ประมวลตำรับยา

ละลายนำ้�ดอกไม้หรือนำ�้ ซาวขา้ วใช้แกพ้ ิษไข้ต่างๆ ถ้าใช้แก้จุดกาฬละลายน้ำ�ปนู ใส ถา้ ใชแ้ กบ้ ิดแทรกกระเทยี มพมิ เสน แกพ้ ิษโลหติ มอี าการใหแ้ นน่ ยาน้กี ระท�ำ ให้เลอื ดลมเสมหะและอาจมเป็นปกติ ยาสตรหี ลังคลอด พระดาบสได้ประสิทธิประสาทคัมภีร์ปฐมจินดาน้ีไว้เพ่ือให้แพทย์ผู้ท่ีจะ รกั ษากุมาร และกมุ ารีไปเบ้ืองหนา้ ใหพ้ ิจารณาดนู ้ำ�นมของมารดาหรอื แมน่ ม น้ันเสียก่อน ถา้ เหน็ วา่ น�้ำ นมนัน้ ยงั ไมบ่ รสิ ุทธิ์ ท่านให้แต่งยาช�ำ ระน�้ำ นมน้ันเสีย กอ่ นจึงจะวางยาต่อไป วิธพี ิจารณาดูนำ�้ นม ท่านใหเ้ อานำ้�อันบริสทุ ธใ์ิ ส่ลงในขนั พอควรแล้ว ใหห้ ลอ่ น้�ำ นมลงดู ถ้าสีน�้ำ นมทีห่ ล่อนั้นขาวดงั สีสงั ข์ และจมถึงท้อง ขนั คมุ กนั เขา้ มสี ณั ฐานประดุจผลบวั เกราะ ทา่ นกล่าวว่า นำ้�นมชนดิ นีเ้ ป็นนำ้�นม ดอี ยา่ งเอก แตถ่ ้านำ�้ นมทห่ี ลอ่ ลงน้ันกระจายแตว่ า่ ยังข้นและจมลงถงึ ท้องขันด้วย และไม่คุมกันเข้า ทา่ นว่านำ้�นมชนดิ นจ้ี ัดเป็นอยา่ งโทฯ ถา้ พน้ จาก ๒ ประการที่ กลา่ วมานีแ้ ล้ว แม้จะเปน็ บคุ คลชนดิ ใดๆ กด็ ีจดั เปน็ น้ำ�นมโทษท้ังส้ิน นอกจากที่กล่าวมาแล้วนั้น แพทย์พึงรู้ได้ด้วยเหตุอันน้ำ�นมไม่บริสุทธิ์ หลายประการ เชน่ เปร้ียว ขม ฝาด จดื จาง มีกลิน่ เหม็นคาว และยังมีลกั ษณะ นำ�้ นมพกิ ารอีก ๓ จ�ำ พวก เช่น สตรขี ัดระดู ๑ สตรีนอนเพลงิ มไิ ดแ้ ละเป็นน�ำ้ นม ดิบ๑ สตรมี คี รรภ์อ่อน นำ�้ นมเปน็ นำ้�เหลือง ๑ ฯลฯ เม่ือแพทย์พิจารณาเห็นลักษณะอาการแห่งนำ้�นมให้โทษหรือพิการ ดังกลา่ วแลว้ ใหแ้ ตง่ ยาแกเ้ สยี กอ่ นจึงรักษากมุ ารและกมุ ารตี ่อไป ยาประจุโลหิต และบำ�รงุ โลหติ เทยี นทั้ง ๕ โกฐสอ ๑ โกฐเขมา ๑ สมอไทย ๑ สมอพิเภก ๑ ลูกผกั ชลี ้อม ๑ ลูกผกั ชลี า ๑ เกลือสนิ เธาว์ ๑ นำ้�ประสานทอง ๑ ดอกสัตตบษุ ๑ เบี้ยผู้ ๑ สังข์ ๑ มหาหงิ ค์ุ ๑ พรกิ ๑ ขงิ ๑ การบูร ยาทั้งนี้เอาส่วนเท่าๆ กนั เอาผลสลอดประสะแล้วกึ่งยาทั้งหลาย ทำ�เป็นจณุ บดละลายนำ�้ รอ้ นกนิ หนกั ครงั้ ละ ๒ สลงึ ใหล้ งขับโลหติ ร้ายและโลหติ พกิ ารตา่ งๆ ตลอดถงึ ทารกด้วยดีนกั แลว้ ประกอบยาบ�ำ รุงโลหิตใหง้ ามกนิ ต่อไปฯ 50 ประมวลต�ำ รบั ยา อโรคยาศาล

ยาบ�ำ รุงโลหติ ครง่ั หนกั ๒ สลึง รากเถาวัลย์เปรยี ง ๑ กำ�ลงั วัวเถลงิ ๑ ฝาง ๑ เทียนท้งั ๕ ลกู จนั ทน์ ๑ ตรกี ฏุก ๒ ตรีผลา ๑ โกฐสอ ๑ โกฐหวั บัว ๑ หญ้ารงั กา ๑ เปลือกมกู มนั ๑ หวั แหว้ หมู ๑ สะค้าน ๑ รากช้าพลู ๑ เจตมลู เพลิง ๑ ฝาง เสน๑ จนั ทน์ท้งั ๒ ผลผักชีทง้ั ๒ ท้งั น้เี อาหนกั สง่ิ ละ ๑ สลึง เลอื ดแรด ๒ บาท ดอก ค�ำ ฝอย ๑๐ สลงึ ตม้ กไ็ ด้ ทำ�ผลกไ็ ด้ กนิ บำ�รงุ โลหิต และบ�ำ รงุ ไฟธาตุ ท้งั ประสะ น�้ำ นมดว้ ยดนี ัก แล้วนงึ่ ประกอบยาประสะน�้ำ นมให้กินตอ่ ไปฯ ยาประสะนำ้�นม โกฐท้งั ๕ เทยี นทง้ั ๕ กรุงเขมา ๑ ขงิ แห้ง ๑ รากกระพงั โหม ๑ ชะมดตน้ ๑ ต�ำ เอาน�ำ้ ๑ ทะนานเปน็ กระสาย ตม้ ๓ เอา ๑ พลีกินจงดี เป็นยา ประสะนำ้�นมดนี ักแล ยาทานมบริสุทธิ์ เอาโกฐสอบดละลายด้วยน้ำ�มันเนย ทานมบำ�บัดโรคแห่ง ทารกดีนักฯ ยาวิรฬุ นาภีธิคุณ ประสะน�้ำ นม ให้เอาวา่ นน�้ำ ๑ แห้วหม ๑ู สมอไทย ๑ ราก เพ็ศณกุ รรม์ ๑ ขงิ ๑ อุตพิต ๑ ยาท้งั น้เี อาสว่ นเท่าๆ กนั ตม้ ๓ เอา ๑ กนิ ใหน้ �ำ้ นม บริสทุ ธ์ิดีนักฯ ยาประสะนมฝาด โกฐทง้ั ๕ เทียนท้งั ๕ รากไทรยอ้ ย๑ เปลือกพิกลุ ๑ แห้วหม๑ู งาช้าง๑ เขากวางออ่ น๑   รากเสนยี ด๑ โคกกะออม๑ เอาสว่ นเทา่ กัน ต้ม๓เอา๑ กนิ ใหน้ มบริสุทธิ์ดีนกั ฯ ยาประสะแกน้ �้ำ นมคาว โคกกระออม๑ ดนิ ปง้ิ ๑ ยาท้งั ๒ สิ่งนบ้ี ดด้วยน�้ำ สรุ าทา นมให้ครบ ๑ วัน แลว้ จึงประกอบยาต้มใหก้ นิ ทา่ นให้เอาผลมะตมู ออ่ น ๑ แห้วหมู ๑ ขิงแห้ง ๑ รากขดั มอน ๑ ยาทง้ั นีเ้ อาสว่ นเท่ากนั ตม้ ๓ เอา ๑ กนิ แกน้ �ำ้ นมคาว นำ�้ นมเหมน็ สาบหายดนี ักฯ 51 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

ยาประสะแปรนำ�้ นมดี สมอไทย ๑ ขงิ แหง้ ๑ แห้วหมู ๑ เอาส่วนเทา่ กนั ตม้ ๓ เอา ๑ กนิ แปรน�้ำ นมร้ายใหเ้ ปน็ ดีแลฯ ยาแกส้ ตรีระดขู ดั เอานำ้�นมโคบริสุทธ์ิมาประสมกับน�้ำ มะพรา้ วนาฬิเก กินบ้าง ทาบ้าง บ�ำ บดั โทษแหง่ ทารกดนี กั ฯ ยาแก้สตรรี ะดขู ดั เอาข้าวตอกกัญญา ๑ รากอนั ชัญขาว ๑ ขันฑศกร ๑ โกฐชฎา มังสี ๑ กรามชา้ ง ๑ ยาทัง้ นเี้ อาสว่ นเท่ากนั ทำ�เป็นจุณ บดดว้ ยน�ำ้ ผึ้ง มารดากนิ บ้าง ทานมบา้ ง บำ�บดั โรคแห่งกมุ ารท้งั ๘ ประการหายดีนกั แล ยาทาแก้น้ำ�นมดบิ เอาตรกี ฏกุ ๑ จกุ โรหณิ ี ๑ รากนมสวรรค์ ๑ เอาสว่ นเท่ากนั ท�ำ เป็นจุณแลว้ เอาใส่ลงในน�ำ้ นมโคเคยี่ วไฟแต่พอดี เอาไวใ้ หเ้ ยน็ แลว้ จึงเอามา ทานม เมอ่ื จะให้ทารกกินนมนน้ั เอานำ้�มะพรา้ วนาฬเิ กลา้ งนมเสยี กอ่ น แล้วจงึ ให้ดูดนม ยาขนานน้อี าจสามารถบำ�บดั โทษรา้ ยในทารก ๑๐ ประการเสยี ได้ และ โทษแห่งน้�ำ นมดิบ ๓ ประการดว้ ย อกี ขนาน เอาดปี ลี ๑ ดอกทับทิม ๑ ลูกมะตูม ออ่ น ๑ รากแฝกหอม ๑ เอาสว่ นเทา่ กนั ท�ำ เป็นจุณ บดละลายดว้ ยนำ้�ผงึ้ กนิ แก้ นำ�้ นมดบิ หายดนี กั ฯ ยาช�ำ ระโลหติ น�้ำ นม เอาเทียนท้ัง ๕ สิง่ ละ ๑ เฟอ้ื ง เจตมลู เพลิง ๑ สลงึ ดองดึง ๑ สลึง ยาด�ำ ๑ บาท กระเทียม ๑ บาท การบรู ๑ บาท ผลสลอดประสะแล้วเท่า ยาทง้ั หลาย ต�ำ ผงละลายน้ำ�รอ้ นกิน ถา้ ธาตุหนักใหก้ นิ ๑ เฟือ้ ง ถ้าธาตุเบาให้กิน แค่ ๓ ไพ กนิ เป็นยาผายลม ช�ำ ระโทษ ถา้ ลงหนักใหเ้ อาฟักเขียวตม้ กับน้ำ�ตาล หมอ้ กินหยุด และอ�ำ นาจของยานอ้ี าจบ�ำ บดั โรคโลหติ โทษ และโลหติ น�้ำ นมต่างๆ เนา่ ร้างมาเป็นเวลาหลายๆ ปี ซึง่ ทำ�ใหก้ ลายเปน็ ริดสดี วงแหง้ กลายเป็นฝใี นทอ้ ง กด็ ีหายสน้ิ แลฯ 52 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

ยานำ้�นมแฮงสำ�หรบั แม่ลูกอ่อน ฮากนมงัว ฮากนมสาว ฮากน�ำ้ นมราชสีห์ ฮากท้องแลง้ ถ้ายังไม่ออกกรรมหรอื อยไู่ ฟใหเ้ อาสองฮากข้างตน้ ฝนกนิ ยาแม่อยู่ไฟบ่ได้ ให้เอา ต้นแฮนกวาง ฮากหวดขา่ ฮากทมุ โคก ฮากท้องแล่ง ยู้ง หมากบวบ ต้มกนิ อาการของโรคจะมอี าการจ่อย ผอมเหลือง น�้ำ นมไม่มี ยาหลูลูกเลอื ดออกบ่เซา ให้เอา ฮากกะจาย ฮากแก ต้มกนิ ถา้ ยังบเ่ ซาใหเ้ อา ฮากกา้ งปลาแดง ฮากเจยี งปนื ฝนหรอื ต้มกินกะได้ ถ้ายงั บห่ ยดุ ใหเ้ อาเขา้ จีไ่ หม้ แช่น�ำ้ กิน ยาผ้หู ญงิ กรรมลกู แล้วออกตุ่มคนั ตามโยนี ใหเ้ อาแก่นบก สะโนโคก แกน่ กะ เดา หัวหวายเต้ีย หวั ผักหนาม ฮากเขยี งใหญ่ ยาหวั ๕ บาท ตม้ กนิ ดแี ล ยาผ้หู ญิงกรรมลูกแล้วบอ่ อก ให้เอาพรกิ ไทย ๑ บาท ดีปลี ๑ บาท กระเทยี ม ๑ บาท ผ้าเสื้อด�ำ เผาไฟ ๑ บาท ตำ�บดละลายใส่น้�ำ ร้อนพอสมควร ถา้ เลอื ดออก หลาย ใหเ้ อาน้ำ�ปูนใสตดั หนอ่ ยหน่ึงดแี ล ยาผหู้ ญงิ เลอื ดออกบเ่ ซา ใหเ้ อาฮากครฑุ ขาวทง้ั ๕ ตน้ ล�ำ ดวน ๑ พรกิ ไทย ๗ ดปี ลี ๗ เมล็ด ตำ�บดปน้ั เปน็ ลกู กลอนกินกบั น�ำ้ เหลา้ ดีแล ยาแก้เลอื ดขึน้ ผหู้ ญิงอยกู่ รรมกินผิด ใหเ้ อาฮากผักอีฮมุ ๑ ฮากกูดส้อย ๑ ฝน กินดีแล เถิงแมน่ ว่าตายแลว้ ก็ให้กนิ กฟ็ น้ื คืนชีพขนึ้ มาแล ยาลูกบอ่ อก ให้เอาคาบงู ๓ โต มาแชใ่ ส่น้ำ�ผักกาดกินแด่ ทาทอ้ งน้อยแด่ ลูก ออกแล 53 ประมวลตำ�รบั ยา อโรคยาศาล

อกี ขนานหนง่ึ ให้เอายอดผเี ส้อื ๗ ยอด ต�ำ ใส่นำ�้ ธรรมดา กินแด่ ทาแด่ ดีแล อีก ขนานหนึ่ง เอาหมากน้ำ�เต้าขมทั้งหน่วย ๑ คาบงู ๑ ใบผกั กาด ๑ ต�ำ ใสน่ ้�ำ ทาท้อง ลกู ออกแล อีกขนานหนงึ่ เอาฮากหญ้าคดั มอน ต้มใสน่ �ำ้ เผิง้ กินดีแล อีกขนานหนึง่ เอาฮาก หญา้ โคยงู ๑ ในผกั กาด ๑ ต�ำ ทาตีนซา้ ย มือซา้ ย ดแี ล ผวิ ่า ลกู คาท้อง ให้เอาคาบ งู ๑ ในผักกาด ๑ ใบผักกาด ๑ ใบส้มป่อย ๑ ตำ�ใสน่ ำ�้ ทาลบู ทอ้ งออกแล หรอื เอา ตน้ เดอ่ื ป่อง ๑ เกสรดอกคำ� ๑ ต้ม ๓ บวย เอาบวย ๑ กินดีแล ยาผู้หญิงออกกรรมแลว้ น้ำ�นมบ่มี ให้เอาเครือกะแมด ๑ แก่นต้นหมากหล�่ำ ใหญ่ ๑ ฮากหมากเขือบา้ ใส่ ๒ ข้อกลาง ๑ ต้มกินดี กินแล้วผิว่ามนั คอแหง้ บ่เป็น หยงั ยากะบูนเลอื ด เลอื ดคา้ งอยูใ่ นท้อง ให้เอาหมากทนั ๑ บาท ซาดขาว ๑ บาท ฮากเกล็ดหล่นิ น้อย ๑ บาท ฮากเกลด็ หลิ่นใหญ่ ๑ บาท ฮากเอ็นอา้ ๑ บาท แกน่ ตานกกด ๑ บาท ฮากตา้ งนา ๑ บาท ฮากหนามแท่ง ๑ บาท ฮากหมากแขง้ ขม ๑ บาท ฮากตบั เต่า ๑ บาท ตม้ กนิ ดแี ล ยาล้างลเุ ลอื ดเวลากรรมลูก ให้เอาพรกิ ไทย ๑ บาท ดปี ลี ๑ บาท วา่ นไฟ ๑ บาท ขงิ ๑ บาท กระเทยี ม ๑ บาท น�้ำ ออ้ ย ๑ บาท ต�ำ เข้ากนั ใหล้ ะเอียดดแี ลว้ จึง เอาหมากนาวกำ�ลังมีน้ำ�ฝานเปลือกเอาเมล็ดในออก แลว้ ผสมยาน้กี นิ ระบายถา่ ย เลอื ดออกแล หรือจะกนิ ยานก้ี บั ข้าวเวลาอยู่กรรมก็ได้ ดีแล ยากินให้มลี มเบง่ เกลด็ ปลาช่อนคว่ั ให้เกรียม รากคันมอน เทพทาโร สรรพยา ๓ สง่ิ นี้ ท�ำ ผงบดปั้นเม็ดผง่ึ ลมไว้ ละลายนำ�้ ร้อนรับประทานมีลมเบง่ 54 ประมวลต�ำ รบั ยา อโรคยาศาล

ยาประสะผิวมะกรูด ใบคนทสี อ ใบหนาด ใบผกั เส้ียนผี พริก ขงิ ดปี ลี กระทอื ไพล หวั หอม กระเทียม ข่า สารส้ม (สรรพยา ๑๖ ส่ิงนเ้ี สมอภาค) ผิวมะกรดู เท่ายาทัง้ หลาย ท�ำ ผงบดปั้นเม็ด ละลายน้�ำ รอ้ นหรอื สุรารบั ประทาน เป็นยาขับ เลือดรา้ ยในเรือนไฟ แก้ปวดทอ้ งเมื่อคลอดบตุ ร เพราะเลือดคงั่ กระท�ำ ใหโ้ ลหติ ฤดูงาม ยาสดขับเลือด เกลอื สินเธาว์ กระเทียม พรกิ ไทย สารส้ม กระวาน กานพลู เกลือ (สรรพยา ๗ ส่ิงนี้ สิ่งละ ๑ สว่ น) ดีปลี ๒ ส่วน ขงิ ๒ ส่วน ไพล ๒ ส่วน เทียนด�ำ ๔ ส่วน รวมสรรพยา ๑๑ สิง่ โขลกให้ละเอียดดี กินสด ๆ ละลายสุรา ใชเ้ ปน็ ยาขับ เลอื ดเนา่ ร้ายในการคลอดบตุ ร และแก้ปวดมดลกู ยาหมอ้ ลา้ งผีมดลูก เปลอื กทองหลางใบมน ๑ ส่วน แกน่ ลน่ั ทม ๒ ส่วน ตม้ ๓ เอา ๑ แทรกดเี กลือพอควร รับประทานเวลาเช้า เป็นยาถ่ายโลหติ เน่ารา้ ยให้สนิ้ โทษ แก้อุจจาระผกู ในเรอื นไฟ ยาดองสม้ มะกรดู ๑๐๐ ผล มะนาว ๑๐๐ ผล ผลคัดเค้า ๑๐ บาท สลัดได ๑๐ บาท เถาคันแดง ๑๐ บาท เถาวัลย์เปรียง ๑๐ บาท แก่นแสมสาร ๑๐ บาท แกน่ แสมทะเล ๑๐ บาท แกน่ ขเ้ี หล็ก ๑๐ บาท ขา้ วเหนยี วด�ำ น่งึ ใหส้ กุ ๑ ชาม ยาด�ำ ๔ บาท สารส้ม ๔ บาท กานพลู ๘ บาท พรกิ ไทย ๘ บาท ไพล ๑๐ บาท รงทอง ๔ บาท ดินประสิว ๑๐ บาท ดเี กลอื ๑ ชาม เกลือสมุทร ๑ ชาม สม้ กุ้งนอ้ ย ๕ บาท ส้มกุ้งใหญ่ ๕ บาท รากมะแว้งต้น ๔ บาท รากมะแวง้ เครอื ๔ บาท บกุ รอ ๔ บาท หวั กระดาษแดง ๔ บาท หัวกระดาษขาว ๔ บาท เปล้าน้อย ๔ บาท เปล้าใหญ่ ๔ บาท บอระเพด็ ๑๐ บาท สรรพยา ๒๙ สิง่ น้ี ดองหมักไว้กลางแดดจนเปรีย้ วเค็ม พอดหี รอื กระทำ�ให้เร็วขึ้นกไ็ ด้ จงเอามะกรดู มะนาวผ่าใสโ่ อง่ มังกรท่มี ฝี าปิด 55 ประมวลตำ�รับยา อโรคยาศาล

ยานึง่ ท้องให้ยบุ ไพล ๒ บาท ดปี ลี ๑ บาท กระเทียม ๑ บาท พรกิ ไทย ๑ บาท สารสม้ ๑ บาท ดนิ ประสวิ ๑ บาท ใบมะกาเทา่ ยาทง้ั หลาย สรรพยา ๗ ส่ิงน้ี ทำ�ผง เคลา้ กับสุราหรือน�ำ้ ส้มสายชกู ็ไดแ้ ผล่ งบนหน้าท้องตรงมดลกู แลว้ เอาผ้าทำ�เป็น วงพวงมาลัยครอบกันยาไว้ เอาหม้อเกลือตั้งไฟใหร้ อ้ น วางทับลงบนยา นาบให้ ท้องร้อน ท�ำ วนั ละ 2 ครง้ั มีคณุ ขบั เลอื ดลม ท�ำ ใหท้ อ้ งยบุ แหง้ ดีนกั ใชเ้ มอื่ อยไู่ ฟ ท้องไมย่ บุ แห้ง ยาดองเหลา้ คนอยไู่ ฟ หญ้าโยงไฟ ๔ บาท สารส้ม ๑ บาท เจตมูล ๑ บาท ขิง ๖ บาท ดีปลี ๑ บาท พรกิ ไทย ๑ บาท กระเทียม ๑ บาท เกลือหยบิ มอื ๑ สรรพยา ๘ สงิ่ นี้ ตำ�พอใหช้ �้ำ ต�ำ พอใหช้ ำ้� ห่อผ้าขาวแช่สรุ า รบั ประทานไดท้ ุกเวลา เปน็ ยา รดั มดลูกใหแ้ ห้งสนิท ใชเ้ มอ่ื คลอดบุตร ๑๐ วนั ลว่ งแลว้ ยาแกเ้ ลอื ดแห้ง ผวิ มะกรูด ๖ บาท ดปี ลี ๑ บาท พริกไทย ๖ สลงึ สรรพยา ๓ สิง่ น้ี บบุ พอแหลก ห่อผ้าขาวดองสรุ าพอท่วมยา ฝงั ไวใ้ นยุ้งข้าว ๓ คนื แลว้ เอากาก ยามาท�ำ ผง คลกุ นำ�้ ผ้ึงรบั ประทานทกุ วันจนหมดกากยา ยาหม้อแก้น�้ำ นมแหง้ ดอกบุนนาค ผลเรว่ ใบกระวาน พรกิ ไทยด�ำ ขิงแหง้ อบเชย (สรรพยา ๖ สงิ่ น้ี ท�ำ เปน็ ยาหมอ้ ) ระยอ่ ม ๖ บาท ต้ม ๓ เอา ๑ รบั ประทาน เชา้ เยน็ ขับนำ�้ นมออกมากแล ยาพอกฝที ่ีนม ใบฝา้ ย แปง้ ข้าวหมาก ขา้ วไหม้ ขมนิ้ ออ้ ย (สรรพยา ๔ สิ่งนี้ เสมอ ภาค) ต�ำ ให้แหลกเป็นยาพอกฝที ี่นมใหย้ บุ และถอนพษิ ฝี พอกวันละ ๒ เวลา ยาหมอ้ ตัดรากฝีทน่ี ม รากเขยตาย อย่างเดยี วต้มรบั ประทานเชา้ เย็น เปน็ ยาตดั รากและแก้ฝีทีน่ ม 56 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

ยาประสะว่านนางค�ำ พรกิ ไทย ขิงแหง้ ดีปลี สารสม้ ดนิ ประสวิ การะบูร (สรรพยา ๖ ส่งิ หนักส่งิ ละ ๒ สลงึ ) เปราะหอม วา่ นนำ้� ผิวมะกรูด แกน่ แสม ท้ังสอง เทียนด�ำ ไพล (สรรพยา ๗ สงิ่ น้ี หนกั ส่งิ ละ ๑ บาท) วา่ นนางค�ำ หนกั ๑๐ บาท รวมสรรพยา ๑๔ สง่ิ ท�ำ ผงละลายนำ�้ รอ้ นหรือสรุ ารับประทานแกโ้ ลหิต ท�ำ พิษในเขตเรือนไฟ เปน็ ยาขบั โลหิตและน�ำ้ คาวปลา แก้มตุ กิตและแก้ขดั เบาก็ได้ ยาไฟประลัยกัลป์ ๑ เกลอื หอยสังขเ์ ผา สารส้ม ดนิ ประสวิ ลกู จันทน์ เทียนดำ� เทียนขาว ขงิ แหง้ กระชาย (สรรพยา ๙ สิ่งน้ี หนกั ส่งิ ละ ๑ สลงึ ) ไพล หัวหอม กระเทียม (หนกั สงิ่ ละ ๒ สลงึ ) ไพล ๑ บาท รวมสรรพยา ๑๓ สิ่ง ทำ�ผงบด กับน้ำ�ส้มสายชหู รือสุรากไ็ ด้ รับประทานแก้โลหติ เนา่ รา้ ยมใิ ห้ตขี น้ึ ท�ำ ให้เข้าไฟ ได้ หรืออยไู่ ฟไม่ไดไ้ ม่ถงึ ให้ยานี้ขบั เลือดร้าย และแกโ้ ทษฤดู แก้จุกเสียด และ แกค้ ลน่ื เหียนกไ็ ด้ ยาไฟประลัยกัลป์ ๒ สารสม้ ดนิ ประสวิ พรกิ ไทย ดปี ลี ขงิ ขา่ ผิวมะกรูด กระ ทือ ไพล หวั หอม กระเทยี ม กระชาย ขม้ินออ้ ย สรรพยา ๑๓ สง่ิ ท�ำ ผงบดด้วย สรุ า รบั ประทานเป็นยาขับโลหติ ในเรือนไฟ ยาสังขแพทย์ ผลจันทน์เทศ ๑ สลงึ เทยี นดำ� ๒ สลงึ เทียนขาว ๒ สลงึ เกลือ ๒ สลึง ไพล ๒ สลงึ กระชาย ๒ สลึง หวั หอม ๒ สลงึ กระเทียม ๒ สลงึ ขมิน้ อ้อย ๑ บาท ดนิ ประสวิ ๑ บาท สงั ข์เผา ๑ บาท สรรพยา ๑๑ ส่ิงน้ี ทำ�ผงบดดว้ ยน�ำ้ ส้ม ซ่าป้ันเม็ดไว้รับประทานแก้โลหติ เน่าร้าย มิให้ตขี น้ึ ใช้ในเขตเรือนไฟ รบั ประทาน ยาน้แี ลว้ เหมอื นได้อย่ไู ฟ ยาดองแก้ริดสีดวงลง ผักเป็ดแดง ๑ กำ�มือ ดินประสิวขาว ๒๐ บาท เกลือ ๔๐ บาท มะกรูด ๓๓ ผล สรรพยา ๔ สิ่งน้ี หมักไวกลางแจ้ง จนผลมะกรูดหนา่ ย 57 ประมวลตำ�รับยา อโรคยาศาล

รบั ประทานแกไ้ อ แกเ้ สมหะเหนียว แก้ริดสดี วงลงท้อง แก้คนอยไู่ ฟมิได้ ยาแก้เลอื ดกบึ ผวิ า่ ผหู้ ญงิ เมื่อออกลูกแลว้ เลอื ดท�ำ พิษพูดจาไม่ได้ เรยี กเลือด กบึ ยาใหเ้ อา ใบมะตมู ตำ�ให้แหลกเอาน�้ำ เหล้าเดด็ เป็นน�้ำ กนิ แกเ้ ลือดกบึ ดี นกั แล ยากำ�แฮ่ เวลาออกลูก แฮ่ไม่ออก ใหเ้ อาหนิ ส้มมาบดใหแ้ หลกกนิ หนิ ส้มในมือ กำ�ทป่ี ลายแฮ่ แฮจ่ ะหลดุ ออกมาทนั ที หมอรบั รองเห็นสรรพคุณมาแลว้ ไมเ่ ชื่อ ทดลองดไู ด้ ยาตัง้ แมอ่ ย่กู รรม ถ้าอยูก่ รรมไมไ่ ด้ ออกกรรมแลว้ เกดิ วิงเวียน จ่อยผอมแห้ง ให้แต่งยาตั้ง ยาตั้งใหเ้ อา เปลือกเปล้า เปลือกตูม มดแดง ตำ�ผสมกัน เอาผ้า ขาวห่อตง้ั ไฟ เอาห่อยาตงั้ ตามตนตวั แมอ่ ยู่กรรม เลอื ดลมดีนักแล อนจิ จฺ า วต สงขฺ ารา สงั ขารทัง้ หลายไม่เทย่ี งหนอ สังขาร ได้แก่ สภาพอันเปน็ ปัจจยั ปรุงแต่งนน้ั แบง่ ออกเปน็ 2 อย่าง คอื สงั ขารทมี่ ใี จครองอยู่ เช่น มนษุ ย์ สตั วเ์ ดรจั ฉาน สงั ขารที่ไมม่ ใี จ ครอง เชน่ ต้นไม้ บา้ นเรอื น สังขารเหล่าน้ีย่อมเปน็ อนจิ จงั คือไม่ คงท่ีเทย่ี งแท้แน่นอนยอ่ มเปลี่ยนแปลงไปตามสภาพเปน็ ธรรมดา 58 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

แผนกยาแกท้ ราง หละ ละออง

แผนกยาแกท้ ราง หละ ละออง ยาแก้ทรางประจ�ำ วัน เด็กเกดิ วนั อาทิตย์ (ทรางขุม) เอาชะเอมเทศ๑ ล้ินทะเล๑ สมอไทย๑ ลกู เบญ กาน๑ี ลกู มะแวง้ ๑ น้�ำ ประสานทอง๑ เอาเสมอภาค บดทำ�แท่งไว้ ละลายน�้ำ ทา่ กนิ หายแลฯ เดก็ เกดิ วนั จันทร์ (ทรางน�ำ้ ) เอาหวั หอม๑ ขม้นิ อ้อย๑ ไพล๑ มะกรดู เผาไฟ๑ ยาท้ังนี้เอาเสมอภาค บดท�ำ แทง่ ไว้ ละลายน�้ำ ทา่ กวาด แกท้ รางข้นึ คอหอยแลฯ เดก็ เกิดวันอังคาร (ทรางเหลอื ง) เอาเขาควายเผาไฟ๑ เบญกานี๑ สีเสยี ด ตน้ ๑ เกสรบวั หลวง๑ ดอกบนุ นาค๑ จันทนท์ ้งั ๒ กระเทยี ม๑ น�้ำ ประสานทองฆา่ แลว้ ๑ เอาเสมอภาค บดทำ�แท่งไว้ละลายนำ�้ ซาวข้าว น�ำ้ จนั ทน์ทงั้ ๒ แทรกให้กิน แก้ตกมูกตกเลือด เปน็ บิดแก้ทอ้ งขน้ึ ดากออกใหเ้ บง่ กห็ ายฯ เดก็ เกดิ วันพธุ (ทรางเขมา่ ) เอาขงิ ๑ ดปี ล๑ี กระเทยี ม๑ ใบคนทสี อ๑ เขาควาย เผอื กเผา๑ คร่งั ๑ เอาเสมอภาคบดทำ�แทง่ ไว้ เอาน้ำ�กระทอื หมกไฟเปน็ กระสาย ยาใหก้ ินแก้ทรางลงท้องหายฯ เดก็ เกดิ วนั พฤหสั บดี (ทรางโจร) เอาดีปลี๑ ขิง๑ พริกไทย๑ กระเทียม๑ ขมนิ้ ออ้ ย๑ ลกู ผกั กาด๑ ใบกะเพราแดง๑ ใบกะเพราขาว๑ กะปิเผาไฟ๑ ดีงเู หลือม แทรก ยาท้ังน้บี ดทำ�เปน็ แทง่ ไวล้ ะลายนำ้�สมอกินหายฯ 60 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

เดก็ เกิดวนั ศุกร์ (ทรางไฟ) เอาเปลือกจ�ำ ปาเทศ๑ รากตาล๑ รากหญ้าคา๑ ราก ขัดมอน๑ ขมน้ิ อ้อย๑ ราชพฤกษ์ ๓ ฝกั ยาทัง้ นเี้ อาเสมอภาค ตม้ ๓ เอา๑ ใหก้ ิน หายฯ เด็กเกดิ วนั เสาร์ (ทรางแดง) เอาครัง่ ๑ ชะเอมเทศ๑ จนั ทนห์ อม๑ ขา่ ๑ สี เสยี ด๑ ใบกะเพราแดง๑ ยาท้งั นีเ้ อาเสมอภาคบดดว้ ยน�ำ้ มะนาวหรอื น้ำ�ตาลทราย กไ็ ด้ ทำ�แทง่ ไว้ กนิ ดว้ ยนำ้�กระทอื หมกไฟเป็นกระสายกนิ หายแลฯ ยาชือ่ เบญจโกฐกุมาร เอาโกฐสอ๑ โกฐเขมา๑ โกฐพุงปลา๑ โกฐจฬุ าลัมพา๑ โกฐหัวบวั ๑ กานพลู๑ จนั ทน์เทศ๑ ชะเอม๑ เหลา่ นเี้ อาหนักสง่ิ ละ ๑ สลงึ น�ำ้ ตาล ทราย ๑ เฟอ้ื ง ท�ำ เป็นจณุ แลว้ เอาน้�ำ ดอกไมเ้ ปน็ กระสาย บดปนั้ แท่งไวล้ ะลายน้ำ� ผึง้ หรอื นำ�้ มะนาวก็ได้ ทารกกินแก้น�้ำ นมเป็นโทษต่างๆ แก้พิษทรางในอกและใน คอ แกไ้ อ แกส้ ะอึกดีนักฯ ยาทาหละและยอดทราง เอาชาดหรคุณ๑ พิมเสน๑ ใบนมพิจิตร๑ ใบมะระ๑ ข้แี มลงสาป๑ ดงี ูเหลอื ม ยาทั้งน้ีเอาสว่ นเทา่ กัน ทำ�เป็นจุณบดทำ�แทง่ ไว้ เอานำ�้ เกลือรำ�หดั ละลายทาหละและยอดทรางอนั ขึน้ ทล่ี น้ิ หายฯ ยาน้ำ�มนั ทาเขมา่ และทราง เอาน�้ำ เปลอื กหว้า๑ น�ำ้ พริกไทย๑ นำ้�กรามช้าง๑ น้ำ�สีเสียด๑ เหล่าน้ีเอาสิง่ ละ ๑ จอก น้�ำ มนั งากึง่ จอก รวมกนั หุงให้คงแตน่ ้�ำ มนั ทาเขม่าหายดนี ักฯ ยาดับพิษทราง เอาเมล็ดสวาด๑ กระเทียม๑ น�ำ้ ประสานทอง๑ การบรู ๑ นำ้�ปนู ใส๑ น�้ำ มนั งาดิบ บดทาดบั พษิ ทรางและแกป้ วดดว้ ยหายแลฯ ยาแกท้ รางหลน่ ลงไปกระท�ำ ท้อง เอาใบแมงลัก๑ ใบผักเส้ยี นผี๑ ใบบอระเพด็ ๑ เขากวาง๑ กรามชา้ ง๑ หวายตะค้า๑ จันทนแ์ ดง๑ เนระพูสี๑ ท้งั นี้เอาสว่ นเทา่ กัน ท�ำ เป็นจุณ บดท�ำ เปน็ แท่งไว้ ละลายด้วยน้ำ�ทา่ ให้กินดนี ักฯ 61 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

ยาเหลืองนอ้ ย เอาสารสม้ ๑ นำ�้ ประสานทอง๑ เมล็ดในมะกรูด๑ เมลด็ ในมะนาว๑ เมล็ดในสม้ ซ่า๑ เมล็ดในมะงวั่ ๑ เปลอื กมะรุม๑ หอมแดง๑ ดีปล๑ี กำ�มะถันแดง๑ เปลอื กทองหลางใบมน๑ ยาทัง้ นเี้ อาสว่ นเท่ากัน ทำ�เป็นจุณ บดท�ำ แทง่ ไวล้ ะลาย น�ำ้ มะกรดู น้ำ�มะง่ัว หรอื น�ำ้ เปลือกทองหลางใบมนกไ็ ด้ ใชใ้ หค้ วรแกโ่ รคน้ันเถดิ แก้พิษตาลทรางทง้ั ปวงแลฯ ยาเหลืองใหญ่ เอาพริกไทย๑ ขงิ ๑ กระชาย๑ ไพล๑ ขมิน้ อ้อย๑ กระเทยี ม๑ เคร่อื งเหล่านี้ตากให้แห้ง หอมแดง๑ ผลสารพัดพษิ ๑ สงั กรณ๑ี วา่ นกบี แรด๑ ว่าน รอ่ นทอง๑ ลกู ประค�ำ ดคี วาย๑ เมลด็ ผักกาด๑ สารสม้ ๑ ดนิ ประสิวขาว๑ ก�ำ มะถัน แดง๑ ลกู จนั ทน์๑ ดอกจันทน๑์ เมล็ดในมะนาว๑ ดีปลี๑ ยาท้ังนเ้ี อาส่วนเทา่ กันต�ำ ผงบดปนั้ แทง่ ไว้ ละลายสรุ ากินแกพ้ ษิ ตาลทรางแลฯ ยาชอื่ เกสรา เอาเกสรบัวหลวง๑ เกสรบนุ นาค๑ ไครห้ อม๑ จนั ทนข์ าว๑ ชะเอม๑ ขงิ ๓ เมล็ดราชพฤกษ์๑ รากขี้กาทัง้ ๒ น้�ำ ประสานทอง๑ หญ้าตนี นก๑ ยาท้ังนีเ้ อา สว่ นเท่ากนั ต้ม๓เอา๑ เม่ือจะให้กินแทรกขัณฑศกร กนิ ตามก�ำ ลงั ทารก แก้ตวั ร้อนเพอ่ื เสมหะและกำ�เดา รุเสมหะและแก้พษิ ตาลทราง และกินอาหารไดด้ ้วยฯ ยาแก้ละอองพระบาท เอาใบกะเพรา๑ พริก๗ ขงิ ๗ กระเทียม๗ เกลอื ๗ ต้มให้กนิ หายแลฯ ยาชอ่ื มหารส เอาผลโหระพา๑ ผลมะขามปอ้ ม๑ ผลผกั ช๑ี โกฐพงุ ปลา๑ โกฐ หัวบัว๑ โกฐสอ๑ น�ำ้ ประสานทอง๑ สารส้ม๑ ยาทั้งน้ีเอาสง่ิ ละ ๑ ส่วน ชะเอมเทศ ๒ ส่วน บดท�ำ แทง่ ไว้ ถ้าทรางขึน้ ล้ินและตกมกู ตกเลอื ดละลายน้ำ�สรุ ากนิ ถ้าแก้ ปวดมวนละลายนำ้�กระทือหมกไฟกิน ถ้าแก้ลง ละลายเปลอื กมะเด่ือกนิ ถ้าจะแก้ ทุเลา ละลายน้�ำ ใบกะเพรากิน แก้ตาลทรางท้ังหลายหายสิน้ แลฯ 62 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

ยาเขยี วหรดาน เอาหรดานกลีบทอง ๑ บาท ลกู จันทน์ ๑ เฟื้อง ขม้นิ ออ้ ย ๑ เฟอ้ื ง พิมเสน ๑ เฟื้อง ๒ ไพ รงทองปิ้งไฟใหส้ กุ ๑ เฟื้อง บดท�ำ แท่งไวล้ ะลายนำ�้ สุรากินแกท้ รางเหลอื ง และทรางทงั้ ปวงหายแลฯ ยาเขยี วขี้ทอง เอาเขียวขท้ี อง ๑ บาท ลกู จนั ทน๑์ ดอกจนั ทน๑์ กระวาน๑ กานพล๑ู การบรู ๑ โหราเดือยไก่๑ เอาหนักส่ิงละ ๑ เฟอ้ื ง เอานำ�้ สรุ าเป็นกระสาย บดทำ�แท่งไว้แกท้ รางเขียวและทรางทั้งปวงหายแลฯ ยาขาวกะบัง เอากะบงั ๑ บาท เบ้ยี ผเู้ ผา ๑ สลงึ จนั ทน์ขาว ๑ สลงึ พิมเสน ๒ ไพ ลกู จนั ทน์ ๑ เฟ้ือง ดอกจนั ทน์ ๑ เฟ้ือง ตำ�ผงบดด้วยน�ำ้ สุราเป็นกระสายท�ำ แท่งไว้ แก้ทรางขาวและทรางทัง้ ปวงหายแลฯ ยาแดงกำ�มะถัน เอากำ�มะถนั แดง ๒ สลงึ รากไคร้เครอื ๑ สลงึ การบรู ๒ ไพ พิมเสน๑ กฤษณา๑ ดอกจนั ทน๑์ ชะเอมเทศ๑ ชาดกอ้ น๑ กำ�ยาน๑ โลดทะนง๑ สี เสียดเทศ๑ สารส้ม๑ สักขี๑ สมอเทศ๑ เนระพสู ๑ี ระงับใหญ่๑ เทียนท้ัง๕ โกฐท้งั ๕ วา่ นร่อนทอง๑ ยาทัง้ นเ้ี อาหนกั ส่งิ ละเฟ้ือง บดด้วยนำ�้ สรุ าเปน็ กระสายท�ำ แท่งไว้ กนิ แก้ทรางยอดแดงและทรางท้งั ปวดหายแลฯ ยาด�ำ หมกึ หอม เอาหมกึ หอม ๑ บาท ลูกจันทน์ ๑ เฟ้ือง โหราเดอื ยไก่ ๑ เฟือ้ ง เทยี นทงั้ ๕ สิ่งละเฟอ้ื ง บดทำ�แทง่ ไวล้ ะลายน�้ำ สุรากินแก้ทรางดำ� และทรางทง้ั ปวงหายแลฯ ยาแกท้ รางออกตามรา่ งกาย เอานำ้�ตาลทราย๑ น้ำ�ตาลหม่อน๑ น�้ำ ตาลดำ�๑ น้ำ�ตาลโตนด๑ น้ำ�จิงจ้อ๑ น�ำ้ ขค้ี วาย๑ นำ้�มันงา๑ เหลา่ น้ีเอาส่ิงละ ๑ จอก น�ำ้ ตาล ขโมย ๓ จอก รวมกันเค่ียวให้คงแต่น้�ำ มัน ทาทรางทง้ั ปวงดนี ักฯ 63 ประมวลตำ�รับยา อโรคยาศาล

ยานำ�้ มันตาลซา่ น เอามะพรา้ ว ๓ ผล ค้นั เอาแตก่ ะท๑ิ เอานำ้�มนั งา ๑ ถว้ ย หุง ให้คงแต่นำ�้ มนั แล้วเอาเทียนด�ำ ๑ เทียนขาว๑ เทยี นสัตบุต๑ ฝิ่น๑ สเี สียด๑ ชนั ตะเคียน๑ เอาหนักสิ่งละ ๑ เฟ้อื ง ทำ�เปน็ จุณปรุงลงในน�้ำ มัน ทาแก้ตาลและทราง ทง้ั ปวงแลฯ ยามหาวิเศษ เอาเทียนเยาวภาน๑ี ชะเอม๑ ใบพล๑ู กรุงเขมา๑ ผลมะแว้งต้น๑ เหล่านเ้ี อาหนักส่ิงละ ๑ สลงึ ผลสะแก๑ น�้ำ ประสานทอง๑ รากจกิ ๑ ขิงแครง๑ สมอทง้ั ๓ เหล่านี้ เอาหนักส่งิ ละ ๓ สลงึ ผลผลาญศัตรู ๕ สลึง ทำ�ผงบดท�ำ แทง่ ไว้ ละลายดว้ ยน้ำ�สรุ าใหก้ ินตามกำ�ลงั แก้ตาลทรางทอ้ งขึ้น แก้พยาธิในท้องทำ�ให้ เกิดเปน็ ไส้เดอื นก็ดี กินยานี้ตกส้นิ แลฯ ยาประสะด�ำ เอาขมิน้ อ้อย๑ ลกู ผกั คราด๑ ไคร้เครือ๑ ลูกประค�ำ ดคี วาย๑ ทั้งน้ี เอาส่งิ ละ ๑ บาท ดีงเู หลอื ม ๒ สลงึ ต�ำ ผงบดปน้ั แท่งไว้เทา่ เมล็ดฝา้ ย แกบ้ ดิ ละลายน้�ำ มะนาวกนิ แกม้ ูกเลอื ดละลายน้�ำ ใบสะแกกนิ แก้ลงละลายนำ้�ขา่ กนิ ถา้ จะแก้พิษทรางทงั้ ปวงละลายน้ำ�สุรากนิ ดนี กั แลฯ ยาจกั รนารายณ์ เอาใบฝา้ ยแดง๑ ใบกะเพรา๑ ใบสวาด๑ ตรีกฏกุ ๑ น�ำ้ ประสาน ทอง๑ ยาท้ังนีเ้ อาส่วนเทา่ กัน ตำ�ผงบดด้วยนำ้�สรุ าใหท้ ารกกิน ถา้ อายุได้ ๑ เดือน กิน ๑ เมด็ ถา้ ๒ เดือนให้กิน ๒ เม็ด ใหก้ นิ ตามก�ำ ลงั เพื่อรทุ รางให้ตก ถา้ ทรางขนึ้ ลิน้ ละลายดว้ ยน้ำ�มะนาวทาดีนกั ฯ ยามหาจกั ร เอาโกฐสอ๑ โกฐพุงปลา๑ กระวาน๑ กานพล๑ู มะขามป้อม๑ ลูก ผกั ชลี อ้ ม๑ ผลโหระพา๑ ชะเอมเทศ๑ ยาดำ�๑ พรกิ ไทย๑ ขงิ ๑ ดปี ลี๑ กระเทยี ม๑ น�้ำ ประสาน๑ สารสม้ ๑ ดนิ ประสิวขาว๑ สมอทัง้ ๓ เทียนท้งั ๕ เครอื่ งยาทั้งน้เี อา หนักส่งิ ละ ๒ สลึง ลกู จันทน์ ๓ สลงึ ท�ำ เปน็ ผงบดเปน็ แทง่ ไว้ ถา้ จะใหถ้ ่ายละลาย 64 ประมวลตำ�รับยา อโรคยาศาล

นำ�้ ใบกะเพรา หรือนำ�ใบกระพงั โหมกไ็ ด้ ถา้ แกล้ งละลายนำ�้ เปลือกมะเดอ่ื ถ้าจะ แกท้ ้องขนึ้ ละลายน�้ำ กระทือใหก้ ิน ถ้าอาเจียนละลายด้วยสมอต้มให้กนิ ถา้ จะแก้ ทรางขึน้ ในปาก ละลายดว้ ยน�ำ้ ขมิ้นออ้ ยกวาดทรางหล่นดีนักฯ ยามหานลิ รากดนิ เอารากดินขวั้ ๑ บาท ขงิ แหง้ ๑ สลึง ๑ เฟ้ือง กระดูกงู ทบั ทาง ๑ ผกั แพวแดง ๑ สหสั คณุ เทศ๑ ขา่ ตาแดง๑ พริกลอ่ น๑ ดปี ล๑ี กระวาน๑ ลูกตมู กาแดง๑ ขม้ินอ้อย๑ ลิ้นทะเล๑ เหลา่ นีเ้ อาหนักสงิ่ ละ ๑ สลงึ น้ำ�ประสาน ทอง๑ ดนิ ประสวิ ขาว๑ สารสม้ ๑ เอาส่งิ ละ ๑ เฟ้ือง ดีจรเข๑้ ดงี เู หลอื ม๑ ดงี เู ห่า๑ เอาหนักส่งิ ละ ๒ ไพ ท�ำ ผงบดป้นั แทง่ ไวล้ ะลายดว้ ยนำ�้ สุราเปน็ กระสาย กินแก้ พษิ ทรางแดงแลทรางทง้ั ปวงฯ ยาแสงพระจนั ทร์ เอากรงุ เขมา๑ โกฐสอ๑ เบญกานี๑ เนรพะูสีทั้ง๒ จนั ทนท์ ง้ั ๒ รากไครเ้ ครือ๑ เปลอื กมะขามขบ๑ คร่งั ๑ ผลตะบนู ๑ เปลอื กมะเกลอื ๑ ใบสะเดา๑ ตรีกฏกุ ๑ บอระเพด็ ๑ เมลด็ ในสะแก๑ เปลือกหางกลาย๑ เปลอื กฝนิ่ ทง้ั ๒ ผล ทับทิมออ่ น๑ กระเทยี มกรอบ๑ ยาทง้ั นีเ้ อาส่วนเทา่ กนั ตำ�ผงเอานำ้� ดีงเู หลือม เป็นกระสาย บดท�ำ แท่งไว้ละลายดว้ ยน�้ำ สุรากนิ แกท้ รางโจร ใหเ้ ป็นบดิ ปวดบวม แลตกเสมหะ เปน็ บุพโพโลหิตเน่า และใหต้ ดั อาหารน้ันก็ดี และให้เชอ่ื มมึนหอบ พกั กระหายนำ้� ตวั ร้อนกด็ ี ยาขนานนอ้ี าจสามารถแกไ้ ด้ทกุ ประการดนี ักฯ ยาเทพมงคล เอามลู แมลงสาบ๑ หญา้ ยองไฟ๑ ดอกบนุ นาค๑ เกสรบวั หลวง๑ กฤษณา๑ กะล�ำ พัก๑ ขอนดอก๑ หวายตะคา้ ๑ เทียนด�ำ ๑ นำ้�ประสานทอง๑ จนั ทน์ทัง้ ๒ เข้ียวเสือ๑ เขยี้ วจรเข้๑ งาช้าง๑ โกฐพุงปลา๑ ชาดหรคณุ ๑ ดงี ูเหลอื ม๑ ดจี รเข้๑ ชะมด๑ พิมเสน๑ ทองค�ำ เปลว๑ ยาท้ังนเี้ อาสว่ นเทา่ กัน ทำ�ผงบดปัน้ แท่ง ไว้ กวาดแก้ทรางแดง แกล้ นิ้ กระด้างคางแขง็ และตาแข็ง ถา้ จะแกล้ ะอองพระบาท สขี าวละลายนำ�้ ดอกไม้กวาด ถา้ สเี ขียวละลายน้�ำ คร�่ำ และน�้ำ สุรากวาด ถา้ สแี ดง 65 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

ละลายน้�ำ หัวหอมกวาด ถา้ สเี หลอื งละลายน้ำ�ขม้ินออ้ ยกวาด ศกั ดิส์ ทิ ธินักแล ยา เทพมงคลขนานนี้แกห้ ละท้งั ๘ จำ�พวก คือ ถา้ หละสเี หลอื ง ละลายนำ้�ขมิ้นเครอื กวาด ถ้าสีดงั ควนั เทยี นละลายน�ำ้ หมอแทรกดงี รู �ำ หัดกวาด ถา้ สีดงั ดอกตะแบก ช�้ำ ละลายดว้ ยนำ้�ผลเถาคนั สกุ เอาเกลอื รำ�หดั แทรกกวาดหายแลฯ ยามงคลระงับ เอาเทยี นทัง้ ๕ ผลจันทน์๑ ดอกจนั ทน๑์ กระวาน๑ กานพลู๑ สงั กรณ๑ี เนระพสู ๑ี ไครเ้ ครือ๑ ว่านกีบแรด๑ ว่านรอ่ นทอง๑ เมลด็ พรรณผกั กาด๑ ใบระงับ๑ ใบกะเมง็ ๑ ใบข้ีกาแดง๑ ใบน�ำ้ เตา้ ๑ ตรกี ฏกุ ๑ ข่า๑ กระชาย๑ กระทอื ๑ ไพล๑ ขมิ้นอ้อย๑ หอมแดง๑ กะเทียม๑ ยาทั้งนี้เอาส่วนเท่ากัน ต�ำ ผง เอามะนาวเป็นกระสายบดปั้นแท่งไว้ ละลายนำ้�สรุ ากนิ แกต้ าลโจรซ่งึ กระท�ำ ให้ ทอ้ งขึ้น อจุ จาระเนา่ เหมน็ และแกพ้ ิการทรางท้งั ปวงฯ ยามงคงมหาชัย เอาเปลอื กสนั พรา้ นางแอ๑ หญา้ พนั งูแดง๑ มูลแมลงสาป๑ ผล ผักชี๑ จนั ทน๑์ ชะมด๑ กฤษณา๑ กำ�มะถนั แดง๑ นอแรด๑ งาชา้ ง๑ เขากวาง๑ เอาเสมอภาค ทำ�ผงบดปั้นทำ�แท่งไว้ละลายด้วยน้ำ�มะนาวกินแก้หอบเพื่อทราง แก้ไขเ้ หนือละลายน�้ำ ใบทบั ทิมตม้ ยาแก้ตาลโจรขึ้นในตา เอากะเพราทั้ง๕ กระพังโหมทั้ง๒ ไพล๑ ขมิ้นอ้อย๑ บอ ระเพด็ ๑ หญ้างวงชา้ งทง้ั ๕ ถอบแถบท้งั ๕ ฝักส้มป่อย๑ รากอญั ชันขาว๑ หัวหญ้า ชันกาด๑ ตรกี ฏกุ ๑ หวั หอม๑ ลูกขี้กา ๓ ผล ลูกมะกรูด ๓ ผล ต้มกนิ แก้ตาลโจร ขน้ึ ตาและแกต้ าเปน็ ตอ้ ให้ตาฟางกด็ ี ยาขนานน้ตี ดั รากภายในหายฯ ยาแกท้ รางลงทอ้ ง เปน็ มกู เปน็ เลอื ด เอาเขาควายเผาไฟ๑ ลกู เบญกาน๑ี สเี สยี ด๑ เกสรบุนนาค๑ จนั ทนท์ งั้ ๒ กระเทียม๑ น้ำ�ประสานทอง๑ บดทำ�แทง่ ไว้ เอาน้ำ� ซาวข้าวเป็นกระสาย เอาน้�ำ จันทนท์ ัง้ ๒ แทรกกนิ หายฯ 66 ประมวลตำ�รบั ยา อโรคยาศาล

ยากวาดทรางแดง เอาหัวหอม๑ ขม้นิ ออ้ ย๑ ไพล๑ มะกรูด๑ เผาไฟใหไ้ หม้บด ละเอยี ดท�ำ แท่งไว้ ละลายน�ำ้ กระสายตามควร กวาดแกท้ รางขึ้นปาก ขึ้นคอดดู นมไมไ่ ด้ ท่านตีค่าไว้ห้าต�ำ ลงึ ทองฯ ยาแดงใหญ่ แกส้ ารพดั ทรางทง้ั ปวด ทา่ นใหเ้ อาวา่ นกบี แรด๑ วา่ นรอ่ นทอง๑ เนระพสู ๑ี สงั กรณี๑ ว่านน้�ำ ๑ ตาลขโมย๑ เปลา้ ๑ หสั คณุ ๑ คันทรง๑ เฉียงพร้านางแอ๑ ราก ฟักข้าว๑ รากถัว่ พ๑ู รากไครเ้ ครอื ๑ โกฐเขมา๑ โกฐกา้ นพร้าว๑ โกฐพงุ ปลา๑ เอา เสมอภาค เอาดงี ูเหลอื มแทรก บดท�ำ แท่งไว้ เม่ือจะกินเอานำ�้ สรุ าเป็นกระสาย แก้ จ�ำ เพาะทรางเขมาละอองพระบาทไดช้ ่ือมาแล้วฯ ยาแดงน้อย แก้พษิ ทรางทำ�ทอ้ ง เอาจันทน์ท้งั ๒ สน๑ สกั ข๑ี สงั กรณ๑ี เนระพสู ี๑ ว่านกีบแรด๑ วา่ นรอ่ นทอง๑ ฤาษีประสมแลว้ ๑ ใบระงับ๑ ใบผักขวง๑ ลกู จันทน๑์ ดอกจนั ทน๑์ เอาเสมอภาค เอานำ�้ สรุ าเป็นกระสายบด เม่อื จะกินแทรกยาดำ� แก้ พษิ ทรางในทอ้ งดีนักฯ ยาแก้ทรางขุม เอาชะเอม๑ ลิน้ ทะเล๑ สมอไทย๑ เบญกานี๑ นำ�้ ประสานทอง๑ ลกู มะแวง้ ๑ เอาเสมอภาค บดทำ�แทง่ ไวล้ ะลายเหลา้ กนิ หายฯ ยาแกท้ รางยวงทรางขมุ เอาใบมะกลำ�่ ขาว๑ นำ้�ประสานทอง๑ ชะเอมเทศ๑ เอา เสมอภาคต�ำ คั้นเอาน�้ำ ยา ๑ จอก เคยี่ วดว้ ยไฟแกลบใหค้ งแต่น้�ำ มัน ๑ จอก ทา ทรางข้นึ ลนิ้ ขึน้ คอหาย ท่าตีค่าไวช้ ง่ั ทอง๑ แลฯ ยาครอบตาลทราง เอาโกฐก้านพรา้ ว๑ ขมนิ้ ออ้ ย๑ ใบฝา้ ยแดง๑ ขอบชะนาง ทงั้ ๒ มะพร้าวไฟ๑ ยาทงั้ นตี้ ำ�ให้ละเอยี ด กรองเอานำ�้ ๑ จอก น้�ำ มันมะพรา้ ว ๑ จอก เคี่ยวดว้ ยไฟแกลบ ใหค้ งแตน่ ำ้�มนั แกท้ รางข้นึ ลิน้ ขึ้นคอ แก้สารพดั ตาน ทรางทง้ั ปวงดีนกั แลฯ 67 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

ยาแกต้ าลทรางทง้ั ปวง เอาตะไคร๑้ ใบผักเคด็ ๑ ขม้ินอ้อย๑ ขอบชะนางแดง๑ เปลือกหมากสง๑ เอาเสมอภาคตำ�ใหล้ ะเอยี ด รองเอาแต่น�ำ้ ๑ จอก เคย่ี วดว้ ยไฟ แกลบใหค้ งแตน่ ้�ำ มนั ๑ จอก แกส้ ารพัดทรางทัง้ ปวงแลฯ ยาเทพนมิ ิตร เอารากไคร้เครือ๑ พศิ นาษน์๑ รากเจตพงั คี๑ รากสังกรณี๑ วา่ น กีบแรด๑ วา่ นรอ่ นทอง๑ เนระพูสี๑ จนั ทน์ทงั้ ๒ ชะเอม๑ ผลประค�ำ ดีควาย๑ ดีงู เหลือม เอาส่วนเทา่ กัน ท�ำ เป็นจุณ บดปัน้ แทง่ ไว้ ละลายดว้ ยนำ�้ สุรา กินแกพ้ ษิ ฝี ดาด และตาลทรางท้งั ปวงหายฯ ยาพรหมนริ มิตร ทา่ นใหเ้ อาหงิ คยุ์ างโพ๑ พริกไทย๑ ดองดึง๑ ยา ๓ ส่ิงน้ีเอา หนกั ส่ิงละ ๑ ต�ำ ลงึ ทำ�เปน็ จณุ บดท�ำ แท่งไวเ้ ทา่ เม็ดน่นุ ละลายดว้ ยน�ำ้ สุรากินแก้ พิษทรางโจรและทรางท้งั ปวงหายฯ ยาอินทสกั ขี เอาเบญกาน๑ี เนระพสู ี๑ เขากวาง๑ กรามแรด๑ กรามชา้ ง๑ ราก กะเพรา๑ ตะไคร๑้ น�ำ้ ประสานทอง๑ จนั ทนแ์ ดง๑ เปราะสด๑ ผกั เสย้ี นผ๑ี ชะเอมเทศ๑ หวายตะค้า๑ ยาขา้ วเยน็ ๑ ดีงเู หลือม๑ ยาทั้งนี้เอาส่วนเท่าๆ กัน ทำ�เปน็ จณุ เอา น�ำ้ หมากสงเป็นกระสาย บดทำ�แท่งละลายน�้ำ จนั ทนก์ ินแกล้ งแกต้ าลทรางดนี ักฯ ยาทาลน้ิ ปัดทราง ทา่ นใหเ้ อาเปลือกสะเดา ๒ สลึง เปลอื กสนุ่น ๒ สลงึ พรกิ ไทย ลอ่ น ๓ เม็ด กระเทยี ม ๗ กลบี วา่ นหางช้าง ๑ สลึง ใบกะเพรา ๑ สลึง น้ำ�ประสาน ทอง ๒ สลึง รวมยา ๗ ส่ิง ท�ำ เป็นจณุ บดทาลิน้ แกท้ รางหลน่ ทนั ใจดีนกั ฯ ยาแผ้วสวา่ ง เอาเปลือกสะเดา๑ เปลือกสนุน่ ๑ ใบกะเพรา๑ ใบตาลหมอ่ น๑ งาช้าง๑ กระเทียม๑ สังข์๑ นำ�้ ประสานทอง๑ เอาสว่ นเทา่ กนั ทำ�เป็นจณุ เอา น้ำ�ฝักสม้ ป่อยเป็นกระสายยาบดทำ�แท่งละลายนำ�้ ครำ� แก้ทรางเหลอื ง ทรางแดง ทรางเพลงิ หายดีนักฯ 68 ประมวลต�ำ รบั ยา อโรคยาศาล

ยาตรใี หญแ่ กไ้ ขพ้ ิษ แก้พิษกำ�เดา ตาลทราง อุจจาระเน่า ตัวรอ้ น ท่านให้เอา โกฐสอ๑ โกฐเขมา๑ โกฐเชียง๑ เทียนดำ�๑ เทียนขาว๑ เทยี นเยาวภาณ๑ี เปราะ หอม๑ ชะเอม๑ ไครเ้ ครอื ๑ สารส้ม๑ น้ำ�ประสานทอง๑ ลูกโหระพา๑ ลูกซัด๑ ยา ทัง้ นเี้ อาส่ิงละ ๑ บาท สมอเทศ ๖ บาท สมอไทย ๔ บาท มะขามปอ้ ม ๒ บาท ยาดำ� ๖ บาท รงทอง ๑๐ บาท โกฐนำ้�เตา้ ๒๐ บาท (ฆา่ ดว้ ยน้ำ�มะกรดู ) เอาน้�ำ ละลายลงเสียกอ่ น เอาน้ำ�มะกรดู บบี ลงแล้วเอาขึน้ ปงิ้ ไฟดว้ ยใบพลู ป้ิงไปกว่าใบ พลูจะเกรยี ม แล้วจงึ เอายาแกพ้ ษิ แก้ลมสันนิบาตไขใ้ หญ่ วิเศษนกั เปน็ ยาควรท�ำ ไว้ส�ำ หรับบ้านเสมอฯ ยาประสะกะเพราใหญ่ เอาตรกี ฏกุ ๑ หอม๑ กระเทยี ม๑ ขา่ ๑ กระชาย๑ กระทอื ๑ ไพล๑ ทับทิมท้ังลูกทั้งใบ๑ สารสม้ ๑ ดินประสิวขาว๑ เอาสง่ิ ละ ๑ ส่วน ใบแมงลัก๑ ใบกะเพรา๑ เอาสง่ิ ละ ๑๓ สว่ น บดเอาสุราเป็นกระสาย แก้ตาลทราง ตาลขโมย ตกมกู เลอื ด อุจจาระเหมน็ ท้องขน้ึ ท้องพอง หาแรงมไิ ด้ เจริญอาหาร เนอ้ื หนงั บริบูรณด์ ีนักแลฯ ยาประสะพมิ เสนใหญ่ เอาพมิ เสน๑ กะล�ำ พกั ๑ ชาดก้อน๑ ฝนิ่ ๑ กญั ชา๑ คร่ัง๑ สีเสียดไทย๑ ลูกจนั ทน๑์ เอาสิ่งละ ๑ ส่วน สีเสียดเทศ๑ จันทนท์ ั้ง๒ เอาสง่ิ ละ ๒ สว่ น เบญกานี ๔ ส่วน น้ำ�ร้อนเป็นกระสายบด น�้ำ เปลือกมะเดอื่ เปลือกแคแดง แก้ลงพิษตาลทราง ฝดี าษน�ำ้ สกุ แกล้ มเชื่อมมวั เพื่อทราง นำ�้ กระทอื หมกไฟ แทรกน�้ำ ปูนใส แก้สารพดั ลงอตสิ ารฯ ยาจันทรแ์ จม่ ฟ้า เอาพมิ เสน๑ กำ�มะถัน๑ นำ้�ประสานทอง๑ ทองคำ�เปลว๑ บด ทำ�แทง่ เทา่ กา้ นพลู แก้สารพัดทรางทัง้ ปวง ฝนด้วยน�้ำ ดอกไม้ แก้รากละลายนำ�้ ลกู ยอ แก้สะอกึ น�ำ้ สรุ า ราคาขายแท่งละ ๑ เฟื้อง ตีราคาไวช้ ง่ั ทอง ๑ แลฯ 69 ประมวลตำ�รบั ยา อโรคยาศาล

ยาช่ือปญั จคงคา เอารากขา้ วสาร๑ รากสีหวด๑ รากถ่วั พ๑ู รากทองหลาง๑ ราก สลอด๑ จนั ทน์ทั้ง๒ รากไม้เท้ายายม่อม๑ ยาสลดิ ๑ รากขา่ หลวง๑ รากน�ำ้ นอง๑ ปเู่ จ้าลอยท่า๑ รากเพชรหนกู นั ๑ รากย่านาง๑ รากสนั พร้านางแอ๑ เอาเสมอภาค นำ้�ดอกไมเ้ ป็นกระสาย ละลายน�ำ้ ดอกไม้ น�ำ้ ซาวข้าวก็ได้ ทงั้ กินท้ังชะโลม แก้ ทรางโจรทรางไฟ กระหายน้ำ� แลแกร้ อ้ นเชื่อมมัวหอบพกั หายแลฯ ยาทิพโสภา เอาเนอ้ื สมอพเิ ภก๑ เน้อื สมอเทศ๑ เนื้อมะขามป้อม๑ โกฐทง้ั ๕ เทยี น ท้งั ๕ กฤษณา๑ นำ้�ประสาร๑ ตรกี ฏกุ ๑ เอาสิง่ ละ ๑ ส่วน โกฐน�ำ้ เตา้ ๑ เนื้อสมอ ไทย๑ ส่ิงละ ๑๒ สว่ น เอาน�ำ้ ดอกไม้ นำ้�ร้อนเป็นกระสายบด เอาสม้ มะขามเปียก ขยำ�้ นำ�้ ปูนในแกต้ วั รอ้ นกระหายน�ำ้ เชอ่ื มมึนน้ำ�ดอกไม้ แก้ตานขโมย ซบู ผอมทงุ่ ลงทอ้ ง ละลายน้ำ�สุราแลฯ ยาหอมจันทน์กุมาร แกไ้ ข้พิษตาลทรางเช่อื มมวั นิ่งแน่ไป เอาลูกจนั ทน๑์ ดอก จันทน์๑ กระวาน๑ กานพลู๑ เน้ือไม๑้ จันทน์ทง้ั ๒ โกฐหวั บัว๑ เปราะหอม๑ แฝกหอม๑ รากตาลโตนด๑ รากตาลเสยี้ น๑ เปลือกสนั พรา้ นางแอ๑ เกสรพิกุล๑ บนุ นาค๑ สารภ๑ี บวั หลวง๑ ดอกมะลิ๑ ดอกจ�ำ ปา๑ ดอกกระดังงา๑ เอาส่งิ ละ เสมอภาค ต�ำ ผงปนั้ เปน็ แท่งไว้ สุดแต่จะใช้ยกั นำ้�กระสายตามควรเถดิ ถา้ แก้ให้ เอาเหล้าคร่ึงน้�ำ ครงึ่ ฯ ยาเดก็ ชอื่ มหาจักร เอาขมิ้นออ้ ย๑ ดีปล๑ี ขิง๑ กระเทยี ม๑ วา่ นกีบแรด๑ ว่าน ร่อนทอง๑ รากไครเ้ ครือ๑ โกฐหวั บวั ๑ เทียนด�ำ ๑ เทียนแดง๑ เทยี นขาว๑ เทยี น เยาวภาณี๑ ชะเอมเทศ๑ ชะพล๑ู ดนิ ประสวิ ๑ น้ำ�ประสานทอง๑ ระยอ่ ม๑ ยาทง้ั นี้ เอาสิ่งละ ๑ สลึง จนุ สีสะตุ ๑ ตำ�ลึง เอานำ้�สุราเป็นกระสายบดทำ�แท่งไวแ้ ก้ทราง ตามกำ�ลงั เดก็ แก้ทรางกำ�เนิด แกท้ รางทุกอันขึ้นทปี่ ากและจับริมตน้ คาง ในคอ ในอก ในท้อง เอายามหาจกั รละลายนำ้�กลว้ ยตบี ทาหาย ถ้ามิฟังละลายน�้ำ เกลือ 70 ประมวลตำ�รบั ยา อโรคยาศาล

ทา ถา้ มิฟังละลายน้ำ�ชงิ ชา้ ชาลีทาหายฯ ยาเหลอื งน้อย เอาไพล๑ กระทือ๑ กระชาย๑ หอม๑ กระเทียม๑ ตะไคร๑้ ใบ กะเพรา๑ เอาส่งิ ละ ๑ เฟ้อื ง สารส้ม๑ ดินประสวิ ๑ ก�ำ มะถนั ๑ ว่านนางคำ�๑ ผิว มะกรูด๑ เกลือสนิ เธาว์๑ เมด็ ในมะนาว๑ เอาสงิ่ ละ ๑ บาท ขม้ินออ้ ยเท่ายา บดทำ� แทง่ ไวใ้ ชแ้ ก้ตาลทราง ปวดมวนวิเศษนกั ฯ ยาเหลอื งใหญ่ เอาพรกิ ไทย๑ ขงิ ๑ ดปี ล๑ี ว่านกีบแรด๑ วา่ นร่อนทอง๑ ผลราชดัด๑ ผลสารพดั พษิ ๑ วา่ นนางค�ำ ๓ ผวิ มะกรดู ๑ เมด็ มะนาว๑ สารสม้ ๑ ดนิ ประสิว๑ กำ�มะถันทัง้ ๒ เอาส่งิ ละ ๑ บาท กระทือ๑ ไพล๑ กระชาย๑ หอม๑ กระเทยี ม๑ ตะไคร๑้ เอาสิง่ ละ ๑ เฟื้อง ขม้ินออ้ ยเทา่ ยาท้งั หลาย บดทำ�แทง่ กวาด แกไ้ อ แกต้ าลทรางหายแลฯ ยาสารพดั กวาดทราง เอาแววนกยูง๑ รากดิน๑ ขี้แมลงสาป๑ น�ำ้ ประสานทอง๑ บดท�ำ แท้งไว้เอาเหลา้ เป็นกระสาย กวาดแกส้ ารพัดทรางทง้ั ปวงแลฯ ยาแกล้ มทราง เอาแก่นแสมทะเล๑ เปลือกหอยแครงเผา๑ หวายตะคา้ ๑ เอาส่งิ ละ ๓ บาท ต�ำ ผงบดปน้ั แท่งไวแ้ กล้ มทราง ทอ้ งข้ึนท้องเฟ้อ ตำ�เอานำ�้ หวั หอม ละลาย แก้ลมจุกเสียด น�ำ้ ขงิ น�้ำ รอ้ นพิมเสนก็ได้ ให้กินแลฯ ยาแก้ตานขโมย ถา้ เดก็ เปน็ ตานขโมย ใหอ้ าการท้องข้นึ ลงท้อง ทอ้ งเฟอ้ ทา่ น ใหเ้ อาใบมะกา๑ รากสะแก๑ เปลอื กต้นไขเ่ น่า๑ เปลือกต้นมะเกลือ๑ กะเพราทง้ั ๕ แมงลกั ทง้ั ๕ แหว้ หม๑ู ช้าพลู๑ สะคา้ น๑ เจตมลู เพลิง๑ เปลือกมะตูมอ่อน๑ ใบ เทียน๑ ใบทบั ทมิ ๑ ส่งิ ละ ๑ ก�ำ มือ ขม้ินออ้ ย ๗ แว่น บอระเพด็ ๑ แวน่ พริกไทย ๗ เม็ด ดีปลี ๗ ดอก ตม้ กนิ แลฯ 71 ประมวลต�ำ รบั ยา อโรคยาศาล

ยาแก้ลมทราง ๗ จ�ำ พวก เอาพมิ เสน๑ การบูร๑ ผวิ มะกรดู ๑ เอาหนกั ส่งิ ละ ๑ บาท มหาหิงค์ุ ๒ บาท ใบหนาด๑ กระเทยี ม๑ พริกไทย๑ ขิง๑ เอาหนกั ส่ิงละ ๔ บาท ตำ�ผงบดทำ�เมด็ ไว้ละลายน�ำ้ มะนาวเปน็ กระสาย กินแก้ลม ให้ปวดทอ้ งและ ท้องข้ึนลงทอ้ ง ชักเทา้ ก�ำ มือก�ำ หนา้ เขยี ว ลมจุกเสียด เป็นยาประจำ�ทรางท้ัง ๗ จำ�พวกฯ ยาเขยี วหอม เอาใบมะระ ๖ สว่ น ใบน�ำ้ เตา้ ๘ สว่ น ใบพรมมิ ๕ สว่ น ใบสม๑ี เถาคันแดง๑ เถามวกขาว๑ ใบฝา้ ยแดง๑ คคุ ะ๑ หศั ดำ�๑ หัศแดง๑ เนรภสู ๑ี เปราะ๑ ใบพมิ เสนเท่ายาท้ังหลาย บดท�ำ เม็ดไว้ แก้ไขช้ ัก ทรางชักแกพ้ ษิ ไข้ พิษ ทราง ทัง้ กนิ ทั้งพน่ นำ�้ จันทน์ นำ�้ ดอกไม้ ถ้าแก้กระหายนำ�้ น้ำ�ขา้ วตังปง้ิ ลกู มะกอกเผาไฟแช่ขนั ฑศกรใสห่ น่อยหนึง่ ถา้ จะแก้สารพัดพษิ อันเป็นทสี่ ำ�คัญ นำ้� กระสายตามแตจ่ ะใชเ้ ถิดฯ ยาเขียวน�้ำ มูตร เอากะพงั โหม ๑๒ ส่วน ใบหมากผ๑ู้ ใบหมากเมยี ๑ ใบมะยม๑ ใบมะเฟอื ง๑ สารส้ม ๓ บาท ดินประสิวขาว ๓ บาท เอานำ�้ มตู รเปน็ กระสาย บด ท�ำ เมด็ ไว้ ตามแต่จะใชเ้ ถดิ แกต้ าลทราง ตานขโมย กะทุง้ ไข้ แก้ไขน้ ำ�้ มูตรแลฯ ยาแก้ไข้ แกท้ ราง แก้สวิงสวาย แก้เชื่อมมวั ทง้ั กนิ ทงั้ พน่ ทา่ นให้เอาคุคะ๑ เนรภสู ๑ี มะหัศด�ำ ๑ มะหัศแดง๑ เถาหมวก๑ จนั ทน์ทั้ง๒ ใบมะระ ๖ ส่วน ใบน้ำ� เตา้ ๘ สว่ น ใบพรมมิ๑ กะเพรา๑ ใบพิมเสนเทา่ ยาท้ังหลาย แกเ้ ช่อื มมนึ น้ำ�ท่า น�ำ้ ดอกไม้ น�้ำ สะเดา ท้งั กินท้ังพ่น ถ้าจะแกห้ วิ ข้าวตงั ป้งิ น�้ำ มะกอกเผา รากมะ กอกขันฑศกรแทรกแก้ชัก น้ำ�สรุ า น�ำ้ คร�ำ น�้ำ ไส้ฟัก แทรกดีแลฯ ยาเหลืองน้อย เอาใบสวาด๑ ใบระงบั ๑ ใบหญา้ ใตใ้ บ๑ ใบเสนียด๑ ดปี ล๑ี พรกิ ไทย๑ หอม๑ กระเทียม๑ กระชาย๑ ข่า๑ กระทอื ๑ ขมิ้นอ้อย๑ ไพล๑ เม่อื จะบดน�้ำ 72 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

ประสานทองสรุ าใสล่ งบดปั้นแทง่ ไว้ แก้ปวดมวนทอ้ งนำ้�กระทอื น�้ำ ไพล นำ้�ขมิ้น เผา แกม้ กู เลอื ดคุมทางลม แก้สายพัดทราง ตาลขะโมย ละลายน�้ำ สุราดีนักแลฯ ยาเหลืองใหญ่ แก้สารพดั ทรางท้ังปวด เอาพริก๑ ขิง๑ ข่า๑ กระชาย๑ ไพล๑ กระเทยี ม๑ ดปี ลี๑ ขม้นิ อ้อย๑ หญ้าใต้ใบ๑ ใบเสนียด๑ กระทือ๑ ใบระงับ๑ ใบ สวาด๑ เอาเสมอภาค ดงี เู หลือมเป็นกระสายบดปนั้ แทง่ ไว้ แก้ลงละลายน�้ำ ประสานทองสะตุ กวาดแก้สารพัดทรางทง้ั ปวง น้�ำ ไพล น�ำ้ กระทอื นำ�้ ขมนิ้ น้ำ�สรุ า เป็นกระสายฯ ยาเหลืองนพรตั น์ เอาลูกราชดดั ๑ ลกู สารพดั พิษ๑ สพุ นั ถนั แดง๑ สพุ ันถัน เหลอื ง๑ ดนิ ประสวิ ๑ ชาดหรคณุ ๑ สารสม้ ๑ ชาดกอ้ น๑ ชันผง๑ เมด็ มะนาว๑ หรดานทอง๑ โกฐทง้ั ๙ วา่ นกีบแรด๑ วา่ นร่อนทอง๑ พริกไทย๑ ดีปลี๑ กระชาย๑ กระเทยี ม๑ หอม๑ ไพล๑ ขมน้ิ ทง้ั ๒ บดปน้ั แทง่ ไว้ แกห้ ละ แกท้ รางรา้ ย ละลายเหลา้ นำ้�มะนาว ดงี ูเหลอื มเปน็ กระสายกวาดแกฝ้ ดี าดแลหวั เดือน แกค้ นชกั ทางลมฯ ยาแกท้ รางแหง้ รากชา้ พล๑ู ขิง๑ เจตมูลเพลงิ ๑ สะค้าน๑ แหว้ หมู๑ มะตมู ออ่ น๑ เทยี นดำ�๑ ดอกบุนนาค๑ เกสรบัว๑ รากเล็บมือนาง๑ รากอ้ายเหนียว๑ เปลือกไข่ เนา่ ๑ ยาด�ำ ๑ นำ�้ ประสานทอง๑ ฝกั ราชพฤกษ์๑ กาฝาก๑ ตม้ กนิ แก้ทรางแห้งฯ ยาแกท้ ราง ๑๐๘ จำ�พวก เอาเนือ้ ลูกสลอด ๖ สลงึ ห่อผ้าต้มกบั ขา้ วเปลือกให้ พอขา้ วเปลือกแตกเม็ด แลว้ เอาปลารา้ ปลาส้อย ๓๒ ตวั สบั ละเอยี ด เอาโกฐหัวบวั ๑ บาท นำ�้ ประสานทอง ๑ บาท หอมโทน ๓ หวั พรกิ ไทย ๓ เม็ด หวั กระชาย ๒ สลงึ หวั ตะไคร้ ๒ สลึง รวมเข้ากนั ทงั้ หมดต�ำ ให้ละเอียดบดป้นั แท่งไว้ใชก้ วาดด้วย น้�ำ มะนาว ถา้ ลงมากนกั ใหอ้ าบน�ำ้ ทาดนิ สอพอง ยาขนานนีผ้ หู้ ญงิ หรอื ผูช้ าย เด็ก หรอื ผู้ใหญ่กใ็ ชไ้ ด้ แต่ตอ้ งร้จู ักประมาณใช้แต่พอควรดนี ักฯ 73 ประมวลตำ�รับยา อโรคยาศาล

ยาตานขโมย เอาใบมะกา๑ รากสะแก๑ เปลอื กต้นไขเ่ น่า๑ เปลือกต้นมะเกลอื ๑ กะเพราท้ัง๕ แมงลักทงั้ ๕ แหว้ หม๑ู ชะพล๑ู สะค้าน๑ เจตมูลเพลงิ ๑ เปลอื กมะตมู อ่อน๑ เหล่าน้ีเอาส่งิ ละ ๑ ก�ำ มอื ขมน้ิ อ้อย ๗ แว่น บอระเพ็ด ๗ แวน่ พริกไทย ๗ เม็ด ดีปลี ๑ ดอก ใบเทียน ๑ กำ�มือ ใบทบั ทมิ ๑ ก�ำ มือ ต้มใหก้ นิ หายแลฯ ยาต้มแกต้ าลทราง รากแฝกหอม๑ จันทน์ขาว๑ สมอทง้ั ๓ ดอกสารภี๑ รากขีก้ า แดง๑ ชะเอม๑ นำ�้ ประสานทองสะต๑ุ ฝักราชพฤกษ์ ๓ ฝกั โกฐจุฬาลมั พา๑ โกฐ พุงปลา๑ รากตาลหมอ่ น๑ รากตาลช่อ๑ ต้มใหก้ นิ เช้าเย็นแลฯ ยาแก้ลมทราง ๗ จำ�พวก หรือลมทรางทั้งปวง เอาพมิ เสน๑ การบูร๑ ผวิ มะกรดู ๑ เอาหนักสิ่งละ ๑ บาท มหาหิงค์ุ ๒ บาท ใบหนาด๑ กระเทยี ม๑ พริก ไทย๑ ขิง๑ เอาส่งิ ละ ๔ บาท ต�ำ บดท�ำ เม็ดไว้ น้ำ�มะนาวเป็นกระสาย เม่ือจะกนิ ให้ยกั น�้ำ กระสายตามสมควรฯ ยาแก้ลมทรางทัง้ ๗ วนั เอาพริกไทย๑ ขงิ ๑ ดีปล๑ี กระเทียม๑ ว่านน้ำ�๑ ผิว มะกรดู ๑ ไพล๑ มหาหงิ คุ์๑ ยาดำ�๑ การบูร๑ เอาสิ่งละ ๑ บาท ใบกะเพราเทา่ ยา ทัง้ หลาย บดทำ�เม็ดไว้ ละลายน�้ำ มะกรดู ให้กิน ถ้าเด็กทอ้ งขึ้นละลายน้ำ�ปูนใส ถา้ จะทาท้องให้แทรกรงทองเจตพังคีแลฯ ยาแกท้ รางขึน้ ในตา เอาดีหมฝี นกับน�ำ้ หยอดในตาหายแลฯ ยาแก้ทรางชกั เอาแววนกยงู ต�ำ ป่นบดกบั น�้ำ มะนาวกวาดหายแลฯ ยาทรางแก้ไอเปน็ เลือด เอาส้มกุ้งท้งั ๒ ฝักส้มปอ่ ย การบูร ยา ๔ สงิ่ นเี้ อาหนัก สงิ่ ละ ๑ บาท คว่ั ใหเ้ กรียมแลว้ เอาชะเอมหนกั ๑ บาท ต้มเอาน้ำ�เปน็ กระสายแช่ 74 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

ยาทง้ั ๔ นีใ้ ห้ครบกำ�หนด ๓ วนั แลว้ เอาน้ำ�ทแ่ี ชน่ ัน้ กนิ หายฯ ยาแกต้ านขโมย เอารากทบั ทมิ ๑ รากตาลหม่อน๑ รากตาลดำ�๑ รากกะเพรา๑ ท้ังนีเ้ อาส่วนเท่ากัน ต้ม ๓ เอา๑ ให้กินดีนกั แลฯ ยาเหลืองมหาไชยพฤกษ์ เอากระเทยี ม๑ ไพล๑ ตรีกฏุก๑ กำ�มะถนั แดง๑ เม็ด มะกรดู ๑ เม็ดมะนาว๑ เอาเสมอภาค เอาน้ำ�ประสานทองเท่ายาทัง้ หลายบดปน้ั แทง่ ไว้กินกไ็ ด้ กวาดทรางกไ็ ด้ แก้เสมหะในอก แก้ไอน�ำ้ ลกู ยอ แกข้ ดั เบาน�ำ้ แตงกวา กวาดด้วยนำ�้ มะนาว ยานใ้ี ช้ไดท้ ้ังเดก็ และผูใ้ หญฯ่ ยาตม้ แก้ตาลทรางตาลโจร เอาตาลท้งั ๕ สมอท้งั ๓ ขมิ้นอ้อย๑ ไพล๑ แห้วหม๑ู เปลือกส�ำ โรง๑ ผกั เส้ียนผ๑ี หอมแดง๑ เหลา่ น้ีเอาหนกั สงิ่ ละ ๔ บาท ผลขี้กาขาว ๓ ผล สารส้ม ๒ สลงึ ยาด�ำ ๑ บาท มะกรดู ๓ ผล มาผา่ เปน็ ๗ ซกี เอานำ�้ ราชพฤกษ์เปน็ กระสาย ตม้ ๓ เอา ๑ กนิ แกต้ าลทรางและตาลโจร ผอมแหง้ ถ้าจะ ใหล้ งแทรกดเี กลอื ตามธาตหุ นักเบาดีนกั ได้เชอื่ แลว้ ฯ ยาผายตาลทรางทง้ั ปวง ทา่ นใหเ้ อา เนรภูสี๑ ผลสารพดั พิษ๑ ผลราชดดั ๑ เอา ส่วนเท่ากนั ยาดำ�เทา่ ยาท้งั หลาย ท�ำ เปน็ จุณ บดดว้ ยนำ้�เปลือกมะรุม ท�ำ เม็ดไว้ เท่าเม็ดพริกไทย กนิ ๗ เม็ดนอนหลับดีนกั แลฯ ยาหยอดตาแก้ทราง เอาหนอ่ แรด๑ นำ้�นมเสือ๑ ผลสมอเทศ๑ รากตำ�ลงึ ตัวผ๑ู้ เอาสว่ นเท่ากัน ทำ�เป็นจณุ ป้ันแท่งไว้ ฝนดว้ ยน�ำ้ ค้างหยอดตา แกส้ ารพัดทรางทง้ั ปวงข้ึนตาหายสิ้นฯ 75 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

ยากวาดแก้ทราง ผลมะกอกเผา 3 ผล ลิ้นทะเลปงิ้ หนัก 1 บาท ทองคำ�เปลว 3 แผ่น สรรพยา 3 สงิ่ น้ี บดดว้ ยน้�ำ สกุ บัน้ แทง่ ไว้ ใช้กวาดแก้หละแก้ทราง ยาเหลืองใหญ่ ข่า กระทือ กระชาย ไพล ขมิน้ ออ้ ย ตรกี ฏกุ หอม กระเทยี ม ผลมะคำ�ดีควาย พษิ นาศน์ ผลสารพัดพษิ ผลราชดดั เมล็ดในมะนาว ว่านกลบี แรด วา่ นรอ่ นทอง ดนิ ประสวิ สารสม้ ก�ำ มะถนั แดง น�ำ้ ประสานทองสะตุ ชาดกอ้ น สรรพยา ๒๒ สง่ิ นี้ เสมอภาค ทำ�ผงบดป้ันแทง่ ไว้ ใชเ้ ป็นยาประจำ�ทอ้ งเด็ก และ กระทงุ้ พิษผดี าษ ยาชโลมถอนพษิ ทราง รากมะปรางหวาน จันทนท์ ้งั ๒ สามสงิ่ นฝ้ี นด้วยน�ำ้ ซาวข้าวใช้เป็นยาชะโลมถอนพิษทรางทง้ั ปวง ยาเขยี วรัตนคุณ ใบชบา ใบมะระ ใบฝ้ายแดง ใบผักเค็ด ใบพิมเสน ใบบอระเพด็ ใบขีก้ าแดง ใบสะเดา ใบฝกั ข้าว ใบปีบ ใบมะยม ใบหมากผู้ ใบหมากเมีย ใบมะเฟือง ใบมะตูม ใบเงนิ ใบทอง ใบพรมมิ ใบเสนียด ใบทองพนั ชง่ั ใบแคแดง ใบสนั พร้าหอม (สรรพยา ๒๒ สิง่ นี้ หนักส่งิ ละ ๔ บาท) ระย่อม ไคร้เครอื พิศ นาด จนั ทน์แดง จันทนข์ าว รากหญา้ นาง เหมอื ดคนว่านกลบี แรด ว่านร่อนทอง โกฐหวั บวั เปราะหอม ชะเอมเทศ อบเชยเทศ เนระพูสี ดอกมะลิ ดอกพกิ ลุ ดอก บุญนาค ดอกสารภี (สรรพยา ๑๘ ส่งิ นี้ หนกั สง่ิ ละ ๒ บาท) 76 ประมวลตำ�รบั ยา อโรคยาศาล

แผนกยาเด็กเพิ่มเตมิ

แผนกยาเด็กเพม่ิ เติม ยาแกเ้ ด็กเจบ็ ทอ้ ง ยาให้เอา ขส้ี ดู บนจอมปลวก ต้มกนิ ดีแล ยากวาดลมสะพนั้ ใบลานเผา่ ไฟพอเป็นถา่ น สิง่ เดียว บดกบั น�้ำ ผง้ึ ใชก้ วาดลม สะพนั้ เด็กอ่อนภายใน ๗ วนั ยาประคบทอ้ งเด็ก มหาหิงค์ุ หนัก 1 บาท ยดั ใสใ่ นไพลสด ยาด�ำ หนกั ๑ บาท ยดั ใส่ในผลมะกรดู รงทองหนกั ๑ บาท ยัดใส่ในขม้นิ อ้อย ท้งั สามส่งิ น้ี หมกไฟ แกลบพอสกุ ระอุดี เอาใบกะเพรา เท่ายาทงั้ หลายท�ำ ผงบดป้นั เมด็ ไว้ ละลายสรุ า ทาทอ้ งเด็กอ่อน แก้ท้องขน้ึ นอนมหิ ลับ ทำ�ใหข้ ับผายลม ใช้ทาใบพลู ลนควนั ไต้ นาบทอ้ งเด็กอ่อนแกป้ วดท้อง ท�ำ ใหท้ อ้ งเป็นปกติ ยาแกไ้ สเ้ ดอื น เอาสุพรรณถนั แดง๑ เม็ดผลสะแก ๔ สว่ น ผลสลอด ๔ ส่วน เม็ด ในมะเกลือ ๔ ส่วน ท�ำ ใหเ้ ปน็ จณุ แลว้ จงึ เอาฟองไก่ ๑ ฟอง เอายาผงนีห้ นกั ๒ ไพ กวนเขา้ กับฟองไก่น้นั แล้วเจยี วกนิ ใหห้ มด แก้ไสเ้ ดือน ถา้ สวงิ สวายรดั ทนไป ละลายน�้ำ ตาลกรวด นำ้�มะนาวร�ำ หัด แล้วจึงให้กินยาหอมตอ่ ไปแลฯ ยาพอกแก้ตอ้ ขน้ึ ตา เอาหญา้ เกลด็ หอยใหญ่๑ ใบบวั บก๑ สารหนู๑ บดพอก ศีรษะแม้เท้าท้ังเด็กแลผู้ใหญ่ฯ ยาแก้จับแลแกม้ ัว เอาจนั ทน์ชะมด๑ จนั ทน์ทนา๑ ผลผกั ชี๑ พรรณผกั กาด๑ รากหญ้านาง๑ ไพล๑ กระชาย๑ ชะเอมเทศ๑ เอาส่วนเทา่ กนั ท�ำ เป็นจณุ บด 78 ประมวลต�ำ รบั ยา อโรคยาศาล

ทำ�แทง่ ไว้ ถ้าจะแก้คลัง่ ให้ละลายน้ำ�ดอกไม้ ถา้ จะแกจ้ ับละลายน�ำ้ สมอตม้ ถา้ แก้ หอบละลายน�ำ้ รากถว่ั พูตม้ ถา้ แกอ้ าเจยี นละลายน้ำ�ลกู ยอต้มกนิ ยาแกน้ อนมหิ ลบั เอาจันทนห์ อม ๒ สลงึ เกสรสารภี ๑ สลึง รากบวั หลวง ๑ เฟ้ือง ผิวไมส้ สี ุก ๑ เฟือ้ ง การบรู ๒ ไพ เบ้ยี ผู้ ๑ เฟอ้ื ง ล้ินทะเล ๑ สลึง โกฐท้ัง๕ สง่ิ ละ ๑ เฟื้อง ทำ�เปน็ จุณ เอานำ�้ มะพร้าวนาฬเิ กเป็นกระสาย บดท�ำ แทง่ ไว้ กินให้ ชนื่ ใจ ใหน้ อนหลบั และแก้กระหายน�้ำ ดนี กั ฯ ยารสั วงมหาทคิ ุณ เอาเทยี นดำ�๑ เทยี นแดง๑ เทียนขาว๑ เทยี นต๊ักแตน๑ หรดาน๑ ไคร้เครอื ๑ กานพล๑ู ตรผี ลา๑ โกฐสอ๑ สมลุ แว้ง๑ ตรกี ฏุก๑ น้�ำ ประสาน ทอง๑ เหลา่ นี้เอาสิง่ ละ ๑ ส่วน ชะเอม ๓ ส่วน บดท�ำ เปน็ จุณปน้ั แท่งไว้ ละลาย ด้วยน้�ำ ขณั ฑศกรแทรกดีงรู ำ�หัด กนิ คร้ังละหนกั ๑ เฟ้ือง แกผ้ อมเหลอื งและกิน ข้าวได้ดนี กั ฯ ยาแกธ้ าตเุ สีย เอาสะค้าน๑ ชา้ พล๑ู แห้วหมู๑ รากหญ้านาง๑ มะตมู ออ่ น๑ สมอ ไทย ๓ ผล ตม้ ใหก้ นิ แก้ธาตุไมเ่ ปน็ ปกติ ท้องขึน้ ทอ้ งเฟอ้ ลงทอ้ ง ปวดท้อง จุก แน่น หายแลฯ ยาแดงมโหสถ เอารากฝักขา้ ว๑ รากย่านาง๑ รากมะนาว๑ ดอกบัวหลวง๑ ดอกคำ�จีน๑ ดอกคำ�เทศ๑ ดอกค�ำ ไทย๑ จันทนแ์ ดง๑ จันทน์ขาว๑ กฤษณา๑ กะล�ำ พัก๑ รากพงุ ดอ๑ ฝางเสน๑ ยาทง้ั นเี้ อาเสมอภาค ตำ�ผงบด เอาน้�ำ คร่ัง เปน็ กระสายยาบดป้นั เมด็ ไว้ ฝนดว้ ยน้ำ�ซาวขา้ ว ท้ังกินทง้ั ชะโลม แกไ้ ข้เหนอื ไข้ สันนิบาต แกฝ้ ดี าษและฝหี ัวเดอื น แกต้ าลทรางทำ�พษิ ใหว้ ปิ รติ ท้งั กนิ ทง้ั ชะโลม และชุบสำ�ลปี ดิ กระหม่อม แก้ปวดหัว แก้กำ�เดา แกส้ ารพัดไขอ้ นั เปน็ พิษต่างๆ หายแลฯ 79 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

ยาเนาวหรคุณ เอาขมน้ิ อ้อย๑ พริกไทย๑ ขงิ แหง้ ๑ ดีปล๑ี กะเทยี ม๑ ใบทับทมิ ๑ ใบเทียน๑ ใบสะแก๑ ใบกระทุม่ ขีห้ มู๑ ฝ่ินต้น๑ ลูกจนั ทน๑์ ดอกจันทน๑์ กระวาน๑ กานพล๑ู เนรภสู ๑ี กฤษณา๑ กะล�ำ พัก๑ ขอนดอก๑ ชาดหรคุณ๑ โกฐสอ๑ โกฐ เขมา๑ โกฐพงุ ปลา๑ โกฐกา้ นพรา้ ว๑ โกฐจฬุ าลำ�พา๑ โกฐหัวบวั ๑ โกฐน้ำ�เต้า๑ ชะมด๑ พิมเสน๑ อ�ำ พนั ๑ ยาทงั้ น้ีเอาหนกั สง่ิ ละ ๑ เฟื้อง ต�ำ ผงบดด้วยนำ้�ดอกไม้ เทศ ทำ�เมด็ ไว้ใช้แก้ไอ ละลายน้ำ�ขิง น�ำ้ มะนาว นำ้�กะเทยี มก็ได้ แกก้ ระหายน�ำ้ ละลายน้�ำ จนั ทน์ แกเ้ ช่อื มมนึ ละลายน้ำ�เปลอื กมะรมุ แกส้ ลบละลายน้ำ�ดอกไม้เทศ ดงี ู พิมเสนรำ�หดั แทรกกิน ถ้าเด็กหอบนกั หรืออยากนำ้�เป็นก�ำ ลงั ละลายน้�ำ สม้ มะขามเปยี ก หวั หอม หรือน�ำ้ สม้ สายชู กนิ แกห้ อบ แกเ้ สมหะหายแลฯ ยาประจุธาตุเด็ก เอาโกฐท้ัง๕ ตรผี ลา๑ ลกู จันทน๑์ ดอกจันทน๑์ จนั ทนา๑ จนั ทน์ ขาว๑ กฤษณา๑ กะลำ�พกั ๑ กระวาน๑ กานพล๑ู ดีปลี๑ ไครเ้ ครือ๑ แห้วหมู๑ ดอก จำ�ปา๑ เกสรบัวหลวง๑ เกสรบวั ขม ดอกกระดงั งา๑ ดอกพกิ ุล๑ ดอกบนุ นาก๑ ดอก สารภี๑ดอกคำ�๑ดอกละหงุ่ แดง๑ดอกมะลิ๑ดอกวา่ นหางชา้ ง๑กรงุ เขมา๑ดอกผกั ตบ๑ ชะมดเชยี ง๑ ชะมดเชด็ ๑ อำ�พันทอง๑ ฝิ่น๑ โสม๑ ดงี เู หลือม๑ ยาทงั้ น้เี อาหนกั สิ่งละ ๑ เฟือ้ ง บดดว้ ยน้ำ�ดอกไม้เทศทำ�เม็ดไว้ละลายน้�ำ ดอไม้ แกอ้ ้าปากมอิ อก แก้ล้ินกระด้างคางแขง็ แกส้ ลบ กวาดทรางท้ังปวง ยาน้วี เิ ศษนกั ได้ใชม้ านานแล้วฯ ยาจบิ กินตา่ งน้�ำ ท่านใหเ้ อาขา้ วเยน็ เหนือ๑ บอระเพด็ ๑ รากไทรยอ้ ย๑ ชะเอม เทศแตน่ ้อย๑ ต้มจิบกนิ ต่างน้ำ� แกพ้ ิษเสมหะ แก้มกู เลอื ด แกค้ อแหง้ เปน็ เสมหะ แกน้ ำ้�ลายเหนียว แก้เปน็ มันเมอื กในคอ ไมร่ รู้ สอาหารหายแลฯ ยาเหลืองมหาไชยพฤกษ์ เอากระเทียม๑ ไพล๑ ตรีกฏุก๑ กำ�มะถันแดง๑ เมด็ มะกรูด๑ เมด็ มะนาว๑ เอาเสมอภาค เอาน�ำ้ ประสานทองเทา่ ยาท้ังหลายบดปั้น แทง่ ไว้กนิ ก็ได้ กวาดทรางกไ็ ด้ แก้เสมหะในอก แก้ไอน�ำ้ ลูกยอ แก้ขดั เบานำ้� แตงกวา กวาดด้วยนำ้�มะนาว ยานใี้ ชไ้ ดท้ ้ังเดก็ และผู้ใหญ่ฯ 80 ประมวลต�ำ รบั ยา อโรคยาศาล

ยาประสะไพล เอาเทียนท้ัง๕ สังกรณี๑ เนระพูส๑ี กรงุ เขมา๑ ชะเอมเทศ๑ พรกิ ไทย๑ ขงิ ๑ ดปี ล๑ี กระเทยี ม๑ ขา่ ๑ กระทอื ๑ กระชาย๑ ผวิ มะกรูด๑ ผวิ มะนาว๑ ผวิ มะมว่ ง๑ ลกู พิลงั กาสา๑ เมด็ ในมะนาว๑ ลูกผักช๑ี สมอทั้ง๓ ขมน้ิ ท้งั ๒ เปลือก สนั พรา้ นางแอ๑ ยาทั้งนี้เอาเสมอภาค ไพลแห้งเทา่ ยาทง้ั หลายต�ำ ผง นำ�้ ผงึ้ เป็นก ระสาย บดละลายนำ้�สุราแกท้ รางทงั้ ปวง อนั เปน็ พษิ ตา่ งๆ แกท้ ้องขนึ้ ปวดมวนใน ทอ้ ง ตกมูกเลอื ดหรือแกล้ มประจำ�ทรางโจรทงั้ ปวง ให้ยกั น้ำ�กระสายใชต้ ามควร เถิดฯ ยากวาดแกล้ น้ิ ดำ� เอาเทยี น๑ พรกิ ไทยค่ัว๑ ดอกจนั ทน์๑ หนักส่ิงละ ๑ สลงึ ใบหนาดปงิ้ ไฟ๑ ดนิ ประสิวขาว๑ เอาหนกั สิ่งละ ๒ สลงึ ยาทั้งน้ีบดปนั้ เปน็ แท่ง ละลายน้ำ�มะนาวกวาดแทรกเกลือตัวผู้ ๑ เม็ด ทาลนิ้ หายแลฯ ยาแกม้ ูกเลอื ด เอาใบเทียน๑ ใบทับทิม๑ ใบกะเพรา๑ ขมิ้นออ้ ย๑ ไพล๑ กระเทียม๑ เอาสว่ นเท่ากนั บดท�ำ แทง่ ไว้ ฝนด้วยเหลา้ เปน็ กระสายกินหายแลฯ ยาแก้เด็กทอ้ งขึ้นเวลาเย็น เอาเทียนขาว ๑ เฟอื้ ง กระวาน ๑ เฟือ้ ง กานพลู ๑ เฟ้ือง ลกู จนั ทน์ ๑ เฟ้อื ง เนระพูสี ๑ สลงึ ดีปลี ๑ สลึง ชุมเห็ดเทศ ๑ สลึง หญ้าใต้ ใบ ๑ สลงึ ใบตาลหมอ่ น ๒ สลึง ใบสวาด ๒ สลึง ยาด�ำ ๒ สลงึ มหาหงิ คุ์ ๑ บาท ใบกะเพรา ๒ บาท บดด้วยน�ำ้ ขา่ เป็นกระสาย ปนั้ เมด็ เท่าเม็ดนนุ่ เดก็ ๗ เดอื นกนิ ครัง้ ละ ๗ เม็ด ทวีขน้ึ ถงึ อายุ ๒ ขวบดีนกั ฯ ยาแก้เด็กทอ้ งขึ้นในเวลาเชา้ เอาใบกะเพราะ๑ ดอกผักคราด๑ ใบสวาด๑ ใบ ผักเสีย้ นผ๑ี ใบตาลหมอ่ น๑ ลูกจนั ทน์๑ ดอกจันทน๑์ กระวาน กานพลู๑ ยาด�ำ ๑ มหาหิงคุ๑์ ตรีกฏกุ ๑ ยาทั้งน้ีเอาเสมอภาค เอาน้ำ�ขา่ เป็นกระสายบดป้นั แทง่ ไว้ ละลายนำ้�ไพลกินดีนักฯ 81 ประมวลต�ำ รบั ยา อโรคยาศาล

ยาสมานลน้ิ เปื่อยขนานหนึง่ เอาฝกั ส�ำ โรงเผาไฟ งวงตาลเผาไฟ น้�ำ ประสาน ทองสะตุ ตำ�ผงเอานำ้�ท่าเป็นกระสาย ทาปากล้นิ เดก็ ผู้ใหญ่หายแลฯ ยาสมานปากเด็กแลผู้ใหญ่ เอาใบบัวหลวงเผาไฟ สมดุ ดำ�เผาไฟ น้�ำ ประสาน ทองสะตุ ต�ำ ปนกันให้ละเอยี ด โรยปากที่เปอื่ ยลน้ิ เป่อื ยหายแลฯ ยาแก้หัดแกเ้ หือดเดก็ เอามลู โค๑ ขม้นิ อ้อย๑ หญ้าแพรก๑ บอระเพ็ด๑ เอาสง่ิ ละ เท่ากนั ต�ำ ใหล้ ะเอยี ด เอานำ�้ มูตรเป็นกระสายกินหายแลฯ ยาประจำ�ทอ้ งกนั สำ�รอก เอาใบกะเพรา๑ ใบเสนยี ด๑ ใบตาลหมอ่ น๑ บอระ เพด็ ๑ บดทำ�แทง่ ละลายน�้ำ ท่า ใหก้ ินแก้สำ�รอกตง้ั แต่คลอดจากครรภไ์ ด้ ๑ เดือนฯ เอาใบคนทีสอ๑ ใบสะเดา๑ ใบผักขวง๑ ใบขอบชะนางแดง๑ บอระเพด็ ๑ บดท�ำ แทง่ ละลายน้�ำ ร้อนใหก้ ินแก้ส�ำ รอก เมือ่ ถงึ ก�ำ หนด ๒ เดอื นฯ เอาใบสวาด๑ ใบ ของชะนางแดง๑ ใบกระพังโหม๑ บอระเพ็ด๑ บดทำ�แทง่ ละลายน้ำ�ร้อนให้กนิ กนั ส�ำ รอกเมื่อถึงกำ�หนด ๓ เดอื นฯ เอาผักกะเฉด๑ ใบทับทิม๑ ใบตาลหม่อน๑ ใบเสนยี ด๑ บอระเพ็ด๑ บดทำ�แทง่ ละลายน้�ำ ร้อนให้กินเป็นยาประจ�ำ ทอ้ ง กนั สำ�รอกเมอื่ ถงึ ก�ำ หนด ๔ เดอื นฯ เอาใบผักคราด๑ ใบหญ้าใตใ้ บ๑ ใบกระทืบยอด๑ ใบกระพงั โหม๑ บอระเพ็ด๑ บดท�ำ แท่งละลายนำ�้ รอ้ นใหก้ ิน เป็นยาประจำ�ทอ้ ง กันสำ�รอกเมอ่ื ถงึ กำ�หนด ๕ เดือนฯ เอาใบฝา้ ยแดง๑ ใบกระทุ่มนา๑ ใบขอบชะนาง แดง๑ ใบหนาด๑ บดทำ�แทง่ ละลายน�ำ้ รอ้ นให้กนิ เป็นยาประจ�ำ ท้องกนั สำ�รอก เมอื่ ถึงก�ำ หนด ๖​เดอื นฯ เอาใบนมพจิ ิตร๑ ใบมะกลำ�่ เครือ๑ ใบสมอพิเภก๑ ขมิน้ ออ้ ย๑ บอระเพ็ด๑ บดท�ำ แท่งละลายนำ้�รอ้ นใหก้ ิน เปน็ ยาประจ�ำ ทอ้ งกนั สำ�รอก เมื่อถงึ ก�ำ หนด ๗ เดือนฯ เอาใบมะเดื่อ๑ ใบพิมเสน๑ ไพล๑ ขมน้ิ อ้อย๑ บดท�ำ แท่งละลายน�้ำ รอ้ นใหก้ นิ เปน็ ยาประจำ�ท้องกนั ส�ำ รอกเม่ือถงึ ก�ำ หนด ๘ เดอื นฯ เอาใบมะขวดิ ออ่ น๑ ใบสะแก๑ ไพล๑ ขมิน้ อ้อย๑ บอระเพ็ด๑ บดท�ำ แท่งละลายนำ้� 82 ประมวลตำ�รับยา อโรคยาศาล

รอ้ นให้กิน เปน็ ยาประจำ�ทอ้ งกันส�ำ รอก เมือ่ ถึงกำ�หนด ๙ เดือนฯ เอาใบคนทสี อ๑ ใบคนทเี ขมา๑ ขม้ินออ้ ย๑ บดท�ำ แทง่ ละลายน้ำ�รอ้ นใหก้ นิ เป็นยาประจำ�ทอ้ ง กนั สำ�รอก เมอ่ื ถงึ กำ�หนด ๑๐ เดอื นฯ เอาใบเสนียด๑ ใบผกั คราด๑ ใบปีบ๑ ใบ ระงับ๑ ใบข้ีกาแดง๑ ใบข้กี าขาว๑ ใบโคกกระออม๑ ใบขเี้ หล็ก๑ ใบสะเดา๑ ไพล๑ กระทอื ๑ ตรีกฏุก๑ บดทำ�แทง่ ละลายน้�ำ ร้อนให้กิน เปน็ ยาประจำ�ท้องกันส�ำ รอก เม่ือถงึ กำ�หนด ๑๑​เดือนฯ เอาขม้ินอ้อย๑ บอระเพ็ด๑ ใบเทยี นย้อมมือก�ำ มือ๑ ใบ มะค�ำ ไก๑่ ใบหนาด๑ ใบคนทสี อ๑ ตรกี ฏุก๑ ไพล๑ ขิง๑ การบรู ๑ เมด็ ผักกาด๑ กะเทียม๑ หอม๑ สารส้ม๑ ดนิ ประสิวขาว๑ บดทำ�แท่งไว้ละลายน�ำ้ ร้อนใหก้ นิ เป็นยาประจ�ำ ท้องกนั สำ�รอก เมอื่ ถึงก�ำ หนด ๑๒ เดือนฯ ยาแก้อุจจาระพกิ าร ยาแกค้ ุมธาตดุ ว้ ย ทา่ นใหเ้ อาหวั เปราะ๑ แหว้ หม๑ู เปลอื ก โมกมัน๑ หนกั สง่ิ ละ ๑ บาท เทยี นทั้ง๕ สง่ิ ละ ๑ บาท ขิง ๑ เฟือ้ ง ดีปลี ๑ เฟื้อง บดละเอยี ดปนั้ เม็ดไว้ เป็นยาประจำ�ธาตุ แก้ลงทอ้ ง น้�ำ ใบกะเพรา แก้ไอนำ้�ไพล น้�ำ มะแวง้ เครือ แก้ปวดมวน นำ�้ ครงั่ หรือน้�ำ ลกู เบญกานี หรือน้ำ�ลกู ทบั ทมิ แทรก ดีงูเหลือมกไ็ ด้ฯ ยาถา่ ยแลคุมธาตุ เอาใบกะเพรา ๑ สลึง ใบตาลหม่อน ๑ บาท ใบสวาด ๕ สลึง ยาดำ� ๑ สลงึ บดปน้ั เม็ดไว้ นำ�้ สรุ าเปน็ กระสาย ให้กินเมอื่ เวลาทอ้ งไม่สบายดแี ลฯ ยาแกไ้ อส�ำ หรบั เด็ก เอาลูกมะละกอ นมยานตดั หวั เสยี แลว้ เอาพริกไทยยดั เข้าใน ผลมะละกอให้เต็ม สุมไฟแกลบใหก้ รอบ เอามาบดป้ันเม็ดไว้ กวาดดว้ ยน�้ำ ผง้ึ ก็ได้ จะให้หยอดเอากไ็ ด้ ยานี้ถา้ ผู้ใหญ่ไอ ใช้นำ�้ มะนาวละลายชบุ ส�ำ ลอี มหายแลฯ ยาต้มแก้ผอมแห้ง แกเ้ ป็นเม็ดยอด แก้ไอ แกโ้ ลหติ เอาหบี ลม๑ หนงั หมู๑ ราก ช้าพลู๑ ขา่ ๑ ลกู กระดอม๑ กา้ นสะเดา๑ สมอท้ัง๓ ยาขา้ วเย็นเหนอื ๑ ดอกบัว ขาว๑ ดอกบวั แดง๑ ดอกบวั เผอ่ื น๑ ดอกบัวขม๑ ดอกบัวหลวง๑ ดอกสารภ๑ี 83 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

ดอกพกิ ลุ ๑ ดอกบนุ นาค๑ ยาท้งั นเี้ อาสงิ่ ละ ๑ บาท ดอกคำ� ๖ สลงึ เทยี นด�ำ ๒ บาท รวมต้มดว้ ยน�้ำ เถาวลั ย์เปรียง แทรกดเี กลือตามกำ�ลงั กนิ ดนี ักแลฯ ยาเหลอื งใหญ่ แก้สารพัดทรางทงั้ ปวง เอาพริก๑ ขงิ ๑ ข่า๑ กระชาย๑ ไพล๑ กระเทยี ม๑ ดีปล๑ี ขม้นิ ออ้ ย๑ หญ้าใต้ใบ๑ ใบเสนียด๑ กระทือ๑ ใบระงบั ๑ ใบ สวาด๑ เอาเสมอภาค ดีงูเหลือมเป็นกระสายบดปั้นแท่งไว้ แก้ลงละลายน้ำ� ประสานทองสะตุ กวาดแก้สารพัดทรางทั้งปวง น�้ำ ไพล น�ำ้ กระทือ น้ำ�ขม้ิน นำ้�สุรา เป็นกระสายฯ ยาเหลอื งกลาง เอาพริก๑ ขา่ ๑ กระเทียม๑ ขิง๑ กระชาย๑ ดีปลี๑ หวั ตะครา้ ๑ ว่านรอ่ นทอง๑ ใบกะเพราะ๑ หอม๑ กระทือ๑ ไพล๑ ผิวมะกรูด๑ ขมิน้ อ้อย๑ วา่ น น�ำ้ ๑ ยาทง้ั นเ้ี อาสง่ิ ละ ๖ สลงึ กำ�มะถัน ๑ ตำ�ลงึ ขมนิ้ ชันเทา่ ยาทงั้ หลาย บดทำ� แทง่ ไว้ แก้ลง แก้มกู เลือด แกบ้ ดิ น�ำ้ มะขามเปยี ก น้ำ�มะกรดู น้ำ�มะนาว น�้ำ สุรา ถา้ จะคุมเวลาเยน็ แก้ปวด น�้ำ มะนาว น�ำ้ กะทือ นำ้�เปลอื กแคใหก้ ินแลฯ ยาเขียวหอม เอาใบมะระ ๖ ส่วน ใบนำ้�เตา้ ๘ สว่ น ใบพรหมิ ๕ ส่วน ใบสม๑ี เถาคันแดง๑ เถามวกขาว๑ ใบฝา้ ยแดง๑ คคุ ะ๑ หัศด�ำ ๑ หัศแดง๑ เนระพสู ๑ี เปราะ๑ ใบพมิ เสนเท่ายาทงั้ หลาย บดท�ำ เมด็ ไว้ แก้ไข้ชัก ทรางชกั แก้พิษไข้ พิษ ทราง ทง้ั กนิ ทั้งพ่น น�ำ้ จันทน์ น้�ำ ดอกไม้ ถา้ แกก้ ระหายนำ�้ นำ้�ข้าวตังปิ้ง ลูก มะกอกเผาไฟแช่ขนั ฑศกรใส่หน่อยหน่งึ ถา้ จะแก้สารพดั พษิ อนั เป็นทีส่ �ำ คัญ น�ำ้ กระสายตามแตจ่ ะใชเ้ ถิดฯ ยากรแี กม้ กู เลอื ด ท้งั รุทงั้ ถ่าย เอาสมอไทย๑ สมอเทศ๑ สมองู มะขามป้อม๑ เหลา่ นี้เอาหนักสิง่ ละ ๑ ต�ำ ลึง ยาดำ� ๓ บาท เมด็ โหรพา ๒ บาท เม็ดผกั กาด ๖ สลงึ เม็ดผักชี ๖ สลึง โกฐน�ำ้ เต้าเทา่ ยาทั้งหลาย ท�ำ ผงหรือทำ�แท่งไว้ใช้ตามแต่ 84 ประมวลต�ำ รบั ยา อโรคยาศาล

จะใช้เถิด ถา้ จะรุเอาน�้ำ ฝักคณู นำ�้ ลูกสมอดีเกลือแทรกเป็นกระสาย ตามธาตหุ นัก เบาทั้งเดก็ และผู้ใหญ่ เอายานีค้ ว่ั ใหเ้ กรียม แลว้ จึงเอามหาหงิ คุ๑์ ยาด�ำ ๑ โกฐน�้ำ เตา้ ๑ แทรงลงตำ�เป็นผง บดป้ันเปน็ แท่งไวแ้ ก้ทราง ใช้ได้ตามความประสงค์แลฯ ยาถ่ายประจ�ำ ธาตเุ ดก็ เอาใบกะเพรา ๑ บาท ใบคนทสี อ ๑ บาท ลกู จันทน์๑ ดอก จันทน๑์ กระวาน๑ กานพลู๑ ดีปล๑ี ขมน้ิ ออ้ ย๑ หัวกระชาย๑ เอาสิ่งละ ๑ เฟ้อื ง บดท�ำ เปน็ เมด็ ไวน้ ำ�้ ร้อนเป็นกระสายแทรกสรุ า ๓ หยด ใหก้ นิ เชา้ เยน็ แลฯ ยากวาดเดก็ เมอ่ื แรกตกฟาก เอาขแ้ี มลงสาบพอควร๑ ตวั เลอื ด ๓ ตวั ใบสระแหน่ ๓ ใบ ตำ�บดใหล้ ะเอียดกวาดกบั น�้ำ ผ้งึ กวาดเมอื่ ควักโลหิตออกแล้วฯ ยาแกท้ อ้ งขนึ้ เอาเทยี นด�ำ ๑ มหาหงิ คุ์๑ ขิงแหง้ ๑ เอาสงิ่ ละ ๑ สว่ น เทยี นแดง ๒ ส่วน กระเทียม ๓ ส่วน กระพงั โหม ๘ สว่ น บดใหล้ ะเอียดละลายน�ำ้ ร้อนกนิ บา้ น ทาทอ้ งบา้ ง ทาทสี่ นั หลังหรือทอี่ น่ื อันเปน็ ที่สำ�คญั ดีนักแลฯ ยาแก้ขัดหนกั เอารากคนที๑ ขา่ แก่๑ มหาหงิ ค์๑ุ รง๑ ยาด�ำ ๑ ฝนทาทอ้ งน้อย และหัวเหน่าดีนกั ฯ ยาแกข้ ัดเบา เอาใบเปราะ๑ ใบพลูแก๑ พรกิ ๑ ขงิ ๑ เอาเท่ากันบดทาท้องและหัว เหนา่ ใชไ้ ดท้ ้ังเดก็ และผูใ้ หญ่ดนี กั แลฯ ยาแกเ้ ดก็ ผอมแห้ง เอามะกรดู ๓ ผล ผ่าผลละ ๔ ทิ้งเสียผลละ๑ ซกึ อเี หนยี ว๑ รากเลบ็ มือนาง๑ รากไขเ่ น่า๑ กะเพราทง้ั ๕ กระพังโหม๑ เหลา่ นาี้ เอาอย่างละ เต็มๆ ก�ำ มือ เอาพรกิ ๗ เม็ด กระเทียม ๗ กลีบ ขม้นิ ออ้ ย ๗ แวน่ รากพฤกษ์ ๓ ฝัก ต้มด้วยเหลา้ ครึง่ น�ำ้ ครึง่ ใหก้ นิ เชา้ เยน็ ดีนกั ถ้าอุจจาระขาวเหมน็ หายทนั ทีฯ 85 ประมวลตำ�รับยา อโรคยาศาล

ยาทองเน้ืองาม เอาเนอ้ื สมอไทย๑ เนอ้ื สมอพเิ ภก๑ มหาหิงค๑ุ์ ว่านนำ�้ ๑ ไพล๑ ผิวมะกรดู ๑ เหล่านีเ้ อาหนกั สิ่งละ ๑ บาท การบูร๑ เกลือสินเธาว์๑ หนกั สิ่งละ ๕ สลึง ใบสมอทะเลนง่ึ เสียก่อน เอาหนกั เท่ายาท้ังหลาย ตำ�ผง บดทำ�เมด็ ไว้ เม่อื จะ กนิ ละลายนำ้�สม้ ซ่า น้ำ�ส้มมะนาว นำ้�ส้มมะกรูดก็ได้ เปน็ ยาประจ�ำ ท้องเดก็ ให้กิน ตงั้ แตแ่ รกออกไฟเสมอมาแก้ตาลทรางขโมย ทอ้ งข้นึ ท้องอดื เฟ้อ แก้ตบั โต หรอื ท้องโต แกม้ า้ มย้อยดีนกั แลฯ ยาธาตุเดก็ เอาตาลท้งั ๕ ส่ิงละ ๑ บาท ตน้ เปลือกไขเ่ น่า๑ รากเล็บมือนาง๑ ราก อา้ ยเหนยี ว๑ สะคา้ น๑ รากชา้ พล๑ู บอระเพด็ ๑ จนั ทนแ์ ดง๑ จนั ทนเ์ ทศ๑ เอาหนกั สง่ิ ละ ๑ บาท ดปี ล๑ี รากเจตมลู เพลงิ ๑ ขงิ ๑ ลกู กระดอม๑ กระทอื ๑ ไพล๑ กระชาย๑ เอาหนกั ส่ิงละ ๒ สลึง ตม้ บำ�รงุ ธาตุ แกอ้ จุ จาระหยดย้อยและเจรญิ อาหารดนี กั แล ยาต้มชักดาก เอาน้ำ�นมราชสหี ์ ๘ บาท กระทือ ๒ บาท ไพล ๑ บาท ใบเสนยี ด ๔ บาท เทยี นดำ� ๒ บาท บอระเพด็ ๒ สลึง ขมน้ิ ออ้ ย ๑ บาท ตม้ กินเช้าเยน็ สมาน แผลแก้เดก็ เปน็ มูกเลือดฯ ยาแก้พุงโรท้องโต เอากะเพรา๑ ชุมเหด็ เทศ๑ ใบกระพังโหม๑ สะแกทง้ั ๕ ใบ มะกา๑ เหลา่ นเ้ี อาหนกั สิ่งละ ๒ บาท รากตาลหม่อน๑ ต้นเปลอื กไข่เน่า๑ เลบ็ มือ นาง๑ เหล่าน้ีเอาหนกั สง่ิ ละ ๑ บาท ขม้นิ อ้อย ๗ แว่น บอระเพ็ด ๙ องคุลี ต้มกนิ เชา้ เย็นหายฯ ยาตม้ แกเ้ ด็กผอมแหง้ เอาหบี ลม๑ หนงั หมู๑ รากช้าพล๑ู ข่า๑ ลกู กระดอม๑ ก้านสะเดา๑ สมอท้งั ๓ ข้าวเย็นเหนอื ๑ ดอกบวั ขาว๑ ดอกบัวแดง๑ ดอกบวั เผอ่ื น๑ ดอกบวั ขม๑ ดอกบวั หลวง๑ ดอกสารภ๑ี ดอกพิกุล๑ ดอกบุนนาค๑ ยาท้ังน้ีเอาสงิ่ ละ ๑ บาท ดอกค�ำ ๖ สลงึ เทยี นด�ำ ๒ บาท ต้มดว้ ยนำ�้ เถาวัลยเ์ ปรียงแทรกดี เกลอื ตามก�ำ ลัง แก้ผอมแหง้ แกเ้ ปน็ เมด็ เป็นยอด แกไ้ อ และตกโลหติ หายฯ 86 ประมวลตำ�รับยา อโรคยาศาล

ยามหานิลแทง่ ทอง เอารากมะกอก๑ ขมน้ิ อ้อย๑ รากมะไฟ๑ รากกระท้อน๑ ราก มะปรางหวาน๑ รากละหงุ่ แดง๑ รากลำ�โพง๑ ไมส้ กั ๑ เคร่ืองเหลา่ นี้เผาไฟให้เปน็ ถา่ น ใบทองหลางใบมน๑ ลกู ประคำ�ดคี วายค่วั พอแต่เกรียม แทรกน�้ำ ดตี า่ งๆ พรมปน้ั กอ้ นปดิ ทอง แกส้ ารพดั พษิ และกาฬทง้ั ปวง ยา ๔ รากตม้ กนิ เปน็ กระสายฯ ยาแกเ้ ดก็ กนิ ข้าวไมไ่ ด้ เอาผลขีก้ าแดง ๓ ผล โคกกระออม ๙ ผล รากก้าง ปลาแดง๑ รากเล็บมือนาง๑ ขมิ้นอ้อย ๗ แว่น บอระเพ็ด ๗ แว่น พริกไทยเมด็ ๗ เม็ด ดอกดปี ลี ๗ ดอก กระเทยี ม ๗ กลบี หญ้าแพรก๑ ต้มใหก้ นิ แลฯ ยาเขียวเหนือ เอาใบสนั พรา้ หอม๑ ใบพิมเสน๑ ใบหญา้ ใตใ้ บ๑ ใบขอบชะนาง ทงั้ ๑ ใบกะเพราท้งั ๒ จนั ทนท์ ้ัง๒ การบูร๑ ขม้นิ อ้อย๑ ใบเทียน๑ ใบทับทมิ ๑ ยาท้งั น้เี อาเสมอภาค ให้ทำ�แท่งหรือท�ำ ผงไว้ กินแกต้ กมกู เลอื ดน้ำ�ปูนในแทรก กระทอื ไพลหมกไฟ แกเ้ สมหะอุจจาระเป็นพิษ ถ้าลงท้องขมน้ิ ชนั น�ำ้ ปนู ใส แก้รอ้ นนำ�้ มตู รฯ ยามหานิลนอ้ ย เอาผลสะบา้ เผา๑ หนังกระเบนเผา๑ ชะมด๑ พมิ เสน๑ น้�ำ ประสานทองสะตุ๑ เอาสุราเป็นกระสาย บดทำ�แท่งไวใ้ ช้สารพดั แล นำ้�กระสาย ตามสมควรเถิดฯ ยากวาดแกค้ อตีบ เอาก้ามปูทะเลทงี่ ับเข้าออก๑ กานพลู๑ ลกู เบญกานี๑ เอา เสมอภาคบดท�ำ แทง่ ฝนดว้ ยน�ำ้ ปนู ใสแทรกพมิ เสนกวาด สมานแกเ้ จบ็ แสบหายแลฯ ยาชื่อหมึกหอม เอาหมึกหอม๑ ชะมด๑ พมิ เสน๑ ลกู จนั ทน๑์ ข่า๑ พมิ เสน๑ ใบ สันพรา้ หอม๑ ใบกะเพรา๑ ดจี ระเข้๑ ดงี เู หลอื ม๑ เอาสิ่งละ ๑ สลึง สรุ าเปน็ กระสาย บดปั้นแท่งเท่าเมด็ พรกิ ไทย ฝนด้วยน้ำ�ดอกไม้แกเ้ ช่ือม แก้ปวดน้ำ�กะเพรา แก้ 87 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

กระสับกระส่าย น้ำ�จันทน์ แกก้ ระหายน�ำ้ น้ำ�คร่�ำ แก้สะดุ้งน้�ำ ขา่ ฯ ยากวาดแท่งขาว เอาเบ้ียผู้เผา๑ กรวดหนิ ปนู ๑ ล้นิ ทะเล๑ เม็ดในมะนาว๑ น�ำ้ ประสานทองสะต๑ุ ไคลสมี า๑ ระยอ่ ม๑ เอาเสมอภาค เอาน้ำ�รากครอบจกั รวาล เปน็ กระสาย บดปน้ั แท่ง กวาดด้วยนำ้�มะนาว แทรกเกลอื ทาปากเป่อื ยนำ�้ หมาก ดบิ พิมเสนฯ ยาเด็กช่อื มหาจักร เอาขม้ินอ้อย๑ ดีปลี๑ ขงิ ๑ กระเทียม๑ วา่ นกบี แรด๑ ว่าน รอ่ นทอง๑ รากไคร้เครือ๑ โกฐหัวบวั ๑ เทยี นด�ำ ๑ เทยี นแดง๑ เทยี นขาว๑ เทียน เยาวภาณี๑ ชะเอมเทศ๑ ชะพลู๑ ดนิ ประสิว๑ น้ำ�ประสานทอง๑ ระยอ่ ม๑ ยาทั้งนี้ เอาส่ิงละ ๑ สลึง จนุ สสี ะตุ ๑ ตำ�ลงึ เอาน�ำ้ สุราเปน็ กระสายบดทำ�แทง่ ไว้แก้ทราง ตามก�ำ ลังเดก็ แก้ทรางก�ำ เนิด แกท้ รางทกุ อันขึน้ ทป่ี ากและจบั รมิ ต้นคาง ในคอ ในอก ในทอ้ ง เอายามหาจักรละลายนำ�้ กล้วยตบี ทาหาย ถา้ มิฟังละลายน้ำ�เกลือ ทา ถ้ามฟิ งั ละลายน้�ำ ชิงชา้ ชาลีทาหายฯ ยาสมานลนิ้ เด็ก เอาไส้ขนุนละมุด๑ สะค้าน๑ ลูกมะกอก๑ ลกู ประคำ�ดีควาย๑ เอาหนักสงิ่ ละ ๑ บาท ยาท้ังน้ีคั่วให้ไหม้ เอาน�ำ้ ประสานทองสะตุ ๑ บาท บดกบั น้ำ�ใบทองหลางและน้�ำ ต�ำ ลงึ เมื่อจะสมานเอาน�ำ้ หมากดิบกไ็ ด้ นำ�้ เบญกานกี ไ็ ด้ แกล้ นิ้ ขาวปากขาวแลฯ ยากวาดเม็ดด�ำ เอาเปลอื กทองหลางใบมนค่วั ๑ กระดูกงเู หลือมเผา๑ ประค�ำ ดี ควายเผา๑ หางปลาแหง้ เผา๑ ใบพิมเสน๑ น้ำ�ประสานทองสะต๑ุ บดปั้นเม็ดไว้ เมอื่ จะกวาดแทรกเกลือหรือพิมเสนตามสมควร ถ้าตัวร้อนใช้น้�ำ ดอกไม้ ถา้ ตัวไม่ รอ้ นใชน้ ้ำ�มะนาวเป็นกระสายฯ 88 ประมวลตำ�รับยา อโรคยาศาล

ยาทพิ โสภา เอาเนือ้ สมอพิเภก๑ เนือ้ สมอเทศ๑ เนอ้ื มะขามป้อม๑ โกฐทง้ั ๕ เทียน ทั้ง๕ กฤษณา๑ น�้ำ ประสาร๑ ตรีกฏกุ ๑ เอาส่งิ ละ ๑ ส่วน โกฐนำ�้ เต้า๑ เนอื้ สมอ ไทย๑ สง่ิ ละ ๑๒ สว่ น เอานำ้�ดอกไม้ นำ�้ ร้อนเป็นกระสายบด เอาส้มมะขามเปยี ก ขย�ำ น้�ำ ปูนใสแก้ตัวรอ้ นกระหายน�ำ้ เช่อื มมึนน�ำ้ ดอกไม้ แกต้ านขโมย ซบู ผอมทุ่ง ลงท้อง ละลายน้ำ�สุราแลฯ ยากวาดแกเ้ ด็กไมก่ ินข้าวและนม เอาหัวปลาหมอ ๓ หัว หางปลากะเบน๑ หางปลาแห้ง๑ หาง ท้ัง ๓ อยา่ งเผาไฟให้ไหม้ นำ้�ประสานทองสตุ บดละลายน�้ำ ขา้ วไหม้ใหก้ นิ ฯ ยาเหลืองกระท่อม เอาเทยี นท้ัง๕ ฝางเสน๑ ครงั่ ๑ เขากวาง๑ งาช้าง๑ แกน่ สน๑ สักข๑ี จันทน์ทั้ง๒ ขา่ ๑ ใบเทียน๑ ใบทบั ทิม๑ ใบชิงชา้ ชาล๑ี ใบมะลิทัง้ ๒ ก�ำ ลัง วัวเถลิง๑ ขงิ แหง้ ๑ ขมิน้ ชัน๑ การบรู ๑ เอาส่งิ ละ ๑ สลงึ ขมน้ิ อ้อย ๑ สลึง ๑ เฟ้อื ง กระทอื ๑ สลงึ ๑ เฟอื้ ง ใบกระทอ่ ม ๗ บาท แก้บิดปวดมวนฯ ยาแกเ้ ด็กทงุ่ เปน็ พรรดกึ ทา่ นให้เอามหาหิงค์๑ุ โกฐนำ�้ เต้า๑ ยาด�ำ ๑ เอาหนกั สิ่ง ละ ๑ สลึง ต�ำ เป็นจุณบดละลายน้ำ�ให้กนิ แก้ทอ้ งข้นึ และตวั ร้อน ทอ้ งโลฯ ยาหอมพกิ ุลแกว้ เอาโกฐหัวบวั ๑ ชะมด๑ พมิ เสน๑ กฤษณา๑ กะล�ำ พัก๑ เปราะ หอม๑ จนั ทนท์ ั้ง๒ ดอกพกิ ุลเทา่ ยาท้ังหลาย ต�ำ ผงปนั้ แท่งไว้ ท้งั กนิ ทัง้ ชะโลม แก้ ไข้ แกพ้ ิษฝี แก้จบั เช่อื มมัวตัวรอ้ น กลอ่ มลมให้เรียบ ยาน้คี วรท�ำ ไวส้ �ำ หรบั บ้าน เสมอฯ ยาเขียวหอมแกไ้ ข้ เปน็ ยาแกผ้ ิดสำ�แดง แกพ้ ิษทรางตา่ งๆ ท่านใหเ้ อา หญ้า แพรก๑ หญา้ ปากควาย๑ เปราะหอม๑ เถาหมวกแดง๑ เอาสง่ิ ละ ๑ บาท ใบยา่ นาง๑ 89 ประมวลตำ�รบั ยา อโรคยาศาล

จนั ทน์แดง๑ จันทนข์ าว๑ เกสรบวั หลวง๑ เกสรบนุ นาค๑ เกสรสารภี๑ ราก ฟักข้าว๑ เอาสิ่งละ ๕ สลึง ดนิ ประสิวขาว ๖ สลึง ใบพิมเสนเทา่ ยาท้ังหลายบด ละเอียดไว้แก้ไข้ น�ำ้ ดอกไม้ น้ำ�จันทนก์ ไ็ ดช้ ะโลมถอนพษิ แก้ตวั ร้อน น้ำ�ซาวข้าว นำ�้ เปราะก็ได้ แก้พษิ ตา่ งๆ นำ้�มตู รไดใ้ ช้แลว้ ดีนักฯ ยาตรีใหญ่แก้ไขพษิ แก้พษิ กำ�เดา ตาลทราง อจุ จาระเน่า ตวั ร้อน ทา่ นให้เอา โกฐสอ๑ โกฐเขมา๑ โกฐเชยี ง๑ เทยี นดำ�๑ เทียนขาว๑ เทยี นเยาวภาณี๑ เปราะ หอม๑ ชะเอม๑ ไคร้เครอื ๑ สารส้ม๑ น�ำ้ ประสานทอง๑ ลกู โหรพา๑ ลูกซดั ๑ ยา ท้ังนเ้ี อาสงิ่ ละ ๑ บาท สมอเทศ ๖ บาท สมอไทย ๔ บาท มะขามป้อม ๒ บาท ยาด�ำ ๖ บาท รงทอง ๑๐ บาท โกฐน�ำ้ เตา้ ๒๐ บาท (ฆ่าดว้ ยน�้ำ มะกรดู ) เอานำ้� ละลายลงเสยี ก่อน เอานำ�้ มะกรูดบบี ลงแล้วเอาขนึ้ ปิ้งไฟดว้ ยใบพลู ปิ้งไปกวา่ ใบ พลูจะเกรียม แล้วจึงเอายาแกพ้ ิษแก้ลมสันนิบาตไขใ้ หญ่ วิเศษนัก เป็นยาควรทำ� ไว้สำ�หรบั บ้านเสมอฯ ยาช่ือหอมใหญ่ เอาโกฐเขมา๑ โกฐสอ๑ โกฐเชยี ง๑ โกฐหัวบวั ๑ เปราะหอม๑ น�ำ้ ประสานทอง๑ ลกู โหรพา๑ ชะเอมเทศ๑ สมอเทศลกู ใหญ่๑ สมอพิเภกลกู ใหญ๑่ สมอไทย๑ มะขามปอ้ ม๑ รากไคร้เครอื ๑ เทียนขาว๑ เทยี นเยาวภาณ๑ี โกฐนำ�้ เต้าเท่ายาท้ังหลาย ต�ำ ผงไว้แก้ขัดหนักขดั เบา และระบายพษิ ตา่ งๆ นำ�้ ลูกสมอ ละลายกนิ แก้พิษไข้ แกพ้ ิษทรางตัวรอ้ น นำ�้ กระสายยักใชต้ ามควรแกโ่ รคนน้ั เถดิ ฯ ยาแก้ลงท้องมหิ ยดุ ท่านใหเ้ อาสนเทศ๑ ผลประค�ำ ดีควาย๑ แก่นประด๑ู่ ราก ส้มปอ่ ย๑ รากชุมเหด็ ๑ เอาสว่ นเท่ากนั ต้ม ๓ เอา ๑ ใหก้ นิ หายฯ ยาอำ�มฤคธาราม ทา่ นให้เอาพริกไทย๑ ขิง๑ กระเทยี ม๑ หอม๑ เกลอื ๑ มหาหิงค๑์ุ หัวพล๑ู เอาส่วนเทา่ กนั บดทาทอ้ งนอ้ ย แกท้ อ้ งขนึ้ และสะอกึ หายดีนกั แลฯ 90 ประมวลตำ�รบั ยา อโรคยาศาล

ยาประสิทธริ กั ษา ท่านใหเ้ อาวา่ นเปราะ๑ พลแู ก๑ ใบนำ�้ เตา้ ๑ ถา่ นเพลงิ ปา่ ชา้ ๑ เอาส่วนเทา่ กนั ปิดพวกหวั เหน่าแกข้ ัดเบาๆ มสิ ะดวกหายดีนกั แลฯ ยาชอื่ จนั ทรร์ ัศมี เอากุม่ ท้ัง๒ ใบมะยมตัวผ้๑ู ใบผักขวง๑ ใบพุดทรา๑ ใบผกั บงุ้ ขัน๑ ใบขกี้ าแดง๑ ใบมะคำ�ไก๑่ ใบมะกรดู ๑ ใบมะนาว๑ ใบมะงวั่ ๑ ใบสม้ ซา่ ๑ ข่า๑ กระชาย๑ กะทือ๑ ไพล๑ หอม๑ กระเทียม๑ ตรกี ฏกุ ๑ ขมิ้นอ้อย๑ เมลด็ พรรณ ผกั กาด๑ จันทน์ทั้ง๒ วา่ นกบี แรด๑ วา่ นรอ่ นทอง๑ ยาทั้งนเี้ อาเสมอภาค เอาพริก ไทยเท่ายาท้ังหลาย ตำ�ผงบดปั้นแทง่ ไวใ้ ห้กินตามก�ำ ลงั ทารก แทรกดงี เู หลือม แก้ดานเสมหะ แกจ้ บั เป็นเวลา แก้ทราง ถา้ จะแก้ฟกบวมละลายน้ำ�สุราทา แกจ้ บั สะท้านแกค้ ลั่งละลายน้�ำ ดอกไมก้ นิ แกล้ มบา้ หมลู ะลายน้ำ�สรุ ากิน แกห้ อบน�้ำ ส้ม ซา่ น้�ำ ดอกไม้ หรอื ขณั ฑศกรกไ็ ด้ ถ้าจะแกต้ าลทรางใหต้ กมูกเลือดละลายดว้ ยน�้ำ สุรากิน แกป้ ว่ งน�ำ้ ขงิ แกล้ มน้�ำ ขา่ แก้สันนิบาตนำ้�สม้ ซ่า แกห้ ืดไอน้�ำ ส้มปอ่ ยให้ กินแล ถ้าจะแกเ้ จ็บหลู ะลายนำ�้ ทะลายหมากดบิ หยอดบา้ งทาบ้าง แกน้ อนมหิ ลับ ละลายน�้ำ สรุ ากนิ ฯ ยาแกเ้ ด็กนอ้ ยพก ใหเ้ อา หวั อจี อ้ ฮากเอ็นออ่ น ฝนทา นิพพฺ านํ ปรมํ สุขํ นิพพานเป็นสขุ อยา่ งย่ิง นพิ พาน แปลวา่ ดบั คือความดับสนิทแหง่ กองทุกขเ์ ป็นผบู้ รสิ ุทธ์ิหมดจด จากกิเลสตณั หาทัง้ ทางกาย วาจาและใจเปน็ ความสขุ ทีส่ ูงสุดไม่ต้องกลบั มาเวยี นวา่ ยตายเกิดอกี ต่อไป 91 ประมวลต�ำ รบั ยา อโรคยาศาล

ยนั ตต์ รีนิสิงเห ยันตต์ รนี ิสงิ เห โบราณจารยก์ ล่าววา่ เมอื่ บรรจเุ สร็จ เสกดว้ ยคาถาในตัว เอง ๒ คาบ (๑๘ จบ) สามารถปอ้ ฃกนั บา้ นเรอื นจากอนั ตรายต่างๆ ภูตผิ ี ปศี าจ และคณุ ไสย ไดผ้ ลชะงดั นกั แลฯ 92 ประมวลตำ�รบั ยา อโรคยาศาล

แผนกยาแกโ้ รคโลหติ ระดสู ตรี

แผนกยาแก้โรคโลหิตระดูสตรี ยาแก้ระดไู มป่ กติ หญิงสาวรุ่นทีถ่ งึ ก�ำ หนดควรมีระดูแลว้ แตย่ ังไมม่ ี หรอื มแี ล้วก ลับแหง้ ไป จะรักษาใหห้ ายตอ้ งบำ�รุงธาตุท้ังสี่ใหด้ เี สยี กอ่ นแล้วจึงบำ�รงุ เลือด ยา บ�ำ รงุ ธาตุทา่ นใหเ้ อาลูก เบญจกลู สงิ่ ละ ๑ บาท ผลผกั ชี ๑ บาท วา่ นน้�ำ ๑ บาท หวั แห้วหมู ๑ บาท พิลังกาสา ๑ บาท บอระเพด็ ๑ บาท ผิวมะกรูด ๑ บาท ยา ท้ัง ๗ สงิ่ นี้ทำ�ใหเ้ ป็นจุณ ละลายน้ำ�สม้ ซ่า กนิ บ�ำ รงุ ธาตุไฟให้บริบูรณ์ แลว้ จงึ กิน ยาบำ�รุงโลหิตตอ่ ไป ใหเ้ อาเบญจกลู สงิ่ ละ ๑ บาท โกฐท้ัง ๕ เทียนท้ัง ๕ ส่ิงละ ๒ สลึง ผลจนั ทน์ ๑ สลงึ ดอกจนั ทน์ ๑ สลึง กระวาน ๑ สลึง กานพลู ๑ สลึง ดอกค�ำ ไทย ๑บาท ฝางเสน ๒บาท เกสรดอกพิกลุ ๑ เกสรดอกบนุ นาค ๑ เกสรบวั หลวง ๑ ดอกมะลิ ๑ ดอกจ�ำ ปา ๑ ดอกกระดงั งา ๑ กฤษณา ๑ กระลำ�พกั ๑ ชะลูด ๑ ขอนดอก ๑ อบเชยเทศ ๑ ชะเอมเทศ ๑ จนั ทนท์ ้งั สอง ขมนิ้ เครอื ๑ เอาสว่ นเทา่ ๆ กันต้มใหก้ นิ โลหิตนน้ั จะงามดอี ย่าสนเทห่ ์เลย ยาบ�ำ รงุ โลหิตสตรี อีกหนงึ่ ทา่ นให้เอารากชะพลู ๑ ผลชะพลู ๑ เจตมูลเพลิง ๑ วา่ นนำ้� ๑ ผกั ส้มปอ่ ย ๑ เมล็ดสลอด ๑ หัสคณุ เทศ ๑ ยาทง้ั นเ้ี อาส่งิ ละหนึ่งบาท เปลา้ นอ้ ย ๙ บาท พริกไทยล่อน ๓ ตำ�ลงึ กระเทยี ม ๒ ตำ�ลึง หวั ดองดึง ๑ บาท ทำ�ใหเ้ ปน็ จณุ ละลายดว้ ยน้ำ�ผ้งึ ก็ได้ นำ�้ สม้ ซา่ ก็ได้ สรุ าก็ได้ หรอื จะแชส่ รุ าฝงั ไว้ใน ขา้ วเปลือก กินแก้สารพัดโรค โลหติ เนา่ โลหิตร้ายทง้ั ปวง แกเ้ สมหะ รดิ สีดวงผอม เหลอื งกไ็ ด้ ดที ุกประการแล ยาแกไ้ ข้ทบั ระดู ระดูทับไข้ เอาเทียนท้งั ๕ สงิ่ ละ ๑ บาท สารส้ม ๒ สลงึ ฝาง ๑ กำ�มอื หญา้ ไทร ๑ ก�ำ มอื ค�ำ ฝอย ๑ บาท ขม้นิ ออ้ ย ๕ แวน่ ตม้ รับประทานขับ 94 ประมวลต�ำ รับยา อโรคยาศาล

โลหติ ดนี ักแล เคยใชม้ ามากแลว้ ถา้ จะแก้พิษระดู ใหป้ วดท้องระดูขดั ให้เอา ราก ส้มปอ่ ย ฝางเสน คำ�ฝอย ลูกมะกรูด ต้มกนิ ยาขับเลอื ดผู้หญิง ไมเ่ ป็นระดู ให้เอาแก่นผุ แกน่ ดู่ ฮากกระจาย แกน่ ตมู ตัง ฮาก คัดเค้า ตม้ กินดีแล ยาแก้เลอื ดตีขึ้นหรือลงเลอื ด ให้เอาแก่นพพี ่วน แกน่ หมีห้ นงั ฮากสีดาขาว ฮากฮ่งุ เทพแดง ฝนใหก้ นิ ถ้าจะกนิ ยานีใ้ หเ้ อาผกั หนอก เครือหางหนู มาตม้ ใส่ กัน แลว้ เอาน�้ำ เยย่ี วผสมกนิ แลว้ จงึ เอายาสี่อยา่ งขา้ งตน้ ฝนให้กิน ยาแก้เลอื ดคา้ ง ระดบู ล่ ว่ ง เปน็ หมาดขาว ใหเ้ อา แก่นยูง แกน่ ขาม แกน่ ฝาง ตม้ กิน อีกขนานหนึง่ ถ้าไม่หยุดให้ เอา ขงิ ๗ กระเทยี ม ๗ พริกไทย ๗ เขา้ มิ้น ๗ ฝาน เปลือกตมู อ่อนพอประมาณ เกลอื สินเธาว์พอสมควร ตำ�เป็นฝนุ่ ใสน่ ้ำ�กนิ ถา้ ยังไม่หยดุ ใหเ้ อาหญา้ โคยงู ๕ บาท พริกไทย ๑ บาท ดีปลี ๑ บาท งอ้ งแง้ง หงิ้ ๑ บาท ในหมากฝา้ ย ๑๐ บาท หวั หญ้าแหว้ หมู ๑๐ บาท ผกั หนอก ๑๐ บาท ค่ัวใหด้ ีต�ำ เป็นฝุ่น แล้วเอาบีงเู หลือม ละลายน้�ำ แลว้ ผสมยาฝนุ่ ปนั้ เป็นลูกกลอนให้ กนิ ดแี ล ยาแกล้ งเลือดหรอื เลือดลงกเ็ รยี ก ใหเ้ อา เหด็ กระด้าง เขาควายด่อน อ้อยด�ำ ให้หญงิ บ่ทันเปน็ ระดไู ปเอาก่อนเอาให้กน้ั ใจเอา ๗ อนั มาแช่น�้ำ กนิ ยาแก้เลือดขึน้ ใหเ้ อาฮากตมู ฮากหมากแตก ฮากตูมตงั ฮากแค ฮากหมากพริก กน้ ชัน ฝนแสนหา่ จนั ทน์แดง จนั ทนห์ อม ขามป้อม ไมเ้ ลียง ฝนกิน อีกขนาน หนึง่ ใหเ้ อาฮากพายเสมา มาฝนกนิ ถา้ ยงั บห่ ายใหเ้ อาฮากเขม็ ขาว ฮากเขม็ แดง ฮากตังต่นุ ฮากดกู ใส โกทา ฮากเลบ็ แมวผู้ ต้มกนิ ดแี ล 95 ประมวลตำ�รบั ยา อโรคยาศาล

ยาแก้เลอื ดออกถา้ มีการจม่ ปาก ให้เอาฮากเหมอื ดแอ ฮากซายซ่เู ครือ ฮาก หวดข่า ฮากทัน ฮากช้าคราม ฮากส้มป่อย ฮากดูกน้อย ฮากอขี าก ฮากตีนจ�ำ้ แพงค�ำ ฮอ้ ย ช้างน้าว นมงวั โมกน้อยแดง ดกู ใส ฝนใส่เหลา้ กนิ ยาเลือดผู้หญิง ให้เอาเกา้ นางนี พญามือฤทธ์ิ ขิงแคงปา่ ฝนกนิ ถา้ เวลาออกลูก เลือดออกบห่ ยุดให้เอาเครอื เขาฮอ หนาดงวั คังอขี่ าด ฝนกิน ยาต้มบ�ำ รุงเลอื ด ใบมะกา ๑๒ ใบ ใบมะนาว ๑๐๘ ใบ มะกรูด ๓ ผล ผา่ ๔ เอา ๓ สรรพยา ๓ ส่ิงนี้ ทำ�เป็นยาหมอ้ ต้มรบั ประทาน เปน็ ยาบำ�รุงโลหติ ฤดู ยาต้มถา่ ยแกฤ้ ดขู ัด ใบมะขาม ใบสม้ ป่อย ใบมะกา ข่า ฝาง แก่นข้เี หล็ก เถาวลั ยเ์ ปรยี ง ผลสมอไทย สรรพยา ๘ สงิ่ นี้ เสมอภาค ทำ�เป็นยาหมอตม้ ๓ เอา ๑ แทรกดีเกลือตามกำ�ลังธาตุ รบั ประทานเป็นยาบำ�รุงโลหิตและขับฤดู ยาแก้โล่งเลือด ผิวา่ ผู้หญิงเปน็ ระดู เลือดออกมากผดิ ปกติ เรียกเปน็ โล่งเลอื ด ยาใหเ้ อา ฮากขามปอ้ ม พริก ๗ ขงิ ๗ เทียม ๗ บดผสมกันดีแล ยาแกเ้ ลือดบ่ออก ผิวา่ เปน็ ระดู ถึงเวลาเปน็ ระดูควรจะมา แต่ไมม่ า ยาใหเ้ อา หญ้าห้อมแก้ว ตม้ กนิ ดีแล ยาแก้ช�ำ ฮวั ประจำ�เดือนของผู้หญงิ ซ่ึงมสี แี ดงหรอื สีขาว ออกเกนิ ก�ำ หนด ควร จะเปน็ ๒ หรอื ๓ วนั แต่กลายเปน็ เดือนๆ จะออกมากหรอื นอ้ ยกต็ าม การท่ี ประจำ�เดอื นออกในลักษณะเชน่ น้ี เรยี กซำ�ฮว่ั ยาแก้ใหเ้ อา หญา้ งวงชา้ ง ต้ม เคยี้ ว ๓ เอา ๑ บรรจเุ หล้าขวดใหญ่ ๑ ขวด เอาหอนส้มพอประมาณใส่ลงไป กิน แก้ซำ�ฮัว่ ดแี ล 96 ประมวลต�ำ รบั ยา อโรคยาศาล

ยากนิ ให้มีลกู หญงิ ที่แต่งงานแล้ว บางคนถึงจะตอ้ งการลูกก็ไม่ได้ลกู ท่ีเปน็ ท้งั นอ้ี าจจะ เกิดสาเหตหุ ลายอยา่ ง เชน่ เลอื ดลมในรา่ งกายไม่สมบรู ณบ์ า้ ง อวัยวะประสมั พันธ์ ไม่ได้สัดส่วนกนั บ้าง มไี ฝขี้แมงวนั จบั ในทลี่ ับซ่งึ ถอื ว่าเป็นเข็ดขวางบ้าง จะเป็น เพราะเหตุใดก็ตาม ถา้ แกไ้ ม่ถูกจดุ จะไมม่ ลี ูกเลย เรอื่ งนีห้ มอโบราณมที างแกไ้ ขได้ คือมยี าใหก้ ินเพือ่ ให้ได้ลูก หมอยาเลา่ ให้ฟงั ว่ามีผัวเมยี คหู่ นึง่ แตง่ งานกันมาแลว้ เกิน ๑๐ ปี อยากจะมีลูกมาเลา่ ใหห้ มอ ฟงั หมอสงสารจึงหายาใหก้ นิ ปัจจุบันนี้ผัวเมียคู่นกี้ ินยาท่ีหมอให้ ได้ลกู แลว้ ๓ คน พอ่ แมแ่ ละลกู ของเขา ขณะทเี่ รานอนเขยี นต�ำ รายานี้อยู่ เขายงั มีชวี ิตอยู่ เรา สนใจไดไ้ ปเรยี นเอายาจากหมอคนนีม้ าไว้ หมอแนะนำ�ในหลักการ ต่างวา่ ตอ้ ง ทำ�ให้ถกู วธิ ี คอื ใหต้ งั้ คายขนั ๕ ขัน ๘ ซิน่ ผนื แพรวา เหล้ากอ้ ง ไขห่ น่วย ซวย ส่ี เงนิ หนึ่งบาท ถ้าตง้ั คายรกั ษาให้เอาเงินก่อน ๕๐ สตางค์ แตก่ ่อนจะไปเอายา ใหเ้ ลือกเอาวันอังคารเปน็ วันไปเอายา จดั หมากค�ำ ยากอก ไปขอเอายา ก่อนจะขดุ หรือตดั เอายาแต่ละต้นให้เสกคาถาผาบพระยาธร เสียกอ่ น คาถาผาบพระยาธรว่า “โอมทิพพระยาฅธร คอนถงยาหวั ขาวมากกอกซอก คอ้ นกสู ิตอกหวั ทพิ พระยาธร” เมื่อผาบแล้วจึงลงมอื ขุดหรือตดั เอายา เมือ่ เอายามารวมกนั แล้ว กอ่ น จะเอายาลงในหมอ้ ให้ปลกุ ยารวมกนั คำ�ปลุกยาว่า “โอมคะลกุ ๆ กสู ิปลกุ ตน้ ยาก็ลุก กูสปิ ลุกกกยา กา้ นก่ำ�กล็ ุก ตน้ ก่ำ� และตน้ ขาว ต้นยาวและตน้ เฮือก โอมสหมติด” ให้เสก ๓ จบ ยากนิ ใหม้ ลี ูก ยาใหเ้ อา เปลอื กสม้ ปอ่ ยเครอื ใบกลว้ ยตายพราย ใบผกั อเิ ลดิ ใบฮฮู า ดางแหฮา้ ง ให้เอายาทง้ั ๕ นี้ มาท�ำ ดงั น้ี ใบผกั อิเลดิ ใบฮฮู า ดางแหฮา้ ง ยาทั้งสามมดั เข้าดว้ ยกนั เอาใบตองกล้วยตายพรายมาหอ่ มัดยาแลว้ เอาเปลือกสม้ ป่อยเครือมา ห่อข้างนอก เอามัดยานี้แช่น้ำ�ในคุ ใส่น้ำ�ให้เต็ม ล้าเอาเฮือด(ตัวเรือด) ๗ ตัว 97 ประมวลตำ�รับยา อโรคยาศาล

ยอ่ งลงในน�ำ้ นำ�้ นใี้ ชส้ ำ�หรับอาบ ใหอ้ าบวันพระทง้ั ข้างขึ้นขา้ งแรมทุกวนั ใหอ้ าบ วนั อังคารทุกวนั ใหอ้ าบวันเดือนดบั ทกุ วนั ใช้อาบในเวลากลางคืนตอนดกึ เวลา สงดั ใหแ้ ก้ผา้ อาบ เริม่ อาบจากบนั ไดเรือนข้างบนลงมาถงึ บันไดเรือนขั้นตำ่� น�ำ้ ที่จะอาบแตล่ ะครัง้ กะใหพ้ อดี คอื อาบใหห้ มดทุกครงั้ เมอื่ อาบน้�ำ หมดแล้วให้โยน ครอุ อกไปกอ่ น แตจ่ ะอาบนำ�้ ทุกครัง้ ใหไ้ หว้พระ ตั้งจิตอธิฐานต่อส่งิ ศักดิ์สทิ ธิ์ สมาทานศีล ขอลกู จากสิ่งศกั ดสิ์ ทิ ธิ์ สำ�หรับคนท่เี ปน็ ไฝข้ีแมงวนั ในทลี บั เมอื่ อาบนำ�้ ได้ ๒-๓ วัน จะไม่ปรากฎ มอี ะไร แต่เมอ่ื ลว่ งเลยไปถึง ๔-๕ ครง้ั แล้ว จะมนี มิ ิตดีมปี รากฏในเวลานอนหลับ ตอ่ จากนั้นระดูที่เน่าเสยี กจ็ ะดขี ้นึ ระวงั อยา่ ไดห้ ลงลืมวนั อาบนำ�้ ใหจ้ ดจำ�ไวใ้ ห้ ข้นึ ใจ วันทีจ่ ะตอ้ งอาบคอื ๑ วันพระท้ังขา้ งขึน้ ขา้ งแรมทกุ วนั 2 วันองั คารทกุ วนั ๓ วนั เดอื นดบั ทุกวนั และใหแ้ กผ้ ้าอาบในเวลากลางคนื อาบจากบันไดข้ันบนลง มาขน้ั ต�ำ่ ถ้าทำ�ผิดกติกาของหมอ ความหวงั ของทา่ นอาจผิดพลาดไว้ ผทู้ ีจ่ ะอาบ นำ�้ ตอ้ งเปน็ ผู้หญิง ผู้ชายไมใ่ ช่คนส�ำ คญั ในกรณนี ี้ ยาแกไ้ ข้ทบั ระดู (ของปะอินอยุธยา)หญ้าใตใ้ บทง้ั ๕ หนึง่ กำ�มือ หวั หอมแดง สามหวั วา่ นเปราะ ๓ แว่น ทง้ั สามอย่างนี้ต้ม ๓ เอาหนง่ึ จะหายทันที กิน คร้งั เดียวได้ผล ยาโรคสตรที กุ ชนดิ มีอาการใหเ้ มื่อยลำ�ข้อ โลหติ จาง บางแห้งตดิ สันหลงั ท�ำ ให้ เจบ็ หลงั ท้องขึน้ อ่อนเพลยี อิดโรยหมดกำ�ลงั กินไม่ได้ นอนไม่หลบั ใบมะขาม หนกั ๔ บาท ใบส้มปอ่ ยหนกั ๔ บาท ใบมะดันหนัก ๔ บาท ใบส้มเสี้ยว ใบ มะกา ลูกสมอไทย เถาวลั ย์ (แดง) ยา่ นเมราะ แก่นแหล ฝาง คำ�ฝอย เปลือก หอยแครงเผาไฟกอ่ น ยาทง้ั หมดข้างบนน้หี นกั สิง่ ละ ๔ บาท บอระเพ็ด ๑ บาท แกน่ แสมทะเลหนกั ๔ บาท สารส้ม ๑ ตำ�ลึง ดินสอดบิ ๑ สลงึ ตม้ กนิ (ยา สตรีทกุ ชนดิ ใชไ้ ด้ผลดี) 98 ประมวลตำ�รบั ยา อโรคยาศาล

ยาแกไ้ ข้ทบั ระดู (ของบ่าวตดุ แซผ่ ่อง) สาวเหลา้ สาวหยุด หญ้าใตใ้ บ หญ้า น�ำ้ ดับไฟ ผกั เปด็ พนั งูแดง ๕ อย่างนเ้ี อาเทา่ กันตม้ กินจะหาย สจฺจํ เว อมตา วาจา วาจาจรงิ เป็นสง่ิ ไมต่ าย การพดู ความจรงิ ถูกตอ้ งและท�ำ ตามท่ีพดู ทำ�ใหร้ อดพน้ จากคำ�ด่าวา่ รอดพน้ จากอันตรายรอดพ้นจากความพินาศและรอดพ้นจากความตาย ผลของการพดู ความจริงจะไดร้ บั ความไว้วางใจความเช่ือถอื ไดร้ บั การ ชว่ ยเหลอื ไดร้ บั เกยี รติ ได้รบั การยกยอ่ ง อย่างน้อยผู้พูดเองมคี วาม สบายใจไม่ตอ้ งหวาดเกรงผ้อู ืน่ จะรวู้ า่ ตัวเองเป็นคนพดู ปด พูดไม่จรงิ 99 ประมวลตำ�รบั ยา อโรคยาศาล