20200612- ชุดกิจกรรมเรียนรู้ระดับประถมศึกษาเรื่อง รู้รับ ภัยพิบัติทางธรรมชาติ

ชุดกจิ กรรมเรียนรูระดบั ประถมศึกษา เร�อง รูรบั ...ภยั พิบัติทางธรรมชาติ จดั ทําโดย สาํ นักงานประสานงานโครงการตามพระราชดาํ ริสมเดจ็ พระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกมุ ารี สาํ นกั งานพัฒนาวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีแหงชาติ (สวทช.) กระทรวงวิทยาศาสตรและเทคโนโลย ี ดวยความรว มมอื ทางวชิ าการของ สมาคมธรณวี ิทยาแหง ประเทศไทย ศนู ยเ ตือนภยั พบิ ตั แิ หงชาต ิ กรมอตุ ุนยิ มวิทยา ท่ีปรกึ ษา : ชฎามาศ ธุวะเศรษฐกลุ พล เชาวด ํารงค พลเรอื ตรีถาวร เจริญด ี สันติ ซัมดิน ปรีชา สายทอง บรรณาธกิ าร : ธัญญณ ชั บษุ บงค ผูเขยี นและออกแบบกจิ กรรม : มนธดิ า สตี ะธนี คณะผูรว มเขียน : กันตนา โตเหมือน พรทิพา ธีระวัฒนชาติ พูลทรัพย์ โพธิ์สุ พรทพิ ย ฉิมวัย ยุวดี จนั ทศรคี าํ วนดิ า โรจนบรุ านนท  วิมล บุษราคัม วิมลรัตน์ สิทธิโอสถ ศศิธร ปนทะ สุวิชา ศาสนภักดี หฤทยั เพชรรตั น  เกษรา ไชยงาม องั คณารกั ษ  บตุ รสวุ รรณ  พิสมัย น�วมจะโปะ วันเพ็ญ ภูมาลา รตั นากร ประกงิ่ จอมขวัญ เครอื หอม จิรชั ยา พิชยั ฤกษ นิติ ญานะ ปญ จพมิ พ  เหนอื เกาะหวาย ปาลิดา จนั ทวงศ ปริศนา อาจหาญ ปญุ ชรสั ม ิ์ จันทรเ กลย้ี ง ผูประสานงาน : เฉลมิ ขวญั รกั ษา บรรณาธกิ ารออกแบบ : ลัญจนา นติ ยพัฒน จุฬารัตน นม่ิ นวล วรี วรรณ เจริญทรพั ย รูปเลม : กนษิ ฐา กลายสุข ภาพประกอบ : วรากร หมวดสงิ ห

ชดุ กจิ กรรมเรียนรรู้ ะดบั ประถมศกึ ษา เร่อื ง รูร้ บั ...ภยั พิบตั ิทางธรรมชาติ มูลนธิ ิเทคโนโลยสี ารสนเทศตามพระราชดาํ รสิ มเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกุมารี พมิ พค ร้ังท่ี 1 : ตุลาคม 2556 จาํ นวนพมิ พ : 100 เลม พมิ พค รง้ั ท ่ี 2 : สงิ หาคม 2557 จํานวนพิมพ  : 10,000 เลม พิมพคร้ังท ่ี 3 : ธนั วาคม 2561 จํานวนพิมพ : 28,500 เลม © สงวนลิขสิทธิ์ พ.ศ. 2557 ตาม พ.ร.บ. ลิขสิทธิ์ พ.ศ. 2537 โดย มูลนิธิเทคโนโลยีสารสนเทศตามพระราชดําริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี สํานักงานพัฒนาวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีแหงชาติ (สวทช.) ไมอ นญุ าตใหค ดั ลอก ทาํ ซาํ้ และดดั แปลง สว นใดสว นหนง่ึ ของหนงั สอื ฉบบั น ้ี นอกจากไดร บั อนญุ าตเปน ลายลกั ษณอ กั ษร จากเจาของลขิ สิทธิ์เทา น้นั ชุดกิจกรรมเรียนรูระดับประถมศึกษา เร� อง รูรับ...ภัยพิบัติทางธรรมชาติ/มูลนิธิเทคโนโลยีสารสนเทศตามพระราชดําริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี. พิมพครั้งที่ 2 -- ปทุมธานี : สํานักงานพัฒนาวิทยาศาสตรและ เทคโนโลยีแหงชาติ, 2557 100 หนา : ภาพประกอบ ISBN : 978-616-12-0337-5 1. ภัยพิบัติ 2. ภัยธรรมชาติ -- การปองกัน I. สํานักงานประสานงานโครงการตามพระราชดําริสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี II. สํานักงานพัฒนาวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีแหงชาติ III. ช� อเร� อง HV553 363.348 จดั ทําโดย สาํ นกั งานประสานงานโครงการตามพระราชดําริสมเดจ็ พระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกมุ ารี สาํ นกั งานพฒั นาวิทยาศาสตรแ ละเทคโนโลยแี หง ชาติ (สวทช.) กระทรวงวทิ ยาศาสตรและเทคโนโลยี 73/1 ถนนพระรามที่ 6 ราชเทวี กรงุ เทพมหานคร 10400 โทรศพั ท : 02 564 7000 ตอ 81816, 81807

คำ�นิยม สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงมีพระราชด�ำรัสเก่ียวกับเร่ืองภัยพิบัติ (Disasters) ในงานประชุมวิชาการประจ�ำปี ๒๕๕๕ ของส�ำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี แห่งชาติ ความตอนหน่ึงว่า “ปัจจุบันวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีเจริญก้าวหน้าเป็นอย่างมาก มนุษย์จึงหวังว่าวิทยาศาสตร์และ เทคโนโลยีจะสามารถช่วยลดความเสียหายที่จะเกิดจากภัยพิบัติ เช่น เทคโนโลยีการก่อสร้างเทคโนโลยี การผลิตวัสดุก่อสร้างให้ต้านทานภัยพิบัติได้ เทคโนโลยีท่ีจะช่วยท�ำนายหรือเตือนภัยล่วงหน้าเป็นต้น การให้ ความรแู้ กป่ ระชาชนเรอ่ื งสาเหตกุ ารเกดิ และวธิ ปี กปอ้ งตนเองเมอื่ เกดิ ภยั พบิ ตั กิ เ็ ปน็ เรอื่ งสำ� คญั และสามารถ ชว่ ยลดความเสีย่ งลงได้ ทั้งจะชว่ ยโน้มนา้ วให้มนุษยเ์ กดิ ความส�ำนกึ เรื่องการรักษาสมดลุ ของธรรมชาติ” ดังนนั้ เพอ่ื ใหค้ วามร้ดู ้านภัยพิบตั ิทางธรรมชาตแิ ก่ประชาชนโดยเฉพาะเยาวชนไทย มูลนธิ เิ ทคโนโลยี สารสนเทศตามพระราชด�ำริสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี จึงได้จัดท�ำชุดกิจกรรม เรยี นรู้ระดับประถมศกึ ษา เรอ่ื ง รู้รับ...ภัยพบิ ัตทิ างธรรมชาติ ระดบั ประถมศึกษาข้ึน เพ่ือให้เยาวชนมีความรู้ และเข้าใจถึงสาเหตุการเกิดภัยพิบัติทางธรรมชาติ เช่น แผ่นดินไหว ภูเขาไฟระเบิด สึนามิ พายุ อุทกภัย และภัยแล้ง ฯลฯ โดยครูสามารถน�ำชุดกิจกรรมเหล่าน้ี ไปประยุกต์ใช้ใน การเรียนการสอนรายวิชาต่างๆ เพ่ือเตรยี มความพร้อมแก่เดก็ และเยาวชนในการรับมือกับภัยพบิ ัติทางธรรมชาตทิ ่อี าจจะเกิดขนึ้ มูลนิธิเทคโนโลยีสารสนเทศตามพระราชด�ำริสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี หวังเป็นอย่างยิ่งว่า ชุดกิจกรรมน้ีจะช่วยวางรากฐานความรู้ด้านภัยพิบัติทางธรรมชาติ และสร้างความ ตระหนักในการเตรียมความพร้อมรับสถานการณ์ฉุกเฉิน ให้แก่เยาวชนไทยได้อย่างย่ังยืนต่อไป ศาสตราจารย์ ดร.ไพรัช ธชั ยพงษ์ กรรมการและเลขาธิการมลู นธิ เิ ทคโนโลยีสารสนเทศตามพระราชด�ำริ สมเด็จพระเทพรตั นราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ทีป่ รึกษาอาวุโส ส�ำนักงานพฒั นาวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยแี หง่ ชาติ

คำ�นิยม ในปัจจุบัน ประเทศไทยและหลายประเทศในโลกก�าลังเผชิญหน้ากับภัยพิบัติทางธรรมชาติ ในรูปแบบต่างๆ ด้วยความถี่ และความรุนแรงท่ีเพ่ิมมากข้ึน การน�าเสนอความก้าวหน้าทางวิทยาศาสตร์ และเทคโนโลยี ที่สามารถน�ามาประยุกต์ใช้เพื่อเตรียมความพร้อมในการรับมือกับภัยพิบัติทางธรรมชาติ เป็นภารกิจที่ส�านักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ (สวทช.) ให้ความส�าคัญแม้ภัยพิบัติ ทางธรรมชาติจะเป็นส่ิงท่ีไม่สามารถควบคุมได้ และมนุษย์ไม่อาจหลีกเล่ียงได้ก็ตาม แต่ความก้าวหน้า ทางวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลย ี สามารถชว่ ยใหม้ นษุ ยร์ สู้ าเหต ุ พรอ้ มทง้ั หาวธิ ปี อ้ งกนั แก้ไข และจดั การภยั พบิ ตั ิ ทางธรรมชาติ ไดอ้ ยา่ งมปี ระสทิ ธิภาพมากขึ้น นอกจากการน�าวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีมาสร้างนวัตกรรมเพ่ือลดปัญหาดังกล่าวแล้ว การให้ ความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับภัยพิบัติทางธรรมชาติที่ถูกต้องแก่สาธารณชน เป็นอีกบทบาทหน่ึงท่ี สวทช. ให้ความส�าคัญเช่นเดียวกัน ดังน้ันเพื่อเสริมสร้างความรู้ ความเข้าใจ เก่ียวกับภัยพิบัติทางธรรมชาติ แก่เยาวชนในประเทศ สวทช. ซ่ึงเป็นฝ่ายเลขานุการโครงการเทคโนโลยีสารสนเทศเพ่ือการศึกษา ภายใต้ มลู นธิ เิ ทคโนโลยีสารสนเทศตามพระราชด�าริสมเด็จพระเทพรัตนราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกุมารี จึงไดจ้ ัดทา� ชุดกิจกรรมเรียนรู้ระดับประถมศึกษา เร่ือง รู้รับ...ภัยพิบัติทางธรรมชาติ ข้ึน เพ่ือสนับสนุนให้ครูในระดับ ประถมศกึ ษาสามารถนา� กจิ กรรมทางดา้ นวทิ ยาศาสตรท์ ห่ี ลากหลายเกย่ี วกบั ภยั พบิ ตั ทิ างธรรมชาต ิ สภาพอากาศ ของโลก และความรดู้ า้ นธรณวี ทิ ยา มาใช้ในการจดั การเรยี นการสอน เพอ่ื สง่ เสรมิ การเรยี นรขู้ องนกั เรยี น และ เพม่ิ ศกั ยภาพในการเตรยี มความพรอ้ มรบั มอื กบั ภยั พบิ ตั ทิ างธรรมชาต ิ สามารถปกปอ้ งตนเองเมอื่ เกดิ เหตกุ ารณ์ ฉุกเฉินไดอ้ ย่างเหมาะสม สวทช. หวังเป็นอย่างย่ิงว่า ชุดกิจกรรมฯ น้ี จะเชื่อมโยงการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ไปกับระบบการศึกษาในโรงเรียน ผ่านกิจกรรมวิทยาศาสตร์ในเน้ือหาภัยพิบัติทางธรรมชาติท่ีหลากหลาย เพื่อส่ือสารข้อมูลทางด้านวิทยาศาสตร์สู่สังคมไทย ให้เยาวชนสามารถน�าความรู้ท่ีได้รับไปประยุกต์ใช้ ในการจดั การชีวิต ป้องกนั เผชญิ รบั มอื กับวกิ ฤตสิ ่ิงแวดลอ้ มที่เกิดขึน้ ต่อไป ดร. ทวีศักด ์ิ กออนันตกลู อดตี ผ้อู า� นวยการ สา� นกั งานพัฒนาวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยีแห่งชาติ

คำ�นยิ ม ความเสียหายที่เกิดจากเหตุการณ์คลื่นสึนามิเมื่อปี 2547 เหตุการณ์น้�ำท่วมครั้งใหญ่เมื่อปี 2554 เหตุการณแ์ ผน่ ดนิ ไหวทจ่ี งั หวดั เชยี งรายเมอ่ื ปี 2557 และเหตุการณเ์ ยาวชนไทยนกั ฟตุ บอลทีมหมปู า่ อะคาเดมี ทงั้ 13 คน ติดถ้�ำหลวง ขนุ น้ำ� -นางนอนในปี 2561 คงเปน็ เรือ่ งจริงทีต่ ้องยอมรบั ว่า ความรู้ทางด้าน วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีเป็นรากฐานสำ� คัญท่ีมนุษย์เราจะน�ำความรู้ดังกล่าว ท้ังด้วยวิธีการและเคร่ืองมือ ต่างๆ มารับมือกับการบริหารจัดการภัยพิบัติ การเตรียมความพร้อมก่อนเกิดเหตุ การรับมือในภาวะฉุกเฉิน การบรรเทาทกุ ข์ชว่ ยชีวิต และการฟนื้ ฟูบรู ณะหลังเกดิ ภัยพิบัติ สำ� นกั งานพฒั นาวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยแี หง่ ชาติ (สวทช.) นอกจากจะเปน็ องคก์ รของรฐั ทร่ี บั ผดิ ชอบ ในดา้ นการวจิ ยั และพฒั นาวทิ ยาศาสตร์ เทคโนโลยี และนวตั กรรมแลว้ บทบาทในการสรา้ งความรู้ ความเขา้ ใจ ดา้ นวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยีใหแ้ กเ่ ยาวชนกเ็ ปน็ ภาระกจิ สำ� คญั ที่ สวทช. ได้ใหค้ วามสำ� คญั และดำ� เนนิ การ ตลอดมา หนังสือ ชุดกิจกรรมเรียนรู้ระดับประถมศึกษา เรื่อง รู้รับ... ภัยพิบัติทางธรรมชาติ ซึ่งจัดท�ำโดย สำ� นักประสานงานโครงการตามพระราชดำ� ริสมเดจ็ พระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี สวทช. เปน็ หนงั สือท่มี ชี ุดกจิ กรรมการเรยี นรู้จำ� นวน 11 หน่วยการเรียนรู้ ประกอบดว้ ย โลกของเราไม่เคยอยู่น่ิง แผน่ ดิน ไหว ภเู ขาไฟระเบดิ สนึ ามิ แหลง่ นำ้� ของโลก สภาวะอากาศ พายหุ มนุ เขตรอ้ น อทุ กภยั ดนิ ถลม่ ภยั แลง้ และไฟ ปา่ เนอ้ื หาของชุดกจิ กรรมเนน้ การส่งเสริมให้เยาวชนเข้าใจการปรากฏการณท์ างธรรมชาติ ทสี่ ง่ ผลต่อการเกดิ ภัยพิบัติธรรมชาติ ผู้เรียนจะได้ทราบว่าการที่โลกไม่อยู่น่ิง ส่งผลให้เกิดปรากฏการณ์ทางธรรมชาติมากมาย จ�ำเป็นอย่างยิ่งที่เราจะต้องให้ความรู้แก่เยาวชน ให้เข้าใจสาเหตุและผลกระทบท่ีเกิดขึ้นจากภัยพิบัติ ทางธรรมชาติ รวมทงั้ ตระหนกั ถงึ การเตรยี มความพรอ้ มรบั สถานการณ์ฉกุ เฉนิ ทอี่ าจจะเกดิ ขึ้น สวทช. หวังเป็นอย่างยิ่งว่า หนังสือชุดกิจกรรมดังกล่าวนี้ จะช่วยวางรากฐานขององค์ความรู้ทาง วทิ ยาศาสตร์ในแกค่ รู และนกั เรยี นในสงั กดั สำ� นกั งานคณะกรรมการการศกึ ษาขนั้ พน้ื ฐาน ใหเ้ ขา้ ใจปรากฏการณ์ ทางธรรมชาติ พร้อมท้ังสามารถคัดเลือกและน�ำความรู้ที่ได้รับไปประยุกต์ใช้ในการจัดการชีวิต ป้องกัน รับมือกับ วกิ ฤตสิ ิ่งแวดลอ้ มที่เกดิ จากธรรมชาติและมนษุ ย์ต่อไป ดร.ณรงค์ ศริ ิเลิศวรกลุ ผอู้ ำ� นวยการ ส�ำนักงานพัฒนาวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยแี หง่ ชาติ

กิตตกิ รรมประกาศ ในการจัดท�ำชุดกิจกรรมเรียนรู้ระดับประถมศึกษา เร่ือง รู้รับ...ภัยพิบัติทางธรรมชาติ ชุดน้ี ส�ำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ ซ่ึงเป็นฝ่ายเลขานุการโครงการเทคโนโลยีสารสนเทศ เพื่อการศึกษา ภายใต้มูลนิธิเทคโนโลยีสารสนเทศตามพระราชด�ำริสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ขอขอบคุณหน่วยงานต่างๆ ได้แก่ สมาคมธรณีวิทยาแห่งประเทศไทย ศูนย์เตือนภัยพิบัติ แห่งชาติ และกรมอุตุนิยมวิทยา ที่ได้อนุเคราะห์บุคลากรเพ่ือให้ค�ำแนะน�ำ ปรับปรุงแก้ไขเน้ือหาสาระ ความคิดเห็นอันเป็นประโยชน์อย่างย่ิงในการจัดท�ำชุดกิจกรรมฯ บริษัท ปตท.จ�ำกัด (มหาชน) บริษัท ผลิตไฟฟ้าราชบุรีโฮลดิ้ง จ�ำกัด (มหาชน) การไฟฟ้าฝ่ายผลิต แห่งประเทศไทย บริษัท เชฟรอนประเทศไทยส�ำรวจและผลิต จ�ำกัด และบริษัท ปตท. ส�ำรวจและผลิต ปิโตรเลียม จ�ำกัด (มหาชน) ที่ได้สนับสนุนงบประมาณในการจัดพิมพ์ และเผยแพร่ชุดกิจกรรมฯ ในครั้งท่ี 2 จ�ำนวน 10,000 เล่ม ส�ำนักงานคณะกรรมการการศึกษาข้ันพ้ืนฐาน (สพฐ.) ท่ีเล็งเห็นความส�ำคัญของชุดกิจกรรม ฯ และได้จัดพิมพ์ พร้อมท้ังเผยแพร่ชุดกิจกรรมฯ ในคร้ังนี้ ฝ่ายส่ือวิทยาศาสตร์ ส�ำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ ท่ีได้กรุณาออกแบบ และจัดท�ำหนังสือให้มีความสวยงาม และมีความน่าสนใจดังท่ีเห็น หวังเป็นอย่างย่ิงว่า ชุดกิจกรรมฯ น้ีจะช่วยสร้างความตระหนักให้แก่เยาวชนเพ่ือเตรียมพร้อมรับ ภัยพิบัติทางธรรมชาติท่ีอาจจะเกิดขึ้นต่อไป

คำ�นำ� ส�ำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐานตระหนักถึงภัยอันตรายจากภัยพิบัติทางธรรมชาติ และการเปลี่ยนแปลงทางธรรมชาติท่ีมักเกิดขึ้นอย่างรวดเร็วและรุนแรง และเห็นว่า “ชุดกิจกรรมเรียนรู้ ระดับประถมศึกษา เรื่อง รู้รับ...ภัยพิบัติทางธรรมชาติ” เป็นสื่อที่จะช่วยส่งเสริมประสิทธิภาพการเรียนรู้ กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ สุขศึกษาและพลศึกษา และสังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ระดับประถมศึกษา ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาข้ันพ้ืนฐาน พุทธศักราช ๒๕๕๑ ได้เป็นอย่างด ี จงึ ขออนญุ าตลขิ สทิ ธ์ิ จากสำ� นกั งานพฒั นาวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยแี หง่ ชาติ (สวทช.) กระทรวงวทิ ยาศาสตร์ และเทคโนโลยีเพอ่ื จดั พิมพแ์ ละเผยแพรแ่ ก่สถานศึกษาในสังกัด ชุดกิจกรรมเรียนรู้ระดับประถมศึกษา เร่ือง รู้รับ...ภัยพิบัติทางธรรมชาติ ในคราวพิมพ์น้ี ไดน้ ำ� ชดุ กจิ กรรมเรยี นรรู้ ะดบั ประถมศกึ ษา เรอื่ ง รรู้ บั ...ภยั พบิ ตั ทิ างธรรมชาติ และสอื่ การเรยี นการสอน (เทคนคิ การเรียนการสอนส�ำหรบั คร)ู จดั ทำ� เป็น QR Code ไว้บนปกหลงั เพอ่ื ให้ผู้เรียนและผสู้ อนสามารถเชื่อมโยง ชุดกจิ กรรมเรียนรแู้ ละเทคนคิ การเรียนการสอนส�ำหรับครดู ้วยมลั ตมิ เี ดยี (Multimedia) สำ� นกั งานคณะกรรมการการศกึ ษาขน้ั พน้ื ฐาน ขอขอบคณุ สำ� นกั งานพฒั นาวทิ ยาศาสตร์ และเทคโนโลยี (สวทช.) ในการอนุญาตลิขสิทธ์ิจัดพิมพ์และเผยแพร่ รวมท้ังขอขอบคุณผู้มีส่วนเก่ียวข้อง ในการด�ำเนินงาน ครง้ั นี้ใหส้ ำ� เรจ็ ลลุ ว่ งดว้ ยดแี ละหวงั วา่ หนงั สอื เลม่ นจ้ี ะเปน็ ประโยชนแ์ กผ่ เู้ รยี น ครผู สู้ อน สถานศกึ ษาและผสู้ นใจ ได้นำ� ไปใช้ในการจัดการเรียนรู้ ให้เกิดประสทิ ธิภาพสูงสุดและบรรลุวัตถุประสงค์ ในการจดั ท�ำ (นายบุญรักษ ์ ยอดเพชร) เลขาธกิ ารคณะกรรมการการศึกษาขน้ั พ้ืนฐาน

ค�ำ น�ำ ท่ีผ่านมาประเทศไทยประสบกับปัญหาภัยพิบัติ เช่น สึนามิ แผ่นดินไหว อุทกภัย และดินถล่ม หลายจังหวัดในประเทศและโรงเรียนในโครงการเทคโนโลยีสารสนเทศเพื่อการศึกษาของโรงเรียนในชนบท (ทสรช.) หลายแห่งต้ังอยู่บริเวณพ้ืนท่ีเสี่ยงภัยพิบัติดังกล่าว ดังนั้น จึงมีความจ�ำเป็นในการด�ำเนินกิจกรรม พัฒนาศักยภาพครู/นักเรียนของโรงเรียนในโครงการฯ ใหส้ ามารถศกึ ษาเรยี นรเู้ นอ้ื หาทางดา้ นภยั พบิ ตั ิ และ ตระหนกั ในการเตรยี มพรอ้ มรบั สถานการณฉ์ กุ เฉนิ ทอ่ี าจสง่ ผลตอ่ ชวี ติ ทรพั ยส์ นิ ของคร/ู นกั เรยี นและครอบครวั ซงึ่ สว่ นใหญอ่ าศยั อย่ใู นพนื้ ทชี่ นบทหา่ งไกล ฝ่ายเลขานุการโครงการเทคโนโลยีสารสนเทศตามพระราชด�ำริสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ดร. มนธิดา สีตะธนี และคณะครูภายใต้โครงการ “ส่งเสริมไอซีทีเพ่ือพัฒนา การเรียนการสอนวิทยาศาสตร์ส�ำหรับนักเรียนประถมศึกษา” จึงได้ร่วมกันจัดท�ำหนังสือชุดกิจกรรมเรียนรู้ ระดบั ประถมศกึ ษาเรื่อง รู้รบั ...ภัยพบิ ตั ทิ างธรรมชาติ เพื่อเปน็ แนวทางในการเรียนการสอนเก่ยี วกบั ภัยพบิ ตั ิ ทางธรรมชาติ โดยเน้นการเรยี นร้แู บบการมสี ว่ นร่วม การท�ำงานกลุม่ การคดิ วเิ คราะห์ และการใชเ้ ทคโนโลยี สารสนเทศและการส่อื สาร (ไอซที )ี ในการคน้ ควา้ ขอ้ มลู และการนำ� เสนอขอ้ มลู ฝา่ ยเลขานกุ ารโครงการฯ และคณะผจู้ ดั ทำ� หนงั สอื หวงั เปน็ อยา่ งยง่ิ วา่ หนงั สอื เลม่ นจี้ ะเปน็ ประโยชน์ ตอ่ การเรยี นการสอนในระดบั ประถมศกึ ษาเกย่ี วกบั ภยั พบิ ตั ทิ างธรรมชาติ เพอื่ ชว่ ยใหน้ กั เรยี นมคี วามตระหนกั และเขา้ ใจในภยั พบิ ตั ทิ างธรรมชาติ เรยี นรทู้ จ่ี ะปอ้ งกนั ตวั เอง และรจู้ กั เตรยี มพรอ้ มรบั มอื อนั จะเปน็ การชว่ ย บรรเทาความรนุ แรงทอ่ี าจจะตอ้ งเผชญิ และสามารถดำ� รงชวี ติ อยกู่ บั ธรรมชาตใิ นภาวะวิกฤตตอ่ ไป ส�ำนักงานประสานงานโครงการตามพระราชด�ำริสมเดจ็ พระเทพรัตนราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกุมารี ส�ำนักงานพัฒนาวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ (สวทช.) กระทรวงวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

สารบญั หน่วยที่ 1: โลกของเราไมเ่ คยอยู่น่ิง.............................................................................................................................................................. 9 กิจกรรมท่ี 1.1 ไขชั้นโลก และแผน่ เปลือกโลก 11 กิจกรรมท่ี 1.2 แผ่นเปลือกโลกเคลอื่ นท่ี 12 กจิ กรรมท่ี 1.3 จำ�ลองการเคลื่อนที่ของแผ่นเปลือกโลก 14 หน่วยที่ 2: แผ่นดนิ ไหว................................................................................................................................................................................. 17 กจิ กรรมที่ 2.1 แผน่ ดินไหวใตแ้ ผน่ ดิน และใตม้ หาสมุทร 20 กิจกรรมที่ 2.2 สบื ค้นขอ้ มลู แผน่ ดินไหว 21 กิจกรรมที่ 2.3 จำ�ลองการสนั่ สะเทอื นของแผน่ ดินไหว 22 กิจกรรมที่ 2.4 แผน่ ดนิ ไหวทรี่ ุนแรงของโลก 24 กจิ กรรมท่ี 2.5 ปรากฏการณแ์ ผน่ ดนิ ไหว 25 กจิ กรรมที่ 2.6 แผน่ ดนิ ไหวทเ่ี กดิ ในประเทศไทย 26 หนว่ ยท่ี 3: ภเู ขาไฟระเบดิ ........................................................................................................................................................................... 27 กิจกรรมท่ี 3.1 จำ�ลองภเู ขาไฟ 30 กจิ กรรมท่ี 3.2 ผลกระทบจากภูเขาไฟระเบิด 31 กิจกรรมที่ 3.3 ตำ�แหนง่ การเกดิ ภเู ขาไฟทส่ี ำ�คัญของโลก 32 หน่วยท่ี 4: สึนามิ.......................................................................................................................................................................................... 33 กิจกรรมที่ 4.1 ยอ้ นหลังสนึ ามิในมหาสมุทรอินเดยี 37 กจิ กรรมท่ี 4.2. ความเสียหายจากสนึ ามิ 42 หน่วยที่ 5: แหลง่ น้ำ�ของโลก........................................................................................................................................................................4 3 กิจกรรมท่ี 5.1 แหล่งน้ำ�ของโลก 44 หน่วยท่ี 6: สภาวะอากาศ.............................................................................................................................................................................. 45 กจิ กรรมท่ี 6.1 ดนิ และนำ้ �ถา่ ยเทความรอ้ น 46 กิจกรรมท่ี 6.2 ไอน้ำ� เมฆ ฝน บนท้องฟ้าเกดิ ขึน้ ไดอ้ ยา่ งไร 47 กจิ กรรมท่ี 6.3 ลมท่ีพดั ตามฤดกู าล 49 กิจกรรมท่ี 6.4 ลมมรสมุ ของประเทศไทย 50 กจิ กรรมท่ี 6.5 สภาพลมฟา้ อากาศ 51 กจิ กรรมท่ี 6.6 จับค่สู ภาวะอากาศท่ีเปล่ียนแปลง 52 หน่วยท่ี 7: พายุหมุนเขตรอ้ น..................................................................................................................................................................... 53 กิจกรรมท่ี 7.1 บรเิ วณกำ�เนิดพายุหมุนเขตรอ้ น 56 กจิ กรรมท่ี 7.2 ลำ�ดับการเปลยี่ นแปลงพายหุ มุนเขตรอ้ น 57 กจิ กรรมท่ี 7.3 พายุซัดฝง่ั ทรี่ ุนแรง 58 กิจกรรมท่ี 7.4 ชื่อพายหุ มนุ เขตรอ้ น 59 กิจกรรมที่ 7.5 อกั ษรไขว้พายุหมุนเขตรอ้ น 60 หนว่ ยท่ี 8: อุทกภยั ....................................................................................................................................................................................... 61 กิจกรรมท่ี 8.1 ผลกระทบจากอทุ กภัย 65 กจิ กรรมท่ี 8.2 ปรากฏการณท์ ท่ี ำ�ให้เกิดอทุ กภยั 66 หนว่ ยท่ี 9: ดนิ ถลม่ ...................................................................................................................................................................................... 67 กิจกรรมท่ี 9.1 การทดลองดินถลม่ 70 กจิ กรรมท่ี 9.2 ความเสียหายทเี่ กิดจากดนิ ถลม่ 71 หนว่ ยที่ 10: ภัยแลง้ ........................................................................................................................................................................................ 73 กิจกรรมท่ี 10.1 สาเหตุทีท่ ำ�ให้เกดิ ภยั แลง้ 74 กิจกรรมท่ี 10.2 พ้ืนท่เี ส่ียงภยั แลง้ 75 กิจกรรมท่ี 10.3 ผงั ความคดิ เร่ืองภัยแล้ง 76 หน่วยท่ี 11: ไฟปา่ .......................................................................................................................................................................................... 77 กิจกรรมที่ 11.1 ผลกระทบของไฟปา่ ต่อส่ิงมชี ีวติ และสงิ่ แวดลอ้ ม 78 กจิ กรรมเสริม.................................................................................................................................................................................................... 79 เตรยี มพรอ้ มรบั มอื ภยั พบิ ตั ิทางธรรมชาติ................................................................................................................................................ 91 บันทกึ ขอ้ มูล...................................................................................................................................................................................................... 97



1หน่วยท่ี โลกของเราไมเ่ คยอยนู่ ิ่ง จริงๆ แล้วโลกของเราไม่เคยอยนู่ ิ่งหรอก นกั วทิ ยาศาสตรบ์ อกวา่ การไมอ่ ยนู่ ิง่ ของโลก ท�ำ ใหเ้ กดิ ปรากฏการณ์ทางธรรมชาตมิ ากมาย เดย๋ี วนี้ มแี ผน่ ดินไหว ภูเขาไฟระเบดิ เกดิ ขึ้น ที่โน่นที่นีเ่ รอื่ ยเลย ท ม่ี าของภาพ : E(hatrttph://Swcwiewnc.eearWthosrcldienImceawgeorlBda.onrkg/images) 1ชุดกิจกรรมเรยี นร้รู ะดับประถมศึกษา เรื่อง รรู้ ับ...ภยั พิบัตทิ างธรรมชาติ

เปลอื กโลก โลกของเรามีอายุประมาณ 4,600 ลา้ นปี เนอ้ื โลก ช้นั นอกสดุ ของโลกเป็นหิน เรียกว่า เปลอื กโลก (Crust) แก่นโลกชัน้ นอก ใต้ชน้ั เปลือกโลก เรยี กวา่ เนื้อโลก (Mantle) และแกนในสดุ ของโลก เรยี กวา่ แก่นโลก (Core) แก่นโลกชนั้ ใน ซึง่ แบง่ เป็นแก่นโลกช้นั นอก และแก่นโลกชน้ั ใน เปลอื กโลกประกอบดว้ ย เปลือกโลกภาคพนื้ ทวปี (Continental crust) และเปลือกโลกใต้มหาสมุทร (Oceanic crust) เปลอื กโลกใต้มหาสมทุ ร เปลือกโลกภาคพ้ืนทวีป เปลอื กโลกใต้มห�สมทุ ร เป0ล ือ- ก7โ0ล กกหมน. า มคี ว�มหน� 5 - 10 กม. ความลึก 2,900 กม. เนอื้ โลก เปลือกโลกภ�คพื้นทวปี แก่นโลก มีคว�มหน� 15 - 40 กม. แรเ่ หลก็ หลอมเหลว บางแห่งอาจหนามากกวา่ 65 กม. ความลกึ 5,100 กม. เปลือกโลก แกน่ โลกช้นั นอก แก่นโลกชั้นใน แรเ่ หล็ก ภhtาtพp:ด//ัดwแwปwล.งmจาsกnu :cleus.org ความลกึ 6,370 กม. แผ่นเปลอื กโลก คว�มร้อนภ�ยในช้ันโลกทม่ี ีก�ร เคลอื่ นท่ี ท�ำ ให้แผน่ เปลือกโลก เปลือกโลกไม่ได้เป็นแผ่นเดยี วกนั แตเ่ ปน็ แผน่ เปลอื กโลกหลายชนิ้ ตอ่ กนั เคลอื่ นทต่ี �มไปในทศิ ท�งต่�งๆ เปรียบได้คล�้ ยกบั ไขท่ ี่เปลือกกะเท�ะ อยตู่ ลอดเวลา โดยแผ่นเปลือกโลกลอยอย่บู นหนิ เน้ือโลกสว่ นบนทีม่ ีลกั ษณะไหลหนดื แผน่ ฮวนเดฟกู า แผ่นยเู รเซีย แผ่นฟลิ ปิ ปนิ ส์ แผ่นแคริบเบยี น แผ่นอเมริกาเหนือ แผน่ อราเบยี น แผ่นแปซฟิ ิก แผน่ โคโคส แผน่ แอฟรกิ า แผ่นอนิ เดีย แผ่นแปซิฟกิ แผ่นนัซกา ออสเตรเลีย แผ่นสโกเซีย http://www.enchanภteาdพlดeaัดrแnปinลgง.cจoากm /: แผ่นแอนตารก์ ตกิ 2 ชดุ กิจกรรมเรียนร้รู ะดับประถมศึกษา เรอ่ื ง รู้รับ...ภยั พิบตั ทิ างธรรมชาติ

กิจกรรม 1.1 ไขชนั้ โลก และแผ่นเปลอื กโลก แบง่ เป็นกลุ่มละ 3 - 5 คน อุปกรณ์ : ดินน�้ำ มนั 4 ก้อน (4ส)ี ตอ่ 1 กลุ่ม 1. นักเรยี นปั้นดินนำ้�มนั เป็นทรงกลม โดยปนั้ เปน็ 4 ชนั้ 2. ตัดคร่งึ กอ้ นดินน�้ำ มนั ทปี่ น้ั เปน็ 2 สว่ น • ระดมคว�มคิด เพ่ือเปรียบเทียบเชือ่ มโยง ช้นั ของกอ้ น ดินน�ำ้ มันที่ปั้น กบั ชัน้ ของโลก • ว�ดภ�พชัน้ ของโลก พร้อมชือ่ ของช้นั โลกแต่ละชน้ั ระดมคว�มคิดเห็น และเขยี นอธิบ�ยง�่ ยๆ เพ่อื เปรียบเทียบเช่ือมโยงชัน้ ของดนิ น�ำ ้มนั ทีป่ ้นั กับชัน้ ของโลก อุปกรณ์ : ไข่ต้ม 1 ฟอง หรือ ลำ�ไย 1 ลูก / คน 1. แกะเปลือกไข่หรือเปลอื กลำ�ไยออกเป็นแผน่ เล็กๆ 2. นำ�แผน่ เปลือกเล็กๆ ประกอบเข�้ ทีเ่ ดมิ ของไข่หรือลำ�ไย • สงั เกตแผ่นเปลือกเลก็ ๆ ทป่ี ระกอบ และรอยตอ่ ระหว�่ ง แผ่นเปลอื ก • เขยี นอธบิ �ยง�่ ยๆ เพื่อเปรียบเทยี บ แผ่นเปลือกไข่ หรอื เปลือกล�ำ ไยกับแผ่นเปลือกโลก ระดมคว�มคดิ และเขยี นอธบิ �ยง�่ ยๆ เพื่อเปรียบเทียบเชื่อมโยงแผ่นเปลือกไข่ หรอื เปลือกล�ำ ไยกับแผ่นเปลือกโลก 3ชดุ กิจกรรมเรยี นร้รู ะดบั ประถมศกึ ษา เรอื่ ง รรู้ บั ...ภยั พบิ ัตทิ างธรรมชาติ

กิจกรรมท่ี 1.2 แผน่ เปลือกโลกเคลอ่ื นท่ี ภูเขา ภเู ขาไฟ แผน่ เปลอื กโลก เปลอื กโลกภาคพนื้ ทวีป มหาสมุทร เปลอื กโลก ภาคพื้นทวปี การเกิดของ มรหอ่ งาลสกึมใทุ ตร้ ภเู ขาไฟใต้น้ำ� เปลือกโลกยกตวั ข้ึน เปลือกโลกใตม้ หาสมทุ ร เปลือกโลก 2 แผ่น เปลือกโลก 2 แผ่น แมกมา เคลอ่ื นที่เขา้ หากนั เคลื่อนทแี่ ยกออกจากกนั แมกมา เมปุดลตอื วักลโลงก เนอ้ื โลกช้นั บน แมกมา เนอื้ โลกชน้ั บน 4 ชดุ กจิ กรรมเรียนรู้ระดับประถมศึกษา เร่อื ง รรู้ บั ...ภยั พิบัติทางธรรมชาติ

โลก ้ชันนอก ่ทีเ ็ปนของแ ็ขง (Lithosphere) โยงเสน้ จบั คู่ภาพคำ�อธิบายการเคลอื่ นท่ีของแผน่ เปลอื กโลก - ภาพทางซ้ายแสดงรูปแบบการเคลอ่ื นทีข่ องแผน่ เปลือกโลก - ขอ้ ความทางขวาเป็นค�ำ อธบิ ายรปู แบบการเคลอื่ นที่ของแผ่นเปลอื กโลก แผ่นเปลือกโลกสองแผน่ เคลอ่ื นทส่ี วนทางกัน แผ่นเปลอื กโลกสองแผ่น เคลือ่ นทีแ่ ยกจากกนั แผ่นเปลือกโลกสองแผน่ เคลอื่ นทเ่ี ข้าหากัน 5ชุดกจิ กรรมเรียนรู้ระดับประถมศกึ ษา เรอื่ ง รู้รับ...ภยั พิบัตทิ างธรรมชาติ

กจิ กรรมที่ 1.3 จ�ำ ลองก�รเคล่อื นทข่ี องแผน่ เปลอื กโลก อุปกรณ์ 1. ขนมปงั แครกเกอร์ 8 - 10 แผน่ /กลมุ่ 2. แยมสตรอเบอรร์ ี 3. กระดาษ หรอื ถาดรองรปู สเ่ี หลย่ี ม 4. อุปกรณร์ องกนั เป„้อน ก�รทดลองที่ 1 จำ�ลองแผ่นเปลอื กโลกทแ่ี ยกออกจ�กกัน 1.1 ว�งขนมปัง 2 แผ่นใหต้ ิดกันบนแยมสตรอเบอร์รี 1.2 ค่อยๆ เคลอ่ื นแผ่นขนมปังออกจ�กกนั 1.3 สังเกตส่ิงท่ีเกดิ ขนึ้ 6 ชดุ กิจกรรมเรียนรู้ระดับประถมศึกษา เร่ือง รู้รบั ...ภัยพบิ ตั ทิ างธรรมชาติ

การทดลองที่ 2 จ�ำ ลองแผ่นเปลือกโลกทีเ่ คลื่อนทเี่ ขา้ หากนั 2.1 วางขนมปัง 2 แผน่ บนแยมสตรอเบอรร์ ี ให้หา่ งกนั ประมาณ 3 เซนตเิ มตร 2.2 ค่อยๆ เคลอื่ นแผ่นขนมปังเขา้ หากัน จนชนกนั และออกแรงดนั ให้ชนกนั ต่อไปอีก 2.3 สงั เกตส่งิ ทเ่ี กดิ ขนึ้ การทดลองท่ี 3 จ�ำ ลองแผน่ เปลือกโลกทเ่ี คล่ือนทีผ่ า่ นกัน หรอื สวนทางกัน 3.1 วางขนมปัง 2 แผ่นให้ตดิ กันบนแยมสตรอเบอร์รี 3.2 คอ่ ยๆ เคลื่อนแผน่ ขนมปังเคลอ่ื นที่ผา่ นกัน หรอื สวนทางกัน 3.3 สงั เกตสิ่งทเ่ี กดิ ข้ึน 7ชดุ กจิ กรรมเรยี นรรู้ ะดบั ประถมศึกษา เร่อื ง รูร้ ับ...ภัยพิบัติทางธรรมชาติ

ระดมความคิด และเขยี นอธบิ ายงา่ ยๆ ใหเ้ หน็ ถึงส่งิ ที่เกิดข้นึ กบั แผน่ ขนมปงั ท่ีเช่อื มโยงกบั การเคล่อื นที่ของแผน่ เปลือกโลก 8 ชดุ กิจกรรมเรยี นรู้ระดบั ประถมศกึ ษา เรื่อง รู้รับ...ภัยพบิ ตั ิทางธรรมชาติ

2หน่วยที่ แผ่นดินไหว ภาพแสดงตำ�แหน่งการเกิดเหตแุ ผ่นดินไหวในประเทศญี่ปุ่น ณ วนั ที่ 11 มนี าคม 2554 ขนาดแรงส่ันสะเทอื น 9 เกาหลเี หนอื วนั ท่ี 11 ม.ี ค. พ.ศ. 2554 มรี ายงานการเกดิ จีน เกาหลีใต้ ญีป่ ุ่น แผ่นดินไหว ทเี่ กาะฮอนชู จงั หวัดมิยะงิ ประเทศญีป่ ุน่ แผ่นดนิ ไหวทเี่ กดิ ขึน้ วัดขนาดแรงสนั่ สะเทอื นได้ขนาด 9.0 ความแรงทำ�ใหอ้ าคารสูงในกรุงโตเกยี ว เกดิ แรงสน่ั สะเทือน และแผ่นดินไหวครงั้ นี้ ท�ำ ใหเ้ กดิ สนึ ามิสงู ประมาณ 10 เมตร เคลื่อนที่เข้าจโู่ จมถล่มเมืองเซ็นได แอผเน่ มเรปิกลาือเหกนโลือก แผน่ เปลอื กโลกยเู รเซีย ขนาดแรงสนั่ สะเทอื น 9.0 แผ่นเปลอื กโลกแปซฟิ กิ แผน่ เปลอื กโลกฟลิ ปิ ปนิ ส์ แผ่นดินไหวครง้ั น้ี เกดิ ขน้ึ จาก การเคลื่อนท่ชี นกนั ของแผน่ เปลอื กโลก 2 แผน่ คอื แผ่นเปลือกโลกแปซิฟิกกับแผน่ เปลือกโลกอเมรกิ าเหนือ 9ชุดกิจกรรมเรียนรู้ระดบั ประถมศึกษา เรื่อง ร้รู ับ...ภัยพิบตั ทิ างธรรมชาติ

แผ่นดินไหว คือ ปรากฏการณ์ทางธรรมชาติที่เกิดจากการสั่นสะเทือนของพื้นผิวโลก เนื่องจากมี การเคลอื่ นทขี่ องแผ่นเปลือกโลกข้างใต้ ตวั อยา่ งภยั พบิ ตั ทิ เ่ี กดิ จากแผน่ ดนิ ไหวใตท้ ะเล ทเ่ี กาะฮอนชู ประเทศญป่ี นุ่ เมอื่ วนั ท่ี 11 มนี าคม พ.ศ. 2554 วัดแรงสั่นสะเทือนได้ 9.0 เมืองบริเวณชายฝั่งทะเลถูกคลื่นสึนามิเข้าจู่โจม อาคารบ้านเรือน รถยนตถ์ กู พัดพาไปกับกระแสน้ำ� พื้นที่เกิดเหตุมีเพลิงไหม้และดินถล่มตามมา ระบบสื่อสารถูกตัดขาด รถไฟใต้ดิน และ รถไฟความเร็วสงู หยดุ ใหบ้ ริการ เตาปฏิกรณป์ รมาณูของโรงไฟฟา้ นวิ เคลยี ร์ไดร้ บั ความเสยี หาย การเกดิ ภยั พิบัติ ครงั้ น้ี มีผูเ้ สียชวี ติ กวา่ 20,896 คน หายสาบสูญมากกวา่ 4,647 คน บา้ นเรอื นเสยี หายกวา่ 332,395 หลงั (ภาพหน้า 17) ตัวอย่างภัยพิบัติท่เี กิดแผ่นดินไหวบนแผ่นดิน ในเขตชุมชน ที่ประเทศเฮติ เม่ือวันที่ 12 มกราคม พ.ศ. 2553 แรงสน่ั สะเทอื นวดั ได้ 7.0 ทำ�ความเสยี หาย เกิดตามมาอยา่ งรนุ แรงมาก เน่ืองจากจุดศูนย์กลาง การเกิดแผ่นดินไหว อยู่ห่างจากเมืองเพยี งแค่ 25 กิโลเมตร ในระดบั ลกึ ใต้ผิวโลกประมาณ 13 กิโลเมตร การเกดิ ภยั พบิ ัติครัง้ นท้ี ำ�ใหม้ ีผู้เสียชีวิต 316,000 คน ผู้คนได้รับผลกระทบขาดที่อยู่อาศัย ประมาณ 1,300,000 คน บ้านเรือนเสียหายกว่า 97,294 หลงั ที่มาของภาพ : http://www.eqclearinghouse.org ตัวอยา่ งขอ้ มูลสถิติการเกดิ แผ่นดินไหวในประเทศต่างๆ และยอดจำ�นวนผูเ้ สียชีวติ ปี พ.ศ. วนั /เดือน ขนาดแรง ตำ�แหนง่ ที่เกดิ จำ�นวน สั่นสะเทือน ผเู้ สยี ชีวติ 2555 11 เมษายน 8.6 นอกฝง่ั ตะวนั ตก 113 ของเกาะสุมาตรา ประเทศอินโดนีเซยี 2554 11 มีนาคม 9.0 ใกลฝ้ ั่งตะวันออกของเกาะฮอนชู ประเทศญี่ปุ่น 20,896 2553 12 มกราคม 7.0 ประเทศเฮติ 316,000 2552 20 กันยายน 7.5 นอกฝงั่ ตะวันตกของเกาะสมุ าตรา 1,117 ประเทศอนิ โดนีเซยี 2551 12 พฤษภาคม 7.9 ทางตะวันออกของมณฑลเสฉวน ประเทศจนี 87,587 2547 26 ธันวาคม 9.1 นอกฝ่ังตะวันตก ทางตอนเหนือ 227,898 ของเกาะสุมาตรา ประเทศอนิ โดนเี ซยี (ข้อมูลจาก USGS ณ วันท่ี 27/09/55) การวดั ขนาดและความรนุ แรงของแผน่ ดนิ ไหวมี 2 แบบ คอื 1) วดั ขนาดพลงั งานทแ่ี ผน่ ดนิ ไหวปลอ่ ยออกมา ณ บรเิ วณศนู ยก์ ลางแผน่ ดนิ ไหว ทน่ี ยิ มใชม้ ี 2 มาตรวดั คอื ก) มาตราแมกนจิ ดู (Moment magnitude scale) เชน่ รายงานวา่ มแี ผน่ ดนิ ไหวขนาด Magnitude 7 (M7)และ ข) มาตรารกิ เตอร์ (Richter scale) เชน่ รายงานวา่ มแี ผน่ ดนิ ไหวขนาด 8 รกิ เตอร์ ปจั จบุ นั หลายประเทศ เชน่ สหรฐั อเมรกิ า องั กฤษ ไดเ้ ปลย่ี นมาใชม้ าตราแมกนจิ ดู เพราะสามารถวดั แผน่ ดนิ ไหวทม่ี ขี นาดใหญไ่ ดด้ กี วา่ มาตรารกิ เตอร์ 2) วดั ความรุนแรง ความรสู้ กึ ของผูค้ น การส่ันไหวของอาคาร ความเสยี หายต่อชีวติ และทรพั ย์สิน ได้แก่ มาตราเมอรแ์ คลล่ี (Mercalli scale) เชน่ รายงานวา่ มแี ผน่ ดนิ ไหวระดบั 10 เมอรแ์ คลล่ี 10 ชดุ กจิ กรรมเรียนรรู้ ะดบั ประถมศึกษา เรอ่ื ง รรู้ ับ...ภยั พิบัตทิ างธรรมชาติ

ภาพจ�ำ ลองการเคลือ่ นท่ขี องแผน่ เปลอื กโลก แผ่นเปลือกทโาลงกกเันคลอ่ื นที่สวน แผน่ เปลอื กโลก แผ่นเปลอื กโลกเล่ือนลง แผน่ เปลือกโลกเลื่อนขึ้น เลอื่ นขน้ึ รอยเล่ือนปกติ รอยเลอื่ นยอ้ น แผน่ เปลอื กโลก รอยเล่ือนตามแนวระดบั เลอ่ื นลง ทม่ี า : ภาพดัดแปลงจาก http://www.dnr.sc.gov/geology/images/Fault_Figure.jpg ปรากฏการณแ์ ผน่ ดนิ ไหวเกิดข้ึนมากหรือบอ่ ยที่บรเิ วณรอยต่อของแผน่ เปลือกโลก เนื่องจากแผน่ เปลือกโลก แต่ละแผ่นลอยอยบู่ นหนิ ร้อนไหลหนดื ขา้ งใต้ทม่ี ีการเคลอ่ื นท่ี ทำ�ใหแ้ ผ่นเปลอื กโลกมกี ารเคลื่อนท่ดี ว้ ย แผ่นดนิ ไหวเกดิ ขึน้ จากการท่ีบางส่วน มขอกี งาแรผเค่นลเป่อื นลอืทก่ี โลก อาจเกยกนั ชนกัน หรอื แยกจากกัน ทม่ี าของภาพ : www.springnewstv.tv.com ภาพแผน่ ดนิ ไหวที่จงั หวัดเชยี งราย วนั ที่ 5 พฤษภาคม 2557 รูปหา้ แฉก แสดงตำ�แหนง่ ของแผน่ ดินไหวท่เี กิดในรอบ 50 ปี บริเวณทม่ี ีการเกดิ ภเู ขาไฟระเบดิ และแผ่นดนิ ไหวบ่อย แผ่นดินไหวเกดิ ขึ้นมาก ท่บี ริเวณแนวรอยตอ่ ของ แผน่ เปลือกโลก ซงึ่ เป็นบริเวณ เดยี วกันกบั การเกดิ แนวภูเขาไฟ แนวแผ่นเปลอื กโลกรอบมหาสมุทร แปซิฟกิ เปน็ บริเวณที่เกดิ ภเู ขาไฟ ระเบดิ มากท่สี ดุ เรียกว่า วงแหวน แห่งไฟ หรือ Ring of fire (แถบสีเหลอื ง) ข้อมลู : สำ�นักแผ่นดินไหว กรมอุตนุ ยิ มวทิ ยา 11ชุดกจิ กรรมเรียนร้รู ะดับประถมศกึ ษา เรื่อง รู้รบั ...ภยั พิบัตทิ างธรรมชาติ

กจิ กรรมท่ี 2.1 แผน่ ดนิ ไหวใต้แผ่นดนิ และใต้มห�สมุทร จุดเหนือศูนย์กลางแผ่นดินไหว แผ่นดนิ ไหว มีจุดศูนย์กล�งก�รเกิดอยขู่ �้ งในโลก จุดศนู ยก์ ลางแผน่ ดนิ ไหว ซง่ึ จดุ ท่เี กิดอ�จอยทู่ ใี่ ต้แผน่ ดิน หรือที่ใต้มห�สมุทร - ต�ำ แหน่งจุดศูนยก์ ล�งแผ่นดนิ ไหวท่ใี ตโ้ ลก เรียกว่� hypocenter (ไฮโปเซน็ เตอร)์ - ต�ำ แหนง่ จดุ ศนู ย์กล�งแผน่ ดินไหวท่ผี ิวโลก เรยี ก จุดเหนือศนู ยก์ ล�งแผ่นดนิ ไหว หรือ Epicenter (อพิ เิ ซ็นเตอร์) ซงึ่ ต�ำ แหนง่ ศนู ยก์ ล�งแผน่ ดินไหวทผ่ี วิ โลกและ ท่ใี ตโ้ ลกจะอยู่ตรงกนั ท้ังนถ้ี �้ ตำ�แหนง่ ไฮโปเซน็ เตอร์เกดิ ที่ ระดับต้ืน จะเกดิ คว�มเสยี ห�ยรุนแรงกว�่ ทีเ่ กิดในระดับลกึ รวมกลมุ่ ๆ ละ 3 คน แผ่นดินไหว มีต�ำ แหน่งศนู ย์กล�งท่ีเร่มิ ตน้ เกดิ แผ่นดินไหวไดท้ งั้ ที่ใต้แผน่ ดนิ หรือใตม้ ห�สมทุ ร คน้ คว�้ ขอ้ มลู ระดมคว�มคดิ และเขยี นอธิบ�ยง�่ ยๆ ใหเ้ ห็นถงึ ปร�กฏก�รณ์ก�รเกิดแผ่นดินไหวใน ภาพแตล่ ะภาพ ขนาดแรงสนั่ สะเทือน 7 .......................................................................................................... .......................................................................................................... .......................................................................................................... .......................................................................................................... .......................................................................................................... จุดเหนือศูนยก์ ลางแผ่นดินไหว .......................................................................................................... .......................................................................................................... ขนาดแรงส่ันสะเทือน 6 จุดศนู ยก์ ลางแผน่ ดนิ ไหว .......................................................................................................... รอยเลอื่ น .......................................................................................................... .......................................................................................................... .......................................................................................................... 12 ชุดกิจกรรมเรยี นรรู้ ะดับประถมศกึ ษา เรือ่ ง รู้รบั ...ภยั พิบัตทิ างธรรมชาติ

กิจกรรมท่ี 2.2 สืบคน้ ขอ้ มลู แผน่ ดนิ ไหว ค้นขอ้ มลู การเกิดแผ่นดนิ ไหว พรอ้ มใส่ภาพ และคำ�อธิบายประกอบภาพสนั้ ๆ เก่ียวกบั สภาพพื้นท่ี และผลกระทบทเี่ กิดขนึ้ ประเทศ/เมอื ง วันที่ ขนาดแรง สภาพพ้ืนที่ ผลกระทบทเ่ี กดิ ข้นึ ทีเ่ กิดแผ่นดินไหว สน่ั สะเทอื น 13ชดุ กิจกรรมเรียนรูร้ ะดับประถมศกึ ษา เรอื่ ง รรู้ บั ...ภยั พิบตั ทิ างธรรมชาติ

กจิ กรรมท่ี 2.3 จำ�ลองการส่ันสะเทอื นของแผน่ ดนิ ไหว ภาพการทดลอง จำ�ลองการเกดิ แผ่นดนิ ไหว รวมกลุ่มๆ ละ 5 คน วสั ดแุ ละอุปกรณ์ 1. แผ่นไม้อดั หรือ แผ่นกระดาษแข็ง (ขนาด 60 ซม. X 30 ซม.) 2. ลกู ล้อ 4 ลอ้ 3. วตั ถุ 5 ชน้ิ ทีม่ ีรปู ทรง ความสงู และขนาดแตกตา่ งกัน เชน่ ทรงกระบอก ทรงสี่เหลี่ยมเตย้ี ทรงส่ีเหลี่ยมสูง ... (วัตถแุ ต่ละชิ้น แทน อาคารส่ิงกอ่ สร้างบนแผน่ ดิน) การทดลอง 1. ตดิ ลอ้ 4 ลอ้ ทมี่ ุม 4 มุมของแผ่นกระดาษแข็ง 2. วางวตั ถุท้งั 5 ชิ้นบนแผ่นล้อเลื่อน 3. เลอ่ื นแผน่ ลอ้ เลอ่ื นใหเ้ ขยา่ ไป-มา จากแรงเขยา่ นอ้ ย ปานกลาง รนุ แรง จนถงึ รนุ แรงมาก โดยสงั เกตสง่ิ ทเ่ี กดิ ขน้ึ เมอ่ื ท�ำ การเขยา่ และเขยา่ รถล้อเลอ่ื นรนุ แรงมากทส่ี ดุ สรุปผลการทดลอง .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. 14 ชุดกจิ กรรมเรยี นรรู้ ะดับประถมศกึ ษา เร่อื ง รรู้ ับ...ภยั พบิ ัตทิ างธรรมชาติ

โดยธรรมชาติแผ่นดินไหวเกิดขึ้นบ่อยครั้งมากในโลก แต่ส่วนใหญ่มีขนาดเล็ก มีความรุนแรงน้อย จึงไมส่ ่งผลใหเ้ กดิ ภัยพบิ ตั ิ Histeric Quaker[1900-2003] Magnitude Depth [km] 5-6 0-70 6-7 70-300 7-8 300-700 8+ ท่มี าของภาพ : http://www.noaa.gov/ ภาพข้างบนแสดงการเกิดแผน่ ดินไหวปี พ.ศ. 2443 - 2546 จดุ สแี ดง มศี นู ยก์ ลางแผน่ ดนิ ไหวตน้ื ไมเ่ กนิ 70 กโิ ลเมตร จดุ สนี ำ้ �เงนิ มศี นู ยก์ ลางแผน่ ดนิ ไหวอยลู่ กึ กว่า 300 กิโลเมตร การเกิดแผ่นดินไหวที่มีศูนย์กลางอยู่บริเวณจุดสีแดงจะมีโอกาสเกิดภัยพิบัติมากกว่าบริเวณจดุ สีนำ้ �เงิน 15ชุดกจิ กรรมเรยี นรู้ระดับประถมศึกษา เรอื่ ง รู้รบั ...ภยั พิบตั ทิ างธรรมชาติ

กจิ กรรมที่ 2.4 แผ่นดินไหวทีร่ ุนแรงของโลก ภาพแผนท่โี ลกทีแ่ สดงตำ�แหนง่ ทีเ่ กิดแผ่นดนิ ไหวทเ่ี ป็นภยั พบิ ัตริ นุ แรงของโลก 5 49 7 8 2 11 10 3 6 1 ทม่ี า : ภาพดดั แปลงจาก http://www.noaa.gov/ จากภาพดา้ นบนบอกหมายเลขการเกดิ แผน่ ดินไหวท่มี ีผลกระทบรนุ แรงตอ่ ประเทศไทย อธิบายส้นั ๆ เกย่ี วกบั ผลกระทบจากเหตแุ ผ่นดินไหวท่เี กดิ ขึ้น .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. 16 ชดุ กิจกรรมเรียนร้รู ะดบั ประถมศึกษา เรอ่ื ง รู้รบั ...ภยั พิบัติทางธรรมชาติ

กิจกรรมที่ 2.5 ปรากฏการณแ์ ผน่ ดินไหว ตารางแสดงความสัมพันธ์ของขนาดของแรงส่ันสะเทือนกับความรุนแรงทีเ่ กดิ ขึ้น ขนาดแรงสัน่ สะเทอื น ปรากฏการณท์ ่ีเกดิ ข้ึน 1 - 2.9 เกดิ การสนั่ ไหวเล็กนอ้ ย ผคู้ นไม่รู้สึกถงึ การส่นั ไหว 3 - 3.9 เกิดการสน่ั ไหวเล็กนอ้ ย ผู้ท่อี ยู่ในอาคารรูส้ ึกเหมอื นรถไฟวงิ่ ผา่ น 4 - 4.9 เกิดการส่ันไหวปานกลาง ผู้ทอ่ี ย่ทู ั้งภายในอาคารและนอกอาคาร รสู้ ึกถึงการสัน่ สะเทือน วัตถหุ ้อยแขวนมีการแกวง่ ไกว 5 - 5.9 เกิดการสน่ั ไหวรุนแรงเปน็ บริเวณกวา้ ง เคร่อื งเรือนและวัตถมุ กี ารเคลอื่ นท่ี 6 - 6.9 เกดิ การสั่นไหวรุนแรงมาก อาคารอาจเสียหายหรือพังทลาย 7.0 ข้ึนไป เกดิ การส่นั ไหวรา้ ยแรง อาคาร ส่งิ ก่อสรา้ งมีความเสียหายมาก แผ่นดินแยก วตั ถทุ อี่ ย่บู นพน้ื ถกู เหว่ยี งกระเด็น ข้อมูลอ้างองิ จาก : กรมทรัพยากรธรณี ตารางแสดงวัน สถานท่ี ขนาดแรงส่นั สะเทือน การเกดิ แผ่นดนิ ไหวทัว่ โลก ระหว่างปี พ.ศ. 2547 - 2557 วัน/เดือน/ปี ขนาดแรงสนั่ สะเทือน จดุ เกดิ แผน่ ดินไหว 5 พฤษภาคม 2557 6.3 จ.เชียงราย ประเทศไทย 24 มีนาคม 2554 6.8 12 มกราคม 2553 7.0 ประเทศพม่า 3 กุมภาพันธ์ 2552 3.0 ประเทศเฮติ 12 พฤษภาคม 2551 4.8 รฐั นิวเจอร์ซี ประเทศสหรัฐอเมริกา 27 กุมภาพันธ ์ 2551 7.9 สหราชอาณาจักร 15 สิงหาคม 2550 8.0 ตะวันออกของมณฑลเสฉวน ประเทศจีน 26 ธันวาคม 2547 9.1 ใกลช้ ายฝ่ังประเทศเปรู นอกฝ่งั ตะวันตก ทางตอนเหนือของเกาะสุมาตรา รวมกลุม่ ๆ ละ 3 คน จากตารางขา้ งตน้ แผ่นดินไหวทใี่ ดบา้ งทมี่ คี วามรนุ แรง และกอ่ ให้เกิดปรากฎการณ์อะไรตามมา .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. ...........จ..า..ก...ต..า..ร..า.ง..ข..้า..ง..ต..น้....แ..ผ..่น...ด..นิ...ไ.ห...ว..ท..่ีใ..ด..บ..า้..ง..ท..ม่ี...คี ..ว..า..ม..ร..ุน...แ..ร..ง...แ..ล..ะ..ก..อ่...ใ.ห...้เ.ก..ดิ..ป...ร..า..ก..ฎ..ก...า.ร..ณ....์อ..ะ..ไ.ร..ต..า..ม...ม..า........................... .................................................................................................................................................................................. 17ชุดกจิ กรรมเรียนรูร้ ะดบั ประถมศึกษา เร่ือง รู้รบั ...ภยั พิบตั ิทางธรรมชาติ

กจิ กรรมที่ 2.6 แผ่นดินไหวท่ีเกิดในประเทศไทย รอยเลือ่ นมพี ลัง หมายถงึ แนวรอยแตกของแผ่นดิน ที่มีการเคลื่อนที่ ซึ่งมโี อกาส ท�ำ ให้เกดิ แผ่นดนิ ไหวได้ ในประเทศไทยมีรอยเล่ือน มีพลัง ท�ำ ให้ประเทศไทย กม็ โี อกาสเกดิ แผ่นดินไหวได้ สญั ลกั ษณ์ จังหวัด ขอบเขตจงั หวดั รอยเลอ่ื นมีพลัง จากภาพ จังหวดั ใดทไี่ ม่อยใู่ นแนวรอยเล่อื น แผ่นดินไหวบอกชอ่ื จงั หวดั 2 ชอ่ื 1. .............................................................................. 2. .............................................................................. 18 ชุดกจิ กรรมเรยี นรู้ระดับประถมศึกษา เร่ือง รู้รบั ...ภยั พิบัติทางธรรมชาติ

3หนว่ ยที่ ภูเขาไฟระเบิด รายงานขา่ ว ..... ไอซ์แลนด์ปิดสนามบินนานาชาติ และยกเลิกเที่ยวบินภายในประเทศทั้งหมด หลังจาก เกิดภเู ขาไฟระเบดิ ส่งควันและเถ้าพวยพงุ่ ข้ึนสู่อากาศสูงถงึ 20 กโิ ลเมตร เม่ือวันเสาร์ที่ 21 พฤษภาคม 2554 ภูเขาไฟของไอซ์แลนด์ ซึ่งเป็นภูเขาไฟใต้ธารน้ำ�แข็งแผ่น ใหญ่ที่สุดทางตะวันออกเฉียงใต้ของไอซ์แลนด์เกิดระเบิดขึ้น เกิดควันจากเถ้าพวยพุ่งสู่ท้องฟ้าสูงถึง 20 กิโลเมตร ทางการไอซ์แลนด์ได้ตัดสินใจปิดสนามบิน และได้สั่งห้ามเที่ยวบินเข้าใกล้ในรัศมี 220 กิโลเมตรโดยรอบ เนอื่ งจากเกรงว่าฝ่นุ ละอองและเถ้าจะเข้าไปในเครอ่ื งยนต์ของเคร่ืองบนิ และทำ�ให้เกิด อุบัตเิ หตุข้ึน ที่มาของขอ้ มูล : ครอบครัวข่าว ชอ่ ง 3 http://www.krobkruakao.com ภาพการระเบดิ ของภเู ขาไฟกรมิ สว็อตน์ ภาพจากดาวเทยี ม NASA MODIS satellite   ภาพแกะเสยี ชีวิต ผลทต่ี ามมาจากการระเบิดของภูเขาไฟ กริมสวอ็ ตน์ท�ำ ให้ลูกแกะเสียชีวติ ภาพถา่ ยจากเฮลคิ อปเตอร์ ท่มี าของภาพ : http://news.yahoo.com/nphotos 19ชุดกิจกรรมเรียนรรู้ ะดับประถมศกึ ษา เร่อื ง รรู้ บั ...ภัยพบิ ตั ทิ างธรรมชาติ

เถา้ ธุลภี เู ขาไฟ ปลอ่ ง ฝนุ่ ละออง ลาวา ตะกอนภเู ขาไฟ ท่มี า : ภาพดัดแปลงจาก http://mail.colonial.net แมกมา ภาพตัดโครงสรา้ งภายในของภูเขาไฟ ภูเขาไฟ หรือ volcano คือ ส่วนของเปลือกโลกที่หินร้อนหลอมเหลวใต้เปลือกโลก สามารถปะทอุ อกมานอกผวิ เปลอื กโลกได้ โดยหนิ รอ้ นหลอมเหลวนอ้ี าจไหลเคลอื่ นทอ่ี อกมาอยา่ งชา้ ๆ หรือ อาจมีการระเบิดของแก๊สและหินร้อนหลอมเหลวดนั ปะทอุ อกมาอยา่ งรนุ แรง - หนิ หลอมเหลวทอี่ ยู่ใต้เปลอื กโลกหรอื ยังอยู่ในภเู ขาไฟ เรียกวา่ แมกมา (Magma) - หนิ หลอมเหลวท่ีไหลออกมาจากภเู ขาไฟ เรยี กวา่ ลาวา (Lava) 20 ชดุ กจิ กรรมเรียนรู้ระดับประถมศกึ ษา เรื่อง รรู้ บั ...ภัยพิบัติทางธรรมชาติ

ภเู ขาไฟแบบต่างๆ ปล่องภเู ขาไฟกำ�ลังระเบดิ ปล่องภเู ขาไฟท่ีปะทุอยู่ ปล่องภูเขาไฟท่ีดบั แลว้ ทีม่ าขอ งภาพ : (Ehatrttph://Swcwiewnc.eearWthosrcldienImceawgeorlBda.onrkg/images) ภูเขาไฟระเบิด เกิดขึ้นจากหินร้อนหลอมเหลวและแก๊สใต้พื้นผิว จากหลักฐานทางธรณวี ิทยา โลกมกี ารสะสมความรอ้ นสงู มาก จนเกดิ แรงดนั ตวั เองขน้ึ มาตามรอยแยก พบปลอ่ งภูเขาไฟท่ีดับแล้วใน และปล่องภูเขาไฟ ทำ�ให้หินร้อนหลอมเหลวเคล่ือนที่หรือปะทุออกมา ประเทศไทยหลายแห่ง เชน่ ท่เี ขา บนพื้นผิวโลก เกิดการไหลของหินร้อนหลอมเหลวที่เรียกว่า ลาวา และ พนมร้งุ ภพู ระอังคาร มเี ถา้ ละเอยี ดฟงุ้ กระจายไปในวงกวา้ ง หากการระเบดิ ของภเู ขาไฟรนุ แรง เขาพลอยแหวน เขากระโดง ฯลฯ ผงฝุ่นเถ้าธุลีภูเขาไฟนี้จะทำ�ให้เกิดมลพิษทางอากาศ เป็นอันตรายต่อ สิ่งมีชีวิต หรือ การบริการของสายการบินต่างๆ ต้องหยุดให้การบริการ ช่ัวคราว 21ชุดกจิ กรรมเรียนรรู้ ะดบั ประถมศกึ ษา เร่อื ง ร้รู ับ...ภยั พิบตั ิทางธรรมชาติ

กิจกรรมท่ี 3.1 จ�ำ ลองภเู ขาไฟ แบ่งเปน็ กลมุ่ ๆ ละ 3 - 5 คน วัสดแุ ละอปุ กรณ์ 1. สีผสมอาหาร (สีแดง) 1 หอ่ 2. ดินน�ำ้ มนั 5 กอ้ น 3. น้�ำ สม้ สายช ู 250 มิลลิลิตร 4. ผงฟ ู 15 มิลลิลิตร (1 ช้อนโต๊ะ) 5. กระบะ ขนาด 12 X 16 นิว้ 1 อัน 6. ขวดปากแคบ 1 ขวด ท ่ีมาของภาพ : htott-pm://awkew-wa-.hvoomlcaensoch.hotmol-l#a.cUtji_viAtiZesY.bc7oqm2/Fh ow- ทำ�การทดลอง 1. วางขวดปากแคบในกระบะ 2. ปน้ั ดินน�้ำ มันหุ้มขวดปากแคบเปน็ ภเู ขาไฟจ�ำ ลอง (โดยไมห่ มุ้ ปากขวดปากแคบ) 3. เทผงฟลู งในภูเขาไฟจำ�ลองทางปากภเู ขาไฟ 4. ผสมสอี าหารในน�ำ้ สม้ สายชู 5. เทนำ�้ สม้ สายชูผสมสีลงในภูเขาไฟจำ�ลองทางปากภเู ขาไฟ 6. สงั เกตส่งิ ท่ีเกิดข้นึ บนั ทึกผลการทดลอง และสรปุ ผลการทดลอง บนั ทกึ ผลการทดลอง .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. สรุปผลการทดลอง .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. 22 ชุดกจิ กรรมเรยี นร้รู ะดบั ประถมศกึ ษา เร่ือง ร้รู ับ...ภัยพิบัติทางธรรมชาติ

กจิ กรรมท่ี 3.2 ผลกระทบจากภเู ขาไฟระเบดิ จบั คู่กนั ช่วยกันคดิ และเขยี นอธบิ ายง่ายๆ ทม่ี าของภาพ : http://www.fema.gov/kids/p_vol03.htm สภาพภเู ขาไฟระเบดิ ท ม่ี าของภาพ : U(h.tStp. :G//ewowlowg.iucsagl sS.guorvve/pyhotos) ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... สภาพผลกระทบท่ีเกดิ ขน้ึ กบั สง่ิ แวดล้อม ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ทมี่ าของภาพ : http://news.yahoo.com/nphotos สภาพผลกระทบทเ่ี กิดขน้ึ กบั ส่งิ มชี วี ติ ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... 23ชดุ กจิ กรรมเรียนรูร้ ะดับประถมศกึ ษา เร่ือง รรู้ บั ...ภยั พิบัติทางธรรมชาติ

กิจกรรมที่ 3.3 ต�ำ แหนง่ การเกิดภูเขาไฟที่ส�ำ คัญของโลก แบ่งเปน็ กลุม่ ๆ ละ 3-5 คน แผ่นเปลือกโลก แผน่ ฮวนเดฟกู า แผ่นยเู รเซีย แผน่ ฟลิ ิปปินส์ นักธรณีวิทยาอธบิ ายวา่ แผ่นเปลอื กโลก แผ่นแคริบเบยี น แผน่ อเมริกาเหนอื มลี ักษณะเปน็ แผ่นๆ ตอ่ กนั แผน่ อราเบียน แผน่ แปซฟิ กิ ที่ลอยอยู่บนหนิ รอ้ นไหลหนดื ข้างใต้ แผน่ โคโคส แผน่ แอฟริกา และภเู ขาไฟส่วนใหญ่เกดิ ขน้ึ บริเวณใกล้ แผน่ แปซฟิ กิ แผ่นนซั กา รอยต่อของแผ่นเปลือกโลก แผน่ อินเดยี ออสเตรเลยี แผ่นสโกเซีย แผน่ แอนตารก์ ตกิ ที่มา : ดดั แปลงภาพจาก http://www.usgs.gov/ ภาพขา้ งต้นท่แี สดงบริเวณแนวการเกดิ ภูเขาไฟของโลก ประเทศไทยอย่ใู นแนวหรอื ไม่ และบอกชอ่ื ประเทศอน่ื ทีอ่ ยใู่ นแนว อย่างน้อย 1 ประเทศ .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. 24 ชดุ กิจกรรมเรยี นรู้ระดับประถมศกึ ษา เรื่อง รู้รบั ...ภัยภพยั บิ พัตบิ ทิ ตั าทิงธารงธรรมรชมาตชาิ ติ

4หนว่ ยที่ สึนามิ รายงานขา่ ว... เช้าวันอาทิตย์ ที่ 26 ธันวาคม พ.ศ. 2547 หลังวันคริสต์มาส ผู้คนหลายคนกำ�ลังเพลิดเพลินกับ การเดินชมชายหาด หลายคนกำ�ลังเล่นน้ำ�ทะเล ขณะนั้นแผ่นดินไหวได้เกิดขึ้นอย่างรุนแรงใต้ทะเลทางทิศ ตะวันตกเฉียงเหนือของเกาะสุมาตรา ประเทศอินโดนีเซียส่งผลให้เกิดคลื่นสึนามิตามมาในมหาสมุทรอินเดีย สึนามิที่เกิดขึ้นแผ่กระจายไปถึงหลายประเทศโดยรอบมหาสมุทรอินเดีย รวมทั้งประเทศไทย คลื่นสึนา มิเคล่ือนตัวเข้าจู่โจมชายฝั่งอย่างรุนแรงเป็นบริเวณกว้าง ทำ�ลายชายหาด สิ่งก่อสร้าง อาคารบ้านเรือน ถนนหนทาง ผู้คนเสียชวี ติ และสูญหายเปน็ จำ�นวนมาก 12 34 ภาพเหตุการณ์สึนามทิ ี่ เจดยี ์ รสี อร์ท จ. ภูเก็ต ประเทศไทย วนั ท่ี 26 ธนั วาคม 2547 ถา่ ยภาพโดย JOANNE DAVIS/AFP 25ชดุ ชกดุจิ กริจกรรมรเรมียเรนยี รนรู้ ระดรู้ ับะดปบั รปะถรมะถศมกึ ศษกึ าษเาร่อื เรงอ่ื รงรู้ รบั รู้ ..บั. ...ภัยพบิ ัติทางธรรมชาติ

แนวการเคล่อื นท่ี สนึ ามมิ าจากภาษาญป่ี นุ่ สึ (Tsu) แปลวา่ ทา่ เรอื นามิ (Nami) แปลวา่ คลน่ื คำ�วา่ สนึ ามิ แสดงถงึ คลนื่ ใหญช่ นชายหาด คำ�วา่ สนึ ามิ จงึ ใชก้ นั ทว่ั โลก หมายถงึ ชดุ คลนื่ ใหญท่ เ่ี กดิ จากการเคลอื่ นตวั ของมวลนำ้ � ปรมิ าณมหาศาลจากการเกดิ แผน่ ดนิ ไหวใตน้ ำ้ � หรอื จากการปะทอุ ยา่ งรนุ แรงของภเู ขาไฟใตม้ หาสมทุ ร หรอื จากดนิ โคนถลม่ ใตน้ ำ้ � ทง้ั นค้ี วามรนุ แรงของสนึ ามจิ ะมมี ากนอ้ ยเพยี งใดขน้ึ อยกู่ บั ลกั ษณะของทอ้ งทะเล ลกั ษณะความตน้ื ลกึ ของพืน้ ชายฝั่งทะเล และความลาดของหาดทส่ี นึ ามิเคลื่อนทีเ่ ข้าจ่โู จม สึนามิเป็นคล่ืนที่มีพลังมหาศาล อาจเดินทางด้วยความเร็วสูงได้ถึง 700 กิโลเมตรต่อชั่วโมง ความเรว็ นเ้ี ทยี บไดเ้ ทา่ กบั ความเรว็ ของเครอ่ื งบนิ ไอพน่ โดยสนึ ามจิ ะยกตวั ขน้ึ สงู เปน็ แนวกำ�แพงเมอื่ ถงึ ใกลฝ้ ง่ั และพาพลังนำ้ �ขน้ึ ฝง่ั ไปบนพ้ืนที่ไดเ้ ปน็ ระยะทางไกลหลายสบิ กิโลเมตร ภาพแสดงจุดเกดิ สนึ ามิ คล่ืนยกตัว เปลือกโลก ชัน้ หินเหลว ภาพแสดงสนึ ามิยกตัวขนึ้ เป็นคลื่นสงู ลักษณะเหมือนก�ำ แพง เคล่ือนทีเ่ ข้าจูโ่ จมชายฝั่ง 26 ชดุ กิจกรรมเรยี นรู้ระดับประถมศึกษา เร่ือง รรู้ ับ...ภัยพิบัตทิ างธรรมชาติ

ภาพแสดงลำ�ดบั การเคล่อื นท่ีเขา้ จโู่ จมชายฝง่ั ของสึนามิ 12 34 56 ที่มา : ดัดแปลงภาพจาก http://www.acehtsunami.com/history-of-tsunamis.php ตารางแสดงความเสยี หายรนุ แรงจากการเกิดสึนามิ 3 อันดบั ของโลก (ขอ้ มลู จาก NOAA) วัน เดือน ปี ที่เกดิ สนึ ามิ ตำ�แหนง่ ทเ่ี กดิ สึนามิ จำ�นวนผูเ้ สียชีวติ 26 ธนั วาคม พ.ศ. 2547 เกาะสมุ าตรา อนิ โดนเี ซยี 227,898 คน (ค.ศ. 2004) 28 ธันวาคม พ.ศ. 2451 (ค.ศ. 1908) เกาะเมสสินา อิตาลี 72,000 คน พ.ศ. 2298 (ค.ศ. 1755) ทางใตข้ องเปอร์ตุเกส 100,000 คน มหาสมุทรแอตแลนติก 27ชดุ กิจกรรมเรียนรรู้ ะดบั ประถมศึกษา เร่อื ง รู้รบั ...ภยั พิบัตทิ างธรรมชาติ

เมอื่ วนั ท่ี 26 ธนั วาคม 2547 สนึ ามไิ ดเ้ กดิ ขน้ึ ในมหาสมทุ รอนิ เดยี โดยมจี ดุ กำ�เนดิ ในทะเลทางตะวนั ตก เฉยี งเหนอื ของเกาะสมุ าตรา และแผก่ ระจายครอบคลมุ 13 ประเทศ (อนิ โดนเี ซยี มาเลเซยี ไทย พม่า อินเดยี บงั คลาเทศ ศรีลังกา มัลดฟี ส์ เซเชลส์ โซมาเลีย แทนซาเนยี เคนย่า และเยเมน) มีผู้เสียชีวติ รวม 227,898 คน เปน็ การเกดิ สึนามิครั้งรุนแรงเปน็ อันดบั หนง่ึ ของโลก ขนาดแรงส่ันสะเทือน 9.1 ภาพแสดงต�ำ แหนง่ จดุ ก�ำ เนิดสึนามิ ในมหาสมุทร เม่อื วนั ท่ี 26 ธนั วาคม 2547 และประเทศรอบมหาสมุทรอินเดีย ทไ่ี ด้รับผลกระทบจากการเกิดสึนามิ สึนามิ เมอ่ื วันที่ 26 ธนั วาคม พ.ศ. 2547 เคล่ือนทีเ่ ข้าจโู่ จมชายฝ่ังใน 6 จังหวดั ทางภาคใตข้ องประเทศไทย (ระนอง พงั งา ภูเก็ต กระบี่ ตรงั และสตลู ) ทำ�ให้มีผเู้ สยี ชีวิต 5,300 คน 28 ชุดกิจกรรมเรยี นรูร้ ะดับประถมศึกษา เร่ือง รรู้ ับ...ภยั พิบัตทิ างธรรมชาติ

กจิ กรรมที่ 4.1 ยอ้ นหลงั สนึ ามใิ นมหาสมทุ รอินเดีย ภาวพันจท�ำ ี่ล2อ6งแธสันดวางคกมารแพผ.ศ่ก.ร2ะ5จ4า7ยข(ดอดังสแนึปาลมงิใภนามพหจาาสกมNุทOรอAินAเ)ดยี 43 hrs 37 hrs 31 hrs 26 hrs 21 hrs 16 hrs 11 hrs 6 hrs 0 แบง่ เป็นกลุ่มๆ ละ 3 - 5 คน และอา่ นขอ้ ความดา้ นล่าง การเกดิ สนึ ามิในมหาสมุทรอนิ เดีย เม่ือวันท่ี 26 ธนั วาคม พ.ศ. 2547 เดิมเคยเชื่อกันว่าในบริเวณมหาสมุทรอินเดียคงจะไม่มีปรากฏการณ์สึนามิที่รุนแรงเกิดขึ้น เพราะ ถึงแม้ว่าทางด้านตะวันตกของทะเลอันดามันจะเป็นแนวรอยต่อระหว่างแผ่นเปลือกโลกอินเดีย- ออสเตรเลีย (Indian-Australian Plate) กับแผ่นเปลือกโลกยูเรเชีย (Eurasian Plate) และมีแผ่นดินไหว เกิดขึ้นบ่อยครั้งก็ตาม แต่ก็ไม่เคยมีสึนามิทท่ี ำ�ลายชีวติ และทรพั ย์สินของผ้คู นตลอดระยะเวลาทผี่ า่ นมา ทว่า เม่ือวนั ที่ 26 ธันวาคม พ.ศ. 2547 ได้เกิดสึนามิครัง้ ทีร่ ุนแรงมากท่สี ดุ ในประวัตศิ าสตร์ มีผูค้ น เสียชีวิตถึงประมาณ 227,898 คน นับเป็นภัยทางธรรมชาติที่ทำ�ให้มีผู้เสียชีวิตมากเป็นอันดับ 4 ของโลก โดยภยั ธรรมชาตทิ ม่ี ผี เู้ สยี ชวี ติ มากเปน็ อนั ดบั 1 เกดิ จากแผน่ ดนิ ไหวทป่ี ระเทศเฮติ เมอื่ พ.ศ. 2553 มผี เู้ สยี ชวี ติ 316,000 คน ภัยทางธรรมชาติที่มีผู้เสียชีวิตมากเป็นอันดับ 2 เกิดจากพายุไซโคลนพัดผ่านประเทศ บังกลาเทศ เม่ือ พ.ศ. 2513 มีผู้เสียชีวิตประมาณ 300,000 คน และภัยทางธรรมชาติที่มีผู้เสียชีวิตมาก เป็นอนั ดับ 3 เกิดจากแผ่นดินไหวทางภาคตะวันออกเฉียงใตข้ องประเทศจีน เมื่อ พ.ศ. 2519 มีผเู้ สียชีวิต ประมาณ 250,000 คน สนึ ามดิ งั กลา่ วเรม่ิ ตน้ ขน้ึ ทจ่ี ดุ กำ�เนดิ ของแผน่ ดนิ ไหวขนาดใหญเ่ ปน็ แนวยาว ทางดา้ นตะวนั ตกเฉยี งเหนอื ของเกาะสมุ าตรา ประเทศอนิ โดนเี ชยี แลว้ เคลอื่ นตวั แผข่ ยายไปทว่ั ทะเลอนั ดามนั จนถงึ ชายฝง่ั ตะวนั ออกเฉยี งใต้ ของประเทศอนิ เดยี และเกาะศรลี งั กา บางสว่ นของคลน่ื ยงั เคลอื่ นตวั ไปถงึ ชายฝง่ั ตะวนั ออกของทวปี แอฟรกิ าดว้ ย รวมประเทศที่ประสบภัยจากสึนามิ 13 ประเทศ คือ อินโดนีเซีย มาเลเซีย ไทย พมา่ อนิ เดยี บังคลาเทศ ศรีลังกา มัลดฟี ส์ เซเชลส์ โซมาเลีย แทนซาเนยี เคนยา่ และเยเมน ในกรณขี อง ประเทศไทย พบิ ตั ภิ ยั จากสนึ ามไิ ดก้ อ่ ใหเ้ กดิ ความตนื่ ตระหนกแกป่ ระชาชนทว่ั ทง้ั ประเทศ เพราะมกี ารสูญเสีย ทั้งชีวิตและทรัพย์สินของผู้คนเป็นจำ�นวนมากใน 6 จังหวัดภาคใต้ที่มีพื้นที่อยู่ติดกับชายฝั่งทะเลอันดามัน คือ ระนอง พังงา ภูเก็ต กระบี่ ตรัง และสตูล โดยเฉพาะที่จังหวัดพังงา กระบ่ี และภูเกต็ มี การสญู เสยี มากทส่ี ดุ เปน็ พบิ ตั ภิ ยั ทางธรรมชาตทิ เ่ี กดิ ขน้ึ อยา่ งรนุ แรงและรวดเรว็ โดยไมม่ ผี ู้ใดคาดคดิ มากอ่ น จงึ ไม่ไดม้ กี ารระมดั ระวังและป้องกนั ไว้ลว่ งหนา้ ดัดแปลงบทความจากสารานุกรมไทยสำ�หรับเยาวชนฯ เล่มที่ 30 ของ รองศาสตราจารย์ ดร.ปัญญา จารุศิริ และศาสตราจารย์กติ ติคุณ ไพฑูรย์ พงศะบตุ ร 29ชดุ กจิ กรรมเรยี นรู้ระดบั ประถมศึกษา เรื่อง รู้รับ...ภัยพบิ ตั ทิ างธรรมชาติ

ภาพแสดงแนวการเกิดแผน่ ดินไหว ท่ีมจี ดุ เริ่มตน้ ทางตะวันตกเฉยี งเหนือของเกาะสุมาตรา ประเทศอินโดนเี ซีย แล้วแผข่ นึ้ ไปทางทศิ เหนอื เมอ่ื วนั ท่ี 26 ธนั วาคม พ.ศ. 2547 นกั ธรณีวิทยาใหค้ วามเห็นวา่ สนึ ามิท่ีเกดิ ขน้ึ ในทะเลอันดามันครั้งนี้ มสี าเหตมุ าจากแผ่นเปลือกโลก อินเดีย-ออสเตรเลีย ขยับตัวเล่ือนมาทางทิศตะวันออก และมุดลงใต้ขอบแผ่นเปลือกโลกยูเรเชีย ทำ�ให้ เกิดแผ่นดินไหวตามแนวรอยต่อของแผ่นเปลือกโลก ซึ่งมีลักษณะเป็นรอยเลื่อน (fault) ขนาดใหญ่เป็น แนวยาว ตั้งแต่ทางตะวันตกเฉียงเหนือของเกาะสุมาตรา ประเทศอินโดนีเซีย และเน่ืองจากแผ่นดินไหวมี ความรุนแรงมากถึงระดบั 9.1 จึงเกดิ เป็นสึนามิแผ่ขยายออกไปโดยรอบในทะเลอันดามันและบางส่วนของ มหาสมุทรอนิ เดยี ดงั กลา่ วแลว้ ล�ำ ดบั เหตกุ ารณ์ของการเกิดสนึ ามใิ นทะเลอนั ดามนั เมอื่ วันท่ี 26 ธันวาคม พ.ศ. 2547 เมอ่ื เวลา 07.59 น. ตามเวลาในประเทศไทย ไดเ้ กดิ แผน่ ดนิ ไหวขน้ึ มศี นู ยก์ ลางการเกดิ แผน่ ดนิ ไหว ขนาดใหญเ่ ปน็ แนวยาว ตง้ั แตท่ างตะวนั ตกเฉยี งเหนอื ของเกาะสมุ าตรา ประเทศอนิ โดนเี ซยี ขน้ึ ไป ทางเหนอื ถงึ หมเู่ กาะอนั ดามนั และหมเู่ กาะนโิ คบาร์ เปน็ แนวยาวประมาณ 1,200 - 1,300 กโิ ลเมตร ทล่ี ะตจิ ดู 3.29 องศาเหนอื ลองจจิ ดู 95.98 องศาตะวนั ออก ลกึ ลงไปในแผน่ ดนิ ประมาณ 30 กโิ ลเมตร มขี นาด ความรนุ แรง 9.1 นบั เปน็ แผน่ ดนิ ไหวครง้ั รนุ แรงทส่ี ดุ ทเ่ี กดิ ขน้ึ ในมหาสมทุ รอนิ เดยี 30 ชดุ กิจกรรมเรยี นรรู้ ะดับประถมศึกษา เรือ่ ง รรู้ ับ...ภัยพิบัตทิ างธรรมชาติ

- หลังเกิดแผ่นดินไหวไม่นาน ได้เกิดสึนามิเคล่ือนตัวเข้าสู่ฝั่งตะวันตกเฉียงเหนือของเกาะสุมาตรา ที่จังหวัดอาเจะห์ ความสูงและความรุนแรงของคล่ืนทำ�ให้เมืองและชุมชนตามชายฝั่งถูกทำ�ลาย อย่างกว้างขวาง มีผู้เสียชีวิตรวมกันทั้งหมดมากกว่า 167,540 คน บริเวณที่มีผู้เสียชีวิตมาก ที่สุดอยู่ที่เมืองบันดาอาเจะห์ (Banda Ajeh) ซึ่งเป็นเมืองหลักของจังหวัด รองลงมาคือ ที่เมือง เมอลาโบะห์ (Meulaboh) ซง่ึ เปน็ เมอื งชายทะเลอยทู่ างใตข้ องเมอื งบนั ดาอาเจะห์ นบั เปน็ การสญู เสยี ชวี ติ ของผู้คนจากภัยธรรมชาตคิ รง้ั ใหญ่ท่สี ดุ ของอนิ โดนีเซีย - เวลาประมาณ 10.00 น. สนึ ามิได้เริ่มเคล่ือนตัวแผ่ไปยังชายฝ่งั ตะวนั ตกของคาบสมุทรไทย - มลายู ซึ่งอยู่ห่างจากจุดศูนย์กลางแผ่นดินไหวประมาณ 500 - 600 กิโลเมตร ก่อให้เกิดความเสียหาย อยา่ งรนุ แรงในชายฝง่ั ทะเลอนั ดามนั ของประเทศไทย และมาเลเชยี มผี เู้ สยี ชวี ติ ประมาณ 5,300 คน ในจงั หวดั ทางภาคใต้ของไทย 6 จังหวดั คือ ระนอง พังงา ภูเก็ต กระบี่ ตรัง และสตลู และมี ผูเ้ สียชีวิตทเ่ี กาะปีนงั ประเทศมาเลเซียประมาณ 75 คน - สึนามิส่วนหนึ่งได้เคลื่อนตัวต่อขึ้นไปทางตอนเหนือจนถึงชายฝั่งของประเทศพม่าและประเทศ บงั กลาเทศ ซง่ึ อยหู่ า่ งจากจดุ ศนู ยก์ ลางแผน่ ดนิ ไหวประมาณ 1,500 - 1,700 กโิ ลเมตร มผี เู้ สยี ชวี ติ ท่ีบริเวณปากแม่น้ำ�อริ วดีของพมา่ ประมาณ 61 คน และมีผู้เสยี ชีวติ ท่บี ังกลาเทศ 2 คน - สึนามิอีกสว่ นหนงึ่ เคลอ่ื นตวั จากเกาะสมุ าตรามุง่ ไปทางตะวนั ตก ไปถึงชายฝงั่ ของรัฐทมิฬนาฑู และ ทางตะวันออกเฉียงใต้ของประเทศอินเดีย รวมทั้งบริเวณชายฝั่งตะวันออกของประเทศศรีลังกา ซึ่งเปน็ เกาะใหญ่ทางใตข้ องอินเดีย มผี เู้ สยี ชีวติ ประมาณ 16,269 คน ซึง่ ส่วนใหญ่อาศยั อยทู่ ่ีเมือง นาคาปตั ตนิ มั (Nagapattinum) ส่วนในศรีลังกามีผเู้ สยี ชีวติ ประมาณ 35,322 คน - สนึ ามไิ ดเ้ คลอ่ื นตวั ตอ่ จากศรลี งั กา ผา่ นมหาสมทุ รอนิ เดยี ไปยงั หมเู่ กาะมลั ดฟี ส์ ซง่ึ เปน็ ประเทศเลก็ ๆ ตง้ั อย่ใู นมหาสมทุ รอนิ เดยี หา่ งจากเกาะศรลี งั กาไปทางทศิ ตะวนั ตกเฉยี งใตป้ ระมาณ 650 กโิ ลเมตร ซึ่งหมู่เกาะมัลดีฟส์มีภูมิประเทศเป็นหมู่เกาะปะการังเตี้ยๆ จึงได้รับความเสียหายมาก มีรายงาน ผู้เสยี ชีวิตประมาณ 108 คน - สนึ ามสิ ว่ นหนง่ึ ยงั คงเคลอ่ื นตวั ตอ่ ไปจนถงึ ชายฝง่ั ตะวนั ออกของทวปี แอฟรกิ า ซง่ึ อยหู่ า่ งจากจดุ กำ�เนดิ แผ่นดินไหวประมาณ 5,500 กิโลเมตร และแม้ว่าสึนามิได้อ่อนกำ�ลังลงบ้างแล้ว แต่ก็ได้ทำ� ความเสียหายใหก้ บั บริเวณชายฝั่งของประเทศเซเชลส์โซมาเลยี เคนยาและเยเมนไดม้ ากพอสมควร มีผเู้ สยี ชีวติ ท่เี ซเชลส์ 2 คน โซมาเลีย 289 คน เคนยา 1 คน และเยเมน 2 คน ดดั แปลงบทความจากสารานุกรมไทยสำ�หรบั เยาวชนฯ เล่มที่ 30 ของ รองศาสตราจารย์ ดร.ปญั ญา จารศุ ิริ และศาสตราจารย์กิตตคิ ุณ ไพฑูรย์ พงศะบตุ ร ท่ีมาของข้อมลู : http://kanchanapisek.or.th 31ชุดกิจกรรมเรียนรู้ระดบั ประถมศึกษา เรอื่ ง รูร้ ับ...ภัยพบิ ตั ทิ างธรรมชาติ

ขนาดแรง9ส.1ัน่ สะเทอื น แตล่ ะกลุม่ อา่ นเหตุการณ์สึนามิทเ่ี กิดข้ึนในมหาสมทุ รอินเดีย เม่อื วันที่ 26 ธนั วาคม พ.ศ. 2547 และชว่ ยกันเรียงลำ�ดบั ตัวเลขของชื่อในแผนทต่ี ามลำ�ดับช่วงเวลาการแผข่ องสึนามิ เขียนลูกศรโยงหมายเลขประเทศ เรยี งลำ�ดบั ตามช่วงเวลาของเหตุการณ์ .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. 32 ชดุ กิจกรรมเรยี นรรู้ ะดบั ประถมศกึ ษา เร่อื ง รรู้ บั ...ภยั พิบตั ิทางธรรมชาติ

เร่อื งเลา่ จากชีวิตจรงิ ของผ้ปู ระสบภัยสนึ ามิ ประสบการณค์ รงั้ หนึ่งในชวี ติ ขณะเกดิ สนึ ามิ บ้านฉนั อยทู่ บ่ี ้านทบั ละมุ วันนัน้ ในเวลาประมาณ 10 นาฬกิ า แมข่ ับรถพว่ งสามล้อมาซ้ือของกบั ฉัน ท่ีบา้ นนาเนยี ง ระหวา่ งท่ีแม่ขับรถมาเรื่อยๆ ฉนั เห็นผคู้ นวง่ิ หนีกนั วุ่นวาย มีคนมาตะโกนให้หนี ตอนแรกฉัน และแมค่ ดิ วา่ มนั เปน็ เสยี งระเบดิ เพราะนำ้ �ทก่ี ระทบอาคารสถานทน่ี น้ั มนั กระหม่ึ มาก แมเ่ รม่ิ รอ้ งไหห้ นั มาพดู ขอโทษฉัน พร่ำ�พูดทั้งน้ำ�ตานองหน้าว่า แม่ทำ�ให้ลูกต้องมาพบระเบิด แต่ฉันยังมีความเข้มแข็งพอที่จะไม่ ร้องไห้ และก็ปลอบแม่ทำ�ให้แม่มีพลังและสติขึ้นมา รถคันที่อยู่ข้างหน้ารถของฉันนั้นเป็นรถนำ�เที่ยว ซึ่งปิด กระจกหมดทำ�ให้ไม่ได้ยินเสียงอะไร จึงถูกพัดพาไปกับกระแสน้ำ� โชคดีที่ฉันกับแม่ขับรถพ่วงสามล้อทำ�ให้ ได้ยินเสยี งตะโกนใหห้ นขี น้ึ ภูเขา แม่จอดรถทิ้งไว้ แล้ววิ่งหนีขึ้นบนเนินเขาที่สูง พร้อมกับชาวบ้านคนอื่นๆ เมื่อขึ้นมาถึงฉันก็ได้รับรู้ ถึงนำ้ �ใจของชาวบา้ น ซง่ึ เป็นสิ่งทฉ่ี นั ประทับใจมาจนถงึ ทุกวันน้ี ตอนนนั้ โทรศพั ท์ใช้ไมไ่ ด้เลย แม่และฉันเป็น หว่ งทางบ้านพอถึงเวลาประมาณบา่ ยสองโมง ฉนั กบั แม่ลงมา แมว้ า่ ชาวบ้านจะห้ามอยา่ งไร แต่ดว้ ยความ เป็นห่วงทางบา้ น จึงจำ�เปน็ ต้องลงมาให้ได้ แม่ของฉนั มือไมส้ ั่นเกือบขบั รถไม่ได้ เม่ือขับรถมาถงึ สามแยกเข้า ทับละมุ ก็ได้รับข่าวว่าข้างในพังหมดแล้ว ทำ�ให้ใจยิ่งสลายลงไปอีก แล้วก็ขับรถไปยังเขากล้วยเพราะผู้คน สว่ นมากมกั ไปอยทู่ ี่นั้น เม่ือไปถึงก็ไปพบกบั ญาติพี่น้อง และลกู ชาย 2 คน แต่ไม่พบพ่อ เพราะพ่อไปตามหา ฉันกบั แม่ ตอนน้ันฉนั กบั แม่ เหมือนหมดหวงั คิดอยู่อย่างเดียววา่ ถา้ จะเปน็ อะไรไป ก็ขอใหอ้ ยู่พรอ้ มหน้ากัน แมก่ ็ร้องไห้หนักแลว้ ก็รบี ไปหาพอ่ มคี นบอกวา่ พ่อมาหาพวกเราทว่ี ัดหลักแกน่ เมอื่ เข้าไปในวัดมีศพเรยี งราย กันเป็นจำ�นวนมาก แม่ร้องไห้หนักกว่าเดิม เพราะกลัวว่าจะมีศพพ่ออยู่ด้วยแต่แล้วสวรรค์ก็เข้าข้างฉัน เม่อื เราได้พบกันอกี ครง้ั วินาทแี รก ทฉ่ี นั เหน็ พอ่ กร็ ีบวง่ิ เขา้ ไปกอด และร้องไห้ออกมา ถึงแม้วา่ ภัยพิบตั คิ รง้ั นี้ ไมไ่ ดท้ ำ�ให้ครอบครวั ของฉันเสยี ใครไป แตก่ ็ทำ�ให้ฉันไดพ้ บสงิ่ ต่าง ๆ มากมาย หลายอย่าง นำ้ �ตาจากความสูญเสีย นำ้ �ใจจากคนไทย ไมว่ ่าจะเปน็ ใคร อยู่ที่ไหน ก็ยงั มนี ้ำ�ใจให้แกก่ ันเสมอ และสิ่งสุดท้ายที่ฉันจะไม่มีวันลืม คือ ความรัก ความผูกพันในครอบครัว เหตุการณ์ครั้งนี้ทำ�ให้ฉันได้รู้ว่า เรารกั และหว่ งใยซ่งึ กันและกนั มากแค่ไหน เด็กหญิงณัฐนนั ท์ เขยี วตบั โรงเรียนบ้านทับละมุ อ�ำ เภอท้ายเหมอื ง จงั หวดั พังงา ทีม่ า: หนังสือประกอบการเรียนรเู้ รอื่ งภยั พบิ ัตทิ างธรรมชาติ เร่ือง สนึ ามิ ส�ำ นักงานคณะกรรมการการศกึ ษาข้นั พน้ื ฐาน สัญญาณการเกิดสนึ ามิ 1. แผ่นดนิ ไหวขนาดใหญเ่ กิดใตน้ �ำ้ 2. น้�ำ ทะเลลดลงจากชายหาดอยา่ งมากมายแบบไมค่ าดหมาย 3. กลน่ิ เกลืออย่างแรงจากทะเลที่สามารถสดู ดมได้ 4. เส้นสีดำ�ตามแนวนอนเปน็ ท้องทะเลตามเสียงฟ้าฝา่ 33ชุดกจิ กรรมเรยี นรู้ระดับประถมศกึ ษา เรือ่ ง รรู้ บั ...ภัยพบิ ตั ทิ างธรรมชาติ

กิจกรรมที่ 4.2 ความเสียหายจากสนึ ามิ เขียนแผนผงั ความคดิ “ความเสยี หายจากสึนาม”ิ ท่สี ง่ ผลกระทบต่อมนษุ ยแ์ ละสง่ิ แวดลอ้ ม 34 ชดุ กิจกรรมเรียนรู้ระดับประถมศกึ ษา เร่ือง รูร้ ับ...ภยั พบิ ตั ิทางธรรมชาติ

5หนว่ ยท่ี แหลง่ น้ำ�ของโลก ทะเลสวยจังเลย มองออกไปซิเธอ เห็นน้�ำ ทะเลเป็นผืนใหญไ่ ปไกลสุดตา เธอรไู้ หม โลกของเรานี้ มีผนื น�ำ้ มากกว่าแผน่ ดนิ ? พ้นื ผิวของโลก 1 ใน 3 ส่วน เปน็ แผ่นดนิ และ 2 ใน 3 ส่วน เป็น น้�ำ 35ชดุ กิจกรรมเรยี นรู้ระดับประถมศึกษา เรอ่ื ง รูร้ ับ...ภัยพิบัตทิ างธรรมชาติ

กจิ กรรมที่ 5.1 กจิ กรรมท่ี 5.1 แหลง่ น�้ำ ของโลก น�้ำ ในโลกของเร� มอี ยู่ 3 สภ�พ คือ ของเหลว ของแขง็ และแก๊ส 1. น้ำ�ในสภ�พของเหลวที่แพร่กระจ�ยบนพน้ื ผวิ โลก 98.1% คอื เปน็ น้ำ�เค็มในทะเลและมห�สมุทร 97.2% น้�ำ จดื ใตผ้ วิ ดนิ 0.9% นำ้�จดื ในแม่น้ำ�และในทะเลส�บ 0.02% 2. น้ำ�ในสภ�พน้ำ�แขง็ ทีเ่ ป็นธ�รนำ�้ แข็งและทข่ี วั้ โลก 1.8% 3. นำ�้ ในสภ�พไอน้ำ�ท่ีลอยอยใู่ นบรรย�ก�ศ 0.001% จากขอ้ มูลขา้ งบน บริเวณทมี่ นี ้�ำ ม�กที่สดุ ในโลก คอื .................................................................................................................... นำ้�จดื ท่ีนำ�ม�ใช้ในก�รบริโภคอุปโภคในชีวติ ประจำ�วนั ได้จ�ก ...................................................................... โยงภ�พและข้อคว�มของสภ�พน�ำ้ ทแ่ี พร่กระจ�ยบนพื้นโลก น้�ำ เค็มในทะเลและในมห�สมุทร นำ้�ทีอ่ ยใู่ นอ�ก�ศ น�้ำ จืดในแม่นำ�้ และทะเลส�ป น้�ำ จดื ใต้ดนิ ธ�รน�ำ้ แขง็ และน�ำ้ แข็งที่ข้ัวโลกใต้ 36 ชุดกจิ กรรมเรยี นรู้ระดบั ประถมศึกษา เรือ่ ง รู้รบั ...ภยั พบิ ตั ทิ างธรรมชาติ

6ตอนที่ สภาวะอากาศ เช้าน้ที ้องฟ้าใสดนี ะ เมอ่ื บา่ ยวานนที้ ้องฟา้ คร้ึม ฝนตกทง้ั บา่ ย ไปไหนไมไ่ ด้เลย เอกโซสเฟียร์ ความสูงจากพื้นผิวโลก ฟา้ ครึ้มอย่างน้อี อกไปทำ�ธุระ ไดแ้ ลว้ แตต่ อ้ งรบี กลบั นะ เทอร์โมสเฟียร์ 400 กม. เพราะฝนอาจตกช่วงเยน็ มีโซสเฟียร์ 300 กม. สตราโทสเฟียร์ 50 กม. โลกของเรามีชั้นบรรยากาศห่อหุ้มอยู่ โทรโพสเฟียร์ 480-1ก6มก. ม. เป็นระยะทางหลายพันกโิ ลเมตรจากพ้นื ผวิ โลก ชั้นบรรยากาศทห่ี ้มุ ห่อโลกนี้ ชว่ ยปกปอ้ งโลกของเรา ให้อยใู่ นสภาวะท่เี หมาะสมกับการดำ�รงชวี ิต ของสง่ิ มชี วี ิตรวมทงั้ มนุษยเ์ รา บรรยากาศช้ันทีอ่ ยู่ล่างสุดเหนือพนื้ ผวิ โลก เรียกว่า ชัน้ โทรโพสเฟยี ร์ (โทร-โพ-สะ-เฟียร์) อากาศใน บรรยากาศชน้ั นม้ี กี ารเคลอ่ื นทอ่ี ยตู่ ลอดเวลา เนอื่ งจากพน้ื ผิวโลกมกี ารถา่ ยเทความรอ้ นท่ีไดร้ บั จากดวงอาทติ ย์ สู่บรรยากาศ โดยการถ่ายเทความร้อนจากพื้นผิวโลกสู่บรรยากาศเกิดขึ้นตลอดเวลา ทำ�ให้บรรยากาศใกล้ พื้นผวิ โลกมีอุณหภูมิที่เปลี่ยนแปลงตลอดเวลา โดยการถ่ายเทความร้อนจากพื้นผิวโลกในแต่ละพื้นที่และใน แต่ละช่วงเวลามีความแตกต่างกนั ทำ�ใหส้ ภาพอากาศในแต่ละพื้นทแี่ ละในแต่ละชว่ งเวลามีความแตกต่างกนั บรรยากาศเหนอื พน้ื ผวิ โลกในแตล่ ะพน้ื ท่ี นอกจากจะมคี วามแตกตา่ งของอณุ หภมู แิ ลว้ ยงั มคี วามแตกตา่ ง ของความกดอากาศ และความชน้ื ในอากาศ ผลของความแตกตา่ งเหลา่ นท้ี ำ�ใหเ้ กิดสภาวะอากาศต่างๆ เช่น ร้อน รอ้ นอบอา้ ว หนาวเย็น แหง้ แลง้ ฝนน้อย ฝนหนกั ฟา้ คะนอง ฟ้ารอ้ ง ฟ้าผ่า พายลุ มแรง ฯลฯ 37ชดุ กจิ กรรมเรยี นรู้ระดับประถมศึกษา เรอื่ ง รู้รับ...ภัยพิบตั ทิ างธรรมชาติ

กิจกรรมท่ี 6.1 ดนิ และน้�ำ ถา่ ยเทความร้อน ช้ันบรรยากาศ ลม รงั สจี าก ดวงอาทิตย์ ความรอ้ น น้ำ� พื้นดิน มหาสมทุ ร แสงอาทิตย์เดินทางถึงพื้นโลกด้วยรังสีที่เป็นคลื่น โดยรังสีบางส่วนถูกดูดซับในชั้นบรรยากาศเหนือ พน้ื ผวิ โลก (โทรโพสเฟยี ร)์ แตส่ ว่ นมากถกู ดดู ซบั โดยผนื นำ้ �และแผน่ ดนิ โดยผวิ โลกจะปลอ่ ยรงั สกี ลบั คนื สบู่ รรยากาศ ในรปู ของความรอ้ น ความรอ้ นที่ปล่อยจากพืน้ ผิวโลกสูบ่ รรยากาศ จะทำ�ใหอ้ ากาศใกลพ้ น้ื ผวิ โลกมคี วามอบอ่นุ อปุ กรณ์ 1. ขวดแก้ว 2 ขวด 2. พลาสตกิ ใส บาง ชนดิ ออ่ น 3. ภาชนะท่ีใสน่ �ำ้ 4. ภาชนะทีใ่ สด่ นิ 5. เทอร์โมมเิ ตอร์ 6. ชอ้ นพลาสติก 2 - 3 คัน หมายเหตุ : กรณีท่ีสภาพอากาศไม่เหมาะกับการทดลอง สามารถใชโ้ คมไฟแทนแสงอาทิตยไ์ ด้ ออกแบบการทดลอง ทำ�การทดลอง และสังเกตการเปลยี่ นแปลงท่ีเกดิ ข้ึนเพอื่ พสิ จู น์สมมติฐานว่า “ดินและน�ำ้ ถ่ายเทความรอ้ นท่ีได้รับจากแสงอาทิตย์สอู่ ากาศ” และนำ�เสนอผลการทดลอง สรุปผลการทดลอง .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. 38 ชุดกิจกรรมเรยี นรูร้ ะดับประถมศกึ ษา เร่อื ง รรู้ บั ...ภยั พิบัติทางธรรมชาติ