คํานาํ หนงั สือเลม น้ีถูกรวบรวมขึ้นเปนสวนหนึ่งของโครงการสรางนักจัดการโลจิสติกส และซัพพลายเชนมืออาชีพระดับสากล ประจําป 2557 ภายใตการสนับสนุนของ สํานักโลจิสติกส กรมอุตสาหกรรมพื้นฐานและการเหมืองแร กระทรวง อุตสาหกรรม ดําเนินงานโดย บัณฑิตวิทยาลัยการจัดการและนวัตกรรม มหาวิทยาลัยพระจอมเกลาธนบุรี โดยมีวัตถุประสงคเพ่ือใชเปนเอกสาร ประกอบการเรียนของหลักสูตร Fundamental Logistics and Supply Chain Management (การจัดการโลจิสติกสและซัพพลายเชนระดับปฏิบัติการ) โดย หลักสูตรนี้ไดถูกออกแบบเพ่ือสรางความรูความเขาใจท่ีถูกตองเก่ียวกับการ จัดการโลจิสติกสและซัพพลายเชน พัฒนาบุคลากรดานโลจิสติกสทั้งในภาครัฐ และเอกชน และยกระดับการจัดการโลจิสติกสใหมีประสิทธิภาพและทันสมัย ซ่ึง สอดคลองกับสภาวะการแขงขันขององคกรและซัพพลายเชนในปจจุบัน อันจะ สงผลตอระดับการการใหบริการลูกคาท่ีดีภายใตตนทุนจัดการที่เหมาะสม เนื้อหาหลักของหนังสือเลมนี้ ประกอบดวย ความหมายของโลจิสติกส บทบาท ของโลจิสติกส การจัดการโลจิสติกส การจัดการสินคาคงคลัง การจัดการการ ขนสง การจัดการคลังสินคา และการจัดการโลจิสติกสไทยกับประชาคม เศรษฐกิจอาเซยี น ผูรับผิดชอบโครงการหวังเปนอยางยิ่งวาหนังสือเลมน้ีเปนประโยชนตอผูอบรม ผูอาน และผูสนใจ ซ่ึงสามารถใช อางอิงในการปฏิบัติงานหรือกิจกรรมอื่น ๆ ท่ี เก่ียวของตอ ไป บณั ฑิตวทิ ยาลยั การจัดการและนวตั กรรม มหาวิทยาลยั พระจอมเกลา ธนบุรี 15 สิงหาคม 2557
สารบญั หนา การจดั การโลจิสติกส 1 1 ความหมายของโลจสิ ติกส 3 2 บทบาทของโลจิสติกส 4 3 การจดั การโลจสิ ตกิ ส 8 4 การจดั การสินคาคงคลงั 21 5 การจดั การการขนสง 40 6 การจัดการคลังสนิ คา 55 7 การจัดการโลจสิ ตกิ สไทยกบั ประชาคมเศรษฐกจิ อาเซยี น 60 บรรณานกุ รม
1 การจัดการโลจิสติกส (Logistics Management) 1. ความหมายของโลจิสติกส (Logistics) ปจจุบัน “โลจิสติกส” (Logistics) เปนท่ีรูจักอยางกวางขวาง ซึ่งโดยท่ัวไปบุคคล สวนใหญยังคงเขาใจวา โลจิสติกส คือการขนสง ในทางทหาร โลจิสติกส หมายถึง การสง กําลังบํารุง หรือพลาธิการ แตความหมายของโลจิสติกสที่ใชกันอยางแพรหลายตามคํา นิยามของ The Council of Logistics Management คือ กระบวนการวางแผนการ ดําเนินงาน การควบคุมการเคล่ือนยายท้ังไปและกลับ การเก็บรักษาสินคา บริการ และ ขอมูลท่ีเกี่ยวของอยางมีประสิทธิภาพและมีประสิทธิผล ตั้งแตจุดเร่ิมตนของการผลิตไปสู จุดสดุ ทายของการบรโิ ภคเพื่อตอบสนองความตองการของลูกคา สํานักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติไดจําแนกระดับ การพฒั นาระบบโลจสิ ตกิ สของประเทศตาง ๆ ไว 4 ระดบั ดงั น้ี 1) การกระจายสินคา (Physical Distribution) เปนระดับการพัฒนาที่มุงเนนเพ่ือ เพ่ิมประสิทธิภาพและลดตนทุนในการขนสงสินคาสําเร็จรูปจากผูผลิตไปยังผูบริโภค ซ่ึงจะ ครอบคลุมกิจกรรมตาง ๆ ไดแก การขนสง (Transportation) การจัดเก็บสินคา (Warehousing) การจัดการวัสดุ (Supply Management) และการบรรจุภัณฑ (Packaging) โดยในระดับนี้จะยังไมมุงเนนการพัฒนาในสวนที่เปนสินคาคงคลังที่เปนวัตถุดิบ (Raw Material) และสนิ คา ระหวา งผลติ (Work in Process) 2) การบูรณาการโลจิสติกสภายใน (Internally Integrated Logistics) เปนระดับ ก า ร พั ฒ น า ที่ บู ร ณ า ก า ร กิ จ ก ร ร ม โ ล จิ ส ติ ก ส ท่ี เ กิ ด ข้ึ น ต้ั ง แ ต ก อ น ก ร ะ บ ว น ก า ร ผ ลิ ต (Production) โดยจะบูรณาการการจัดการภายในบริษัทตั้งแตกิจกรรมการวางแผนผลิต การจดั ซ้ือวัตถุดิบ จนถงึ การกระจายสินคาสงถึงผูบริโภคเพ่ือเพ่ิมความถี่หรือความสามารถ ในการระบายสินคาอันจะสงผลทําใหปริมาณสินคาคงคลังลดลงได การพัฒนาในระดับนี้ จําเปนตองใชระบบเทคโนโลยีสารสนเทศและระบบซอฟทแวรชวยในการบริหารจัดการ กิจกรรมท้งั ระบบดว ย 3) การบูรณาการโลจิสติกสภายนอก (Externally Integrated Logistics) เปน ระดับการพัฒนาท่ีมีการบูรณาการการขนสงทุกรูปแบบ (Mode) อยางมีประสิทธิภาพ เชน การกําหนดใหมีจุดขนถายสินคาที่ไดมาตรฐาน รวมถึงนําระบบเทคโนโลยีสารสนเทศมาใช ในการบูรณาการขอมูลระหวางบริษัทคูคา (Partner) นอกจากนี้ยังมีการใชบริการจาก ผูใหบริการโลจสิ ติกส (Third Party Logistics Provider) เฉพาะดานดวย
2 4) การจัดการโลจิสติกสขามชาติ (Global Logistics Management) เปนระดับ การพัฒนาที่เกิดจากบริษัทขามชาติซ่ึงหาทางแกปญหาเร่ืองตนทุนในประเทศ ดังนั้นจึงเริ่ม หาแหลงวัตถดุ บิ หรือแรงงานท่ีมีตนทุนต่ํากวาในตางประเทศ ลักษณะของการพัฒนาระดับ นี้ไดแก การจัดหาแหลงวัตถุดิบ และแรงงานรวมถึงจัดสงสินคาครอบคลุมไปทุกแหลง ทัว่ โลก ดา นการขนสงจะมีการเช่ือมโยงการขนสงระหวางประเทศที่มีประสิทธิภาพดวยการ บริการจัดการ การขนสงในรูปแบบตาง ๆ รวมไปถึงการสงเสริมการสงสินคาผานแดน นอกจากน้ียังมีการใหความสําคัญกับผลกระทบของการขนสงตอสิ่งแวดลอมและความ ปลอดภัยดานการขนสง ดานเทคโนโลยีสารสนเทศจะมีการเช่ือมโยงระบบเครือขายภายใน และระหวา งประเทศ และมีการพึง่ พาผใู หบ ริการโลจสิ ติกสระหวา งประเทศดว ย กิจกรรมดานโลจิสติกส นับวาเปนกิจกรรมสนับสนุนการดําเนินการภายในทุก องคกร ซึ่งเช่ือมโยงทุกหนวยงานภายในและภายนอกองคกรทั้งดานอุปสงค และอุปทาน โดยกจิ กรรมหลกั ดานโลจิสติกส (Key Logistics Activities) สามารถจําแนกได 14 กิจกรรม ดงั น้ี 1) การขนสง (Transportation) 2) การจดั การคลังสินคา (Warehousing and storage) 3) การบรรจภุ ัณฑ (Industrial packaging) 4) การขนถายวตั ถุดบิ และเคลอ่ื นยายสนิ คาภายใน (Materials handling) 5) การควบคุมสินคา คงคลงั (Inventory control) 6) การเติมเต็มคําส่ังซอื้ (Order fulfillment) 7) การพยากรณความตอ งการ (Demand forecasting) 8) การวางแผน/ตารางการผลติ (Production planning/scheduling) 9) การจดั หา (Procurement) 10) การบรกิ ารลกู คา (Customer service) 11) การเลอื กท่ีตงั้ โรงงานและคลงั สินคา (Facility location) 12) การขนสินคา กลับคนื (Return goods handling) 13) การจดั เตรยี มอะไหลและบรกิ ารหลังการขาย (Parts and service support) 14) การจาํ หนายและทําลายของเหลือ (Salvage and scrap disposal)
3 2. บทบาทของโลจสิ ตกิ สท ม่ี ีตอองคก ร โลจสิ ติกสมบี ทบาทสาํ คญั ตอการดาํ เนินการของแตละองคกรในดานตาง ๆ ดงั น้ี 1) ดา นการผลิต และปฏิบตั กิ าร (Manufacturing and Operation) โลจิสติกสมีบทบาทสําคัญตอการผลิต และการปฏิบัติการ โดยเฉพาะในดาน การจัดหา (Procurement) วัตถุดิบปอนสายการผลิต การควบคุมสินคาคงคลัง (Inventory Control) ทั้งวัตถุดิบ (Raw Material) และสินคาสําเร็จรูป (Finished Goods) รวมถึงการ ขนถายวัตถุดิบ และเคลื่อนยายสินคาภายใน (Materials handling) เพื่อสนับสนุนการผลิต ใหเปนไปอยา งราบร่ืนและตอ เนอื่ ง ซ่งึ ถือเปน สว นสําคัญอยางย่ิงท่ีจะชวยใหการผลิตเปนไป อยา งมีประสิทธภิ าพ นอกจากนี้กิจกรรมโลจิสติกส เชน การวางแผนผลิต/ตารางการผลิต (Production planning/scheduling) การพยากรณความตองการ (Demand forecasting) วัตถุดิบ และการจดั เก็บวตั ถุดิบยงั มบี ทบาทสําคัญชวยสนบั สนุนการผลติ สนิ คา ดวย 2) ดานการตลาด (Marketing) โลจสิ ติกสเ ปน กจิ กรรมท่มี ีบทบาทเกี่ยวของกับการตลาด โดยเฉพาะอยางย่ิง ในเรื่องของการพยากรณความตองการ (Demand forecasting) สินคา การเติมเต็มคํา สั่งซื้อ (Order fulfillment) และการขนสงสินคา (Transportation) กิจกรรมโลจิสติกสท่ีมี ประสิทธิภาพจะทําใหสามารถตอบสนองความตองการของลูกคาในเวลา และสถานท่ี ทล่ี กู คาตอ งการ ทาํ ใหล ูกคา มคี วามพงึ พอใจสูงสุด 3) ดา นการเงิน (Financial) โลจิตสิกสมีผลกระทบโดยตรงตอการเงินขององคกร เชน รายไดและการ ลงทุนโดยการมีสินคาคงคลังท่ีเพียงพอตอความตองการของลูกคาจะเปนตัวผลักดันทําให องคกรสามารถเพ่มิ รายไดไ ดมากขึน้ ขณะทก่ี ารปฏิบัติงานโลจิสติกสอื่น ๆ ท่ีมีประสิทธิภาพ ยงั จะชว ยลดคา ใชจา ยในการดําเนนิ งานขององคกรไดอยางมาก นอกจากน้ีระยะเวลาในการ สงมอบวัตถุดิบและสินคาสําเร็จรูปท่ีส้ันลงยังมีสวนชวยลดปริมาณสินคาคงคลัง และลด ตนทนุ จมทเ่ี กิดจากการจัดเก็บสนิ คาคงคลังทมี่ ากเกินความจําเปน อีกดว ย
4 3. การจดั การโลจิสติกส (Logistics Management) ความสาํ คญั ของการจัดการโลจิสตกิ ส การจัดการโลจิสติกส เปนเปาหมายสําคัญที่ทุกองคกรใชเปนแหลงที่มาของความ ไดเ ปรยี บในการแขง ขนั โดยใหความสาํ คญั กับตน ทุนการดําเนนิ การตา ง ๆ โดยพยายามหา วิธีลดตนทุนใหตํ่าลงเพื่อเพิ่มความสามารถทางการแขงขันในตลาด เน่ืองจากการเพ่ิมราคา สินคาเพื่อรักษาระดับรายไดใหเทาเดิมน้ันเปนไปไดยากในสภาวะทางการแขงขันทางการ ตลาดในปจ จุบนั เมอื่ ตนทนุ ตา ง ๆ ทีเ่ กดิ ขน้ึ ภายในองคก รเปนตวั แปรสาํ คัญท่ีมผี ลตอความสามารถใน การแขงขันทางธุรกิจ ทุกองคกรจึงหันมาใหความสําคัญ โดยเฉพาะตนทุนโลจิสติกสซ่ึง เกิดจากกิจกรรมที่รองรับกระบวนการโลจิสติกส เชน การใหบริการลูกคา การขนสง กระบวนการส่ังซื้อและขอมูลการส่ังซ้ือ ปริมาณการส่ังซื้อ และการจัดเก็บสินคาคงคลัง จึง ทําใหแนวคิดเร่ืองตนทุนรวมโดยการมุงเนนการลดตนทุนรวมของทุกกิจกรรมโลจิสติกส เปนประเด็นสําคัญเพือ่ ทําใหก ารบรหิ ารกระบวนการทางดานโลจสิ ตกิ สม ีประสิทธิภาพ การจัดการโลจิสติกสมีความสําคัญท้ังในระดับจุลภาค (ภายในองคกร) และ ระดับมหภาค (ระดับชาติ) โดยเฉพาะดานการเงินซ่ึงเปนดานท่ีทุกองคกรหรือทุกประเทศ สามารถเห็นภาพของความสําคัญของการจัดการโลจิสติกสที่มีประสิทธิภาพตอตัวแปร ตาง ๆ ทางดา นการเงิน ดังน้ี 1. ระดบั จลุ ภาค การจดั การโลจิสติกสทม่ี ปี ระสิทธิภาพตอ ตวั แปรตา ง ๆ ทางดานการเงิน ภายในองคก รมีดงั นี้ 1.1) ผลกระทบท่มี ตี ออตั ราสวนอตั ราการทํากาํ ไรจากการลงทุน (Return of Investment; ROI)
5 รูปท่ี 1 ความสัมพนั ธข องการจัดการโลจสิ ตกิ สท่ีมผี ลตอ อัตราสว นการทาํ กาํ ไร จากการลงทนุ (Return of Investment; ROI)
6 1.2) ผลกระทบทมี่ ีตองบดุลขององคกร รปู ท่ี 2 แสดงความสัมพนั ธข องตัวแปรทางดานโลจิสตกิ สก บั องคประกอบในงบดุล 2. ระดับมหภาค นอกจากในระดบั จลุ ภาคแลว โลจิสติกสยังเปนกลไกสําคัญในการพัฒนาเศรษฐกิจ และขับเคลื่อนภาคธุรกิจของประเทศใหสามารถแขงขันกับตางประเทศในระดับมหภาคได อกี ดว ย โดยเฉพาะอยา งยง่ิ ระบบโครงสรางพ้ืนฐานดานการคมนาคม การสื่อสาร ส่ิงอํานวย ความสะดวกทางการคา และระบบโลจิสติกสซ่ึงมีผลโดยตรงตอกระบวนการเคลื่อนยาย จัดเก็บ รวบรวม และกระจายสินคาจากจุดเร่ิมตนไปสูผูบริโภคขั้นสุดทายซ่ึงส่ิงตาง ๆ เหลานี้เปนตัวแปรสําคัญท่ีมีผลตอประสิทธิภาพและประสิทธิผลในดานของตนทุนการผลิต สนิ คา และตน ทนุ โลจสิ ตกิ ส
7 จากขอมูลตนทุนโลจิสติกสตอผลิตภัณฑมวลรวมในประเทศ (GDP) ของไทย ซึ่ง จัดทําโดยสํานักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติที่ไดมีการ ปรับปรุงขอมูลลาสุดพบวาตนทุนโลจิสติกสของประเทศไทยในป พ.ศ.2556 อยูท่ี รอยละ 14.0 ในป พ.ศ.2555 อยูที่ รอยละ 14.40 และรอยละ 14.7 ในป พ.ศ.2554 ซ่ึงแมจะมี แนวโนมท่ีลดลง แตเมื่อเปรียบเทียบกับตนทุนโลจิสติกสกับประเทศอื่น เชน ประเทศแถบ ยุโรป สหรัฐอเมริกา หรือญ่ีปุน โดยเปรียบเทียบกับดัชนีชี้วัดประสิทธิภาพดานโลจิสติกส ของแตละประเทศ (Logistics Performance Index; LPI) ซ่ึงจัดทําโดยธนาคารโลก (World Bank) โดยพิจารณาประสิทธิภาพของระบบโลจิสติกสดานตาง ๆ 6 ดาน ไดแก ประสิทธิภาพของพิธีการศุลกากร (Customs) โครงสรางพ้ืนฐานดานการคาและการขนสง (Infrastructure) การจัดการขนสงสินคาระหวางประเทศ (International Shipments) ความสามารถและคุณภาพของบริการโลจิสติกสในประเทศ (Logistics Competence) การ ติดตามสถานะการจัดสง (Tracking & Tracing) และความตรงตอเวลาในการจัดสง (Timeliness) ในป พ.ศ.2557 ประเทศท่ีมีดัชนีชี้วัดประสิทธิภาพดานโลจิสติกสสูงสุด 5 อนั ดับแรก ไดแ ก เยอรมนี (คาดชั นี 4.12) เนเธอรแลนด (คาดัชนี 4.05) เบลเยี่ยม (คาดัชนี 4.04) สหราชอณาจักร (คาดัชนี 4.01) และสิงคโปร (คาดัชนี 4.00) ตามลําดับ แตสําหรับ ประเทศไทยถูกจัดอยูในอันดับใดที่ 35 (คาดัชนี 3.43) ซึ่งตามหลักประเทศในภูมิภาค อาเชียน 2 ประเทศ ไดแก สิงคโปร (อันดับที่ 5) และมาเลเซยี (อันดับที่ 25) ดงั นั้น นอกจากปจจยั ทางดา นเศรษฐกิจ การศึกษา วทิ ยาศาสตรและเทคโนโลยี และ ปจจัยทางดานสังคมแลวจําเปนอยางยิ่งท่ีประเทศไทยตองมีการพัฒนาระบบโครงสราง พื้นฐานคมนาคมขนสง และโลจิสติกสเพื่อเสริมสรางศักยภาพในการแขงขันกับประเทศ ตา ง ๆ โดยเฉพาะในภูมภิ าคอาเชยี นตอไป
8 4. การจัดการสนิ คาคงคลงั (Inventory Management) 4.1 ความหมายของสนิ คา คงคลงั (Inventory) สนิ คาคงคลงั (Inventory) คือทรพั ยากรหนง่ึ ขององคก รที่รอการเปล่ียนจากสภาวะ หนึ่งไปอีกสภาวะหนึ่ง เชน วัตถุดิบท่ีรอการผลิตเปนสินคาสําเร็จรูป หรือสินคาสําเร็จรูปท่ี รอการจําหนาย หรือสินคาที่อยูในกระบวนการผลิตที่รอการผลิตในกระบวนการตอไป หรือ อะไหลของเครื่องจักรท่ีรอการเบิกไปซอมแซม สินคาคงคลังถือไดวาเปนตนทุนสวนหนึ่ง ขององคกรซึ่งมีมูลคาโดยประมาณ 40-50% ของมูลคาสินทรัพยรวมขององคกร การถือ ครองสินคาคงคลังไวมากที่มีทั้งขอดีและขอเสีย ซ่ึงขอดีคือทําใหการผลิตดําเนินไปไดอยาง ตอเน่ืองไมหยุดชะงัก และมีสินคาเพียงพอสําหรับการจําหนายใหกับลูกคาอยูเสมอ สวน ขอเสียคือระบบเงินทุนหมุนเวียนขององคกรอาจติดขัด หรืออาจขาดทุน ถาสินคาเหลานั้น หมดอายุหรือตกรุนเปนเหตุใหไมสามารถนําไปจําหนายตอไปได ดังนั้นการจัดการสินคา คงคลงั ทด่ี จี ะสงผลทาํ ใหธ รุ กิจประสบความสาํ เร็จ ซ่ึงการวางแผนการจัดการสินคาคงคลังจะพิจารณาถึงการกําหนดระดับสินคา คงคลังสํารองปลอดภัย (Safety stock) การกําหนดจํานวนสินคาคงคลังขนาดประหยัด (Economic order quantity) จุดส่ังซื้อใหม (Reorder point) รอบในการเติมเต็มสินคา คงคลัง (Cycle stock) และการจัดการสินคาคงคลังท่ีมีมากเกิน ทุกองคกรไมวาจะเปน หนวยงานของรัฐ โรงเรียน โรงงาน ธนาคาร อุตสาหกรรม หรือหนวยงานตาง ๆ จําเปนท่ี จะตองทําการออกแบบและวางแผนควบคุมสินคาคงคลังใหมีประสิทธิภาพ โดยอาจจะนํา แนวคิดในการบริหารจัดการ เชน Just in time (JIT) การตอบสนองอยางรวดเร็ว (Quick response) มาใชในการจัดการสินคาคงคลัง รวมกับหลักการพยากรณ เพื่อลดความเส่ียง การจัดเก็บสินคาคงคลังท่ีนอยหรือมากเกินไป เพื่อทําใหการดําเนินงานขององคกรเกิด ประสิทธภิ าพมากทสี่ ุด 4.2 ประเภทของสินคาคงคลงั สินคาคงคลังสามารถแบงประเภทตามหลักเกณฑต าง ๆ ดังน้ี 1. ประเภทของสนิ คาคงคลงั ตามลกั ษณะของสินคา จาํ แนกเปน 4 ประเภท ดังนี้ 1.1) สินคาคงคลังท่ีเปนวัตถุดิบ (Raw material) คือ สินคาที่เปนวัตุดิบ รองรบั การผลิตสนิ คาสําเร็จรูป 1.2) สินคาคงคลังระหวางการผลิต (Work-in-Process; WIP) คือ สินคา ท่ผี านกระบวนการผลติ มาบางแลว แตยังไมเสรจ็ สิ้นครบตามกระบวนการผลิต
9 1.3) สินคาคงคลังประเภทอะไหลสําหรับการซอมบํารุง (Maintenance / Repair / Operating; MROs) คือ กลุมสินคาประเภทอะไหลและอุปกรณท่ีจําเปนตองมี สาํ รองไวเ พ่อื งานซอ มบํารงุ 1.4) สินคาคงคลังประเภทสินคาสําเร็จรูป (Finished goods) คือ กลุม สนิ คาท่ีผา นกระบวนการผลิตข้ันสดุ ทา ยแลว และพรอ มท่ีจะสง จําหนา ยใหก ับลกู คา ไดทันที 2. ประเภทของสินคาคงคลังในเสนทางของระบบโลจิสติกส (Logistics Pipeline) จําแนกเปน 5 ประเภท ดังน้ี 2.1) สินคาคงคลังเพื่อรองรับความตองการตามวัฎจักร และความ ตอ งการในชว งเวลาปกติ (Cycle / Regular Stock) 2.2) สินคาคงคลังสํารองระดับปลอดภัย (Safety Stock) เปนสินคาคง คลังสํารองท่ีมีไว เพ่ือปองกันความเสี่ยงจากความไมแนนอนท่ีเกิดจากการจัดสงของผูสง มอบวัตถุดิบ (Supplier) ความตองการของลูกคา หรือความไมแนนอนในขั้นตอนการผลิต สนิ คา 2.3) สินคาคงคลังที่ถูกจัดเก็บตามชวงฤดูกาล (Seasonal stock) มีไว เพ่อื ทาํ ใหกระบวนการผลติ เปน ไปอยา งตอเนอื่ งตลอดฤดูกาล 2.4) สินคาคงคลังระหวางการจัดสง (Pipeline stock) เปนสินคาท่ีอยูใน ระยะทางการขนสงจากผูจําหนา ยไปยงั ลกู คา 2.5) สินคาคงคลังสํารองเพ่ิมเติมเพ่ือเหตุผลอื่น ๆ (Other stock) เชน สินคาคงคลังสํารองในกรณีที่ผลิตไมทัน หรือสินคาที่เกิดจากความจําเปนท่ีตองผลิตอยาง ตอ เน่อื งเกินความตองการทแ่ี ทจริง 4.3 วัตถุประสงคของสนิ คา คงคลงั สินคาคงคลังมีบทบาทสําคัญในการเพิ่มความยืดหยุนสําหรับการดําเนินการของ องคก ร ซง่ึ มีวตั ถุประสงคข องการถอื ครองสินคาคงคลัง ดังน้ี 3.1 เพื่อใชจําแนกประเภทสินคาออกเปนหมวดหมู และการถือครองสินคาคง คลังจะชว ยทาํ ใหอ งคก รสามารถจดั สงสนิ คาใหแ กลูกคาไดท ันเวลา 3.2 เพ่ือลดปญหาจากความตองการสินคา ท่ไี มแ นนอนของลกู คา 3.3 เพ่ือทําใหไดรับประโยชนจากสวนลดเนื่องจากการส่ังซ้ือสินคาท่ีมีจํานวน มากข้ึน 3.4 เพ่อื ปองกนั ปญ หาจากสภาวะทางเศรษฐกิจ เชน ภาวะเงินเฟอ และการขึ้น ราคาของสินคา
10 3.5 เพื่อปองกันปญหาท่ีเกิดจากความไมแนนอนจากการสงมอบของผูสงมอบ เน่อื งมาจากสภาพดินฟา อากาศ ปญหาดานคณุ ภาพของสินคา หรือปญหาจากคุณภาพของ สินคา เปน ตน 3.6 เพื่อชวยทําใหงานผลิตเปนไปอยางตอเน่ือง ไมติดขัด ไมมีปญหาการ ขาดแคลนวัตถุดิบหรือไมม ีสนิ คา คงเหลือระหวา งการผลติ 4.4 การจัดกลุมสินคาคงคลงั ดว ยระบบ ABC (ABC Analysis) การจัดกลุมสินคาคงคลังดวยระบบ ABC (ABC Analysis) เปนแนวคิดท่ีให ความสําคัญกับสินคาตามกลุมสินคาโดยการจัดลําดับสินคาตามมูลคาสินคาคงคลังที่ถือ ครองรวมตอปของแตละรายการ หรือมูลคาขายสินคาแตละรายการ หรือสวนแบงกําไรของ สินคานั้น ซ่ึงสินคาคงคลังที่จัดอยูในกลุม A จะประกอบดวยสินคาเพียงไมก่ีรายการ หรือมี จํานวน SKU (Stock Keeping Unit) นอยแตเปนรายการสินคาคงคลังท่ีมีมูลคาการถือ ครอง หรือมีมูลคาการขาย หรือสวนแบงกําไรมากท่ีสุด สวนสินคาท่ีมีมูลคาการถือครอง หรือมีมูลคาการขาย หรือสวนแบงกําไรรองลงไปจะไดรับความสําคัญนอยลงเปน B และ C ตามลําดับ ดังแสดงตามตารางท่ี 1 นอกจากนี้ ABC Analysis ยังสามารถนําไปประยุกตใช ในเร่ืองการจัดตําแหนงการวางสินคา โดยจะจัดกลุมตามการเคลื่อนไหว (Movement) ของ สินคาแตละรายการไดอ กี ดวย ตารางท่ี 1 การแบง กลุมสนิ คา ดว ยระบบ ABC % ของมลู คา สินคาคงคลังจาก กลมุ สินคา % ของจํานวนรายการสินคา มูลคาสนิ คา คงคลังทง้ั หมด คงคลงั (SKU) จากรายการ สินคา คงคลงั ท้ังหมด 60% - 80% 15% - 20% A 10% - 20% 5% - 10% B 30% - 50% C 30% - 50%
11 Percentage of total sales100% 90 80 AB C 70 60 50 40 30 20 10 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100% Percentage of items in product line รปู ท่ี 3 การจัดกลมุ สินคา ดวยระบบ ABC ท่มี า Jonn J. Coyle (2013) รายการสินคาคงคลังที่จัดอยูในกลุม A เปนรายการสินคาที่องคกรควรให ความสําคัญ และควรมีการติดตาม (Monitor) หรือการจัดการดูแลอยางใกลชิดเพราะเปน รายการสินคาท่ีมียอดจําหนายสูง และควรจัดตําแหนงในการจัดเก็บใหอยูในตําแหนงท่ี สะดวกตอการจัดเก็บและสะดวกตอการหยิบสินคามากกวาสินคาคงคลังกลุม B และ C ทงั้ น้ีในการจดั กลมุ สินคา คงคลังอาจมกี ารแบง กลุม สินคา คงคลงั ไดมากกวา 3 กลมุ ได การวเิ คราะหสินคาคงคลงั ดว ยระบบ ABC Inventory Matrix ABC Inventory Matrix เปนการวิเคราะหถึงความเหมาะสมในการถือครองสินคา คงคลังวามีความเหมาะสมกับยอดการจําหนายสินคาในแตละรายการหรือไม ซ่ึงจะเทียบ ระหวางมูลคาการใชหรือความตองการสินคาคงคลังในหนึ่งป (Annual usage) กับมูลคาใน การจัดเก็บสินคาคงคลังในหน่ึงป (Annual physical inventory) ซ่ึงสรุปขั้นตอนการ วิเคราะห ดงั น้ี ข้ันตอนท่ี 1 แบงกลุมสินคาโดยใชวิธี ABC Analysis โดยเร่ิมจากการแบงกลุม สินคาตามยอดจําหนายสินคา หรือมูลคาความตองการใชงานสินคาคงคลัง (Inventory usage) เปนกลมุ A, B และ C จากน้ันจึงทาํ การแบง กลุมสินคาตามมูลคาการถือครองสินคา คงคลัง (Physical inventory) เปน กลุม A, B และ C ตามตัวอยางแสดงในตาราง ดงั นี้
12 แบงกลมุ สนิ คา ตามยอดจําหนา ยสนิ คา หรือมลู คา ความตอ งการใชงานสนิ คาคงคลัง (Inventory usage) รายการ ราคาตอ หนวย ปริมาณการ มลู คาการ % มลู คาการ การจัดกลมุ ($) ใชง านตอ ป ใชง านตอ ป ใชสินคา คง ABC ของ (Annual (Annual คลังตอ ป Annual dollar usage) dollar เปรียบเทียบ usage (units) usage) กบั ทกุ รายการ ($) (% of total Annual usage) A246 1.00 22,000 22,000 35.2 A N376 0.50 40,000 20,000 32.0 A C024 4.25 1,468 6,239 10.0 B R221 12.00 410 4,920 7.8 B P112 2.25 1,600 3,600 5.8 B R116 0.12 25,000 3,000 4.8 B T049 8.50 124 1,054 1.7 C B615 0.25 3,500 875 1.4 C L227 1.25 440 550 0.9 C T519 26.00 10 260 0.4 C Total Annual Dollar Usage $62,498 100%
13 แบงกลุมสนิ คาตามมลู คาการถอื ครองสินคาคงคลงั (Physical inventory) รายการ ราคาตอหนวย ปรมิ าณการ มลู คาการ % มูลคาการ การจัดกลมุ T519 ($) จัดเก็บสนิ คา จัดเก็บสินคา จดั เก็บสินคา ABC ของ A246 L227 คงคลงั ตอ ป คงคลงั ตอ ป คงคลังตอป Physical C024 R221 (Annual (Annual เปรียบเทียบ inventory P112 T049 physical physical กบั ทุกรายการ N376 R116 inventory) inventory) (% of total B615 (units) ($) Physical inventory) 26.00 300 7,800 40.5 A 1.00 5,600 5,600 29.1 A 1.25 1,200 1,500 7.8 B 4.25 348 1,479 7.7 B 12.00 80 960 5.0 B 2.25 352 792 4.1 B 8.50 50 425 2.2 C 0.50 800 400 2.1 C 0.12 2,100 252 1.3 C 0.25 120 30 0.2 C Total Physical Inventory $19,238 100% ขั้นตอนท่ี 2 จัดทํา ABC inventory matrix โดยใชขอมูลจากการจัดกลุมสินคาดวย ABC Analysis ทั้ง 2 สวน ไดแก Annual inventory usage และ Physical inventory แลว นาํ มาพลอ็ ตตําแหนงของรายการสินคาใน ABC inventory matrix เพอ่ื แสดงความเหมาะสม ในการจัดการสินคาคงคลังของแตละรายการ (สินคามีการจัดเก็บเกินความจําเปน หรือ สินคาจัดเกบ็ นอ ยเกนิ ไป)
14 รูปที่ 4 ABC inventory matrix รูปท่ี 5 การพล็อตขอ มูลจากการจัดกลุมสนิ คา คงคลงั ลงใน ABC inventory matrix จากภาพดานบนจะเห็นไดวารายการสินคา T519 เปนสินคากลุม C ซ่ึงมีมูลคา การจําหนายสินคาต่ํา แตมีการจัดเก็บสตอกสินคาไวมากเกินความจําเปน รองลงมา คือ รายการสนิ คา L227 มีปรมิ าณการจดั เก็บสตอ กสนิ คา มากเกนิ ความจาํ เปนเปน อนั ดับ 2
15 รายการสินคา N376 และ R116 เปนสินคาที่มีความสําคัญเน่ืองจากมีมูลคาการ จาํ หนายสูง จัดอยูในกลุม A แตมีการจัดเก็บสตอกสินคาต่ํา จัดอยูในกลุม C ซึ่งไมเพียงพอ และอาจทาํ ใหเกิดสนิ คา ขาดสตอ ก (understocking) ได สําหรับรายการสินคา A246, C024, R221, P112, T049 และ B615 เปนรายการ สินคาที่มีการจัดการสินคาคงคลังเหมาะสมแลว เนื่องจากการจัดเก็บสตอกสินคาสอดคลอง กบั มูลคาการจาํ หนายสนิ คา 4.5 การลดตนทนุ สนิ คา คงคลงั 1. การหาปริมาณการส่งั ซือ้ ขนาดประหยัด (Economic Order Quantity) การคํานวณหาปริมาณการส่ังซ้ือท่ีประหยัดที่สุด (Economic Order Quantities) หรือ EOQ เปนวิธีท่ีรูจักกันแพรหลายมานานแลว ชวยในการกําหนดปริมาณสินคาที่ ตองการสั่งซ้ือในแตละครั้ง วาเปนครั้งละเทาไรจึงจะเหมาะสม และกอใหเกิดตนทุนหรือ คา ใชจ ายตา่ํ สดุ โดยในการคาํ นวณ EOQ มตี นทุนหรือคาใชจายทีส่ าํ คัญอยู 2 ตน ทุน คือ 1. ตนทุนการเก็บรักษา (Holding cost or Carrying Cost) คือ ตนทุนที่ เกดิ ขึ้นจากการทกี่ จิ การมีสินคา สํารองอยูในโกดัง หรือคลงั สนิ คา 2. ตนทุนการส่ังซ้ือ (Ordering cost) คือ ตนทุนหรือคาใชจายท่ีเกิดจาก การส่ังซ้ือสินคาหรือสั่งผลิตสินคา ไดแก ตนทุนออกใบสั่งซ้ือสินคา คาโทรศัพท คาขนสง เปนตน ถา ส่ังซ้ือครั้งละนอ ย ๆ ตนทุนการสั่งซื้อจะมาก เพราะตองสั่งซื้อหลายคร้ัง และถา ส่ังซ้ือครั้งละมาก ๆ จะตองมีสินคาเก็บไวในโกดังหรือคลังสินคาจํานวนมาก ตนทุนหรือ คาใชจายในการเก็บรักษาก็จะมาก ดังน้ันถานํามาวาดเปนกราฟหาความสัมพันธระหวาง ตนทุนการส่ังซ้ือ ตน ทนุ การเกบ็ รักษา กับจาํ นวนสินคา จะไดค วามสมั พันธ ดงั รูปท่ี 6
16 รปู ที่ 6 จดุ ท่ีเหมาะสมทีส่ ดุ ทท่ี ําใหตน ทนุ ในการจดั ใหมีสนิ คา คงคลงั ท้ังหมด (Total Inventory cost หรือ TIC) ตาํ่ สุด คือ ตรงจดุ ตัดของกราฟระหวางตนทนุ การเกบ็ รักษากับ ตน ทนุ การส่ังซ้ือ จากจุดตดั กราฟ ตนทุนการเก็บรักษา เทา กับ ตนทนุ การสงั่ ซอื้ สูตร EOQ = ปริมาณการสัง่ ซ้ือท่ปี ระหยัดหรอื เหมาะสมท่ีสุด โดย Q หรอื EOQ = จํานวนครงั้ ของการสงั่ ซื้อตอป N = ความตอ งการสินคาตอป D = ตนทุนการสั่งซ้ือตอ คร้ัง (บาท/ครงั้ ) Co = ตน ทุนการเก็บรักษา (บาท/หนวย/ป) CH ตน ทนุ ในการจดั ใหม สี ินคาคงคลังทง้ั หมด = ตน ทนุ การเก็บรักษา + ตนทุนในการสงั่ ซื้อ (Total Inventory Cost or TIC)
17 ความเหมาะสมในการนาํ EOQ ไปใช 1. ปรมิ าณการใชข องสินคา คงคลงั ตองเปนไปอยา งสมํ่าเสมอ 2. ระยะเวลาในการสง่ั ซ้ือจนกระทั่งไดร บั สินคา (Lead Time) ตองคงที่ 3. สินคา ที่ส่ังซือ้ ไปจะตอ งไดร บั พรอมกันท้ังหมด ตวั อยา งประกอบ บริษัทผลิตชิ้นสวนยานยนตรจํากัด มีความตองการใชวัตถุดิบรายการหนึ่งปละ 10,000 หนวย โดยจะมีตนทุนในการส่ังซื้อของเขาคลังรายการน้ีเทากับ 20 บาท/ครั้ง รายการวัตถุดิบนี้มีตนทุนในการเก็บรักษาเทากับ 20% ของมูลคาของคงคลังถัวเฉลี่ยโดย วัตถุดิบรายการน้ีมีราคาเทากับ 5 บาท/หนวย จงคํานวณหาปริมาณการส่ังซ้ือท่ีประหยัด หรือเหมาะสมที่สุด (EOQ) และตน ทุนในการจัดใหมสี นิ คาคงคลงั ทงั้ หมด (TIC) กําหนด D = 10,000 หนว ย ตอ ป Co = 20 บาท ตอ คร้ัง I = 20% ของมลู คา สินคาคงคลังถวั เฉลี่ย P = 5 บาท ตอ หนวย 2. การกําหนดจุดส่ังซอื้ ใหม (Re-order Point) ผูบริหารจะตองตัดสินใจใหไดวาควรทําการสั่งซ้ือสินคาใหมเมื่อไหร เพราะถา ส่ังซื้อชาเกินไป เกิดสินคาหมดกอนก็จะทําใหการผลิตหยุดชะงัก หรือถาซ้ือสินคาเร็ว เกินไป ก็จะ ทําใหสินคาอยูในโกดังหรือคลังสินคามากเกินไป นอกจากน้ีสินคาโดยสวน
18 ใหญตองใชระยะเวลาในการนําสง อาจเปนวัน สัปดาห หรือเปนปก็ได ดังน้ันเพ่ือขจัด ปญหาเหลาน้ี ผูบริหารจะตองทราบจุดท่ีจะทําการส่ังซื้อเพ่ิมหรือสั่งซ้ือใหม (Reorder Point) ซ่งึ จะสามารถหาไดจาก วิธีที่ 1 จุดส่ังซื้อใหมในอัตราความตองการสินคาคงคลังคงที่และรอบเวลาคงที่ เปนสภาวะ ทีไ่ มเส่ียงที่จะเกิดสนิ คา ขาดมอื เลย เพราะทุกส่ิงทุกอยา งแนนอน จุดส่ังซ้อื ใหม R = d x L โดยที่ d = อตั ราความตองการสนิ คาคงคลัง L = เวลารอคอย ตวั อยาง รา นทําขนมไทยตอ งการใชไ ขไกท ําขนม วันละ 10 ถาด การสง่ั ซ้อื ไขไ กจ าก รา นคา สง จะใชเ วลา 2 วันกวา ของจะมาถึง จดุ ส่ังซื้อใหมจ ะเปน เทา ใด จดุ สั่งซือ้ ใหม = dxL = 10 x 2 = 20 ถาด เมอ่ื ไขไ กเ หลือ 20 ถาด ตอ งทาํ การสั่งซ้ือใหมมาเพิม่ เติม วิธีท่ี 2 จุดสั่งซื้อใหมในอัตราความตองการสินคาคงคลังที่แปรผันและรอบเวลาคงที่ เปน สภาวะที่อาจเกิดของขาดมือไดเพราะวาอัตราการใชหรือความตองการสินคาคงคลังไม สมํ่าเสมอ จึงตองมีการเก็บสินคาคงคลังเผ่ือขาดมือ (Cycle-Service Level) ซ่ึงจะเปน โอกาสท่ไี มม ขี องขาดมอื จุดส่งั ซอ้ื ใหม = (อัตราความตอ งการ x รอบเวลา) + สินคา คงคลงั เพอ่ื ความปลอดภัย = (d x L) + z √L(S&) โดยที่ d = อัตราความตองการสินคาโดยเฉล่ยี L = รอบเวลาคงท่ี Z = คา ระดบั ความเชื่อมั่นวามสี นิ คาเพียงพอตอ ความตอ งการ ** S& = ความเบี่ยงเบนมาตรฐานของอัตราความ ตองการสินคา ** ระดับวงจรของการบริการ = 100% - โอกาสที่เกดิ ของขาดมือ
19 วิธีท่ี 3 จุดสั่งซื้อในอัตราความตองการสินคาคงคลังคงท่ีและรอบเวลาแปรผัน เปนสภาวะท่ี รอบเวลามีลกั ษณะการกระจายของขอ มูลแบบปกติ จุดสงั่ ซอื้ ใหม = (d x L) + zd SL โดยท่ี d = อตั ราความตองการสินคา คงคลังซงึ่ คงที่ L = รอบเวลาเฉลย่ี Z = คา ระดบั ความเชอื่ ม่นั วามสี ินคา เพียงพอตอ ความตอ งการ ** SL = ความเบี่ยงเบนมาตรฐานของรอบเวลา S& = ความเบ่ียงเบนมาตรฐานของอัตราความ ตอ งการสินคา วิธีที่ 4 จุดสั่งซ้ือใหมในอัตราความตองการสินคาแปรผันและรอบเวลาแปรผัน โดยที่ทั้ง อัตราความตองการสินคาและรอบเวลามีลักษณะการกระจายของขอมูลแบบปกติท้ังสองตัว แปร = (d x L) + z(√LS2d + d2) จุดสั่งซื้อใหม โดยท่ี d = อตั ราความตอ งการสนิ คาคงคลังซึง่ คงท่ี L = รอบเวลาเฉลี่ย Z = คา ระดับความเช่อื มนั่ วา มีสินคาเพยี งพอตอ ความตอ งการ ** SL = ความเบีย่ งเบนมาตรฐานของเวลารอคอย ** หมายเหตุ คาเบี่ยงเบนมาตรฐาน (Standard Deviation) และคาระดับความเชื่อม่ัน สามารถ หาไดจ ากตารางมาตรฐาน สวนการพิจารณาจุดสั่งซ้ือใหมในกรณีที่การตรวจสอบสินคาคงคลังเปนแบบ ส้ินงวดเวลาที่กําหนดไว (Fixed Time Period System) จะแตกตางกับการตรวจสอบสินคา คงคลังแบบตอเน่ืองตรงท่ีปริมาณการส่ังซ้ือแตละคร้ังจะไมคงที่ และข้ึนอยูกับวาสินคามี จาํ นวนลดลงไปเทาใดกจ็ ัดซื้อเติมใหเตม็ ระดับเดิม 3. การกําหนดระดับสินคา คงคลังปลอดภัย (Safety Stock) การกําหนดระดับสินคาคาคงคลังปลอดภัย คือ การกําหนดจํานวนสินคาที่ควรมี สํารองไวเพ่ือไมใหเสียโอกาสตอไป หรืออาจเรียกวาสินคากันชน (Buffer Stock) ซึ่งเปน วัสดุคงคลังที่ตองสํารองไวกันวัสดุหรือสินคาขาดเมื่อวัสดุหรือสินคาถูกใชมากกวาท่ี
20 คาดการณไววัสดุคงคลังท่ีเก็บสํารองไวโดยปริมาณของ Safety Stock จะมากหรือนอยนั้น จะขึ้นกับความไมแนนอนของปริมาณความตองการ ถาปริมาณความตองการวัสดุหรือ สินคาในแตละชวงเวลาไมสามารถคาดการณไดอยางแนนอน อาจทําใหตองเก็บ Safety Stock ในปริมาณมากข้นึ การกําหนดปริมาณ Safety Stock ความถูกตองในการพยากรณ (Forecast Accuracy) ถาความถูกตองในการ พยากรณมากจะชวยใหปริมาณ Safety Stock นอยลง เปาหมายการบริการลูกคา (Target service Level) ถาเราต้ังเปาหมายในการ บริการลกู คา ไวสูง เราจะเก็บ Safety Stock ในปริมาณมากขึ้น ความถ่ีในการเติมเต็ม (Replenishment Frequency) ถาเราสามารถเติมเต็มวัสดุ คงคลังไดบอย ๆ เราจะสามารถลดปริมาณ Safety Stock ลงได เนื่องจากเรามี โอกาสถข่ี นึ้ ทีจ่ ะสั่งวสั ดหุ รอื สินคามาเพ่มิ เวลานาํ และความแปรปรวนของเวลานํา (Lead time & Its’ variability) ถาเวลานํา ในการเติมเต็มวัสดุคงคลังลดลง เราจะสามารถลดปริมาณ Safety Stock ลงได เน่ืองจากเราสามารถสั่งวัสดุหรือสินคามาเพิ่มไดโดยใชเวลาไมนาน นอกจากนี้ถา เวลานํามีความแนนอนหรือมีความแปรปรวนตํ่า ก็อาจไมจําเปนที่จะตองเก็บ Safety Stock
21 5. การจัดการการขนสง (Transportation Management) คําวา “การขนสง (Transportation)” ความหมายโดยรวมหมายถึง การเคลื่อนยาย คน (People) สินคัา (Goods) หรือบริการ (Services) จากตําแหนงหนึ่งไปยังอีกตําแหนง หนง่ึ ในกรณขี องการเคล่อื นยายคนนนั้ จะเปนเรอ่ื งของการขนสงผูโดยสารเสียเปนสวนใหญ ในบริบทของหลักสูตรการจัดการการขนสง น้จี ะเนนท่กี ารขนสงสินคาหรอื บรกิ ารเปนสําคญั การขนสงถูกจัดความสําคัญไวเปนลําดับตน ๆ ท่ีชวยสนับสนุนกิจการดานตาง ๆ ใหประสบผลสําเร็จ ท้ังยังมีบทบาทเปนดัชนีชี้วัดความเจริญกาวหนาของประเทศไดอีกทาง หน่ึง ดังน้ันการขนสงจึงมิใชเร่ืองของการพัฒนายานพาหนะ หรือการแขงขันทางดาน ยนตกรรมเทคโนโลยีเทานั้น แตยังตองคํานึงถึงระบบกระบวนวิธีการ ท่ีเรียกวา ระบบการ ขนสง หรอื กระบวนการบริหารจัดการทางดานการขนสงอยางเปนระบบ อาทิเชน ในแงการ ขนสงบุคคล ก็จําเปนตองมีระบบขนสงมวลชน ที่มีประสิทธิภาพ ในแงการขนสงสินคาก็ยิ่ง ตองใชวธิ ีการทางโลจสิ ติกสเขามาบรู ณาการอยางเปนระบบ การขนสงน้ันถือเปนกิจกรรมหลักในการจัดการโลจิสติกส และตนทุนในการขนสง น้ันก็มักจะเปนตนทุนหลักของกระบวนการโลจิสติกสทั้งหมด โดยอยูท่ีประมาณ 4 ใน 10 สวนของตนทุนดานโลจิสติกสท้ังหมด นอกจากน้ีการขนสงก็ยังมีความสําคัญอยางย่ิงใน กระบวนการดานโลจสิ ติกส เพราะการขนสง ทําใหเ กิดการไหลของสินคา และทรัพยากรเพื่อ การบริการตาง ๆ ในโซอ ปุ ทาน ดงั นัน้ การบริหารการขนสงที่ดีจึงมีความสําคัญเปนอยางยิ่ง ตอ การลดตนทนุ ดา นโลจิสติกส และทาํ ใหเ กดิ ประสิทธิภาพกับกระบวนการโลจิสติกส ย่ิงไป กวานั้นการบริหารการขนสงอยางมีคุณภาพ ท้ังในดานการจัดสงท่ีตรงตอเวลา สภาพของ สินคาท่ีไมบุบสลาย และการจัดสงสินคาไดอยางครบถวนไมสูญหาย ก็จะทําใหเกิดการ บริการลูกคาท่ีดีขึ้น ซ่ึงก็จะสงผลใหเกิดการพัฒนาของธุรกิจท่ีดีย่ิงข้ึน การท่ีเราดําเนินการ ปฏิบัติการขนสงใหเกิดตนทุนท่ีต่ําที่สุดในดานการขนสงนั้น อาจจะสงผลใหเกิดตนทุนท่ี สูงขึ้นในสวนอ่ืน ดังนั้นการตัดสินใจในการดําเนินการปฏิบัติการขนสงใด ๆ ก็ตามจึงตอง คํานึงถึงผลกระทบทจี่ ะมตี อการบรหิ ารจัดการในสว นตาง ๆ ดังกลา ว 5.1 รูปแบบของการขนสง (Mode of Transportation) รูปแบบของการขนสง (Mode of Transportation) สามารถแบงไดเปน 5 รูปแบบ คือ 1. การขนสงทางน้ํา หรือทางเรือ (Water/Ship Transportation) คือ การขนสง ทางน้ําซึ่งเปนวิธีการขนสงที่มีมาตั้งแตสมัยโบราณ โดยมากใชขนสงในประเทศ ตอมาได ขยายรวมถึงการขนสงระหวางประเทศทางทะเล ซ่ึงการขนสงทางนํ้าเปนวิธีการขนสง
22 เกาแกมีมาตั้งแตสมัยโบราณ โดยการใชแมน้ําลําคลองเปนเสนทางลําเลียงสินคา รวมถึง การขนสง ทางทะเล ซง่ึ สวนใหญใชสําหรับการขนสงสนิ คา ระหวา งประเทศ การขนสงทางน้ํา น้ีเหมาะสมกับสินคาท่ีมีขนาดใหญ ขนสงไดปริมาณมากเปนสินคาที่ยากแกการเสียหาย เชน ทราย แร ขาวเปลอื ก เคร่ืองจักร ยางพารา เปนตน สวนประกอบของการขนสงทางน้ํา เปนการพัฒนาการขนสงอีกข้ันหน่ึง โดยการบรรจุสินคาท่ีจะขนสงลงในตูคอนเทนเนอร แลวทําการขนสงโดยรถบรรทุก รถไฟ หรือเครื่องบิน ไปยังจุดหมายปลายทางโดยไมมีการ ขนถายสนิ คา ออกจากตรู ะหวางทําการขนสงเท่ียวน้นั ชนิดของตูคอนเทนเนอรหรือตูสินคาที่ใชในการขนสงสินคา เปนตูสี่เหล่ียมผืนผา กวาง 8 ฟุต สูง 8 ฟุต ยาว 20, 25, 40, 45 ฟุต ทําจากเหล็กหรืออะลูมิเนียมท่ีไดรับการ ผนึกอยางดีเพ่ือกันไมใหนํ้าเขาในตูได ใชสําหรับบรรทุกสินคา ซ่ึงสามารถแบงได 3 ชนิด คือ 1 ตูแหงหรือตูสินคาทั่วไป เปนตูทึบไมมีแผนฉนวนอยูดานใน ไมมี เครอ่ื งทาํ ความเยน็ ติดตั้งหนาตู ใชบรรทุกสนิ คาแหง หรอื สินคา ทั่วไป 2 ตคู วบคมุ อุณหภูมิ แบง ไดดงั นี้ - ตูหองเย็น จะมีเคร่ืองทําความเย็นในตู ภายในบุฉนวนทุกดาน เพ่ือ ปอ งกันความรอนจากภายนอกเขา สดู า นใน นิยมเกบ็ ผักสด ผลไม - ตูฉนวน ภายในจะบุฉนวนดวยโฟมทุกดานเพื่อปองกันความรอนแผ เขาตู นิยมบรรทุกผักแมตูระบายอากาศจะเหมือนกับตูเย็น แตมีพัดลมแทนเคร่ืองทําความ เย็น โดยพัดลมจะดดู กาซอเี ทอรลีนทีร่ ะเหยออกจากตัวสนิ คา 3 ตูพิเศษ ไดแ ก - ตแู ท็งกเกอรหรือตบู รรจุของเหลว - ตูเปด หลงั คา - ตแู พลตฟอรม - ตเู ปดขาง - ตูบรรทกุ รถยนต - ตูบรรทุกหนงั เค็ม - ตสู ูงหรอื จมั โบ 2. การขนสงทางอากาศ (Air Transportation) เปนรูปแบบการขนสงที่เหมาะกับ การขนสงสินคาท่ีมีความเรงดวน โดยการคํานวณคาใชจายจะคํานวณดวยปริมาตรของ สินคา หรือนา้ํ หนัก โดยคาํ นึงถงึ ส่ิงท่ีมากกวาเปนหลกั อุตสาหกรรมการขนสงทางอากาศ นับเปนสาขาท่ีมีความสําคัญตอกิจกรรมทาง เศรษฐกิจของโลก โดย International Air Transport Association (IATA) ระบุวาสัดสวน ประมาณรอยละ 40 ของมูลคาการสงออกสินคาอุตสาหกรรมของโลกพ่ึงพาการขนสงทาง
23 อากาศ ดานการขนสงสินคาทางอากาศของโลกในชวงกวาทศวรรษที่ผานมามีการขยายตัว ในอัตราประมาณรอยละ 6.2 ตอป โดยเขาสูภาวะชะลอตัวลงในชวงเกิดวิกฤตเศรษฐกิจ ที่มาจากเอเชียในชวงป พ.ศ.2540-2541 จากน้ันจึงไดเริ่มฟนตัวข้ึนอยางชัดเจนนับต้ังแต คร่ึงหลังของป พ.ศ.2542 เปนตนมา ทั้งน้ี บริษัท โบอ้ิง จํากัด ไดคาดหมายวาแนวโนมการ ขยายตัวของการขนสง สนิ คา ทางอากาศในระยะยาวจะอยูในอัตราเฉล่ียประมาณรอยละ 6.4 ตอป และตลาดที่เช่ือมโยงกับเอเชียจะยังคงเปนผูนําโดยขยายตัวในอัตราสูงกวาคาเฉล่ีย โดยเฉพาะการขนสงสินคาทางอากาศระหวางชาติเอเชียดวยกันจะมีอัตราการเติบโตที่ รวดเร็วที่สุดเมื่อเทียบกับทุกตลาดดวยอัตราประมาณรอยละ 8.6 ตอป และเมื่อถึงป พ.ศ.2562 ตลาดเอเชียจะมีสวนแบงในการขนสงสินคาทางอากาศกวารอยละ 50 ของ ตลาดโลก 3. การขนสงทางรถยนตหรือทางรถบรรทุก (Truck Transportation) เปนรูปแบบ ท่ีมีความนิยมขนสงมากเพราะสามารถขนสงไดถึงจุดหมายปลายทาง มีความยืดหยุนและ คลองตัวมากกวารูปแบบการขนสงอื่น ๆ ประเภทของการขนสงดวยรถบรรทุก (Truck Transportation) อาจแบงไดเปน การขนสงท่ีใชประเภทรถหัวลากที่เรียกวา Hauler ซึ่งมี คุณสมบัติในการลาก ประเภทรถพวงท่ีเรียกวา Trailer ซึ่งสวนใหญแลวมักจะใชในการ ขนสงสินคาท่ีเปนคอนเทนเนอร (Containers), การขนสงท่ีใชรถหัวลากที่ใชในการลากรถ พวงที่บรรทุกสินคาที่เปนของเหลวบรรจุในถังขนาดใหญ (Liquid Tank) ซึ่งสินคาท่ีบรรทุก จะเปนพวก Liquid, ของเหลว, กาซ, รวมถึงผลิตภัณฑทางเคมีดวยรถหัวลากท่ีใชลากรถ พวงประเภทที่เปนแบบเปดประทุน ซึ่งเหมาะกับสินคาท่ีเปน Bulk Cargoes สินคาทาง การเกษตรและสินคาอ่ืน ๆ ท่ีเปนลักษณะบรรจุใน Packaging ตาง ๆ นอกจากน้ีรถสินคา ประเภทตูทึบท่ีเรียกวา Van เปนลักษณะของรถบรรทุกท่ีมีการทําเปนตูทึบ ซ่ึงสวนใหญทํา ดวยเหล็กหรืออลูมิเนียม ซึ่งอาจมีไดท้ังรถขนาดเล็ก และรถขนาดใหญ โดยตูทึบน้ันอาจจะ เปดตูไดท้ังดานหลังและดานขางซึ่งอาจมีการดัดแปลงใหสามารถเปดออกเปนสะพานใหมี การเคลื่อนยายสินคาขึ้นและลงไดสะดวก หรือมีการติดต้ังเคร่ืองทําความเย็น ท่ีเรียกวา Refrigerator หรือท่ีเรียกวา เจนเซท (Genset) เพื่อใชสําหรับการขนสงสินคาท่ีตองรักษา อุณหภมู ิ การขนสงทางบกจัดเปนการขนสงที่มีความสําคัญอยางมาก โดยการขนสงทางบก จะเปนการขนสงที่สําคัญของไทย โดยจะคิดเปน 84-88% ของการขนสงท้ังหมด ซ่ึงเหตุผล ที่การขนสงทางบกน้ันจัดเปนการขนสงที่ไดรับความนิยม เพราะเปนรูปแบบการขนสงที่ สะดวกสามารถรับ-สงสินคาจาก Point to Point คือ ตั้งแต Upstream Suppliers จนถึง End Customers และอัตราคาขนสงก็ยังไมสูงหากเทียบกับการขนสงทางอากาศ โดยคา ขนสงจะแปรผันกับปริมาณท่ีบรรทุกและระยะทางของการขนสง แตอยางไรก็ดี การขนสง ดวยรูปแบบน้ีจะมีคาใชจายสูงกวาทางรถไฟ แตการขนสงทางรถฟมีขอเสียในการใชเวลา
24 ในการขนสงมากกวาทางบก และสินคาท่ีบรรทุกไมสามารถรับ-สงได แบบที่เปน Point To Point อยางไรก็ตามการขนสงดวยรถบรรทุกมักจะพบกับปญหาท่ีเปนปญหาหลัก คือการ สญู เสียเวลาและคา ใชจ า ยในชวงเทยี่ วกลับทมี่ กั จะไมมีสินคา ซ่ึงขอดขี องการขนสงทางบกที่สามารถรับ-สงสินคาจาก Point to Point ยังสามารถ นําไปประยุกตใชใหสอดคลองกับการขนสงท่ีเปนระบบ DC (Distribution Center) โดย สามารถนําสินคาท่ีไดรวบรวมเก็บไวในคลังที่เปนศูนยกระจายสินคาและจัดหารถบรรทุก ตามขนาดและประเภทท่ีเหมาะสมสําหรับสินคาและสถานที่จัดสงปลายทางโดยการขนสง ทางบก และทั้งนี้ในปจจุบัน Logistics ไดพัฒนาจนสามารถจัดสงสินคาใหกับลูกคาได ตาม เวลาที่ตอ งการทีเ่ รียกวา Real Time Delivery 4. การขนสงทางทางรถไฟ หรือระบบราง (Rail Transportation) เปนรูปแบบการ ขนสง ท่มี ีประสทิ ธภิ าพสําหรบั บางประเทศที่สามารถชว ยทาํ ใหต นทนุ การขนสงลดลงไดมาก และยงั มีความปลอดภยั ในการขนสง ที่สงู อกี ดว ย สําหรับประเทศไทยการขนสงตูคอนเทนเนอรในสายเหนือมีปริมาณนอยมากเมื่อ เทียบกับเสนทางอื่น อยางไรก็ตามในป พ.ศ.2548 เร่ิมมีการขนสงตูคอนเทนเนอรใน ปรมิ าณท่มี ากข้ึนบนเสนทางนครสวรรคไ ปไอซดี ลี าดกระบงั โดยเฉลยี่ เดอื นละ 1,192 ตัน สถานีตนทาง-ปลายทางท่ีสําคัญบนเสนทางตะวันออกเฉียงเหนือ คือ ชุมทางจิระ โนนพยอม ทาเรือกรุงเทพ ไอซีดี ลาดกระบัง และทาเรือแหลมฉบัง เสนทางขนสงตู คอนเทนเนอรทีส่ าํ คัญมที ้ังหมด 5 เสนทาง และในป พ.ศ.2548 มีเสน ทางขนสงท่ีสําคัญเพ่ิม อีก 1 เสนทาง คือ เสนทางชุมทางถนนจิระไปทาเรือแหลมฉบัง ซ่ึงขนสงสินคาโดย เฉลี่ย 2,703 ตันตอเดือน อยางไรก็ตามการขนสงสินคาบนเสนทางหวยเก้ิงไปทาเรือ แหลมฉบังยงั มปี รมิ าณนอย สถานีตนทาง-ปลายทางที่สําคัญบนเสนทางตะวันออก ไดแก ไอซีดี ลาดกระบัง และทาเรือแหลมฉบัง ในป พ.ศ.2547 เสนทางขนสงตูคอนเทนเนอรท่ีสําคัญมี ท้ังหมด 4 เสนทาง แตในป พ.ศ.2548 เสนทางขนสงท่ีสําคัญเหลือเพียง 2 เสนทาง ไดแก เสนทาง ไอซีดีลาดกระบังไปทาเรือแหลมฉบัง และเสนทางทาเรือแหลมฉบังไปไอซีดี ลาดกระบัง สถานีตนทาง-ปลายทางที่สําคัญบนเสนทางสายใต ไดแก ทาเรือนอย สุราษฎร ธานี ชุมทางทุงสง ทาเรือกรุงเทพ ไอซีดีลาดกระบัง และทาเรือแหลมฉบัง ในป พ.ศ.2547 เสนทางขนสงท่ีสําคญั มีท้ังหมด 5 เสน ซ่งึ เปนเสนทางเดียวกันในป พ.ศ.2548 ตูคอนเทนเนอรที่ขนสงดวยขบวนรถสินคาระหวางประเทศ (Land bridge) มี ท้ังหมด 680,588 ตันตอป โดยรวมแลวสถานีตนทาง-ปลายทางท่ีสําคัญ ไดแก พหลโยธิน ไอซีดี ลาดกระบัง มาบตาพดุ สุราษฎรธ านี ชมุ ทางทงุ สง ชมุ ทางหาดใหญ และปาดังเบซาร โดยในป พ.ศ.2547 เสนทางการขนสงท่ีสําคัญ ดังตารางที่ 4 และ ในป พ.ศ.2548 มี
25 เสนทางขนสงที่สําคัญเพิ่มข้ึนอีก 1 เสนทาง ไดแก เสนทางไอซีดีลาดกระบัง ไปพหลโยธิน โดยมีปริมาณขนสงเฉลย่ี 6,871 ตนั ตอ เดือน การขนสงสินคาขบวนรถสินคาระหวางประเทศยังไมมีความสมํ่าเสมอ ยกเวน เสนทางไอซีดี ลาดกระบัง ไปพหลโยธิน เสนทางไอซีดีลาดกระบัง ไปปาดังเบซาร และ เสนทางปาดังเบซารไปพหลโยธิน ซ่ึงมีปริมาณการขนสงในแตละเดือนไมแตกตางกันมาก นัก และการขนสงสินคาดวยตูคอนเทนเนอรสวนมากจะมีสินคาเฉพาะขาไปเทานั้น สวนขา กลับจะมีเฉพาะตูสินคาเปลา อันจะสังเกตไดจากเสนทางการขนสงท่ีสําคัญภายในประเทศ และระหวางประเทศ 5. การขนสงทางระบบทอ (Pipeline Transportation) คือการขนสงสินคาที่เปน ของเหลวและกาซเทานั้น เพื่อความสะดวกในการขนสงดวยระบบปดเปนการขนสงใน ลักษณะเฉพาะ โดยทอผานตองไมชันมากเกินไป ซึ่งสินคาท่ีไดรับความนิยมในการขนสง ดว ยทอ คอื ผลติ ภัณฑปโ ตรเลียม และกาซธรรมชาติ 5.2 การเปรยี บเทยี บระหวางรปู แบบการขนสง ขอ ดี ขอเสยี การขนสงทางนา้ํ 1.ระยะเวลาการขนสง ลาชา 2.การเทยี บทา ทชี่ ายฝงในหนา น้ําลด 1.อตั ราคาขนสงถูกเม่อื เปรียบเทยี บตอหนวย 3.มคี วามผันผวนของตารางเวลาเดินเรือ 2.ขนสงไดใ นปริมาณที่มาก 3.มีความปลอดภยั ในการขนสงตอรอบการขนสง 1.ไมส ามารถสงสนิ คาไปถึงปลายทางเลยได 4.สามารถสง ไดในระยะทางไกล 2.ความยดื หยนุ มนี อย เพราะเสนทางที่แนน อน 5.มีความหลากหลายของผูใหบ รกิ าร 3.กฏระเบยี บการขนสง มาก 6.มีความเส่ยี งของการเกิดอุบตั ิเหตุนอ ย 4.ไมเ หมาะกบั การขนสงในปรมิ าณนอ ย การขนสงทางราง 1.อตั ราคาขนสงถูกเมอ่ื เปรียบเทียบตอ หนวย 2.มีความรวดเร็ว 3.สามารถคาดเดาระยะเวลาได 4.มคี วามปลอดภัยในการขนสงสูง 5.ไมมีขอจํากัดของสภาพอากาศ
26 ขอ เสยี ขอ ดี 1.คาขนสงสูงเมื่อเทียบกับทางรถไฟ การขนสง ทางถนน 2.มคี วามปลอดภยั ต่ํา 1.บรกิ ารถึงทโ่ี ดยไมต องมกี ารขนถาย 3.ขนสงไดใ นปริมาณท่จี ํากัด 2.ขนสงไดตลอดเวลา 4.จาํ กัดรปู แบบของสนิ คาที่จดั สง 3.สะดวกและรวดเรว็ ไมตองรอรอบการขนสง 4.เปน ตัวเชื่อมของรปู แบบอ่ืน ๆ 1.คา ใชจ ายตอ หนว ยสูง การขนสง ทางอากาศ 2.จาํ กดั เรอื่ งของปรมิ าตรและน้ําหนกั 1.สะดวก รวดเร็ว 3.ขนสงไดเ ฉพาะเมอื งท่ีมที า อากาศยาน 2.กระจายสนิ คาไดหลากหลาย 3.ขนสง ไปยังประเทศท่ไี มมีทะเลได 4.มีความเส่ยี งสูง 4.เหมาะกับสนิ คาทีเ่ สยี หายงาย มีอายุการใช 5.การลงทนุ สูง งานตาํ่ 5.เหมาะกบั การขนสงสินคา ระยะไกล 1.ขอ จาํ กดั เร่อื งประเภทของสินคาทีเ่ ปน 6.ขนสงไดหลายเทย่ี วตอวัน ของเหลว และกาซเทานัน้ การขนสง ทางทอ 1.เหมาะกบั สนิ คาประเภทของเหลวและกา ซ 2.สามารถสง ไดแตขาไปเทา น้ัน 3.ขอ จํากัดเรอื่ งความปลอดภยั 2.กําหนดจดุ การขนสงท้ังตนทางและปลายทาง 4.มีการตอตานจากชุมชน และมีขอจาํ กดั ดา นส่ิง แนน อน แวดลอ มอยูมาก 3.กําหนดระยะเวลาการขนสงได 5.คา ใชจายในการลงทุนสูง 4.ประหยัดตน ทุนการขนสง 6.ตรวจสอบขอบกพรอ งยาก 7.เคลอื่ นยายลาํ บาก 5.สามารถขนสงไดท ุกสภาพอากาศ 6.ขนสงไดไ มจ ํากดั ปรมิ าณและเวลา 7.ปลอดภยั จากการลกั ขโมยและสูญหาย 8.ประหยัดคาแรง เพราะใชแรงงานคนนอ ย 5.3 ตน ทุนในการขนสง กิจกรรมการขนสงมีความสําคัญตอธุรกิจในปจจุบันมาก เพราะทุกกระบวนการ ต้ังแตตนนํ้า กลางน้ํา และปลายนํ้า จําเปนตองมีการสงตอวัตถุดิบ สินคาและบริการ ดังน้ัน การขนสงจึงมีความสําคัญในการทําใหซัพพลายเชนมีความสมดุล ดังนั้นทุกธุรกิจจึงไม
27 สามารถหลีกเลี่ยงตนทุนของกิจกรรมการขนสงได หากพิจารณาถึงตนทุนของการขนสงจะ ประกอบดวย 1. ตนทุนคงที่ (Fixed cost) เปนตนทุนหรือคาใชจายท่ีไมมีการเปล่ียนแปลงตาม ปรมิ าณการขนสง เชน คา เชาสถานทีจ่ อดรถ เงนิ เดอื นพนกั งานขบั รถ เปนตน 2. ตนทุนผันแปร (Variable cost) เปนตนทุนหรือ คาใชจายที่มีการเปลี่ยนแปลง ตามปริมาณการใหบริการการขนสง เชน คานํ้ามันเช้ือเพลิง คาซอมแซม คาน้ํามันหลอล่ืน เปน ตน 3. ตนทุนรวม (Total cost) เปนตนทุนหรือคาใชจายท่ีรวมเอาตนทุนคงท่ีและ ตน ทุนผนั แปรเขา ไวด วยกัน ถือเปนตนทุนการบรกิ ารขนสงทั้งหมด ท้ังนี้รวมถึงตนทุนเที่ยว กลบั (Backhauling cost) ดวย ในการลดตนทุนการขนสงไมเพียงแตเปนการบริหารหรือตัดคาใชจายบางสวนท่ี ไมเก่ียวของออกไปเทานั้น แตยังมีวิธีอื่นท่ีสามารถลดตนทุนการขนสงได เชน การใช พลังงานทางเลือกจากนํ้ามันเปนพลังงานทางเลือกอ่ืน ๆ การปรับกลยุทธในการขนสงหรือ การขนสงตอเน่ืองหลายรูปแบบ (Multimodal Transportation) ที่เปนการผนวกรูปแบบการ ขนสงมากกวา 2 รูปแบบขึ้นไปมารวมกัน หรืออาจเลือกใชกลยุทธศูนยกระจายสินคาท่ีเปน การรวมศูนยท่จี ุดยุทธศาตรตาง ๆ ที่สะดวกในการกระจายสินคา ธุรกิจยังสามารถนําระบบ เทคโนโลยีสารสนเทศเขามาประยุกตใชเพื่อทําใหการขนสงมีประสิทธิภาพ คือ ระบบ บริหารจัดการการขนสงสินคา (Transportation management system; TMS) ซ่ึงเปน เครื่องมือในการวางแผนการขนสง เพ่ือใหบรรลุเปาหมายของธุรกิจการขนสง ซึ่งก็คือ ความรวดเร็วและตนทุนท่ีประหยัดท่ีสุด องคประกอบของระบบ TMS คือ การบริหารการ จัดการดานขนสง (Transportation manager) ซ่ึงมีหนาท่ีในการวางแผนการดําเนินงาน ขนสงและอีกองคประกอบหน่ึง คือ การเพิ่มประสิทธิภาพในการขนสง (Transportation optimizer) เพ่ือชวยตัดสินใจในเร่ืองการบรรทุกสินคาและการจัดวางเสนทางใหมี ประสทิ ธภิ าพสงู สดุ ภายใตข อจํากัดตาง ๆ 5.4 การจัดเสน ทาง และตารางเวลาในการขนสง การจัดเสนทางในการเดินรถท่ีดีและมีประสิทธิภาพน้ัน จะสงผลใหสามารถลด ระยะทางในการขนสงได และในบางคร้ังยังสามารถลดจํานวนยานพาหนะที่ใชในการขนสง ไดอีกดวย เมื่อระยะทางและจํานวนยานพาหนะที่ใชในการขนสงลดลง สงผลใหมลพิษท่ี เกิดขึ้นจากการขนสงลดลงและยังทําใหตนทุนในการขนสงของบริษัทลดลงอีกดวย ซ่ึง รปู แบบในการจัดเสนทางการขนสง สามารถแบงไดเ ปน 13 รูปแบบ โดยมรี ายละเอียด ดังนี้
28 1. การหาเสนทางที่ส้ันท่ีสุด (Shortest Path) เปนการจัดเสนทางการขนสงโดยให มีการขนสงสินคา จากบรษิ ทั ไปยงั ลูกคาทุก ๆ รายใหมีระยะทางรวมในการขนสงที่นอยที่สุด โดยหาเสนทางทีม่ ีระยะทางสั้นสดุ ระหวางจุดเรม่ิ ตนกับจุดหมาย 2. (Traveling Salesman Problem: STP) เปนการจัดเสนทางการขนสงโดยใหมี การขนสงสินคาจากบริษัทไปยังลูกคาทุก ๆ รายใหมีระยะทางรวมในการขนสงท่ีนอยที่สุด โดยรวมระยะทางการเดินทางของพาหนะที่ใชในการขนสงสนิ คากลบั มายงั บรษิ ทั ดวย 3. (Vehicle Routing Problem: VRP) เปนการจัดเสนทางในการขนสงสินคาโดย หาจํานวนพาหนะที่ใชในการขนสงสินคา ใหเหมาะสมกับปริมาณสินคา พรอมทั้งหา เสนทางเสนทางในการขนสงสินคาที่ เหมาะสม ภายใตขอกําหนดในเร่ืองของคาใชจายที่ นอ ยท่ีสดุ 4. (Transportation Problem) เปนการจัดเสนทางในการขนสงสินคาจาก คลังสินคาหลายแหงไปยังลูกคาหลายราย โดยปริมาณสินคาในการขนสงสินคาตองเทากับ ปริมาณ ความตองการของลูกคา ท่ีสั่ง ไวแ ละเสยี คาใชจายในการขนสงนอ ยท่สี ดุ 5. (Minimum Cost Flow) เปนการจดั เสนทางในการขนสงสินคาจากคลังสินคาไป ยังลูกคาแตละราย ตามปริมาณและจํานวนที่ลูกคาตองการโดยใหมีมีคาใชจายในการขนสง ตาํ่ ทสี่ ุด 6. (Minimum Spanning Tree) เปนการจัดเสนทางการขนสงสินคาโดยพิจารณา ถงึ ความเชื่อมโยงของเสน ทางท่ี ใชใ นการขนสง โดยระยะทางรวมในการขนสงนอยที่สุด ซึ่ง วิธนี ี้ถูกนําไปประยุกตใ ชในงานวจิ ัยหลาย ๆ ดาน 7. การเลือกทําเลท่ีต้ัง (Facility Location) เปนการหาตําแหนงที่ต้ังที่เหมาะสม ของจดุ กระจายสินคา เพ่อื ใหการขนสงสินคาจากบริษัทไปยังลูกคามีระยะทางและคาใชจาย ในการขนสง นอยทส่ี ุด 8. การบรรจุสิ่งของลงกลอง (Bin Packing) เปนวิธีการจัดจํานวนพาหนะท่ีนอย ทสี่ ุดทใ่ี ชในการขนสงสนิ คาใหเพียงพอกบั ปริมาณสินคา ทตี่ อ งสง ไปใหล ูกคา 9. การจัดตารางเคร่ืองจักรโหลดบรรจุภัณฑ (Parallel Machine Scheduling) เปน การจัดเสนทางในการขนสงสินคาโดยคํานึงถึงลําดับขั้นตอนในการดําเนิน การโหลดสินคา ไปยังพาหนะที่ใชใ นการขนสง เพือ่ ใหพ าหนะท่ีเสรจ็ เปน ลําดับสุดทา ยใชเวลานอยทส่ี ดุ 10. การจัดตารางงานของพนักงาน (Crew Scheduling) เปนวิธีการจัดตาราง ทํางานของพนักงานท่ีดําเนินงานเก่ียวกับการขนสง เชน พนักงานขับรถ พนักงานโหลด สนิ คา 11. การวางแผนขนสินคาบนเครื่องบิน (Aircraft Load Planning) เปนวิธีการจัด แผนการวางสัมภาระในทองเครื่องบินใหสมดลุ เพ่ือความปลอดภยั และประหยดั น้าํ มนั
29 12. การจัดแผนการเคลื่อนยายตูคอนเทนเนอรในทาเรือ (Container Handling at Ports) การวางแผนการเคลื่อนยายตูคอนเทนเนอรไปมาระหวางเรือกับทาเรือ และทาเรือ กบั รถบรรทกุ 13. (Heuristics) เปนวิธีการแกปญหาท่ีใชในการคนหาคําตอบที่ใกลเคียงคําตอบที่ เหมาะสมท่ีสุด ซ่ึงรูปแบบการแกปญหาและการคนหาคําตอบ จะเปนวิธีการคิดอยางมี เหตุผลซ่ึงอาศัยการกําหนดกฎเกณฑบางประการขึ้นมา เพื่อหาคําตอบที่ดีและเหมาะสมใน ระดับหนึ่ง ถึงแมอาจไมใชคําตอบท่ีดีท่ีสุดแตจะไดคําตอบที่รวดเร็ว โดยคําตอบท่ีไดน้ัน จะตองเปนคําตอบที่ดีเพียงพอและยอมรับได และวิธีการแกปญหาจะพัฒนาข้ึนตามระดับ ความยากงายของปญหาซ่ึงจะนําความคิด สามัญสํานึกของมนุษยผนวกเขากับแบบจําลอง ทางคณิตศาสตรเพอ่ื ใชในการแกปญ หา โดยใชวิธีการแบงพ้ืนที่ออกเปนกลุม (Cluster First – Route Second) แลวทําการจัดเสนทางเดินรถโดยใชวิธีเลือกจุดท่ีใกลท่ีสุด (Nearest Neighbor Approach) 5.5 การวัดผลการดาํ เนนิ งานการขนสง ในการปฏิบัติการขนสงใหเกิดประสิทธิภาพนั้น เราจะตองอาศัยการวัดผลการ ดําเนินงาน เพื่อใหเราสามารถทราบถึงสมรรถนะของการปฏิบัติการและใชในการปรับปรุง ประสิทธิภาพการปฏิบัติการอยางตอเน่ือง โดยดัชนีช้ีวัดผลการดําเนินงาน (KPI) จะแสดง สมรรถนะขององคประกอบตาง ๆ ของการบริหารการขนสงในแตละแงมุม ไดแก การเงิน ประสิทธิภาพในการปฏิบัติการ สินคา บริการ และความปลอดภัย ซึ่งดัชนีชี้วัดผลการ ดาํ เนนิ งานในการบรหิ ารการขนสง อาจจะประกอบไปดวย - ตน ทนุ ตอระยะทาง - ตน ทนุ ตอ หนว ยสินคา - ตนทุนตอ พาหนะหน่ึงคนั - ตนทนุ ตอ หน่ึงเทีย่ วการเดนิ ทาง - การใชประโยชนจากพาหนะ (Utilization) เชน จํานวนชั่วโมงและระยะทางที่ พาหนะถูกใช งานตอ ป - จํานวนหนว ยสนิ คาทส่ี ามารถขนสง ไดตอหนึ่งเทย่ี วการเดนิ ทาง - จํานวนกโิ ลเมตรที่มสี ินคา เทยี บกับจาํ นวนกโิ ลเมตรทว่ี ิง่ เทยี่ วเปลา - จํานวนเท่ียวการเดนิ ทางตอ พาหนะหนึ่งคนั ตอ เดือน - อัตราการส้ินเปลืองเชอื้ เพลิง เชน กิโลเมตรตอลติ ร - ความเสียหายจากการขนสง ตอจาํ นวนสินคาทขี่ นสงท้งั หมด - รอ ยละของจาํ นวนเทยี่ วการเดินทางท่ไี มต รงตามเวลา - คา ซอ มแซม และบํารงุ รกั ษาตอระยะทาง
30 - อตั ราการเกดิ อุบัติเหตุ เชน จํานวนครง้ั ตอ 100,000 กโิ ลเมตร ทั้งนี้ความเหมาะสมของการใชดัชนีช้ีวัดตัวใดบางน้ัน ก็จะมีความแตกตางกัน ออกไปตามแตละบริษัท ข้นึ อยูกับลักษณะของธรุ กิจนน้ั ๆ 5.6 ระบบเทคโนโลยสี ารสนเทศในการจัดการขนสง เทคโนโลยีเก่ียวกับการขนสงที่สําคัญท่ีนํามาใชในการบริหารจัดการโลจิกติกส ซพั พลายเชน หรือท่ีเรยี กวา ระบบบริหารจดั การงานขนสง ซึง่ จะกลา วในที่น้ี ไดแก 1. ระบบบรหิ ารจัดการขนสง (TMS: Transportation Management System) เปน โปรแกรมที่ใชในการบริหารธุรกิจขนสง โดยชวยในการจัดการระบบงานและเก็บขอมูลตาง ๆ ใหอ ยูใ นรูปแบบอิเลก็ ทรอนคิ ส อีกทง้ั ครอบคลุมระบบงานตาง ๆ ในธุรกิจขนสงตั้งแตการ รับสินคาจากลูกคา, รายละเอียดของ ผูสง-ผูรับสินคา, การคุมรถและพนักงานประจํารถ, การกระจายสินคาและการวางบิล, ประวัติของรถและระบบงานซอมบารุง รวมถึงฟงกช่ัน การออกรายงาน สําหรับระบบจัดการงานขนสง ในทองตลาดยังเรียกแตกตางกันไป องคการท่ี ใหบริการดานการตรวจสอบสถานะสนิ คาหรอื รถขนสง สนิ คาโดยใชระบบ GPS เรียกบริการ ของตนเองวา Fleet Management System ในขณะท่ีองคกรที่สนใจเร่ืองการจับคูความ ตองการขนสงสินคากับรถว่ิงเท่ียวเปลาในเสนทางที่สอดคลองกัน เพ่ือหาโอกาสในการใช รถวิ่งรถเปลา ซ่ึงคิดคาขนสงที่ต่ํากวามาก เรียกบริการของตนเองซึ่งเปนบริการ web service นี้วา Transport Management System หรือ Fleet Management System สวน ซอรฟแวรพื้นฐานท่ีผูประกอบการขนสงหรือผูใหบริการขนสงจะใชเปนเคร่ืองมือในการ บริหารจัดสงโดยเฉพาะ มีหนาที่หลักสาคัญคือ การจัดสรรรถบรรทุก หรือ Fleet Optimization และการจัดเสนทางเดินรถ หรือ Route Optimization มีช่ือเรียกโดยรวมวา TMS (Transport Management System) 2. ระบบบริหารจัดการกองรถขนสง (Fleet Management System) ระบบน้ีคง เปนระบบเดียวที่มักจะดําเนินการโดยหนวยงานภายในขององคกรเอง วัตถุประสงคหลัก ของการติดต้ังระบบน้ีก็เพื่อใชในการบริหารจัดการรถบรรทุกที่มีจํานวนมากเกินกวาท่ีจะ บริหารจัดการการดวยคนโดยไมมีเทคโนโลยีเขามาชวย โดยเฉพาะในเร่ืองตาง ๆ ดงั ตอ ไปน้ี 2.1 การจัดทําตารางการบํารุงรักษา (Maintenance Scheduling) โดยเฉพาะรถบรรทุกซึ่งมักมีกลไกที่ตองมีการกําหนดการบํารุงรักษาเปนระยะ ๆ เปนการ ดูแลรักษาแบบปองกัน เพ่ือใหมั่นใจในสภาพที่พรอมตอการใชงาน เชน ระบบไฮดรอลิก และระบบความเยน็ เปนตน นอกเหนือจากระบบเครือ่ งยนตซ ่งึ ตอ งดแู ลเปน ปกติอยูแ ลว
31 2.2 การควบคุมปริมาณอะไหลรถบรรทุกเพื่อการซอมบํารุง (Vehicle Parts Control, Stock Re-ordering and Inventory Control) หากมีปริมาณรถเปนจํานวน มากและมีศูนยซอมบํารุงเปนของตนเอง จําเปนตองมีฟงกชันท่ีชวยใหการควบคุมปริมาณ อะไหลค งคลงั และปริมาณการสงั่ ซ้ือสนิ คาใหเปนไปอยางเหมาะสม พอดี และสอดคลองกับ ความตองการใชงาน 2.3 (Fleet Administration) เปนฟงกชันในการบันทึกชวยจําเก่ียวกับ งานทะเบียนรถ การเสียภาษี การข้ึนแผนทะเบียนรถ รวมท้ังการบันทึกเก็บประวัติซ่ึงเปน งานประจําทหี่ ลกี เหล่ียงไมไดเ ชนกนั 2.4 การควบคุมดูแลระหวางการใชงาน (Operation Monitoring) การ ดูแลยางรถบรรทุก การใชนํ้ามันของรถและ เปนคาใชจายสําคัญซ่ึงมีรายการประเภททราน แซกช่นั คอ นขา งมาก การมีฟงกช น่ั นช้ี วยใหเ กดิ การควบคมุ ดูแลท่ีเปนระบบมากข้ึน 3. ระบบการวางแผนและเสนทางการเดินรถ (Vehicle Routing & Planning) เปน อีกระบบหน่ึงของการบริหารจัดการการขนสงท่ีมีความสําคัญไมนอย ซึ่งมีผลตอเนื่องกับ การลดคาใชจ ายของคาขนสง กลาวคอื ชว ยใหการควบคุมการว่งิ ของรถและจาํ นวนเที่ยวรถ เปนไปอยางมีระบบ ลดจํานวนเที่ยวรถท่ีไมจําเปน และการจัดเสนทางการเดินรถท่ี ประหยัดและคมุ คา ทส่ี ุด ซอฟทแวรป ระเภทนีส้ ามารถชวยงานใน 2 ดา นหลัก คอื 3.1 การวางแผนระดับกลยุทธ ซอฟทแวรประเภทน้ีถูกนํามาประยุกตใช เพื่อการวางแผนและออกแบบโครงการ การคํานวณ จํานวนรถบรรทุกที่จําเปนสําหรับ โครงการนั้น ๆ การวางแผนเสนทางและกําหนดการเดินรถ และการวิเคราะหตนทุนคา ขนสง 3.2 การวางแผนและอํานวยความสะดวกดานปฏิบัติการ ซอรฟแวร ประเภทนถ้ี กู นาํ มาประยกุ ตใ ชเ พอื่ ชวยอํานวยความสะดวกในระดบั ปฏบิ ตั ิการ 4. ระบบตรวจหาตําแหนงและควบคุมการเดินรถ (Vehicle Based System) ระบบน้ีคร้ังหนึ่งเคยอาศัยสัญญาณดาวเทียมในการจับทิศทางของตําแหนงรถในทองถนน แตในปจจบุ ันเทคโนโลยี GPRS เขามามีบทบาทและมีเครือขายที่เกือบจะครอบคลุม อีกทั้ง งายตอการนํามาประยุกตใชไดอยางกวางขวาง ซึ่งนอกเหนือจากการควบคุมคนขับรถและ ตวั รถทว่ี ง่ิ อยใู นทองถนนแลว ยังสามารถนามาใชประโยชนห ลาย ๆ ดา น เชน - ควบคมุ ดแู ลการใชนํา้ มันรถ - การล็อคตูคอนเทนเนอรดวยระบบอิเล็กทรอนิกส เพื่อปองกันการถูก เปดระหวา งทาง - ตรวจสอบความผิดปกติของตวั รถและประสิทธภิ าพของรถไปในตัว - ควบคมุ พฤตกิ รรมคนขับรถ - ดแู ลการเดินรถใหอ ยูในเสนทางทค่ี วรจะเปน และสภาพของทองถนน
32 - สามารถรคู วามคบื หนา ของเสนทางการเดินรถและตรวจสอบได - สามารถควบคุมอุณหภูมิ หากมีการติดตั้งกลองวัดอุณหภูมิในหอง บรรทุก - การดกั ฟง การสนทนามีสง่ิ บอกเหตผุ ดิ ปกติ 5. GPS Tracking System : GPS (Global Positioning System) คือ ระบบบอก พกิ ดั ผา นทางดาวเทยี ม ซงึ่ โคจรสูงจากพ้ืนโลกประมาณ 20,000 กิโลเมตร โดยจะทําหนาที่ สงสัญญาณใหกับอุปกรณลูกขายเพ่ือคํานวณ ตรวจสอบ และถอดรหัสสัญญาณท่ีไดจาก ดาวเทียม เพ่ือใหไดพิกัดตําแหนงและขอมูลการเคล่ือนที่ของยานพาหนะที่ถูกตองตลอด 24 ชั่วโมง ดังนั้นการนําระบบ GPS Tracking System มาใชเพื่อชวยสนับสนุนงานบริหาร การใชยานพาหนะไดเ ตม็ ประสิทธิภาพสามารถนําขอมูลท่ีไดรับมาใชในการวิเคราะหตนทุน การใชยานพาหนะตามจริงได จึงชวยลดคาใชจายจากการใชยานพาหนะท่ีไมจําเปน หรือ ผิดวตั ถปุ ระสงค รวมทั้งลดการสญู เสีย และติดตามแกไขปญหาอุบัติเหตุหรือปญหาอื่น ๆ ที่ อาจเกิดขึ้นระหวางการขนสง หรือใชยานพาหนะไดอยางทันทวงที อาจกลาวไดวา ระบบนี้ ชวยใหทราบ “ทุกพฤติกรรมของรถทุกคัน” เสมือนหนึ่งไดนั่งขาง ๆ คนขับรถทุกคัน ฉะน้ัน การทํางานของ GPS จงึ สามารถตอบสนองความตอ งการของลกู คา ไดอยางมากมาย เชน - ตรวจสอบตําแหนงปจจุบันของรถ และแสดงพฤติกรรมของการใชงาน รถ - ตรวจสอบสถานะปจจุบันของรถ เชน จอดรถ ตดิ เคร่ือง-ดับเคร่ือง หรือ ขบั เรว็ เกนิ กําหนด - แสดงเสนทางการเดินรถยอนหลังในแตละวัน และแสดงเวลาเมื่อรถ ผานสถานท่ตี า ง ๆ - แสดงเวลาและสถานทีท่ ีม่ ีการเริ่มใชงานรถ ขับรถเร็ว จอดรถดับเครื่อง จอดรถติดเคร่ืองท้ิงไว การเขาสถานี และการเขาไปในพื้นที่หวงหาม - สามารถกําหนดตําแหนงสถานท่ีสาคัญในแผนที่ และบันทึกเวลาการ ถึงที่หมายในแตล ะวนั ได - สามารถบริหารเวลาการทํางานของรถ ทําใหใชงานรถไดเต็ม ประสทิ ธิภาพ ประโยชนของ GPS Tracking System มีดังตอ ไปนี้ - ลดตนทุนและคาใชจายจากการเดินรถ โดยการประหยัดคาน้ํามัน และ ลดคาใชจายจากการซอมบํารุง อันเน่ืองมาจากการออกนอกเสนทาง การติดเคร่ืองยนตทิ้ง ไว การขับรถเร็วซง่ึ อาจทําใหเกิดอบุ ตั เิ หตุ รวมถงึ สามารถตรวจสอบในเรื่องของการลักลอบ ดูดนา้ํ มนั ไปขายของพนักงานขับรถ
33 - ปองกันการนํารถไปใชผิดวัตถุประสงค ลดพฤติกรรมการใชงานรถที่ ไมเหมาะสม เชน การหยุดพักที่นานเกินควร หรือการจอดรถโดยติดเครื่องเปนระยะ เวลานาน - เพิ่มความปลอดภัยในทรัพยสิน และชวยลดการเกิดอุบัติเหตุจากการ ใชค วามเรว็ ทไี่ มเ หมาะสม - บริหารเวลาการทํางานของรถไดดียิ่งขึ้น ทําใหใชงานรถไดเต็ม ประสิทธิภาพ และเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพในการจัดการเดินรถใหเกิดประโยชนสูงสุด - สามารถตรวจสอบคุณภาพการจัดสงไดตลอดเวลา (โดยอาศัยอุปกรณ วัดอุณหภูมิในรถยนต) สนิ คาทล่ี กู คาไดร ับจึงมคี ณุ ภาพสงู - สามารถตรวจสอบพฤติกรรมของคนขับรถแตละคน (จากหมายเลข ประจาตวั คนขบั ) จงึ สะดวกในการควบคมุ ดแู ลและขอความรว มมอื จากพนักงานขบั รถ - เพม่ิ คุณภาพในการบริการลูกคา และการแขงขันทางธุรกิจ อุปกรณฮารดแวรท่ีจําเปนซ่ึงเราเรียกกันวา “กลองดํา” เปนอุปกรณคอมพิวเตอร ขนาดเล็กที่ทางานรวมกับดาวเทียมบอกพิกัด GPS ซึ่งมีความสําคัญโดยสามารถรายงาน ขอมลู การใชงานรถ เชน ตําแหนงของรถในเวลาตาง ๆ ทั้งเสนทางการเดินรถ เวลาท่ีมีการ เริ่มใชงานและ/หรือหยุดใชงาน ความเร็วในการใชงานรถ และการจอดรถติดเคร่ือง โดย ขอมูลการใชงานตาง ๆ จะเก็บไวในหนวยความจําของกลองดําซึ่งสามารถถายทอดขอมูล เขาเครื่องคอมพิวเตอรเพื่อนํามาประมวลผลโดยโปรแกรมใชงานภาษาไทย เพื่อใหผู ควบคุมสามารถตรวจสอบพฤติกรรมการใชงานรถ และหาวิธีปรับปรุงเพ่ือใหเกิด ประสิทธิภาพสูงสุดในการใชงานรถโดยสามารถติดต้ังอุปกรณเพ่ิมเติมเพ่ือควบคุมถึงสวน ตา ง ๆ ในรถได เชน - อุปกรณวัดระดับน้ํามันในถังเช้ือเพลิง (Fuel Level Device) เพ่ือวัด ระดับนา้ํ มันในถงั นาํ้ มนั - อุปกรณวัดระดับอุณหภูมิภายในรถบรรทุก (Temperature) เพื่อวัด ระดบั อุณหภูมใิ นรถหอ งเยน็ - อปุ กรณระบหุ มายเลขประจําตัวพนกั งานขบั รถ (Driven ID) - อุปกรณว ิเคราะหอ บุ ตั ิเหตุ (Expedient Analyzer) ประโยชนทไี่ ดจ ากอุปกรณกลองดาํ ไดแก - การแสดงขอมูลท้ังแบบเรียลไทม และแบบยอนหลัง สามารถแจงเตือน ไปที่สํานักงานเมื่อเริ่มใชงานรถ ความเร็ว การจอดรถดับเคร่ือง-ติดเคร่ืองทิ้งไว การเขา สถานีหลัก หรือสถานียอย หรือเขาพ้ืนที่หวงหาม รวมไปถึงสรุปพฤติกรรมการใชรถไดอีก ดว ย
34 - ความสามารถกําหนดตําแหนงสถานที่สาคัญในแผนท่ี และบันทึกเวลา การถึงที่หมายในแตละวันได ดวยขอมูลแผนท่ีประเทศไทยระบบ Digital Vector ที่มีความ ละเอียดสงู ถงึ 1:4000 และ 1:20000 รูปแบบราบงานสรปุ เพอ่ื การวิเคราะห ไดแก - รายงานสรุปการใชรถท่ีละเอียด เชน รายงานการใชรถประจําวัน รายงานการขับรถเร็วเกินกําหนด รายงานการจอดรถติดเคร่ืองทิ้งไว ฯลฯ โดยนําเสนอใน รูปแบบของตาราง และสามารถทําการสงขอมูลออกจากระบบ (Export File) โดยแปลงให อยใู นรูปแบบ Excel เพื่อปรบั แตงเพิ่ม ลดหวั ขอ ตามความตองการได - รายงานสรุปในรูปแบบของกราฟเสน กราฟแทงสี และกราฟวงกลม แสดงพฤติกรรมตาง ๆ ทําใหสะดวกและงายในการพิจารณาพฤติกรรมที่อยูในความสนใจ นอกจากนีย้ งั ชว ยประหยัดเวลาสาํ หรับผูบริหารในการตรวจสอบรถจาํ นวนมาก ๆ - สามารถทําการพักขอมูลดวยระบบความจุสํารอง ในกรณีออกนอก พื้นทเ่ี ครอื ขาย สญั ญาณสอื่ สาร - สามารถออกแบบและพัฒนาชุดอุปกรณเสริมไดท้ังฮารดแวรและ ซอฟทแวร เพ่ือเพ่ิมประสิทธิภาพการใชย านพาหนะใหตรงตามวตั ถุประสงคขององคกร 5.7 การตัดสนิ ใจขนสงดว ยตนเองหรอื จดั จา งบรษิ ัทขนสงภายนอก การขนสงสินคาเปนกิจกรรมโลจิสติกสท่ีเปนที่รูจักและมีบทบาทมาก ถึงกับมีการ เขาใจผิดวา การจัดการโลจิสติกสก็คือการจัดการระบบขนสง ซ่ึงความเปนจริงแลวการ ขนสงเปนเพียงกิจกรรมหน่ึงของ โลจิสติกสเทาน้ัน ภารกิจสําคัญของกิจกรรมการขนสงจะ เกี่ยวของกับการเคลื่อนยายวัตถุดิบ สินคา พัสดุ ส่ิงของและปจจัยที่เกี่ยวของกับการผลิต เพ่ือใหมีการรับ-สงมอบสินคาและบริการใหแตละหนวยงานในโซอุปทานท้ังภายในและ ภายนอกองคกร ในท่ีนี้ขอกลาวถึงเฉพาะในสวนของการขนสงภายนอกองคกรเทาน้ันซ่ึง จากความสําคัญดังกลาวจําเปนอยางยิ่งที่องคกรตองใหความสําคัญกับระบบการจัดการ ขนสง เพื่อพัฒนาสูความเปนเลิศจนกอใหเกิดมูลคาเพ่ิมใหแกองคกร ท้ังน้ีการบริหาร จัดการการขนสงส่ิงท่ีสําคัญคือการเขาใจธุรกิจที่องคกรดําเนินการอยูและการพิจารณา ตนทุนในการขนสง สําหรับการพิจารณาเพื่อตัดสินใจเลือกลักษณะการขนสงสามารถแบง ออกเปนสองกรณี คือ การขนสงดวยตัวเอง หรือการวาจางผูใหบริการขนสง การที่องคกร จะเลือกกรณีใดน้ันจะตองทําการวิเคราะหขอมูลตามลําดับความสําคัญจากมากไปนอย ใน หัวขอเปาหมายหลักขององคกร วิเคราะหกิจกรรมและตนทุนการขนสงโดยละเอียด ดงั ตอ ไปน้ี - เปาหมายหลักขององคกรโดยพิจารณากิจกรรมหลักขององคกร รวมถึงความไดเปรียบในการแขงขันท่ีสําคัญท่ีสุดขององคกร เพื่อดําเนินการไปสูเปาหมาย
35 และมุงเนนกําลังความสามารถตาง ๆ ภายในองคกรเมื่อเราทราบวางานหลักขององคกรคือ อะไร เราตองพยายามปฏิบัติและพัฒนาสิ่งท่ีองคกรมีความชํานาญใหมีคุณภาพมากย่ิงข้ึน จึงสมควรท่ีจะดําเนินการดวยตัวเอง ดังน้ันกิจกรรมโลจิสติกสที่ไมไดเปนสวนของงานหลัก ก็สามารถเลือกปฏิบัติดวยตัวเองและวาจางผูใหบริการก็ได เชน บริษัท โตโยตา ประเทศ ไทย จํากัด เปนบริษัทผลิตรถยนต กิจกรรมหลักจะเนนเร่ืองการผลิต ดังน้ันกิจกรรมขนสง สินคากส็ ามารถวา จางผใู หบรกิ ารขนสงได - วิเคราะหกิจกรรม โดยทําการวิเคราะหกิจกรรมท่ีตองการวาจางผู ใหบริการ เชน กิจกรรมการขนสงท่ีบริษัททําอยู เราตองการปฏิบัติเองจริง ๆ หรือไม มี ลกั ษณะเฉพาะหรือซบั ซอ นยงุ ยากหรือไม การพิจารณาทรพั ยากรที่บรษิ ัทมีอยูเพียงพอท่ีจะ สามารถดาํ เนนิ กจิ กรรมขนสง เองอยางมปี ระสทิ ธิภาพสงู สดุ หรือไม และที่สําคัญเรามีความรู ภายในองคกรรวมถึงการบริหารจัดการการขนสงไดดีกวาการวาจางผูใหบริการขนสง ภายนอกหรอื ไม - ตนทุนการขนสง ซ่ึงเปนอีกสิ่งหนึ่งท่ีมีผลตอการตัดสินใจวาจะ ดําเนินการขนสงดวยตัวเองหรือวาจางผูใหบริการขนสง กอนอ่ืนเราตองทราบตนทุนการ ขนสงภายในขององคกรของเรากอนแลวจากน้ันจึงนําไปเปรียบเทียบกับตนทุนที่เกิดจาก การวา จา งผใู หบริการซึง่ มรี ายละเอียด ดังน้ี ตน ทุนการขนสงดวยตัวเอง จะแบงไดเปน 2 ประเภทหลัก ๆ คือ ตนทุน คงทีแ่ ละตนทนุ ผนั แปร 1) ตนทุนคงท่ี ตนทุนการบริหารจัดการและตนทุนคาดําเนินการ ตา ง ๆ ท่ไี มไดแปรผันตามปริมาณงานทท่ี ํา ดงั นี้ ตน ทุนคงท่ี หนว ย คาบรหิ ารจดั การ เชน ระบบซอฟทแ วร บาท / เดอื น คา จางพนักงานขบั รถรายเดอื น บาท / เดอื น คา จางผูบรหิ ารในสวนการจัดการการขนสง บาท / เดอื น คาเส่ือมราคาของรถ บาท / คัน / เดือน คาเสอ่ื มราคาของอปุ กรณ บาท / คนั / เดือน คาบาํ รุงรักษาตามสภาพ บาท / คนั / เดือน คา ประกันรถ บาท / คนั / เดือน คาสิง่ อาํ นวยความสะดวกและท่ีจอดรถ บาท / คัน / เดือน คาทะเบยี นและใบอนุญาต บาท / คัน / เดือน คาเสยี อากาศในการลงทุนจากเงนิ ซอื้ รถ บาท / คนั / เดือน
36 2) ตนทนุ ผนั แปร ตนทุนทีเ่ กิดขึ้นตามปรมิ าณงาน ดงั น้ี ตนทุนแปรผัน หนว ย คานาํ้ มันเชือ้ เพลงิ บาท / กโิ ลเมตร คา บํารุงรกั ษาตามระยะทาง บาท / กโิ ลเมตร คา ยางรถยนต บาท / กิโลเมตร คาแรงพนกั งาน บาท / กโิ ลเมตร คา ทางพิเศษ คาเบีย้ เลย้ี งพนักงานขับรถ บาท / เที่ยว คา โสหยุ ระหวางเดนิ ทาง บาท / เท่ียว คา สน้ิ คาเสยี หายจากการขนสง บาท / เท่ียว บาท / เท่ียว ตนทุนการวาจางผูใหบริการขนสง เน่ืองจากโครงการวาจางผูใหบริการขนสงตอง อาศัยการดําเนินการเพ่ือใหการวาจางประสบความสําเร็จ ดังนั้นนอกเหนือจากตนทุนใน การจางบริการขนสงแลวยังตองรวมตนทุนการดําเนินการโครงการการจัดจาง ซึ่งเร่ิมต้ังแต การวางแผนไปจนถึงการโอนถายงานใหแกผูใหบริการขนสงและตนทุนในการควบคุมดูแล กจิ กรรมท่ีวาจา งผใู หบ รกิ ารขนสงดว ย แนวการพิจารณาจุดคุมทุนของการขนสงดวยตัวเองและการวาจางผูใหบริการ ขนสง ในทน่ี จี้ ะกลา วถึงเหตผุ ลที่องคกรควรตัดสินใจใชผูใหบริการขนสงและความเส่ียงท่ี เกิดจากการวาจางผูใหบริการขนสง เพ่ิมเติมเพื่อเปนแนวทางในการชวยพิจารณาเพื่อ ตดั สนิ ใจ ดังน้ี
37 1. ควบคุมบริหารจัดการตนทุนไดงาย เน่ืองจากผูวาจางสามารถรูตนทุนที่ ชัดเจนวาตองใชงบประมาณเทาไร นอกจากน้ียังไมมีตนทุนแฝงที่เกิดข้ึนจากการทํา กิจกรรมเนื่องจากผูใหบริการขนสงจะเปนผูดําเนินการใหท้ังหมด โดยเฉพาะงานดานไอที เปน งานทต่ี อ งอาศยั ผูท ีม่ ีความเชย่ี วชาญเฉพาะเพ่ือมาวางระบบและพัฒนาระบบให 2. การพยากรณความตองการของตลาดลวงหนา (Market Demand Forecasting) เน่ืองจากผูใหบริการขนสงมีลูกคาหลากหลายทําใหทราบความเคลื่อนไหว ของตลาดไดด กี วา สงผลใหส ามารถนําขอมูลทไ่ี ดมาวเิ คราะหในการคาดคะเนความตองการ ไดแมน ยํามากกวา 3. การประหยัดจากขอบขายงาน (Economies of Scope) ซึ่งเกิดจากการ ใหบริการที่มีขอบเขตกวางเปนการผนึกกําลังทางธุรกิจกอใหเกิดมูลคาเพิ่มในการสราง คุณคา ใหกบั ทกุ องคกรทอี่ ยูในโซอ ปุ ทานเดียวกัน ทาํ ใหเกดิ การบรหิ ารจดั การแบบเครือขาย รวมกันสงผลใหเพิ่มประสิทธิภาพตอการสงมอบสินคาโดยไมมีขอจํากัดเชิงพ้ืนที่เปนการ สนองตอบความตองการของลกู คา 4. การกระจายตนทุน (Cost Sharing) เปนการลดตนทุนรวมขององคกรเพราะมี การใชอ รรถประโยชนไ ดเ ตม็ ประสิทธภิ าพเนอื่ งจากมีการใชง านรว มกบั ผใู ชบรกิ ารรายอืน่ 5. การเพ่ิมประสิทธิภาพของการขนสง (Transport Efficiency) เนื่องจากมี เครือขา ยโซอ ปุ ทานของผใู หบ ริการขนสงสง ผลใหสามารถจัดการขนสง เทีย่ วเปลาไดดกี วา 6. สภาพคลองทางการเงิน (Working Capital Flow) องคกรสามารถลดเงิน ลงทุนสงทําใหมีเงนิ สดในมอื ทสี่ ามารถนําไปใชใ นกจิ กรรมทีจ่ าํ เปน มากกวา 7. ผูเช่ียวชาญ (Specialist Value) เมื่อองคกรไดรับการบริการจากผูเช่ียวชาญ เฉพาะดานโดยตรงซ่ึงมักจะมีการบริการและทํางานไดดีกวา เพราะผูใหบริการจะตอง พัฒนาตัวเองอยูเสมอเพ่ือแขงขันกับผูใหบริการรายอื่น ทําใหงานออกมามีประสิทธิภาพ และสรางความพึงพอใจสงู สดุ ใหแกล กู คาขององคก ร 8. การใหบริการมีความยืดหยุน (Services Flexibility) ผูใหบริการภายนอกมี ความสามารถในปรับเปลี่ยนการใหบริการตามความตองการไดดีกวาเนื่องจากมีความ ชาํ นาญ ซึง่ หากองคก รทําเองตอ งใชเวลามากกวา ในการปรบั ปรงุ งาน 9. ประโยชนเชิงเวลา (Time Interest) การวาจางผูใหบริการทําใหองคกร สามารถใหเวลาบริหารจัดการงานท่ีสําคัญมากกวา นอกจากน้ันยังเปนการลดภาระ คา ใชจ ายในระยะยาวใหองคก รอีกดว ย 10. การผนึกกําลังทางธุรกิจ (Business Synergies) เกิดความรวมมือใน โซอุปทานเดียวกันซึ่งเปนการดําเนินธุรกิจแบบบูรณาการสงผลใหคูแขงไมมีชองวางที่จะ เขามาแขงขนั กบั องคก รเราได
38 11. การสนองตอบตอความตองการท่ีหลากหลายของลูกคา (Multiple Needs Responsiveness) ผูใหบริการภายนอกสามารถตอบสนองตอการบริการในรูปแบบตาง ๆ ของผูวาจางและลูกคาไดมากกวา เชน การกระจายสินคาแบบอัตโนมัติและการสงมอบ สินคาแบบทนั เวลา (JIT) ในกระบวนการผลิตแบบลนี 5.8 ความเสีย่ งทีเ่ กิดจากการวา จางผใู หบริการขนสง 1. ความเสี่ยงจากการจัดจาง ความเสี่ยงที่เกี่ยวของกับการบริการลูกคาตองมี การควบคุมกระบวนการท่ีสงผลกระทบโดยตรงตอความสัมพันธของบริษัทกับลูกคาอยาง ใกลชิด ซงึ่ ความสําเรจ็ หรือความลมเหลวอยูทสี่ ิ่งทลี่ ูกคาสัมผสั ได 2. ความเสี่ยงท่ีเก่ียวของกับขอมูลความลับ ตองแนใจวาผูใหบริการดําเนินการ ดานการรักษาความลับของบริษัทอยูในเกณฑที่เหมาะสม บริษัทตองมีการกําหนด มาตรการควบคมุ และตรวจสอบอยา งสมาํ่ เสมอ 3. คุณภาพในการจัดจาง บริษัทตองรอบคอบและเฉพาะเจาะจงเพ่ือกําหนด ขอ ตกลงรว มกนั กับผูใ หบรกิ ารถงึ คณุ ภาพการใหบ รกิ ารตามท่บี รษิ ทั คาดหวงั 4. การเสียความควบคุม การสูญเสียการควบคุมในสิ่งท่ีเคยควบคุมไดไมมากก็ นอย เชน ถาเราเคยลงไปคลุกคลีส่ังงานกับพนักงานเอง แตเม่ือวาจางผูใหบริการแลวก็ทํา เหมือนเดิมไมได อาจเปนความเสี่ยงตอการสูญเสียความรูความสามารถดานน้ันไป และ อาจนํากลบั มาทาํ เองไมงายเหมอื นเดมิ 5. การเจริญเติบโต ผูใหบริการตองมีความพรอมที่จะสนองตอบตอการ เจริญเติบโตรวมถึงความตองการท่ีมากข้ึนของบริษัท ดังน้ันบริษัทตองมีการประเมิน ความสามารถของผูใหบ ริการเพอ่ื รบั มือกบั เร่อื งดงั กลา ว 6. กําหนดเวลา ผูใหบริการไมสามารถรับมือกับกําหนดเวลา ไมทราบ หรือไม สนใจ น่ันหมายความวาเรากําลังประสบปญหาแลว ดังนั้นบริษัทตองมั่นใจวาผูใหบริการมี ความตระหนกั และเหน็ ความสาํ คัญเรงดวนอยางไร 7. การขยายขอบเขตของงานออกไปจากที่กําหนดไว เมื่อบริษัทตกลงกับผูให บริการแลวแตขอบเขตที่ตกลงไวไมไมครอบคลุมการปฏิบัติการทุกกรณีบริษัทตองมีกลไก ในการรองรับการปรบั ขอบเขตงาน 8. ความเส่ียงของการเขากันไมไดขององคกร บางคร้ังอาจเกิดปญหาความ แตกตางทางวัฒนธรรมระหวางองคกรกับผูใหบริการขนสง สิ่งสําคัญคือการพยายามทํา ค ว า ม เ ข า ใ จ แ ล ะ ห า ห น ท า ง ใ น ก า ร จั ด ก า ร โ ด ย ไ ม ใ ห เ กิ ด ค ว า ม ขั ด แ ย ง ซ่ึ ง ส ง ผ ล ต อ ความสัมพันธระหวางองคกร
39 9. ความเส่ียงท่ีเก่ียวกับเร่ืองของคน การวาจางผูใหบริการอาจสงผลตอขวัญ กําลังใจของพนักงานและบางครั้งอาจเกิดการตอตาน ดังน้ันกอนการปรับเปล่ียนตองมีการ เตรยี มการอยา งรอบคอบ โดยอาศยั การส่อื สารเพอ่ื ใหเกดิ ความเขา ใจที่ตรงกนั สรุปแลวในการพิจารณาวาองคกรควรจะดําเนินการขนสงดวยตัวเองหรือวาจางผู ใหบริการขนสงตองทําการวิเคราะห เปาหมายหลักขององคกรถาไมใชกิจกรรมหลักของ องคกรก็มาพิจารณาตอวากิจกรรมขนสงเปนเรื่องท่ีองคการมีความรูความเช่ียวชาญ มากกวาผูใหบริการหรือไม ถาไมก็ทําการวิเคราะหตนทุนการขนสงดวยตัวเองเทียบกับ ตนทุนการวาจางผูใหบริการขนสงตามลําดับโดยนําขอมูลเหตุผลท่ีองคกรควรตัดสินใจใช ผูใหบริการขนสงและความเสี่ยงที่เกิดจากการวาจางผูใหบริการขนสงมาชวยในการ วิเคราะหเพ่ือชวยในการตัดสินใจ แตมีหลายองคกรมุงเนนเรื่องตนทุนการขนสงในการ พิจารณาตัดสินใจเลอื กวาจะการขนสงดวยตวั เองหรอื การวา จา งผูใ หบรกิ ารขนสงเพียงอยาง เดียว ซึ่งจากที่กลาวมาจะเห็นวาการพิจารณาเรื่องตนทุนการขนสงเปนเพียงสวนหน่ึงใน การวเิ คราะหเทานน้ั
40 6. การจดั การคลงั สนิ คา (Warehouse Management) คลังสินคาเปนองคประกอบที่สําคัญหน่ึงในโซอุปทาน และผูบริหารของทุกองคกรให ความสําคัญเนื่องจากเปนสถานท่ีเก็บรักษาวัตถุดิบ งานที่อยูในระหวางกระบวนการผลิต (Work-in-Process), หรอื สนิ คา สําเร็จรูป ปจจุบันประเทศไทยเปดการคาเสรีภายในภูมิภาค อาเช่ยี นผานประชาคมเศษฐกจิ อาเชย่ี น (AEC) ผปู ระกอบการไทยจึงจําเปนที่จะตองพัฒนา ขีดความสามารถในการแขงขันใหสูงขึ้น ไมวาจะเปนการพัฒนาคุณภาพของสินคา กระบวนการผลิต รวมถึงนําหลักการจัดการโซอุปทานมาใช ดังนั้นคลังสินคาซ่ึงเปน องคป ระกอบหนึ่งของโซอุปทานจึงไดรับความสนใจ และเร่ิมพัฒนาการทํางานในคลังสินคา ใหมีประสทิ ธภิ าพมากขนึ้ คลังสินคา (Warehouse) เปนพื้นท่ีที่ไดวางแผนไวเพ่ือใหเกิดประสิทธิภาพในการ ใชสอย และการเคลื่อนยายสินคาและวัตถุดิบ โดยคลังสินคาจะทําหนาท่ีในการเก็บสินคา ระหวางการเคลื่อนยาย เพ่ือสนับสนุนการผลิต และการกระจายสินคา ซ่ึงสินคาที่เก็บใน คลังสินคา (Warehouse) จะมี 2 ประเภท ไดแก วัตถุดิบ (Material) สินคาสําเร็จรูปหรือ สินคาระหวา งการผลติ และสนิ คาทีต่ องการท้งิ ตลอดจนวัสดทุ ่ีนาํ มาใชใ หม การจัดการคลังสินคา (Warehouse Management) เปนการจัดระเบียบในการ เคลื่อนยาย การวาง และการเก็บรักษาสินคาอยางเปนระบบมีระเบียบแบบแผนเพื่อปองกัน และรักษาสินคาใหอยูในสภาพที่ดี ดวยตนทุนการดําเนินงานท่ีต่ํา การดําเนินงานใน ลักษณะนี้จะเกิดจากการบริหารทรัพยากรท้ังหมดภายในคลังสินคาใหมีประสิทธิภาพสูงสุด ซ่ึงจะเก่ียวของกับโครงสรางพ้ืนฐานของคลังสินคา ระบบการตรวจติดตามสถานะ (Tracking system) และการส่อื สารภายในคลังสนิ คา 6.1 วตั ถปุ ระสงคข องการจดั การคลังสินคา - ลดระยะทางในการเคล่ือนยายสนิ คา ภายในคลังสนิ คา ใหม ากทส่ี ุด - ใชประโยชนจ ากพ้ืนท่ีและปรมิ าตรการจัดเก็บภายในคลังสนิ คา ใหมากทีส่ ุด - สรางความมั่นใจวาแรงงาน เครื่องมือ อุปกรณ สาธารณูปโภคตาง ๆ มีเพียงพอ และสอดคลอ งกับเปา หมายขององคกร - สรางความพึงพอใจในการปฏิบัติงานของผูที่เกี่ยวของท้ังหมด เชน พนักงาน จดั เก็บสินคา พนักงานขนถาย เปน ตน
41 6.2 ความสาํ คญั ของคลงั สินคา - ชวยสนับสนุนการผลิต (Manufacturing support) โดยคลังสินคาจะทําหนาท่ีใน การรวบรวมวัตถุดิบในการผลิตชิ้นสวน และสวนประกอบตาง ๆ จากผูสงมอบสินคาเพ่ือ ปอนใหก บั โรงงานผลติ เปนสนิ คาสําเร็จรูปตอ ไป - เปนที่เก็บรวบรวมผลิตภัณฑ (Mix product) ในกรณีท่ีมีการผลิตสินคาแตละ ชนิดจากโรงงานซ่ึงตั้งหลายแหง คลังสินคากลางจะทําหนาท่ีรวบรวมสินคาสําเร็จรูปจาก โรงงานตา ง ๆ เหลา นั้นไวในที่เดียวกนั เพือ่ สงมอบใหล ูกคาตามตองการ ขึ้นอยูกับลูกคาแต รายวาตองการสนิ คา จากโรงงานใดบา ง - เปนท่ีรวบรวมสินคาสําหรับการขนสง (Consolidation goods) ในกรณีที่ลูกคา ตองการซื้อสินคาจํานวนมากจากหลายแหง คลังสินคาจะเปนสถานท่ีรวบรวมสินคาจาก หลายแหลงเพ่ือจัดสงในปริมาณมากแบบเต็มคันรถ (Full Truck Load; FTL) ซ่ึงจะทําให ตนทุนคาขนสง ตอหนวยลดลง - ใชในการแบงแยกสินคาใหมีขนาดเล็กลง (Break Bulk) ในกรณีท่ีการขนสงจาก ผูผลิตมีการบรรจุหีบหอขนาดใหญ คลังสินคาจะเปนสถานที่ชวยในการแบงแยกสินคาใหมี ขนาดเล็กลงตามใบสั่งซอ้ื จากลกู คา และจัดสง ใหก บั ลกู คาตอไป - ชว ยประหยัดตน ทนุ การผลิต การผลิตสนิ คา เปนจํานวนมากจะชวยใหตนทุนการ ผลิตตอ หนว ยของสนิ คาลดต่าํ ลง และการผลิตสินคาจํานวนมากดังกลาวยอมตองใชวัตถุดิบ ในการผลิตจํานวนมาก จึงจําเปนตองมีคลังสินคาเพ่ือเก็บวัตถุดิบและสินคาสําเร็จรูปท่ีผลิต เสร็จแลว ซ่งึ จะสง ผลใหเกดิ การประหยดั ในตน ทุนการผลิตท้ังหมดได - ชวยประหยัดในการจัดซ้ือ การส่ังซื้อปริมาณวัตถุดิบเปนจํานวนมาก เพื่อเก็บไว ในคลังสินคาจะทําใหไดรับสวนลดตามปริมาณ (Quantity discount) เมื่อซื้อวัตถุดิบจํานวน มาก ทําใหราคาซ้ือวัตถุดิบตอหนวยต่ํา นอกจากน้ีการมีจํานวนการซ้ือนอยคร้ังและแตละ คร้ังซ้อื เปน จาํ นวนมากจะทาํ ใหป ระหยดั คา ขนสง และคา ระวางสินคา ดว ย - ชวยปองกันการขาดแคลนสินคา การมีวัตถุดิบหรือสินคาสําเร็จรูปไวใน คลังสินคาเปนปริมาณมาก ยอมปองกันการขาดแคลนสินคาเม่ือเกิดเหตุการณฉุกเฉิน เชน การนัดหยดุ งานของคนงาน สินคาสญู หาย หรอื เสียหายระหวา งขนสง เปนตน - ชวยใหบริการลูกคาไดสะดวกขึ้น การมีคลังสินคาสามารถขนสงสินคาจาก คลังสินคาท่ีใกลลูกคาท่ีสุด ไปบริการใหแกลูกคาตามคําส่ังซ้ือไดอยางรวดเร็วโดยไม เสียเวลา และทันตอความตองการ ทําใหมีขอไดเปรียบทางการแขงขัน และยังเปนการ สนบั สนนุ การใหบ รกิ ารลูกคามีประสิทธิภาพมากย่ิงขนึ้ - ชวยใหกิจการพรอมที่จะเผชิญกับสถานการณการเปลี่ยนแปลงของตลาด การมี คลังสนิ คา ชวยใหเกบ็ รกั ษาวัตถุดิบ หรือสินคาท่ีมีลักษณะตามฤดูกาล ใหมีปริมาณเพียงพอ ตอความตองการของตลาดหรือเพื่อปอนโรงงานที่ผลิตตามฤดูกาล ซ่ึงตองอาศัยคลังสินคา
42 เก็บรักษาผลิตผลไวในชวงที่ขาดแคลน นอกจากน้ีบางครั้งกิจการอาจพยากรณความ ตองการของลูกคาผิดพลาด การเก็บรักษาสินคาคงคลังไวจะชวยใหกิจการพรอมท่ีจะ ตอบสนองความตองการของลูกคา ทเี่ กนิ จาํ นวนคาดหมายได 6.3 ประเภทของคลังสนิ คา คลังสินคา โดยทั่วไปจะทําหนาที่จัดเก็บวัตถุดิบ หรือ สินคาสําเร็จรูป เปนหลัก แตบางคร้ังอาจจัดเก็บงานระหวางการผลิต หรือช้ินสวนหรือสินคาก่ึงสําเร็จรูปบาง ซึ่งใน การจัดเก็บสินคาหรือวัตถุดิบจําพวกนี้ จําเปนตองมีการจัดการท่ีมีประสิทธิภาพเพ่ือใหเกิด การทํางานท่ีมีประสิทธิภาพสูงสุด และไมเกิดความเสียหายตอสินคาหรือวัตถุดิบที่เก็บอยู ภายในคลังสินคา การแบงประเภทของคลังสินคาสามารถทําไดโดยแบงตามลักษณะธุรกิจ ตามลักษณะงาน หรือ แบง ตามลักษณะสินคา ที่เกบ็ รกั ษา ดงั ตอไปน้ี การแบง ประเภทของคลงั สินคา ตามลักษณะธุรกิจ คลังสนิ คา ตามลักษณะธรุ กิจมี 2 ประเภท คอื คลังสาธารณะ (Public warehouse) และคลังสว นตัว (Private warehouse) ซงึ่ แตละประเภทมขี อดี ขอเสยี ดงั ตอไปนี้ 1. คลังสาธารณะ (Public warehouse) คลังสาธารณะ คือ คลังท่ีเจาของธุรกิจเปดขึ้นเพื่อรับเก็บสินคาเปนหลัก เปน โกดังสนิ คา มกี ารจัดเก็บคาเชาในการจดั เกบ็ สนิ คา เชน คลงั หองเยน็ ตา ง ๆ ท่รี บั จัดเก็บปลา แชแข็งที่มาจากเมืองนอก โดยที่โรงงานแปรรูปไมตองการลงทุนสรางคลังหองเย็นเปนของ ตวั เอง กจ็ ะจดั จางใหค ลงั หอ งเย็นชวยจัดเกบ็ ให โดยคิดคา จดั เก็บ เปนตน ขอ ดขี องคลังสาธารณะ 1) มกี ารใชประโยชนของเงินทุนมากข้ึน เน่ืองจากคลังท่ีสรางไดใหบริการ แกลกู คาหลายราย 2) มีการใชประโยชนจากพ้ืนที่ไดดีกวา เพราะมีการใหบริการแกลูกคา หลายราย 3) เปน การลดความเส่ยี งจากการวางของคลังสนิ คา 4) มีการใชป ระโยชนเชิงเศรษฐศาสตร (Economies of scale) มากกวา 5) มีความยดื หยุน สงู 6) มีความรแู ละความเชย่ี วชาญในเร่ืองการจดั เกบ็ และเคล่อื นยายมากกวา ขอ เสยี ของคลังสาธารณะ 1) อาจมีปญหาเรื่องการส่ือสารขอมูล เพราะระบบการสื่อสารอาจมีความ แตกตา งกันมาก
43 2) อาจไมมีการบริการพิเศษบางประเภท ซ่ึงเปนความตองการเฉพาะ ดานของตัวสินคา 3) พืน้ ที่อาจไมเ พียงพอในบางชวงของความตองการ 2. คลงั สวนตัว (Private warehouse) คลังสวนตัวคือคลังโดยท่ัวไปของบริษัท ซึ่งบริษัทหลาย ๆ แหงไดสรางคลัง ในพ้ืนท่ีของตัวเอง เชน คลังวัตถุดิบ คลังสินคาสําเร็จรูป เปนตน และใชในการจัดเก็บ วตั ถดุ ิบหรอื สนิ คา สาํ เร็จรปู ของบรษิ ทั เทา นัน้ ขอดีของคลังสวนตัว 1) มีการควบคมุ ท่ที ําไดงาย 2) มีความยดื หยนุ สูง 3) มีตนทุนตํ่ากวา ในระยะยาว 4) มีการใชแ รงงานทีม่ ปี ระสทิ ธิภาพสูง ขอเสยี ของคลังสว นตวั 1) ขาดความยดื หยนุ 2) ขอ จาํ กดั ทางดา นการเงนิ 3) ผลตอบแทนตอการลงทนุ ตา่ํ การแบงประเภทของคลังสินคา ตามลกั ษณะงาน 1. คลงั สินคาสําหรับเกบ็ รกั ษาสินคา คลังสินคาชนิดน้ีมีหนาท่ีหลักในการเก็บรักษาสินคาซ่ึงอาจจะอยูในรูป วตั ถดุ ิบหรอื สนิ คาสาํ เรจ็ รปู เพอื่ ทาํ หนาท่ีตอบสนองความตองการของฝายผลิต หรือรานคา ตามลาํ ดบั ดงั นั้นการจดั การสนิ คา ประเภทนี้จะเนนที่การรักษาสภาพสินคา และการปองกัน การสูญหายของสินคา เปนสําคัญ 2. ศูนยก ระจายสินคา (Distribution center, DC) ศูนยกระจายสินคา คือ คลังสินคาที่ทําหนาที่ทั้งในฐานะเปนคลังสินคา (Warehouse) และเปนหนวยเช่ือมโยงระหวางผูผลิต (Manufacturer) กับผูขายปลีก (Retailers) จะเปนผูใหบริการทางดานโลจิสติกส (Logistics Provider) ในดานการจัดเก็บ สินคาและการจัดการขนสงสินคาสําเร็จรูปใหกับลูกคาไดอยางทันเวลาและถูกตองตรงตาม ความตองการ DC สวนใหญจะเปนผูใหบริการภายนอก (Outsource) หรือ Third Party Logistics Service Providers (3PL) จะทําหนาท่ีรับสินคาจากผูผลิตแตละรายมาเก็บใน คลังสินคาของตน โดยดําเนินการบริหารจัดการในการควบคุมปริมาณดวยเทคโนโลยีใน การกระจายและจัดสงสินคาแทนเจาของสินคาหรือผูผลิตสินคาโดยรับผิดชอบงานขนสงจน สินคาไปสูผูรับ ประโยชนท่ีเกิดข้ึนนี้ คือ การลดคาใชจายในการขนสงของผูผลิตไปสูผูขาย
44 ปลีกหรือลูกคาแตละราย ผูผลิตสามารถขนสงมาท่ี DC เพียงแหงเดียว โดย DC จะทําการ กระจายสินคาสูผูขายปลีกตามความถ่ีท่ีผูขายปลีกตองการ ทําใหไมจําเปนตองมีท่ีเก็บ สินคาคงคลังจํานวนมากท่ีผูขายปลีกอีกตอไป คาใชจายสวนวัสดุคงคลังของรานขายปลีกก็ ลดลง ทําใหตนทุนรวมลดลง และสงผลใหมีความไดเปรียบในดานการแขงขันทั้งดานราคา และความรวดเร็วในการบริการ ในปจจุบันรานขายปลีกหลายแหงจึงสามารถรับประกัน ราคาต่ําสดุ แกผบู ริโภคได 3. ศูนยร วบรวมและกระจายสนิ คา (Cross Dock) ศูนยรวบรวมและกระจายสินคา หมายถึง คลังสินคาท่ีใชสําหรับการรับสินคา และสงสินคาในเวลาเดียวกัน หรือเปนคลังสินคาซึ่งมีการออกแบบเปนพิเศษเพ่ือใชในการ ขนถายจากพาหนะหนึ่งไปสูอีกพาหนะหนึ่งโดย Cross Dock สวนใหญแลวจะเปนสถานท่ี ซึ่งมีลักษณะเปนศูนยรวบรวมและกระจายสินคา ทําหนาที่ในการบรรจุและคัดแยกสินคา โดย Cross Dock จะทาํ หนา ทเ่ี ปนสถานีเปลี่ยนถายสินคาระหวางรูปแบบการขนสง ซ่ึงอาจ เปนจากซพั พลายเออรหลายราย แลวนํามาคัดแยกรวบรวมบรรทุกเพื่อจัดสงใหลูกคาแตละ ราย เพ่ือจะจัดสงตอใหลูกคาซึ่งสวนใหญจะเปนรานคาปลีก หรือรานสะดวกซ้ือ ที่มีความ ตองการสนิ คา ยอ ยทห่ี ลากหลาย Cross Dock จะมีลักษณะคลายคลังสินคาท่ีมี 2 ดาน โดยดานหนึ่งสําหรับใช ในการรบั สินคา และอีกดานหนึง่ ใชในการจัดสงสินคา โดยสินคาที่นําเขามาใน Cross Dock จะมีกระบวนการคัดแยก-บรรจุ และรวบรวมสินคา เพ่ือจัดสงไปใหกับผูรับ ซึ่งโดยปกติแลว การนําสินคาเขามาเก็บและจัดสงมักจะดําเนินการใหเสร็จส้ินภายใน 24 ช่ัวโมง ภารกิจ สําคัญของ Cross Dock จะเปนตัวกลางในการรวบรวมสินคาใหสามารถจัดสงไดเต็มคันรถ หรือใชพ้ืนที่ในคอนเทนเนอรใหไดเต็มพิกัด โดยสวนใหญแลวศูนยรวบรวมและกระจาย สินคาจะกระจายอยูตามภาค หรือจังหวัดซึ่งเปนศูนยกลางของการขนสง จึงมีสวนชวย แกป ญ หารถบรรทุกทีไ่ มม ีสินคา ในเทย่ี วกลบั ซ่ึงเปนปญหาสําคัญของการขนสงทางถนนใน ประเทศไทย ท้ังน้ี Cross Dock อาจจะทําหนาท่ีเปน ICD (Inland Container Depot) โดย สามารถเชื่อมโยงการขนสงในรูปแบบตาง ๆ ไมวาจะเปนการขนสงทางรถไฟ ทาง รถบรรทุก หรือแมแตขนสงทางน้ําและทางอากาศ ซึ่งแสดงใหเห็นวา Cross Dock จะมี บทบาทและเปนปจจัยสําคัญตอการสนับสนุนรูปแบบการขนสง ท่ีเรียกวา Multimodal Transport การแบง ประเภทของคลงั สินคาตามลกั ษณะสินคา 1. คลังสินคา ทั่วไป คลังสินคาท่ัวไปทําหนาท่ีเก็บสินคาหลากหลายที่ไมตองการการรักษาดูแล เปนพเิ ศษ อาทิเชน สินคา อปุ โภคและเครื่องใชสอยทั่วไป เปน ตน
45 2. คลงั สินคา ของสด คลังสินคาชนิดนี้ทําหนาที่เก็บสินคาที่เปนของสด อาทิเชน อาหาร ผัก ผลไม และเครื่องด่ืม เปนตน ซึ่งสินคาเหลานี้ตองการการรักษาดูแลเปนพิเศษดวยการควบคุม อณุ หภมู ใิ หอยูในระดับทเี่ หมาะสมเพื่อรักษาความสดใหมของสนิ คา 3. คลังสนิ คา อนั ตราย คลงั สินคาชนดิ น้ีทําหนา ที่เก็บสินคาท่ีเปนอันตราย อาทิเชน สารพิษ สารเคมี เชอื้ เพลิง หรือวตั ถุระเบดิ เปน ตน สงิ่ ท่ีสําคญั ที่สุดของคลังสินคาอันตรายคือการจัดการแยก ประเภทของวัตถุอันตรายและการจัดเก็บใหเหมาะสมตามหลักการจัดเก็บของวัตถุน้ัน ๆ คลังสินคาชนิดน้ีจะตองมีผูควบคุมดูแลระบบบําบัดมลพิษ ซ่ึงจะตองไดรับใบอนุญาตโดย กรมโรงงานอุตสาหกรรม กระทรวงอุตสาหกรรม ภาคผนวก ข. แสดงถึงบัญชีรายช่ือวัตถุ อันตราย ภาคผนวก ค. แสดงถึงข้ันตอนการสอบข้ึนทะเบียนผูควบคุมดูแลระบบบําบัด มลพิษ ภาคผนวก ง. แสดงถึงพระราชบัญญัติ วัตถุอันตราย พ.ศ.2535 นอกจากน้ีดู รายละเอียดเพิ่มเติมจากสมาคมผูประกอบวัตถุอันตราย (Hazardous Substances Logistics Association: HASLA) ท่ี www.hasla.or.th 4. คลงั สนิ คา พเิ ศษ (ควบคมุ อณุ หภมู ิ ความชน้ื ) คลงั สนิ คาพิเศษมักจะเปนคลังสินคาทม่ี ขี นาดเล็ก เพ่ือใชเก็บสินคาที่มูลคาสูง ซึ่งตองไดรับการควบคุมอุณหภูมิและความช้ืนใหเหมาะสม เพ่ือคงคุณสมบัติของสินคาไว ใหมีอายุยืนยาว ตัวอยางสินคาไดแก ยา และเคร่ืองเวชภัณฑตาง ๆ รวมถึงสารเคมีบาง ชนิดดว ย 6.4 กจิ กรรมในคลงั สินคา เมื่อกลาวถึง การดําเนินงานในคลังสินคา จําเปนตองกลาวถึงกิจกรรมหลักของ คลังสินคากอน เพื่อจะไดรูวากิจกรรมหลักสําคัญหรืองานที่เกิดข้ึนในคลังสินคามีอะไรบาง ซ่งึ กจิ กรรมท่ีสําคัญของคลังสินคาสามารถจําแนกไดเปน 2 กิจกรรม ไดแก กิจกรรมท่ีเกี่ยว การเคลื่อนยาย (Movement Activities) และกิจกรรมที่เกี่ยวกับการเก็บรักษา (Storage Activities) 1. กิจกรรมทีเ่ กี่ยวการเคล่อื นยาย (Movement Activities) การดําเนินงานท่ัวไปในคลังสินคา จะมีงานท่ีเปนกระบวนการลักษณะคลายคลึง กันซงึ่ สามารถแบงงานทเ่ี ปนกจิ กรรมเกยี่ วกับการเคลือ่ นยา ยสนิ คา ออกเปนขั้น ๆ ดังน้ี 1.1 กระบวนการรับสนิ คา (Receiving) 1.2 ระบบการจัดเก็บสินคาเขาชั้นวาง หรือการเคล่ือนยายสินคา (Put-away or Transfer/Bulk Storage) โดยมีระบบการเก็บสินคาเขาชั้นวางท่ีไดรับความนิยม 2 ระบบ คือระบบแบบเขากอนออกกอน (First-in-First-out: FIFO) และระบบแบบเขาหลังออกกอน
46 (Last-in-First-out: LIFO) ในระบบของการเก็บสินคาเขาชั้นวางไดมีการจัดแบงรูปแบบใน การจัดเกบ็ สินคา ออกเปน 6 รปู แบบ ดังน้ี 1) การจดั เกบ็ แบบไมเ ปนทางการ (Informal system) 2) การจัดเก็บแบบตําแหนงคงท่ี (Fixed location system) 3) การจดั เก็บแบบตามเลขสินคา (Part number system) 4) การจดั เกบ็ ตามประเภทสนิ คา (Commodity system) 5) การจัดเกบ็ แบบสุม (Random location system) 6) การจัดเกบ็ แบบผสม (Combination system) 1.3 กระบวนการในการคัดแยกหรือแปลงหนวย (Selection or Let down) จะเปน ชวงที่ใชเวลามากที่สุดของกระบวนการทํางานในคลังสินคา ทั้งน้ีขึ้นอยูกับปริมาณของการ เบิกจายสินคาออกวามีจํานวนมากนอยอยางไร การจัดเก็บตองมีประสิทธิภาพ ตําแหนงที่ อยูของสินคาตองแมนยํา บริเวณท่ีใชในการคัดแยกหรือแปลงเปนหนวยยอยตองเหมาะสม มคี วามพรอมดว ยเทคโนโลยี อปุ กรณ รวมทงั้ ประสทิ ธิภาพของคนทที่ าํ การคัดแยกดวย 1.4 การจายสินคา หรือการหยิบสินคา (Picking or Order Picking) เปนขั้นตอน ของการนําสินคาจากท่ีจัดเก็บมาทําการจายตามการสั่งสินคา หรือ Order โดยจะมีการนํา ระบบการจัดการในการบริหารคลังสินคา (Warehouse Management System: WMS) มา ใชในการตัดสต็อกสินคา ควบคูกับระบบบารโคด รูปแบบการหยิบสินคาแบงไดตามขนาด ในการหยบิ ของสินคา ซึ่งแบง ออกเปน 3 ประเภท 1) การหยบิ เปนพาเลท (Pick Face Palletizing Systems) 2) การหยิบเปนลัง (Case Picking) 3) การหยิบชิ้นสว นขนาดเล็ก (Broken Case Picking) รูปแบบการหยิบสินคาท่ีนิยมใชทั่วไป และสามารถประยุกตใชให เหมาะสมกับสภาพและลกั ษณะของงานที่ดําเนินการ จะแบงออกเปน 4 รปู แบบ คือ - การหยบิ ท่ัวไปหรือแบบอิสระ (Basic order picking) - การหยิบเปน ชดุ (Batch Picking, by Line) - การหยบิ เปนโซน (Zone Picking) - การหยบิ เปน คล่นื (Wave Picking) 1.5 การตรวจนับสินคา (Counting) จะเปนการตรวจสอบจํานวนสินคาที่คงเหลือ อยูในคลังสินคาจริง สามารถตรวจสอบไดทุกเวลาที่ตองการทราบขอมูล ซ่ึงเรียกวาระบบ Realtime เปนระบบโปรแกรมการจัดการบริหารคลังสินคา (Warehouse Management System: WMS) ควบคูไปกับการจัดสต็อกดวยบารโคด หรือ RFID เพ่ือใหทราบไดถึง สภาพการณท่ีแทจริงของปริมาณสินคาในคลังใหสอดคลองกับความตองการท่ีคาดวาจะ
47 เกิดข้ึนในอนาคต และวางแผนในการจัดหาสินคาเขามาเติมใหเต็มในระบบเพ่ือสนองตอบ ตอความตองการอยา งตอเน่อื งตอไป 2. กิจกรรมทเี่ กย่ี วกับการเก็บรักษา (Storage Activities) 2.1 การเกบ็ รกั ษาสนิ คา ช่ัวคราว ในปจ จุบนั แนวคดิ ในการนําเก็บสนิ คาชัว่ คราว หรอื ในระยะเวลาส้นั ๆ เปนแนวคิด ท่ีนิยมใชอยางมาก โดยเฉพาะคลังสินคาท่ีอยูในรูปแบบของศูนยกระจายสินคา (Distribution Center; DC) ทส่ี ินคา จะเขา มาพักเพียงชั่วคราว รอการคดั แยก ซึง่ อาจเขาเชา ออกบาย ไมต อ งนาํ เกบ็ หรืออาจจะเก็บเพียงชวงส้ัน 1-2 วัน ถือวาเปนการเก็บรักษาสินคา ชว่ั คราว ซ่ึงชวยลดตนทุนดานการจัดการคลังสินคา ไดอ ยางมาก 2.2 การเกบ็ รักษาสนิ คาถาวร การเก็บรักษาสินคา ถาวรอาจเปน ความจําเปนของสินคาหรือวัตถุดิบบางประเภท ทม่ี ปี ริมาณสินคามากกวา ความตอ งการ หรืออาจจะเปน สินคาหรือวัตถุดิบท่ีมีเฉพาะฤดูกาล จึงมีความจําเปนตองมีการเก็บรักษาไวอยางถาวร โดยในบางกรณีกิจการอาจไดรับสวนลด การคา เปนพเิ ศษในกรณีที่มีการส่ังซอ้ื ในปริมาณมาก 6.5 การวางแผนจัดผงั พ้ืนท่ีในคลงั สนิ คา สถานที่เก็บรักษาสินคา จะมีพื้นที่สําหรับกิจกรรมตาง ๆ เชนพื้นท่ีรับสินคา พ้ืนท่ี ในจัดเก็บสินคา พ้ืนที่สําหรับการจัดสงสินคาและอ่ืน ๆ ดังน้ันจึงตองมีจัดแบงพื้นที่เพ่ือให เกิดการใชประโยชนสูงสุดในการดําเนินงาน การวางแผนจัดผังพื้นท่ีในคลังสินคาสามารถ ดําเนินการตามลําดบั ข้นั ตอนดงั น้ี 1. การกําหนดผงั พน้ื ท่ีคลังสินคา แผนผังคลังสินคาเปนสิ่งจําเปนสําหรับการดําเนินงาน ใชเปนเคร่ืองมือในการ ควบคุมการใชเน้ือที่ในการดําเนินงานใหเปนประโยชน สินคาถูกเก็บรักษาอยางมีระบบ ปลอดภัย เหมาะสม เน้ือที่จะถูกใชประโยชนเพ่ือกอใหเกิดประสิทธิผลของการดําเนินงาน ในแผนผังจะแสดงส่ิงตาง ๆ ดงั ตอ ไปน้ี
Search
