E-Book ผักลิ้นห่าน

ผักลน้ิ ห่าน ผกั พ้ืนบ้านท่ีใกลส้ ญู พันธ์ุ ห้องสมดุ ประชาชนอาเภอถลาง จงั หวัดภูเก็ต

คานา ผกั ลน้ิ ห่าน จัดเปน็ ผกั พน้ื เมืองทีห่ ายากอกี ชนิด หนึ่ง คนเกา่ แก่ ในบางพื้นทเ่ี รยี กวา่ “ผกั หลกั ไก”่ สาหรบั คนจังหวัดภูเก็ต และจังหวัดพังงา มกั จะพูด ออกสาเนียงเปน็ ผักลนิ้ หาน (ซง่ึ น่าจะมมี าแต่ โบราณนานแลว้ ) ความอรอ่ ยของผักลิ้นหา่ นน้ันจะ มคี วามกรอบและอร่อย ปัจจบุ นั ในจังหวัดภเู ก็ตได้ มีผูป้ ลกู ผกั ลิ้นห่านเป็นการค้านับไดก้ ็มจี านวน หลายๆ ราย สาหรบั ช่ือ ผกั ล้นิ ห่าน อาจจะไม่คอ่ ยค้นุ หสู าหรบั คนสมัยใหม่นัก แตก่ ็จะเป็นทีร่ ู้จักของชาวภเู กต็ ตง้ั แต่รนุ่ เก่าแก่มากกวา่ … ปจั จุบนั เริม่ หากนิ ได้ยาก หรอื บางพืน้ ท่อี าจจะ สญู พันธุไ์ ปแล้วโดยสน้ิ เชงิ ส่วนทยี่ ังคงหลงเหลอื อยู่ บา้ งตามบ้านเรอื น ทมี่ ีการเพาะพันธไ์ุ ว้สาหรบั ปรงุ ประกอบอาหาร และหากมีมากกจ็ ะแบ่งกินหรอื แบ่งขายกัน หลังจากทไ่ี ดอ้ ่านเนือ้ หาพอสังเขปเรม่ิ จะสนใจผกั ชนิดน้กี นั บา้ งหรอื ยงั ครับ เรามาเรยี นรู้ และทาความรจู้ กั กบั ผกั ชนดิ นไ้ี ปพร้อม ๆกนั ดกี วา่ พร้อมแล้ววลยุ ยยยย !!!!

มารู้จัก ผักล้ินห่าน ผกั ล้ินห่าน คือ ชอ่ื ทชี่ าวบ้านเรยี กผกั พื้นบา้ นชนดิ หนง่ึ เป็นพชื ล้มลกุ ลาต้นสั้นๆ และมไี หลทอดเลื้อยไปตามพื้นดิน มกั แตกกอ เป็นชว่ ง ๆ ขอบใบหยกั เล็กนอ้ ย ใบยาวรีคล้ายล้นิ ห่าน ปลายใบ แหลม ใบยาวประมาณ 7-10 เซนติเมตร ใน 1 ตน้ มใี บประมาณ 7-15 ใบ สีเขียวเข้ม ถ้าแสงแดดจา้ ใบจะออกเหลอื ง หากไม่สังเกตหรือไมร่ ู้จกั ก็อาจจะทาใหเ้ ข้าใจว่า เป็นตน้ หญ้า ในอดีตมีมากอยตู่ ามธรรมชาตบิ ริเวณพนื้ ทีร่ ิมทะเลที่มีดินทราย ตามริมชายหาดฝ่งั ทะเลอนั ดามัน และพบมากตลอดแนวชายทะเล ในพืน้ ที่จงั หวดั พังงาและจงั หวดั ภูเก็ต แตป่ ัจจุบันการเจริญเตบิ โต ทางเศรษฐกิจ ธุรกิจดา้ นการท่องเท่ียวทเ่ี จริญอยา่ งไมห่ ยดุ ยั้ง พน้ื ที่ และที่ดินชายทะเลเหลา่ นั้นไดถ้ ูกนายทุนกว้านซอื้ ไปทาธรุ กิจริม ชายหาด เชน่ โรงแรม รีสอร์ท ร้านอาหาร และยงั มีการเท คอนกรตี เป็นทางเดนิ บ้าง ทาให้กระทบกับพืน้ ทที่ ี่ผกั ลิ้นหา่ นข้ึน สง่ ผลใหผ้ กั ลิน้ หา่ นไดส้ ูญหายไปจากชายหาดตามธรรมชาตใิ นที่สดุ แต่ก็ยังพอมใี หเ้ หน็ บ้างในพ้นื ทีท่ ี่อนรุ กั ษ์เท่าน้ัน

ลกั ษณะของ ต้น ใบ และดอก ของผกั ล้นิ ห่าน

วิธีปลกู และดูแลรักษา ผกั ลิน้ ห่าน ผกั ลิน้ หา่ น สามารถเจริญเตบิ โตและฝงั ตวั บนผนื ทรายตาม ชายฝง่ั ทะเล จะข้ึนอย่ตู ามบริเวณใต้ร่มตน้ สน และผกั บุง้ ทะเล ซง่ึ เป็นพน้ื ที่ ๆ มคี ุณสมบัตใิ นการระบายน้าดี และอมุ้ นา้ ได้นอ้ ย อณุ หภูมอิ ยใู่ นช่วงท่ีสงั เคราะห์แสงไดต้ ลอดปี จงึ สง่ ผลทาใหผ้ ักชนิด นส้ี ามารถดดู ซมึ สารอาหารบางส่วนไปเลย้ี งตนเองได้

การเพาะและขยายพนั ธุ์ มี 3 วิธี คอื 1. ถอนตน้ ผักล้นิ หา่ นให้ติดราก แลว้ นามาอนุบาลเพาะเลี้ยงในถุงชา (ถุงดา) หรอื กระถาง 2.ขยายพันธ์ุโดยใชไ้ หลผักล้ินหา่ นนามาปกั ชา (ส่วนมากมกั จะไดร้ บั ความนิยมสงู ) 3.การเพาะดว้ ยเมล็ด (ไม่ค่อยนยิ ม) การตัดต้นเก่าใหเ้ หลือโคนตน้ ไวส้ กั 2 มิลลิเมตร เมือ่ รดนา้ บารุง ตน้ ใบก็จะงอกมาใหม่หรือแตกหนอ่ ขา้ ง หรอื ถอนต้นเล็ก ๆ ท่ีเกดิ จากไหลเหมือนสตรอเบอร่ี นามาปลกู ใหม่โดยให้ตดิ ราก วธิ นี เี้ ป็น วธิ ีท่ีดที ่ีสดุ ในการขยายพันธ์ุ ส่วนผสมดิน สาหรับใชเ้ พาะเลี้ยงในแปลงปลกู หรอื กระถาง 1. หนา้ ดิน 2 ส่วน 2.แกลบเผา 1 ส่วน 3.ปุย๋ คอก (แห้ง) 1 สว่ น 4.แกลบดบิ เกา่ 1/2 ส่วน นาสว่ นผสมท้ัง 4 ตวั มาผสมคลกุ เคล้าใหเ้ ขา้ กนั ดี จากนั้นนาต้น (กอ) ไหล มาปลกู ลงในดินผสมไว้แล้ว และสามารถนาไปปลูกลง แปลง หรอื กระถางเลยก็ได้เช่นกัน

การปลกู ในล้อยางรถยนต์ พบว่า การจดั การสามารถทาไดง้ า่ ย และได้ผลเป็นอย่างดี ขัน้ ตอนการปลูกผักลน้ิ ห่านในล้อยางรถยนต์ การเตรียมภาชนะปลูกหรือล้อยางรถยนต์ โดยนาล้อยาง รถยนตม์ าตดั ขอบด้านบนออกดว้ ยมีด เพือ่ เพิม่ พื้นที่การปลูกผัก ลนิ้ หา่ นต่อล้อไดม้ ากยิ่งข้นึ โรงเรอื นผักล้นิ ห่านชอบที่รม่ ราไร ควรปลกู ใต้รม่ ไมบ้ า้ งและ ส่วนหนึ่งปลูกในโรงเรือนพรางแสงแบบง่ายๆ ทสี่ ามารถทาได้ดว้ ย ตนเอง จาลองสภาพแวดล้อมของผักล้นิ หา่ นทีเ่ จรญิ เตบิ โตไดด้ ใี ต้ ต้นสนรมิ ชายหาด ดินปลูก ไดม้ กี ารทดลองใหน้ าทรายผสมในดินปลกู เพื่อจาลอง สภาพการเจรญิ เตบิ โตของผกั ลิ้นหา่ น ท่มี ักพบบรเิ วณชายหาด แต่ ปรากฎว่าไมม่ ีความแตกตา่ งมากนัก โดยสามารถใชห้ นา้ ดนิ ทบ่ี ้าน ของตนเองผสมกับปยุ๋ คอก (มูลสตั ว์) พบวา่ ผกั ลนิ้ หา่ นมีการ เจริญเติบโตได้ดเี ชน่ กนั

ตน้ พันธุ์ ดว้ ยลกั ษณะการเจรญิ เตบิ โตของผักลนิ้ หา่ นทต่ี น้ มไี หล เลอ้ื ยไปตามพนื้ ดนิ แตกกอเปน็ ช่วง ๆ เราสามารถเดด็ กอท่ีแตกใหม่ เหล่านัน้ ให้ตดิ รากเพ่ือนามาขยายพนั ธุ์ เปน็ วธิ กี ารที่นยิ มและให้ ผลผลิตรวดเร็ว นอกจากน้ี ผกั ลิ้นห่านยงั สามารถขยายพนั ธ์ุโดยใช้ เมล็ด แตไ่ มเ่ ป็นทน่ี ิยม การปลูก นาดินปลกู ใสล่ งในลอ้ ยางรถยนต์ให้เกือบเตม็ เพอื่ ใหม้ ี พื้นทไ่ี ว้สาหรับกักเก็บน้าและป้องกันการสญู เสยี ดินออกจากล้อยาง ขณะรดนา้ ใช้ตน้ พนั ธป์ุ ระมาณ 20-30 ตน้ /ลอ้ ท้งั นขี้ ้นึ อยู่กบั ขนาดลอ้ และจานวนตน้ พันธุ์ที่มี หลังจากปลูกประมาณ 45 วนั ตน้ จะเรมิ่ เลือ้ ยเตม็ ลอ้ ให้ทยอยเก็บกินหรือจาหนา่ ยได้ การให้น้า ขน้ึ อยกู่ บั ฤดกู าล ปกตใิ หน้ ้าในชว่ งเช้าและเยน็ แต่ หากวัสดุปลูกยังมีความชน้ื อยู่ สามารถลดการใหน้ า้ ได้ตามความ เหมาะสม การใส่ปุ๋ยและการบารงุ ต้น เนน้ การใชป้ ุย๋ อินทรยี ์ เช่น ปุ๋ยคอก และน้าหมักชีวภาพ

การปลกู ผกั ล้นิ ห่านในลอ้ ยางรถยนต์

ไหลของผักล้นิ หา่ น

การเก็บเกย่ี ว การจดั การ หลังการเก็บเกยี่ ว และการจาหนา่ ย เกบ็ เกี่ยวโดยคัดเลอื กต้นที่เจริญเตบิ โตเตม็ ทไ่ี ม่ออ่ นหรือแก่ จนเกนิ ไป ถอนทัง้ ตน้ หลงั จากนั้นนาไปล้างและตดั แต่งใบเหลือง ใบ ทม่ี ตี าหนิ และตดั รากออก กอ่ นนาไปบรรจถุ ุง และจาหนา่ ย ปจั จบุ ัน จาหนา่ ยอยู่ที่กิโลกรัมละ 250-300 บาท

ล้นิ ห่าน…ผกั พ้นื บา้ นหายาก กับหลากหลายเมนูน่าอร่อย ผกั ลิน้ ห่านเป็นผกั พื้นบา้ นพนื้ เมอื งชายทะเลอีกอยา่ งหน่งึ จะกินเป็นผักเหนาะ (แกล้ม) หรือนาไปปรงุ ประกอบอาหารได้ อร่อยๆ หลายๆ เมนู หรือยอดออ่ นๆ จะกนิ สดๆ รสชาตอิ อกมันๆ ฝาดนิดหน่อย กนิ กับแกงไตปลา หรือขนมจีนน้ายา ไดอ้ รอ่ ยอยา่ บอกใครเชยี ว ผักพ้นื บา้ นริมทะเลภเู กต็ กรอบ มัน เจือขมเลก็ นอ้ ย สร้างสรรคไ์ ดส้ ารพัดเมนูแต่ทนี่ ิยมทากค็ อื ต้มกะทิผกั ลนิ้ หา่ นใส่ก้งุ สด ผักล้ินหา่ นผดั น้ามันหอย และทานสดกับน้าพริก ซงึ่ พบว่ามี ความอรอ่ ย มคี วามกรอบ มัน และเป็นเมนูทค่ี นภูเก็ตมาบอกต่อ ๆ กนั มา และหากทา่ นใดมีโอกาสแวะเวยี นไปเท่ยี วภเู กต็ ก็ตอ้ งขอฝาก เมนู ผกั ลิน้ หา่ น เป็นเมนแู นะนาไว้ดว้ ยนะครับ…รับรองไมผ่ ิดหวงั

สูตรตม้ กะทผิ ักลน้ิ หา่ น สว่ นผสม 1. ผักลิน้ ห่าน 200 กรมั 2.กงุ้ สด (จะใส่กงุ้ แห้ง/ฉิง้ ฉา้ ง ก็อรอ่ ยเลิศรสเชน่ กัน) 150 กรมั 3.หอมแดง 3 หวั 4.กะปิน้าพริกอย่างดี 1 ชอ้ นโต๊ะ 5.นา้ กะทิ (แยกส่วนหัวและหาง) 250 กรัม 6.เกลือป่น 1/2 ชอ้ นชา

วธิ ที า 1. ผักลิน้ ห่านตดั รากออก แล้วเอาใบแกอ่ อกใหห้ มด นาไปล้างให้ สะอาด พกั ไวใ้ หส้ ะเดด็ น้ำ 2.กุง้ ทะเลสดๆ นามาปอกเปลือก ให้เหลอื ส่วนหางไว้ นามาผ่าหลัง แลว้ ชักเส้นดาออก ล้างนา้ ให้สะอาด พกั ไว้ 3.โขลกหอมแดง กะปิ เกลือ ใหเ้ ขา้ กนั พกั ไว้ 4.นาหางกะทิมาต้งั ไฟปานกลาง รอให้นา้ กะทเิ ดอื ด ใสก่ ะปิ หอมแดง และเกลือป่นทโ่ี ขลกไว้แล้วตามลงไป 5.รอใหน้ ้ากะทเิ ดอื ด ใสก่ ุง้ สดทเี่ ตรียมไว้ 6.ใสผ่ ักลนิ้ ห่าน (เทคนิคการปรุงเมนูนีก้ ค็ อื หลังจากใส่ผักล้นิ หา่ น ลงไปในหมอ้ แลว้ ให้เค่ียวแค่ใหผ้ ักพอสกุ เทา่ นนั้ จะได้รสชาติผกั ที่ อรอ่ ยกว่าการเคี่ยวจนผักเป่ือย) 7.ชมิ ให้ได้รสชาตเิ ค็ม หวาน รอพอเดือดอีกคร้งั จากนั้นให้ใส่หัว กะทิตามลงไป เป็นอันวา่ เสร็จพรอ้ มเสริ ์ฟได้ทนั ที และตอ้ งกิน ตอนร้อนๆ หรอยแรง (บางสตู ร บางตารา หรือร้านอาหารบางรา้ น เขาจะตอกไขไ่ กห่ รือไข่ เปด็ ลงไปพอใหไ้ ข่สกุ ไม่แขง็ ก็ไดร้ สชาตหิ วาน หอม อรอ่ ยไปอีก รสชาติหนึ่ง)

พืน้ ทช่ี ายหาดหลายๆแห่ง เปล่ยี นจากชายหาดที่เคยเงียบสงบ ให้ชาวบา้ นได้ออกไปทอดแหหาปลา หาผกั ลิ้นห่านเอามาจมิ้ นา้ พรกิ ได้ ปจั จุบัน ไมส่ ามารถทาเช่นนน้ั ไดอ้ ีกแล้ว เพราะชายทะเลบาง หาดได้ถกู นายทนุ บกุ รกุ กนั้ เปน็ สัดสว่ น ปดิ ทางลงทะเลของชาวบา้ น ไปหมด ทาใหผ้ กั ลน้ิ ห่าน ผกั พืน้ บ้านชายทะเลฝง่ั อันดามันของไทย จึงเรม่ิ หายากหรอื อาจหาไม่ได้เลยก็วา่ ได้ เพราะด้วยพื้นทพ่ี ื้นดนิ ทุก ตารางน้วิ ของจงั หวดั ภูเกต็ นน้ั มรี าคาค่อนขา้ งแพงมากถงึ มากทส่ี ดุ ดังน้นั เพอ่ื ไมใ่ หผ้ ักพ้ืนเมืองชนดิ นส้ี ญู พนั ธ์ุไป จึงไดม้ ีผู้อนุรกั ษ์ และขยายพนั ธ์ุพืชพื้นเมืองชนิดนไี้ ว้ด้วยการปลูกเป็นสวนผักล้ิน หา่ น ผกั ล้ินหา่ นปลูกในกระถาง ท้ังนี้ กเ็ พ่ือให้เยาวชนคนรุน่ หลังๆ ไดร้ ู้จักและชว่ ยกันอนุรกั ษผ์ ักพ้นื เมอื งชนิดน้ไี ว้ใหค้ งอย่คู ู่เมอื งภูเก็ต ตลอดไป

ขอ้ มลู เพิ่มเติม ผกั ลิน้ ห่านมี ชื่อวทิ ยาศาสตร์ : Launaea sarmentosa อยู่ใน วงศ์ Asteraceae เปน็ พืชลม้ ลกุ มีลาต้นส้ันๆ และมีไหลทอดเลอื้ ย ไปตามพน้ื ดนิ แตกกอเปน็ ชว่ ง ๆ คลา้ ยต้นสตรอเบอร่ี ใบรยี าว คล้ายลนิ้ ห่าน ขอบใบหยักเล็กน้อย ปลายใบแหลม ใบยาวประมาณ 7-10 เซนตเิ มตร 1 ต้น มใี บประมาณ 7-15 ใบ สเี ขยี วเขม้ แต่ในท่ี แสงแดดจา้ ใบจะเหลือง ดอกเปน็ ช่อ มีริ้วประดบั ซ้อนกนั เปน็ รปู กรวยควา่ ช่อดอกมสี เี หลือง ผลแห้ง รปู ยาวรี ปลายเมล็ดมีขนสี ขาว ปลวิ ตามลมไปได้ไกล สามารถปลกู ในแปลงเลียนแบบธรรมชาติ ด้วยการสร้างโรงเรือน ง่ายๆ มีหลงั คาสงู โปร่ง ใช้ แสลนขึงเป็นหลังคาด้านบน ปอ้ งกัน น้าฝนปริมาณมาก ทาใหผ้ ักลิน้ หา่ นรากเน่าตายงา่ ย ด้านล่างกอ่ อิฐ บลอ็ กสงู 1 ฟตุ ทากระบะปลกู นาดินร่วน+ดินทราย ผสมป๋ยุ ปู พน้ื นาไหลล้นิ ห่านปลูกระยะห่างระหวา่ งกอ 1 × 1 ฟตุ ผักลิน้ หา่ นไม่ชอบน้าชุ่ม สามารถให้น้า 3-5 วนั ครัง้ ใช้ระยะปลกู 30 วนั สามารถตดั ยอดขายได้

สรรพคณุ ทางยา ผักลิ้นห่านมสี รรพคุณทางยา นอกจากจาพวกไอโอดีนจากละออง ทะเลที่สะสมในใบผกั แล้วยงั สามารถแปรรูปเป็นลักษณะชาชง โดย นามาตากแดดใหแ้ หง้ ชงดื่มกับนา้ ร้อน ช่วยบรรเทาโรคเบาหวาน โรคความดันแก้อาการรอ้ นใน แก้อาการท้องผกู และสารสเี ขียว จากผักสามารถบารงุ สายตาได้อีกดว้ ยแก้อาการร้อนใน แกอ้ าการ ทอ้ งผูก

ขอขอบคุณข้อมูลและรูปภาพ • นายภกั ดี ทพิ ย์ไกรลาศ นกั วิชาการสง่ เสรมิ การเกษตรปฏิบัติการ สานักงานเกษตรอาเภอถลาง จังหวดั ภูเก็ต • สานักงานเกษตรอาเภอถลาง จงั หวดั ภูเกต็ • https://www.technologychaoban.com/bullet-news- today/article_148413 • https://www.technologychaoban.com/bullet-news- today/article_84133 • ครวั ชาวบา้ น • คุณพชิ ญาดา เจริญจติ • เพจประสานใจ สภู้ ยั Covid-19 ผกั ล้นิ หา่ น จักจนั่ ปา่ พรุของ ชุมชนไม้ขาว • แปลงสาธติ วิสาหกจิ ชมุ ชนผักลิ้นห่านตาบลไมข้ าว • นายเนตร เดชากุล หมอดนิ อาสา