คู่มือฝึกอบรมการจัดกิจกรรมลูกเสือที่เน้นทักษะชีวิต

100 คมู่ ือฝึกอบรม การจดั กิจกรรมลกู เสือทเี่ นน้ ทักษะชีวติ - ความเข้าใจ/เห็นใจผอู้ ่นื เปน็ ความสามารถในการเขา้ ใจความรสู้ กึ และ เหน็ อกเห็นใจบุคคลที่แตกตา่ ง กบั เรา ไมว่ ่าจะในดา้ นเพศ วัย ระดบั การศึกษา ศาสนา สผี ิว ท้องถ่ิน วยั สขุ ภาพ ฯลฯ - เห็นคุณค่าตนเอง เป็นความรู้สึกว่าตนเองมีคณุ ค่า เช่น ความมนี ำ้ ใจ รู้จกั ให้ รจู้ ักรบั ค้นพบ และภูมใิ จ ในความสามารถด้านต่างๆ (สังคม ดนตรี กีฬา ศลิ ปะ การเรียน ฯลฯ) ของตนเอง โดยมิไดม้ ุง่ สนใจอยู่แตใ่ นเร่ือง รปู ร่าง หนา้ ตา เสนห่ ์ หรือความสามารถทางเพศ ฯลฯ เท่านนั้ - ความรับผิดชอบตอ่ สังคม เปน็ ความรู้สกึ วา่ ตนเองเปน็ สว่ นหนง่ึ ของสงั คมและมสี ่วนรับผิดชอบในความ เจรญิ หรือเส่ือมของสังคม ความรบั ผิดชอบต่อสงั คม มีส่วนสมั พันธใ์ กล้ชดิ กบั ความภูมิใจในตนเอง เพราะคนท่ีเหน็ คุณค่าตนเองจะมแี รงจงู ใจที่จะทำดีกบั ผอู้ น่ื และสังคมมากข้นึ 3. ด้านทักษะพิสยั หรอื ทักษะ ประกอบด้วย 3 คู่ คือ คู่ท่ี 1 การส่อื สารและการสร้างสมั พันธภาพ คทู่ ่ี 2 การตดั สินใจและการแกไ้ ขปญั หา คู่ที่ 3 การจดั การกบั อารมณ์และความเครียด - ทกั ษะการสร้างสัมพนั ธภาพและการส่อื สาร เป็นความสามารถในการใช้คำพูดและภาษาท่าทาง เพ่ือสื่อสารความรสู้ ึกนึกคดิ ของตนเองและความสามารถในการรับรคู้ วามรูส้ กึ นกึ คดิ ของอีกฝา่ ยหน่งึ - ทักษะการตัดสนิ ใจและแก้ไขปญั หา เปน็ ความสามารถในการรบั รปู้ ัญหาและ สาเหตขุ องปัญหา หาทางเลอื กไดห้ ลากหลาย วิเคราะหข์ อ้ ดีขอ้ เสียของแตล่ ะทางเลือก และตัดสนิ ใจเลอื กทางเลือกในการแกป้ ญั หา ทีเ่ หมาะสมที่สุด - ทักษะการจดั การกับอารมณ์และความเครียด เปน็ ความสามารถในการรับรอู้ ารมณต์ นเอง ประเมิน และรู้เท่าทนั วา่ อารมณ์จะมอี ทิ ธิพลต่อพฤตกิ รรมของตนอยา่ งไร และเลอื กใชว้ ิธีจัดการกบั อารมณท์ ี่เกดิ ขน้ึ ได้ เหมาะสม การจดั การความเครียดเป็นความสามารถในการรับรู้ระดบั ความเครยี ดของตนเอง ร้สู าเหตุ หาทาง แก้ไข และมีวธิ ีผอ่ นคลายความเครยี ดของตนเองอยา่ งเหมาะสม ทกั ษะชีวิตกับการพัฒนาเยาวชน กลยุทธ์การพัฒนาเยาวชน เปา้ หมาย จุดม่งุ หมาย มติ ิของ กลยุทธ์ ผูป้ ฏบิ ัติ เเดด็ก็กทปกุ กคตน/ิ ม่นั คง/เปน็ สขุ บริการ ทักษะชวี ิต ครู เด็กกลุ่มเสย่ี ง สง่ เสรมิ ครูท่ปี รึกษา เดก็ มีปญั หา ปกเตปิ็นมสน่ั ขุ คง/ ปอ้ งกัน ทกีป่ ารรเึกปษ็นา ปกติ แก้ไข (ระบบดแู ล /รคะรบเแู ฉบนพบะาแระกินาวร ช่วยเหลือ นกั เรียน) ใหก้ /าสรง่ ปตอ่รกึ ษา

คมู่ ือฝกึ อบรม การจัดกจิ กรรมลูกเสือท่เี น้นทักษะชีวติ 101 เมือ่ แบง่ เดก็ ออกเป็น 3 กลุ่ม คือเด็กปกติ เด็กกลุ่มเสีย่ ง และเด็กทีม่ ีปญั หาแล้ว ทักษะชีวติ จะเปน็ กลยุทธ์ สำคญั ในการส่งเสริมภูมคิ ุ้มกันทางสังคมใหก้ ับเด็กปกติและเดก็ ทกุ คน สำหรับเด็กกลุ่มเส่ียงตอ้ งมีการสอนทกั ษะ ชวี ติ เฉพาะแต่ละปัญหา มคี รูที่ปรกึ ษาและระบบดแู ลชว่ ยเหลอื นักเรียนรองรบั เดก็ ท่มี ีปัญหาแล้วใช้การดูแล เป็นรายบคุ คล และระบบส่งตอ่ ยงั วิชาชพี เฉพาะท่เี ก่ยี วขอ้ ง ตัวอยา่ งทกั ษะชีวิตเฉพาะ ทักษะชวี ิตเพื่อป้องกันเอดส์ องค์ประกอบ วตั ถปุ ระสงค์ คดิ วิเคราะห์ รู้/เข้าใจ ธรรมชาตกิ ารดำเนินโรค หลักการติดตอ่ / ไม่ติดต่อ การดแู ลรักษา การปอ้ งกนั วิเคราะห์ คดิ สร้างสรรค์ สถานการณ์เสยี่ งได้ ตระหนักรใู้ นตน มีแนวทางในการปอ้ งกันเอดส์สำหรับตนเองและผ้อู ืน่ เข้าใจ/เห็นใจผอู้ นื่ ตระหนักวา่ เอดส์และเพศเปน็ เรอื่ งใกล้ตวั เห็นคุณคา่ ตนเอง/ รเู้ ท่าทนั ความเสย่ี ง รับผิดชอบสังคม เห็นใจผูไ้ ดร้ ับผลกระทบจากเอดส/์ เคารพในสทิ ธิ/ ยอมรับการอย่รู ว่ มกันในสังคม สื่อสารและสร้าง ตระหนกั ถงึ คณุ ค่าที่แท้ซึง่ เปน็ คณุ ค่าภายในตวั คน สัมพันธภาพ ไมใ่ ช่วตั ถุและคณุ ค่าภายนอก/เพศสมั พนั ธท์ ี่ ตัดสินใจและแกไ้ ขปญั หา รับผิดชอบและปลอดภยั จัดการอารมณแ์ ละ เตอื น/ปฏเิ สธ/ใหค้ ำปรกึ ษา/หาคำปรกึ ษา ความเครยี ด ตดั สินใจโดยใชเ้ หตุผล/มีทางออกทีเ่ หมาะสมตอ่ ปัญหาต่างๆ เนน้ การจดั การอารมณ์และความรู้สึกทางเพศ มีวธิ ี ระบายออกไดเ้ หมาะสม

102 ค่มู ือฝกึ อบรม การจดั กิจกรรมลกู เสือที่เน้นทกั ษะชีวิต ทกั ษะชีวติ สำหรับลูกเสือประชาธปิ ไตย องค์ประกอบ วัตถุประสงค์ คิดวเิ คราะห์ ร้/ู เขา้ ใจ หลกั การประชาธิปไตยทถ่ี ูกตอ้ ง คดิ สร้างสรรค์ มีแนวทางในการส่งเสรมิ ประชาธปิ ไตยสำหรับ ตนเองและผอู้ ่ืน ตระหนักรูใ้ นตน ตระหนกั ในความสำคัญของการรักษาและใชส้ ิทธิ ของตนเองในทางทถี่ กู ต้อง เข้าใจ/เหน็ ใจผูอ้ ่นื ยอมรับและเคารพในสทิ ธขิ องผูอ้ ่ืน เหน็ คุณคา่ ตนเอง/ ตระหนกั ว่าประชาธิปไตยเริม่ ทีต่ นเอง ตนเองต้องมี รบั ผดิ ชอบสังคม สว่ นร่วมรบั ผิดชอบในการสร้างสรรค์ ประชาธปิ ไตยในสังคม สื่อสารและสร้าง ชักชวน/รณรงค/์ ปชส.สร้างความเขา้ ใจ/ปฏเิ สธ/ สัมพันธภาพ ใหค้ ำปรกึ ษา/หาคำปรึกษา/จดั การความขัดแย้ง ตดั สินใจและแกไ้ ขปญั หา ตดั สินใจโดยใช้เหตุผล/มที างออกทเ่ี หมาะสม ตอ่ ปัญหาต่างๆ จัดการอารมณ์และ ไมเ่ กิดปญั หาอารมณ์/จติ ใจ อนั จะนำไปสกู่ ารใช้ ความเครียด อารมณ์และความรนุ แรงในการแกป้ ญั หา ทกั ษะชีวิตสำหรับลูกเสอื ต้านภยั ยาเสพติด องค์ประกอบ วัตถปุ ระสงค์ คดิ วิเคราะห์ ร้/ู เข้าใจ ภัยอันตรายและความเสี่ยงตอ่ ปัญหา สารเสพตดิ คิดสร้างสรรค์ หาแนวทางในการปอ้ งกนั ตนเองและผอู้ ่นื ตระหนกั รใู้ นตน ตระหนกั ว่าสารเสพตดิ เป็นภยั ใกล้ตวั ตอ้ งรเู้ ท่าทนั และหลีกเลย่ี ง เขา้ ใจ/เหน็ ใจผ้อู ่ืน เข้าใจ/เห็นใจผู้ได้รับผลกระทบจากสารแสพติด เหน็ คุณค่าตนเอง/ ไมม่ พี ฤตกิ รรมเสยี่ ง/ป้องกันตนเองและผู้อนื่ จาก รบั ผดิ ชอบสงั คม ปัญหาสารเสพติด สื่อสารและสร้าง เตือน/ปฏเิ สธ/ให้คำปรกึ ษา/มที ่ีปรกึ ษา สัมพันธภาพ ตัดสินใจและแกไ้ ขปัญหา ตัดสินใจโดยใชเ้ หตุผล/มีทางออกท่เี หมาะสม ต่อปญั หาต่างๆ จัดการอารมณแ์ ละ ไมเ่ กิดปญั หาอารมณ์/จติ ใจ อนั จะนำไปสู่ ความเครยี ด การใช้สารเสพตดิ

คูม่ อื ฝกึ อบรม การจดั กจิ กรรมลกู เสอื ทเ่ี นน้ ทกั ษะชวี ติ 103 ทกั ษะชีวติ สำหรบั ลูกเสือคณุ ธรรมความเป็นไทย องคป์ ระกอบ วัตถปุ ระสงค์ คิดวิเคราะห์ วเิ คราะห์และประเมินผดิ ถกู ของตนเองและสังคม ไดต้ ามความเปน็ จริง คิดสรา้ งสรรค์ มีแนวทางในการปรับตวั พฒั นาตนเอง และสงั คมไปสเู่ ปา้ หมายท่ตี ้องการ ตระหนักรูใ้ นตน รจู้ กั และเขา้ ใจตนเองอยา่ งถ่องแท/้ มีเป้าหมายทเ่ี ปน็ คณุ คา่ ของชวี ติ เข้าใจ/เห็นใจผูอ้ น่ื ยอมรับนบั ถอื และซาบซึ้งในความดี และคุณคา่ ของผูอ้ ่ืน เห็นคุณค่าตนเอง/ ภมู ใิ จในคณุ คา่ ทีอ่ ย่ภู ายในตนเอง รบั ผิดชอบสังคม ซาบซ้ึง/เหน็ คุณค่า/ส่งเสริมคุณธรรม ความเปน็ ไทย ในสงั คม สำหรบั เร่ืองคุณธรรมจรยิ ธรรมเปน็ กระบวนการเรยี นการสอนด้านเจตคติ ซ่ึงเปน็ ความคดิ ความเช่อื ทม่ี ี ความรู้สึกประกอบอยูด่ ว้ ย ระดับการเรียนร้ขู องผู้เรยี น มไี ด้ต้ังแตน่ อ้ ยสุดคอื ตระหนัก รบั รู้ สนใจ ตอบสนอง ยอมรับ สร้างค่านยิ ม สูงสุด คอื การสรา้ งลักษณะนิสัยจากคา่ นิยม สำหรบั การปรบั เปล่ยี นพฤติกรรมน้ัน เป็นส่งิ ทที่ ำได้ยากกวา่ เพราะมีเจตคตแิ ละพฤตกิ รรมเดมิ อยู่แลว้ การจะแทนทดี่ ว้ ยส่ิงใหม่จึงตอ้ งการการพสิ ูจนอ์ ย่างมน่ั ใจ มีระดบั ขน้ั การเปลยี่ นแปลงดังน้ี เขา้ ใจแนวคิด เห็นคุณค่า เชือ่ ว่าเป็นไปได้ มองเห็นแนวทางปฏบิ ตั ิ ลงมือทดสอบ พงึ พอใจการทดสอบ ฝึกปฏิบัติในชวี ิตจริง ปฏิบตั จิ นเปน็ นสิ ัย คณุ ธรรม จริยธรรม เปน็ การเรยี นรู้ด้านจติ วิญญาณ ซงึ่ เป็นเรื่องของคุณคา่ และความดีงาม การปลกู ฝังใน เรอ่ื งนจ้ี งึ ควรเริ่มตัง้ แตว่ ยั เด็กเลก็ และตอ่ เนอ่ื งไปจนโต

104 คู่มือฝึกอบรม การจัดกิจกรรมลกู เสอื ท่ีเน้นทกั ษะชีวติ ทักษะชีวติ สร้างไดอ้ ยา่ งไร สรา้ งไดด้ ว้ ย 2 วิธกี ารใหญๆ่ คอื 1. เกิดจากการเรยี นรู้เองตามธรรมชาติ ข้นึ กบั ประสบการณแ์ ละการมแี บบอย่างท่ดี ี ดังน้ันจงึ ไมม่ ีทศิ ทาง แน่นอน และกวา่ จะเรยี นรูก้ ็อาจช้าเกนิ ไป 2. สรา้ งโดยกระบวนการเรยี นการสอน ท่ยี ึดผู้เรยี นเปน็ ศนู ย์กลาง ที่เดก็ ได้เรยี นรู้ร่วมกันในกลมุ่ ผา่ น กิจกรรมในรูปแบบตา่ งๆ ทีเ่ ดก็ ต้องมีสว่ นร่วมท้งั ทางร่างกายคือลงมือปฏิบัติ และทางความคดิ คือการอภิปราย แลกเปลย่ี นความคดิ และประสบการณก์ ัน เพอ่ื สรา้ งองค์ความรูใ้ หม่ร่วมกัน อา่ น 10% ฟงั 15% เหน็ 23 % อภปิ ราย 55 % กจิ กรรม/ประสบการณ์ 75 % สอนผอู้ ื่น 95 % วิธเี รียนรู้ของบคุ คล Dale , Edgar : Cone of Experience การสอนทย่ี ึดผเู้ รียนเปน็ ศนู ย์กลาง สรา้ งความรู้ (Construction) กจิ กรรมทีใ่ ห้ผู้เรียนมีสว่ นรว่ มทางสตปิ ญั ญาคน้ พบความรู้ดว้ ยตนเอง ปฏิสมั พนั ธ์ (Interaction) กจิ กรรมต้องสง่ เสรมิ ปฏิสัมพนั ธก์ บั ผอู้ น่ื และแหล่งความรทู้ ห่ี ลากหลาย เป็นกระบวนการ (Process Learning) มีส่วนร่วม (Physical Participation) มีสว่ นรว่ มด้านร่างกาย ลงมอื กระทำกจิ กรรมในลกั ษณะตา่ งๆ มกี ารประยุกต์ใช้ (Application)

ค่มู ือฝึกอบรม การจดั กิจกรรมลกู เสือท่เี น้นทักษะชวี ิต 105 การมสี ว่ นร่วมทางสตปิ ญั ญาทำให้เกิดทักษะชวี ิต 2 องค์ประกอบแกนหลกั คือความคดิ วเิ คราะห์และความ คิดวิจารณ์ ปฏสิ ัมพันธ์ในกล่มุ เพือ่ ทำกจิ กรรมร่วมกัน ทำให้เด็กไดฝ้ กึ องคป์ ระกอบทักษะชีวิต ดา้ นทกั ษะทั้ง 3 คู่ คอื การสร้างสมั พันธภาพและการสอ่ื สาร การตดั สินใจและการแก้ไขปญั หา การจัดการอารมณแ์ ละความเครียด การฟังความคิดเหน็ ของคนอื่น ทำใหเ้ ขา้ ในคนอน่ื มากข้นึ และไตร่ตรองทำความเขา้ ใจและตรวจสอบ ตนเอง เปน็ องค์ประกอบทักษะชีวติ ดา้ นเจตคตคิ ือ การเขา้ ใจตนเอง และเขา้ ใจเห็นใจผู้อ่ืน การไดร้ ับการยอมรับจากกลุม่ การทำงานสำเรจ็ ได้รบั คำชม ทำใหเ้ กดิ ความภูมใิ จและเหน็ คุณคา่ ตนเอง นำไปสู่ความรบั ผิดชอบมากขึน้ ท้ังต่อตนเองและสงั คม กระบวนการลกู เสือ (Scout movement) ตามคำนยิ ามของลกู เสอื โลก เปน็ กระบวนการเรยี นรแู้ ละพัฒนาตนเองอย่างต่อเนือ่ งสำหรับเยาวชน เพอ่ื สร้างเยาวชนทมี่ ีจติ ใจเสียสละ รับผดิ ชอบและอทุ ิศตนแก่สงั คม ด้วยวิธีการลูกเสือ จากแนวการจัดกิจกรรมพฒั นาผู้เรียน 2552- สพฐ. เป็นกระบวนการทางการศกึ ษาสว่ นหนึ่ง ซ่งึ มุ่งพฒั นา สมรรถภาพของบุคคล ท้งั ทางสมอง รา่ งกาย จติ ใจ และศีลธรรม เพ่อื ใหเ้ ป็นบุคคลท่ีมคี วามประพฤตดิ งี าม ไมก่ ระทำตนเป็นปญั หาของสงั คม และดำรงชีวิตอยา่ งมี ความหมาย และสุขสบาย หลกั การลกู เสอื (Scout principle) ลูกเสือโลกเนน้ ท่หี นา้ ที่หลัก 3 ประการ 1. ตอ่ ตนเอง ได้แก่ พฒั นาตนเองทั้งดา้ น รา่ งกาย จิตใจ อารมณ์ สงั คม และจิตวิญญาณ 2. ตอ่ ผูอ้ ื่น คอื การเคารพ ให้เกียรติ ชว่ ยเหลอื ผู้อ่ืน/ รวมถึงสังคมและสงิ่ แวดลอ้ ม 3. ต่อพระเจ้า (จติ วญิ ญาณ) คือการแสวงหาและดำเนนิ ชวี ิตอย่างมีคุณค่าและมีความหมาย ลูกเสอื ไทยมหี ลักการ 5 ขอ้ คอื 1. รบั ผดิ ชอบตอ่ การพัฒนาตนเองอย่างตอ่ เน่ือง 2. เข้าร่วมพฒั นาสงั คม ยอมรับ เคารพในเกยี รตแิ ละศกั ดศิ์ รผี อู้ ื่น และเพอ่ื นมนษุ ยท์ กุ คน รวมทั้ง ธรรมชาติและสรรพส่ิงทัง้ หลายในโลก 3. มศี าสนาเปน็ หลกั ยึดทางใจ 4. จงรักภกั ดีต่อพระมหากษตั ริยแ์ ละประเทศชาติ 5. ยึดมัน่ ในคำปฏญิ าณและกฏของลกู เสอื วิธกี ารลูกเสือโลก (Scout method) มี 8 องค์ประกอบ แบง่ เปน็ 3 กลุ่ม กล่มุ ที่ 1 ผู้ใหญ่มีหน้าที่ชว่ ยเหลอื และส่งเสริมให้เกดิ กระบวนการเรียนรู้ในกลุ่ม กลมุ่ ที่ 2 มกี ิจกรรมที่บรรลวุ ัตถปุ ระสงคใ์ นการพฒั นาเยาวชนอยา่ งต่อเนื่องและเปน็ ระบบ กลมุ่ ที่ 3 มี 6 องคป์ ระกอบ ได้แก่

106 คมู่ ือฝกึ อบรม การจัดกิจกรรมลกู เสือทเ่ี นน้ ทักษะชวี ติ 1. ยดึ ม่นั ต่อคำปฏญิ าณและกฎของลกู เสอื 2. ใชร้ ะบบสัญลกั ษณเ์ ป็นแรงกระตนุ้ ไปสเู่ ปา้ หมายในการพฒั นาตนเอง 3. ระบบหมู่ (กล่มุ เรียนรรู้ ่วมกัน) 4. ใกลช้ ดิ ธรรมชาติ 5. เรยี นรูจ้ ากการลงมือปฏบิ ตั /ิ เกม 6. เรียนรจู้ ากการบรกิ ารผู้อนื่ วิธกี ารลูกเสือไทย (ตามหลักสูตรแกนกลางฯ 2551) มี 7 องคป์ ระกอบคือ 1. ความกา้ วหน้าในการเขา้ ร่วมกิจกรรม 5. ระบบหมู่ 2. การสนบั สนนุ โดยผใู้ หญ่ 6. การศกึ ษาธรรมชาติ 3. ยึดม่ันในคำปฏิญาณและกฎ 7. เรียนรจู้ ากการกระทำ 4. การใชส้ ญั ลักษณ์รว่ มกัน วธิ ีการลกู เสือสรา้ งทักษะชวี ิตได้อย่างไร หลกั การและวิธีการลกู เสอื สามารถสร้างทกั ษะชีวิตใหก้ ับเด็กไดท้ ง้ั 12 องคป์ ระกอบ ดังตารางต่อไปนี้ วิธีการลูกเสือสร้างทักษะชวี ิตได้อย่างไร องคป์ ระกอบ สรา้ งโดย อภปิ รายแลกเปล่ยี นความคดิ เห็นที่ต้องคดิ วเิ คราะห์/ คดิ วิเคราะห์ สงั เคราะห์ ตลอดเวลา คิดสรา้ งสรรค์ จดั กิจกรรมให้คดิ นอกกรอบ งานศลิ ป์ การแสดง งานฝมี อื ฯลฯ ตระหนกั รู้ในตน การเรยี นรูท้ ่ีพฒั นาขึน้ จากภายในตัวเด็ก เปน็ ผลจาก เขา้ ใจ/เหน็ ใจผอู้ ่ืน ปฏิสัมพนั ธ์ แลกเปลย่ี นความคิด ความเช่อื ในกลุ่ม ได้ทำ ความเข้าใจตนเองและผอู้ น่ื ฝึกทจี่ ะยอมรบั และเคารพในสิทธิ และความคิดเห็นของผ้อู ่นื เหน็ คณุ คา่ ตนเอง/ รบั ผิดชอบสังคม การยอมรบั จากเพอื่ น ทำช้ินงานสำเรจ็ คำชมเชยจากเพอื่ น และผู้ใหญ่ การเคารพให้เกียรตซิ ่งึ กนั และกัน สง่ ผลใหม้ วี ินยั และความรบั ผดิ ชอบตอ่ ตนเองและส่วนรวมมากข้นึ สอ่ื สารและสร้าง สัมพันธภาพ ประสบการณ์ ปฏิสมั พนั ธใ์ นกลมุ่ การทำงานรว่ มกนั ตัดสินใจและแก้ไขปัญหา การเรียนร้แู ละการฝึกฝน จัดการอารมณ์และ ความเครียด

คูม่ อื ฝกึ อบรม การจัดกจิ กรรมลูกเสือที่เนน้ ทกั ษะชวี ิต 107 การพฒั นาหลกั สูตรลูกเสือทเ่ี น้นทักษะชวี ิต จากหลักการและวธิ ีการลูกเสอื นำมาส่วู ตั ถุประสงค์ของหลักสูตร ซ่งึ ใช้กำหนดผลการเรยี นรู้ และจัดทำ แผนการจดั กจิ กรรมท่ีสอดคล้องกนั หลักการ + วธิ กี ารลูกเสือ วตั ถุประสงค์หลกั สตู ร ผลการเรยี นรู้ แผนการจัดกจิ กรรม ประเมนิ ผล หลกั สตู รลกู เสอื เดมิ ใชว้ ชิ าเปน็ ตวั ตงั้ ในการกำหนดวตั ถปุ ระสงคห์ ลกั สตู รและเนน้ ไปทท่ี กั ษะการดำรงชวี ติ ซึง่ เปน็ ทกั ษะที่ใช้ในกิจวัตรประจำวนั ในเรื่องพื้นฐานของชีวติ การจะปรับให้เป็นกจิ กรรมลูกเสอื ที่เนน้ ทักษะชวี ิต จึงได้ใชเ้ หตุการณส์ ำคญั และสภาพปญั หาในชวี ิตจรงิ ของเด็กแต่ละวยั มาเปน็ ตวั กำหนดวัตถุประสงค์หลักสตู ร ทกั ษะชวี ติ ทกั ษะการดำรงชีวติ Life skills Living skills หมายถึงความสามารถทางจติ สังคม อนั ประกอบด้วย ความรู้ เจตคติ และทักษะ ทกั ษะท่ใี ชใ้ นกิจวัตรประจำวัน ในเรอ่ื งพน้ื ฐาน ในอันที่จะจดั การกับปญั หารอบๆ ตัว ของชีวิต มักเปน็ ทกั ษะทางกายภาพ เชน่ ในสภาพสังคมปัจจุบนั และเตรียมพร้อม การแตง่ ตัว การทำอาหาร การออกกำลังกาย สำหรบั การปรบั ตวั ในอนาคต การใช้ชีวิตในคา่ ย ฯลฯ

108 ค่มู ือฝกึ อบรม การจัดกิจกรรมลกู เสอื ที่เนน้ ทกั ษะชวี ติ เน้นทกั ษะชีวติ เน้นทักษะการดำรงชวี ติ เดก็ เป็นตวั ตั้ง วชิ าเปน็ ตัวตั้ง ความคิดสรา้ งสรรค์ (กทรขะจิาบเกงบวลรยีนกูรบกเมสเาสรือรียัญล/บกูญใรเชอ้ลส้ชยอืักีวษิต// ณพกคลำง่ึ์ ปแางลฏแะิญจพง้าฒั ณ)นแาลตะนกฏเอง/ วชนิ ว่ ัยยแเหลละอืคผวาอู้ มื่นเป/ ทน็ ักษะ ความคดิ วเิ คราะห์วิจารณ์ นไผกค(วมมาำู้มจิอ้ ีเจย่สกีพงกา่อง่ักรยีรขทใบัรระอจม้อคตล)งตตุณูกิเบช่อาเดิื่อส/คมาถอืกวคมทอืารำาไมะว่ั ปรดทโยดฏล้ำา/ากิญตกจแ/นลงาลสรำใณะักุภบหผภแา้เาู้บปพลักกงั น็ะดเค/รกปตี บัมียฏรอ่ บธับะชยรญัโา1สั้อยตช0ถยชิา์ศน//ขดา์ปเ/อ้สม้วรเยนตปะค์ตพ็นกวาฤมษากตติมตั ริชรครุณขยิอาาอรบ์ แตพงดลทอ่ ้วะ/สุกยซมัตคกื่อีใวนาจต์ /ยรรเเปา่งชเต็นอ่ืรอ่ิงพฟี่งั เข้าใจตนเอง ก ิจ สก่ิงรแรวมดโลค้อรมงกชามุ รชน ชาติบ้านเมือง โลก เข้าใจ/เห็นใจผู้อน่ื กิจกรรมวิชาพเิ ศษ 10 กลุ่ม เหน็ คณุ ค่าตนเอง รบั ผิดชอบต่อตนเองและสังคม ส่ือสาร สร้างและรกั ษาสมั พนั ธภาพ ตัดสนิ ใจ แกไ้ ขปญั หา จดั การอารมณ์ จัดการความเครยี ด ขน้ั ตอนการวจิ ัยและพัฒนาหลักสตู รลูกเสอื ที่เนน้ ทักษะชวี ติ 1. ศึกษาความเป็นไปไดใ้ นการพฒั นาหลักสตู ร 2. ศึกษาเอกสาร งานวิจยั และสัมภาษณผ์ ูเ้ ชี่ยวชาญ หลักสตู รลูกเสือไทยและต่างประเทศ 3. กำหนดกรอบแนวทางพัฒนาหลกั สตู ร 4. ประชมุ เชงิ ปฏบิ ัติการ ยกร่าง “หลกั สูตรกิจกรรมลกู เสอื ” 5. หาเหตุการณส์ ำคญั (ปัญหาจรงิ ของเด็กแต่ละวยั )ท่ีเก่ียวขอ้ งกบั ผลการเรยี นรูท้ ี่ต้องการ โดยการสนทนากลุม่ กบั ครู ผู้ปกครองและนกั พัฒนาเยาวชน 6. เชญิ ผเู้ ชีย่ วชาญดา้ นกจิ กรรมเดก็ และเยาวชนมาใหค้ วามคิดเห็นเกี่ยวกับการออกแบบกจิ กรรมที่ เหมาะสมกบั แตล่ ะจดุ ประสงคก์ ารเรยี นรู้ 7. จดั ทำหลักสูตร 8. จัดทำแผนการสอน และคมู่ ือครู 10. ประเมินหลกั สูตร ปรบั ปรงุ และพัฒนา

ภาคผนวก ค คู่มือฝึกอบรม การจดั กิจกรรมลกู เสือที่เน้นทักษะชวี ติ 109 กจิ กรรมลูกเสอื ทีเ่ นน้ ทกั ษะชีวติ การจัดกิจกรรมลูกเสอื ที่เน้นทักษะชวี ติ นั้น ยงั คงหลักการ วธิ ีการของลกู เสือคือการเรียนรู้ผา่ นกิจกรรม กลางแจง้ แตเ่ นน้ การสอดแทรกการเรียนรูท้ กั ษะชวี ิตเพมิ่ เข้าไปด้วย เพือ่ ตอบสนองวัตถปุ ระสงค์ท่รี อบดา้ น ครอบคลมุ การดำรงชวี ิตในปัจจุบัน สอื่ การเรยี นการสอนประเภทกจิ กรรม เปน็ กระบวนการเรยี นการสอนท่ใี หผ้ ู้เรยี นไดเ้ ขา้ ร่วมกจิ กรรม เพ่ือใหม้ โี อกาสเรยี นรปู้ ระสบการณต์ ่างๆ ดว้ ยตนเอง กจิ กรรมจะกระตุ้นให้ผ้เู รียนเกดิ ความสนใจทำใหม้ ีการรับรู้ และการเรยี นร้ไู ดอ้ ยา่ งมีประสิทธิภาพ ผ้เู รยี นสามารถเรยี นไดม้ ากขนึ้ แตเ่ สยี เวลาน้อยลง คณุ คา่ ของสือ่ การเรียนการสอนประเภทกิจกรรม 1. ส่งเสริมให้ผู้เรยี นกลา้ แสดงออกและทำงานรว่ มกบั ผอู้ ่ืนได้ 2. เกดิ ความสนกุ สนานเพลิดเพลนิ ซึง่ เปน็ ลกั ษณะเฉพาะของสื่อการสอนประเภทกจิ กรรม 3. เปิดโอกาสใหผ้ ู้เรยี นมีส่วนรว่ มในการกำหนดขอบขา่ ย เน้ือหา และวตั ถุประสงค์ 4. ผูเ้ รียนไดฝ้ ึกฝน พฤติกรรมการเรยี นรู้ทัง้ ทางดา้ นความรู้ เจตคติ และทกั ษะ รวมท้ังความคิดสรา้ งสรรค์ และจนิ ตนาการด้วย ประเภทของกิจกรรมลกู เสอื ทเี่ น้นทกั ษะชวี ิต เม่อื จดั ประเภทตามทักษะ/ความสามารถ ในการปฏบิ ัติกิจกรรม แบง่ ออกได้เป็น 5 ประเภท คือ 1) กจิ กรรมการแสดงออก เปน็ กจิ กรรมท่เี ปิดโอกาสให้ลกู เสอื ไดใ้ ช้ความสามารถในการแสดงออก แสดงความคิดสร้างสรรค์ จินตนาการในรูปแบบต่างๆ ซ่งึ มักจะเป็นการจำลองประสบการณต์ ่างๆ มาเพื่อการ เรียนรู้ได้ง่ายและสะดวกข้ึน หรอื เป็นสงิ่ ท่ใี ช้แทนประสบการณจ์ ริง เพราะศาสตรต์ ่างๆ ในโลก มมี ากเกินกว่าที่จะ เรียนรู้ไดห้ มดสนิ้ จากประสบการณ์ตรงในชีวติ และบางกรณกี ็อยใู่ นอดตี หรือซับซอ้ นเรน้ ลับหรอื เปน็ อนั ตราย ไมส่ ะดวกต่อการเรยี นรู้จากประสบการณจ์ รงิ ตวั อยา่ งกจิ กรรม เชน่ 1. สถานการณ์จำลอง เปน็ การจดั สภาพแวดล้อมเลยี นแบบความจรงิ ให้ใกลเ้ คยี งกับสภาพความเปน็ จรงิ มากทส่ี ุด เพ่ือใหผ้ ู้เรียนไดฝ้ ึกฝน แก้ปัญหาและตัดสินใจจากสภาพการณ์ทก่ี ำลงั เผชิญอยนู่ น้ั แลว้ นำประสบการณ์ แหง่ ความสำเรจ็ ไปเป็นแนวทางในการแก้ปัญหา

110 คูม่ อื ฝึกอบรม การจดั กิจกรรมลูกเสอื ท่เี นน้ ทกั ษะชีวติ 2. การสาธิต กระบวนการท่ีผูส้ อนชว่ ยใหผ้ ้เู รียนไดเ้ กิดการเรียนร้ตู ามวตั ถปุ ระสงค์ โดยการแสดงหรือ กระทำใหด้ ูเปน็ ตัวอย่าง ใหค้ วามสำคญั กับกระบวนการท้ังหมดท่ผี เู้ รียนจะต้องเฝ้าสงั เกตอยโู่ ดยตลอด 3. เล่านทิ าน 4. ละคร หนุ่ จำลอง 5. เพลง ดนตรี การเคล่ือนไหวตามจังหวะดนตรี หมายถงึ กิจกรรมทเ่ี น้นการใช้ดนตรเี ป็นส่อื ในการ เรยี นร้ทู ้ังในแงเ่ นื้อหาและความบันเทงิ ผอ่ นคลาย และเข้าถึงวัฒนธรรมตา่ งๆ 6. ศิลปะ แขนงอืน่ ๆ เช่น การวาดรูป การปั้นดินเหนียว งานหัตถกรรม การร้อยดอกไม้ 7. การโต้วาท ี ฯลฯ 2) กิจกรรมการรายงานและการสำรวจ เปน็ กจิ กรรมทเี่ นน้ ใหล้ กู เสอื ไดเ้ รียนร้จู ากความเป็นจรงิ / เหตกุ ารณจ์ รงิ ในชีวติ ประจำวนั ผ่านประสบการณ์ตรงดว้ ยตนเอง ซง่ึ เปน็ รากฐานสำคญั ของการศกึ ษา เช่น การ ทำแผนท่ี การสำรวจ หมายถงึ การเรยี นร้ผู ่านสถานการณจ์ ริงดว้ ยการลงพืน้ ทส่ี ำรวจ และจำลองส่งิ ทไี่ ด้เรียนรสู้ ู่ แผนที่ ภาพ หรอื สัญญลกั ษณ์ เพือ่ แสดงความคดิ รวบยอดของส่ิงทีไ่ ด้เรยี นร้นู ้ัน ตัวอย่างกิจกรรม การสัมภาษณ์ การเปน็ ผูส้ อื่ ข่าว การทำสารคดี การศึกษานอกสถานท่ี ชมุ ชนศึกษา การผลิตสอื่ การทำปูม การจดั นิทรรศการ การสอดแนม สำรวจ แผนที่ เขยี นเรยี งความ ฯลฯ 3) กจิ กรรมการวเิ คราะหแ์ ละการประเมนิ เป็นการเรียนรทู้ เี่ กดิ จากการแลกเปลยี่ นความคิดเห็นและ รว่ มกนั วิเคราะห/์ ประเมิน สงิ่ ต่างๆที่เกดิ ขน้ึ ตัวอย่างกจิ กรรม การเปรยี บเทียบคุณคา่ ประเมนิ ความเส่ยี ง การทำแผนท่คี วามคิด ฯลฯ 4) เกมและการแขง่ ขนั 4.1 เกม เป็น กจิ กรรมท่ีมกี ฎกตกิ า และลำดบั ข้ันตอน ทเี่ อื้อให้ลูกเสอื เกิดการเรียนร้ผู ่านการเลน่ เกม ใหข้ อ้ คิดทส่ี อดคลอ้ งกบั ผลการเรยี นรูท้ ่ตี อ้ งการ 4.2 การแขง่ ขนั เปน็ กิจกรรมที่มีกติกาในการแข่งขัน และมกี ารตัดสนิ หาผู้ชนะ เช่น การตอบ ปัญหาในเรอ่ื งตา่ งๆ เพอื่ กระตนุ้ ให้เกดิ ความสนใจใฝ่รู้มากขน้ึ 5) กิจกรรมบำเพญ็ ประโยชน์ เป็นกจิ กรรมสรา้ งสรรค์ทเี่ นน้ การฝึกความเสียสละของลกู เสอื ไดแ้ ก่ การ จัดกิจกรรมการกศุ ล การซอ่ มของเล่นใหน้ ้อง การดแู ลทำความสะอาดสถานที่ การปลกู และดูแลตน้ ไม้ การเก็บผัก จากแปลงไปประกอบอาหารเลีย้ งนอ้ ง เป็นต้น

คู่มอื ฝกึ อบรม การจดั กิจกรรมลูกเสือท่ีเนน้ ทกั ษะชวี ิต 111 หลักการออกแบบกิจกรรม 1) การเลือกประเภทของกจิ กรรม ต้องสอดคล้องกบั ผลการเรียนรูท้ ตี่ ้องการ เชน่ ผลการเรียนรูด้ า้ นพุทธพิ สิ ยั มักเลอื กใช้ กิจกรรมการวเิ คราะหแ์ ละการประเมิน การรายงาน และการ แขง่ ขนั ตอบปญั หาในเรื่องเนื้อหาที่ตอ้ งการใหเ้ รียนรู้ ผลการเรยี นรู้ดา้ นจติ พสิ ัย มกั เลอื กกจิ กรรมที่สรา้ งความรสู้ ึกท่สี อดคล้องกับผลการเรยี นรทู้ ่ีตอ้ งการ เช่น กิจกรรมการแสดงออก เกม กจิ กรรมบำเพ็ญประโยชน์ เป็นต้น ผลการเรียนร้ดู า้ นทักษะ ถ้าเปน็ ทักษะทางสตปิ ญั ญานิยมใชก้ จิ กรรมการวเิ คราะห์และประเมิน สว่ น ทักษะทางกายภาพ เลอื กได้เกือบทกุ ประเภท 2) การต้ังประเดน็ อภปิ ราย เพ่อื ให้ลูกเสอื ได้ร่วมอภปิ รายแลกเปลี่ยนความคดิ เห็น ในเรอื่ งท่ีสอดคลอ้ ง กบั ผลการเรยี นรู้ที่ตอ้ งการ เชน่ ผลการเรียนรู้ด้านพุทธิพสิ ยั ตง้ั ประเดน็ ให้ วิเคราะห์ / สงั เคราะห์ / ประเมิน เนอ้ื หาทีต่ อ้ งการใหผ้ ู้เรียน เกดิ ความเขา้ ใจอยา่ งถ่องแท้ เกดิ ความคดิ รวบยอดท่ีชดั เจน และสามารถนำไปประยุกต์ใชไ้ ด้จรงิ ผลการเรียนรู้ด้านจติ พสิ ยั ตง้ั ประเด็นให้เกิดการโตแ้ ย้งกันด้วยเหตุผลในเร่อื งความคิดความเชือ่ ท่ีเกย่ี ว ข้องกบั เจตคตทิ ่ีต้องการ เพ่อื ใหส้ มาชกิ แตล่ ะคนไดม้ โี อกาสตรวจสอบความคิดความเชื่อของตนเอง ทแ่ี ตกตา่ ง จากคนอนื่ ทำให้เกดิ การปรบั เปลย่ี นความคดิ ความเชือ่ จากการโตแ้ ย้งกนั ด้วยเหตุผลในกระบวนการกลุ่ม ผลการเรียนร้ดู ้านทักษะ ต้ังประเด็นใหเ้ กิดความเขา้ ใจอยา่ งถอ่ งแท้ในข้ันตอนการทำทกั ษะน้ันๆ เช่น การวิเคราะหค์ วามครบถ้วนในการทำตามขน้ั ตอนของทักษะ การวเิ คราะห์จุดอ่อน ท่ีมักจะทำทกั ษะนน้ั ๆ ไมส่ ำเร็จ เป็นตน้ 3) การสรุปความคิดรวบยอดและประยุกต์ใช้ ทุกกิจกรรมควรมีการสรปุ ความคดิ รวบยอดท่เี กิดขึน้ ให้ ชัดเจน และเปิดโอกาสให้ได้ลองประยุกตใ์ ช้ ไดแ้ ก่ ผลการเรยี นรู้ดา้ นพทุ ธพิ สิ ยั ความคิดรวบยอดคอื เนอื้ หา องคค์ วามรู้ทตี่ อ้ งการใหเ้ กดิ ขนึ้ ประยกุ ตใ์ ช้ โดยผลติ ซำ้ ความคิดรวบยอดในรูปแบบทตี่ า่ งจากเดมิ เชน่ การทำรายงาน ทำสรุปย่อ ฯลฯ ผลการเรียนรู้ด้านจิตพิสัย ความคิดรวบยอดไมม่ ีเนอ้ื หา แตเ่ ปน็ ความรสู้ ึกและความคดิ ความเชื่อทีเ่ กดิ ข้นึ ภายในตวั ผ้เู รียน ประยกุ ตโ์ ดยการแสดงออกท่ีสอดคลอ้ งกับเจตคตทิ ี่เกิด เชน่ การกระทำทีแ่ สดงออกถงึ ความ ซอื่ สัตย์ การกระทำท่ีแสดงออกถงึ ความเปน็ สุภาพบรุ ษุ สภุ าพสตรี เปน็ ตน้ ผลการเรียนรู้ด้านทักษะ ความคิดรวบยอดทเ่ี กิดคอื ความเขา้ ใจข้ันตอนและทำทักษะน้ันๆ ได้ ประยกุ ต์ โดยการฝึกฝนทกั ษะนั้นจนชำนาญ

112 คมู่ ือฝกึ อบรม การจดั กจิ กรรมลูกเสือท่เี นน้ ทกั ษะชีวิต คณะผู้จดั ทำเอกสาร ทป่ี รึกษา ผอู้ ำนวยการสมาคมวางแผนครอบครวั แห่งประเทศไทยฯ นายแพทย์ทรงคณุ วุฒิ หวั หนา้ กลมุ่ ท่ปี รึกษา กรมสุขภาพจิต 1. นายมนตรี เภกะนันทน ์ กระทรวงสาธารณสขุ 2. นายแพทย์ยงยทุ ธ วงศภ์ ริ มย์ศานติ์ คณะผู้เขียนเอกสาร 1. นาวาอากาศเอกหญงิ กรรณกิ า กออนันตกลู นายทหารปฏิบตั กิ ารประจำกรมแพทย์ทหารอากาศ กองทัพอากาศ 2. นางศิรริ ัตน์ บญุ ตานนท์ ศกึ ษานเิ ทศกเ์ ช่ียวชาญ สำนักงานเขตพืน้ ทีก่ ารศึกษา นครราชสมี า เขต 1 3. นางอุบลวรรณ แสนมหายกั ษ์ ครเู ช่ียวชาญ โรงเรยี นบ้านสนั โค้ง (เชยี งรายจรูญราษฎร)์ สำนกั งานเขตพนื้ ที่การศึกษาเชียงราย เขต 1 4. นายจรญู เขนย ครชู ำนาญการพิเศษ โรงเรียนเมืองเชียงราย 5. นางสาวสภุ าพร ประดบั สมทุ ร นกั จิตวทิ ยา 8 โรงพยาบาลพระศรมี หาโพธ์ิ จังหวัดอบุ ลราชธานี 6. นางสาวลดั ดา จิตรวฒั นแพทย ์ ผู้อำนวยการด้านงานเอดส์ สมาคมวางแผนครอบครวั แหง่ ประเทศไทยฯ 7. นางสาวสภุ ัทรา ชูเกียรต ิ เจ้าหนา้ ทโี่ ครงการอาวโุ ส สมาคมวางแผนครอบครัว แห่งประเทศไทยฯ 8. นางกมลรัตน์ บัวเขยี ว เจา้ หน้าท่โี ครงการอาวโุ ส สมาคมวางแผนครอบครวั แหง่ ประเทศไทยฯ 9. นายเกรยี งศกั ด์ิ ฟ้องโหย เจ้าหน้าท่โี ครงการอาวโุ ส สมาคมวางแผนครอบครัว แห่งประเทศไทยฯ

โครงการ “การพัฒนาหลกั สตู รและการบร�หารจดั การ กจิ กรรมลกู เสือเพ่ือเสร�มสรา งทกั ษะช�วต� ” ดำเนินการโดย สมาคมวางแผนครอบครวั แหงประเทศไทย ในพระราชูปถมั ภส มเด็จพระศรน� ครน� ทราบรมราชชนนี เลขท่ี 8 ซอยว�ภาวดรี ังสิต 44 ถนนวภ� าวดีรงั สิต แขวงลาดยาว เขตจตจุ ักร กรุงเทพมหานคร 10900 โทรศัพท 02-9412320 โทรสาร 02-9412338, 02-5615130 www.ppat.or.th สนับสนุนโดย สำนกั งานกองทนุ สนบั สนุนการสรา งเสรม� สขุ ภาพ (สสส.) เลขท่ี 979 อาคารเอส เอม็ ทาวเวอร ชั้น 34 ถนนพหลโยธน� แขวงสามเสนใน เขตพญาไท กรงุ เทพมหานคร 10400 โทรศพั ท 02-2980500 โทรสาร 02-2980501, 02-2980499 www.thaihealth.or.th