่ง ถ้วยชา มีสรรพคุณ  แก้โรคมะเร็งซ่ึงผปู้ ่วยมีอาการทอ้ งอดื รบั ประทานอาหาร ไม่ได้เป็นเวลานานแล้วเมื่อรับประทานยาน้ีแล้วจะทำ�ให้หายอาการป่วยนั้น เคยใชร้ ักษาไดผ้ ลดีมามากแล้วฯ ขนานท่ี ๗  ทา่ นใหเ้ อา  หวั ยาข้าวเย็นทัง้ สอง (คอื หวั ยาขา้ วเย็นเหนือ ๑ หัวยาข้าวเยน็ ใต้ ๑)  ๑ กระดกู ควายเผือก ๑ 168 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

กำ�มะถันเหลือง ๑  ขันทองพยาบาท ๑ หัวตน้ หนอนตายอยาก ๑ ตวั ยาท้ังหก อยา่ งนเ้ี อาหนกั อย่างละ ๒๐  บาทเทา่ เทา่ กัน เหง้าสับปะรด หนกั ๑๐ บาท กระดกู ม้า หนกั ๔ บาท ตน้ พรกิ ข้หี นู ๑ ต้น (เอาทั้งต้นตลอดถงึ ราก) ผวิ ไมร้ วก (ขดู เอาเฉพาะผิว) ๓ กำ�มอื   ตวั ยาทง้ั สบิ อย่างน้นี ำ�มาใสห่ ม้อดนิ ตม้ กับน�ำ้ พอ สมควรใช้น้ำ�ยารับประทานครั้งละหนึ่งถ้วยชา เวลาหลังอาหารวันละสามเวลา มสี รรพคุณ  แกโ้ รคมะเร็ง  แกโ้ รคแผลกลาย แก้โรคฝที ุกชนิด แก้โรคไอ แกโ้ รค เลอื ดออกจากหลอดลม รกั ษาแผลในหลอดลม แผลในลำ�ไส้ ได้ผลดชี ะงดั นักแล ฯ ยาแก้โรคมะเร็งในมดลกู ท่านให้เอา หวั ยาขา้ วเย็นเหนือ ๑ หวั ยาขา้ วเย็นใต้ ๑ ตนั หนอนตายอยาก ๑ รากนมแมว ๑ หวั พุทธรกั ษา ( สีขาว ) ๑ ตัวยาท้งั ห้าอยา่ ง น้ีเอาอย่างละ ๔ บาทเทา่ กัน เกลอื ทะเล ( เกลือใส่แกง ) ๑ ก�ำ มอื  นำ�มาใสห่ มอ้ ดนิ ตม้ กบั น้�ำ พอสมควรใช้น�ำ้ ยารบั ประทานคร้งั ละ ๑ ถว้ ยชา มสี รรพคณุ   แกโ้ รค มะเร็งในมดลกู ไดผ้ ลดีชะงดั นกั แลฯ ยาแกโ้ รคเส้นทอ้ งตงึ เปน็ เถาดาน ขนานที่ ๑ ทา่ นให้เอา ต้นตะไคร้ ๑ ต้น ดปี ลี ๑๒ ดอก พรกิ ไทยรอ่ น ๓๖๐ เม็ด ตัวยาทั้งสามอยา่ งน้ีนำ�้ มาตำ�เปน็ ผงผสมกับนำ�้ ผึง้ ใช้รบั ประทานวันละ ๓  เวลา มสี รรพคณุ   แกโ้ รคเส้นท้องตึงเปน็ เถาดานรับ ประทานอาหารไม่ได้ขับลมในท้องและบำ�รุงเครื่องสืบพันธ์ุให้มีสมรรถภาพแข็ง แรงดอี กี ดว้ ย ขนานที่ ๒ ท่านให้เอา ข้าวเหนียวดำ� (ดิบๆ) กบั พริกไทยรอ่ น ตัว ยาทั้งสองอยา่ งน้ำ�เอาอยา่ งละ ๑ ฝาเบียร์ (อยา่ งละหยิบมือ) น�้ำ มาตำ�ใหล้ ะเอยี ด ผสมกบั น้ำ�ผงึ้ แท้ใชร้ บั ประทานเฉพาะวันเสาร์เวลาก่อนนอน มสี รรพคณุ   แกโ้ รค เส้นทอ้ งตึง เส้นยดึ เจบ็ ปวดใหห้ ายไปอย่างชะงัดนกั แล ฯ ยาสม้  เอา เกลอื สารสม้  ดนิ ประสิว จนุ สี อย่างละเทา่ ๆ กนั อย่างนอ้ ยตอ้ งหนัก อย่างละ ๑๐ บาท ( ๑๕๐ กรมั ) ท้งั นส้ี ดุ แท้แตภ่ าชนะที่ใชก้ ลนั่ จะบรรจุได้มาก 169 ประมวลต�ำ รบั ยา อโรคยาศาล

เท่าใด ถ้าภาชนะที่ใช้บรรจุลงได้มากจะเอาอย่างละมากๆ ก็ได้แต่ต้องให้ มนี �้ำ หนกั เท่ากัน ไม่ใหข้ าดไม่ใหเ้ กิน  การต้มกลน่ั ตอ้ งใช้ภาชนะทีท่ นต่อความ ร้อน ห้ามเอาภาชนะที่เป็นโลหะ เท่าที่ท่านพระอาจารย์ท่านเคยทำ�ท่านใช้ไห กระเทียมสมัยเก่าทม่ี าจากเมอื งจนี หม้อดนิ ก็ใชไ้ มไ่ ด้ เม่ือไดภ้ าชนะทีจ่ ะกล่นั มา แล้วก็เอาตวั ยาท้งั ส่ีอยา่ งบรรจลุ งไป ไมต่ อ้ งผสมนำ�้ ใช้กล่ันแห้งๆตามสภาพของ ตัวยาใช้ไหกระเทยี มอีกลูกหนงึ่ มาป็นภาชนะรองรับน�ำ้ ยา ใชห้ ลอดแกว้ ใสเปน็ ท่อ ตอ่ ระหวา่ งปากไหท้งั สอง ถ้าไม่มหี ลอดแก้วจะใช้ขวดแก้วขาวตดั กน้ ออก แทน ก็ได้ เอาก้นขวดใส่ทางปากไหทใี่ สต่ ัวยาเอาปากขวดใสท่ างไหทร่ี องรบั ปดิ ปาก ไหทงั้ สองด้วยดนิ เหนยี วทน่ี วดไว้อย่างดใี หแ้ นน่ สนิท การกลนั่ ต้องรกั ษาระดับ ไฟในระยะแรกตอ้ งไม่เรง่ ไฟให้ร้อนเกินไปอาจทำ�ใหร้ ะเบดิ ได้ ส่วนไหทีร่ องรบั น้ำ�ยาน้ันก็ต้องใช้ความเย็นช่วยโดยเอาผ้าชุบนำ้�คลุมไว้แล้วเอาน้ำ�เย็นรดให้ เยน็ อย่ตู ลอดเวลา เพื่อใหไ้ อกลายเป็นหยดน�้ำ และชว่ ยดดู ไอมาจากไหทกี่ ลน่ั ดว้ ย  การกลั่นยาส้มนถ้ี า้ ตวั ยามากก็ต้องใช้เวลามากหนอ่ ยกวา่ ยาจะ”จืด”ก็ตอ้ ง เสียเวลาเป็นวันหรือทั้งวันทั้งคืน ถ้าจะดูว่ายาจืดหมดหรือยังให้สังเกตที่หลอด แก้วในตอนแรกๆจะมีควนั ออกมาเป็นสขี าวๆ เมอ่ื ตัวยาถกู ความรอ้ นจดั เข้าจะ ละลายแล้วเดือดเต็มที่ ควันในหลอดแก้วจะเปลี่ยนเปน็ สเี หลืองๆ ถา้ เรง่ ไฟรอ้ น จดั เกนิ ไป ควันจะเปน็ สีเหลืองแก่และแดง ถ้าควนั ในหลอดแก้วออกเปน็ สีแดง เข้มมากเกินไปให้ผ่อนไฟลงหน่อย ถ้าปล่อยนานจะเผาไหม้หมดก่อนและได้ น�้ำ ยาน้อย  ขณะก�ำ ลงั กล่นั ยาก�ำ ลังเดอื ดและไอก�ำ ลงั ไหลออกมาตามหลอดแก้ว นั้น ไหทรี่ องรับน้�ำ ยาตอ้ งรดน�ำ้ ใหเ้ ยน็ ตลอดเวลา ระวังอยา่ ใหน้ ้�ำ ทีท่ ำ�ใหเ้ ย็นนน้ั กระเซ็นไปถูกหลอดแก้ว แก้วจะแตกเสียกอ่ น เมอ่ื ตัวยาหมดควันในหลอดแกว้ จะกลับขาวขึน้ อกี ครงั้ หนง่ึ เม่ือตัวยาหมดแล้วให้ให้ถอยไฟออก เพอ่ื ให้ความรอ้ น ลดลง แลว้ จงึ คอ่ ยๆแกะดนิ เหนียวท่ีหุ้มปากไหออกที่ด้านไหนก็ได้แลว้ แต่สะดวก ยกไหทร่ี องรบั น้�ำ ยาออกตัง้ ไว้ แลว้ หาขวดมจี ุกเป็นแก้วมาบรรจุตัวยาเก็บไว้ต่อ ไป สรรพคณุ ยาส้ม อนั ยาส้มนีป้ น็ ยาครอบจกั รวาล ใช้แกไ้ ด้หลายอย่าง เช่นแผล 170 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

สดมีดบาดหรือตะปูต�ำ ใช้สำ�ลีชบุ ยาส้มป้ายทแี่ ผลแผลจะหาย (แต่ต้องทนแสบ เอานิดหน่อย) แผลเปื่อยกใ็ ช้ไดแ้ ตไ่ มใ่ ชห่ ิดเปือ่ ยพุพอง แผลเปื่อยพุพองเวลาใส่ ยาส้มจะมีอาการแสบ เม่ือหายแสบแลว้ แผลจะแห้งตกสะเกด็ หายไปเอง ถา้ จะ แกโ้ รคตา่ งๆ เกี่ยวกับเลอื ดเป็นตน้ ว่าสตรอี อกลกู แล้วอยู่ไฟไมไ่ ด้หรือคลอดบุตร แล้วเลือดตกมากหรือเป็นมุตกิตระดูขาว,ผอมแห้งแรงน้อย,มักเป็นลมหน้ามืด ตาลาย ให้ใช้ยาสม้ ผสมน�ำ้ สะอาด(ถ้าไดน้ ้�ำ ฝนยิ่งด)ี พอให้มรี สเปรย้ี วเท่ากบั น้ำ� มะนาวหรืออ่อนกว่านิดหน่อย รับประทานวันละครึ่งถ้วยแก้ววันละสามเวลา รับไปเรอื่ ยๆจะหายเปน็ ปกติ โรคเก่ยี วกับสตรีนน้ั ใชไ้ ด้ผลมาก อนึ่งโรคปวดท้อง เก่ียวกับมดลูกแลอื่นๆ ใช้เหน็ สรรพคุณมามากแล้ว ถา้ เปน็ ตาแดง เจบ็ ตา ตาแฉะ ใหเ้ อายาสม้ ผสมนำ�้ ให้มีรสพอรู้สึกเปร้ียว หยอดตาจะหายเจ็บ,หายแฉะ,หายจาก เป็นตาแดง ตามลำ�ดับ  การใช้ยาส้มรักษาโรคภายนอก นอกจากรักษาแผลแลว้ ยงั แก้อสรพิษต่างๆไดด้ ีอีกดว้ ย เปน็ ตน้ ว่า ตะขาบกดั แมลงปอ่ งต่อย ปลาดกุ ยัก ก็เอายาส้มใสแ่ ก้ได้ ถ้าถูกพษิ ตะขาบหรือแมลงป่องใชเ้ ขม็ บง่ ปากแผลให้มเี ลือด ออกนิดหน่อยเสียกอ่ น แลว้ เอายาสม้ ใสท่ แี่ ผล ความเจบ็ ปวดและอาการพษิ อนื่ ๆ จะหายในทนั ที สำ�หรับแกป้ วดฟนั แมงกนิ ฟนั รากฟันเนา่ ใชส้ �ำ ลีชุบยาส้มแปะท่ี รูของฟนั หรือรากฟันท่ีเนา่ อาการปวดจะหายเป็นปลดิ ทิง้ ฟนั เปน็ รำ�มะนาดและ ลนิ้ เปน็ ซางกใ็ ชย้ าสม้ ใส่ได้ผลดี ลนิ้ เปือ่ ยเปน็ แผลก็เชน่ กนั อนง่ึ ส�ำ หรบั โรคเก่ยี ว กบั ฟันจะใช้กากของยาส้ม(ทเี่ หลืออยใู่ นไหที่ใช้กล่ัน)กไ็ ด้ กากนี้น�ำ มาบดใชแ้ ทน ยาสฟี ันก็ด ี การเก็บรักษา  ตวั ยาสม้ เป็นกรดชนดิ หน่ึงจะบรรจุในภาชนะทเี่ ป็น โลหะตา่ งๆไม่ได้ เช่นสังกะสี หรอื ดีบกุ ถา้ เอายาสม้ ใสจ่ ะทะลภุ ายใน ๕-๑๐ นาที ต้องใชภ้ าชนะที่เปน็ แกว้ ดว้ ย อยา่ ใชฝ้ าจกุ อย่างอ่ืนยาจะกัดผุหมด หมายเหตุ ถ้ายาส้มหยดถกู เสื้อผ้าใหร้ บี เอาไปซักนำ�้ โดยเร็ว มฉิ ะนน้ั ผ้า จะขาด การใช้ยาสม้ รักษาโรคต่างๆน้ันหา้ มใช้ตวั ยาลว้ นๆ นอกจากใชร้ กั ษาแผล และแกพ้ ิษร้ายตา่ งๆ ตามธรรมดาตอ้ งเจอื น้ำ�หลายเท่า เวลามคี นมาขอท่านพระ อาจารย์มักจะใหย้ าทีเ่ จือจางไว้ก่อนแลว้ ไมใ่ ช่ให้ตวั ยาลว้ นๆเพราะเกรงวา่ เอาไป 171 ประมวลตำ�รบั ยา อโรคยาศาล

ใช้ไม่ถูกจะเกิดอันตรายขึ้น โดยเฉพาะการใช้ในโรคตาต้องเจือน้ำ�ให้อ่อนที่สุด เพียงมีรสเปรี้ยวนดิ หน่อยเท่านนั้ ยาแก้แพ้ถอนพษิ ผดิ ส�ำ แดง ชะลูด แฝก พกิ ลุ บญุ นาค สารภี เกสรบวั ส่งิ ละ ๑ บาท สมอเทศ ๒ บาท ยาทห่ี าไดเ้ อง รากมะกรดู มะนาว ใบเงนิ ใบทอง ใบ ส้มป่อย ทองพนั ช่งั บานไม่รโู้ รย ขมน้ิ อ้อย ขมิ้นด�ำ ขมนิ้ ขาว หญ้าครุน หญา้ คา รากปลงิ รากปราง ยาตม้ ยามะเรง็ ของอ้วนวงั ปรงิ คนท่ีให้ตม้ กนิ หายเองมาแลว้ แต่ตอ้ งหลายหม้อ ค่อยๆ หาย ใหเ้ อาหัวร้อยรู ก�ำ แพงเจด็ ชัน้ ทองพยาบาท (ไมย้ ายปลอด) ไม้ สักหิน ทองพนั ชั่ง เหงือกปลาหมอ การบรู ขมน้ิ ขาว ลกู เดอื ยปล่อง กนุ หยีทง้ั สอง ลูกมะขามป้อม ๙ เมด็ ลูกกระถิน ๗ เม็ด ตะไคร้ ๙ ทอ่ น ยาทดลองยาส่ัง ถา้ สงสยั วา่ อาหารทเ่ี ราจะกิน เขาจะใส่ยาสั่งหรือไม่ ยาสงั่ ท่เี ขาใสอ่ าหารนน้ั บางอย่างสงั่ ปลา บางอย่างสั่งเนอื้ ถ้าเราไมไ่ ดก้ ินเน้ือหรอื ปลา อาหารที่เรากินลงไปนน้ั จะไม่ท�ำ อันตรายแกเ่ รา ถ้าเราสงสัยวา่ เขาจะใส่ยา ส่ังหรือไม่ ใหก้ นิ ยาทดลองเสยี กอ่ น ยาทดลองใหเ้ อาใบผักหวานบา้ นไปขดั มอน ขา้ วสารจ้าว ทงั้ สามอยา่ งนีเ้ อาส่วนเสมอกนั ต�ำ ผสมกนั เอาผ้าขาวห่อ กรองเอา น�้ำ กิน ถา้ ถกู ยาสง่ั จะฮากออกมาทันที หากไม่ฮากกไ็ ม่ใชย่ าส่ัง ยาแกย้ าสงั่ ถ้าฮากออกมาใหก้ นิ ยาแก้ ยาแก้ใหเ้ อาฮากกระจาย ฝนใส่นำ้�มะนาว หรอื น�ำ้ มดแดง กินนำ�้ ยานลี้ งไปสกั ขนั พษิ ยาส่ังจะหายทันที เม่อื พษิ ของยาสงั่ หมดไป ใหก้ นิ ยาล้าง ยาล้างเอาหวั ผกั บว่ั สด (บัวหอม) หน่งึ หวั เคี้ยวกิน พิษ ยาส่ังจะไม่มีเหลอื เลย ยานีห้ มอโบราณรบั รองคุณภาพ นิยมว่าศกั ด์ิสทิ ธิด์ นี กั แล ยาถา่ ยยาสง่ั หรอื ยาเบอ่ื ถ้าสงสัยวา่ จะถูกเขาสั่งยา หรอื ใสย่ าเบ่อื ให้เอายาถา่ ย 172 ประมวลต�ำ รบั ยา อโรคยาศาล

ยาส่ัง หรือยาเบือ่ ยาใหเ้ อา ยอดคูณ ๗ ยอด มดแดง ๗ ตัว ต�ำ ผสมกันกินให้ หมด พอยาน้ตี กถงึ ทอ้ ง ยาส่ังหรอื ยาเบ่อื จะถา่ ยออกมาทนั ที ตอ่ ไปจงึ กนิ ยาแก้ ยาปจั จุบนั ทันดว่ น เปน็ ลม ให้เอาใบหนาด ๑ ก�ำ มอื ปาดหวั ทา้ ย พรกิ ๗ เกลอื ๗ ต�ำ ให้ละเอยี ด ปั้นน้ำ�กนิ หายแล ลดไขมัน ใช้แทนผักเหนาะกนิ ประจำ� กันมะเร็ง ทง้ั ลดความอ้วน ขมิน้ ขาว หัวขงิ ออ่ น หัวกระเทียม กินให้ทุกม้อื ดี นัก เสยี ดเลอื ด ใบสม้ ปอ่ ย พริก ๗ เกลอื ๗ ป้นั น�ำ ยัน จะหาย นอนไม่หลบั ใบ มะตูมอ่อน บอระเพ็ด พริกไทย ขมิน้ อ้อย ๔ อยา่ งนีเ้ อาเทา่ กัน บดใหล้ ะเอียด ผสมนำ�้ ผึ้งแทร้ ับประทานยาห้ามเลอื ด เอายามาทำ�เปน็ แผ่น ปดิ ปากแผล พันผ้า ให้แนน่ หา้ มเลอื ดได้ เด็กทอ้ งขนึ้ เอายอดยอ ๑ ก�ำ มือ ฝานให้ละเอียด เกลือ พอสมควร พริกไทยเลก็ น้อย น�้ำ ตาลแวน่ ต�ำ ใหล้ ะเอยี ด ใส่ใบยอต�ำ พอย้ำ�ๆ ไข่ ไก่ ๑ ฟอง กวนเข้ากันทอดใหก้ นิ เล่นหรอื กินกบั ขา้ ว ดีนกั ผู้ใหญใ่ ชย้ อดยอลนไฟ กนิ แก้ทอ้ งขนึ้ แกไ้ อเดก็ ใบเพลาแดง ตำ�ให้ละเอยี ด ปนั้ เอาน�้ำ ผสมนำ้�ผึ้งรวง ใหก้ นิ ทีละนอ้ ยดนี กั หรือลูกมะนาวเชยี ดซาวเกลือ กด็ ี หญิงมคี รรภแ์ พ้ทอ้ ง ต้ม ตราบดินกินต่างชาจนี จะหาย แก้ลมวงิ เวยี น ส้มปอ่ ย ทั้ง ๕ ชุมเห็ดใหญ่ ท้ัง ๕ พริก ๗ เม็ดต้ม แก้ปวดน่ิวขนานที่ ๑ หญ้าหนวดแมวต้ม ๓ เอา ๑ แกป้ วด นิ่ว แก้ปวดนิ่วขนานที่ ๒ น�ำ้ นมราชสีห์ น้�ำ นมฤาษี หญ้าใต้ใบ เอาเท่ากัน ต้ม ๓ เอา ๑ กินหมดคร้ังเดยี วจะหาย 173 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

น ปเรสํ วิโลมานิ น ปเรสํ กตากตํ อตฺตนาว อเวกฺเขยยฺ กตานิ อกตานิ จ ฯ ไมค่ วรแส่หาความผิดผู้อ่นื หรือธุระที่เขาท�ำ แล้วหรือยังไม่ทำ� ควรตรวจดูเฉพาะกจิ ทีต่ นทำ�หรือยังไม่ทำ�เทา่ นนั้ 174 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

วา่ ด้วยคมั ภีร์อภยั สนั ตา ปฐมต�ำ รา จกั ษุแพทย์แผนไทย

คัมภีร์ อภัยสันตา วา่ ดว้ ยลักษณะตอ้ ตา่ งๆ โดยสังเขป ตอ้ ก้นห้อย รากขนึ้ มา แตน่ ว้ิ เทา้ ใหญ่, ตอ้ นิลปัด รากข้นึ มาแต่ดี ตอ้ ตาปู รากขึน้ มาแตเ่ ข่า ให้ขัดเขา่ ตอ้ กงเกวียน รากขึน้ มาแต่นาภี ตอ้ เดือยไก่ รากขนึ้ มา แตต่ าตุ่มข้อเทา้ ต้อสลกั รากข้ึนมาแต่ ทอ้ งน้อย ต้อกระจก รากข้ึนมา แตห่ ัวใจ ต้อลน้ิ สุนัข รากขึ้นมาแต่ปลีน่อง ต้อเนอื้ รากข้นึ มาแตห่ ัวใจ ต้อหลงั เบี้ย รากขน้ึ มาแต่ท้องนอ้ ย ยอ่ มใหป้ วดท้องนอ้ ย ตอ้ ผกั ตบ รากขึน้ มาแต่หนา้ อก ต้อแตน รากขึ้นมาแต่ข้อเข่า ตอ้ เพกา รากขนี้ มาแต่ ปลนี ่อง ต้อกระจกปรอท รากข้ึนมาแตน่ ิ้วเทา้ ใหญ่ขา้ งลา่ ง ต้อมะเกลือ เกดิ เพอ่ื ลม รากขน้ึ มาแต่ตบั ใหป้ วดศรีษะเปน็ ก�ำ ลงั และใหป้ วดเคืองจักษุ ตอ้ ภายใน เกดิ เพ่ือลม รากขึ้นแต่ดี มักขง้ึ โกรธบริโภคอาหารมิไดน้ อนมหิ ลบั ต้อพุงคอ ตอ้ น้�ำ เขากว็ า่ รากขนึ้ มาแต่ทอ้ ง ต้อกระจกน้ำ�ขาว รากขนึ้ มาแต่เทา้ เมอ่ื จะขน้ึ ให้รอ้ นฝา่ เท้าเหมือนถกู ไฟ ตอ้ กระจกเขียว รากข้นึ มาแตท่ รวงอก มักให้เกดิ โทโส มักอยากหวาน อยากเปรยี้ ว ต้อกระจกเหลอื ง เกดิ เพอ่ื ดเี ดือด มักอยาก ขา้ วเหนียวภายหลังจงึ เบ่ือ ต้อลมรากข้ึนมาแต่หวั ใจ มกั ให้ขึง้ โกรธ ต้อสายโลหิต เกดิ เพ่อื กำ�เดา ต้อสายฟ้าฟาด เกิดเพอ่ื กำ�เดา ตอ้ หง่ิ ห้อย เกดิ เพ่ือตาขาวลามไป ตาดำ� รากอยรู่ ากขวญั ต้อแววนกยูง รากขน้ึ มาแตห่ นา้ อก ย่อมให้เมอ่ื ยทุกขอ้ ทุกลำ� ตอ้ ข้าวสารเกิดเพือ่ ก�ำ เดา ตอ้ ลำ�ไย รากขึน้ มาแตท่ อ้ งน้อย ขน้ึ ข้างขวาให้ เม่อื ยขวา ขึ้นขา้ งซา้ ยใหเ้ มื่อยซา้ ย ตอ้ กระจกนลิ ปดั รากเกดิ แตด่ ี มกั ให้หาวนอน ใหจ้ กั ษมุ ืดมัวเหมอื นแดดบด มกั ให้อยากเปรย้ี วหวาน ท่านใหป้ ลอ่ ยปลงิ ทท่ี ัด ดอกไมข้ ้างขวา ๗ ตวั ข้างซา้ ย ๕ ตัว ปลิงใหญ่ ๗ ตัว ปล่อยหลังตาขวา ๕ ตวั ข้างบน ๓ ตัว ขา้ งลา่ ง ๒ ตวั ปล่อยทค่ี างขา้ งขวา ๙ ตัว ซา้ ย ๗ ตัว ท้ายขวัญ ๓ 176 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

ตัว ทไ่ี หล่ทา้ ยสะบกั ข้างขวา ๕ ตวั ข้างซา้ ย ๓ ตวั หางควิ้ ขวา ๕ ตวั ซ้าย ๓ ตัว ต้อนำ�้ ราก เกิดแก่ตับ ใหม้ ือเทา้ เยน็ ทา่ นให้ปล่อยปลิงขา้ งซา้ ย ๓ ตัว หลงั ตาขา้ ง บน ๒ ตวั ขา้ งซ้าย ๑ ตัว ชายกระเบนเหนบ็ ขวา ๕ ตวั ซา้ ย ๓ ตวั ท่นี ว้ิ เท้าใหญ่ ขวา ๓ ตวั ซา้ ย ๒ ตวั ทป่ี ลนี อ่ งขา้ งขวารายไปจนถงึ ข้อเข่า ๕ ตวั ปลนี ่องขา้ ง ซ้าย ๓ ตัว ปลายจมกู ๑ ตัว แสกหนา้ ๑ ตวั สิทธกิ ารยิ ะ  จะกล่าวถงึ ก�ำ เนิดแหง่ ตอ้ หมอก อนั มปี ระเภทต่างๆ ตาม อาจารย์กลา่ วไวว้ า่ เดอื นห้า เดือนหก เดอื นเจด็ เดือนแปดนั้น เกิดเพ่ือโลหิต เดือนเกา้ เดอื นสบิ เดอื นสิบเอ็ด เดอื นสบิ สอง น้นั เกดิ เพ่ือก�ำ เดา เดอื นอา้ ย เดอื นย่ี เดือนสาม เดอื นสี่ น้ัน เกดิ เพื่อเสมหะระคนกัน ท่านให้วางยาขบั โลหิต ออกเสยี กอ่ นแล้วจงึ ให้ยาประจุ จึงใส่ยาอนั เกดิ เพือ่ โลหิต ๓ ประการ ต้องกันแล ถา้ บวมจักษขุ า้ งเดียว ให้ปลอ่ ยปลงิ ๗ หน จงึ ราบ ถา้ เอกโทษก็ให้ยา ถ้าทวุ ัณ โทษ ก็ให้เอายอดถ่ัวแปบพานเสียก่อนจึงใสย่ า ถ้าตรีโทษ ให้เอามีดเชอื ดเสีย ก่อนจงึ ใสย่ า ตอ้ หนึ่งเกิดหลงั จกั ษุ เกิดท่ีจักษุ แลว้ งอกขึ้นประดจุ ฟองปลา ใหน้ ้ำ� จกั ษุตกเกดิ เพอื่ รดิ สดี วง ให้พานด้วยยอดถัว่ แปบเสยี ก่อน แล้วจึงใส่ยา ต้อหนง่ึ ให้น้�ำ จักษตุ ก และขนจักษรุ ่วงในจักษแุ ดง ช่อื ต้อแนะเกดิ เพื่อโลหิต ใหเ้ อาโลหิต ออกเสียกอ่ นแล้วจงึ ใสย่ า ต้ออนั หนงึ่ คกู่ นั แลเหน็ เพลิงมไิ ด้ ชอ่ื ว่าต้อฝี เกดิ เพือ่ สันนบิ าต ต้ออันหนง่ึ แลกลางคืนจงึ มดื เกดิ เพอื่ ก�ำ เดา ชอ่ื ต้อจกั ษฟุ าง ตอ้ หนึ่ง เมื่อนอนให้เจบ็ กระบอกจกั ษุ จกั ษเุ ป็นดุจเยอ่ื ไม้ เกดิ เพื่อวาโย ตอ้ หนึง่ เม่อื เดิน ไปจงึ ใหเ้ วยี นศรี ษะ แลออกไปเปน็ พรายๆ ดุจหิง่ ห้อย เกดิ เพอ่ื นอนมาก ตอ้ หน่งึ อยดู่ ีๆ ฉกุ เหน็ สแี ดงๆ เกดิ เพือ่ โลหิต และรดิ สีดวงให้เอาโลหิตออกเสยี กอ่ นจึง ใส่ยา ต้อหนง่ึ อยู่ดๆี ฉกุ เหน็ สขี าวหลัวๆ เกดิ เพ่อื กำ�เดา เอาก�ำ เดาออกเสียก่อน จงึ ใส่ยา ต้อหน่งึ ในจักษุ เหลืองเหมือนรุ้งกินน�ำ้ เกิดเพ่อื ธาตทุ ง้ั ๔ มไิ ด้เสมอกัน ใหร้ บั ประทานยาธาตปุ กตเิ สยี กอ่ น แลว้ ท�ำ ยาปิดวาโยและก�ำ เดาเสียแล้วจงึ ใสย่ า ต้อหนง่ึ ใหม้ นึ ตงึ หูตึง เกิดเพื่อวาโย ใหร้ ับประทานยาภายในเสียก่อน แลว้ จงึ ใส่ ยาต้อหนงึ่ ใหจ้ ักษแุ ดงและแสบ เกดิ เพ่ือก�ำ เดาและโลหิต ใหร้ มยาเสียกอ่ นแลว้ 177 ประมวลตำ�รบั ยา อโรคยาศาล

จึงใส่ยา ให้สำ�รอกปลิงด้วยสุรา ล้างเมือกเสียแล้วเอาน้ำ�มะพร้าวใส่ลงในปลิง ปลิงนั้นฟ้ืนขึน้ จึงเอาดินกบั ปลิงห่อกนั เขา้ ปลอ่ ยปลิงเข็มอย่าสำ�รอกเลย พระ ฤาษปี ระสทิ ธ์ิไวเ้ ป็นแก่นสาร ถึงโรคภัยตอ้ กอ่ เกดิ ๙ ประการ แพทย์จึงพานพงึ รู้อยา่ ดูเบา อย่างมเงอะเซอะซมเทย่ี วรักษา พระตำ�ราเรยี นรแู้ ต่ครูเฒ่า จงเหน็ แจง้ ประจกั ษ์ทห่ี นักเบา อันตอ้ ๙ ประการนที้ ่ีมมี า หนึง่ สนี ิลกระจกปรอทขาว กระจกเขียวแดงขาวเรง่ รักษา กระจกหิง่ หอ้ ย กระจกแววมยรุ า กระจกหลงั เบย้ี หนา ตำ�ราทายเจด็ ประการนี้ต้อพอรักษา สามวันยาทากแ็ หง้ หาย กระจกขาว เขียวด�ำ ตำ�ราทาย บังเกดิ ร้ายโรคลมระดมมา แต่ปลายเทา้ พัดเขา้ ถึงลำ�สอ เห็น ยากท่แี พทย์หมอจะรกั ษา ถึงสองปี สามปี ดงั น้มี า ท่านทายวา่ ปวดศรี ษะแทบ ทะลาย แล้วเกดิ ขึน้ ถงึ จักษปุ ระสาท สามารถมอื หมอเหน็ เกินหมาย วา่ ต้อโทษลม ระบมกาย โลหิตรา้ ยเจอื ลงใหว้ งเวยี น หนึง่ โสด ตอ้ สลกั ตอ้ ก้นหอย ทา่ นกล่าว ถ้อยไมผ่ ดิ สถิตย์เสถียร ตอ้ วิง ต้อเวยี น ต้อกงเกวียน ตรีโทษพษิ เพย้ี นวา่ เพ่อื ลม หนง่ึ ตอ้ วาโย ตอ้ เท้าสนุ ขั ต้อล้นิ สุนขั มายงั มีถม ตอ้ เนือ้ ตอ้ หมอก ออกซานซม ตอ้ โลหิต ตอ้ ลม ๗ ประการ ต้ออนั นีเ้ กดิ เพื่อโลหติ และก�ำ เดา เอกโทษนน้ั เลา่ เป็น แกน่ สาร ทุวัณโทษประหนึง่ ก�ำ หนดการ ถงึ ตรีโทษบรรหารเหน็ ต�ำ รา ซง่ึ ออกฝี ออกหัด ใหต้ ดั ราก โรคนนั้ ยากที่แพทย์หมอจะรกั ษา อยปู่ ระมาณเดือนหนึ่งนั้นลง มา จบั หนา้ ผากขอบตานน้ั แดงไป ฝอี ภยั สนั ตาเดอื นหา้ เดอื นหก เดอื นเจ็ดเดอื น แปดน้นั ยกอย่าสงสัย เกิดเพอื่ เลือดลมระบมไป เดือนเกา้ ถึง เดอื นสิบสองในเขต กำ�เดา เดือนอา้ ย เดอื นย่ี สาม ส่ี น้ัน เพอ่ื เลอื ด ไม่หายเหอื ดเลอื ดลมระบมเขา้ แม้นจะทำ�ยานัน้ ให้บันเทา ใหป้ ระจุตามเค้าฉบับมา เอกโทษ ทุวัณโทษ ตรีโทษ อย่าเฉาโฉดใส่ยาเร่งรักษา ลูกตาวิปริตผิดต�ำ รา ชอ่ื วา่ ตอ้ มะเกลอื เหลอื พไิ รหน่งึ ลกู ตาแดงดงั ตานก จะหยิบยกพาทีคำ�ภรี ์ไสย อาจารย์กลา่ วต�ำ ราวา่ ต้อไฟ เพอื่ ไข้สันนิบาตปลาดคน ตอ้ หนง่ึ ใหม้ ดื และหตู งึ ร้มู ถิ ึงวา่ ลมนน้ั เป็นต้น ในจกั ษแุ ดง ให้มืดมน กำ�เดารนร้อนใจเรง่ ใสย่ า ถา้ โลหิตตำ�นานอาจารย์บอก ใหห้ มอกอก เสียกอ่ นผ่อนรักษา จะปล่อยปลิงก็ไดใ้ นตำ�รา จงึ ใส่ยาหายแดงอยา่ แคลงใจ ถ้า 178 ประมวลตำ�รบั ยา อโรคยาศาล

เพื่อลมระบมระบอุ ยู่ ใหเ้ ร่งรรู้ กั ษาอย่าสงสยั อนั โรคตอ้ ท่ีนัยตา ท่านว่าไว้เหมือน รักษาแก้วได้สองดวงดี พระต�ำ หรบั กำ�เนิดจะเกดิ ต้อ ยากทห่ี มอสานศุ ษิ ยพ์ ระฤาษี จึงตั้งแบบฉบับตำ�หรับน้ี ดูใหด้ ีพนิ จิ พิจารณา โรคจะหายฤามิหายกใ็ ห้รู้ พิเคราะห์ ดูต�ำ หรบั โบราณว่า เห็นเท่ยี งแท้ตามอยา่ งจึงวางยา อนั โรคากจ็ ะหายสบายเอย สิทธิการยิ ะ  ถา้ แลจักษุของผู้ใดให้เขมน่ นัก เปน็ เพื่อลม ถา้ แลเป็นตาแดงดงั หงิ่ ห้อยนัน้ เป็นเพื่อก�ำ เดา ถา้ แลจักษผุ ้ใู ด เหน็ วับๆ แวมๆ เปน็ เพือ่ โลหิต เพอ่ื สันนบิ าต ถา้ เป็นตอ้ ขาวๆ ชอื่ วา่ ต้อลน้ิ สุนขั ถ้าแลเปน็ ระลอกเปน็ หลุมทา่ มกลาง น้นั ชอ่ื ว่า ต้อก้นหอย อนั น้ีวา่ ครอบกนั คือ ต้อกระจก ต้อสลกั ต้อกงเกวยี น ตอ้ แกว้ เป็นท่ีหวั ตา ตอ้ มะเกลือ เปน็ ทห่ี ัวตาด�ำ แลดูกระจกใหข้ าวทบึ ถ้าแทแ้ ลว้ จึง ใสย่ า ถา้ ชอบรอ้ นจึงใสย่ าร้อน ถ้าชอบเยน็ ใสย่ าเย็น พระฤาษซี ึง่ ท่านแต่งไว้ ให้ โปรดคนท้ังหลาย ถ้าแพทย์ผู้ใดจะรกั ษาจักษุ ก็ให้พิจารณาจงดี อย่าหกั หาญ จึง จะเจรญิ ไปช่ัวนี้และชัว่ หนา้ ถ้าผู้ใดทำ�โดยข้งึ โกรธและแกลง้ ผนู้ ้ันใหเ้ สยี จักษุ หรือ รู้มิถงึ กระท�ำ ผดิ จะเกิดโทษ พระสงั ฆราช เมืองหงษา ใหย้ าตาดนี กั  เอา ผลเบญจกานี ๑ ขมิ้นออ้ ย ๑ ราก ทองหลางใบมน ๑ รากทองพนั ชัง่ ๑ รากสลดิ ๑ รากอัญชนั ขาว ๑ ยา ๑ ส่งิ น้ี บด ทำ�แทง่ ไว้ฝนหยอด ยาชอื่  อินทรเนตรแดง แก้ปวด แก้เคอื ง เอาเปลือกมะไฟ ๑ เปลือกช้างนา้ ว ๑ เปลอื กสมเส็ด ๑ รากถั่วพู ๑ เปลอื กส้มกงุ้ ๑ แกน่ ฝาง ๑ ครัง่ ๑ ลิ้นทะเล ๑ ดนิ ถนำ� ๑ สเี สยี ดเทศ ๑ ยาสบิ ส่ิงน้ีเอาสง่ิ ละ ๑ บาท ดงี เู หลอื ม ๑ สลึง ฝ่ินดิบ ๑ สลึง ทองคำ�เปลว ๓ แผ่น เอาแกน่ ประดู่ ฝางเสน ต้มเปน็ นำ้�กระสาย บดทำ�แทง่ ไว้ ฝน หยอดตา ยาช่ืออนิ ทร์เนตรขาว เอา ดนิ ถน�ำ ๑ ฝางเสน ๑ ครัง่ ๑ วา่ นน้ำ� ๑ เปราะหอม ๑ 179 ประมวลตำ�รบั ยา อโรคยาศาล

ดินสอพองเผา ๑ กำ�ยาน ๑ สเี สยี ดเทศ ๑ ยา ๘ สิง่ น้ี เอาสง่ิ ละ ๑ บาท ทองคำ�เปลว ๓ แผ่น เอา แกน่ ประดู่ ฝางเสน ต้มเป็นน้ำ�กระสาย บดทำ�แทง่ ไว้ ฝนหยอดตา พระต�ำ ราหลวงยานตั ถ์ุ ทรง เอา โกฐหัวบวั ๑ โกฐสอเทศ ๑ โกฐเขมา ๑ โกฐสอ ไทย ๑ โกฐกระดูก ๑ ชะเอมเทศ ๑ ชะเอมไทย ๑ เปราะหอม ๑ แก้วแกลบ ๑ เบยี้ ผ้เู ผา ๑ ขงิ ๑ ดปี ลี ๑ พรกิ ไทย ๑ ชะมด ๑ พมิ เสน ๑ เอาสงิ่ ละ ๑ สลึง สงั ข์ ๒ สลงึ ล้ินทะเล ๓ สลงึ เปลอื กฟองไกฟ่ ัก ๒ สลงึ ต�ำ ผงนตั ถ์ุ แก้ลมข้นึ เบ้อื งสูง ยาพอกนว้ิ เทา้ ใหญ่ให้จักษสุ ว่าง  เอาหัวแหว้ หมู ๑ มหาหิงค์ ๑ เอาเสมอภาค ต�ำ พอกน้ิวเท้าใหญ่ ขนานหนึง่ เอารากตาล ๑ หวั กระเทยี ม ๓ หัว กระชาย ๑ หวั พริกไทย ๗ เม็ด เปราะหอม ๑ หัว ตำ�สุมเทา้ ชักลมลงเบ้อื งตำ่� ยาแก้ลมข้ึนเบอ้ื งสงู  เอาผลจันทน์ ๑ สลึง ดอกจันทน์ ๑ บาท กานพลู ๒ สลงึ ดปี ลี ๒ สลึง เกลอื สินเธาว์ ๓ สลงึ ผลพลิ ังกาสา ๓ สลงึ เฟือ้ ง ว่านน�้ำ ๑ บาท โกฐสอ ๑ บาท โกฐเขมา ๕ สลงึ เทยี นดำ� ๕ สลึง เทยี นแดง ๙ สลึง เทยี นข้าว ๑ บาทเฟ้ือง เทยี นตาตั๊กแตน ๑ บาท ๓ สลงึ เทยี นขาวเปลอื ก ๑ บาท ๓ สลงึ ขิงแห้ง ๒ บาท รากเจตมลู เพลิง ๒ บาท หัวบกุ รอ ๙ สลงึ เฟ้อื ง สหัสคณุ เทศ ๒ บาท ๓ สลงึ พริกไทยล่อน ๑๐ สลึงเฟ้ือง ต�ำ ผงบดละลายนำ้�ออ้ ยแดงรบั ประทาน ๑ สลึง วนั ละ ๓ ครงั้ แกต้ ามืด ตาฟาง ยาแกล้ มข้นึ แตเ่ ท้า ใหป้ วดศีรษะ เมอ่ื ยคอ เป็นกำ�ลัง เอาใบกมุ่ ๑ ขา่ ตน้ ๑ ไพล ๑ หวั หอม ๑ ดนิ ประสวิ ขาว ๑ บดพอกนิว้ เท้าใหญ่ ๓ วัน ๗ วัน หาย ยาพอกแก้ลมปะกัง เอารงั หมาหล้า ๑ ผักเสี้ยนท้ัง ๒ มลู นกพลิ าบ ๑ หญ้ารงั กา ๑ พรกิ ไทยลอ่ น ๑ ขงิ แหง้ ๑ เอาเสมอภาค ต�ำ พอกนิ้วเทา้ ใหญ่ หาย 180 ประมวลตำ�รบั ยา อโรคยาศาล

ยาสมุ แก้ลมกำ�เดาขนึ้  ใหเ้ วียน จกั ษุ จกั ษมุ ดื จักษฟุ าง และจกั ษุลม จกั ษขุ าว ใหห้ นกั ศีรษะซุนไป ใหเ้ จบ็ ปวดตามกระบอก จกั ษุ แสกหน้า และแสกผม เหตุ ดังนเี้ ป็นโดยโทษลมระคนกบั กำ�เดา ถา้ จะแก้ เอาผลมะกรดู ๓ ผล ไพล ๔ บาท นึง่ ใหส้ ุก ดินประสวิ ขาว ๑ บาท ตำ�เคล้านำ้�ส้มมะขามเปียก พอกศรี ษะ หาย ขนานหนึ่งคู่กนั เอา ใบละหงุ่ แดง ๑ ใบล�ำ โพงกาสลัก ๑ ผลมะกรูด ๑ หวั ดองดึง ๑ พริกไทย ๑ ขงิ แหง้ ๑ เอาส่ิงละ ๑ บาท ตม้ กับน้�ำ สม้ มะขามเปียกแทรกดินประสวิ เคี่ยวให้งวด แลว้ เอาท้ังน้ำ�ทั้งกาก มาแบ่งออกเปน็ ๒ ส่วน เอาหัวหอม ๑ สว่ น ไพล ๓ ส่วน ผสมกันเข้า บดสมุ ลมหนงึ่ ช่ือ ตุลาราช เกิดแต่คอหอย ให้เหมน็ คาวคอ มกั ถ่มเขฬะบอ่ ยๆ หายใจ ขดั อก ถ้าเกิดกบั ผู้ใดได้ ๕ เดือน แล้วเสยี จกั ษจุ งึ หาย ถา้ จะแก้ เอาหนอ่ ไม้ ใบตบั เตา่ ๑ ฝา้ ยแดง ๑ การะบูร ๑ ดอกจนั ทน์ ๑ ผลจนั ทน์ ๑ ดปี ลี ๑ เอาสว่ นเท่ากัน ต�ำ ผง ละลายน�ำ้ ผึ้งรับประทาน ยาชอื่   อนิ ทรเนตรด�ำ   เอา ถ่านตาไม้สัก ๗ ตา ถา่ นตาไมส้ ัก ๗ ตา ถ่านตา ไม้สีสุก ๗ ตา ถา่ นเม็ดมะกอก ๓ เม็ด ทองค�ำ เปลว ๓ แผ่น ทำ�เปน็ จณุ รำ�หดั พิมเสน พอควร ยาชอื่  เหลอื งลอ่ งสมทุ ร เอาหัวอุตพิต ๑ หวั กลอย ๑ หวั บกุ ๑ หัวกระดาษแดง ๑ หัวกระดาษขาว ๑ ส่ิงละ ๑ บาท ขมิน้ อ้อย ๒ สลึง ไพล ๑ สลึง แห้วหมู ๒ สลึง ตรกี ฏกุ สงิ่ ละ ๑ สลงึ ทำ�เป็นจณุ บดกบั น�ำ้ มะนาว แกร้ ิดสดี วง แก้โลหติ และลม ยาชอื่  สังข์รัศมี เอาดินสอพอง ๑๒ บาท นำ้�นมเสอื ๑ เฟ้ือง หอยสังข์ ๑ เฟื้อง เปลอื กฟองไกฟ่ ัก ๑ เฟื้อง เบย้ี ผูเ้ ผา ๑ เฟ้ือง ดีปลี ๑ เฟือ้ ง ขา่ ๑ เฟ้อื ง กะทอื ๑ เฟ้ือง ขิง ๑ เฟอ้ื ง ไพล ๑ เฟ้ือง กวนนตั ถ์ 181 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

ยาชือ่  อนิ ทรสังหาร เอาใบปบี ๑ ใบฝกั เค็ด ๑ พริกไทย ๑ ดปี ลี ๑ ดนิ ถน�ำ ๑ ขิง ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ ไพล ๑ หัวกะเทยี ม ๑ หวั หอม ๑ เอาสิ่งละ ๑ บาท บดด้วยน�้ำ มะนาวเป็นกระสาย สทิ ธกิ ารยิ ะ จะกลา่ วลกั ษณะตอ้ กระจก ๗ ประการ คอื ตอ้ นลิ กระจก ๑ ต้อกระจกนกยงู ๑ ต้อกระจกหลังเบ้ยี ๑ ตอ้ กระจกปรอท ๑ ตอ้ กระจกห่งิ ห้อย ๑ ตอ้ กระจกแดง ๑ ตอ้ กระจกขาว ๑ เป็น๗ ประการด้วยกนั ดงั น้ี ถา้ รกั ษาต้องดว้ ย โรคจึงจะหาย แต่ต้อกระจก และต้อเสดกระจกนน้ั รักษาไม่หาย ต้อท้งั ๗ ประการ น้ี เกดิ เพอื่ ลมขนึ้ มาแต่ฝา่ เทา้ เมอ่ื ขนึ้ มานนั้ ให้เมือ่ ยต้ังแตเ่ ท้าขึ้นมาถงึ ตน้ คอ แต่ เมอ่ื ยอย่ดู งั น้นั ประมาณสองปี สามปี แล้วจงึ ปวดศีรษะดังจะแตก แล้วผุดขน้ึ มา ในจักษุ ตอ้ กระจกทง้ั ๙ ประการ ซง่ึ กลา่ วมานี้ ตอ้ งด้วยลกั ษณะตรโี ทษ ต้อเพกา, ต้อเนื้อ, ต้อลน้ิ สุนขั , ทงั้ ๓ อยา่ งนี้เกิดเพื่อเส้น ต้อลำ�ใย และตอ้ ท้ังหลายนัน้ เกดิ เพื่อโลหิต อน่งึ เดอื น ๕,๖,๗,๘, ทั้ง ๔ เดือนนเ้ี กดิ เพ่อื โลหิต เดือน ๙,๑๐,๑๑,๑๒, ทง้ั ๔ เดือนนี้ เกิดเพอ่ื กำ�เดา เดอื น ๑,๒,๓,๔ ทัง้ ๔ เดอื นนี้ เกดิ เพอื่ เสมหะระคน กัน สิทธิการยิ ะ  ต�ำ ราแพทยท์ ่จี ะรกั ษาตอ้ กระจกทงั้ ๗ พึงรูโ้ รคยาให้ส้ิน เสรจ็ เล่ห์กลกลั เมด็ ทจี่ ะแก้จักษุโรคน้ัน ใหแ้ ตง่ ยาสมุ ทุกวนั จงึ กนิ ยาน้ันชะโลม ไว้ อย่าใหผ้ กู พรรดกึ แข็งเข้าได้ แลว้ ทำ�ยาพอกนิ้วเทา้ ใหญ่ทุกๆวนั แลว้ ให้ปลอ่ ย ปลงิ เดอื นละหน ข้างแรมจึงปล่อย ถา้ จกั ษนุ ้ันคอ่ ยเหน็ ขนึ้ แลว้ จึงทำ�ยาทาฝา่ เทา้ ให้รมถา่ นสะแกใหร้ อ้ นแตพ่ อทน ยาแห้งแลว้ เอาอกี ใหไ้ ด้ ๕ หน ให้ได้ ๓ คราว คราวละ ๓ วัน ครัน้ ตัดรากลมแล้ว จงึ ทำ�ยาสุมตอ้ ทม่ี ืดไมเ่ ห็นใตไ้ ฟน้ัน เอารากมะ รุมสดๆ บดใหล้ ะเอยี ดสมุ ไว้ ๓ วัน จงึ ทิง้ เสยี แล้วท�ำ ใหม่สุมไปกวา่ จะเหน็ จึงงด เอายานี้สุมไป เอามหาหิงค์ ๑ ก�ำ ยาน ๑ ยาดำ� ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ ไพล ๑ ใบมะขาม ๑ ใบสม้ ป่อย ๑ ตรกี ฏฺก ๑ เอาสงิ่ ละ ๑ บาท บดด้วยนำ�้ มะนาว สุมไปทกุ วัน ๑๐ วนั แลว้ ทงิ้ เสีย ทำ�ใหม่แล 182 ประมวลตำ�รับยา อโรคยาศาล

ยาพอกน้วิ เท้าใหญ ่ เอาสลดั ได ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ กระเทยี มคร่ึงหวั บดพอกไว้ทง้ั กลางวนั กลางคืน ยารม เอาตรกี ฏฺก ๑ กระเทียมส่งิ ละ ๑ บาท มหาหงิ ค์ ๔ บาท บดด้วยยางสลดั ได แลว้ ป้นั แทง่ ไว้ ฝนดว้ ยยางสลัดได ทาฝ่าเท้า รมดว้ ยถา่ นไมส้ ะแก แลว้ จึงรบั ประทานยาตอ่ ไป ยารับประทานล้างภายใน เอาใบปะคำ�ไก่ ๑ เปลือกหอยขม ๑ ตรีกฏฺก ๑ กระเทยี ม ๑ เอาสง่ิ ละ ๑ บาท มะไฟเดอื นหา้ ๒ บาท ใบพรกิ ไทย ๔ บาท ใบสมอ ทะเลนง่ึ แลว้ ผึง่ แดดให้แหง้ เทา่ ยาทัง้ หลาย ตำ�เปน็ ผง ถา้ ผู้ไข้นัน้ เกดิ ขา้ งขน้ึ รบั ประทานหนกั ๑ สลึง ถ้าข้างแรม เฟอื้ งสองไพ ละลายน้ำ�สม้ สายชู รับประทาน เวลาเชา้ ขนานหน่งึ รบั ประทานเวลาเย็น  แก้ลม  เอาใบสะเดา ๑ ใบปะคำ�ไก่ ๑ ใบโคน ดินสอ ๑ ขม้นิ ออ้ ย ๑ รากเจตมูลเพลิง ๑ วา่ นนำ้� ๑ ดีปลี ๑ เอาส่ิงละ ๑ บาท พริก ไทยเทา่ ยาท้งั หลาย ตำ�ผงละลายนำ้�ผ้ึง รับประทานเวลาเย็น ยาสุมต้อกระจก เอา มลู จณุ สี ๑ สลึง เมด็ พันธผุ์ กั กาด ๒ สลึง รากเจตมูลเพลิง ๑ บาท ตรกี ฏกฺ ๑ บาท ใบเจตมลู เพลิง ๑ บาท บดดว้ ยน้ำ�มะนาว สุมไปกว่าจะครบ ๑๐ วนั แล้วทงิ้ เสยี จงึ ทำ�สมุ ใหม่ ยาแกต้ อ้ กระจก เอาผิวมะกรดู ๑ ยาดำ� ๑ เกลือสนิ เธาว์ ๑ พริกไทย ๑ ขงิ แห้ง ๑ มหาหิงค์ ๑ ดปี ลี ๑ เอาสิ่งละ ๑ บาท กะเทียม ๖ สลึง ต�ำ ผงละลายนำ�้ ผ้งึ นำ�้ มะกรูด น�้ำ มะนาว เอาสว่ นเท่ากันเป็นกระสาย รบั ประทานหนกั ๑ สลงึ ถา้ จะ ปลอ่ ยปลงิ ใหเ้ ลอื กเอาวันจันทร์ วันองั คาร และ วนั พฤหัสบดี ใชข้ ้างแรม ห้ามแต่ 183 ประมวลตำ�รับยา อโรคยาศาล

แรม ๒ ค�ำ่ ๔ ค่�ำ ๗ ค�่ำ ๑๑ ค�ำ่ ๑๕ ค�ำ่ ข้างขน้ึ หา้ มอย่าปลอ่ ยเลย จะปลอ่ ยปลิง ตอ้ โลหิต ต้อกระจก ใหป้ ล่อยมาขา้ งทา้ ยขวญั ๕ ตัว เลือกเอาแต่ตัวเตบิ ๆ ตน้ ค้วิ ข้างละ ๒ ตัว แต่ปลายค้วิ มาถึงหูข้างละ ๙ ตวั ใตห้ ูอ่อนขา้ งละ ๑ ตัว ขากรรไกร ขา้ งละ ๓ ตวั ต้นเล็บนิว้ เทา้ ใหญ่ข้างละ ๒ ตวั จะปล่อยปลงิ นขี้ น้ึ เดือน ๕ เดือน ๖ และเดอื น ๗ ปลงิ มลี ูกเมื่อปล่อยแลว้ เอายาสบู ปะปากแผลเสยี ปลงิ คายลกู ไว้มไิ ด้ สิทธกิ ารยิ ะ  จะรักษา จักษุ ปวด เคอื ง ใหน้ ัตถุ์ยาเสียก่อนแล้วจึง ใสย่ า อนิ ทรเนตรแดง ถา้ มิฟัง เอาฝิ่นแทรกเป็นกระสาย สักเวลาหน่งึ สองเวลา ถา้ ฟังแล้วให้ใสฝ่ ่นิ ตอ่ ไป ถ้ามิฟงั จงยักน�ำ้ กระสายใหม่ เอาผลแตงกวาหมกไฟให้ สุก แล้วบบี เอานำ�้ เป็นกระสาย ถ้ายังมิฟัง ใหท้ �ำ ยาสมุ แก้พษิ ตอ่ ไป เอา ดนิ ประสวิ ขาว ๑ ขม้ินออ้ ย ๑ ต้นหางจรเข้ ๑ ฆอ้ งสามย่าน ๑ ใบทองหลางทั้ง ๒ ตำ�ลงึ ทงั้ ๒ แคท้งั ๒ ใบมูลเหลก็ ๑ ใบสมี ๑ ใบพรมมิ ๑ ดินสอพอง ๑ หญ้าน้�ำ ดับไฟ ๑ บดพอก กระหมอ่ มใหไ้ ด้ ๒ เวลา ถ้ายงั ไม่หายปวดให้ปล่อยปลิงเอาโลหติ ร้ายออกเสยี ถ้า ตอ้ ควายออกแลว้ แต่ยงั ไม่บริสทุ ธ์ิ ให้เอายอดถั่วแปบพานจกั ษเุ อาโลหติ ออกแล้ว ใส่ยาสมานต่อไป เอายา อนิ ทรสงั หารแทรกอินทรเนตรแดง ใส่ใหก้ ระจายโลหติ ถ้ายงั ไมป่ รกติจึงเอายอดถ่วั แปบพานไปอกี ๓ ครง้ั ๔ คร้งั แลว้ ใส่ยาไปกวา่ จะหาย อน่ึง ถา้ ผใู้ ดจะรักษาจกั ษุ ถา้ นตั ถ์ุยา ใสย่ าและสุมยายงั ไม่หายปวด และ เป็นฝ้าปดิ ข้ึนไปแต่ขอบตาดำ�ข้างล่าง คล้ำ�เป็นเงาขาวออกไปจากตาด�ำ ดังไขเนือ้ เป็นดงั นเี้ รียกว่าต้อน�้ำ ถ้าขนึ้ ไปจักษผุ ้ใู ด จกั ษผุ ู้นั้นจะบอด ถ้าจะรักษาให้ปล่อย ปลิง ท่ีขอบตาข้างล่าง ขา้ งละ ๕ ตัว ถ้ายังปวดอยใู่ ห้ปล่อยตอ่ ไปอกี ๒ ครงั้ ๓ ครัง้ กว่าจะหายปวด สทิ ธกิ าริยะ จะกล่าวกำ�เนิดตอ้ ท้งั ปวง คอื ตอ้ กงเกวยี น ตอ้ ก้นหอย ตอ้ สลกั ท้ัง ๓ ประการน้ี เกดิ แตเ่ ท้าขน้ึ มาอยใู่ นระหว่างตรีโทษ ตอ้ ลำ�ใย ตอ้ ลนิ้ สนุ ขั ตอ้ สายโลหิต ตอ้ เนอื้ ตอ้ หมอก ต้อแดง ต้อเกลื่อน ท้ัง ๗ ประการ นี้ เกดิ เพ่อื ลม เพ่อื กำ�เดา และโลหติ ถา้ เปน็ เดือนหนงึ่ ว่าเอกโทษ พอรกั ษาได้ 184 ประมวลต�ำ รบั ยา อโรคยาศาล

ถ้าพน้ เดือนหน่งึ เปน็ ทวุ ณั โทษ ถ้าถงึ ๘ เดอื น ๙ เดือน ไปจนปีหนึ่ง เป็นตรีโทษ รกั ษายาก ถ้าเปน็ ฝีหรือเป็นหัดก็ดี และเกดิ ตอ้ ขึน้ ท่ีลูกตาได้ ๑๐ วนั เปน็ ทวุ ณั โทษ ถ้าพน้ ๑๐ วนั ขึ้นไป เปน็ ตรีโทษ รกั ษาไมห่ าย อาจารย์เจ้ากล่าวไวว้ ่า ถา้ ผู้ใดป่วยจักษไุ ด้ ๑ เดือน ๒ เดอื น ๓ เดอื น ๔ เดือน กไ็ ด้ เกิดด้วยเสมหะ และลมกระทำ�โทษ ถ้าปว่ ยจักษุ ถึง ๕ เดอื น ๖ เดือน ๗ เดือน ๘ เดอื น เกดิ ด้วยโลหิตและลมกระทำ�โทษ ถ้าปว่ ยจักษถุ งึ ๙ เดอื น ๑๐ เดอื น ๑๑ เดือน ๑๒ เดอื น เกิดดว้ ยกำ�เดาและลมกระทำ�โทษ ระคนกนั อยู่ดงั น้ี ถ้า แพทย์จะรักษาให้พจิ ารณา วา่ ปว่ ยได้กีเ่ ดอื น และอนั ใดกระทำ�โทษให้ฟอก กรอก และปลอ่ ยปลงิ ชำ�ระโทษนั้นๆ ออกเสียก่อนจึงใส่ยา ถ้าลกู ตาด�ำ เป็นดุจผิวมะกรดู ชอื่ ว่าตอ้ มะเกลือ เกดิ เพ่อื ดีเป็นตรโี ทษ อนง่ึ ใหล้ ูกตาแดงดงั ผลมะกลำ�่ ชือ่ วา่ ต้อไฟเปน็ เอกโทษ เกิดเพื่อนอนมากเกิน ธรรมดา ตอ้ หน่ึงสดี งั หงสบาท ช่ือว่าต้อรัตนโชติ เกิดเพื่อเสมหะและกำ�เดา เป็น ลกั ษณะโทษ ต้อหน่ึงช่อื ว่า ต้อตาแมว ลูกตานัน้ ช�้ำ รมิ ตานั้นใส ต้อเกลื่อน ก็ เรยี ก เกดิ เพอ่ื ดเี ปน็ ตรีโทษ ตอ้ หน่งึ ลูกตาน้ันขาว ชื่อต้อฝา้ ย เกิดเพ่อื มาตมุ คาม ตอ้ หนงึ่ สเี ขยี วดงั ดอกอญั ชญั เกดิ เพอ่ื ดีและโลหติ เป็นมัชฌิมโทษ รกั ษาหาย แตล่ กู ตานัน้ จะนอ้ ยกวา่ ปกติ ตอ้ หน่งึ เกิดท่หี ลงั ตากม็ ี ท่ลี กู ตากม็ ี เกิดขนึ้ ดงั กะ เพาะปลา มกั ให้น�้ำ ตาตก ให้คันขอบตา ตานน้ั แดง ตอ้ น้ีเกดิ เพื่อโลหิต ใหช้ ำ�ระ โลหิตออกเสยี กอ่ นจงึ ใสย่ า ตอ้ หนึ่ง แดงดงั ไฟ ชือ่ วา่ ต้อฝี เกิดเพือ่ สันนบิ าต ตอ้ หนึ่ง เกดิ เพือ่ ก�ำ เดา กลางคนื มิเห็น ชื่อวา่ ตอ้ ตาฟาง เปน็ เอกโทษ ตอ้ หนงึ่ เมือ่ นอนมักให้เจ็บกระบอกตา เกดิ เพื่อโลหติ และนอนมาก ชื่อ วา่ เอกโทษ ตอ้ หนึ่ง เกดิ ทีล่ กู ตา เมอื่ หายแล้วท�ำ ให้ลกู ตาหว�ำ กลางหนอ่ ยหน่งึ ชอื่ วา่ ต้อธรณี เปน็ ทวุ ณั โทษ เกิดเพอื่ ทำ�การหนัก ตอ้ หนง่ึ เกดิ ท่ลี ูกตาด�ำ หรือ ลกู ตาขาว ให้แข็งดจุ กระดูก และพองออกมา ชื่อวา่ ตอ้ หูด เกิดเพอื่ โลหิตและลม ท้งั ๒ ประการนี้ตา่ งกนั เป็นตรีโทษ ตอ้ หนึ่ง ให้ลกู ตาเขียวไป มดื กวา่ ตอ้ เพช็ ร์ เกดิ เพ่ือลม ใหน้ วดเสียกอ่ นจึงกนิ ยา เปน็ เอกโทษ ตอ้ หนึ่ง อยู่ดีๆ ให้ตาแดง เกดิ 185 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

เพ่อื โลหิตและรดิ สดี วง ให้เอาโลหติ ออก เสียก่อนจงึ ใส่ยา ตอ้ หนงึ่ ให้จกั ษลุ ด เกิด เพ่อื กำ�เดา ให้เอาโลหิต ก�ำ เดาออกเสยี ก่อน จงึ ใส่ยากนิ ยาประจุ ตอ้ หน่ึงนั้น ให้ จกั ษุเหลอื ง ดงั ขม้นิ สดี จุ รงุ้ กนิ น�ำ้ เกดิ เพอื่ ธาตทุ ั้ง ๔ ไมเ่ สมอกนั ใหก้ นิ ยาธาตุ เสียกอ่ นจึงใส่น�ำ้ มนั ปิดก�ำ เดาแลว้ จงึ ใส่ยา ตอ้ หนึง่ ใหต้ ามดื หตู งึ เกดิ เพือ่ ลม ให้ กนิ ยาภายในก่อนจึงใสย่ า ต้อหนง่ึ ให้คายจักษุ จกั ษหุ ลบั ๆ ลืมๆ เกดิ เพอื่ ก�ำ เดา และโลหิต ใหร้ มยากอ่ นจึงใส่ยา ตอ้ หน่งึ ให้เจบ็ จกั ษุ เกดิ เพอ่ื สรรพเคราะห์ ใหเ้ ส ดาะเคราะหเ์ สียก่อนจงึ ใส่ยา ต้อทั้งปวงน้ี เปน็ เอกโทษ ทุวัณโทษ ตรีโทษ รกั ษา ไดบ้ า้ ง ตัดบ้าง ตอ้ หนึ่งใหเ้ จบ็ จักษุ จักษมุ ดื ๆ พรายๆ เกดิ เพ่ือมาตคุ าม ถ้าจะใสย่ าให้งด มาตุคามเสยี ก่อน ถ้าล่วง ตรีโทษมหิ ายแล ตอ้ หนงึ่ มักใหเ้ วยี นจกั ษุ ให้มืดจกั ษุ จกั ษเุ ขยี วดังปีกแมลงทบั ให้กินยาเสียก่อนจึงใสย่ า และเม่ือลักษณะจักษุจะมืด น้นั ๔ ประการ ประการหน่งึ เปน็ เพือ่ โลหติ ลม, เสมหะ, ก�ำ เดา และเมือ่ จะเจบ็ น้นั ใหเ้ ขม่น จกั ษุอยรู่ ิกๆ จกั ษมุ สิ ูแ้ ดงนกั ขาวนัก เปน็ จกั ษุลม ถา้ ขาวออกเปน็ เพ่อื โลหติ เพ่ือ ลม ใหป้ ระจเุ สียก่อนจงึ ใสย่ า ถ้าเจ็บจกั ษุตบุ ๆ เหมือนมดกัด ใหเ้ สียดแทง และ นอนมหิ ลับ มีแสงพราวออกไปดงั ห่งิ หอ้ ย ดงั ไฟ แดงเป็นหยอ่ มๆ เป็นเพ่อื ก�ำ เดา ให้ชำ�ระกำ�เดาเสียก่อนจึงใสย่ า แรกเจ็บจกั ษุน้ันใหน้ �ำ้ ตาหลอ่ รอบขมุ จกั ษุเปน็ เพอื่ เสมหะ ใหก้ ินยาประจุเสียก่อนแล้วจงใส่ยา ถา้ แรกเจ็บจกั ษุ จกั ษแุ ดง แดง ดังโลหติ เปน็ เพอ่ื สนั นิบาต เกดิ พรอ้ มกนั เรง่ ใส่ยาจงได้ แพทย์ผใู้ ดจะรักษา ให้ พิจารณาจงละเอียดจงึ ใสย่ า และคนผู้เจ็บน้ันใหค้ ว้ันเทยี นรอบศรี ษะ เอาข้าวตอก ดอกไมข้ อสมาโทษ เทพารกั ษ์ทั้งหลาย แลว้ จึงใสย่ า สทิ ธิการยิ ะ อาจารย์เจ้ากลา่ วถงึ ตอ้ ทงั้ ปวง ให้จกั ษุมืด ฟาง แฉะ เปยี ก หมอก มวั ตอ้ เนื้อ ตอ้ สายโลหิต ต้อลำ�ใย ตอ้ ล้ินหมู ต้อตาแมว ตอ้ แววนกยูง ต้อปีกแมลงทับ ต้อแมลงวนั ต้อนำ้�ผึ้ง ตอ้ เกล็ดหอย ตอ้ มะเกลือ ตอ้ ลิ้นสุนขั ต้อ ทงั้ หลายต่างๆ ดังกลา่ วมาน้ี เกิดแก่คนทงั้ หลาย ถา้ เขมน่ จกั ษๆุ พรายๆ ดจุ ดัง 186 ประมวลต�ำ รบั ยา อโรคยาศาล

หง่ิ หอ้ ย เกดิ เพอ่ื กำ�เดา เพื่อโลหิต ถา้ จักษแุ ดง เป็นเพ่อื สันนินาต ถา้ จักษขุ าว ชอื่ ต้อล้ินสนุ ขั ถ้าจักษขุ าวน้ันกลบั แปรไปดังผลผกั ปลัง ช่ือตอ้ สลัก ต้อชุมนมุ อยู่ ใหแ้ พทยพ์ จิ ารณาดูลกั ษณะต้อจงจะแจ้งก่อน จงึ วางยา และใสย่ า ถา้ ชอบยารอ้ น ให้ใชย้ ารอ้ น ถ้าชอบยาเย็นให้ใช้ยาเย็น ถา้ ตอ้ กน้ หอยน้นั เกดิ แตน่ ้ิวเท้าใหญ่ ตอ้ สลกั เกดิ แต่ปลีนอ่ ง ต้อตาแมว ต้อแววนกยงู เกิดแต่หัวเหนา่ ต้อหนึ่ง เหน็ พรายๆ เกดิ แตส่ ะดือและเมด็ นอ้ ยๆ รอบตา อยใู่ นท่ีตาด�ำ ชื่อต้อรงั ผงึ้ รักษายากนกั ตอ้ หน่งึ เกิดมาแตศ่ รี ษะ ยอดดำ�ดังหมอก กระวัดรอบจักษุ ชอื่ ตอ้ มะเกลอื รักษาไม่หาย ตอ้ เพกา เกิดมาแตร่ ากขวัญ ตอ้ ผกั ตบ เกิดมาแตย่ อดอกภายใน ตอ้ เนอื้ ต้อสายโลหิต ต้อลิ้นสนุ ัข ตอ้ หมอก พยาธหิ มู่น้ี เกิดเพราะรับประทานข้าว เหนยี ว จงึ บงั เกดิ ยาแดงใหญช่ ่ืออนันตคุณ เอา แกน่ มะขาม ๑ แกน่ มลู เหล็ก ๑ แก่นมะหาด ๑ แกน่ ซ้องแมว ๑ มะฝ่อ ๑ เปราะหอม ๑ เอาส่งิ ละ ๑ สว่ น ดงี ูเหลือม ๑ ดีจรเข้ ๑ ดี ตะพาบน้ำ� ๑ เอาแต่พอควร ตกุ กะตำ่� ๑ บัลลงั ก์ศลิ า ๑ สังข์ ๑ เบ้ยี ผู้ ๑ ลิ้นทะเล ๑ ชาดหรคุณ ๑ ชาดก้อน ๑ น�้ำ ประสานทอง ๑ ยา ๘ สง่ิ น้ีสะตกุ อ่ น แลว้ จึงใส่ บท ท�ำ แท่งไว้ ฝนดว้ ยน�ำ้ นมโค แกป้ วด แก้เคอื ง และกระจายโลหติ ยาชื่ออินทโชต เอา จนั ทนท์ ้ัง ๒ แกน่ ซ้องแมว ๑ แก่นสน ๑ แก่นมูลเหลก็ ๑ ราก หญา้ นาง ๑ รากขดั มอน ๑ รากตาลหมอ่ น ๑ หวั อุตพิด ๑ เมด็ ในมะฝ่อ ๑ เบยี้ ผู้ เผา ๑ สังข์เผา ๑ หัวแห้วหมู ๑ ผลจนั ทน์ ๑ ดีปลี ๑ ชะมด ๑ บลั ลังก์ศลิ า ๑ ตุกกะ ต่ำ� ๑ ดนิ ถนำ� ๑ สีเสียดเทศ ๑ คร่ัง ๑ เปลอื กเมด็ มะขาม ๑ ก�ำ ยาน ๑ เอาส่งิ ละ ๑ สลึง พมิ เสน ๒ ไพ ฝิ่น ๑ เฟ้ือง ดีงูเหลอื ม ๑ เฟือ้ ง บดด้วยน�ำ้ มะง่วั ท�ำ แทง่ ไว้ ฝนดว้ ยนำ้�มะนาว ใส่ จักษุแดง จกั ษมุ ดื จกั ษุเป็นขุม แกป้ วด ฝนด้วยนำ�้ เย็น แก้ ตาริดสดี วง ฝนด้วยนำ�้ มะนาว 187 ประมวลตำ�รับยา อโรคยาศาล

ยาช่ือ รตั นโชต เอา บัลลงั ก์ศิลา ๑ ศลิ าย่อน ๑ ดนิ ถนำ� ๑ เบยี้ ผ้เู ผา ๑ ดปี ลี ๑ แก่นต้นเสมอไทย ๑ แกน่ ก�ำ จาย ๑ แก่น มลู เหล็ก ๑ แก่นซ้องแมว ๑ เอาส่งิ ละ ๑ สลงึ พมิ เสน ๒ ไพ บดด้วยน�ำ้ เยน็ ทำ�แทง่ ไว้ ฝนใสต่ อ้ ช้าง ต้อหมอก ก็ได้ ยาชอ่ื  สวุ รรณไกรลาศ เอา ชาดหรคณุ ๑ บัลลังกศ์ ลิ า ๑ เมด็ ในมะฝอ่ ๑ จันทน์ แดง ๑ เปลอื กเมด็ มะขาม ๑ แกน่ ซ้องแมว ๑ เอาสิ่งละ ๒ สลึง พิมเสน ๒ ไพ ทองค�ำ เปลว ๕ แผน่ บดดว้ ยนำ�้ ดอกไม้เทศ ท�ำ แทง่ ไว้ ใสจ่ ักษแุ ก้ปวด แกเ้ คือง ลืมมขิ ึ้น ยาชื่อ สว่างอารมย์ เอา แก่นจนั ทน์แดง ๑ บัลลงั กศ์ ิลา ๑ ตุกกะต�่ำ ๑ ชาดก้อน ๑ คร่งั ๑ ว่านกีบแรด ๑ วา่ นรอ่ นทอง ๑ สงั การะนี ๑ เนระพสู ี ๑ ดินถน�ำ ๑ เอา สง่ิ ละ ๒ สลงึ พิมเสน ๒ ไพ บดดว้ ยผลปะคำ�ดีควาย ต้ม ใส่จักษุ แก้ปวด เคอื ง แทรกฝิน่ หนอ่ ยหนงึ่ ยาชอ่ื  แดงเทพศิลา เอา จนั ทนแ์ ดง ๑ จันทน์ขาว ๑ แก่นซ้องแมว ๑ แก่นมูล เหลก็ ๑ เปลอื กเม็ดมะขาม ๑ ดนิ ถนำ� ๑ ชาดหอระคุณ ๑ สพุ รรณถนั แดง ๑ ดินแดงเทศ ๑ ศิลาย่อน ๑ ชะมด ๑ เอาสิง่ ละ ๑ สลงึ พมิ เสน ๒ ไพ จนุ สี ๑ เฟอื้ ง บดด้วยน�้ำ นมโค เอาแต่ใสๆ ใส่จกั ษุ แกป้ วด แก้เคอื ง และกระจายโลหิต แทรก อินทสงั หารหน่อยหนง่ึ ยาชือ่  อนิ ทสงั หารนอ้ ย เอา น้ำ�นมเสอื ๒ สลงึ ดนิ ถนำ� ๑ บาท ใบปบี ๕ สลงึ ใบ ผกั เคด็ ๕ สลึง กระเทียม ๗ กลบี พริกไทย ๗ เมด็ ดีปลีหนกั เทา่ พรกิ ไทย เกลือ ตัวผู้ ๓ เม็ด พมิ เสน ๑ เฟ้ือง ชะมด ๑ ดีงเู หา่ ๑ ดจี รเข้ ๑ เอาสิง่ ละ ๒ ไพ เอาน้ำ� มะนาว เป็นกระสาย คู่กันกบั เทพศิลา ยาชื่อ อินทเนตรแดง เอา เปลือกมะไฟ ๑ เปลอื กช้างน้าว ๑ เปลือกสมเสด็ ๑ 188 ประมวลตำ�รับยา อโรคยาศาล

รากส้มกงุ้ ๑ รากถัว่ พู ๑ ลน้ิ ทะเล ๑ ดนิ ถนำ� ๑ ฝาง ๑ ครงั่ ๑ สเี สยี ดเทศ ๑ เอา สง่ิ ละ ๑ บาท ฝ่ิน ๑ เฟือ้ ง ดงี เู หลือม ๑ เฟอ้ื ง บดด้วยน้�ำ แกน่ ประดู่เสนต้ม เป็นก ระสาย แกป้ วด แกเ้ คอื ง ถา้ มิฟงั แทรกอินทสงั หาร หนอ่ ยหนง่ึ ยาช่อื  อนิ ทเนตรขาว เอาดนิ ถนำ� ๑ บาท ดนิ สอพอง ๑ บาท เปราะหอม ๒ บาท ฝาง ๑ คร่ัง ๑ สเี สยี ดเทศ ๑ ว่านนำ้� ๑ เอาส่งิ ละ ๒ สลงึ กำ�ยาน ๑ สลึง บดด้วย นำ้�แก่นประดเู่ ปน็ กระสาย สทิ ธกิ าริยะ ถ้าบุคคลผใู้ ดเป็น ตามดื ตาฟาง ตาหมอก ตาต้อ ตาเปยี ก และเคืองอยใู่ นตา และให้แพทยท์ ัง้ หลายพจิ ารณา ดูจงถ่ีถว้ น ถ้าตาเปน็ ฝา้ ปิด อยเู่ ปน็ เพ่อื ลม มิเหน็ ตาด�ำ แลเห็นเหลอื ง ดังหิง่ ห้อย แลเห็นไฟแดงอยู่ เป็น เพอ่ื ก�ำ เดาและลม ถา้ ตาขาว แลเคอื ง แลใหม้ ดื ดงั สาย เป็นเพื่อลมและเสมหะ ต้ออนั หนง่ึ เมอื่ แรกพึ่งเปน็ เป็นผนื่ ๆ ข้ึนมาในหัวตา ช่ือวา่ ตอ้ เนือ้ ต้อหนงึ่ สวดั วงตา ตามเิ ห็น ชอื่ วา่ ต้อแมว ตอ้ อันหน่งึ ตามันดงั เย่อื ล�ำ ใยขาว ชื่อว่าต้อแววนก ยงู ตอ้ หนง่ึ แลเห็นนยั นต์ า ดังไขวัว ชอ่ื วา่ ตอ้ น้�ำ ตอ้ หนึ่ง เม่ือแรกแลดูเห็นกลม ตาดำ�อยู่ ชอ่ื ว่าต้อหมอก ตอ้ หนึ่ง แลดดู งั ลนิ้ สุนัข ชือ่ ว่าลน้ิ สุนัข ต้อหน่งึ แลดูเหน็ เป็นแววอย่ใู นตาดำ� ชอื่ วา่ ตอ้ ลาย เดมิ เมือ่ จะเปน็ ต้อกระจกน้นั ให้ร้อนในฝ่าเทา้ ๗ วัน ในกำ�หนด ๗ วนั น้นั เลา่ เป็นแมลงหวีบ่ ินออกจากตาไป ครน้ั ถึงอกี ๗ วนั เป็น หงิ่ ห้อย ครน้ั ได้อีก ๗ วัน เป็นใยขาวอย่แู ลเห็นยบิ ๆ ครน้ั ได้ ๗ วันเปน็ ขาวผ่าน ตาด�ำ อยู่ ทำ�ให้เหน็ ใต้ดวง ๑ เป็น ๒ ดวง ๔ ดวง ครน้ั ถงึ ๗ วันเลา่ ก็คลุมกลบ ตาดำ� ใน ๔ วนั นน้ั แลแดงสะพรง่ั อยู่ กว่านน้ั มิเหน็ ตอ้ กระจกนั้นเหลอื งกลางแล ดกู ำ�เนดิ ต้อดังนี ้ คอื ถา้ ต้อเห็นปิ่มออกดงั ห่งิ ห้อย ชื่อวา่ ต้อกระจก ตอ้ อันหน่งึ ออกดังปรายปรอย ชอื่ วา่ ต้อแตน เป็นเพราะ ริดสีดวงแล ต้อหนงึ่ สวดั ขนึ้ ช่ือว่าต้อก้นหอย ต้ออันงอกและมันเปน็ วงแหวนแลเห็น บา้ ง ชือ่ ตอ้ กน้ หอย ตอ้ อนั งอกและขาว ช่อื ว่าตอ้ คอดว้ ง ตอ้ อันออกพาดเหนอื 189 ประมวลตำ�รบั ยา อโรคยาศาล

ตาด�ำ เหน็ ต่างๆ นาๆ ชอื่ ว่ารดิ สีดวงต้อ แล ต้ออันงอกปดิ ตา เห็นดงั ใยขาว ดาดไป ชอื่ วา่ ตอ้ สลัก ตอ้ อนั หนึ่ง เจ็บรมิ ตา เบอ้ื งบนเบอื้ งต่�ำ รบั กนั เพราะเป็น ริดสดี วงฝี ตายงั ดี แลไมเ่ หน็ หนทาง เปน็ เพราะก�ำ เดาอันเจ็บทว่ั ทง้ั ตวั เปน็ เพราะลมปะกงั แล ตาดถี ะลนและมือ เป็นเพราะเลือดตน ตาอนั แดงและน้ำ�ตา ออกชุ่มไซร้ ชือ่ วา่ ต้อตาเปียก และ ตอ้ อนั อยหู่ ัวตาและหางตา ชือ่ วา่ ต้อเนือ้ ตอ้ ลามเขา้ ไปในตาดำ� ชือ่ วา่ ต้อลนิ้ สนุ ัข ตาอนั รมิ แดง ขนตาหลน่ ดงั ผุยผง เมื่อ แรกใส่ยาตา ให้โกนผมเสียกอ่ น ใหข้ อดกำ�ด้น ครนั้ คำ่� จึงให้เอาส้มมะขาม เปียกค้ันกบั เกลอื ใสส่ มุ ไว้จนร่งุ เชา้ จึงบน ๓๓๐๐ ผ้า เพราะหมากเมีย่ งบงั สก ตวั เหลา้ ไหหน่ึงพลีเอา แลว้ จงึ ใสเ่ อาแต่น�้ำ ไปใหต้ ้องอิถีภาพไซร้ แมน้ หญิง อยา่ ให้ผัวสร้องเสพดว้ ย ผูใ้ ดจะเอาตัวรอดท�ำ ตามทกี่ ล่าวมาน้เี กดิ ต้ออนั ขน้ึ ตาซา้ ยเปน็ เพราะลม ตอ้ อนั ขึ้นตาขวาเปน็ เพราะเลอื ด ให้กรอกเอาเลือดออก เสยี จงหนกั เถดิ ในเมอ่ื แรกเกดิ ตาเหน็ ใยดังแมลงหว่ี ตาเปน็ ดอกพง่ึ ขุ่นในตา ครั้นเหน็ สีเขียวแลว้ มนั แดงและมนั ด�ำ จงึ วา่ ต้อมะเกลอื และมนั เขยี ว และมนั ขาว ดว้ ยกนั จงึ ว่าตอ้ อันมันเข้ามาในหางตาดำ� เท่าแมลงหว่กี ็ดี เท่าปกี แมลงวันก็ดี ชือ่ ว่าตอ้ ล้นิ สนุ ขั ทา่ นใหเ้ อา พรกิ ๑ ขงิ ๑ กระเทยี ม ๑ หอม ๑ เอาสงิ่ ละ ๑ สลึง ดปี ลี ๑ เฟือ้ ง ดินถน�ำ ๑บาท เอาหมักใหเ้ ยน็ เอาดนิ ถนำ� ๑ บาท ๒ สลงึ บดด้วย นำ้�มะนาว ปัม้ เป็นแทง่ ไวใ้ ส่รดิ สีดวง ไมล้ ัดตา ตาเปยี ก ตาแดง ชื่อ ละลอกสมุทร ดินถนำ� ๒ บาท ขว้ี วั สด ๑ บาท ลกู มะกอกอ่อน ๒ บาท พริกไทย ๑ บาท ขิง ๑ บาท หอมแดง ๑ บาท ๒ สลึง การะบูร ๒ สลึง พมิ เสน ๑ สลึง ตุกกะต่�ำ ดนิ ถน�ำ ๑ บาท บดดว้ ยน�ำ้ ท�ำ เป็นแทง่ ไว้ ช่อื รากคนั ทะ ตคี ่าไว้ ตำ�ลงึ ทอง ๑ แล ขนานหน่ึง เอาน�ำ้ มะรมุ ทะนาน ๑ น�้ำ ทองหลางทะนาน ๑ น�ำ้ บอนเตาทะนาน ๑ น้ำ�ขิงทะนาน ๑ นำ�้ ชะเอมทะนาน ๑ นำ�้ ข้าวทะนาน ๑ เคยี่ วให้ขน้ และเอาฝ่นิ หนกั ๑ บาท พริกไทย ๑ ตำ�ลึง บทเป็นแทง่ ไว้ ใส่ตาริดสดี วง สรรพต้อทั้งปวงดีนัก แล ขนานหนง่ึ เอาไพล ๑ กระชาย ๑ ขมน้ิ ออ้ ย ๑ ดองดึง ๑ ขงิ เท่ายาทั้งหลาย บด ด้วยน้ำ�มะนาว ใส่ตอ้ สลกั หาย แล 190 ประมวลตำ�รบั ยา อโรคยาศาล

ขนานหน่ึง เอาสตั บุษ ๑ สมอเทศ ๑ เทยี นด�ำ ๑ เทียนขาว ๑ ดีปลี ๑ ดนิ ถน�ำ ๑ ต๊กุ กะต่ำ� ๑ รากพดุ ซ้อน ๑ รากอัญชนั ท้ัง ๒ รากทองหลางใบมน ๑ รากหมาก ไฟ ๑ เอาเสมอภาค บดละลายน้�ำ มะนาว ทำ�เปน็ แท่งไว้ ใสต่ าต้อเนอ้ื ต้อสาย ต้อ หมอก คลุ้มตา ใส่ใหง้ าม ยาน้ี ชอื่ นยั นา อทุ ทิพสรวง เอา ดินถน�ำ ๑ ตรีผลา ๑ กฤษณา ๑ การบูร ๑ พิมเสน ๑ เกลือเทศ ๑ ร�ำ หดั สกั หนอ่ ย ดีจระเข้ ๑ เอาเท่ากนั บดละลายน�ำ้ มะนาว ทำ�เปน็ แท่งไว้ ใสต่ อ้ หมอกให้ได้ ๑๐๐๑ ใสต่ อ้ ได้ ๓๐ จำ�พวก แก้ริดสีดวงได้ ๓๐ จำ�พวก ยาน้ีชื่อ โชติรส ใส่ตาต้อสรรพท้งั หลายแลเอา ดอกบวั ๑ ดอกสลิด ๑ กระดังงา ๑ ดอกสารภี ๑ พิมเสน รำ�หดั เอาน้�ำ ค้างบดไว้ ใสต่ าฟาง เอาน�ำ้ ตะไคร้ฝนด้วย นำ้�นมคน ใสฝ่ นลงกบั หิน ขนานหน่งึ เอาพมิ เสน ๑ จันทนห์ อม ๑ พรกิ ๑ ขิง ๑ ดปี ลี ๑ ว่านน�้ำ ๑ รากพดุ ๑ รากอญั ชันขาว ๑ สมอเทศ ๑ บดด้วยน�้ำ ค้าง ใส่สรรพตอ้ ทั้งหลาย ช่ือทพิ รัตน์ แล ขนานหนึ่ง เอาดนิ ถนำ� ๑ ตกุ๊ กะตำ่� ๓ เทา่ กัน ปัน้ ลงกับศลิ าสองเท่า เปลอื ก มะกลำ่�เผา ๑ รากมะกล่ำ�เครอื ๑ ลกู มะกล�่ำ เผา ๑ ลูกผักปลังเผา ๑ ราก พุดซ้อน ๑ พิมเสนเผา ๑ ขมิน้ เครือ ๑ ไพลเผา ๑ ท�ำ เป็นจุณแช่น้ำ� แล้ว เอาบดปมั๊ เปน็ แท่ง ใสต่ า ตอ้ หมอกคลุม้ หมอกเกล่ือน ต้อสลกั ต้อมุก ตอ้ กระจก ต้อลน้ิ สุนัข ตอ้ น้ำ� สรรพตอ้ แลวิเศษนกั ครั้นใสย่ าน้ีหายสน้ิ แล ถ้าเป็นตาเปียก เอาคัดเค้า ๑ รากพันงแู ดง ๑ แช่นำ้�ไว้ ใสห่ ายแล ยาใส่ตาให้สว่าง เอา ลกู มะขามปอ้ ม ๑ รากอญั ชนั ขาว ๑ บดด้วยมตู รววั ใสง่ าม ตาดงั ดาว แล 191 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

ยาทาตาซ่ึงท�ำ ใหต้ าฟาง เอาลกู ละมดุ ๑ ลกู ยาง ๑ ลกู มะกล�ำ่ ขาว ๑ เอาเสมอ ภาค บดด้วยนำ�้ ทา่ ทาใหห้ าย ขนานหนง่ึ เอาสมอเทศ ๑ วา่ นนำ�้ ๑ โกฐสอ ๑ ดีปลี ๑ พรกิ ๑ ลูกแหน ๑ สงั ข์ ๑ บลั ลงั กศ์ ลิ า ๑ เอาเสมอภาค บดดว้ ยนำ�้ มนั จันทน์ ตากไวใ้ นร่ม ฝนใส่ตามดื ตามวั ก็ดี ขี้ตาออกมากก็ดี ต้อเนื้อตาฟางก็ดี หายส้นิ แล ขนานหนง่ึ เอารากช้าแป้น ๑ รากทบั ทิม ๑ รากมะเดอ่ื ๑ ใบปบี ๑ เปลอื กเพกา ๑ แคฝอย ๑ เสมอภาค บดใส่ตาฟางหาย แล ขนานหน่ึง เอาดินถน�ำ ๑ เบญกานี ๑ เดอื ยไก่ปา่ ๑ และ หมกั ไว้คืน ๑ แล้วจงึ บด ด้วยนำ�้ ทา่ ใส่ตากดั ต้อหมอก ทุกวนั แล ชือ่ นัยนาวุฒิ ขนานหนึง่ เอา รากสลดิ ๑ บาท รากอัญชนั ขาว ๑ รากพุทรา ๑ บาท ดองดงึ ๑ บาท หญา้ ใต้ใบ ๒ สลึง หญา้ งวงชา้ ง ๒ สลึง สัตบุษ ๔๐ ลูก ขมิ้น ๗ ซกี บดพอกหน้า ผากเท่าสองนิว้ เมอ่ื ถึงสามวันเอาออก ค้ันยาสระหวั ดษุ ดใี ห้ได้เดือน ๑ แก้ต้อทั้ง หลายหายแล ขนานหน่ึง เอา ยอดไทร ๑๑ ยอด เครือต�ำ ลงึ หนกั ๒ สลงึ ตำ�ดว้ ยกนั ใสก่ ระทง ๓ มมุ ไวย้ งั รุ่ง เอาแต่นำ้� ใส่วันละ ๓ ที ตอ้ เกิดได้ ๓ ๔ ๕ ปี ก็ดี ตกสน้ิ ปี แล ขนานหนึง่ เอา รากอญั ชนั ขาว ๑ ขมนิ้ ๗ ช้ิน เอาน้ำ�ค้างเป็นกระสาย ใส่กระทง ๓ มมุ แล้วเอาส�ำ ลีชบุ เอาแต่น้�ำ ใส่แผว้ สันดาน แล ขนานหน่ึง เอา โกฐกะกลิ้ง ๑ ใบย่างทราย ๑ ไพล ๑ ดีปลี ๑ สงั ข์ ๑ ขงิ ๕ แวน่ 192 ประมวลต�ำ รบั ยา อโรคยาศาล

พรกิ ไทยเท่ายาทัง้ หลาย บดใส่ตาต้อเน้อื ตอ้ สายลมเลอื ดเป็นบ้าหมู กห็ ายแล ยาขนานน้ี ชอื่ พระอินทร์  แก้ตาหมอก เอา ดนิ ถน�ำ ๑ ขงิ ๑ หอยขม ๑ ขมนิ้ ออ้ ย ๑ ขม้นิ ออ้ ยเอาเท่าน้ำ�มะนาว แชไ่ ว้คนื ๑ บดแท่งไว้ ใสต่ าได้ ๗ หน ยานี้ ชอื่  ทิพจักษ ุ เอา ข้าวตากหงุ ให้สุก ตากแดดจนแห้ง พริก ๑ ขิง ๑ ดินถน�ำ ๑ เท่ากนั ขมนิ้ ๒ บาท ลกู จนั ทน์ ๑ บาท ดอกจนั ทน์ ๑ บาท กระทือ ๑ บาท พิมเสน รำ�หดั บดด้วยน�้ำ มะนาว ใส่ตาสรรพต้อ แล ขนานหนง่ึ เอา มหาหิงค์ุ ๑ ตะก่ัวชิน ๒ บาท นำ้�ข่า ๑ บาท ตะก่วั ชนิ และน้ำ�ข่า ให้กินกัน แล ขนานหนง่ึ เอา ดีจระเข้และนำ้�มะพร้าว แชน่ ำ�้ รำ�หัด ใส่ตาตอ้ หมอก รดิ สดี วง สรรพตอ้ ทุกประการ ชอ่ื จักรพรรดร์ิ าช แล ฝตี ดั กระหม่อม เอามนตน์ ้ตี ัด (โอมก�ำ ลงั เตชา วตะ กัตะ เภเรเว พดั ถึง) สามหน มนต์ปลายมีด (โอมจักนงิ่ จักนิ่งสวาหะ โอมคุดนง่ิ สวาหะ) มนตต์ น้ มดื ตัดต้อแล้ว ใสย่ าทิพจกั ษกุ อ่ นจึงใสย่ า ชือ่ มีดดวงพระอนิ ทร์ และเอา จักรพรรดร์ิ าช ใส่ภาย หลังเหน็ อย่างหน่งึ อันมีตอ้ จะตดั กด็ ี เอายานีใ้ ส่หายดจุ เดียว แล ขนานหนึ่ง เอา พมิ เสน ๑ ดีบกุ ด�ำ ๑ น้�ำ ข่า ๑ เอาดบี ุก อ่นุ ไฟให้รอ้ น เอาขี้ ผึ้งใสข่ ่าเสยี ทหี นึ่ง แล้วใสน่ ำ�้ ท่าและดีบกุ ให้กินกนั แล้วเอาน้�ำ หอยโขง่ แช่นำ้� บดเปน็ แทง่ ไว้ ใส่ตาต้อริดสดี วงก็ดี ตาเปยี กกด็ ี ยานี้ช่อื พรมเชยี งนิพงสวิง ขนานหนึง่ เอารากผักคราด ๑ รากอญั ชันทงั้ ๒ รากสลดิ ๑ บดพอกหน้าผาก รดิ สีดวงงอกในตาหมอกหาย แล ยาชอ่ื  แผว้ ไตรตรงิ ใหญ ่ เอา เกสรบวั หลวง ๑ ดอกอญั ชันขาว ๑ ดอกผักบุง้ ขนั 193 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

๑ ดอก ต�ำ ลึง ๑ ดอก พดุ ตาล ๑ ดอก พุดซ้อน ๑ ดอก มะลิลา ๑ ดอก มะลซิ อ้ น ๑ ดอก ดนิ ถนำ� ๑ กอ้ น แลว้ เอานำ�้ ดา่ งเปน็ น้ำ�กระสายบด ยาแก้รดิ สดี วง เอาดนิ ถน�ำ หนัก ๒ บาท ขมิ้นอ้อยหนกั ๑ บาท รากอัญชันขาว หนัก ๑ บาท รากสลดิ หนัก ๑ บาท พรกิ ไทย หนกั ๒ สลงึ ขิง หนัก ๒ สลึง พิมเสน หนกั ๒ สลงึ บดเป็นแทง่ ฝนทาแกต้ าเป่ือย ตาช้�ำ เพือ่ โรครดิ สดี วง ยากดั ต้อตา่ งๆ เอา ดีจระเข้ ๑ ดตี ะพาบน�ำ้ ๑ ดีงูเหา่ ๑ ดีงูเหลือม ๑ ดวี ัว ๑ ดี ควาย ๑ ดีเห้ีย ๑ ดปี ลากา ๑ ดเี ลียงผา ๑ ลูกจิก ๑ ลกู สะบ้า ๑ ลกู สวาด ๑ ราก ถ่วั พู ๑ รากถ่วั แระ ๑ ลกู ลมุดสดี า ๑ รากอญั ชญั ขาว ๑ รากอญั ชญั เขยี ว ๑ ราก มะกลำ่�ท้งั ๒ รากขกี้ าแดง ๑ รากมะไฟ ๑ ลูกจันทน์ ๑ ดอกจนั ทน์ ๑ ลูกกระวาน ๑ ดีปลี ๑ ดินถนำ� ๑ บัลลังก์ศิลา ๑ แกว้ แกลบ ๑ ชะมด ๑ ยาทั้งนี้บดดว้ ยนำ้�มะนาว ปั้นเป็นแทง่ ไว้ ใช่ใสต่ าต้อ กระจกและตอ้ ทั้งหลายก็ได้ ชื่อ อนิ ทรสตู รมณฑล ยาชื่อ แผว้ ปราบอากาศ เอาลกู สม้ ปอ่ ย ๑ ลกู แคแดง ๑ ลกู แคขาว ๑ ลกู ฝ้าย ๑ เอาเทา่ กนั แล้วเอาน้ำ�เถาต�ำ ลึงบดเปน็ กระสาย บดทำ�แทง่ ไว้ ยาช่ือ อนิ ทเนตร์แดงใหญ ่ เอา ฝาง ๑ ครงั่ ๑ แก่นประดู่ ๑ ไมแ้ จง ๑ สารสม้ ๑ ขม้นิ ออ้ ย ๑ จันทน์ ๑ เนระพูสี ๑ เปลอื กชา้ งนา้ ว ๑ เปลือกซอ้ งแมว ๑ สเี สียดทั้ง ๒ สีเสยี ดลาว บดดว้ ยนำ้� เถาต�ำ ลึงเปน็ กระสาย แกป้ วดเคือง ฝิน่ แทรก ถา้ กดั หญ้าชนั กาด หญ้าไทร ถ้าแกป้ วดน้�ำ แตงกวาน�ำ้ ฝิน่ แทรก ถา้ ปวดเพ่ือลม พมิ เสน รำ�หัด ยาชื่อ แดงนอ้ ย เอาขมน้ิ ออ้ ย ๑ บอระเพ็ด ๑ เมด็ มะนาว ๑ ดอกมะขาม ๑ เมด็ ในมะขาม ๑ เปลือกจันทนแ์ ดง ๑ แกน่ ไมแ้ ดง ๑ ฝาง ๑ คร่ัง ๑ แก่นประดู่ ๑ 194 ประมวลตำ�รบั ยา อโรคยาศาล

สารสม้ ๑ สีเสียดเทศ ๑ เปลอื กประดตู่ ม้ บดเป็นน้�ำ กระสาย ปนั้ เปน็ แท่ง ท้งั แดง เลก็ แดงใหญ่ ฝนกบั นำ�้ ท่าและน�ำ้ สรุ าโรง นำ้�แตงกวาเผา นำ้�ผกั บ้งุ ถ้าปวดน้ำ�ฝน่ิ น�ำ้ พมิ เสนตดั ถ้ากดั นำ�้ หญ้าคา นำ�้ รากหญา้ ไทร น้�ำ หญา้ ชันกาด ดีตัด ยาชือ่ แผว้ ไตรโลก เอารากอัญชนั ขาว หนัก ๑ บาท รากอญั ชนั เขยี ว หนกั ๑ บาท รากมะกลำ�่ ทง้ั ๒ หนักส่งิ ละ ๕ สลึง ลกู มะกล�ำ่ ขาว หนัก ๕ สลงึ สม้ กุ้งทั้ง ๒ หนักสง่ิ ละ ๕ สลึงเฟอื้ ง สารสม้ หนกั ๗ สลึง เม็ดสม้ ป่อยหนกั ๖ สลงึ บวบขม หนัก ๑ บาท น�้ำ กระสายตามแต่จะใช้เถดิ แกส้ ารพัดตอ้ ยาชอื่  แผ้วไตรภูม ิ เอา นำ�้ นมเสอื ๑ อญั ชนั ทัง้ ดอกทงั้ ลูก ๑ อัญชัญเขียวทั้งดอก ทงั้ ลกู ๑ ผกั เคด็ ทงั้ ดอกทง้ั ลูก ๑ ต�ำ ลงึ ทงั้ ดอกทัง้ ลูก ๑ ลูกสม้ ป่อย ๑ ลูก ดอก พุด ๑ ดอกมะลิ ๑ ลกู มะกลำ่�ขาว ๑ บดเปน็ แท่งไว้ นำ้�กระสายตามแตจ่ ะใชเ้ ถดิ แก้ได้สารพัด จบคมั ภีร์ อภัยสนั ตา แลฯ 195 ประมวลต�ำ รบั ยา อโรคยาศาล

ประมวลภาพ สมุนไพรบางชนดิ ในตำ�รายา

กระดอม กระตงั บาย กระตังบายเตยี้ กระเพราแดง 197 ประมวลต�ำ รบั ยา อโรคยาศาล

กอมกอ้ ยลอดขอน กำ�แพงเจ็ดชั้น ขมิ้นต้น ขนั ทองพยาบาท 198 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

ขา้ วบาเลย่ ์ ข้าวเย็นเหนอื ขา้ วเยน็ ใต้ คนทสี อ 199 ประมวลตำ�รับยา อโรคยาศาล