คู่มือการฝึกอบรมหลักสูตรลูกเสือวิสามัญช่อสะอาด

๘๗ 89

๘๘ 90

๘๙ 91

๙๐ 92

สภาพปญ หาคอรร ปั ชันในสังคมไทย นานาความหมายของคาํ วา “คอรร ัปชัน” “คอรรัปชัน หมายถึง การกระทําที่ไมชอบดวยกฎหมายอันเปนการกระทําท่ีชั่วชาและฉอโกง โดยเจตนาที่จะหลีกเลี่ยงกฎหมาย รวมท้ังการกระทําท่ีขัดตอตําแหนงหนาที่และสิทธิของผูอื่น นอกจากนี้ ยังหมายถงึ การท่ีบคุ คลใดบุคคลหน่ึงซึ่งประชาชนไวว างใจ กระทาํ ผิดตอ ตําแหนง หนาท่ีราชการโดยการรับหรือ ยอมรบั ประโยชนส ําหรบั ตนเองหรือผอู ื่น” Black Law Dictionary “คอรรัปชัน ครอบคลุมถึงการใชอํานาจหนาที่ในทางท่ีผิดอันเกิดจากการเห็นประโยชนสวนตนเปน ทต่ี งั้ ซ่ึงประโยชนส ว นตนไมจ าํ ตอ งเปนเงนิ ตราเสมอไป” David H. Bayley “ทุจริต หมายความถึง ความประพฤติช่ัว ถาเปนความประพฤติช่ัวทางกาย เรียกวา กายทุจริต ถาเปน ความประพฤติชั่วทางวาจา เรียกวา วจีทุจริต ถาเปนความประพฤติชั่วทางใจ เรียกวา มโนทุจริต โกง เชน ทจุ ริตในการสอบ คดโกง ฉอ โกง เชน ทจุ ริตตอ หนาที่ ไมซ ่ือตรง เชน คนทุจรติ ” พจนานกุ รม ฉบบั ราชบัณฑิตยสถาน “โดยทจุ รติ หมายความวา การแสวงหาประโยชนทมี่ ิควรไดโ ดยชอบดว ยกฎหมาย สําหรับตนเองหรือ ผูอืน่ ” ประมวลกฎหมายอาญา “ทุจริตตอหนาท่ี หมายความวา ปฏิบัติหรือละเวนการปฏิบัติอยางใด ในพฤติการณที่อาจทําใหผูอ่ืน เชื่อวามีตําแหนงหนาท่ี ท้ังที่ตนมิไดมีตําแหนงหรือหนาที่นั้น หรือใชอํานาจในตําแหนงหรือหนาท่ี ท้ังน้ี เพือ่ แสวงหาประโยชนทม่ี คิ วรไดโ ดยชอบสาํ หรบั ตนเองหรอื ผูอ ่ืน” พ.ร.บ. ประกอบรัฐธรรมนูญวาดวย การปองกันและปราบปรามการทจุ ริต ๙๑ 93

ระบบอปุ ถมั ภใ นสังคมไทย ๑. สังคมไทยเปนสังคมที่มีโครงสรางความสัมพันธในระบบอุปถัมภ (Patron - Client Relationship) อยูในลักษณะแนวต้งั หรอื แนวดิง่ (Vertical Relationship) ๒. มีความไมเ ทา เทียมกันระหวางผอู ยใู นฐานะสงู กบั ผูอ ยใู นฐานะต่าํ ๓. ผอู ยูใ นฐานะตา่ํ หรือผูอยใู ตการอปุ ถัมภ ยอมทาํ ทุกอยา งตามทผ่ี ูอุปถัมภต อ งการ ๔. ผูอยูในฐานสูงหรือผูอุปถัมภ จะทําทุกอยางใหเกิดการยอมรับ เพ่ือสรางบุญคุณแกผูอยูใต การอปุ ถมั ภ ๕. ระบบอุปถัมภมีสวนสนับสนุนใหเกิดการคอรรัปชัน เพราะการพึ่งพาอาศัยและชวยเหลือกัน กอ ใหเ กิดความเปนพวกพอ งและเอ้อื ประโยชนใหแ กก ัน แมว า จะผิดกฎหมายหรือผิดศีลธรรม นอกจากนี้ยังยาก แกการตรวจสอบ ๖. ระบบอุปถัมภตรงขามกับระบบคุณธรรม (Merit System) ท่ียึดถือความรู ความสามารถใน การปฏิบตั งิ านเปนหลกั คอรร ปั ชนั เชงิ นโยบาย (Corruption in policy) และผลประโยชนท ับซอ น (conflict of interest) คอรร ัปชนั ในรูปแบบใหมข องสงั คมไทยปจ จุบัน เปน การคอรรัปชันที่บางคร้ังถูกกฎหมายแตผิดหลักผลประโยชน สาธารณะ ผิดหลักจริยธรรมในการกําหนด และดําเนินนโยบาย สาธารณะ เปนการเบียดบังประชาชน เอาเปรยี บผูบริโภค โดยใช เง่ือนไขทางการเมือง เพ่ือเอื้อประโยชนแกกลุมบุคคล กอใหเกิด ความเสียหายแกสังคมปจ จบุ ันอยา งมหาศาล คอรรปั ชนั ในยคุ ปจ จบุ นั จงึ เปนกรณีทีผ่ ิดทั้งจรยิ ธรรม และผดิ กฎหมายดวยในขณะเดยี วกนั ๙๒ 94

รปู แบบและววิ ัฒนาการของการคอรร ปั ชนั การฉอราษฎร การคอรร ัปชันของขาราชการประจํา โดยใชอาํ นาจรัฐเพ่ือ บงั หลวง ผลประโยชนท างการเงิน คอรรัปชัน การคอรรัปชนั ของผูดาํ รงตําแหนง ทางการเมือง โดยใชอ าํ นาจ ระดับชาติและ หนาทใ่ี นตาํ แหนง เพ่ือผลประโยชนทางการเงิน หรือทางการเมอื ง ระดับทองถิน่ การคอรร ปั ชนั ในภาครัฐ โดยไดร ับการผลกั ดันจากกลมุ ธรุ กิจการเมอื ง มีลกั ษณะเปน เครอื ขายโยงใย ซงึ่ มที ้ังอํานาจรฐั และอาํ นาจเงินทนุ คอรร ัปชัน โดยกําหนดนโยบายทีอ่ า งวา เพอื่ ใหเ กดิ ผลประโยชนแ กประชาชน เชงิ นโยบาย แตแทจ รงิ กลับตกอยูในมือของกลุมบคุ คลผกู าํ หนดนโยบายและ พวกพอง มคี วามสลบั ซบั ซอนเขา ใจยาก ทําใหจ ับไมไ ดไ ลไ มท นั ผลประโยชนทบั ซอน การกระทาํ ของบุคคลไมวา จะเปน ผดู ํารงตําแหนงทางการเมือง ขา ราชการ หรอื การขดั กัน ประจํา บริษทั เอกชน หรือผูบรหิ าร มีผลประโยชนส ว นตัวเขามาเกี่ยวของ ระหวา งผลประโยชน ในการปฏบิ ัติหนา ท่ี หรือการตดั สนิ ใจในตาํ แหนง ท่ีรบั ผดิ ชอบ ซึ่งสงผล สวนตนและสวนรวม กระทบตอ ประโยชนส วนรวม พฤติกรรมของผลประโยชนทับซอนท่กี ระทบอยางรุนแรงตอสังคมไทย ๑. ทําธุรกิจกับตนเอง (Self - Dealing) โดยใชอํานาจจากการจัดสรรทรัพยากรของรัฐ โดยเฉพาะ การจัดซื้อจัดจาง ๒. นาํ โครงการสาธารณะลงสเู ขตเลอื กตงั้ ของตน ๓. ใชอาํ นาจในการตรากฎหมายเพอ่ื เอ้อื ประโยชนใหธ รุ กิจของตน ๔. ใชอาํ นาจหนาทีแ่ ทรกแซงการตัดสินใจของรฐั วิสาหกิจ ๕. หาผลประโยชนจากการดําเนนิ นโยบายผานตลาดหลักทรพั ย ๖. ใชอ าํ นาจแตง ต้งั ถอดถอนผูบริหารหนวยงาน หรอื องคกรอิสระ ๗. จัดต้งั บริษัทลกู ของรฐั วสิ าหกิจ เพือ่ นําเงนิ ของรฐั วิสาหกิจไปลงทนุ ๘. เม่ือออกจากตําแหนงสาธารณะแลว ไปทํางานใหกับภาคธุรกิจเอกชนที่เคยอยูภายใตกํากับดูแล ของตน ๙. กรรมการรัฐวิสาหกิจไดรับผลประโยชนตอบแทนเปนพิเศษท่ีสงผลกระทบตอการตัดสินใจ เพื่อรกั ษาผลประโยชนสาธารณะ ๑๐. ใชอทิ ธิพลในตําแหนง หนาท่ี อันเปน คุณแกฝ ายใดฝายหนงึ่ ซง่ึ เปน บุคคลภายนอก ๑๑. ใชอ ิทธิพลสว นตวั เพื่อกระทาํ การใด ๆ ใหแ กเ ครอื ญาติทเ่ี ก่ียวขอ งกับผลประโยชนน้ัน ๙๓ 95

ทิศทางการพัฒนาสังคม โดยใชเ หตุผลทางกฎหมายเพื่อแกไ ขปญ หาคอรร ัปชนั ปญหา ทีม่ าของปญหา แนวทางแกไ ข 1. การบงั คับใชกฎหมาย - ไมสามารถบังคบั ไดจรงิ - ปรับปรงุ กฎหมายใหมปี ระสิทธิภาพ - ขาดความชัดเจนในนโยบายของการ - พฒั นานโยบายการใชอํานาจตาม 2. การใชอ าํ นาจในทาง บังคับใช และการใชอ ํานาจตามกฎหมาย กฎหมาย ใหส ามารถใชบ ังคบั ไดจรงิ ทผ่ี ดิ ของเจา หนา ที่รฐั - ขาดการตรวจสอบตดิ ตามผล - จัดใหมรี ะบบตรวจสอบ - ขาดคูมอื /หลักเกณฑในการปฏบิ ตั ิหนาท่ี - สรางความรู ความเขา ใจ จดั ทําคูมือ/ หลกั เกณฑใ นการปฏิบตั ใิ หชดั เจน 3. ระบบงานลา ชา - ขาดประสิทธภิ าพ - ตดั ขน้ั ตอนการทํางานใหก ระชบั และ - มีข้ันตอนเกนิ ความจําเปน รวดเร็ว - กําหนดให้มีผ้ปู ระเมนิ ผลการทาํ งาน 4. มีการรัว่ ไหลของขอ มลู - ขาดมาตรการในการควบคมุ ขอมลู - มีมาตรการในการควบคมุ ขอมูลลับ ในหนว ยงานของรัฐ 5. ประชาชนขาด - ขาดนโยบาย/หลกั กฎหมายทีเ่ พยี งพอ - จดั ใหมกี ฎหมายและนโยบายที่ ความตระหนกั รู และเหมาะสมในเร่ืองสทิ ธแิ ละหนา ท่ี เกย่ี วขอ งอยา งมีปะสิทธิภาพและ ในสิทธิและหนา ทีข่ องตน โปรง ใส มาตรการในการปอ งกันและปราบปรามการคอรร ปั ชนั แบบบรู ณาการ ๑. ปลูกฝงคุณธรรม จริยธรรม ใหแกบุคคลต้ังแตเด็ก เยาวชน และผูใหญทุกระดับในทุกภาคสวนของ สังคม ๒. กําหนดกฎหมายและประมวลจริยธรรมที่ครอบคลุมการทํางานของทุกภาคสวน ท้ังภาครัฐและ ภาคเอกชน ๓. จัดต้ังองคกรอิสระท่ีทําหนาที่ปองกันและปราบปรามคอรรัปชันอยางมีประสิทธิภาพเต็มรูปแบบ ตงั้ แตกระบวนการไตสวนขององคก รอสิ ระ การใชด ลุ พนิ ิจของอยั การ และการพจิ ารณาพพิ ากษาคดีของศาล ๔. กาํ หนดนโยบายทางสังคม สงเสรมิ ใหป ระชาชนมสี วนรว มในการตอตานการคอรรัปชัน เชน รวมใน การแจงเบาะแส เมอ่ื พบเห็นขอมลู การคอรรปั ชัน ๕. บริหารจัดการองคกรทั้งภาครัฐและเอกชนในแบบธรรมาภิบาล (Good Governance) เพื่อให โปรง ใส ตรวจสอบไดท ้งั ระบบ ทกุ ข้นั ตอน ๙๔ 96

“การแกปญ หาคอรรปั ชนั ตองแกแบบถอนรากถอนโคน” ระบอบประชาธปิ ไตย และการคอรรัปชนั A government ruled by the people would ultimately break down because jealousy over one another’s respective functions within the society, and improper decision–making by an uneducated public, would yield chaos, subsequently giving way to a desire for order and stability achievable only through despotism Plato (427-347 BCE) the desire for luxury, bribery for the sake of politicial power, and the substitution of eagerness for wealth in lieu of wise governance, result in corruption. Such corruption ultimately transforms a democratic society into a form of mobocracy Polybius (200-188 BCE) ทัศนะของ เพลโต และโพลิบีอุส คอรรัปชันไมอาจหลีกเล่ียงไดในรัฐบาลทุกรูปแบบ ไมวาจะเปน เผด็จการ คณาธปิ ไตย หรือประชาธิปไตย ซึ่งรูปแบบของคอรรัปชันก็จะเปลี่ยนผานจากเผด็จการโดยบุคคลเดียว ไปสูโดยคณะบุคคล และจากคณะบุคคลไปสกู ฎหมู แลว จะยอนกลับสูเผด็จการอีกครั้ง การคอรรัปชันจึงเปนสิ่ง ทไี่ มอาจหลกี เล่ียงไดในวงจรการปกครองประเทศ ขนบธรรมเนียมและการดํารงชีวิตของประชาชนในหลายประเทศ เชน อินเดียหรือเม็กซิโก มีงานวิจัย ช้ีใหเห็นวา การคอรรัปชันกลายเปนสวนหนึ่งของวิถีชีวิต และอินเดียไดรับการจัดอันดับดัชนีช้ีวัดภาพลักษณ คอรรัปชัน ประจําป ๒๕๕๓ จากองคกรเพื่อความโปรงใสนานาชาติ ในอันดับที่ ๘๗ สวนเม็กซิโกถูกจัดอยูใน ลาํ ดบั ที่ ๗๙ จรงิ อยูแ มการคอรร ัปชนั เปนส่งิ ทไ่ี มอาจเลี่ยงไดในระบอบประชาธิปไตย แตไมควรยอมจํานน หรือ งอมืองอเทาปลอยใหคอรรัปชันกลายเปนวิถีชีวิตของประชาชน และเจาหนาท่ีของรัฐจนทําใหสิ้นชาติ สน้ิ แผน ดิน เพราะตอ งขายตนเองใหก ับตา งชาตหิ รอื ตอ งเปน หนต้ี า งชาตจิ นไมอาจลมื ตาอาปากได ในอดีต สหรัฐอเมรกิ าเคยมรี ัฐบาลท่ีอยูภ ายใตร ะบบอุปถัมภ มีการคอรรัปชันอยางดาษด่ืน กระบวนการ ยุติธรรมซื้อไดทุกระดับชั้น สหรัฐอเมริกาไดแกไขปญหาคอรรัปชันจนภาพลักษณของประเทศจัดอยูในลําดับที่ ๑๕๙ สหรฐั อเมรกิ าประสบความสําเรจ็ ในการแกไ ขวิกฤตปญหาคอรร ปั ชัน เปนลําดับดังน้ี ๑. ขับเคล่ือนขบวนการตอตานการใชระบบอุปถัมภเปนวิถีชีวิตและการปกครองของประเทศ เพื่อนํา ไปสกู ารปกครองดว ยระบบคณุ ธรรม จรยิ ธรรม ๒. ใชรูปแบบของการดํารงชีวิตดวยหลักเหตุผลและหลักทางวิทยาศาสตร โดยเฉพาะใชงานวิจัย เปน หลักนาํ แทนการใชกระแสสงั คมและคิดเอาเองตามอําเภอใจ ๙๕ 97

๓. ใหโอกาสแกผูรวมกระทําผิดคอรรัปชันในการกลับตัวกลับใจมาเปนพยานเพื่อลงโทษผูกระทําผิด ซึ่งเปนผูว างแผน ในลักษณะกนั ไวเ ปน พยาน ๔. ประการสําคัญท่ีสุด คือ จัดการบริหารรัฐดวยความโปรงใส ตรวจสอบไดทุกข้ันตอน และบังคับใช กฎหมายอยางจริงจัง โดยเฉพาะกระบวนการถอดถอนจากตําแหนง (Impeachment) และการลงโทษ “ในบานเมืองเราทุกวันนี้ มีเสียงกลาวกันวา ความคิดจิตใจของคน เปลี่ยนแปลงไปในทางท่ีเส่ือม ความประพฤติที่เปนความทุจริตหลายอยางมีทาทีจะกลายเปนส่ิงที่คนท่ัวไปพากันยอมรับ และสมยอมให กระทาํ กันไดเ ปน ธรรมดา สภาพการณเชน น้ียอ มทาํ ใหว ถิ ชี วี ติ ของแตละคนมืดมัวลงไป เปนปญหาใหญที่เหมือน กระแสคล่ืนอันไหลบาเขามาทวมท่ัวไปหมด จําเปนตองแกไขดวยการฝนคลื่นที่กลาวน้ัน ในการดําเนินชีวิต ของเรา เราตองขมใจไมกระทําส่ิงใด ๆ ที่เรารูสึกดวยใจจริงวา ช่ัวเส่ือม เราตองฝนตองตานความคิดและ ความประพฤติทุกอยางที่รูสึกวาขัดตอธรรมะ เราตองกลาและบากบั่นที่จะกระทําสิ่งท่ีเราทราบวาเปนความดี เปนความถูกตองและเปนธรรม ถาเรารวมกันทําเชนนี้ใหไดจริง ๆ ใหผลของความดีบังเกิดมากข้ึน ๆ ก็จะชวย คา้ํ จนุ สว นรวมไวมใิ หเ สอ่ื มลงไป และจะชวยใหฟน คืนดขี ึน้ ไดเ ปน ลําดับ” พระบรมราโชวาทและพระราชดํารัสพระราชทานเพ่ืออัญเชญิ ไปอา นในพธิ เี ปด การประชมุ ยวุ พทุ ธกิ สมาคมทวั่ ประเทศ ครั้งที่ ๑๒ ท่จี งั หวัดพระนครศรีอยุธยา วนั ท่ี ๑๒ ธนั วาคม พ.ศ. ๒๕๑๓ ๙๖ 98

ช่อื วิชา ลูกเสือวิสามญั ชอ สะอาดกับการบริการชมุ ชน/การจดั ทําโครงการ บทเรยี นท่ี ๑๐ เวลา ๙๐ นาที ขอบขา ยวิชา ๑. การบรกิ าร - หลกั วิธีการบรกิ าร ๒. การใหบรกิ ารแกช ุมชน ๓. การพัฒนาชุมชน ๔. การอนรุ ักษทรัพยากรธรรมชาติ ๕. การตอตานมลภาวะหรือสงิ่ แวดลอ มเปน พิษ จุดหมาย การจัดกิจกรรม การสงเสริมใหลูกเสือวิสามัญชอสะอาดเขารวมกับชุมชนเพื่อพัฒนาชุมชนตาม หลกั การของลูกเสือวิสามัญชอสะอาด การบรกิ าร และการอนรุ กั ษทรัพยากรธรรมชาติได วัตถปุ ระสงค เมือ่ จบบทเรียนน้ีแลว ลูกเสือวิสามญั สามารถ ๑. บรรยายความจําเปนทกี่ องลูกเสือวิสามัญชอสะอาด จะตอ งสรางความสัมพันธและความเขาใจอันดี กับหนว ยงานราชการ หรือเอกชน หรือชุมชนได ๒. ระบไุ ดวากองลกู เสอื วิสามัญชอสะอาด ควรมบี ทบาทในชุมชนได ๓. ระบวุ ิธีท่ีจะสงเสรมิ ลูกเสอื วิสามัญชอสะอาด ใหมสี ว นรวมปฏบิ ัตงิ านในชุมชนได ๔. อธบิ ายเกี่ยวกับการบริการชุมชน การพฒั นาชุมชน และการเขา ไปมีสวนรวมชวยชมุ ชนได วธิ ีสอน/กจิ กรรม ๑๕ นาที ๑. บรรยายนํา ๔๕ นาที ๒. ทาํ งานในหมู ๒๐ นาที ๓. รายงาน ๑๐ นาที ๔. สรุป สื่อการสอน เอกสารประกอบ (๑) และ (๒) หรือสื่อวีดีโอ หรือภาพสไลด “ลักษณะของชุมชนท่ีดี” “แนวทางพัฒนา ชมุ ชน” การประเมนิ ผล ๑. สังเกตพฤตกิ รรม, ๒. การนําเสนอผลงาน, ๓. แบบสอบถาม เนอ้ื หาวิชา ก. บรรยายนํา ใหทราบความหมายของการบริการและข้ันตอนในการบริการ ท้ังนี้ เพราะการบริการเปนหัวใจของ การลูกเสอื วิสามัญ กองลูกเสือวิสามัญตั้งอยูที่ใดยอมเปนสวนหน่ึงของสังคมและชุมชน จึงจําเปนตองมีความสัมพันธอันดี ตอกันกับชุมชน หนวยงานทางราชการและของเอกชน โดยเฉพาะกับหนวยเยาวชนอ่ืน ตางฝายตางตองอาศัย ซ่ึงกันและกนั ใชเ อกสารประกอบ (๑) และ (๒) เปนแนวในการอารมั ภบทใหพอเหมาะสมกับเวลา ๙๗ 99

ข. ทาํ งานในหมู ตอ ไปนเ้ี ปนตวั อยา งงานท่มี อบหมายใหแ ตล ะหมไู ปทํา ใหทานนําหมูของทานออกไปสํารวจแหลงตาง ๆ ท่ีเปนประโยชนตอสาธารณะ แลวทําโครงการ บอกรายละเอียด ฯลฯ พรอมทั้งทําแผนผังโดยสังเขปภายในเวลา ๒๐ นาที แลวนํามารายงานตอท่ีประชุม โดยใชเ วลาหมลู ะ ๓ นาที (เลอื กทําเพียงขอเดยี ว) ๑. สนามที่ใชใ นการฝกอบรมในคร้ังนี้ ๒. โรงอาหารท่ใี ชร ับประทานรวมกนั ในการฝก อบรมครง้ั นี้ ๓. ท่ีพกั สําหรบั การอยูคายพักแรม จาํ นวน ๕ หมู ๆ ละ ๘ คน ๔. ระบบนํ้าประปาและไฟฟาท่ใี ชป ระโยชนร ว มกันในบรเิ วณที่ต้ังคา ยพักแรม ๕. หองนาํ้ - หองสวมที่ใชรวมกนั โดยจัดใหเหมาะสมกบั การอยคู า ยพกั แรมจํานวน ๕ หมู หมูละ ๘ คน ลกู เสือวสิ ามญั บริการชมุ ชนและบาํ เพ็ญประโยชนต อสวนรวม ใบงาน ใหหมูของทานออกไปสํารวจแหลงที่เปนประโยชนตอสาธารณะแลวทําโครงการ โดยเนนความคุมคา ความโปรง ใสและไมก ระทบตอ สิง่ แวดลอ ม ภายในเวลา ๒๐ นาที แลวนํามารายงานตอที่ประชุม ใชเวลาหมูละ ๓ นาที (เลือกทําหมลู ะขอ) ๑. สนามทใ่ี ชใ นการฝกอบรมในครัง้ นี้ ๒. โรงอาหารที่ใชร บั ประทานอาหารรว มกนั ในการฝกอบรม ๓. ท่ีพักสําหรบั การอยูคายพกั แรม ๔. ระบบนํา้ ประปา ไฟฟา และสาธารณปู โภคที่ใชรว มกัน ๙๘ 100

ลูกเสอื วิสามัญชอสะอาดกับการบริการ เอกสารประกอบ (๑) ความหมายของการบริการ คําวา “บริการ” หมายถึง การชวยเหลือหรือการบําเพ็ญประโยชนตอตนเอง ตอผูอ่ืน และตอชุมชน ลูกเสือวิสามัญชอสะอาดจะตองมีความเล่ือมใสศรัทธาในคําวา “บริการ” และลงมือปฏิบัติอยางจริงจังดวย ความจรงิ ใจ โดยมที ักษะหรอื ความสามารถในการใหบรกิ ารนน้ั ดวยความชํ่าชอง วองไว คือ ไวใจไดหรอื เช่ือได ความเห็นของ บี-พี เกยี่ วกับ “บริการ” บี-พี เห็นวาการศึกษาที่เด็กไดรับจากทางบาน ทางโรงเรียน ทางวัด และอ่ืน ๆ ยังมีชองโหวอยู ๔ ประการ ซ่ึงการลกู เสือมุงหมายทีจ่ ะอุดชองโหวเหลานัน้ โดยเนน การฝกอบรมลกู เสือในเรื่องตอไปนี้ คอื ๑. ลกั ษณะนสิ ัย และสตปิ ญญา ๒. สุขภาพและพลงั ๓. การฝมอื และทักษะ ๔. หนา ท่ีพลเมืองและการบาํ เพ็ญประโยชนตอ ผอู ืน่ การลกู เสือมงุ หมายท่ีจะฝก อบรมลูกเสือทั้งในทางรางกาย สติปญญา ศีลธรรม จิตใจและสังคม เพ่ือให เปนพลเมืองดี รูจักหนาทร่ี ับผดิ ชอบ และบาํ เพญ็ ตนใหเ ปนประโยชนแกชมุ ชนตลอดจนประเทศชาติ ตามคติพจนของลูกเสือ พลเมืองดี คือ บุคคลท่ีมีเกียรติเชื่อถือได มีระเบียบวินัย สามารถบังคับใจ ตนเอง สามารถพ่ึงตนเองและสามารถที่จะชวยเหลอื ชุมชนและบําเพญ็ ประโยชนตอผูอน่ื ความมุงหมายโดยเฉพาะของกจิ การลูกเสือวิสามัญชอสะอาด ๑. เพ่ือใหลูกเสือไดเขารวมในขบวนการลูกเสือวิสามัญชอสะอาด ซึ่งมีผูใหญเปนผูชี้แจง แนะนํา และ ทําหนาที่เปนท่ีปรึกษา โดยใหลูกเสือวิสามัญในกองปกครองกันเอง ประกอบกิจกรรมตาง ๆ และเรียนรู โดยการกระทํา ๒. เพ่อื ใหล ูกเสือวิสามัญชอสะอาดมีโอกาสฝกปฏบิ ตั ิการตามที่ตนถนัด ๓. เพ่ือใหลูกเสือวิสามัญชอสะอาดฝกหัดรับผิดชอบตอตนเองและผูอื่นเปนขั้น ๆ และเพ่ิมการฝกให กวา งขวางย่ิงข้นึ โดยอาศยั ระบบหมู ๔. เพื่อใหลูกเสือวิสามัญชอสะอาดมีโอกาสแสดงสมรรถภาพของตนเองดวยความพึงพอใจและ ความภาคภมู ิใจ โดยการใชระบบเคร่ืองหมายวชิ าพเิ ศษ ๕. เพื่อใหลูกเสือวิสามัญรูจักอดทน นิยมชีวิตกลางแจงและการบริการอยางมีชีวิตจิตใจ โดยเฉพาะ การบรกิ ารชุมชน ๖. เพอื่ สง เสรมิ การแสวงหาอาชพี ทเ่ี หมาะสม การบริการหรือการบําเพ็ญประโยชนของลูกเสือวิสามัญชอสะอาดในเรื่องการบริการน้ี มีจุดมุงหมาย เพ่ือใหลูกเสือวิสามัญชอสะอาดทุกคนไดเขาใจความหมาย รูวิธีการในการใหบริการ รูหลักในการจัดกิจกรรม ดานบริการ และมีความเขาใจสามารถปฏิบัติดวยตนเองได การลูกเสือวิสามัญตองการผูเสียสละ ผูมีจิตใจเปน ลกู เสืออยางแทจริง (Scouting Spirit) ไมเปนคนเห็นแกตัว ไมทําอะไรโดยหวังผลสวนตนเปนท่ีตั้งอยูตลอดเวลา ในเวลาเดียวกันการเสียสละประโยชนและความสุขสวนตัวเพ่ือบริการ ตามความหมายของการลูกเสือวิสามัญ ชอสะอาดน้ี ก็ตองใหคํานึงถึงสภาวะแวดลอมและสถานภาพของตนเองอยูเสมอ ๆ เพื่อจะไดตระหนักถึง ขีดความสามารถของตนเอง จะไมกอใหเ กิดความเดอื ดรอ นแกต นเองและครอบครัว ๙๙ 101

ประเภทหรือข้นั ตอนในการบรกิ าร ๑. บริการแกตนเองกอน เปนการเตรียมตัวเองใหพรอมเสียกอน เพราะถาหากเรายังไมพรอม เราก็ ไมอาจจะไปใหบริการแกผูอ่ืนได หรือไดก็ไมดีเทาท่ีควร การบริการแกตนเองกอนนั้นเปนการฝกในเรื่อง การบริการไปดวย เพราะคําวาการบริการแกตนเองนั้นหมายถึง ตัวเรา ครอบครัวของเรา ผูบังคับบัญชา ผูใ ตบ งั คับบญั ชา เพ่ือนรวมงาน ญาติสนิทมิตรสหาย กลาวโดยสรุปไดวา กอนที่เราจะออกไปใหบริการแกผูอ่ืน จําเปนตองสรางความพรอมใหแกตัวเองเสียกอน เพราะตราบใดที่เรายังตองขอความอุปการะ ตองอยูภายใต การโอบอุมค้ําชูของผูอื่น ตองขอใหผูอ่ืนชวยเหลือเราแลว แสดงวาเรายังไมพรอม ฉะน้ัน ลูกเสือวิสามัญ ตองเตรียมตัวใหพรอ มในทุก ๆ ดาน ทั้งในเรือ่ งการเงนิ สขุ ภาพ เวลาวาง สตปิ ญ ญา ฯลฯ ๒. บริการแกหมูคณะและขบวนการลูกเสือ เม่ือเราฝกบริการตนเองแลว ตอไปก็ขยายการใหบริการ แกหมูคณะของเรากอน เปนการหาประสบการณหรือความชํานาญ ดวยการบริการแกกองลูกเสือของเราใน การงานตาง ๆ อันเปนสวนรวมและรวมไปถึงการใหบริการแกกองลูกเสืออื่น ซ่ึงถือเปนขบวนการของเรา ลูกเสอื วสิ ามัญทุกคนควรไดร บั การสงเสริมใหชวยเหลือการดําเนินกิจการของกองลูกเสือสามัญ หรือกองลูกเสือ สํารองในทุกวิถที าง ท้งั น้ี เพือ่ จะไดม ีประสบการณภาคปฏิบัติในการฝกอบรมลูกเสือ ซึ่งจะชวยใหเขาเหมาะสม ที่จะเปนผูกํากับลูกเสือ และเปนหัวหนาครอบครัวในอนาคต ลูกเสือวิสามัญชอสะอาดควรไดรับมอบหมาย ความรับผิดชอบในงานที่มีกําหนดแนนอน ในการชวยเหลือผูกํากับลูกเสือ ประเทศชาติตองการอาสาสมัคร เปนจํานวนมาก เพ่ือชวยเหลือในเร่ืองการศึกษา มีเรื่องอ่ืน ๆ อีกมากมายนอกเหนือไปจากการอาน การเขียน และการคดิ เลข ซง่ึ เปน สิง่ จําเปน ท่ีเด็กสมัยนจ้ี ะตองเรยี นรู เพ่ือจะประสบความสําเร็จ ในชีวิตการเรยี นท่ีมีระยะเวลานอ ย และครูก็มจี ํานวนจํากดั ยอมทาํ ใหเดก็ ไมมีโอกาสไดเรียนรูสิ่งตาง ๆ เหลานี้ ดังนั้น ความชวยเหลือของชายหนุมรุนพ่ีท่ีเปนอาสาสมัคร จึงเปนสิ่งท่ีประเทศชาติตองการอยางยิ่ง ลูกเสือสามัญผูซึ่งใหค วามชว ยเหลือในการฝก อบรม หรอื ในการดาํ เนินงานของกองลูกเสือสามัญหรือกองลูกเสือ สํารอง และโดยเฉพาะในการอยูคายพักแรม นับวาเปนผูใหบริการท่ีมีคุณคาอยางยิ่ง ในเวลาเดียวกัน งานนี้ ยอมนําความพอใจมาใหลูกเสือวิสามัญเอง เพราะการฝกอบรมเด็กนั้นจะไดเห็นเขาสนุกสนาน มีลักษณะนิสัย ท่ีดีขึ้น ยอมทําใหลูกเสือวิสามัญรูสึกวาไดทําอะไรบางอยางท่ีคุมคา การฝกอบรมแกรุนนองนั้น ลูกเสือวิสามัญ ชอสะอาดจะตองทําตนใหเปนตัวอยางที่ดีเพ่ือใหรุนนองทําตาม ดวยการปฏิบัติตนใหเปนคนสนุกสนาน ราเริง เปน มิตรกบั คนทกุ คน ซือ่ สตั ยสุจรติ มีกิริยาสภุ าพ และใชว าจาสภุ าพไมหยาบโลน บริการแกชุมชนเมื่อฝกบริการแกตนเอง แกขบวนการลูกเสือแลว ก็สมควรที่จะไปบริการแกชุมชน ตามสติปญญา ประสบการณและความสามารถ แนวคิดในการบริการแกชุมชน คือ การชําระหนี้แกชุมชนดวย การรวมมือกันเสียสละ รวมกันเพื่อดําเนินการจัดกิจกรรมอันเปนสาธารณประโยชน เชน การพัฒนาอาคาร สถานที่ บานเมอื งในชมุ ชนน้ัน การสรา งสาธารณสถาน การจดั งานรื่นเริง งานสังคมเพ่ือประโยชนของสังคมน้ัน ซงึ่ จะทําใหลูกเสือวิสามัญมีประสบการณจากชีวิตจริง หลงั จากที่เขาพนวยั จากการเปนลูกเสือวิสามัญ ตอไปเขา จะสามารถปรับตัวเขากับสังคมท่ีเขาอาศัยอยูได สามารถประกอบอาชีพโดยปกติสุข เพราะเขารูจักเสียสละ ดงั นั้น จงึ ควรบรกิ ารแกชุมชนทีก่ องลกู เสอื ต้ังอยูเสียกอน แลวจงึ คอ ย ๆ ขยายวงกวางออกไปตามความสามารถ การบริการแกชุมชนทาํ ไดดวยการใหบรกิ ารในเร่อื งตาง ๆ เชน ทาํ ความสะอาด การชวยเหลือผูประสบอุบัติเหตุ การควบคมุ การจราจร การดบั เพลิง เปนตน ทสี่ ําคัญอกี ประการหนงึ่ คือ การพฒั นาชมุ ชน ๑๐๐ 102

หลักของการใหบ รกิ าร ๑. เปนกิจกรรมที่จําเปน เห็นความจําเปนท่ีตองใหบริการ คือ ตองดูวาจําเปนแคไหนสําหรับเรื่องนั้น ท่จี ะตองไดร ับการบรหิ าร ๒. ใหบรกิ ารดวยความสมคั รใจ เต็มใจทีจ่ ะใหบริการ ๓. ใหบ รกิ ารอยางมปี ระสิทธิภาพ คือ มีทักษะในการบริการ เชน มีความรูในการปฐมพยาบาล เทคนิค ในการชวยชีวิต ๔. ใหบริการแกผูที่ตองการรับบริการ เชน คนท่ีกําลังจมน้ําหวังจะไดคนชวย การพัฒนาชุมชน ใหบริการแกผ ทู ถ่ี กู ทอดทิง้ เชน คนชรา คนปว ย และผไู มส ามารถชว ยตนเองได ๕. บรกิ ารดวยความองอาจ ต้ังใจทํางานใหเสร็จดวยความมั่นใจ ดวยความรับผิดชอบ โดยใชความรูที่ มีอยูใหเกิดประโยชนอยางแทจริง อุทิศเวลาใหแกงานอยางจริงจังในขณะน้ัน รูจักแบงเวลา แบงลักษณะงาน มีความมุมานะในการทํางานใหเปนผลสําเร็จตามเปาหมายที่กําหนดไวใหจงได ยอมจะไดรับความสําเร็จ เรยี บรอยในการทํางาน จะทําใหเรารสู ึกภมู ใิ จ งานบรกิ ารทีล่ กู เสอื วสิ ามัญชอสะอาดแตละคนหรอื กองลูกเสอื วสิ ามัญจะทําไดนั้น มีหลายประการ เชน • โครงการใชผักตบชวาทําปุยหมัก โครงการนี้เปนโครงการท่ียิงนกสองตัวในเวลาเดียวกัน คือ เปนการกําจัดผักตบชวา และเปนการทําปุยหมักเพ่ือใชประโยชนในการปลูกพืชผักตาง ๆ ใหไดผลดียิ่งข้ึน โครงการนี้เสียคาใชจายนอย สอดคลองกับนโยบายของรัฐบาล และอยูในวิสัยท่ีกองลูกเสือวิสามัญจะทําได อยา งมปี ระสิทธภิ าพ • โครงการใหบริการแกชุมชน เชน โครงการใหความปลอดภัยในการจราจร หางานใหคนพิการทํา จัดทําสนามเด็กเลนสําหรับเด็กยากจน พิการ โครงการบริการแกผูประสบอุบัติเหตุ ดวยการพยายามศึกษา หาความรูในเร่ืองการปฐมพยาบาล เพื่อจะไดชวยเหลือผูประสบอุบัติเหตุอยางมีสมรรถภาพ การดับเพลิง ดวยการเขารบั การอบรมวชิ าบรรเทาสาธารณภัย ฯลฯ • โครงการพัฒนาชุมชน โดยทําการสํารวจความตองการของทองถ่ิน แลววางแผนและลงมือปฏิบัติ ตามโครงการ • โครงการใหบริการแกกิจกรรมลูกเสือ เชน ปฏิบัติตามหนาท่ีท่ีไดรับมอบหมาย ทําหนาท่ีกรรมการ ของกอง ทําหนาท่ีพี่เล้ียงชวยดูแลคูหาลูกเสือวิสามัญ และชวยเหลือในการฝกอบรมลูกเสือประเภทอ่ืน ๆ ในวชิ าท่ีตนถนัด เชน การผูกเงื่อนเชอื ก การปฐมพยาบาล แผนที่เขม็ ทศิ ระเบียบแถว การปฏิบตั ติ นตามคตพิ จนข องลกู เสอื วิสามญั ชอ สะอาด คตพิ จน “บริการ” นนั้ เปน เสมอื น “หัวใจ” ของการลูกเสือวิสามัญชอสะอาด วาจะตองยึดมั่นเสียสละ ดวยการบริการ แตการบริการนี้มิไดหมายถึงเปนผูรับใชหรือคนงานอยางที่บางทานเขาใจ การบริการใน ความหมายของการลูกเสือวิสามัญชอสะอาดนี้ เรามุงท่ีจะอบรมบมนิสัยและจิตใจใหไดรูจักเสียสละ ไดรูจักวิธี หาความรูและประสบการณ อันจะเปนประโยชนตอไปในอนาคต และในที่สุดก็จะทําใหสามารถประกอบอาชีพ ไดโดยปกติสุขในสังคม การบริการ หมายถึง ใหประกอบคุณประโยชนแกมนุษยชาติ ดวยการถือวาเปนเกียรติ ประวัติสูงสุดแหงชีวิตของเรา ในการท่ีรูจักเสียสละความสุขสวนตัวเพื่อบําเพ็ญประโยชนแกผูอ่ืน ท้ังนี้ เพอ่ื จดุ มงุ หมายใหสงั คมสามารถดํารงอยูไดโ ดยปกติ เปนการสอนใหลูกเสือวิสามัญต้ังตนอยูในศีลธรรม ไมเอารัด เอาเปรียบผูที่ยากจนหรือดอยกวา นอกจากนั้น การบริการแกผูอื่นเปรียบเสมือนเปนการชําระหน้ีที่ไดเกิดมา แลว อาศัยอยใู นโลกนี้ กด็ ว ยความมงุ หวังจะใหทุกคนเขาใจการใชชีวิต อยูรวมกันในสังคม มองเห็นความจําเปน ของสังคมวา ไมม ใี ครสามารถดํารงชวี ติ อยูไ ดโ ดยลําพงั ทกุ คนจําเปน ตองพึ่งพาอาศัยกัน ไมวาดานอาหารการกิน ๑๐๑ 103

ดานเครื่องนุงหม ที่อยูอาศัย ยารักษาโรค หรืออ่ืน ๆ ก็ตาม ตางคนตางมีความถนัดในการทํางานอาชีพของ แตละคน แลวจึงนําผลงานของตนไปแลกเปล่ียนกัน ท้ังน้ี เพื่อความอยูรอดของตนเองและของสังคม ฉะนั้น จึงเปรียบเทียบการบริการหรือการเสียสละน้ัน เสมือนเปนการชําระหน้ีที่ไดเกิดมาและอาศัยอยูในสังคมนั้น ๆ เพราะตอ งพงึ่ ผอู ื่นอยูต ลอดเวลานับแตเกดิ ลูกเสอื วสิ ามญั ชอสะอาดกับการบริการ เอกสารประกอบ (๒) การบริการ ลกู เสือวิสามัญมีคติพจนวา “บริการ” (Service) คือ การกําหนดแนวทางสําหรับยึดเหน่ียวในการเปน ลูกเสือวสิ ามัญชอสะอาด วาจะทาํ หนา ท่ีในการบริการ ชวยเหลือผูอ่ืน บําเพ็ญประโยชนแกผูอ่ืนและสังคมท่ีเรา อาศัยอยู หมายถึงการสรางนิสัยใหลูกเสือวิสามัญไมเปนคนเห็นแกตัว พรอมท่ีจะเสียสละประโยชนสวนตัว ใหบริการแกบุคคลอ่ืนหรือสังคมที่เราอาศัยอยู ท้ังนี้ เม่ือลูกเสือวิสามัญชอสะอาดเจริญเติบโตเปนผูใหญ จะสามารถประกอบอาชีพอยางสุขสบายในสังคม เพราะเขารจู ักเสียสละ ไมเอารัดเอาเปรยี บคนอื่น คติพจน “บริการ” เปนเสมือน “หัวใจ” ของการลูกเสือวิสามัญ วาจะตองยึดม่ันการเสียสละดวย การบริการ แตการบริการน้ีมิไดหมายถึงเปนผูรับใชหรอื คนงานอยางท่ีบางทานเขาใจ การบริการในความหมาย ของการลูกเสือวิสามัญน้ี เรามุงท่ีจะอบรมบมนิสัยและจิตใจใหไดรูจักเสียสละ รูจักวิธีหาความรูและ ประสบการณอันจะเปนประโยชนตอไปในอนาคต และในท่ีสุดก็จะทําใหสามารถประกอบอาชีพไดโดยปกติสุข ในสงั คม ทงั้ น้ี มีหลกั ในการดําเนนิ การตามคติพจนบ รกิ าร ลกู เสอื เกย่ี วของกับชมุ ชนอยางไร • กองลูกเสือตั้งอยูใ นชุมชน บตุ รหลานของสมาชกิ ในชุมชนเปนลกู เสอื ในกองนั้น • กองลูกเสือเปนสว นหน่งึ ของชุมชน เกยี่ วของกับชมุ ชนอยา งใกลช ดิ • ถากองลูกเสือทําประโยชนใหแกชุมชน ชุมชนน้ันจะยอมรับนับถือกองลูกเสือนั้นและจะเขา ชวยเหลือกจิ การของกองลกู เสอื น้นั • กองลูกเสือมีความสัมพันธอันดีกับหนวยงานท่ีมีอยูในชุมชนนั้น ตลอดจนหนวยงานอื่นที่มิใช เปนหนวยงานของรัฐ โดยเฉพาะอยา งยงิ่ จะตองมคี วามสัมพนั ธอ นั ดีกบั องคการเยาวชนอื่นดวย ความหมายของคาํ วาชุมชน ชุมชน หมายถึง กลุมของประชาชนซ่ึงอาศัยอยูรวมกันภายในอาณาเขตอันจํากัด มีขนบธรรมเนียม ประเพณี มคี วามเปน อยูคลายคลงึ กนั และมคี วามสนใจรวมกนั ในการดํารงชวี ิต เราจงึ เขาใจไดวา หมูบาน ตําบล อําเภอ หรือจังหวัดก็เปน ชุมชน ขอบเขตของหมูบานหรือตาํ บลดังกลาว อาจถอื ไดวาเปนขอบเขตของชมุ ชนนัน้ ๆ นักวิชาการบางทานอาจกลาววา ชุมชน คือ บุคคลที่มีจํานวนต้ังแต ๒ คนขึ้นไป ซึ่งรวมอยูดวยกันใน อาณาบริเวณแหงหน่ึง บุคคลดังกลาวมีท้ังหญิงและชาย มีหลายวัยและหลายอาชีพ ประกอบดวยบุคคลท่ีมี ฐานะแตกตางกัน เชน ร่ํารวย ปานกลางและยากจน บุคคลในชุมชนอาจแตกตางกันในเรื่องของความรู ความประพฤติ ความขยนั หมัน่ เพียรและการประกอบอาชีพ ๑๐๒ 104

ปญหาของชมุ ชน ๑. ปญหาทางสังคม การเปล่ียนแปลงสังคมทางดานวัตถุ แนวความคิดและสภาวะแวดลอมเปลี่ยนไป ตามกาลเวลา ซึ่งประชาชนสว นใหญปรับตัวตามไมท นั ๒. ปญหาการบริหารงานของทางราชการ ในรูปการบริหารงานโดยกระทรวง ทบวง กรมตาง ๆ ในสวนกลาง เพ่ือกระจายบริการของรัฐไปสูชนบท ยังขาดแคลนเจาหนาท่ีซ่ึงจะไปรวมปฏิบัติงานและเปน ส่ือประสานกับประชาชน จึงทําใหบริการของรัฐไมถึงมือประชาชนไดอยางสะดวก ทั่วถึงและโดยทันที ตามเจตนารมณ ๓. ปญหาดา นประชาชน เราตองยอมรับวาประเทศไทยเปนประเทศที่กําลังพัฒนา หรือยังดอยพัฒนา จึงมปี ญหาท่ีพอจะกาํ หนดได ๔ ประการ คอื ๓.๑ ปญหาความยากจน ซ่ึงมีอยูทั่วไปทั้งในเมืองและชนบท หรืออาจคิดเปน ๗๒.๕% ของ ประชากรท้ังประเทศ ๓.๒ ปญหาความไมรู ขาดความรทู างการเกษตรแผนใหม เชน การใชปุยบํารุงดิน การปลูกพืช หมุนเวียน การใชพ ืชพนั ธทุ ีม่ ีคุณภาพ ความไมร หู นังสือ ตลอดจนความหลงใหลเช่ือสง่ิ ท่งี มงายไรเหตุผล ฯลฯ ๓.๓ ปญ หาโรคภยั ไขเ จ็บ เมอ่ื ประชากรมโี รคภัยไขเจ็บ เปน อุปสรรคตอการพัฒนาทุกดา น ๓.๔ ปญหาความสงบเรียบรอย ประชากรทั้งเมืองและชนบทยังขาดความอุนใจในดาน ความปลอดภัยท้ังชวี ติ และทรัพยส ิน จึงเปน อปุ สรรคในการพฒั นาหนาทีแ่ ละความรบั ผิดชอบของลูกเสือวิสามัญ ทม่ี ีตอ ชมุ ชน ทาํ ไดโดยการชว ยเหลือชมุ ชน บรกิ ารชุมชน และพฒั นาชมุ ชน ลกู เสือวิสามญั ชอ สะอาดมบี ทบาทในการชวยเหลือชุมชน • ตามวัตถุประสงคหรืออุดมการณของลูกเสือ ลูกเสือจะชวยสรางสรรคสังคมชุมชนท่ีตนอยูใหดีขึ้น และมคี วามสงบสุข • ลกู เสอื อาจชว ยเหลอื สังคมหรอื ชมุ ชน เก่ยี วกับเรอ่ื งเด็กหรือคนพกิ าร • ลูกเสืออาจเขาไปเก่ียวของกับชุมชน โดยการใหบริการชุมชน เชน ในการรักษาความสะอาด ชว ยควบคุมการจราจร ชวยบรรเทาสาธารณภยั ฯลฯ • ชวยในการพฒั นาชมุ ชน เชน โครงการบาํ รงุ พนั ธปุ ลา ฯลฯ การบริการชุมชน คือ การท่ีลูกเสือเขาไปชวยเหลือชุมชนในโอกาสตาง ๆ เปนคร้ังคราว เชน การบําเพ็ญ ประโยชนดวยการทําความสะอาดถนนหนทาง วัดวาอาราม โรงพยาบาล ตลาดสด คูคลอง แมนํ้า ฯลฯ โดยชุมชนมไิ ดขอรองและเขามารวมมือในการบริการ แตเปนการปฏิบัติของลูกเสือดวยความศรัทธา อาสาสมัคร ตามอุดมคติ และเพ่อื การโฆษณาเผยแพรก จิ การลูกเสอื เขา สูประชาชน การพฒั นาชมุ ชน คําวา พัฒนาชมุ ชนนน้ั เปน คาํ สองคําผสมกนั อยู คอื “พฒั นา” และ “ชุมชน” คําวา “พัฒนา” มีผูใหความหมายไววา คือ “การเปลี่ยนแปลงใหดีข้ึน” หมายถึง ส่ิงใด คนใด หรือ กิจกรรมใดที่มีการเปล่ียนแปลง และเปล่ียนแปลงไปในทางที่ดีขึ้น เชน เด็กเปลี่ยนจากคลานเปนยืนไดหรือ เดนิ ได บา นสกปรกเปล่ยี นเปน บา นสะอาด ทางเดนิ เทา เปลี่ยนเปนถนน คําวา ชมุ ชน “ชมุ ชน” หมายถึง “กลมุ ของประชาชนซ่ึงอาศยั อยูร วมกัน” เม่ือรวมทั้งสองคําเขาดวยกัน เปน “พัฒนาชุมชน” หมายถึง การเปลี่ยนแปลงชุมชน หมูบาน หรือตําบลใหดีขึ้นนั้น คือ การเปลี่ยนแปลงคน สง่ิ แวดลอ มตวั คน เชน บาน ถนน เสอ้ื ผา ปจ จัย ๔ การทาํ มาหากนิ ความเปน อยู ๑๐๓ 105

จดุ มงุ หมายของงานพฒั นาชุมชน ๑. มุงท่ีจะปรับเปล่ียนทัศนคติของประชาชนจากสภาวะ หรือสถานการณเกาแกลาสมัยใหทันสมัย มคี วามคิดกาวหนา ๒. มงุ ท่ีจะใหประชาชนมคี วามสาํ นึกในการทตี่ นเปนสมาชกิ ของชุมชน ๓. มุงทจี่ ะใหประชาชนมีความรับผดิ ชอบ ๔. มุงทจ่ี ะใหประชาชนรูจ กั ชว ยตนเองไดตลอดไป หลกั การพฒั นาชุมชน ๑. ปลูกฝงความเชอ่ื ม่ันในการชวยเหลือตนเองและการทาํ งานรว มกัน ๒. ยึดการมสี วนรวมของประชาชน ๓. ใชทรัพยากรในทองถน่ิ ใหมากทสี่ ุด ๔. รฐั บาลใหความสนบั สนนุ ทางดา นวชิ าการและวัสดุ ลูกเสือวิสามญั ชอ สะอาดกับการพัฒนาชมุ ชน ในปจ จบุ ันสาํ นกั งานลกู เสอื โลก และสมาคมลกู เสอื ของประเทศตาง ๆ ใหความสนใจสนับสนุนสงเสริม ในเรื่องน้ีเปนพิเศษ เพราะคํานึงถึงความสําคัญของกิจการลูกเสือ โดยเฉพาะตัวลูกเสือซ่ึงเปนสวนหนึ่งของ ชุมชน จะชวยเหลือตอชุมชนซึ่งตนอาศัยอยูไดเปนอยางดียิ่ง และในการประชุมสมัชชาลูกเสือโลกครั้งที่ ๒๘ ระหวา งวันท่ี ๑๐ - ๑๔ สิงหาคม ๒๕๒๔ ณ เมอื งดาการ ประเทศเซเนกัล แอฟริกา ก็ไดเนนในเร่ืองน้ีเปนอยาง มาก สําหรับประเทศไทย ก็ดําเนินการในเรื่องนี้อยูแลว โดยแตงต้ังคณะอนุกรรมการลูกเสือพัฒนาชุมชนขึ้น และแตงต้ัง นายชลอ ธรรมศิริ ผูตรวจราชการประจําสํานักนายกรัฐมนตรี (ขณะน้ัน) เปนผูตรวจการลูกเสือ ฝายพัฒนาชุมชน พรอมทั้งจัดทําหลักสูตรลูกเสือพัฒนาชุมชน เพื่อทําการฝกอบรมใหลูกเสือไดเรียนรูที่จะ ดาํ เนินการเขา ชว ยเหลือในการพฒั นาชมุ ชนตอ ไป การอนุรักษส ถานทส่ี าํ คัญทางประวตั ศิ าสตร โบราณสถาน หมายความวา อสังหาริมทรัพย ซึ่งโดยอายุหรือโดยลักษณะแหงการกอสรางหรือ โดยหลักฐานเกยี่ วกบั ประวัติของอสงั หารมิ ทรัพยน้นั เปน ประโยชนในทางศิลปะ ประวตั ิศาสตร หรอื โบราณคดี โบราณวัตถุ หมายความวา สังหาริมทรัพยที่เปนของโบราณ ไมวาจะเปนส่ิงประดิษฐหรือเปนสิ่งท่ี เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ หรือเปนสวนหนึ่งสวนใดของโบราณสถาน ซากมนุษยหรือซากสัตว ซ่ึงโดยอายุหรือ โดยลักษณะการประดิษฐ หรือโดยหลักฐานเกี่ยวกับประวัติของสังหาริมทรัพยน้ัน เปนประโยชนในทางศิลปะ ประวตั ศิ าสตรห รือโบราณคดี ศิลปวตั ถุ หมายความวา สิ่งที่ทําดว ยฝมอื และเปนส่งิ ท่ีนิยมกันวามีคุณคา ในทางศิลปะ พระราชบัญญตั ิโบราณสถาน โบราณวัตถุ ศิลปวัตถุ และพิพิธภัณฑสถานแหงชาติ พ.ศ. ๒๕๐๔ สรุปสาระสําคัญ ดังน้ี ๑. หามมิใหผใู ดทาํ การคา โบราณวตั ถุ หรือศิลปวัตถุ หรือแสดงโบราณวัตถุ หรือศิลปวัตถุ ใหบุคคลชม โดยเก็บคาชมเปนปกติธรุ ะ เวนแตจะไดร บั ใบอนญุ าตจากอธิบดี ๒. ผูไดรับใบอนุญาตใหทําการคาโบราณวัตถุหรือศิลปวัตถุ แสดงโบราณวัตถุหรือศิลปวัตถุ ใหบุคคล ชมตองแสดงใบอนญุ าตน้นั ไว ณ ท่ีเหน็ ไดง ายในสถานการคา หรือสถานการแสดงของตน และตองมีบัญชีแสดง รายการโบราณวัตถุและศิลปวัตถุท่ีอยูในครอบครองของตน ตามแบบท่ีอธิบดีกําหนดใหถูกตองตาม ความเปน จริง และรักษาบญั ชีนนั้ ไวในสถานการคา หรือสถานแสดงโบราณวตั ถุหรือศิลปวัตถนุ นั้ ๑๐๔ 106

๓. หามมิใหผูใดสงหรือนําโบราณวัตถุหรือศิลปวัตถุ ไมวาโบราณวัตถุหรือศิลปวัตถุนั้นจะเปน โบราณวัตถุหรือศิลปวัตถุที่ไดขึ้นทะเบียนแลวหรือไม ออกนอกราชอาณาจักร เวนแตจะไดรับใบอนุญาตจาก อธบิ ดี ๔. โบราณวตั ถหุ รือศิลปวัตถุทซ่ี อน หรือฝง หรือทอดทิ้งอยู ณ ที่ใด โดยพฤติการณซึ่งไมมีผูใดสามารถ อางวาเปนเจาของ ไมวาท่ีซอน หรือฝง หรือทอดทิ้งไว จะอยูในกรรมสิทธ์ิหรือครอบครองของบุคคลใดหรือ ไมใหตกเปนทรัพยสินของแผนดิน ผูเก็บไดตองสงมอบแกพนักงานเจาหนาที่ หรือพนักงานฝายปกครองหรือ ตาํ รวจ ตามประมวลวธิ พี จิ ารณาความอาญา แลว มีสทิ ธไิ ดรบั รางวัลหนึง่ ในสามแหงคาของทรัพยส นิ นนั้ ๕. ผใู ดเกบ็ ไดโ บราณวัตถุหรอื ศลิ ปวัตถทุ ่ีซอน หรือฝง หรือทอดทง้ิ อยู ณ ที่ใด ๆ โดยพฤติการณซ่ึงไมมี ผูใดสามารถอางวาเปนเจาของได และเบียดบังเอาโบราณวัตถุหรือศิลปวัตถุน้ันเปนของตนเอง หรือผูอ่ืน ตองโทษจําคุกไมเ กนิ สองป หรือปรบั ไมเ กนิ ส่พี นั บาท หรือทัง้ ปรับท้ังจํา ๖. ผใู ดทําใหเ สียหาย ทาํ ลาย หรือทําใหเสื่อมคา หรือทําใหไรประโยชนซ่ึงโบราณวัตถุ ตองระวางโทษ จําคุกไมเกนิ หน่ึงปห รอื ปรบั ไมเ กนิ สองพันบาท หรือทงั้ ปรบั ทัง้ จาํ การอนุรักษศ ิลปะและวฒั นธรรมไทย ศิลปวัฒนธรรมไทยเปนสัญลักษณแสดงถึงความเปนไทย เปนหนาท่ีของคนไทยทุกคนตองชวยกัน อนุรกั ษ เพราะเปนส่งิ ท่ีกอใหเกิดความภาคภูมิใจในฐานะท่ีเปนชาติเกาแก มีศิลปวัฒนธรรมของเราซึ่งแตกตาง จากชาตอิ น่ื ๆ ไดแก • ดนตรีไทย เพลงไทย การละคร การฟอ นรําไทย • งานศิลปกรรมไทย เชน ภาพลายไทย งานปน การหาเคร่ืองเขิน เครื่องถมลงยา การแกะสลักไม การจกั สาน การทอ การชา งโลหะ เครือ่ งปนดนิ เผา • ศลิ ปะทางอักษรศาสตร • สถาปตยกรรมไทย • งานประเพณไี ทยของภาคตาง ๆ ในฐานะที่เราเปนรุนหลัง มีหนาทต่ี องรกั ษามรดกวัฒนธรรมไทยทบ่ี รรพชนสรา งไวใ หค งอยูต ลอดไป ๑๐๕ 107

ลกู เสอื วิสามัญกบั การบรกิ าร เอกสารประกอบ (๓) การตอตานมลภาวะหรอื ส่ิงแวดลอมเปนพษิ สํานักงานลูกเสือแหงชาติและลูกเสือวิสามัญทุกคนจะตองถือเปนหนาที่ในการตอตานมลภาวะหรือ ส่ิงแวดลอมเปนพิษ ปญหาส่งิ แวดลอม หมายถึง ปญหาท่ีเกิดข้ึนจากการใชทรัพยากรของมนุษยอยางไมประหยัด และขาดความรับผิดชอบ กอใหเกิดปญหามลภาวะเปนพิษและปญหาอ่ืน ๆ ซ่ึงเปนภาวการณที่กระทบกระเทือนตอคนจํานวนมาก ซ่งึ ภาวการณดังกลาวไมเปนทีพ่ งึ ปรารถนา และควรมีการกระทําบางอยางเพอื่ แกไขปรบั ปรุงใหดขี ึ้น ปญหาส่ิงแวดลอม หมายถึง ปญหาความเส่ือมโทรมของสิ่งแวดลอมทางธรรมชาติ ท้ังท่ีเปน ทรัพยากรธรรมชาติ เชน ปาไม ดิน นํ้า แรธาตุ สัตว พืช และปญหาความเส่ือมโทรมของคุณภาพส่ิงแวดลอม รอบตวั มนษุ ย เชน ดนิ นาํ้ อากาศ รวมถงึ ปญ หาความเสือ่ มโทรมของระบบนเิ วศตามธรรมชาติ ตลอดจนปญหา การเปล่ยี นแปลงทางดา นสิง่ แวดลอมทางเศรษฐกิจและสงั คม มสี าเหตมุ าจากการกระทาํ ของมนุษย สิ่งแวดลอ มเปน พษิ หรือมลพษิ (Pollution) หมายถึง การที่มีสิ่งแปลกปลอมเจือปนอยูในสิ่งแวดลอม จนถึงระดับที่อาจกอใหเกิดอันตรายตอสุขภาพอนามัยของมนุษย ทรัพยากรที่มีชีวิต และระบบนิเวศหรือ กอใหเกิดความเสียหายตอโครงสรางตาง ๆ ตอสิ่งท่ีใหความรื่นรมยแกจิตใจ หรือรบกวนการใชประโยชน อยา งถูกกฎหมายจากสงิ่ แวดลอม ภาวะมลพษิ ท่ีสําคัญ ๆ ไดแก มลพษิ ทางน้ํา ทางอากาศ ทางเสียง ทางดิน ขยะ มูลฝอย และสารพษิ ปญหาส่ิงแวดลอ มในประเทศไทย ปญหาสงิ่ แวดลอ มทส่ี าํ คัญในประเทศไทย จําแนก ดังนี้ ๑. ปญหามลพษิ (Pollution) แบง เปน ๑.๑ ปญหามลพิษทางนํ้า เกิดข้ึนเนื่องจากการขาดระบบการกําจัดน้ําท้ิงจากชุมชน โรงงาน อุตสาหกรรมและพื้นที่เกษตร กอนที่จะระบายลงสูแหลงน้ําธรรมชาติ ทําใหมีประมาณของสารมลพิษมากเกิน ในแหลง นาํ้ นน้ั ๆ จะรับไดบางฤดูกาล ปญหานี้จะเกิดในหนาแลงของแมน้ําบางสาย เชน แมน้ําแมกลอง แมนํ้า เจาพระยา ๑.๒ ปญหามลพิษทางอากาศ เกิดข้ึนจากสารมลพิษท่ีปลอยจากยานยนต และโรงงาน อุตสาหกรรมในบางบริเวณ และบางชวงเวลา มีปริมาณมากเกินกวาที่อากาศจะเจือจางไดทัน ทําให ความเขมขน ของสารมลพิษในอากาศมีคาสงู จนเกิดอนั ตรายตอมนษุ ยแ ละกอใหเกิดความเสียหาย ๑.๓ ปญ หาการจดั ขยะมลู ฝอยในเมืองตาง ๆ เมืองเหลาน้ันมีบริการการขจัดมูลฝอยไมเพียงพอ และขาดเทคโนโลยีที่เหมาะสมในการกําจัดขยะกอใหเกิดการทับถมของขยะมูลฝอย การทิ้งขยะมูลฝอยลงสู แมนํา้ ลาํ คลองทาํ ใหน ํ้าเนาเสีย ๑.๔ ปญหาเสียงและการส่ันสะเทือน เสียงอึกทึกและเสียงดังสนั่นท่ีเกิดข้ึนในตัวเมืองหรือ เสียงทีเ่ กิดจากการสั่นสะเทือนของการเคลื่อนที่ของยานยนต รวมท้ังเสียงที่ดังมาก ๆ ของเคร่ืองจักรในโรงงาน อุตสาหกรรมจะทําใหเกิดคลื่นส่ันสะเทือนสูง ซ่ึงความส่ันสะเทือนดังกลาว จะทําความเสียหายตอสิ่งกอสราง ทําใหแตกราวทรุดตัวและพังทลาย เชน การราวตัวของพระพุทธไสยาสนท่ีวัดโพธิ์ เปนตน คนงานที่ทํางาน ในสถานที่มีเสียงดังมาก ๆ มักเกิดอาการหูตึง นอกจากน้ันเสียงท่ีรบกวนอยูตลอดเวลาอาจทําใหเกิดโรคทาง ประสาทได ๑๐๖ 108

๑.๕ ปญหาสารเปนพิษ เกิดจากการใชยาฆาแมลงและปราบศัตรูพืชในการเกษตรกรรม การปลอยท้ิงกากของเสียจากโรงงานอุตสาหกรรมหรือเขมาควันจากโรงงานอุตสาหกรรมและทอไอเสียรถ เปน สาเหตทุ าํ ใหเกดิ สารพิษมากมาย ๒. ปญหาการเสือ่ มโทรมของทรัพยากรธรรมชาติ แบงออกไดเปน ๔ ประการดว ยกนั คือ ๒.๑ ปญหาการทําลายปา เพื่อใชพ้ืนท่ีเพาะปลูกหรือใชไมกอสรางที่อยูอาศัย หรือใชเปน เชอื้ เพลงิ ๒.๒ ปญหาการใชดินและท่ีดินอยางไมเหมาะสม และปญหาการเส่ือมโทรมของคุณภาพดิน เชน การใชดินเพ่ือปลูกมันสําปะหลังในภาคตะวันออกของประเทศไทย เปนเหตุใหดินในบริเวณดังกลาว เสื่อมสภาพลงเปนอันมาก สวนตัวอยางของการใชดินที่ไมถูกตองและไมเหมาะสมน้ัน จะเห็นไดท่ัว ๆ ไป ตามบริเวณชานเมืองของกรุงเทพมหานคร ซึ่งบริเวณดังกลาวมีดินท่ีอุดมสมบูรณเหมาะสําหรับปลูกผักผลไม แตใ นปจจุบันไดมีการใชท ่ีดนิ ดงั กลา วเพอ่ื เปน ท่อี ยอู าศัยหรอื เขตอตุ สาหกรรม ๒.๓ ปญหาทรัพยากรธรณี ไดแก การนําเอาแรธาตุ ตลอดจนน้ําใตดินขึ้นมาใช ซึ่งกอใหเกิด ความเสอ่ื มโทรมของธรรมชาตเิ ปนอยา งยิ่ง เชน การนํานา้ํ บาดาลขึ้นมาใชอยางกวางขวางในเขตกรุงเทพมหานคร ทําใหแผนดินทรุดตัวและมีการรุกล้ําของนํ้าเค็มเขามาทําลายน้ําใตดินที่มีคุณภาพดี เปนตน ที่เปนเชนนั้น เพราะการขาดแคลนนํ้าเพื่ออุปโภคบริโภค จึงตองนํานํ้าใตดินมาใชอยางไมถูกตอง ทางดานการทําเหมืองแร การใชเทคโนโลยีท่ีมีประสิทธิภาพตํ่า เปนเหตุใหไดผลผลิตไมมากเทาที่ควร นอกจากนั้น สิ่งที่เหลือจากการทํา เหมืองแรย งั กอใหเกดิ ผลเสียหายตอ สิ่งแวดลอมและทําใหดินมคี ุณภาพต่ําลง ๒.๔ ปญหาผลกระทบตอระบบนิเวศ อันเน่ืองมาจาการพัฒนาทางดานตาง ๆ เชน การสราง ถนน การสรางทาเรือ ลอกรองนํ้า การพัฒนาแหลงน้ํา การสรางเข่ือน ส่ิงตาง ๆ เหลาน้ีมีผลกระทบตอระบบ นิเวศมาก เชน การขุดลอกรองนํ้า มีผลทําใหเกิดการชะพังริมตลิ่ง ทําใหเรือกสวนไรนาในบริเวณนั้นเสียหาย ในบางแหง นํ้าเค็มรุกลํา้ เขาสพู ้ืนแผนดินมากขึ้น กอใหเกิดความเสยี หายทางดานการเกษตร ๓. ปญหาการกระจายประชากรและการต้ังถ่ินฐาน การเพิ่มประชากรของประเทศไทยก็เชนเดียวกับ ประเทศท่กี ําลังพฒั นาท้ังหลายท่มี อี ตั ราการเพิ่มสูง นอกจากน้ัน เนื่องจากปญ หาความยากจนในชนบทที่รุนแรง มากขนึ้ จึงทําใหประชาชนหล่งั ไหลเขามาในกรงุ เทพมหานครเพื่อหางานทําหรือเพื่อตองการใหมีเศรษฐกิจดีข้ึน ปญหาดงั กลาวทาํ ใหเ กิดการแออดั ยดั เยยี ดในกรุงเทพมหานครหรอื เมอื งหลัก การขยายตัวของเมือง หรือการเจริญเติบโตของชุมชนในเมืองท่ีสําคัญในประเทศไทย เชน กรุงเทพมหานคร เชียงใหม นครราชสีมา สงขลา ฯลฯ โดยปราศจากระเบียบแบบแผนท่ีแนนอน กอใหเกิด ผลกระทบตอดุลยภาพสิง่ แวดลอ มมาก ลกู เสือวสิ ามญั จะสามารถชวยเหลือในการตอ ตานมลภาวะ หรือสงิ่ แวดลอมเปน พิษได ดงั น้ี ๑. ชวยประชาสัมพันธใหประชาชนมีความรูความเขาใจทางดานสิ่งแวดลอม และใหความรวมมือ ทางดานการควบคุมสง่ิ แวดลอมใหมากเทา ท่คี วร ๒. สงเสรมิ ใหกองลูกเสอื ลดปริมาณมลพิษในทุกดา นเทา ท่ีจะทาํ ได โดยเฉพาะดา นขยะมูลฝอย ๑๐๗ 109

ชอ่ื วิชา ทักษะการเปนผนู าํ ของลกู เสือวิสามัญชอสะอาด บทเรียนที่ ๑๑ เวลา ๑๒๐ นาที ขอบขายวิชา เรียนรูหลักการเปนผูนําในระบอบประชาธิปไตย สามารถตัดสินใจ แกปญหาเฉพาะหนาไดอยางมี เหตุผล และอยบู นอดุ มคตขิ องความซอ่ื สตั ยสุจริต จดุ มุงหมาย ทักษะการเปนผูนําของลูกเสือวิสามัญชอสะอาด เปนแนวทางการนําไปสูผูนําแหงความซื่อสัตยสุจริต ยอมรับฟงความคดิ เห็นของสมาชิก เปน ขอมลู ในการวางแผนดําเนินงานไดอยางเหมาะสม วัตถปุ ระสงค เมอ่ื จบบทเรยี นน้ีแลว ลูกเสอื วสิ ามญั สามารถ ๑. บอกหลักการเปนผนู ําระบอบประชาธิปไตยได ๒. อธบิ ายประโยชนก ารรบั ฟงความคดิ เห็นของผูอน่ื ประกอบการวางแผนงานได ๓. อธิบายการทํางานตามอดุ มคติของความซื่อสัตยสุจรติ อยา งมีผลดไี ด วิธีสอน ๒๕ นาที ๑. บรรยายนาํ ๘๐ นาที ๒. การทดสอบโดยใชฐานกจิ กรรมเสย่ี งภัย ๑๕ นาที ๓. สรปุ ส่อื การสอน ๑. ภาพนิง่ ๒. เอกสารประกอบการเรยี น ประเมนิ ผลงาน ๑. สงั เกตพฤตกิ รรม ๒. แบบประเมินผลกิจกรรม ๑๐๘ 110

ทักษะการเปนผนู ําลูกเสือวิสามัญชอสะอาด เนื้อหา กจิ กรรมของลกู เสือ เปน กจิ กรรมทใี่ ชวธิ ีการดาํ เนินการใหสะดวก รวดเร็วและทั่วถึง โดยใชวิธีของกลุม เล็ก ๆ เรียกวาหมูลูกเสือ และแตละคนจะมีภารกิจภายในหมูครบถวน สําหรับคนท่ีเปนหัวหนากลุมเล็ก ๆ เรยี กวาหวั หนา หมู การเปนหัวหนาหมูน้ันจะมีการผลัดเปลี่ยนสมาชิกภายในหมูใหมีโอกาสไดเปน เพื่อฝกลูกเสือ ใหเปนผนู าํ และรับผิดชอบในภารกิจงานของหมู การปฏิบัติหนาที่ของนายหมู หัวหนากลุม เรียกวาเปนภาวะของผูนํา คือ การสามารถโนมนาวสราง แรงศรทั ธา บนั ดาลใจใหดาํ เนินการจนกระทั่งบรรลุผลสาํ เร็จตามความตอ งการ แบบของการเปนผนู ําตามลกั ษณะการทํางาน แบง เปน ๓ ประเภท ๑. ผนู าํ แบบอัตตาธิปไตย คอื การเปน ผูนาํ แบบเผด็จการ ๒. ผูนาํ แบบเสรี คอื การเปนผูนาํ แบบไรจุดมุงหมาย ๓. ผนู าํ ประชาธิปไตย คือ การเปนผนู าํ แบบทกุ คนที่มสี วนรวม ประชาธปิ ไตย คือ การปกครองโดยประชาชนปกครองตนเอง หมายความวา ประชาชนทุกคนมีสวนรวม ในการกาํ หนดชีวิตความเปน อยขู องตนเอง การเปนผูนาํ มสี วนรว มหรอื ผูนาํ ประชาธิปไตย สําหรบั ลูกเสอื ชอสะอาด ๑. ตอ งเปนผทู ีม่ ีความซอ่ื สัตยสุจริต ๒. ตอ งรับผิดชอบฟงความคดิ เหน็ ของกลมุ เปน สําคญั ๓. บรหิ ารงานหรอื ดําเนนิ งานตามขอตกลงของกลุม ลักษณะการบริหารงาน มดี ังน้ี ๑. เปดโอกาสใหสมาชิกไดใชความคิดเห็น สามารถมีความคิดสรางสรรค ความคิดเห็นและ ปฏบิ ตั ิงานได ๒. จัดสรรแบงงานมอบหมายหนาทใี่ หสมาชิกรับผดิ ชอบตามความเหมาะสม ๓. ใหคําแนะนํา รับฟงความคิดเห็นหรือคําปรึกษาหารือจากสมาชิก ทําใหเกิดความ เปลี่ยนแปลงในทางสรางสรรค และเกิดสัมพันธอันดีระหวางผูนํากับผูรวมงาน เกิดความรวมมือประสานงาน อยางจริงจงั และเตม็ ใจ น้ันคือการทาํ งานเปน ทีม สามารถบรรลตุ ามเปา หมายที่วางไว ลักษณะผูนาํ ทด่ี ี ๑. เสนอแนะ เชญิ ชวนใหสมาชกิ รวมมอื กนั ทาํ งาน ๒. วางตวั ใหเปน ตัวอยา งทดี่ ี ๓. พัฒนาตนเองเสมอ ๔. ศึกษาสมาชิกเพอ่ื ตอบสนองอยา งถูกตองสุจริต ๕. รบั ผิดชอบตอภาระหนา ที่ ๖. มคี วามรูดี ๗. กระจายงานใหสมาชกิ อยางเหมาะสม ๘. วางแผนดาํ เนินการอยา งมขี ้นั ตอน ๑๐๙ 111

การเปนผนู าํ ลูกเสอื วสิ ามญั ชอ สะอาด ๑. ตองมีความกลาหาญเด็ดขาด เปนคุณลักษณะสําคัญย่ิงของผูนําอีกประการหนึ่งท่ีพรอมจะนํา สมาชิกตอสูฟนฝาอุปสรรคตาง ๆ ใหผานพนไปดายความกลาหาญ เด็ดขาดในการทํางานท่ีถูกตอง ยึดมั่น เอาความสาํ เร็จและสจุ รติ ๒. มีความอดทนตอส่ิงแวดลอมตาง ๆ ซึ่งอาจชักนําไปสูการทุจริตดวยลักษณะตาง ๆ โดยการทํางาน ไปตามกฎระเบยี บท่ีใชรว มกนั ในสงั คม ๓. ไมเห็นแกตัว เสียสละ ไมใชอภิสิทธ์ิในทางท่ีผิด ผูนําแบบน้ีจะไมเห็นประโยชนของตนเองมากกวา สว นรวม พยายามมอบสิง่ ดมี ปี ระโยชนแกสมาชกิ ไดรับอยา งยุติธรรม ๔. ใหเกียรติและยกยองสมาชิก พยายามแบงงานใหทุกคนทําตามความเหมาะสมและความสามารถ เม่ือผลงานสําเรจ็ ก็ยกยอ งสมาชกิ ผปู ระสบความสาํ เร็จ ๕. เปนผูมีจิตอาสา คือ อาสาสมัครทํางานเพื่อชวยเหลือผูอ่ืนและสังคม ดวยการเสียสละกําลังกาย กําลงั ความคดิ เวลาหรือสง่ิ อ่ืน ๆ ทีต่ นเองมีดว ยความเอื้อเฟออยา งจริงใจ ทักษะเพือ่ สนบั สนนุ งานสงั คม ๑๑๐ 112

ใบงาน กิจกรรมทักษะการเปนผนู ําลูกเสอื วสิ ามัญชอสะอาด กจิ กรรมท่ี ๑ กจิ กรรมถมถนน อปุ กรณ ๑. ลกู บอล ๒. ใบคําส่ังวิธีปฏิบตั ิกิจกรรม กระบวนการ ๑. ใหสมาชิกลูกเสือวิสามัญชอสะอาด ๒ คนหันหนาเขาหากัน มือซายจับมือขวา และมือขวาจับ มือซา ยของสมาชกิ ลูกเสอื ชอสะอาด โดยนําฟตุ บอลวางไวระหวางหนาผากของท้ังสองคน ๒. ใหส มาชกิ ฯ ทัง้ สองคนพาฟตุ บอลไปท้งิ ลงในกลอ ง ๓. กาํ หนดระยะทาง ๑๕ เมตร จากจุดเรมิ่ ตน ถึงกลอง ๔. กาํ หนดระยะทาง ๑๕ วินาที ๕. เงอื่ นไข ถา สมาชกิ ฯ ทาํ ลูกบอลตก ตอ งกลับไปเรม่ิ ตน ใหม การสรุป ผลท่ไี ดจ ากกจิ กรรมนี้ ๑. บทบาทของผนู าํ ผตู าม ๒. รูจกั บทบาทและหนา ที่ของตนเอง ๓. ความสามัคคขี องหมู ๔. ผลเสยี จากการท่ไี มปฏบิ ตั ติ ามกตกิ า หรอื ไมซ อ่ื สัตย กิจกรรมท่ี ๒ กิจกรรมลาํ เลยี งพล อุปกรณ ๑. แผน พลาสติก PC บอรด ขนาด ๔๐ ซม. X ๔๐ ซม. จาํ นวน ๓ แผน ๒. ใบคําส่ังวิธีปฏบิ ตั ิกิจกรรม กระบวนการ ๑. ใหสมาชิกลูกเสือวิสามัญชอสะอาด ๑ หมู จํานวน ๔ - ๖ คนใชแผนพลาสติก ๒ แผนขนสมาชิก จากจุดเร่ิมตน ไปจนถึงปลายทาง ๒. ระยะทาง ๑๕ เมตร ๓. ระยะเวลากาํ หนด ๑ นาที ๔. เง่ือนไข สมาชิกฯ ผูเขาทดสอบภาวะผูนําจะตองไมใหสวนใดสวนหนึ่งของรางกายสัมผัสพ้ืนท่ีนอก แผนพลาสตกิ ๕. ถาสมาชิกฯ ทานใดทา นหนึง่ ผิดเงอื่ นไข ตองแจง ใหก ลุมทราบแลวกลับไปเรม่ิ ตนใหมท ั้งกลมุ การสรุป ผลทีไ่ ดจ ากกิจกรรมนี้ ๑. บทบาทของผูนาํ ผูตาม ๒. รจู ักบทบาทและหนา ทข่ี องตนเอง ๓. ความสามคั คขี องหมู ๔. ผลเสยี จากการทีไ่ มป ฏบิ ัติตามกตกิ า หรือไมซื่อสัตย ๑๑๑ 113

กิจกรรมท่ี ๓ กจิ กรรมขาสามัคคี อปุ กรณ ๑. ผาดบิ ขนาด ๕๐ ซม. X ๕ ซม. จาํ นวน ๕ ช้ิน ตอลกู เสือวสิ ามญั ชอ สะอาด ๖ คน ๒. ใบคําสั่งวิธีปฏบิ ตั กิ จิ กรรม กระบวนการ ๑. ใหส มาชกิ ลกู เสอื วิสามัญชอ สะอาดเขาแถวหนา กระดาน ๒. มดั ขาของทานกับขาของเพอ่ื น ๓. ใหหมูของทา นเดนิ ขามเครอ่ื งกดี ขวางท่ีจดั วางไวจํานวน ๒ - ๔ จุด ๔. ระยะทาง ๒๐ เมตร ๕. กาํ หนดใหใ ชเ วลา ๒ นาที ๖. สมาชกิ ฯ ทานใดสะดดุ หรอื กระทบกับเครื่องกดี ขวาง ตอ งรองบอกเพือ่ นและเรมิ่ ตน ใหม การสรุป ผลทีไ่ ดจากกจิ กรรมน้ี ๑. บทบาทของผนู ําผูตาม ๒. รูจักบทบาทและหนา ทีข่ องตนเอง ๓. ความสามคั คขี องหมู ๔. ผลเสียจากการที่ไมป ฏบิ ตั ติ ามกตกิ า หรอื ไมซ อื่ สัตย กจิ กรรมที่ ๔ กิจกรรมเกบ็ ของ อุปกรณ ๑. ถงุ ทรายหนัก ๐.๕ กก. ใชเชือกยาว ๒ เมตร ผูกปากถุง ๒. สิ่งของจาํ นวนไมนอยกวา ๒๐ ชิน้ ๓. ใบคําสงั่ วิธปี ฏิบัตกิ จิ กรรม กระบวนการ ๑. ใหส มาชกิ ลูกเสือวิสามัญชอสะอาดเขาแถวตอนลึก แลวคนหนาสุดใชถุงทรายผูกเชือกโยนเพื่อลาก ส่ิงของทอี่ ยูขางหนา จาํ นวน ๑ ชิน้ เมื่อไดแ ลว สง เชือกใหคนที่ ๒ แลว วง่ิ ไปตอทาย คนที่ ๒ ปฏิบัติเชนเดียวกับ คนแรก จนหมดเวลา ๒. ตีเสน ยาว ๙ เมตร มใิ หสมาชกิ ฯ เขา ไปในเขต ๓. ใหสงิ่ ของหา งจากเสนแบงเขตประมาณ ๑ - ๑.๕ เมตร ๔. กาํ หนดระยะเวลาไมเกนิ ๒ นาที ๕. สมาชิกทานใดมีเจตนาใชอวัยวะสวนใดสวนหน่ึงล้ําเขาไปในเสนแบงเขต ปรับไมผานการทดสอบ ทัง้ หมู การสรปุ ผลทไ่ี ดจากกจิ กรรมน้ี ๑. บทบาทของผูนําผตู าม ๒. รจู กั บทบาทและหนา ทีข่ องตนเอง ๓. ความสามัคคขี องหมู ๔. ผลเสียจากการท่ีไมป ฏิบตั ติ ามกตกิ า หรอื ไมซ อ่ื สตั ย ๑๑๒ 114

กิจกรรมท่ี ๕ กิจกรรมจานเหาะ อุปกรณ ๑. จานพลาสตกิ ๑ ใบ ๒. ใบคาํ ส่ังวธิ ีปฏบิ ัตกิ จิ กรรม กระบวนการ ๑. สมาชิกลูกเสือชอสะอาด เขาแถวหนากระดานไหลช ดิ กัน ๒. สมาชิกฯ ผูที่อยูหัวแถวใชคางและไหลหนีบจาน เม่ือไดยินสัญญาณเร่ิมแขงขัน สงตอใหสมาชิกฯ คนตอไป ใหใชคางและไหลรับจานและสงยงั สมาชกิ ฯ คนตอไป ๓. สมาชิกฯ ผูสง จานแลว ไปตอทายแถวตามลําดับ ๔. ใหปฏิบัติเชน นต้ี ลอดไปจนถึงเสนชัย ๕. ระยะหา งประมาณ ๑๕ เมตร ๖. กําหนดใหใชเวลา ๑ นาที ๗. ถา จานหลนใหกลบั มาเร่ิมตน ใหม การสรปุ ผลท่ีไดจ ากกจิ กรรมนี้ ๑. บทบาทของผูนาํ ผูตาม ๒. รูจักบทบาทและหนาทข่ี องตนเอง ๓. ความสามคั คขี องหมู ๔. ผลเสยี จากการทีไ่ มป ฏิบตั ติ ามกติกา หรอื ไมซือ่ สตั ย ๑๑๓ 115

กจิ กรรมทดสอบภาวะผนู ํา แบบประเมินผลกจิ กรรม หมายเหตุ หมู............................... ระดับคุณภาพ ขอ รายการประเมิน ๔๓๒๑ ๑ ความซือ่ สัตย สุจริต ๒ ภาวะผนู าํ ๓ การมีสว นรวมในกจิ กรรม ๔ ความพยายาม ๕ ความสําเรจ็ รวมคะแนน เกณฑก ารประเมินผล รายการประเมนิ ดีมาก (๔) ระดับคุณภาพ/คะแนน ปรบั ปรุง (๑) ดี (๓) พอใช (๒) ๑. ความซื่อสตั ย รักษากฎ กติกา สวนใหญรกั ษากฎ ครง่ึ หนึง่ รกั ษากฎ รักษากฎ กติกาบา ง อยางเครงครดั กตกิ า กตกิ า ๒. ภาวะผูนาํ วางแผนงาน รบั ฟง ความคดิ เหน็ พยายามโนมนา ว สบาย ๆ ชวยกัน รว มกับสมาชกิ แตอาจตดั สนิ ใจเอง ใหทําตามความคดิ ทํากิจกรรม ในการทาํ งาน ของตนเอง ๓. การมีสว นรว ม สมาชิกทุกคน สมาชกิ ไมร ว มมือ สมาชกิ ใหความ สมาชิกไมใหความ ทํางานรว มกัน ๑ คน รวมมือ ๒ คน รว มมอื ๓ คน ขน้ึ ไป ๔. ความพยายาม ทุกคนทาํ ตามแผน ทุกคนพยายาม พยายามทาํ งาน ปลอยปละละเลย ท่ีวางไวอ ยา ง ทาํ ตามแผน แตไม ตามแผนบาง ไมม ีความพยายาม ไมยอ ทอ กระตือรือรน นัก ๕. ความสาํ เร็จ ผลงานสําเร็จ ผลงานสําเร็จ ๘๐% ผลงานสําเรจ็ ๕๐% ไมมแี นวโนม ครบทุกประการ ความสาํ เร็จ ๑๑๔ 116

ช่ือวิชา การสรา งเครือขายลกู เสอื วสิ ามัญชอสะอาด บทเรยี นท่ี ๑๒ เวลา ๗๕ นาที ขอบขายวิชา ๑. ความหมายของเครือขายลกู เสือวสิ ามญั ชอสะอาด ๒. การจัดตงั้ เครือขายลกู เสอื วสิ ามัญชอ สะอาด ๓. การพฒั นาเครอื ขายลูกเสือวิสามญั ชอ สะอาดใหย ั่งยนื จดุ หมาย การจดั ตง้ั และพัฒนาเครอื ขา ยลกู เสือวสิ ามญั ชอสะอาดใหยัง่ ยืน วัตถุประสงค เมื่อจบบทเรยี นน้ีแลว ลูกเสอื วิสามัญสามารถ ๑. อธบิ ายความหมายของเครือขาย และความสาํ คญั ของการจดั ต้ังเครือขายลกู เสอื วสิ ามัญชอสะอาดได ๒. บอกถงึ ขนั้ ตอนในการจดั ต้งั เครอื ขายลกู เสอื วิสามญั ชอสะอาด และพฒั นาเครอื ขา ยใหยง่ั ยนื ได ๓. ระบปุ ระโยชนจากการดาํ เนนิ งานในรูปแบบเครอื ขายลูกเสอื วสิ ามญั ชอสะอาดได วธิ ีสอน/กิจกรรม ๑. การศึกษาเอกสารและการเตรียมการแสดงบทบาทสมมติ โดยมอบหมายงานใหนายหมู เพ่ือให ผเู ขา รบั การอบรมศึกษาเอกสารความรู และเตรียมการแสดงบทบาทสมมตลิ ว งหนา ๒. นาํ เขาสบู ทเรยี นและชี้แจงวัตถุประสงค ๑๕ นาที ๓. การแสดงบทบาทสมมติ (Role Play) ๕๐ นาที ๔. สรุปบทเรียน/ซักถาม ๑๐ นาที สอ่ื การสอน ๑. เอกสารความรู ๒. ภาพน่งิ ๓. กระดาษเทาขาว หมูละ ๓ แผน ๔. ปากกาเมจิก และเคร่ืองเขยี น หมลู ะ ๑ ชดุ การประเมนิ ผล ๑. สงั เกตการมสี วนรว มของผูเขารับการอบรม ๒. แบบประเมินการแสดงบทบาทสมมตขิ องกลมุ ๓. สังเกตจากการซกั ถาม ๑๑๕ 117

เน้ือหาวิชา ความหมายของเครอื ขาย NETWORK นักวิชาการและผูรูชาวไทยและตางประเทศไดใหคําจํากัดความและความหมายของ “เครือขาย (Network)” ไวมากมาย สวนใหญจ ะมคี วามคลายคลงึ กัน ดังน้ี พจนานุกรม The Webster’s Collegiate ใหคําจํากัดความ “เครือขาย” ไววาเปนการแลกเปล่ียน ขอมูลหรือบริการกนั ระหวา งบคุ คล กลุมหรือสถาบนั กาญจนา แกวเทพ (๒๕๓๘) ใหความหมายวา “เครือขาย” หมายถึง รูปแบบหนึ่งของการประสานงาน ของบุคคล กลุม หรือองคกรหลาย ๆ องคกรที่ตางมีทรัพยากรของตนเอง มีเปาหมาย มีวิธีการทํางาน และ มีกลุมเปาหมายของตนเอง บุคคลหรือกลุมเหลาน้ีไดเขามาประสานงานกันเปนระยะเวลายาวนานพอสมควร แมอ าจจะไมม กี จิ กรรมรวมกันอยางสม่ําเสมอ แตไดมีการวางฐานไว เมื่อกลุมใดกลุมหน่ึงตองการความชวยเหลือ หรอื ขอความรว มมอื จากกลมุ อ่นื เพื่อแกปญ หา สามารถประสานงานได ในการเขารวมเปนองคกรเครือขาย แมวา องคกรเหลาน้ีจะมีบางสิ่งบางอยางรวมกัน เชน มีเปาหมายการทํางานรวมกัน มีผลประโยชนรวมกัน องคกร เหลาน้ียังคงความเปนเอกเทศอยู เพราะวาการเขารวมเปนเครือขายเปนการเขารวมเพียงบางสวนขององคกร เทานนั้ เสรี พงศพิศ (๒๕๔๘) กลาววา เครือขาย คือ ขบวนการทางสังคมอันเกิดจากการสรา งความสัมพนั ธ ระหวางบุคคล กลุม องคกร สถาบัน โดยมีเปาหมาย วัตถุประสงคและความตองการบางอยางรวมกัน รวมกัน ดําเนินกิจกรรมบางอยา งโดยท่สี มาชิกยังคงความเปน เอกเทศ ไมขนึ้ ตอกนั พระมหาสุทิตย อาภากโร (๒๕๔๗ : ๖ - ๗) กลาววาเครือขายทางสังคม (Social Network) หมายถึง ความสมั พันธในสังคมมนุษยท้ังในระดับปจเจกบุคคล ปจเจกบุคคลกับกลุม กลุมกับกลุม และกลุมกับเครือขาย โดยเปนการอธิบายถึงพฤตกิ รรมและความสัมพันธท่ีเก่ียวของกับส่ิงตาง ๆ เชน กิจกรรมการส่ือสาร ความรวมมือ การพึ่งพาอาศัย การแลกเปลี่ยนเรยี นรู นฤมล นิราธร (๒๕๔๓) กลาววา เครอื ขายควรมีกลมุ บคุ คล หรือองคกร ซ่ึงกลุมเหลาน้ีมีการพบปะกัน มกี ารแลกเปลยี่ นขอ มูลขาวสารซึ่งกนั และกนั ในรปู แบบตาง ๆ ท่เี ปนประโยชน นอกจากนี้ยังมีการทํางานเพื่อให บรรลเุ ปาหมายรว มกนั ดว ยความเปนอิสระตอกนั เกรียงศักด์ิ เจริญวงศศักด์ิ (๒๕๔๓) ไดใหทัศนะวา “เครือขาย” หมายถึง การที่ปจเจกบุคคล องคกร หนว ยงาน หรือสถาบนั ใด ๆ ไดต กลงที่จะประสานเชอ่ื มโยงเขาหากนั ภายใตว ัตถปุ ระสงค หรือขอตกลงอยางใด อยางหน่ึงรว มกันอยา งเปนระบบ สรุป “เครอื ขา ย” หมายถึง การเช่ือมโยงระหวางบคุ คล กลุม หรือองคกรทสี่ มัครใจภายใตวัตถุประสงค หรือขอ ตกลงอยา งใดอยา งหนึ่งรว มกนั อยา งเปนระบบ ในการแลกเปลี่ยนขาวสารหรือทํากิจกรรมรวมกัน โดยมี การจัดรูปแบบ หรือระเบียบโครงสรางท่ีแตละหนวยยังคงมีความเปนอิสระเทาเทียม ภายใตพื้นฐานของ การเคารพสิทธิ เชื่อถือ เอ้ืออาทรซ่ึงกันและกัน มีการทํางานเพื่อใหบรรลุเปาหมายรวมกันดวยความเปนอิสระ ตอกัน เครือขายเทียม (Pseudo Network) หมายถึง เครือขายชนิดท่ีเราหลงผิดคิดวาเปนเครือขาย แตแทจริงแลว เปน แคก ารชุมนมุ พบปะสงั สรรคระหวางสมาชิก โดยทต่ี างคนตางไมไดม ีเปา หมายรว มกัน และไมไดต้ังใจที่จะทํา กิจกรรมรวมกัน เปนการรวมกลุมแบบเฮโลสาระพา หรือรวมกันตามกระแสนิยมท่ีไมมีวัตถุประสงคชัดเจน ลักษณะของเครือขายลวงจะไมมีการสานตอระหวางสมาชิก ดังนั้น การทําความเขาใจกับองคประกอบของ เครือขายจงึ มีความสําคัญ เพื่อชวยใหสมาชกิ สามารถสรางเครือขายแทแ ทนการสรางเครอื ขายเทยี ม ๑๑๖ 118

องคประกอบและประเภทของเครอื ขาย เกรียงศักดิ์ เจรญิ วงศศ กั ดิ์ (๒๕๔๓) อธบิ ายวา องคป ระกอบของเครอื ขาย มีดังนี้ ๑. การรบั รูมุมมองรว มกัน (Common Perception) สมาชกิ ในเครือขายตองมีความรูสึกนึกคิดและ การรับรูรวมกันถึงเหตุผลการเขารวมเปนเครือขาย อาทิ มีความเขาใจในปญหาและมีสํานึกในการแกไขปญหา รวมกัน มีประสบการณในปญหารวมกัน มีความตองการความชวยเหลือในลักษณะท่ีคลายคลึงกัน เปนตน ซึ่งจะสงผลใหสมาชิกของเครือขายเกิดความรูสึกผูกพันในการดําเนินกิจกรรมบางอยางรวมกัน เพื่อแกปญหา ความเดอื ดรอ นที่เกิดข้นึ การรับรูรวมกันถือเปนหัวใจของเครือขายที่ทําใหเครือขายมีความตอเน่ือง เพราะหาก สมาชิกไมมีความเขาใจในการเขารวมเปนเครือขาย จะทําใหการประสานงานและการขอความรวมมือ ในการดําเนินการเปนไปอยางยากลําบาก เพราะตางคนตางใชกรอบการมองโลกคนละกรอบ เหมือนใสแวนตา กันคนละสี ยอ มมองปญหาหรือความตอ งการท่เี กิดขึ้นไปคนละทศิ ทาง แตมิไดความหมายวาสมาชิกของเครือขาย ไมสามารถจะมีความคิดเห็นแตกตางกัน เพราะมุมมองท่ีแตกตางยอมมีประโยชน ชวยใหเกิดการสรางสรรคใน การทํางาน แตความคิดที่แตกตางนี้ สมาชิกเครือขายตองยอมรับกัน มิฉะนั้น ความแตกตางที่มีอยูจะนําไปสู ความแตกแยกและแตกหกั ในทีส่ ดุ ๒. การมีวิสัยทัศนรวมกัน (Common Vision) วิสัยทัศนรวมเปนการมองเห็นภาพของจุดมุงหมาย ในอนาคตรวมกันระหวางสมาชิกในกลุม การรับรูเขาใจถึงทิศทางเดียวกันและการมีเปาหมายท่ีจะไปดวยกัน จะชวยทําใหขบวนการเคลอ่ื นไหวมีพลงั เกิดเอกภาพ และชวยบรรเทาความขัดแยงอันเกิดจากมุมมองความคิด ท่ีแตกตางได ในทางตรงขาม เม่ือใดที่วิสัยทัศนหรือเปาหมายสวนตัวขัดแยงกับวิสัยทัศนหรือเปาหมายของ เครือขา ย พฤติกรรมการปฏิบตั ขิ องสมาชิกจะเร่ิมแตกตางจากสิ่งที่สมาชิกเครือขายกระทํารวมกัน ดังนั้น แมวา วิสัยทัศนรวมกันเปนสิ่งที่ตองใชเวลาในการสรางใหเกิดขึ้น แตจําเปนตองสรางใหเกิดขึ้นใหได และสมาชิกของ เครอื ขายควรมวี ิสยั ทศั นย อ ยสว นตัวที่สอดคลองไปดวยกันกับวิสัยทัศนของเครือขาย แมอาจไมไดซอนทับอยาง แนบสนิทกับวสิ ัยทศั นของเครอื ขาย แตอ ยา งนอ ยควรสอดรบั ไปในทศิ ทางเดยี วกนั ๓. การเกิดผลประโยชนและความสนใจรวมกัน (Mutual Interests/Benefits) เครือขายเกิดจาก การท่ีสมาชิกแตละคนมีความตองการของตนเอง แตความตองการเหลานั้นจะไมสามารถบรรลุผลสําเร็จได หากสมาชิกตางคนตางอยู ความจํากัดน้ีทําใหเกิดการรวมตัวกันบนฐานของผลประโยชนรวมท่ีมากเพียงพอ จะดึงดูดใจใหรวมเปนเครือขาย ดังน้ัน การรวมเปนเครือขายจึงตองตั้งอยูบนฐานของผลประโยชนที่มีรวมกัน ซึ่งครอบคลุมท้ังผลประโยชนที่เปนตัวเงินและไมใชตัวเงิน อาทิ เกียรติยศ ช่ือเสียง การยอมรับโอกาสใน ความกาวหนา ความสุข ความพึงพอใจ ฯลฯ กลาวโดยสรุป คือการที่จะดึงใครเขามามีสวนรวมในขบวนการ เครือขาย จําเปนที่จะตองคํานึงถึงผลประโยชนท่ีเขาจะไดรับจากการเขารวม และในหลายกรณีอาจเปนการ พิจารณาลวงหนากอนท่ีเขาจะรองขอดวย แมผลประโยชนท่ีแตละคนไดรับอาจมากนอยแตกตางกัน แตถือวา ทุกคนไดรับผลประโยชน เมื่อใดสมาชิกไมไดรับประโยชนรวม หรือเมื่อเขาคิดคํานวณแลวเขาเสียมากกวาได เขาจะเรม่ิ ถอยตวั เองออกจากเครือขายไป หรือเมื่อเขาไดรับการสนองตอบตอความตองการท่ีมีอยางสมบูรณแลว เขาจะออกไปจากเครือขายในที่สุด ประเด็นสําคัญอีกประการ คือ ผลประโยชนที่เขาจะไดรับตองเพียงพอ สําหรับเขา ในการท่ีจูงใจใหเขามีสวนรวมในทางปฎิบัติจริง โดยไมไดมีสวนรวมแบบที่มีเพียงตําแหนงหรือ รายช่ือในเครอื ขาย แตไ มมีการเขา รว มปฎบิ ตั จิ ริงในเครือขาย ๔. การมสี วนรวมของสมาชิกเครือขา ยอยา งกวา งขวาง (All Stakeholders Participation) การมีสวนรวมของสมาชิกในเครือขา ย นบั เปนกระบวนการทีส่ าํ คัญมากในการพฒั นาความเขม แข็งของเครือขาย เพราะกระบวนการมีสวนรว มทกุ ฝา ยในเครอื ขาย (All Stakehoders in Network) ยอมเปนเง่ือนไขท่ีทําใหเกิด การรวมรับรู รวมคิด รวมตัดสินใจ และรวมลงมือกระทําอยางเขมแข็ง ดังน้ัน สถานะของสมาชิกในเครือขาย ๑๑๗ 119

จึงควรเปนไปในลักษณะของความเทาเทียมกัน (Equal Status) ในฐานะของ “หุนสวน (Partner)” ของ เครือขาย ซึ่งเปนความสัมพันธในแนวราบ (Horizontal Relationship) ที่เทาเทียมกัน แทนความสัมพันธ ในแนวดิ่ง (Vertical Relationship) หมายความวา หากการรวมตัวเปนเครือขายเกิดข้ึนระหวางรัฐกับชุมชน ทองถิ่น หนวยงานภาครัฐตองวางสถานะของตนเองเทียบเทากับประชาชนในฐานะของสมาชิกเครือขาย มิใช การวางตัวเปนเจานายเหนอื ประชาชน อยางไรก็ตาม แมจะยากในทางปฏิบัติในหลาย ๆ กรณี เพราะตองอาศัย การเปลย่ี นกรอบความคดิ ของสมาชิกในเครอื ขา ยและการสรางบริบทแวดลอมอ่ืน ๆ เขามาประกอบดวย แตยัง เปน สิ่งทจี่ ําเปนตองกระทํา หากตอ งการสรางเครอื ขายท่เี ขม แขง็ ๕. การเสริมสรางซึ่งกันและกัน (Complementary Relationship) องคประกอบที่จะทําใหเครือขาย ดําเนินไปอยา งตอเนื่อง คอื การท่สี มาชิกของเครือขา ยตางตองเสริมสรางซึ่งกันและกัน โดยที่จุดแข็งของฝายหนึ่ง ไปชวยเสริมจุดออนของอีกฝายหน่ึง ซ่ึงจะทําใหผลประโยชนที่เกิดขึ้นจากการรวมตัวเปนเครือขายมากกวา การไมสรางเครอื ขายแตตา งคนตา งอยตู วั อยา ง เชน นักวิชาการท่ีเขาใจสภาพทองถ่ินเขาไปทําการวินิจฉัยรวมกับ ประชาชนในทองถ่ิน ชวยใหเกิดการสะสมองคความรูของทองถิ่นอยางเปนระบบ อันเปนประโยชนตอชุมชน ในขณะท่ีประชาชนในทอ งถิน่ ใหขอ มูลและความรวมมือในการศึกษาวิจัย หรือการท่ีมูลนิธิขององคกรธุรกิจชวย สนับสนุนดานเงินแกองคกรประชาชน ขณะเดียวกันความสําเร็จขององคกรประชาชน สรางชื่อเสียงแกองคกร ธรุ กจิ น้ันดว ย ๖. การพึง่ พิงอิงรวมกัน (Interdependence) เนื่องจากธรรมชาติความจํากัดของสมาชิกในเครือขาย ท้ังดานทรัพยากร ความรู เงินทุน กําลังคน ฯลฯ สมาชิกของเครือขายจึงไมสามารถดํารงอยูไดอยางสมบูรณ ดวยตัวเอง การจะทําใหเปาหมายรวมสําเร็จไดนั้น สมาชิกตางจําเปนตองพึ่งพาซ่ึงกันและกันระหวางสมาชิก ในเครือขาย เพื่อใหเกิดการเสริมสรางซ่ึงกันและกัน การจะทําใหสมาชิกหรือหุนสวนของเครือขายยึดโยงกันให แนน หนา จําเปน ตองทําใหหนุ สว นแตละคนรูสึกวาหากเอาหุนสวนคนใดคนหนึ่งออกไปจะทําใหเครือขายลมลง ไปได การดาํ รงอยขู องหุนสวนแตละคน จึงจําเปนตอการดํารงอยูของเครือขาย ซึ่งการพ่ึงพิงรวมกันนี้สงผลทําให สมาชิกมีการปฎสิ มั พนั ธร ะหวา งกันโดยอตั โนมัติ ๗. การปฏิสมั พนั ธเชิงแลกเปลี่ยน (Interaction) สมาชิกในเครือขายตองทํากิจกรรมรวมกัน เพ่ือให เกิดการปฏิสัมพันธระหวางสมาชิกดวยกัน เชน ติดตอกันผานการเขียน หรือการพบปะพูดคุย การแลกเปล่ียน ความคิดเห็นซึ่งกันและกัน หรือมีกิจกรรมประชุมสัมมนารวมกัน เปนตน ผลของการปฏิสัมพันธน้ีกอใหเกิดการ เปล่ียนแปลงในเครอื ขายตามมา ดวยปฎสิ มั พันธดงั กลาวจะเปนลักษณะความสัมพนั ธเชงิ แลกเปล่ียนระหวางกัน (Reciprocal Exchange) มิใชป ฏิสมั พนั ธฝา ยเดยี ว (Unilateral Exchange) ยิ่งสมาชิกมกี ารปฏิสัมพนั ธกันมาก เทาใด จะย่ิงเกิดความผูกพันภายในระหวางกันมากขึ้นเทาน้ัน ซ่ึงจะชวยใหเกิดการเช่ือมโยงในระดับท่ีแนนแฟน มากย่ิงข้ึน (Highly Integrated) นอกจากน้ี การปฏิสัมพันธยังชวยใหเกิดการเรียนรูระหวางกันมากข้ึน และ ชว ยใหเ ครอื ขา ยเขม แข็งยิ่งขึ้น นฤมล นิราธร (๒๕๔๓) อธบิ ายวา การจําแนกประเภทของเครอื ขาย กระทาํ ไดหลายมติ ิ ดงั น้ี ๑. จําแนกตามพน้ื ทีด่ าํ เนนิ งาน เชน เครอื ขา ยระดบั หมบู าน ตาํ บล จังหวัด ภาค และระดับประเทศ ๒. จาํ แนกตามประเภทกิจกรรมหรอื ประเด็นปญหา เชน เครือขา ยท่ีทํางานดานเด็ก สตรี สาธารณสุข เศรษฐกิจ พัฒนาชมุ ชน สิทธิมนุษยชน ส่ิงแวดลอ ม ฯลฯ ๓. จาํ แนกตามรูปแบบโครงสรางหรือความสัมพันธ การจําแนกโดยใชเกณฑน้ี มีเครือขาย ๒ ลักษณะ คือ เครอื ขา ยตามแนวตงั้ และเครอื ขา ยตามแนวนอน ๑๑๘ 120

๓.๑ เครือขา ยตามแนวต้ัง หมายถึง เครือขายท่ีโครงสรางมีลักษณะเปนชวงช้ันความสัมพันธ ระหวางองคกรภายในเครือขายไมเทากัน มีองคกรท่ีมีสถานภาพสูงกวาและอยูในฐานะผูใหความชวยเหลือแก องคก รท่ีเปนลูกขา ย เครือขา ยตามแนวตง้ั พบมากในองคกรธรุ กิจ เชน เครือขายแฟรนไชสตาง ๆ ซ่ึงลูกขายตอง พ่ึงพาบริษัทแมในเร่ืองเครอ่ื งหมายการคา ขณะท่ีลกู ขายตอ งเสยี คาใชจ า ยสําหรับประโยชนทจี่ ะไดจ ากแมข า ย ๓.๒ เครือขายตามแนวนอน เปนเครือขายท่ีความสัมพันธระหวางองคกรตาง ๆ ภายใน เครือขา ยมคี วามเทาเทยี มกนั ลกั ษณะการแลกเปลยี่ นเปนไปโดยชว ยเหลอื เก้อื กูลกนั การติดตอภายในเครือขาย เปนการติดตอระหวางบุคคลหรือองคกร หรืออาจจะมีองคกรทําหนาที่ประสานงานระหวางเครือขาย เชน จดั ประชมุ กระจายขาวสารขอ มูล หรอื เปน แกนกลางเมอ่ื ตอ งการมกี ารปฏิบัติการรวมกัน องคกรประสานงานนี้ ยังมีสถานภาพเทาเทียมกับองคกรอ่ืน ๆ ภายในเครือขาย เครือขายในงานพัฒนาสวนใหญเปนเครือขายตาม แนวนอน ๔. จําแนกตามอาชีพ หรือสถานภาพทางสังคม เชน เครือขายแรงงาน เครือขายครูพิทักษสิทธิเด็ก เครอื ขายกลมุ พระสหธรรม เครอื ขา ยสารวัตรนกั เรยี น ฯลฯ ขนิฏฐา กาญจนรังษีนนท (๒๕๔๒) ไดอธิบายวา เครือขายมีรูปแบบมากมาย และมีบางคนพยายาม จําแนกโดยใชคุณลักษณะของสมาชิก พื้นท่ีทางภูมิศาสตร กิจกรรมหลัก วัตถุประสงค และโครงสรางของ เครือขา ย เปนเกณฑ ๑. คุณลักษณะของสมาชิก เครือขายอาจจําแนกตามประเภทของสมาชิก เชน ชาวนา นักวิจัยหรือ วศิ วกร บางแหง รวมคนทีท่ าํ งานในระดับเดียวกันเปนประเภทเดียวกัน หรือเนนเครือขายแนวราบ เชน เครือขาย ชาวนา (ประกอบดวยคนท่เี ปน ชาวนาเทานนั้ ) บางคนรวมคนที่ทํางานสาขาเดียวกันแตตางระดับกันเขาดวยกัน หรือเนน เครือขายแนวตง้ั เชน ชาวนา นักวิจัยการเกษตร หนวยงานกําหนดนโยบายการเกษตร และหนวยงาน ระหวางประเทศท่ีทํางานเกี่ยวของกับการเกษตร เปนตน บางเครือขายมีสมาชิกแบบบุคคล แตบางแหงมีสมาชิก เปน องคกรหรอื สถาบัน และบางแหงมสี มาชิกแบบบุคคลและองคก รรวมกนั ๒. พ้ืนที่ทางภูมิศาสตร เปนการจําแนกเครือขายท่ีดําเนินงานในพื้นท่ีหนึ่งบางแหงเปนเครือขาย ระดับประเทศ เครือขายระดับภูมิภาค เครือขายระดับชุมชนลุมนํ้า เชน เครือขายเกษตรกรภาคเหนือ เปนตน หรืออาจแบงตามเขตที่มีระบบนิเวศทางการเกษตรเหมือนกัน เชน เครือขายขอมูลขาวสารในพื้นที่แหงแลง (Arid Lands Information Network) ๓. วัตถุประสงคของเครือขาย เครือขายจํานวนมากต้ังข้ึนเพื่อการแลกเปล่ียนขอมูลขาวสารระหวาง สมาชิก และการแบง ปน ขอ มูลขา วสารเปนวัตถุประสงคหลักของเครือขาย บางเครือขายต้ังข้ึนเพื่อความรวมมือ ในการวิจัยศึกษา ฝกอบรม หรือการตลาด บางเครือขายมุงเพื่อการแลกเปล่ียนเคร่ืองมือในการประกอบอาชีพ บางเครอื ขา ยมุง เปนกลุมพลังกระตุนความตระหนักของสังคม และเขาไปมีอิทธิพลตอการกําหนดนโยบายของรัฐ เพ่ือพิทักษผลประโยชนของสมาชิก เครือขายหลายแหงมีวัตถุประสงคหลายดาน ทั้งแลกเปล่ียนขอมูลขาวสาร ท้ังรว มมอื กันในการจดั การฝกอบรมและวิจยั รวมทงั้ ผลกั ดันนโยบาย การกอ เกดิ ของเครือขาย เครอื ขายแตละเครือขา ย ตา งมีจดุ เรมิ่ ตน หรอื ถกู สรางมาดวยวิธกี ารตา ง ๆ กัน แบง ชนิดของเครือขาย ออกเปน ๓ ลกั ษณะ คือ ๑. เครือขายท่ีเกดิ โดยธรรมชาติ เครือขายน้ีมักเกิดจากการที่ผูคนมีใจตรงกัน ทํางานคลายคลึงกันหรือประสบกับสภาพปญหา เดียวกันมากอน เขามารวมตัวกันเพื่อแลกเปล่ียนความคิดและประสบการณ รวมกันแสวงหาทางเลือกใหม ที่ดีกวา การดํารงอยูของกลุมสมาชิกในเครือขายเปนแรงกระตุนที่เกิดข้ึนภายในตัวสมาชิกเอง (ฉันทะ) ๑๑๙ 121

เครือขายเชนนี้มักเกิดข้ึนในพื้นท่ี อาศัยความเปนเครือญาติ เปนคนในชุมชนหรือมาจากภูมิลําเนาเดียวกันท่ีมี วัฒนธรรมความเปนอยูคลายคลึงกัน มาอยูรวมกันเปนกลุมโดยจัดตั้งเปนชมรมท่ีมีกิจกรรมรวมกันกอน เม่ือมี สมาชกิ เพ่ิมขนึ้ จงึ ขยายพนื้ ท่ีดาํ เนนิ การออกไป หรือมีการขยายเปาหมาย/วตั ถุประสงค ของกลุมมากขึ้น ในท่ีสุด พัฒนาข้ึนเปนเครือขายเพื่อใหครอบคลุมตอความตองการของสมาชิกไดกวางขวางขึ้น เครือขายน้ีมักใชเวลา กอ รา งสรางตวั ท่ียาวนาน แตเ มือ่ เกิดขึน้ แลว มกั จะเขมแขง็ ยงั่ ยนื และมีแนวโนมท่จี ะขยายตวั เพ่มิ ขน้ึ ๒. เครอื ขายจดั ต้งั เครือขายนี้มักจะมีความเกี่ยวพันกับนโยบายหรือการดําเนินงานของภาครัฐเปนสวนใหญ การจัดต้ังอยูในกรอบความคิดเดิมที่ใชกลไกของรัฐผลักดันใหเกิดงานที่เปนรูปธรรมโดยเร็ว และสวนมากภาคี หรือสมาชิกท่ีเขารวมเครือขาย มักไมไดมีพื้นฐาน ความตองการ ความคิด ความเขาใจ หรือมุมมองในการจัดต้ัง เครอื ขา ยที่ตรงกันมากอ นที่จะเขามารวมตวั กนั เปน การทํางานเฉพาะกิจชว่ั คราวที่ไมมีความตอเนื่อง และมักจะ จางหายไปในทีส่ ุด เวน แตว า เครอื ขา ยจะไดร ับการช้ีแนะทดี่ ี ดําเนนิ งานเปน ขั้นตอนจนสามารถสรางความเขาใจ ที่ถูกตอง เกิดเปนความผูกพันระหวางสมาชิกจนนําไปสูการพัฒนาเปนเครือขายที่แทจริง อยางไรก็ตาม แมวา กลุมสมาชิกจะยังคงรักษาสถานภาพของเครือขายไวได แตมีแนวโนมท่ีจะลดขนาดของเครือขายลงเมื่อ เปรียบเทียบระยะกอตง้ั ๓. เครอื ขา ยววิ ัฒนาการ เปนการเกิดขึ้นโดยไมไดเปนไปตามธรรมชาติต้ังแตแรก และไมไดเกิดจากการจัดต้ังโดยตรง แตมีกระบวนการพัฒนาผสมผสานอยู โดยเริ่มท่ีกลุมบุคคล/องคกรมารวมกันดวยวัตถุประสงคกวาง ๆ เพ่ือสนับสนุนกันและเรียนรูไปดวยกัน โดยยังไมไดสรางเปาหมายหรือวัตถุประสงคเฉพาะท่ีชัดเจนนัก หรือ อีกลักษณะหน่ึง คือถูกจุดประกายความคิดจากภายนอก ไมวาจะเปนการไดรับฟง หรือไดเห็นการดําเนินงาน ของเครือขายอื่น ๆ มาแลวเกิดความคิดท่ีจะรวมตัวกัน สรางพันธสัญญาเปนเครือขายชวยเหลือ และพัฒนา ตนเอง เครือขายที่วานี้ แมจะไมไดเกิดจากแรงกระตุนภายในโดยตรงต้ังแตแรก แตถาสมาชิกมีความต้ังใจจริง ที่เกิดจากจิตสํานึกที่ดี เมื่อไดรับการกระตุนและสนับสนุน จะสามารถพัฒนาตอไปจนกลายเปนเครือขาย ที่เขมแข็งทํานองเดียวกันกับเครือขายที่เกิดข้ึนโดยธรรมชาติ เครือขายในลักษณะน้ีพบเห็นอยูมากมาย เชน เครือขา ยผสู งู อายุ เครือขายโรงเรียนสรา งเสริมสขุ ภาพ ปรัชญาการสรา งเครอื ขา ย การสรางเครือขายตองคํานึงถึงเสมอวา “เครือขาย” เปนกระบวนการพัฒนาความสัมพันธ จึงตองมี LINK หมายถึง “การเขอื่ มโยง” L Learning การเรียนรู I Investment การลงทุน N Nature การฟมู ฟกบาํ รงุ G (K) Give การรกั ษาสัมพนั ธภาพ การสรางเครอื ขาย (Networking) การสรางเครือขาย หมายถึง การทําใหมีการติดตอ สนับสนุน ใหมีการแลกเปล่ียนขอมูลขาวสาร และ การรวมมือกันดว ยความสมคั รใจ การสรางเครือขายควรสนับสนุนและอํานวยความสะดวกใหสมาชิกในเครือขาย มีความสัมพันธกันฉันทเพื่อน ท่ีตางมีความเปนอิสระมากกวาสรางการคบคาสมาคมแบบพ่ึงพิง นอกจากน้ี การสรางเครอื ขายตองไมใ ชก ารสรางระบบตดิ ตอ ดว ยการเผยแพรขาวสารแบบทางเดียว เชน การสงจดหมายขาว ไปใหสมาชกิ ตามรายชื่อ แตจ ะตอ งมีการแลกเปลย่ี นขอมูลขา วสารระหวางกันดว ย ๑๒๐ 122

ประเด็นสําคญั คือ ๑. ความสมั พนั ธของสมาชิกในเครือขายตองเปน ไปโดยสมคั รใจ ๒. กจิ กรรมท่ีทําในเครอื ขา ยตองมีลักษณะเทาเทียมหรอื แลกเปลีย่ นซ่ึงกันและกัน ๓. การเปนสมาชิกเครือขายตองไมมีผลกระทบตอความเปนอิสระ หรือความเปนตัวของตัวเองของ สมาชกิ หรือองคก รนั้น ๆ ความจาํ เปนทต่ี องมเี ครือขา ย การพัฒนางานหรือการแกปญหาใด ๆ ท่ีใชวิธีดําเนินงานในรูปแบบที่สืบทอดกันเปนวัฒนธรรมภายใน กลุมคน หนวยงาน หรือองคกรเดียวกัน จะมีลักษณะไมตางจากการปดประเทศท่ีไมมีการติดตอส่ือสารกับ ภายนอก การดาํ เนนิ งานภายใตกรอบความคิดเดิม อาศัยขอมูลขาวสารที่ไหลเวียนอยูภายใน ใชทรัพยากรหรือ ส่ิงอํานวยความสะดวกท่ีพอจะหาไดใกลมือ หรือถาจะออกแบบใหมตองใชเวลานานมาก จะเปนอุปสรรคตอ การพฒั นางานอยางย่งิ และไมอาจแกปญหาที่ซับซอ นได การสราง “เครือขาย” สามารถชวยแกปญหาขางตนได ดวยการเปดโอกาสใหบุคคลและองคกรได แลกเปลี่ยนขอมูลขาวสาร รวมทั้งบทเรียนและประสบการณกับบุคคลหรือองคกรที่อยูนอกหนวยงานของตน ลดความซํ้าซอนในการทํางาน ใหความรวมมือและทํางานในลักษณะท่ีเอ้ือประโยชนซึ่งกันและกัน เสมือน การเปดประตูสูโลกภายนอก ผจู ดั การเครือขาย มีหนา ท่ีในการดแู ลรักษาเครือขาย ดงั ตอไปน้ี ๑. ชวยสรางแรงจูงใจและกระตุนสมาชิกรวมตัวกันทํางาน โดยมีกิจกรรมเปนส่ือ เชน การประชุม ประจําป การจดั เวทีแลกเปลย่ี นขอ มลู การแกป ญหารว มกัน การวางแผนและดําเนนิ การจัดกิจกรรมใหม ๒. สมาชิกแกนนําตองเปดโอกาสใหมีการสื่อสารระหวางกัน สงขาวผานจดหมาย ขาวของเครือขาย มีการแลกเปลี่ยนขอมูลระหวา งกนั รวมรวมขอมลู และตั้งเปน ศูนยขอมลู ของเครือขา ยเพือ่ ใหส มาชกิ เขาถงึ ๓. สรางความรักความผูกพันและความไวเน้ือเชื่อใจระหวางคนในกลุมสมาชิก เริ่มจัดกิจกรรมงาย ๆ ที่มีโอกาสประสบความสําเร็จรวมกันกอน มีกิจกรรมสรางความสัมพันธระหวางบุคลากรในกลุมสมาชิก เปนประจํา จัดเวทีใหมีการพูดคุยกันอยางตรงไปตรงมาเมื่อเกิดปญหาขัดแยงระหวางกลุมสมาชิก จัดกิจกรรม ท่ีเกีย่ วขอ งใหแ กสมาชกิ ๔. จัดใหมีกระบวนการตัดสินใจ โดยใหสมาชิกทุกกลุมมีสวนรวม พยายามสรางสภาพแวดลอมใหมี การเสนอความคิดเห็นอยางเปนอิสระ ไมรวบอํานาจ ควรแบงกันเปนผูนําตามความถนัด รวบรวมขอมูลจาก สมาชิกทุกกลุมกอนการตัดสินใจ เพื่อทําใหเกิดการยอมรับและเต็มใจที่จะนําผลการตัดสินใจของเครือขาย ไปปฏิบตั ิ ๕. วางแผนในการประสานงานระหวางสมาชิก และเชื่อมตอกับเครือขายอ่ืน ๆ จัดระบบการประสานงาน ใหคลองตัวและท่ัวถึง การประสานงานเปนหนาที่หลักของสมาชิกแกนนํา เปนเครื่องมือท่ีใชในการสนับสนุน ทกุ ระดับใหส าํ เรจ็ ลุลวงดวยดี คณุ สมบัตขิ องกลุมสมาชกิ แกนนาํ การพัฒนาสมาชิกแกนนําท่ีมีประสิทธิภาพ จะเปนตัวอยางท่ีดีใหแกกลุมสมาชิกเครือขายอื่น ๆ เปนที่ ยอมรับและเชื่อถือจากคนภายนอก เปนส่ิงจูงใจที่ทําใหคนภายนอกอยากเขามามีสวนรวมในกิจกรรมของ เครือขายมากข้ึน สมาชิกแกนนําจะตองมีการพัฒนากลุมเพ่ือใหมีความเขมแข็ง มีวุฒิภาวะสูง มีความเปนทีม ประสทิ ธภิ าพสูง มกี ารรวมตัวของสมาชิกในกลุมสูง มีการส่ือสารทั่วถึงและโปรงใส มีความไวเน้ือเช่ือใจระหวาง ๑๒๑ 123

สมาชกิ ใชกระบวนการการตดั สินใจแบบใหทกุ คนมีสวนรวม เคารพความคดิ เห็นซ่ึงกันและกัน มีการประสานงาน ระหวางสมาชิกใหครบถวน ไมตกหลนและเปนเอกภาพ ประสานงานกับองคกรภายนอกเครอื ขายไดเ ปนอยา งดี ปจจยั แหง ความสําเร็จ และการรักษาเครอื ขา ย ๑. ผูนําแบบมีพลวัต (Dynamic Leadership) รูปแบบของผูนําที่มีลักษณะกระตือรือรน มีศักยภาพ ในการโนม นา วและจูงใจ ทําใหสมาชกิ รวมมือรวมใจในการปฏิบัติงาน สามารถใหวิสัยทัศน ทิศทางและทัศนคติ สรางแรงบันดาลใจแกสมาชิก กระตุนใหเกิดการแลกเปลี่ยนขอมูล ความรูและการทํากิจกรรมรวมกัน บริหาร เครอื ขา ยใหเ กิดขอบเขตความรว มมือ และโอกาสทางการตลาดใหม ๆ ปลูกฝงวัฒนธรรมของการแขงขันภายใต ความรวมมอื กัน ๒. สมาชิกมีความรูสึกเปนเจาของเครือขาย (Ownership) การท่ีสมาชิกมีสวนรวมในกระบวนการ ตัดสินใจอยางเหมาะสม โปรงใสเกี่ยวกับการดําเนินงานในเครือขายสินทรัพย การจัดซื้อ ตลอดจนการแบงปน ทรพั ยากร ความรบั ผดิ ชอบและคา ใชจ า ย มกี ารเสรมิ จุดแขง็ จุดออนซึง่ กนั และกัน ๓. การมีคานิยมและวิสัยทัศนรวม (Shared Value and Vision) มีความรูสึกเปนอันหนึ่ง อันเดยี วกนั มีคานิยมรว มกนั มวี ิสัยทศั นรวมกัน รวมกนั ผลักดันเพื่อใหเ กดิ ประโยชนสูงสุดแกสมาชิกเครือขาย ๔. มีความตองการในการจัดตั้งเครือขายที่เหมือนกัน (Common Felt Need to Establish Network) เปนการมีเปาหมายรวมกัน ทําเพ่ือกลุมเปาหมายเดียวกัน มีการทํางานรวมกัน ทําเพื่อประโยชน ท่ีเทาเทยี มกนั ๕. การตกลงอยางเปนทางการ (Formal Binding Agreement) การสรางกระบวนความสัมพันธ ใหสมบูรณ เปนการยกระดับความสัมพันธระหวางบุคคล เปนการยกระดับความสัมพันธกับสถาบันเครือขาย พฒั นาสถาบันเครือขา ยใหเปนทางการ มโี ครงสรางองคกรท่ชี ัดเจน ๖. ความสามารถในการหาแหลงทุนสนับสนุน (Funding) การหาความชวยเหลือทางการเงินจาก หนว ยงานรัฐ การหาความชว ยเหลือทางองคกรอ่ืน การพึ่งพาตนเองของสถาบันเครอื ขา ย ๗. คณะทาํ งานแบบมืออาชพี (Professional Secretariate) คณะทํางานที่มีความรู ความสามารถ มีความเต็มใจในการทาํ งาน บรรลุเปาหมายของสถาบันเครือขา ย บางกรณีหลังจากเครือขายไดบรรลุผลสําเร็จตามเปาหมายแลว จําเปนตองรักษาประคับประคอง ความสําเร็จของเครือขายไว ใหเครือขายสามารถดําเนินการตอไปได หลักการรักษาความสําเร็จของเครือขาย มดี งั นี้ ๑. การจัดกิจกรรมรวมทีด่ าํ เนนิ การอยางตอเนอ่ื ง เครือขายจะกาวไปสูชวงถดถอยหากไมมีกิจกรรมใด ๆ ที่สมาชิกของเครือขายสามารถกระทํา รว มกัน เน่อื งจากไมมีกลไกที่จะดึงสมาชิกเขาหากัน การปฏิสัมพันธระหวางสมาชิกของเครือขายลดลงสงผลให เครือขายเร่ิมออนแอ สมาชิกอาจคิดวาเครือขายลมเลิกไปแลว ความยั่งยืนของเครือขายจะเกิดขึ้นเม่ือไดมีการ จัดกจิ กรรมท่ดี ําเนนิ การอยางตอเนือ่ งจนกระท่ังกจิ กรรมดังกลาวกลายเปนแบบแผน (pattern) ของการกระทํา ที่สมาชิกของเครือขายยอมรับโดยทั่วกัน การที่จะรักษาเครือขายไวได ตองมีการกําหนดโครงสรางและตาราง กิจกรรมไวใหชัดเจน ทั้งในแงของเวลา ความถ่ี และตองเปนกิจกรรมที่นาสนใจเพียงพอท่ีจะดึงดูดสมาชิกให เขารวมกิจกรรมดังกลาว ไมจําเปนตองเปนกิจกรรมเดียวท่ีใชสําหรับสมาชิกทุกคน ควรสํารวจดูความตองการ เฉพาะของสมาชิกในระดับยอยลงไปในแตละคนและแตละกลุม ควรจะมีกิจกรรมยอยท่ีหลากหลายเพียงพอ ที่จะตอบสนองความสนใจของสมาชกิ กลุมยอยในเครือขาย โดยที่กิจกรรมเหลาน้ียังตองอยูในทิศทางที่จะทําให บรรลุเปาหมายของเครือขาย กิจกรรมเหลานี้อาจจัดในรูปแบบที่เปนทางการ เชน การวางแผนงานรวมกัน การพบปะเพ่ือประเมินผลรวมกันประจําทุกเดือน หรือจัดในรูปแบบที่ไมเปนทางการ เชน จัดกีฬาสันทนาการ ๑๒๒ 124

ระหวางสมาชิก จัดงานประเพณีทองถิ่นรวมกัน เปนตน ในกรณีที่เครือขายครอบคลุมพ้ืนที่ท่ีกวางขวางมาก กิจกรรมไมควรรวมศูนยอยูเฉพาะสวนกลาง ควรกระจายจุดพบปะสังสรรคหมุนเวียนกันไปเพื่อใหสมาชิก เขารว มไดโ ดยสะดวก ๒. การรกั ษาสมั พันธภาพทดี่ ีระหวา งสมาชิกเครือขา ย สัมพันธภาพท่ีดี เปนองคประกอบสําคัญยิ่งในการรักษาเครือขายใหย่ังยืนตอไป เสมือนน้ํามัน ที่คอยหลอล่ืนการทํางานรวมกันใหดําเนินไปอยางราบร่ืน เม่ือสมาชิกของเครือขายเกิดความรูสึกบาดหมาง ไมเขาใจกัน หรือเกิดความขัดแยงระหวางกันโดยหาขอตกลงไมได สัมพันธภาพระหวางสมาชิกจะเริ่มแตกราว ซึ่งหากไมมีการแกไขอยางทันทวงที จะนําไปสูความเส่ือมถอยและความส้ินสุดลงของเครือขายได ควรมีการจัด กิจกรรมท่ีมีจุดประสงคเพ่ือกระชับความสัมพันธระหวางสมาชิกโดยเฉพาะ และควรจัดอยางสมํ่าเสมอ ไมใช จัดในชวงที่มีปญหาเกิดข้ึนเทานั้น สมาชิกของเครือขายพึงตระหนักถึงความสําคัญของการรักษาสัมพันธภาพ เพื่อหลีกเล่ียงความขัดแยง หรือความไมเขาใจกันท่ีอาจเกิดข้ึน สมาชิกควรแสดงความเปนมิตรตอกัน เม่ือเกิด ความขัดแยงตองรีบแกไขและดําเนินการไกลเกลี่ยใหเกิดความเขาใจกันใหม นอกจากน้ีควรมีมาตรการปองกัน ปญหากอนที่จะเกิดความขัดแยงระหวางกัน เชน การจัดโครงสรางองคกร ควรแบงอํานาจหนาที่ใหชัดเจน ไมซํ้าซอน การกําหนดเปาหมายการทํางานที่สมาชิกยอมรับรวมกัน การจัดสรรทรัพยากรอยางเพียงพอ การกําหนดผนู าํ ท่เี หมาะสม การกําหนดกตกิ าอนั เปนทยี่ อมรับรว มกนั ๓. การกําหนดกลไกสรา งระบบจงู ใจ สมาชิกจะเขารวมกิจกรรมของเครือขายตราบเทาท่ีมีสิ่งจูงใจเพียงพอที่จะดึงดูดใหเขาไป มีสวนรวม ดังนั้น จึงจําเปนตองกําหนดกลไกบางประการท่ีจะชวยจูงใจใหสมาชิกเกิดความสนใจอยากเขาไป มีสวนรวม ซึ่งตามทฤษฎีแรงจูงใจแลว ปจเจกตางมีสิ่งจูงใจท่ีตางกัน ดังน้ัน ควรทําการวิเคราะหเพ่ือบงชี้ถึง แรงจูงใจท่ีแตกตางหลากหลายในแตละบุคคล แลวทําการจัดกลุมของส่ิงจูงใจท่ีใกลเคียงกันออกเปนกลุม ๆ อาทิ คา ตอบแทน เกยี รติยศ ช่อื เสียง การยอมรับ ฯลฯ อันจะนําไปสูมาตรการในการสรางแรงจูงใจสําหรับบุคคล ในแตละกลมุ อยา งเฉพาะเจาะจง ถาจําเปนจะตองใหคาตอบแทนเพื่อเปนส่ิงจูงใจ ควรเปนการแลกเปลี่ยนกับผลงานมากกวา การใหผลตอบแทนในลักษณะเหมาจาย กลาวคือ ผูที่รับคาตอบแทนตองสรางผลงานเพื่อเปนการแลกเปลี่ยน โดยผลงานที่ไดตองสนับสนุนและสอดคลองกับวัตถุประสงคของการพัฒนาเครือขาย และควรมีการทําสัญญา เปนลายลักษณอักษรใหชัดเจน เพื่อสรางทักษะผูกพันระหวางผูรับทุนและผูใชทุน การใหคาตอบแทนไมควร ใหทงั้ หมดในงวดเดียว ท้ังน้ี เพื่อใหม ีการปรบั ลดคาตอบแทนไดห ากผูร บั ทุนไมดาํ เนนิ การตามสญั ญา ในกรณีท่ีตองการใหเกียรติยศและชื่อเสียงเปนสิ่งจูงใจ โดยเฉพาะในงานพัฒนาสังคมท่ีมักจะ ไมมีคาตอบแทนการดําเนินงาน จําเปนตองหาสิ่งจูงใจอ่ืนมาชดเชยส่ิงตอบแทนท่ีเปนตัวเงิน ตามทฤษฎีของ Maslow ความตองการการยกยองจากผูอ่ืน (Esteem Needs) ท่ีอยูในรูปของอํานาจเกียรติยศชื่อเสียง หรือ สถานะทางสังคม เปนส่ิงท่ีนํามาใชจูงใจได อาจทําเปนรูป “สัญลักษณ” บางอยาง ท่ีสื่อถึงการไดรับเกียรติยศ การยกยอ งและมคี ุณคา ทางสังคม เชน การประกาศเกียรติยศ เข็มเชิดชูเกียรติ โลเกียรติยศ เปนตน โดยสัญลักษณ เหลา นี้ตอ งมคี ณุ คาเพียงพอใหเขาปรารถนาอยากที่จะได และควรมีเกียรติยศหลายระดับที่จูงใจสมาชิกเครือขาย ใหร ว มมอื ลงแรงเพอ่ื ไตเตาไปสูระดบั ทีส่ ูงขึ้นตอไป ซ่ึงจะชวยใหเกิดความตอเน่ือง และควรมีการประชาสัมพันธ เผยแพรรายชอื่ คนกลุมนอ้ี ยา งกวางขวาง ๔. การจัดหาทรัพยากรสนบั สนุนอยางเพียงพอ หลายเครือขายตองหยุดดาํ เนินการไป เน่ืองจากขาดแคลนทรัพยากรสนับสนุนการดําเนินงาน ท่เี พยี งพอ ทั้งดา นวสั ดุอุปกรณ เครอ่ื งมือเครื่องใช และบุคลากร ท่ีสําคัญคือเงินทุนในการดําเนินงาน ซ่ึงเปรียบ ๑๒๓ 125

เสมือนเลือดที่ไหลเวียนหลอเลี้ยงเครือขายใหสามารถดําเนินการตอไปได เมื่อขาดเงินทุนเพียงพอท่ีจะจุนเจือ เครอื ขาย อาจตองปด ตวั ลงในท่ีสดุ หากไดรบั การสนับสนุนจะตองมรี ะบบตรวจสอบการใชจายอยางรัดกุม และ มีการรายงานผลเปนระยะ หากการดําเนนิ งานไมคืบหนา อาจใหระงบั ทุนได ๕. การใหความชวยเหลือและชวยแกไขปญ หา เครือขายอาจเกิดปญหาระหวางการดําเนินงานได โดยเฉพาะอยางย่ิงเครือขายท่ีเพิ่งเร่ิม ดาํ เนนิ การใหม ๆ การมที ่ปี รึกษาทีด่ ี คอยใหคําแนะนําและคอยชวยเหลือ จะชวยใหเครือขายสามารถดําเนินการ ตอไปได และชวยหนุนเสริมใหครือขายเกิดความเขมแข็งยิ่งข้ึน ควรมีท่ีปรึกษาเพ่ือทําหนาที่ชวยเหลือ ใหค ําแนะนํา เปน แหลงขอมูลใหศ ึกษาคน ควา และชวยอบรมภาวะผูนําใหก ับสมาชกิ เครือขา ย ๖. การสรางผูน ํารุน ใหมอ ยา งตอเนือ่ ง องคกรหรือเครือขายที่เคยประสบความสําเร็จกลับตองประสบกับความลมเหลวอยางรุนแรง เมื่อเวลาผานไป เพราะไมได “สรางคน” ขึ้นมารับไมผลัดตอจากคนรุนกอน เพื่อสานตอภารกิจของเครือขาย จําเปนตองสรางผูนํารุนใหมอยางตอเนื่อง เครือขายตองคัดเลือกคนท่ีมีคุณสมบัติเหมาะสม ทั้งดานความรู ความสามารถ การมีประสบการณรวมกับเครือขาย และที่สําคัญคือเปนท่ียอมรับนับถือและสามารถเปน ศูนยร วมใจของคนในเครือขา ยได ดําเนนิ การใหค นเหลาน้เี ขารวมกิจกรรมเพ่ือเพ่ิมประสบการณในการทําหนาท่ี เปน สมาชิกแกนหลัก เพื่อสบื สานหนาทตี่ อ ไปเม่อื สมาชกิ แกนหลักตอ งหมดวาระไป ขอ เสนอแนะในการพฒั นาเครือขา ยเพื่อความยัง่ ยืน สมาชิกที่เขารว มตองเขาใจเปาหมายในการรวมตวั กนั วา จะกอใหเ กดิ ความสําเรจ็ ในภาพรวม ดังน้ี ๑. สรางการยอมรับในความแตกตางระหวางสมาชิก ยอมรับในรูปแบบและวัฒนธรรมองคกรของ สมาชิก ๒. มีกิจกรรมสมํ่าเสมอและมากพอที่จะทําใหสมาชิกไดทํางานรวมกัน เปนกิจกรรมที่ตองแนใจวา ทําได และกระจายงานไดท่ัวถึง ควรเลือกกิจกรรมที่งายและมีแนวโนมประสบผลสําเร็จ อยาทํากิจกรรมท่ียาก โดยเฉพาะครง้ั แรก ๆ เพราะถาทําไมสาํ เร็จอาจทาํ ใหเ ครอื ขา ยทเ่ี ริ่มกอตวั เกิดการแตกสลายได ๓. จดั ใหม ีและกระตุน ใหม กี ารสอ่ื สารระหวา งกนั อยา งทั่วถงึ และสมํา่ เสมอ ๔. สนับสนุนสมาชิกทุกกลุมและทุกดานท่ีตองการความชวยเหลือ เนนการชวยเหลือกลุมสมาชิกที่ยัง ออ นแอใหส ามารถชวยตนเองได ๕. สรา งความสัมพนั ธข องบคุ ลากรในเครือขา ย ๖. สนบั สนุนใหส มาชกิ ไดพัฒนางานอยางเต็มกําลังตามศักยภาพ และความชํานาญท่ีมีอยู โดยรวมกัน ตั้งเปาหมายในการพัฒนางานใหกับสมาชิกแตละกลุม สงผลใหสมาชิกแตละกลุมมีความสามารถพิเศษ เฉพาะดาน เปน พ้ืนฐานในการสรา งความหลากหลายและเขม แขง็ ใหก ับเครือขา ย ๗. สรางความสัมพันธท่ีแนนแฟนระหวางบุคลากรทุกระดับของสมาชิกในเครือขาย ในลักษณะ ความสมั พนั ธฉ นั เพ่ือน ๘. จัดกิจกรรมใหสมาชกิ ใหมข องเครอื ขาย เพ่ือเช่ือมตอคนรุนเกากับคนรุนใหมในการสืบทอดความเปน เครือขา ยตอ ไป ๙. จัดใหมีเวทีระหวางคนทํางานเพ่ือพัฒนาหรือแกปญหาในการทํางานดานตาง ๆ อยางสม่ําเสมอ รวมทง้ั การใหกาํ ลงั ใจซ่งึ กันและกนั ๑๐. จัดใหมีชองทางการทํางานรวมกัน การส่ือสารที่งายตอการเขาถึงที่ทันสมัยและเปนปจจุบัน เชน สรางระบบการสง ตองาน และสรางเวบ็ ไซตเ พ่ือเชอื่ มโยงเครอื ขา ยเขา ดว ยกัน ๑๒๔ 126

งานภาคปฏิบัติ การสรางเครอื ขายลกู เสือชอ สะอาด การศกึ ษาเอกสาร และการแสดงบทบาทสมมติ (Role Play) ใหทานศึกษาเอกสารความรูเรื่อง “เครือขายและการสรางเครือขาย” แลวรวมกันกําหนดการแสดง บทบาทสมมติ พรอมทั้งจัดเตรียมอุปกรณการแสดง โดยสมมติใหสมาชิกในกลุมของทานเปนคณะกรรมการ ประจํากองลูกเสือวิสามัญ จากสถานศึกษาในกลุม จังหวัด สํานักงานเขตพ้ืนที่ สช. สอศ. กศน. ฯลฯ ซ่ึงประสงค จะจัดต้ังชมรมลูกเสือชอสะอาดในสถานศึกษา และดําเนินการจัดตั้งชมรมลูกเสือชอสะอาดในสถานศึกษา เรยี บรอยแลว แตล ะหนว ยงานมีสมาชิกชมรมลูกเสอื ชอสะอาดจํานวนหนึ่ง คณะกรรมการชมรมลูกเสือชอสะอาด ของแตละหนวยงาน จึงรวมกันดําเนินการจัดตั้งเครือขายลูกเสือชอสะอาด ใหทานแสดงวิธีการจัดตั้งเครือขาย การวางแผนการดําเนินการตามแผนจัดตั้งเครือขาย การกําหนดกิจกรรมของเครือขาย การพัฒนาเครือขายให เขม แขง็ และการเผยแพรประชาสมั พันธผ ลงานของเครือขา ย การปฏิบตั งิ านจัดเปน ๔ กลมุ กลมุ ละ ๒ หมู ดงั น้ี หมู ๑ ปฏิบตั ริ วมกับหมู ๕ หมู ๒ ปฏบิ ตั ริ ว มกบั หมู ๖ หมู ๓ ปฏิบตั ิรวมกบั หมู ๗ หมู ๔ ปฏิบัติรวมกับหมู ๘ ใหแตล ะกลมุ แสดงบทบาทสมมติ กลมุ ละไมเ กนิ ๗ นาที โดยจดั เตรยี มสถานที่การแสดง ติดต้ังอุปกรณ ประกอบการแสดง ณ สถานที่ทกี่ าํ หนด และใหผสู วมบทบาทแตงกายตามบทบาทใหพรอม กอนเวลา ๐๙.๐๐ น. ในวันทส่ี ามของการอบรม วทิ ยากรบรรยายการสรา งเครือขาย การแสดงบทบาทสมมติการสรางเครอื ขายลกู เสือวสิ ามญั ชอ สะอาด ๑๒๕ 127

ชอ่ื วิชา การเดนิ ทางสคู วามสาํ เรจ็ ของลูกเสอื วสิ ามัญชอสะอาด บทเรยี นที่ ๑๓ เวลา ๖๐ นาที ขอบขายวิชา ขอบขายวิชาจําเปน อยางย่ิงท่ีจะตองสัมพันธและสอดคลองกับกลุมเปาหมายโดยตรง โดยเฉพาะท่ีเปน วิชาหรือหลกั สูตรทีถ่ กู กําหนดใหมขี น้ึ เพือ่ นาํ ไปใชใ หเกดิ ผลสัมฤทธ์ิโดยตรงตอกลุมเปาหมาย เชน กลุมเปาหมาย ทจ่ี ะตองมีจิตสาํ นกึ ท่ีจะตองใชความพยายาม มีมานะและอดทนในการท่ีจะเดินทางไปสูอนาคตขางหนาอยางมี ความหวงั และขอบขายตองพงึ ระลกึ เสมอวา “ความสําเร็จคือเปาหมายในชีวิตของมนุษยทุกคน” ความคาดหวัง ในสิ่งท่ีกระทํายอมเปนตัวกระตุนใหทุกคนใชความรู ความสามารถ ภายใตจิตสํานึกที่ดี มีคุณธรรม และ ความรบั ผดิ ชอบตอสิง่ ทจ่ี ะเกิดข้ึน เพื่อเดินทางสูเปาหมายท่ีไดตั้งใจ ดังนั้น วิชาบางวิชาท่ีเปนเอกลักษณเฉพาะ กลุม จําเปนอยางยิ่งที่ผูกําหนดรายละเอียดของวิชาน้ัน ๆ จะตองมีจินตนาการและคาดหวังในแตละเน้ือหา และข้ันตอนตาง ๆ ใหโดนใจผูท่ีรับการถายทอดใหมากที่สุด จึงจะเกิดผลดีตอพวกเขาเหลาน้ัน ดังน้ัน วิชา ในลักษณะเชนน้ี ควรมีความหลากหลายในเรื่องนวัตกรรมการนําเสนอใหมีความเราใจ ต่ืนตา สรางจิตสํานึก ท่ีสนุกสนาน และเห็นคุณคาของตนเอง ประเด็นสําคัญท่ีสุด คือ “บุคคลท่ีจะเปนผูถายทอดวิชาน้ีจะตองมี ความจรงิ ใจและศรทั ธาตอกลุม เปา หมาย และมจี ิตเมตตาตอ เขาเหลา นนั้ ” จุดหมาย เปนการเสริมสรางจิตสํานึกที่ดี มีความมานะ อดทน อดกล้ัน มีวิจารณญาณตอการกระทํา นําความรู ทไี่ ดรบั ไปพฒั นาตนเอง สามารถเรยี นรูถึงแหลง ทรัพยากรตา ง ๆ ท่ีสําคญั ตอการดํารงชวี ติ ไดอ ยางสันติสุข ๑๒๖ 128

วตั ถุประสงค เมือ่ จบบทเรียนนีแ้ ลว ลกู เสอื วสิ ามญั ควรมีพฒั นาการ ๑. นาํ ทกั ษะและความรูไปพัฒนาตนเอง ครอบครวั สังคมและประเทศชาติได ๒. มคี วามมุงมัน่ ที่จะเดินทางสูเปา หมายในชวี ติ ท่ดี ไี ด ๓. สรา งจติ สํานกึ ท่ดี ี มีความมานะ อดทน อดกลั้นตอการกระทําตา ง ๆ ได วธิ สี อน/กจิ กรรม ๑๕ นาที (เอกสารประกอบ ๑ - ๒) ๑. นาํ เขา สบู ทเรียน ๓๐ นาที (เอกสารประกอบ ๓) ๒. บรรยายถนนสคู วามสาํ เร็จ ๑๐ นาที (เอกสารประกอบ ๔) ๓. กจิ กรรมกลมุ สัมพันธ ๕ นาที (เอกสารประกอบ ๕) ๔. สรปุ - ซกั ถาม เพ่ือประเมินผล ส่อื การสอน ๑. คลิปวดิ โี อประกอบคําบรรยาย ๒. อุปกรณการเลน เกมกลมุ สัมพันธ - กระดาษมีการเขยี นขอ ความ ๓. เอกสารหวั ขอประกอบคาํ บรรยาย Power Point การประเมินผล ๑. การตอบสนองของผเู ขารับการฝกอบรมดจู าก/สายตา/รอยยิม้ /คําพูด/ความกระฉับกระเฉงวอ งไว/ การใหค วามรว มมอื ในกจิ กรรมตาง ๆ ทกี่ ําหนดขึ้น ดูจากความพรอ มเพรียง ๒. โดยการซักถาม เนื้อหาวชิ า การกําหนดเนื้อหาวิชาสําหรับเร่ืองการเดินทางสูความสําเร็จ จําเปนที่สุดท่ีจะตองผูกโยงเนื้อหาวิชา/ ส่ือการสอน/ขอบขายวิชา/จุดหมาย/วัตถุประสงค/วิธีสอนและกิจกรรม ตลอดจนการประเมินผลใหมี ความสอดคลองและมีความพลิ้วไหวที่ผูเขารับการฝกอบรมไมเกิดความรูสึกวา “นี่คือการนําเสนอบทเรียน” แตจะตองใหผูเขารับการฝกอบรมทุกคนมีความรูสึกวาเขาไปอยูในเหตุการณจริง ดังน้ี ผูเขารับการฝกอบรม ทกุ คนจะมีความรสู กึ วา มสี ว นรวมในเนือ้ หาสาระท่ีเปน จริง เน้ือหาเฉพาะ การเดินทางสูความสําเร็จเปนบทเรียนท่ีเปนพลังท่ีจะชวยเสริมสรางความคิด ปรับแตงจินตนาการให เห็นตัวตนท่แี ทจริงวา ขณะน้กี าํ ลงั ทําอะไร อยู ณ ที่ใด และกําลังจะไปไหน ดังนั้น หลักสําคัญที่จะเดินทางไปสู ความสาํ เรจ็ (Rovering to Success) ประกอบดวยสาระทีส่ าํ คญั คือ ๑๒๗ 129

๑. ความพยายาม ปจ จัยสําคญั อยา งหนึง่ ทจี่ ะทาํ ใหคนคนหนงึ่ ประสบความสาํ เรจ็ ไดน นั้ ก็คือ ความเพียรพยายามอยางไม ยอทอตออปุ สรรค แนน อนวาในการทํางานเราตอ งเจอโจทยยาก ๆ ท่ีอาจจะทําใหเราทอแทหรือลมเหลวครั้งแลว คร้ังเลา หากแตควรเพียรพยายามจะทําใหเราประสบความสําเร็จไดในสักวัน ดังเชนเม่ือ พ.ศ. ๒๓๑๐ กษัตริยมังระของพมาไดกรีฑาทัพใหญ ซึ่งมีความเกรียงไกรท้ังกําลังพลท่ีมีมากมายหลายแสนคน กําลังอาวุธ ชาง มา เสบียงอาหาร เพื่อมาโจมตีกรุงศรีอยุธยาใหจงได กรุงศรีอยุธยาเองก็หางจากศึกสงครามมานาน ต้ังอยู บนความประมาท ไมมกี ารเตรยี มพรอ ม แตการเดินทพั ของอังวะหาสะดวกไม ดวยเหตุท่ีวาไดมีกลุมชนชาวไทย ที่รกั และหวงแหนแผนดินเทาชีวิต ณ บานบางระจัน รวมตัวกันประมาณ ๕๐๐ คน ท้ังหญิง - ชาย โดยการนํา ของบุคคลที่ชาวบานบางระจันไวใจ อาทิ นายจันหนวดเขี้ยว นายทองเหม็น นายแทน นายดอก ขุนสรร พนั เรือง นายทอง แสงใหญ ภายใตก าํ ลงั ใจและศรทั ธาตอพระอาจารยธรรมโชติ จากวัดเขานางบวช สุพรรณบุรี ชาวบานบางระจันไดเขาตอตีกับกองทัพของพมาหลายครั้งหลายคราดวยความกลาหาญ เพียรพยายามทุก วถิ ที างทีจ่ ะยับยั้งกองทัพพมาไวใหได จนเมอื่ กองทพั พมาตองสูญเสยี แมทพั นายกองที่สําคัญไปหลายคน พมาจึง ไดปรับกระบวนรบใหม ทุมเทกําลังพล อาวุธยุทโธปกรณ ปนใหญ ระดมเขาสูกับชาวบานบางระจันอยางเต็มที่ ซึ่งชาวบานบางระจันตระหนักดีวา คงจะตานทานกองทัพพมาที่มีปนใหญระดมยิงเขามาจนทําใหชาวบาน บางระจันลมตายลงมากมาย จึงไดมอบหมายใหชาวบานกลุมหน่ึงเดินทางสูกรุงศรีอยุธยา เพ่ือขอยืมปนใหญ มายิงตอสูตานทานกองทัพพมา แตทางกรุงศรีอยุธยาไมให ดวยเกรงวาถาบานบางระจันแตกพาย พมาจะตอง ยดึ ปน ใหญไป และอาจจะใชกลับมาโจมตีกรุงศรีอยุธยาได เม่ือเปนเชนน้ี ดวยความเพียรพยายามของชาวบาน บางระจัน จึงไดรวมกันระดมโลหะตาง ๆ นํามารวมกันและหลอหลอมทําเปนปนใหญไดสําเร็จ แตเมื่อใชงาน เขาจริง ๆ ปนใหญแตกชํารุดเสียหายไมสามารถใชการได จนในท่ีสุดบานบางระจันก็ถูกกองทัพพมาตีแตก เร่อื งนชี้ ใี้ หเ หน็ ถึงความเพียรพยายามวา ถา คนไมล ะความเพยี รพยายามแลว ความสําเร็จก็จะเกิดขึน้ ได คนที่ไมประสบความสําเร็จสวนมาก มักมาจากการที่ไมไดพยายามอยางเพียงพอ หรือการท่ียอมแพ ตออุปสรรคตาง ๆ เร็วเกินไป จริง ๆ แลวส่ิงท่ีเปนอุปสรรคสําคัญที่ทําใหเราไมสามารถเดินไปถึงฝงฝนได ก็คือ ตัวเราเอง ถาเรามีเจตคติในเชิงลบเก่ียวกับตัวเราเอง ถาเราไมเชื่อมั่นวาเราทําได เราก็จะไมมีวันพบกับ ความสําเร็จ ถาเราลองเปล่ียนเสียใหม โดยดูตัวอยางของชาวบานบางระจัน และอีกมากมายของความเพียร พยายามของชนชาติไทยในอดีตกาลเปนแนวทาง และคิดไวในใจเสมอวา ตองมีวันที่เปนของเรา เช่ือวา ไมนานความตองการเหลาน้ัน จะเดินทางสูความสําเร็จอยางแนนอน ความผิดพลาดในการดํารงชีวิตของเรา ใหพยายามทําใหดีข้ึน แตวันน้ีเราไดเรียนรูอะไรบาง นั่นคือส่ิงที่เราไดรับ และนําไปปรับใชในการทํางาน และ การดําเนินชีวติ ของเราใหดขี ึน้ ตอ ๆ ไปในภายภาคหนา ตัวอยาง ของความพยายามแลวประสบผลสําเร็จ เชน วอลท ดิสนีย แหงสหรัฐอเมริกา ผูผลิต ภาพยนตรการต ูนคนแรกของโลก คือเรอ่ื ง สตีมโบต วิลลี่ (Steamboat Willie) ใน ค.ศ. ๑๙๒๘ (พ.ศ. ๒๔๗๑) การตูนแตละเรื่องตองใชรูปวาด ๑๕,๐๐๐ รูป หรือฟลมถาย ๑๕,๐๐๐ กรอบ และตองสรางใหเสร็จในเวลา ๖ เดือน ตัวการตูนท่ีมีช่ือเสียงของ วอลท ดิสนีย ไดแก มิกกี้เมาส มินนี่เมาส โดนัลดักส ปจจุบันวอลท ดิสนีย ไดเสียชีวิตไปแลว แตผลพวงของความพยายามในการสรางสรรคการตูนของเขายังคงเปนมรดกแกตระกูล ของเขาและแกโลกดวย การทีเ่ ราเรม่ิ ตนทําอะไรสกั อยางนนั้ จริงอยูวา มนั เปน เรอ่ื งท่ียาก แตก็เปนแคชวงเร่ิมตนเทาน้ัน และถา หากเราไดลองทําแลวก็จะรูวามันไมไดยากอยางที่คิดเสมอไป หากเพียงแตใชความต้ังใจควบคูไปกับความ พยายามและความกลา เพราะบางคนก็มัวแตคิดวา ฉันทําไมไดหรอก, มันจะดีเหรอ, มันยากเกินไปสําหรับฉัน ฯลฯ และเม่ือเราคิดอยางนั้นก็เทากับวาเปนการบ่ันทอนกําลังใจตนเอง ทําใหไมกลาแมแตคิดที่จะทํา แตถา ๑๒๘ 130

หากวา เราพยายามทจี่ ะทํา ไมวา ความพยายามน้ันจะเปนครง้ั ท่หี นึ่งหรอื คร้ังที่รอย ซึ่งผลท่ีออกมาอาจจะไมเปน อยา งที่คณุ คาดหวงั และความลมเหลวในคร้ังน้ีจะไมสามารถทาํ ใหคณุ ลม เลกิ ความคิดทุกสิ่งทุกอยางได หากคุณ กลา ที่จะลุกข้ึนสู คนทุกคนลวนแลวแตเคยผานความลมเหลวมาแลวทั้งนั้น ขอเพียงแคใหคุณจดจําบทเรียนท่ีไดจาก ความลมเหลวนน้ั เอาไว และเม่ือถึงเวลาที่ตองเผชิญหนากับมันอีก ก็ใหคิดเสมอวาไมไดมีแคเราคนเดียวเทานั้น ท่ีพบเจอกับความลมเหลว แตยังมีคนอ่ืนอีกมากที่พบกับความลมเหลวเหมือนกับเรา ความพยายามประกอบ กบั ความอดทนตองมีส่ิงที่เคียงคูกันไป คือ การมีวิธีการพินิจพิเคราะห หาเหตุหาผลมาเปนหนทางแกปญหาให ตรงจุดเพ่ือหาทางออกและวิธีท่ีดีที่สุด ดังเชน องคสัมมาสัมพุทธเจา กวาพระองคจะตรัสรูสัมโพธิญาณเปน องคสัมมาสัมพุทธเจาไดน้ัน พระตถาคตตองเผชิญกับความลมเหลวอยูหลายคร้ังหลายครา แตความพยายาม ของพระพุทธองคก็ไมหมดส้ินไป ทรงมีความเพียรพยายามจนไดพบหนทางแหงธรรม ตรัสรูเปนองคสัมมา สัมพุทธเจา เฉกเชนเดียวกับทุกศาสนาท่ีมีในโลก ตองใชความเพียรพยายามเปนเวลาชานานถึงจะบรรลุ วัตถุประสงคของพระองคเหลานั้น ซ่ึงบังเกิดประโยชนตอมนุษยชาติท่ีนับถือศาสนาทุกศาสนาจนถึงปจจุบันน้ี น่ีคือความพยายาม กลาที่จะเผชิญหนากับปญหาและอุปสรรคตาง ๆ ดวยใจท่ีเต็มเปยมไปดวยความมุงม่ัน แนว แน และศรัทธาอันแรงกลา ๒. ความสามัคคี ความสามัคคี หมายถึง ความพรอมเพรียงกัน ความกลมเกลียวเปนน้ําหนึ่งใจเดียวกัน ไมทะเลาะ เบาะแวง ววิ าทบาดหมางซง่ึ กนั และกัน ความสามัคคี มีลกั ษณะท่สี ําคัญอยูสองลกั ษณะ คอื ความสามัคคที างกาย ไดแก การรวมแรงรวมใจกัน ในการทํางาน และความสามคั คีทางใจ ไดแ ก การรว มประชุมปรกึ ษาหารือกันในเม่ือเกิดปญ หาขนึ้ ความสามัคคี คือ การรวมพลังกับคนอ่ืน เพ่ือทํากิจกรรมอยางใดอยางหนึ่งดวยความพรอมเพรียงกัน ใหสําเร็จสมประสงค การรวมพลังกับคนอื่นจะเพ่ิมขีดความสามารถทํางานใหญไดสําเร็จ การรวมกําลังอาจ จะเปนกําลังกาย กําลังความคิดเห็น กําลังความรู สุดแตผูใดจะมีกําลังอยางใด แลวใชกําลังความสามารถท่ีมีอยู ดวยความพรอมเพียง เปนน้ําหน่ึงใจเดียวกัน โดยไมมีการวิวาทบาดหมาง ซึ่งเร่ืองความสามัคคีนี้ถือเปน วฒั นธรรม ประเพณี และอารยธรรมของแตล ะชนชาติที่ถกู กําหนดขึ้น ถอื เปน กศุ โลบายที่แยบยล เชน คนไทยมี วัฒนธรรมในการเก่ยี วขา วรวมกนั หรือท่ีเรยี กวาลงแขก ถงึ หนา นาใครเกี่ยวขาวก็จะไปชวยกัน ทําใหเกิดมรรคผล ติดตามมาอยางมากมาย เชน เกิดความรัก ความสามัคคี เกิดผลผลิตท่ีทรงคุณคา การท่ีไดมีการรวบรวม กลุมชนของแตละชุมชนมารวมกัน “ลงแขกเกี่ยวขาว” ผลดีในการอยูรวมกันอยางสันติสุขก็จะตองติดตามมา มีการแบงปนกันในเร่ืองของระบบชลประทาน การแลกเปล่ียนเมล็ดพันธุพืชธัญญาหาร การชวยกันอนุรักษ ทรัพยากรทางธรรมชาติ การชวยกันพัฒนาทองถิ่นใหนาอยู นาอาศัย ที่สําคัญที่สุดคือ ความเปนปกแผนของ คนในชาติ นอกจากเร่ืองนี้แลว ความสามัคคียังเปนเครื่องมือในการสรางใหคนรูจักหนาท่ีและความรับผิดชอบ ซึ่งการรูจักหนาที่ความรับผิดชอบน้ี ไมใชจะเกิดเพียงแคมนุษยเทาน้ัน ในสัตวทุกชนิด การดํารงชีพของสัตว ตาง ๆ ก็มีเร่ืองความสามัคคี รูหนาที่ และความรับผิดชอบแอบแฝงอยูดวย เชน มดชนิดตาง ๆ การชวยกัน ลําเลียงอาหาร มดจะมีผูนําและผูตามท่ีรูหนาที่และความรับผิดชอบเปนอยางดี ผ้ึง ก็เปนแมลงชนิดหน่ึงที่มี ความสามัคคี รูหนาที่และความรับผิดชอบ ดังที่ปรากฏและไดมีการเผยแพรกันเปนอยางดี รวมทั้งสัตวพันธุ อ่ืน ๆ อกี ดวย ๑๒๙ 131

ความพรอมเพียงเปน อนั หนง่ึ อันเดยี วกัน หมายถงึ การทําหนาที่ ใครมีหนาที่อยางใดก็ทําหนาที่อยางน้ัน ไมสับสน เก่ียงงาน รักษาหนาที่ของตนใหดําเนินไปดวยดี ประเทศชาติที่มีคนพรอมเพรียงอยางน้ี ยอมนําไปสู ความเจริญม่ันคง ซ่ึงเปนบอเกิดของความสุขความเจริญ และเปนสิ่งคุมครองปองกันภัยอันตรายตาง ๆ ไปดวย เนอื้ แทข องความสามัคคีตองดกู นั ทจ่ี ติ ใจถึงจะแน ความพรอมทางรางกาย เชน คนตั้งรอยคนทํางาน อยูดวยกัน เพราะถูกบังคับใหรวมกัน โดยจิตใจมิไดมีความสามัคคีกันเลยก็เปนได หรือพวกโจรผูรายท่ีเจาหนาท่ีจับขัง รวมกันในกรงแคบ ๆ นั่งเบียดกัน จะเรียกวาสามัคคีกันที่เดียวหาไดไม เพราะใจเขาไมรักกัน ขอยึดเหน่ียวที่เปน หลักสําคัญก็คือการใหอภัย การใหอภัยกับไมถือโกรธดูเหมือนเปนคนข้ีขลาด แตความข้ีขลาด คือสมาธิ ความสงบ การใหอ ภัยกันจะกอ ใหเ กดิ ความสขุ การสรางความสามัคคีควรจะตองมีหลักยึดเหนี่ยว มีแหลงสอนใจ ซ่ึงคนไทยทุกคนทราบดีวาแหลงรวมใจของคนไทย คือ องคพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวนับตั้งแตโบราณกาล มาแลว ดงั เพลงไทยสากลบทหนงึ่ ทีส่ รา งแหลง รวมใจเพ่ือเปนแนวทางและคตยิ ึดเหนย่ี วจติ ใจ ลุมเจา พระยา ลุมเจา พระยาเห็นสายธารา ไหลลองเพียง แตมองหัวใจใหปวน น้ําไหลไป มักไมไหลทวน ชีวิตเรา ไมมี หวน ไมกลับทวนเหมอื นกัน เรา เกดิ มา ผูกใจรกั กนั ดกี วา เพราะวา ชีวา แสน สัน้ เรา อยาได สะเทอื นหัวใจตอ กันท้งิ ชีวิตอัน สขุ ใจ อยาแตกกันเลยรักไวชมเชย ชิดมั่นจง ผูกพันรักกันดวยใจขอจงเปน เหมือนเชน นกไพรท่ีเหิรบิน คกู นั ไป หัวใจคกู นั คุณคา ของความสามคั คี ๑. ความสามัคคีเปนบอ เกิดของความสขุ ๒. ความสามัคคีเปนบอเกดิ ของความเจริญ ๓. ความสามัคคเี ปนบอเกดิ ของความชนะ ความสามัคคีเปนส่ิงที่ไมตองซ้ือหา แตการไดมาซ่ึงความสามัคคีน้ัน มนุษยทุกผูทุกนามจําเปนจะตอง ไดรับการปลูกฝงต้ังแตปฐมวัย หลักในการปลูกฝงความสามัคคี คือ การสรางใหทุกคนมีวินัย ซ่ึงถือเปนระบบ สาํ คญั ของการลูกเสอื ท่นี ํามาเปน เคร่ืองมือของการสรา งความสามคั คดี ว ยดีตลอดมา ๓. ความเสียสละ (Sacrifice) ความเสียสละเปนคุณธรรมข้ันพื้นฐานของผูท่ีอยูรวมกันในสังคม ทุกคนในสังคมตองมีนํ้าใจเอ้ือเฟอ เสียสละแบงปนใหแกกัน ไมมีจิตใจคับแคบ เห็นแกตัว ความเสียสละจึงเปนคุณธรรมเคร่ืองผูกมิตรไมตรี ยึดเหน่ียวจิตใจไว เปนเคร่ืองมือสรางลักษณะนิสัย ใหเปนคนท่ีเห็นแกประโยชนสุขสวนรวมมากกวาประโยชน สขุ สวนตัว ในกระบวนการฝก อบรมของลูกเสือ นอกจากที่ทุกคนภายในหมูจะตองมีหนาที่รับผิดชอบไปคนละอยาง เชน นายหมู รองนายหมู พลาธิการ หัวหนาคนครัว คนหาน้ํา และคนรับใชท่ัวไป บุคคลทั้งหมดภายในหมูนี้ จะตองหมุนเวียนผลัดเปลี่ยนหนาท่ีภายในหมูทุกวัน หรือถาเปนภายในสถานศึกษา ก็อาจจะใช ๑ สัปดาห เพ่ือจะทําใหทกุ คนเกิดการเรียนรใู นหนาทีแ่ ละความรับผิดชอบไดทุกรูปแบบ ในขณะเดียวกัน ก็ยังมีคนอีกกลุม หนึ่ง ทําหนาที่เปนหมูบริการ คือตองปฏิบัติหนาท่ีในทุกรูปแบบ เพื่อใหเกิดมรรคผลตอสวนรวม บุคคลกลุม ดังกลาวน้ี นอกจากจะตองมีความรับผิดชอบในเร่ืองภารกิจตาง ๆ แลว ยังตองแฝงดวยความเสียสละ คือ ตองเปนคนจิตอาสาดวย งานท่ีไดรับมอบหมายจึงเกิดความสําเร็จลุลว งไปดวยดี คนท่ีอยูรวมกันเพื่อความสงบสุข ควรจะมีคุณธรรมคือความเสียสละ คือ เสียสละความสุขสวนตัวเพื่อสวนรวม เพราะถาตางคนตางเห็นแกตัว ไมเห็นแกคนอ่ืนแลว สวนรวมก็จะเดือดรอน เมื่อสวนรวมเกิดความเดือดรอนเสียแลว ความสุขความสงบก็จะ ๑๓๐ 132

เกิดขึ้นไดอยางไร ลูกเสือวิสามัญเองก็มีคติพจนของลูกเสือวิสามัญ คือ “บริการ” (Service to Others) เนอ่ื งจากลูกเสือวสิ ามญั เปน เยาวชนวัยหนุม มีความคดิ เปนตัวของตวั เอง สามารถคิดและตัดสินใจไดดวยตนเอง ในบางโอกาส การที่ฝกใหคนรุนหนุม - สาว รูจักความเสียสละ โดยการใหบริการและเปนแนวทางไปสูความ สงบเรยี บรอ ย สงั คมจะนา อยู เชน ลูกเสอื วสิ ามัญไปใหบริการในสถานที่ตาง ๆ เชน สถานีรถไฟ สถานีขนสงรถ โดยสาร ทาอากาศยาน โรงพยาบาล สถานีอนามัย สถานีตํารวจ วัด โรงเรียน ฯลฯ ถือเปนขบวนการและ รูปแบบของการเสียสละท่ีเปนระบบและเปนประโยชนตอสวนรวม ผูท่ีฝกฝนมาดีในเรื่องของการเสียสละ ยอ มสละไดโ ดยงาย ไมตอ งฝนใจ สามารถที่จะนาํ ไดอ ยางสม่าํ เสมอ และสามารถที่จะเสียสละใหไดแมส่ิงอันเปน ที่รักที่ใหไดโดยยาก มีอวัยวะและชีวิตเปนที่สุด เชน การบริจาครางกายใหแกโรงพยาบาล การบริจาคอวัยวะ ที่สําคัญของรา งกาย เชน ดวงตา ไต ฯลฯ เหลานี้ การเสียสละเปนคุณธรรมสําคัญอยางหนึ่งในสังคม เร่ิมต้ังแต ครอบครัวอันเปนหนวยเล็ก ๆ ของสังคม ตองเสียสละความสุขสวนตัวใหแกกัน เสียสละทรัพยสินท่ีหามาได ดวยความเหน่ือยยากลําบากใหแกกัน ท้ังในยามปกติและคราวจําเปน ยอนหลังไปเม่ือราว ๆ ๗๐๐ - ๘๐๐ ป เม่ือครงั้ ทีพ่ อขนุ บางกลางทาว หรือพอขุนบางกลางหาว (คือ พอขุนศรีอินทราทิตย) ตนตระกูลราชวงศพระรวง ไดรวมมือกับพอขุนผาเมืองซึ่งเปนสหายกัน รวมกันขับไลขอมท่ีมายึดผืนแผนดินไทย ท้ังท่ีสุโขทัยและศรีสัชนาลัย ทานท้ังสองไดใชแผนในการหลอกลอขาศึกอยางแยบยล จนขอมพายแพออกจากแผนดินไทยไป เม่ือเปนดังนี้ ทั้งพอ ขนุ บางกลางทา วและพอขนุ ผาเมือง ตางคนตางก็แสดงความเสียสละในการไมครองเมืองสุโขทัย ดวยเหตุ ท่ีทานทั้งสองไดทุมเทเสียสละทําการศึกคูกันมาทั้งสองคน แตพอขุนผาเมืองไดอางวามีพระชายาเปนขอม ไมควรทจ่ี ะเปน กษตั รยิ  ดวยเหตผุ ลน้ีพอขุนบางกลางทาวจงึ ไดขึ้นครองกรุงสุโขทัยนามวา พอขุนศรีอินทราทิตย และอภิเษกสมรสกับแมนางเสือง ท่ีเปนนองของพอขุนผาเมือง นี่คือความเสียสละของทั้งสองกษัตริยไทยที่นา ยกยองเปนอยางยิ่ง ทานท้ังสองทําไปโดยไมเห็นแกประโยชนสวนตน ทานไดเห็นตอประโยชนของชาติ บานเมืองเปนเร่ืองสําคัญ ดังน้ัน ผูที่เห็นการณไกล ควรพยายามฝกตนใหเปนคนเสียสละ แบงปนวันละนิด เปนการสรางนิสัย อุปนิสัยและอัธยาศัยท่ีดีใหแกตนเอง ซ่ึงอุปนิสัยน้ีจะคอย ๆ ฝงลึกลงในจิตใจ กลายเปน อุปนิสัยท่ีม่ันคง ทําลายไดโดยยาก เปนอุปนิสัยประจําตัวตลอดไป แตการเร่ิมฝกในลักษณะนี้ ไมใชวาจะเขาสู ระบบการฝกและอบรมบมนิสัยไดงายนัก คงตองใชเวลา ความอดทน อยางเชนองคสัมมาสัมพุทธเจา เมอ่ื พระองคทรงตรสั รูแ ลว ในกาลตอ มา มา กัณฑกะ ซึ่งเปนมาทรงขององคสัมมาสัมพุทธเจาก็ไดรับฟงคําสั่งสอน (โปรดสตั ว) จนไดบรรลุสาํ เร็จเปนอรหนั ตใ นการตอมา ในสมยั พทุ ธกาล มพี ระราชาผยู ิง่ ใหญพ ระองคหนึ่ง ไดฟงคําสั่งสอนขององคสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจา เก่ียวกับเร่ืองความพอใจและความเสียสละ ทําใหพระราชาปรารถนาที่จะไดรับคําชมเชยในเร่ืองนี้จาก พระพุทธเจา พระพุทธเจาทรงมีกลองเล็ก ๆ อยูใบหนึ่ง ในกลองจะมีลูกกลมเล็ก ๆ อยูขางใน และพระองค ก็เกบ็ กลองใบน้ใี หอ ยูก ับพระองคตลอดเวลา จนเหลา สาวกของพระองคเ กิดความสงสยั จงึ ถามขน้ึ วา “ทา นอาจารยค รับ ทําไมทานถงึ เก็บกลองเล็ก ๆ ใบนนั้ ตดิ ตัวทานเสมอครับ ?” พระพุทธเจาทรงตอบวา “เราจะสั่นกลองเล็ก ๆ ใบนี้ ในวันท่ีมีคนไดแสดงความเสียสละอันย่ิงใหญ ใหก บั เรา” ทุกคนไดแ ตสงสัยกนั วา คน ๆ น้นั จะเปน ใคร ? ครั้นพระราชาไดยินพระพุทธเจาตรัสเชนนั้น พระองคก็รับส่ังใหทหารนําชางมาบรรทุกทรัพยสมบัติ อันมคี า มากมาย แลว ออกเดนิ ทางเพื่อไปหาพระพุทธเจา พระราชาปรารถนาท่ีจะถวายทรัพยสมบัติเหลาน้ันแด พระพุทธเจาและมคี วามประสงคท ี่จะไดรับพรและคําชมเชยจากพระองค ระหวางทาง พระราชาไดพบกับหญิง ชราคนหน่ึงกําลังถวายบังคมอยู นางไดทูลตอพระราชาวา “ขาแตพระราชาผูยิ่งใหญ หมอมฉันรูสึกหิวมาก ขอไดโปรดประทานอาหารใหแกหมอมฉันดวยเถิด” พอพระราชาไดยินก็ทรงหยิบผลทับทิมสุกผลหน่ึงจาก ราชพาหนะของพระองค แลวมอบใหกับหญิงชราไป ไมนานหญิงชราคนนั้นก็เดินทางมาพบพระพุทธเจา ๑๓๑ 133

พรอมกับผลทับทิม ขณะเดียวกัน พระราชาก็เดินทางมาถึงเขตอาศรมของพระพุทธเจาพอดีเชนกัน พระราชา หวังเปนอยางย่ิงท่ีจะไดยินเสียงกลองใบน้ันจากพระพุทธเจา ทั้งน้ี เพราะพระราชาคิดวาพระองคไดนําทรัพย สมบัติมากมายมาถวายแดพระพุทธเจา หญิงชราเดินเขามาใกลพระพุทธเจาทั้ง ๆ ท่ีตัวเองเดินไมคอยจะไหว นางหยิบผลทับทิมสุกแลวนําไปวางไวท่ีแทบพระบาทของพระศาสดา พระองคทรงหยิบกลองเล็กใบนั้นออกมา และส่นั กลองใหทุกคนไดย ิน จากเหตกุ ารณน้ีทําใหพระราชาทรงแปลกพระหฤทัยเปนอยางย่ิง พระองคทรงถาม พระพทุ ธเจา วา “พระองคครับ กระผมนําทรัพยสมบัติมากมายมาถวายทาน ทานไมเห็นส่ันกลองเลย แตทานกลับส่ัน กลองเม่ือทานรับผลทับทมิ จากหญงิ ชรา นห่ี รอื คอื ความเสียสละ ? ” พระพทุ ธเจา ทรงตอบวา “ดูกอนทานมหาบพิตร อันความเสียสละน้ัน มิไดหมายถึงสิ่งที่เราตองประเมิน จากปริมาณ แตคุณสมบัติของมันตางหากคือสิ่งท่ีสําคัญท่ีสุด มหาบพิตรเปนพระราชา มันเปนเร่ืองธรรมชาติ ของพระองคท ่จี ะถวายทองคาํ แตก ับหญิงชราผูนี้แมวาตัวนางจะหิวสักปานใดก็ตาม นางก็ไมยอมทานผลไมน้ัน แตกลับนํามาถวายใหเรา ท้ัง ๆ ที่ตัวนางเองก็สามารถทานเพื่อดับความหิวกระหายนั้นได นี่ชางเปน ความเสียสละที่ยิง่ ใหญโดยแท ” “การอุทศิ บางส่งิ บางอยา งท่มี ากเกนิ ความจาํ เปน น่ันไมใชค วามเสียสละ แตการท่เี รายอมเสยี สละในส่งิ ทเ่ี รารัก หรือสงิ่ สาํ คัญสําหรบั เรา นั่นคือ ความเสยี สละท่ีแทจรงิ ” ๔. ความกลา หาญ (Bravery) วาวท่ีขึ้นสูทองฟาจะตองเปนวาวท่ีสูลม ปลาท่ีวายนํ้าจะตองเปนปลาซ่ึงจะตองวายเพ่ือสูกับน้ําไหล เพื่อหาอาหาร การตอสูนั้นเปนความหมายของการมีชีวิตอยู เปนลักษณะของความกาวหนา ความรุงโรจน ในชีวิต ไมวาจะเปนสัตวชนิดใดก็ตามจะตองตอสูเพ่ือเอาชีวิตรอด มีสุภาษิตบทหนึ่งกลาวไววา “ชีวิตคือ การตอสู ศัตรูคอื ยากําลงั ” เราจะเห็นวา สตั วต าง ๆ ตอ งมีเลือดนกั สู เชน วัวชน ไกชน หรือปลากัด สัตวจําพวกนี้ ตองสูดวยเลือดของนักสูท้ังน้ัน ฉะนั้น เม่ือเราเปนชายชาติทหาร เราทุกคนจะตองมีเลือดเปนนักสู ชายไทย ทุกคนจะตองมีคติประจําใจไววา “ชาติเสือตองไวลาย ชาติชายตองไวช่ือ” ซึ่งเราจะตองตอสูท่ีจะไมยอมใหใคร มารุกรานแผนดินของเรา เราจะตองรวมใจกันตอสูจนถึงที่สุด ใหเหมือนกับมดแดงหรือผ้ึงซึ่งหวงรังของตนเอง ไมว า ผูรุกรานจะตัวใหญหรือตวั เล็กมนั ก็จะสทู ้ังนั้น การตอสเู ชนนี้ถา เปน คนกจ็ ะตอ งมีความกลา หาญ ความเปน มาของความกลา หาญ คําวา “ความ” เปนคํานาม เชน คดีท่ีตองฟองรองกัน เรียกวา เปนความ เมื่อตามหลังคําบางคําก็จะ เสริมคําน้นั ใหอ านไดความยิ่งขน้ึ เชน ไมไดความ กินความ เกิดความ ฯลฯ ถาเอาคําวา “ความ” ไปไวขางหนา คาํ อืน่ คาํ นั้นก็จะเปน คาํ นามทันที เชน ความคดิ ความรัก ความรู ความชอบ และความกลา หาญ เปนตน คาํ วา “กลา” ถาเปน นาม ก็คือตนขาวทีเ่ พาะไวเพ่ือแยกไปปลูกในนาแปลงอ่ืน ๆ ถาเปนคุณศัพท หรือ กิริยาวิเศษ จะหมายความวา เกงกาจ อาจหาญ ไมห วาดกลัวตอ ภยั ตาง ๆ คําวา “หาญ” เปนคําคุณศัพท หรือ กิริยาวิเศษ มีความหมายวา กลา เกง กาจ บังอาจ หาญศึก หรือ มีความเกง กาจในการตอ สู ทําสงคราม เมือ่ เอาคาํ วา “ความ” “กลา” “หาญ” มารวมกนั จะไดความวา “เปน ผกู ลาหาญ” หรือมีความเกงกลา ทะยานอาจหาญ หาญศกึ หรืออืน่ ๆ ๑๓๒ 134

ความกลาหาญสามารถทาํ ไดในโอกาส ดงั น้ี เมื่อเราเปนทหาร จะตองมีความองอาจผึ่งผาย สามารถทําหนาที่ซึ่งผูบังคับบัญชาสั่งการไดจนสําเร็จ เรียบรอย โดยไมหวาดหว่ันตออันตรายใด ๆ ทั้งส้ิน แมจะเปนการเส่ียงชีวิตก็ยอม เมื่อเรามิไดเปนทหาร เราจะตอ งไมห วัน่ เกรงตอ กจิ การงานที่เราทํา ไมวางานนั้นทุกขลําบากเพียงใด เราก็สามารถทําได การตัดสินใจ เด็ดขาด แตเราตองกลาหาญในเร่อื งของความดี สวนความช่วั นน้ั ไมจ ําเปนตองกลาหาญ ความหมายของความกลาหาญคอื ความองอาจผึ่งผาย ทําหนาท่ีของตนจนเปนผลสําเร็จ ดวยความต้ังใจกระทําจริงปราศจาก ความหวาดหว่นั ตออนั ตรายท่ีขวางหนา หรอื เกดิ ข้ึนในขณะกระทํา ดังนี้ ไดช ือ่ วา บุคคลผนู นั้ มี “ความกลา หาญ” ความกลา หาญปรากฏออกมาเปน ๒ ลกั ษณะคอื ๑. ความกลาหาญในลักษณะยุทธจริยา เปนความกลาหาญแบบนักรบ แสดงออกในการตอสูกับศัตรู เพ่อื คุม ครองปอ งกันบุคคล หมูคณะหรือประเทศชาติ เชน การตอสูกับโจรผูราย การตอสูกับสัตวราย เชน เสือ และการตอ สูกบั ศตั รผู รู ุกราน ดังทีน่ ักรบไดป ฏบิ ัติมาแลวในทา มกลางศกึ สงคราม ๒. ความกลาหาญในลักษณะธรรมจริยา เปนความกลาหาญผจญอันตราย เพื่อชวยเหลือและกระทํา ความดี เชน ชวยดับเพลิง ชวยคนตกนํ้า และความกลาหาญที่จะรักษาความยุติธรรม ความกลาหาญที่จะพูด ความจริง ความกลาหาญท่ีจะสํารวมตนใหพนจากความชั่ว สวนความกลาทํา กลาพูด ในทางท่ีผิด ที่เลว เชน กลาลักขโมย กลาปลนสะดม กลาทะเลาะวิวาททํารายผูอื่น รวมความแลวเปนกลาเพ่ือทําลาย เปนกลาแบบ อนั ธพาล ไมใชค วามกลา หาญ เปน ความขีข้ ลาด ไมกลาเผชญิ ความดี “ทหารจะตองกลาแบบนักรบ เพ่อื คุมครอง และกลา หาญแบบธรรมจรยิ า เพ่อื ทาํ ความดีอยูเสมอ” คุณของความกลาหาญ • ในเวลาปกติ ความกลาหาญเปนเสมือนเคร่ืองประดับทําใหองอาจ สงาผาเผย มีความหนักแนน เหมือนราชสีห ไมเ ปน ทาสของความกลัว ไมตกใจงา ยเหมือนกระตา ยตนื่ ตูม • ในการสมาคม ความกลาหาญจะทาํ ใหเ ปนตวั ของตวั เอง ไมหวาดหว่ันครั่นครามขามขยาด สามารถ พูดช้แี จงหรอื สนทนาไดเ ตม็ ภาคภมู ิ ไมสะทกสะทา น ประหมา ขาสนั่ ปากส่ัน • ในการอาชีพ ความกลาหาญทําใหตัดสินใจ กลาไดกลาเสีย รวดเร็ว ไมลังเล กลาท่ีจะเผชิญ ความยากลําบากและอันตราย จึงเปนเหตุใหประกอบการงานที่ใหญโต ตั้งตนเปนหลักฐาน เชน สามารถต้ัง โรงเลอ่ื ย รานคา และประกอบการเกษตรทีเ่ ปนปกแผน • ในเวลามีอันตราย ความกลาหาญเปนดุจมนตขลังที่จะสะกดศัตรูใหงงงัน ไมกลาขมเหง ทําราย ถาเกิดการตอสูขึ้น ความกลาหาญจะเปนดุจอาวุธวิเศษท่ีชวยกําจัดศัตรูใหพินาศทันที คงเคยเห็นสุนัขหลายตัว ไมกลากัดสุนัขตัวเล็กที่กลาสู ซ่ึงหลงถ่ินมาตัวเดียว ความกลาหาญเทาน้ันที่จะบันดาลใหชายเปนวีรบุรุษและ หญิงเปน วีรสตรี ดุจเทพเจา ที่มีผูเคารพบชู า เชน พระนางศรีสุริโยทัย ทาวสรุ นารี ทาวเทพกระษัตรี ทาวศรีสุนทร พอ ขนุ รามคําแหงมหาราช พระนเรศวรมหาราช และพระเจา กรุงธนบรุ ี เปน ตน ความกลา หาญทแ่ี ทจรงิ ที่จะทาํ ใหบ คุ คลทน่ี ารกั นาเคารพ ทําใหผ ชู นะไดรับความนิยม ทําใหผูแพไดรับ ความเห็นใจ เพราะความกลาหาญน้ี ตองประกอบดวยความสุภาพ ออนโยน ไมเอาเปรียบใคร ไมทํารายผูไมมี โอกาสตอ สู ๑๓๓ 135

ตัวอยางท่ี ๑ ชาวบานบางระจัน ไดรวมคนไทยท่ีถูกพมาขมเหงรังแก เม่ือคราวพมายกมารุกราน ประเทศไทย และลอมกรุงศรีอยุธยาใน พ.ศ. ๒๓๐๙ หัวหนาของชาวบานบางระจันเปนชาวบานทั้งสิ้น คือ นายแทน นายโชติ นายเมือง ขุนสรรค พันเรือง นายทองเหม็น นายจันทรหนวดเข้ียว และนายทองแสงใหญ ไดชวยกันจัดคายบางระจันข้ึน สามารถรบชนะกองทหารพมาไดหลายคร้ังและสูอยูไดเปนเวลานาน ผลท่ีสุด แมจะถูกพมาทําลายคายบางระจันลงได แตความกลาหาญท่ีชาวบานบางระจันไดประกอบวีรกรรมข้ึนไว ยังเปนเกียรติประวัติที่กึกกองรุงโรจนยิ่งกวาสมัยใด ๆ เพราะชาวบานแท ๆ ก็ยังเอาชนะกองทัพขาศึกได ซึ่งเปน ผลของความกลาหาญแท ๆ ตัวอยางท่ี ๒ พระนเรศวรมหาราชกบั พระเอกาทศรถราชอนุชา เมื่อคราวยกกองทัพใหญออกไปตอสู กับพระมหาอปุ ราชาแหงพมาซง่ึ ยกกองทัพมาตีเมืองไทย แตเ วลานั้นชางพระทีน่ ่ังตกมันอาละวาดว่ิงรุกเขาไปใน กองทัพขาศกึ ท้ัง ๒ เชือก แมทัพนายกองตามไมทัน พระองคเสด็จตะลุยเขาไปแตลําพังจนถึงหนาชางพระมหา อปุ ราชา กระทาํ ยทุ ธหตั ถี และทรงฟนดวยพระแสงของาวถูกพระมหาอุปราชา ขาดสะพายแลงสิ้นพระชนมอยู กับคอชาง สมเด็จพระเอกาทศรถก็ไดทรงฟนมังจาปะโร พี่เล้ียงพระมหาอุปราชาตายอยูกับคอชางเหมือนกัน พอกองทัพไทยตามไปทนั กเ็ ขา ตะลุมบอนโจมตีจนพมา แตกพา ยยับเยนิ การท่ที รงเอาชนะขาศึกแตลําพัง ๒ พระองค ในครั้งนี้ เปนความองอาจกลาหาญของพระองคอยางยิ่ง วรี กรรมท่พี ระองคท รงกระทําใหแกช าตไิ ทยในคร้ังนนั้ ยงั คงประทบั ใจแกประชาชนชาตไิ ทยอยูช ัว่ กาลนาน ความจริงแลว สถานการณไมเคยสรางผูนําอยางท่ีใคร ๆ คิด ไมเชนนั้นเราคงมีผูนําผุดข้ึนมาใหเห็น มากมายเพราะสถานการณตาง ๆ เกิดขึ้นไมเวนแตละวัน แตส่ิงที่สรางผูนําอยางแทจริง คือ “ความกลาหาญ” หรอื “Courage” ของผูนําตา งหาก กอนอื่นตองไมสับสนระหวางผูบริหารหรือหัวหนากับผูนํา เพราะคนท่ีเปน ผูบริหารหรือเปนหัวหนา อาจไมม ีความเปนผูนําทคี่ วร อยางท่ีหลายคนอาจเคยไดยินในวงนินทาลับหลังเจานาย วา “ขาด Leadership” แตมปี จ จัยหลายอยา งท่ที ําใหค นเหลา น้ี ไดกาวข้ึนสูความเปนเจาคนนายคน ไมวาจะ เปนเพราะอาวุโสไดที่ หรือมีเสนสายดี หรือเรียนมาสูงกวาคนอ่ืน และอะไรอีกหลายอยาง แตก็ไมไดแปลวา ลูกนองของหัวหนาที่ขาดความเปนผูนําเหลาน้ี จะยินยอมพรอมใจยกยองใหเปนผูนําในดวงใจ และพรอมจะ บกุ นาํ้ ลยุ ไฟ กา วขามอุปสรรคท้ังหลายแบบถงึ ไหนถึงกัน นิยามความ “กลา” คําที่ปรากฏคูกับความกลาในทุกครั้งท่ีมีการอธิบายวาความกลาหาญคืออะไร คือคําวา “ความกลัว” ซ่ึงจะวาไปแลว ความกลาและความกลัว อยูบนมาตรวัดอันเดียวกัน เพียงแตอยูฝงตรงกันขาม ซ่ึงสถานการณ หนึ่ง ๆ หากความกลวั ถงึ ขดี สุดโดยไมมีความกลาเลย ก็จะทาํ ใหคนคนนั้นไปแอบหลบสงบปากสงบคําอยูซอกใด ซอกหน่ึง ปลอยทุกอยางใหเปนไปโดยตนเองไมเขาไปมีสวนเก่ียวของ แตหากความกลาถึงขีดสุดโดยไมมี ความกลวั เลย ก็จะทําใหคนคนนนั้ ลกุ ข้ึนแสดงความคิดเห็นอยา งฉะฉาน หรือแสดงบทบาทอยางเต็มท่ี ซึ่งจะทํา ใหเกดิ อาํ นาจพเิ ศษที่จะทําใหค นท่ี “กลา ๆ กลวั ๆ” หรอื คนท่กี ลัวสดุ ขีดทาํ ตามคาํ สั่งได Ambrose Redmoon ซ่ึงเปนนามปากกาของ Jame Neil Hollingworth (ค.ศ. ๑๙๙๓ - ๑๙๙๖) นักคิดนักเขียนท่ีมีช่ือเสียงมากคนหนึ่ง ใหคําอธิบายความกลาหาญ ซึ่งเปนท่ีกลาวขวัญมากที่สุดนิยามหนึ่งวา “ความกลาหาญน้ัน ไมใชการปราศจากความกลัว แตเปน การมองเห็นวามีอะไรบางอยางที่สําคัญย่ิงไปกวา ความกลัว” น่ันหมายความวา คนท่ีมีความกลาหาญก็กลัวเหมือนกัน เพียงแตตองลงมือทําอะไรบางอยางที่ สําคัญยิ่งใหญกวาความกลัว และทําใหอีกหลายคํานิยามสรุปวา ความกลาหาญคือ “จิตใจที่พรอมจะ เผชญิ หนากับความกลัว และภยันตรายทั้งหลาย” อริสโตเติลไดยกยองความกลาหาญวา เปนตนกําเนิดแหงคุณธรรม (Virtues) ท้ังหลาย ท้ังน้ีเน่ืองจาก การรักษาคุณธรรมตาง ๆ ไมวาจะเปนความยุติธรรม ความซื่อสัตยสุจริต ความม่ันคงตอหลักการ การเห็น ๑๓๔ 136

ประโยชนส วนรวมกอนประโยชนสวนตนนน้ั ทําไดยากกวา การละเมิดหรือละท้ิงคุณธรรมเหลาน้ี และตองอาศัย ความกลาหาญเทาน้ันท่ีจะดํารงคุณธรรมเหลาน้ีใหเกิดข้ึนภายในองคกร และความกลาหาญน้ีจะทําใหคน เอาชนะความลุมหลง เยายวนตาง ๆ และยึดถือแตส่ิงท่ีดีงามโดยไมส่ันคลอน...ดังเชนที่อริสโตเติลกลาววา “คนกลาอดทนตอบาดแผล และแมกระท่ังความตายที่อาจอยูเบื้องหนา เพราะสิ่งท่ีจะทําเปนสิ่งที่สมควร จะตอ งทาํ และหากจะไมทํากจ็ ะเปนการเสียเกียรติยศของตนเอง” ความกลา หาญนเี้ อง ทําใหผอู ื่นเกิดความศรัทธา เล่ือมใส โดยเฉพาะในกลุมคนท่ีไมคอยมีความกลาหาญ เพราะเหน็ วา เปน คนท่ีกลา ทาํ ในส่งิ ทค่ี นอ่นื ๆ หลบเลี่ยง และแมแตในกลุมคนท่ีมีความกลาหาญเหมือนกัน ก็ย่ิง ใหการยอมรับนับถือและมีความเกรงใจ เพราะถือวาเปนคนที่อยูในระดับเดียวกัน มีจิตใจนานับถือเหมือนกัน ดวยเหตุนี้ความกลาหาญจึงเปนคุณสมบัติอันสําคัญประการหน่ึงท่ีจะทําใหตนเองมีความเปนผูนําและทําใหคน อืน่ ๆ ยอมท่จี ะเปน ผูตามอยางเต็มใจ แมหลายคนอาจเหน็ วา คุณสมบัติท่ีจะทําใหคนเปนผูนําท่ีดีน้ันมีอีกหลาย ประการ เชน การมีวิสัยทัศนท่ีกวางไกล (Visionary) การมีความรู ความสามารถอยางโดดเดน (Expertise) การมีทักษะดานการสื่อสาร และความสัมพันธระหวางบุคคล (Communication and Interpersonal Skills) แตคุณสมบัติเหลานี้ก็เปนเพียงแคองคประกอบ เพราะบรรดากุนซือและหลงจูท้ังหลาย ก็ลวนแตมีคุณสมบัติ ท่วี าเหลาน้ี แตสิง่ ทข่ี าดไปคอื ความกลา หาญที่จะตัดสินใจลงมือทํา ทีม่ าของความกลา แหลงกําเนิดพลังความกลาที่สําคัญท่ีสุด คือ สิ่งที่นักจิตวิทยาเรียกวา Internal Locus of Control ซึ่งหมายถึงความเชื่อของแตละคนวา ผลลัพธตาง ๆ ท่ีเกิดขึ้นมาจากอํานาจการตัดสินใจ และการกระทําของ ตนเองมากนอยแคไหน สําหรับคนท่ีเชื่อวาทุกอยางเกิดจากตนเองเปนผูกําหนด ไมใชโชคชะตาฟาลิขิต หรือ สภาพแวดลอ มอืน่ ใด กจ็ ะเปนคนท่ีมีความเชื่อมั่นในตนเองสูง มีความกลาท่ีจะตัดสินใจและลงมือทํา คนท่ีเชื่อใน Internal Locus of Control มกั จะเปนคนท่ีบอกตนเองเสมอวา ถึงเวลาท่ีจะตองตัดสินใจทําอะไรแลวหรือยัง และเปนคนท่รี สู กึ ตวั เสมอวาตนเองตองเปนคนตัดสินใจ ซ่ึงความรูสึกเชนนี้ไมไดเกิดขึ้นกับคนทุกคน หลายครั้ง ที่เหตุการณความไมปกติเกิดข้ึน ไมวาจะเปนความวุนวายประจําวันท่ัวไป หรือเกิดเหตุการณรายแรงขั้นวิกฤต กลุมคนท่ีมี Internal Locus of Control สูง จะเปนคนท่ีพยายามเขามามีบทบาทในการแกไข ในขณะที่คน อนื่ ๆ ทีร่ วมสถานการณอาจยืนดูอยูเฉย ๆ แมจะไดรับผลกระทบเชนเดียวกัน ซึ่งคนเหลานี้จะไมรูสึกวาตนเอง ตองเปนผูท่ีตัดสินใจทําอะไรหรือเขาไปมีสวนรวมในการแกไขสถานการณอยางไร เราจึงเห็นวาในการเกิด เหตุการณแตละคร้ัง จะมีคนแบงออกเปนสองกลุมใหญ ๆ คือ กลุมที่ยืนดูอยูเฉย ๆ กับอีกกลุมหน่ึงที่พยายาม ลงมือทําอะไรเพื่อแกไขสถานการณ และอาจเห็นตรงกันบางหรือขัดแยงกันบาง แตคนกลุมน้ีเปนกลุมท่ีกลา ออกมารวมกันตดั สินใจ และคนกลุม นีเ้ องทีม่ แี นวโนม ทีจ่ ะเปน ผนู ําในโอกาสตอ ๆ ไป การมองโลกในแงดี (Optimism) เปนอีกลักษณะหน่ึงที่ทําใหคนเกิดความกลา เพราะคนที่มองโลก ในแงดี ในหัวใจจะมีคําวา “เปนไปได” มากกวา “เปนไปไมได” อยางที่ฝร่ังเรียกวา “Can - do Mentality” ทําใหมองเห็นส่ิงรอบตัวเปนโอกาสมากกวาอุปสรรค หรือแมจะเห็นอุปสรรคก็สามารถมองเห็นหนทางใน การกาวขามผานไปได และการมองโลกในแงดนี เ้ี องท่ีจะทําใหค วบคุมความขลาดกลัวได ส่ิงท่ีตามมาคือความกลา ทจ่ี ะลงมือทํา ในขณะทค่ี นมองโลกในแงร า ย (Pessimism) กจ็ ะมองเห็นทกุ อยา งเปนอุปสรรค มองเห็นทางท่ีจะ ลมเหลวมากกวา ทางทีจ่ ะสาํ เร็จ และในที่สุดจะไมล งมอื เปลยี่ นแปลงอะไรท่ีย่ิงใหญ อยางดีก็แคประคับประคอง ใหพออยูร อดไป ๑๓๕ 137

นอกจากน้ีความสําเร็จในอดีต (Past Success) เปนปจจัยท่ีสําคัญอีกประการหนึ่งที่จะทําใหคนเกิด ความม่ันใจ และเกิดความกลาในการคิดหรือลงมือทําอะไรท่ียากกวาเดิม ใหญกวาเดิม โดยยึดวิธีการแหง ความสําเร็จท่ีเคยทําผานมาเปนแบบอยาง ดวยเหตุนี้ คนที่มีความกลาหาญมักเคยผานการทํางานยาก ๆ หรือ งานใหญ ๆ มาแลว และเกดิ การสง่ั สมประสบการณรวมท้ังส่ังสมความมั่นใจ และรูสึกวาตนเองสามารถควบคุม สิ่งท่ีกําลังจะทําและสิ่งที่กําลังจะเกิดขึ้นไดอยางมั่นใจ ซึ่งในการฝกเด็กใหมีความมั่นใจและมีความกลาน้ัน มักจะทําดวยการคอย ๆ ใหงานที่ยากข้ึนทีละนอย และคอยประคับประคองใหงานแตละชิ้นสําเร็จลงใหได ซึ่งจะทําใหเด็กคอย ๆ สะสมความกลาและความมั่นใจในท่ีสุด ความรูและความชํานาญเปนแหลงกําเนิดของ ความกลาหาญท่ีสําคัญอีกอยางหนึ่ง เพราะความรูและความชํานาญไมวาจะในศาสตรใดหรือสาขาใด และ ย่ิงหลากหลายศาสตรก็จะยิ่งทําใหเกิดความมั่นใจและความกลาที่จะทําสิ่งใด ๆ มากขึ้น เพราะความรูและ ความชํานาญทําใหขอบเขตของความไมรูลดนอยลง และจะทําใหความกลัวซึ่งเกิดจากความไมรูลดลงดวย เชนกัน ดวยเหตุนี้จึงมักเห็นวาผูท่ีเรียนมาก อานมาก รูมาก มักจะมีความมั่นใจ และมีความกลาคิด กลาทํา สิ่งใด ๆ มากกวา คนอ่ืน ส่ิงทีผ่ นู าํ ควรจะกลา แมความกลาหาญจะเปนแตเพียงความสามารถในการเอาชนะความกลัวในสิ่งตาง ๆ แตความกลาก็มี หลายประเภท ข้ึนอยูกับวาส่ิงท่ีกําลังกลัวอยูนั้นคืออะไร หากเปนแตเพียงปญหาหรืออุปสรรคเล็กนอย ความกลาที่แสดงออกมาก็คงเปนเร่ืองปกติธรรมดาทั่วไปที่ไมไดรับการกลาวขวัญอะไรมากมายนัก แตความ กลาหาญท่ีถือเปนคุณสมบัติที่สําคัญท่ีสุดของผูนํา คือ ความกลาท่ีจะเปนผูรับผิดชอบตอส่ิงตาง ๆ ท่ีจะเกิดขึ้น กับองคกรหรือสวนงานที่ตนเองรับผิดชอบอยู โดยเฉพาะความผิดพลาดหรือความลมเหลวท่ีเกิดขึ้น โดยไม ปายโทษไปที่ผูอ่ืน และทําใหความผิดเหลาน้ันถูกซัดตอลงไปเปนทอด ๆ จนในท่ีสุดลูกนองระดับลางตองรับ ความผดิ นั้นไปอยา งหลกี เลย่ี งไมไ ด หวั หนา ลักษณะเชนนี้ มักลืมไปวาหนาท่ีของหัวหนาคืออะไร และอาจเขาใจ แตเพียงวาหนาที่ของหัวหนาคือการคุมลูกนองใหทํางาน ไมไดรูสึกวาตนเองตองเปนผูรับผิดชอบตอผลงาน ตา ง ๆ ทีล่ กู นองเปนคนทาํ ออกมาท้ังหมด หัวหนาท่ีขาดความกลาในการรับผิดชอบแทนลูกนองเชนนี้ โอกาสท่ี จะไดใจลูกนอง และเขาไปน่ังเปนผูนําในใจลูกนองอยางแทจริงนั้นยากยิ่ง เพราะลูกนองรูดีวาตนเองจะไมได รับการปกปองหรือดูแลจากหัวหนาของตนเอง การทํางานในองคกรน้ันจะเปนไปไดดวยความหวาดกลัว ความรูสึกไมปลอดภัย (Unsecured) แกงแยงเพ่ือสรางผลงานและโยนความผิดเม่ือเกิดความผิดพลาด ทําให โอกาสในการสรางบรรยากาศของการทํางานเปนทีมในองคกรน้ันเปนไปไดยาก ในทางตรงกันขาม หัวหนาที่ ออกมายอมรับในความผิดพลาดที่เกิดขึ้นแมจะเปนความผิดของลูกนอง เพราะสํานึกในความรับผิดชอบที่มี ติดมาในตําแหนง ลูกนองที่ทําผิดพลาดอาจกลับรูสึกละอาย จดจําเปนบทเรียน ทุมเทในการทํางานเพ่ือไมให เกดิ ความผิดพลาดซา้ํ อีก มคี วามจงรักภักดีและซาบซึง้ ท่หี วั หนา ออกมารบั ความผดิ แทนตนเอง ความกลาหาญในการแสดงความรับผิดชอบ ไมเพียงแตเปนการเอาชนะความกลัวท่ีตนเองจะไดรับ ความเสียหาย เสียช่ือหรือเสียหนา แตยังเปน Self - Empowerment หรือการเพิ่มอํานาจใหแกตนเอง โดยเฉพาะอาํ นาจทจี่ ะกมุ หัวใจลูกนอ ง และกุมชะตากรรมขององคกร ๑๓๖ 138