ΠΑΤΣΑΝΙΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΕΣ

Γιώργος και Νίκος Βολωνάκης ΠΑΤΣΑΝΙΕΣ * ΚΑΙ ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΕΣ * Πατσανιές: στην κρητική διάλεκτο = ευφυολογήματα, μικρές ιστορίες ενίοτε με ερωτικά στοιχεία.

Ευχαριστούμε την Έφη Παναγιωτίδου για την ιδέα που είχε. Ευχαριστούμε την Ελένη Γκίζη για το σχεδιασμό του εξωφύλλου. ΠΑΤΣΑΝΙΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΕΣ © Νίκος Βολωνάκης Σελιδοποίηση: Κυριάκος Μεγαλόπουλος Eξώφυλλο: Ελένη Γκίζη ISBN 978-960-644-026-7 2020 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΙΔΕΙΑ / ΜΑΛΛΙΑΡΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑ Α.Ε. Κεντρική διάθεση: 25ης Μαρτίου 51, 564 29 Ν. Ευκαρπία, Θεσσαλονίκη, τηλ.: 2310649251, 2310640756 Κεντρικά βιβλιοπωλεία Θεσσαλονίκης: Δημητρίου Γούναρη 39, 546 22 τηλ.: 2310277113 Ερμού 53, 546 23, τηλ.: 2310252888 www.malliaris.gr e-mail: [email protected] Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλ- λευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις των νόμων 2121/1993 και 100/1975, χωρίς τη γραπτή άδεια του εκδότη.

«...Η παράδοση όλων των νεκρών γενεών βαραίνει σαν βραχνάς στο μυαλό των ζωντανών...» Κ. Μαρξ Αφιερωμένο στους γονείς μας Έρση, Νίκος, Στέλιος

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Λίγα στοιχεία για τον υποφαινόμενο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 ΠΑΤΣΑΝΙΕΣ του Γιώργου Ν. Βολωνάκη O Kοκολοστέργιος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 O Μύρος του Κοντύλα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 O αρραβώνας του Μανώλη μας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Γράμμα στον φίλο μου τον Περικλή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Ο ερχομός του Αμερικάνου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Ένα ξεχωριστό τραπέζι στο σπίτι τ’ Αθρωπάκι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Η Αταλάντη του Κανάκη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Ο γάμος του Γιάννη του Τσουνή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 Ο Kαρπαθοκοκόλης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 O Mιχάλης του Σχύλου (ή το τεράκι) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 «Φιόγκος» το Γιωργιό . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 Τση Συμνιανής ο γάιδαρος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 Το Γιαννιό του Κανάκη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 Ο στρατιώτης εδήλωσε δειλία! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 Κατοχή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 5νθήμερος αυστηρά φυλάκισις! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 Ο Γιώργης του Ζγουράφου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 Ο Σκαρβελοσήφης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 Ο κύριος Μιχάλης Μαστρογιωργάκης ή Κατεργαράκης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 Ο Κουρέας του πάνω χωριού . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 Ο Kατασκευομανώλης και το Γιωργιό ντου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 Φωτογραφικό λεύκωμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΕΣ του Νίκου Γ. Βολωνάκη Η μόδα στο Παρίσι και στη Νέα Υόρκη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 Από τις πρίζες στους υδρίτες… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 Περί νανοτεχνολογίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 Για μία νάιλον σακούλα… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 Μονάδα ανακουφιστικής φροντίδας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 Λάδι από τον τόπο σου… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 Ένα “προξενιό” στη Λήμνο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 Προς έναν νέο Διαφωτισμό . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 Λεωνίδας, ο αιωνόβιος Δάσκαλος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 O θησαυρός της δημώδους μουσικής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

Δύο δωρεές με σημασία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141 Ανθρωπισμός σε παγκόσμια κλίμακα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 Τι… παίζεται σήμερα στο Παρίσι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 Λήμνος: Νησί-μουσείο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 Η Ευρώπη μεγαλώνει τα παιδιά της; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 Στηριζόμαστε στον… αέρα! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 Όχι στο “όλα επιτρέπονται” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 Έργα του ΚΘΒΕ δορυφορικά; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155 Ρετρό καμάκι στην παραλία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157 Η βαρκούλα, το πετράδι και η Μαρίνα… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 Όπου Γιώργος και μάλαμα… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160 Ανήσυχοι ήχοι: λαούτο – κρουστά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162 Είδα ένα κακό όνειρο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 Τα όπλα της νέας γενιάς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165 Είπαμε το νερό νεράκι… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 Η γυναικεία μόδα ως όπλο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 Τσίπουρο, τσικουδιά και…τσιτσιμπίρα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 Η Ελλάδα στην ουρά… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 Η χρονιά του Καζαντζάκη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 Τα Θεοφάνια στη Λήμνο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 Η δημοσιογραφία της επιστήμης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 Πλατεία της χαράς ή της γκρίνιας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177 Γλωσσομαχίες της εποχής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178 Το ελαιόλαδο είναι βασιλιάς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180 2017: Ελλάς – Κίνα στη ΔΕΘ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181 Πάει ο παλιός ο χρόνος… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183 Ο άγιος Ιβάν με τα δώρα του . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184 Ο Βασίλης και οι παππούδες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186 Στη λεωφόρο του Αριστοτέλη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187 Κέρος ίσον έρως . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189 Ένα Μέγαρο για όλο τον κόσμο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190 H Κατερίνα και η ζωή… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192 Ξεφουρνούμ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 «Ο αποχαιρετισμός του πολεμιστή» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 Ο Σηφογιάννης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 Φουρφουράς Tv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 ΕΠΙΛΟΓΟΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 Ένα επίγραμμα για την Κρήτη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201



ΠΡΟΛΟΓΟΣ Είναι τελικά ωραίο να συγγράφεις πεζογραφικό έργο ατομικής εμβέ- λειας, δηλαδή έργο που δεν θα διακτινιστεί, δεν θα δημοσιευθεί, δεν θα κοινοποιηθεί, αλλά θα μείνει έγκλειστο σ’ ένα μπαούλο, σ’ ένα συρτάρι, σ’ ένα θησαυροφυλάκιο μνήμης και υποθήκης για το τι υπήρχε και πώς αντι- μετωπιζόταν. Τις διαφορές του τότε και του τώρα θα τις κρίνει ο σημερινός αναγνώστης. Γι’ αυτό και με τέλεια επίγνωση της ευθύνης που συνεπάγεται η πράξη μου, πήρα την πρωτοβουλία να συστεγαστώ με κείμενα του πατέρα μου, άλλης εποχής –τουλάχιστον 50 χρόνια παλαιότερα– που έμεναν ανέκδοτα και σφαλιστά στην υπόγεια αποθήκη, απ’ όπου τα ανέσυρα και σας τα προ- σφέρω. Κι αυτό, σε συνάρτηση με τον έξοχο αφορισμό του Παντελή Πρεβελάκη, όταν καλούσε τους συντοπίτες του να κάνουν, με ελαφρά παραλλαγή, «την Βιάννο σημάδι αλληλογνωριμίας τους στον κάτω και τον πάνω κόσμο»... Τι πιο ωραίο σημάδι συνεννόησης των ανθρώπων, τι πιο ωραίο μεταφυσικό κλείδωμα διατήρησης της παράδοσης, τι πιο ωραίο δέσιμο για να στέλνου- με μηνύματα στους συντοπίτες από το υπερπέραν, τι πιο ωραιότερη προ- σφορά για να διαιωνίσουμε τον γλωσσικό πλούτο των προγόνων μας, τα ήθη και τις βασικές και θεμελιακές πηγές της κρητικής ταυτότητας. Τι πιο ωραίο και χρήσιμο «εσεμές» από το επέκεινα σχετικά με την υπόσταση και την πολιτιστική μας κληρονομιά. Τι πιο παιδαγωγικό και αξιολάτρευτο να ποτίζεις με αρετή και γνώση τη γλάστρα από τις ρίζες σου, για να επιβιώ- σουν και αυτές και να μην χαθούν στον δαίδαλο της παγκοσμιοποίησης. «Διάσωσε την ποικιλία των τρόπων ζωής ενός λαού, που έχει κληρο- νομήσει μία πνευματική και πολιτική πολυμορφία, μια εξαίσια αντιφατική σύνθεση από αρετές και ελαττώματα». Αυτό είναι το σύνθημα που κυριαρ- χεί μέσα μου για να οδηγηθώ στη συγκέντρωση και καταγραφή ενός παρα- δοσιακού υλικού, που θέλω να πιστεύω ότι αποτελεί φραγμό στις επιδρά- σεις και αλλοτριώσεις που καραδοκούν σε κάθε μας βήμα. Είτε ψυχή είναι αυτή, είτε γλώσσα, είτε κόσμος της μουσικής. Έτσι, ταυτίστηκα με την «παρήγορη ιδέα», που συνέλαβε πρόσφατα ο Σάββας Πετράκης, για να οργανώσει και να δωρίσει στην πινακοθήκη της Βιάννου μια άγνωστη αλλά σημαντική συλλογή ελληνικής σύγχρονης τέ- χνης. Κάπως έτσι φανταστήκαμε –τα τρία αδέρφια μαζί, η Έρση, ο Νίκος και ο Στέλιος– ότι θα μπορούσε ν’ αξιοποιηθεί οποιοδήποτε έργο έχει να κάνει με την εμβληματική Βιάννο και τους κατοίκους της. Γι’ αυτό και δωρίζουμε έναν σεβαστό αριθμό βιβλίων στη διάθεση όσων τιμούν τη μνήμη του με-

10 ΝΙΚΟΣ. Γ. ΒΟΛΩΝΑΚΗΣ γάλου δωρητή Παπαδομαρκάκη. Μακάρι να γίνει πράξη για μίμηση, στη γενέτειρα ενός Καζαντζάκη, ενός Κονδυλάκη, ενός Πρεβελάκη και τόσων άλλων εμπνευσμένων δημιουργών –από αυτήν την Κρητική γωνιά... Σ’ ένα από τα χειρόγραφα του πακέτου που βρήκα, σχεδόν μισό αιώνα απ’ τον θάνατο του μπαμπά μου, έγραφε: «Αγαπητό μου παιδί, σα πεθάνω το φάκελλο αυτό διάβασέ τον κι ύστερα να τον δώσεις στο νουνό σου, Γιάν- νη Μεταξάκη... Γιατί, ο νουνός σου μόνο μπορεί να καταλάβει τις πατσανιές μου. Και να γελά...» Λίγα στοιχεία για τον υποφαινόμενο: Γεννήθηκα στη Θεσσαλονίκη, στην οδό Εγνατία 34, σε ρετιρέ πολυκα- τοικίας χωρίς ασανσέρ, όπου όμως ακουγόταν όλη μέρα ο μακρόσυρτος ήχος των τραμ που περνούσαν και ο κράχτης των νεωτερισμών Δημητρι- άδης από κάτω, που φώναζε απ’ το πρωί ως το βράδυ «εδώ η φθηνή αγο- ρά». Το όνειρό μου στα παιδικά χρόνια οριζόταν απ’ τις φωταψίες και τα πυροτεχνήματα στη διάρκεια της ΔΕΘ, οπότε ο ουρανός άναβε τη νύκτα και φανταζόμουν ότι από κει θα ξεπηδήσει κάποια στιγμή η αποκάλυψη. Μέχρι που ένα βράδυ γλίστρησα από την καρέκλα και αυτοτιμωρήθηκα, πέφτοντας στα μυτερά κάγκελα... Η διαδρομή Εγνατία - Πλατεία Δικαστηρίων - Πειραματικό μού ήταν η πιο οικεία της πόλης, γιατί στα δώδεκα χρόνια της σχολικής περιόδου είχα προσδιορίσει όλα τα περίπτερα που είχαν αναρτημένες εφημερίδες και ενημερωνόμουν καθημερινά, ως λαθραναγνώστης. Εκεί έτρωγα ένα δίωρο τουλάχιστον, κάθε μέρα. Έμπαινα ολόκληρος μέσα στην εφημερίδα –τότε όλες ήταν μεγάλου σχήματος. Βέβαια, πρόσεχα και τη σωματική υγεία, παί- ζοντας επί ώρες ποδόσφαιρο μπροστά στο σπίτι του συμμαθητή μου Σκαν- δάλη, στοιβάζοντας πέτρες ή τις τσάντες για τέρμα. Μάλιστα, είχα μάθει ότι κι ο Κούδας απ’την ίδια αλάνα ξεκίνησε, κι ένιωθα ιδιαίτερα περήφανος και λογικά έτσι ασπάστηκα τον ΠΑΟΚ και τον κρατώ ακόμα στα φυλακτά μου. Αυτό που ακόμα θυμάμαι απ’ το σπίτι της Εγνατία ήταν μια καλοκάγα- θη Εβραία, η κ. Αλέγκρ*, που έμενε στο κάτω διαμέρισμα, και που φώναζε όταν ρίχναμε νερά ή τινάζαμε τα χαλιά, επίτηδες για να γελάμε. Η πλάκα ήταν συνδεδεμένη με το πίσω μπαλκόνι, όπου η φράγκικη εκκλησία μάς έδινε με ήχο και εικόνα τον χρόνο στα ρολόγια του καμπαναριού. Ο ήχος και η εικόνα με συνόδευσαν στην άλλη γειτονιά των γυμνασιακών μου χρό-

ΠΑΤΣΑΝΙΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΕΣ 11 νων, στην οδό Αχειροποιήτου. Θυμάμαι ότι εκεί, στο πέμπτο πάτωμα, έμενε ο πιο σκανδαλιάρης της πολυκατοικίας, ο Δαλακιουρίδης, ο οποίος χρη- σιμοποιούσε ένα ξυπνητήρι κι ένα σκοινί για να ξυπνάει τα κορίτσια του δεύτερου πατώματος, σε ώρες ακατάλληλες. Όταν το σκοινί έσπασε και το ρολόι κομματιάστηκε στο πεζοδρόμιο, αλλάξαμε ...παιχνίδι. Από την εποχή του σπουδαίου Βολανάκη στο Κρατικό Θέατρο, μου καρ- φώθηκε η ιδέα να γίνω σκηνοθέτης. Παρακολουθούσα κρυφά τις πρόβες προχωρημένων έργων για την εποχή, «Περιμένοντας τον Γκοντό» ή το «Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν», και λάτρεψα τη δουλειά. Ωστόσο, άλλα- ξα πορεία. Η χούντα μάς βρήκε στα Χανιά, στην πενθήμερη εκδρομή του σχολείου. Έδωσα εξετάσεις και πέρασα στη Νομική, αφού τότε δεν υπήρχε κινηματογραφική σχολή στη χώρα. Από τότε, η γειτονιά μου μετατοπίστη- κε ανατολικά. Πανεπιστήμιο - Δόμνα - Πτι Παλέ και εφημερίδα. Την πρώτη φορά που δούλεψα σε εφημερίδα ήταν το ’68. Μόλις είχα τελειώσει το γυμνάσιο. Ήμασταν με τον Γιώργο τον Λιάνη στην Τσιμισκή. Δεν είχαμε λεφτά. Λέει ο Γιώργος «πάμε στα“Αθλητικά νέα”να ρωτήσουμε». Εκεί που ήταν παλιά το κεντρικό ταχυδρομείο. Συναντάμε τον αείμνηστο Νίκο Καμπάνη. Λέμε «θέλουμε δουλειά». Ο Γιώργος ήταν ήδη γνωστός ως ποδοσφαιριστής του «Ηρακλή» και συντάκτης σε φοιτητικό περιοδικό, κι έτσι μέσα σε δέκα λεπτά συμφωνήσαμε. Ο Γιώργος θα έγραφε την περιγρα- φή κι εγώ τα παραλειπόμενα του αγώνα ΠΑΟΚ - Ολυμπιακού, που έπαιζαν την Κυριακή. Δυστυχώς, μετά τον αγώνα κι ενώ ο Γιώργος παρέδωσε τα χει- ρόγραφα, διαφώνησε με τον εκδότη και αναγκάστηκα να τον ακολουθήσω σε υποχρεωτική παραίτηση... Ήρθαν κατόπιν η «Θεσσαλονίκη», η αναγνώριση και η διαδρομή που περιείχε δουλειά, χαρές, δυσκολίες, ξενύχτια, αποστολές παντού, μέχρι που μεταπήδησα στην τηλεόραση, για να υλοποιήσω το σχέδιο του τότε διευ- θυντή Γιώργου Ρωμαίου, για ίδρυση του τρίτου καναλιού στη Θεσσαλονί- κη, με κύρια αρμοδιότητα την περιφέρεια. Πήγα στη Λιόν της Γαλλίας για να μάθω πώς δουλεύει το τρίτο περιφερειακό κανάλι της χώρας αυτής. Σχεδόν επί 20 χρόνια εργάστηκα σε επιτελικές θέσεις της ΕΡΤ3, ως τομεάρχης ενη- μέρωσης και μόρφωσης-ψυχαγωγίας, με κοινό σκοπό να επιβάλουμε έναν διαφορετικό τρόπο επικοινωνίας με τους τηλεθεατές, πράγμα που τελικά καταφέραμε σε έναν βαθμό –και από άποψη ποιότητας προγραμμάτων και από νέες ιδέες και από πιο φθηνά κόστη, σε σχέση με την Αθήνα. Έχω πραγματοποιήσει πάνω από δέκα ντοκιμαντέρ σε διάφορες χώρες, 40 ωριαίες εκπομπές για τη ρεμπέτικη ιστορία, πάνω από 400 ζωντανές εκ- πομπές κυρίως πολιτιστικού περιεχομένου, επί οκτώ χρόνια παρουσίαζα το καθημερινό δελτίο ειδήσεων, έναν τηλεμαραθώνιο για τον καρκίνο, και δύο απευθείας συνδέσ+εις με Σκόπια και Βελιγράδι, παράλληλα με τα διοι-

12 ΝΙΚΟΣ. Γ. ΒΟΛΩΝΑΚΗΣ κητικά μου καθήκοντα. Δυστυχώς, αφού συνταξιοδοτήθηκα μας «ευχαρί- στησαν» με τις μαύρες οθόνες... Σ’ όλη αυτή τη διάρκεια της επαγγελματικής μου διαδρομής, είχα την ευκαιρία να γνωρίσω τη Μισέλ, που με ακολουθούσε σε κάθε δυσκολία, συνεισφέροντας σε ιδέες, σε στιλ και σε απόψεις. Φυσικά, στην ίδια οφείλω που μου χάρισε τον μοναδικό μου γιο, που φέρει το όνομα του πατέρα μου και δρέπει δάφνες τώρα στην Οξφόρδη, ως μεταδιδακτορικός ερευνητής των φυσικών επιστημών. Νίκος Βολωνάκης * Κατά σύμπτωση, η μοίρα με οδήγησε να παντρευτώ τη Γαλλίδα Μι- σέλ Αλέγκρ που είχε δύο παιδιά: τη Σαντρίν, καθηγήτρια γλωσσολογίας στο Μπαθ, και τον Σεμπαστιάν, διακεκριμένο στέλεχος της πολυεθνικής «Ροβέ- ντα-Κρουπ» στην πόλη του Μεξικού. Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο που εμφιλοχώρησε στο βιογραφικό μου είναι η σχέση μου και η αγάπη για τη Λήμνο. Είναι το παραπεταμένο στο πάνω ράφι του Αιγαίου νησί, με τους φιλόξενους και ανοιχτόκαρδους κα- τοίκους της, με πρώτους τον Δημήτρη Τσανταρλιώτη, τον Πάνο Σωτηρίου και τον Γιώργο Βουτσινά.

s sΠΑΤΣΑΝΙΕΣ



ΠΑΤΣΑΝΙΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΕΣ 15 O Kοκολοστέργιος ΗΚοκολάκενα έμεινε χήρα νέα με 8 παιδιά ορφανά και με μικρή περι- ουσία. Έξι αγόρια και δύο κορίτσια κι όλα σχεδόν είχανε 1-2 χρόνια διαφορά στη ν ηλικία.  Ο Στέργιος ήταν το τρίτο στη σειρά και φαινόταν κι ο πιο έξυπνος, ο πιο επαναστάτης του σπιτιού, μόνο που δεν είχε καμία όρεξη για γράμματα. Εζαλιζότανε,  έλεγε, άμα βρισκόταν στην τάξη με πολλά παιδιά. Πολλές φο- ρές έφευγε στο διάλειμμα και δεν ξαναπήγαινε όλη τη μέρα στο σχολείο. Στην τρίτη τάξη θα πήγαινε, οπότε μ’ αυτά του τα καμώματα και αδιά- βαστος όπως ήτο την ημέρα αυτή του τις έβρεξε για καλά ο δάσκαλος και έτσι στο διάλειμμα πάλι εβρέθηκε η αφορμή να μην ξαναπάει στο σχολείο. Ως εκεί ήτο, η απελευθέρωση ήρθε πιο γρήγορα απ’ ότι περίμενε. Δεν ήταν υποχρεωτική τότε η μάθηση κι ο δάσκαλος ούτε ειδοποίησε τη μάνα του για τις απουσίες του. Μα και η μάνα του δεν πολυστενοχωρήθηκε. «Άστονε να μας ε-βλέπει το πρόβατο και την αίγα, τι θα τα κάνει και τα γράμματα»; άλλωστε η χήρα είχε προβλήματα μεγαλύτερα από τα γράμματα του Στέρ- γιου. Αντιμετώπιζε το ψωμί των 6 ορφανών. Ο πρώτος της γιος ασχολείτο τώρα να καλλιεργεί 2-3 χωραφάκια που εί- χανε, με μια αγελάδα που κατορθώσανε ν’ αποκτήσουνε για την εξασφάλι- ση του ψωμιού και του λαδιού τους. Ήταν πια 17-18 χρονών, τα κατάφερνε να ζευγαρίζει τα χωραφάκια τους μαζί με τον Μπριντογιώργη, που κι αυτός είχε μια αγελάδα κι εκάμανε συντροφιά. Ο άλλος ο δεύτερος, τον έβαλε να μάθει σωμαράς σ’ ένα γέρο τεχνίτη, τον Μαρομιχελή. Άμα μάθαινε την τέχνη ήταν ένα χρυσό βραχιόλι στο χέρι του, είχε δε πέραση στο χωριό αυτή η δουλειά γιατί είχανε πολλά μουλάρια στην περιφέρεια κι άλλο σωμαρά εκτός τον Μαρομιχελή δεν είχε κι άμα θα πέθαινε η δουλειά θα ‘τανε μια χαρά. Ο Στέργιος, που ήτο τώρα μια δωδεκαριά χρονών ασχολείτο με δουλειές που αυτός θα δημιουργούσε μόνος του π.χ. αυτή τη χρονιά αποφάσισε να βγει στα Μούρνα. Έτσι 1-2 μήνες τώρα ασχολείτο με μεγάλη επιμέλεια να μαζεύει μούρνα μαύρα και όταν τελείωσε επήγε στου Πατσούρου το κα- ζάνι και τα ‘βγαλε ρακή (τη μουρνόρακη λεγομένη) που ήτο ένα πιοτό σα να λέμε τώρα ουίσκι 24 γράδα όπως έλεγαν, που όλοι οι έχοντες ντουκιά- νια τον παρακαλούσανε να τους δώσει από 5-6 οκάδες για να προσφέρουν στους μερακλήδες πελάτες τους που την ακριβοπλήρωναν. Τη χρονιά εκεί- νη είχε μαζέψει αρκετές δραχμές ο Στέργιος, που εκτός μιας προσφοράς στη μάνα του, του ’μειναν και αρκετά κι αγόρασε ένα μουλάρι που ήτο το όνειρό του. Και τον άλλο χρόνο ασχολήθηκε με τα μούρνα και πάλι επέτυχε

16 ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΟΛΩΝΑΚΗΣ να μαζέψει ένα μικρό κεφάλαιο για το οποίο είχε το λόγο του.  Το μουλάρι εφέτος ήταν σε θέση να αρχίσει μεταφορές. Ο Στέργιος είχε αγοράσει δυο ασκιά 60 οκάδων χωρητικότητας για λάδι και να το πρόγραμ- μά του. Θα γινότανε κυρατζής, δηλαδή θα αγόραζε λάδι, προϊόν μοναδικό στο χωριό μας, και θα το μετέφερε στη χώρα και θα κέρδιζε τη μεταφορά του η οποία δεν ήτο ευκαταφρόνητος.  Την Γεράπετρο επροτίμησε ο Στέργιος για να μεταφέρει το λάδι. Ο Πα- πανικολάου, ο χοντρέμπορος έπαιρνε του Στέργιου το λάδι. Τρεις φορές τη βδομάδα πήγαινε ο Στέργιος στην Γεράπετρα φορτωμένο το μουλάρι. Ενθουσιασμένος από τη δουλειά του ο Στέργιος. Ο Παπανικολάου είδε από την πρώτη στιγμή ότι το λάδι ήτανε εξαιρετικής ποιότητος με οξέα ελάχι- στα, πράγμα που τον διευκόλυνε στα πολλά λάδια που αγόραζε με 4 και 5 οξέα και με την ανάμειξη του λαδιού εκαλυτέρευε και τα δικά του και εκτός που του ‘διδε ένα δυο δεκάρες παραπάνω στην οκά, τον περιέβαλε και με αγάπη και εμπιστοσύνη, ώστε ήρθε ώρα που του είπε «πάρε λεφτά, αγόρα- ζε πιο πολύ λάδι και αντί ένα φορτίο να μου φέρνεις 2 και 3 να μεγαλώσεις έτσι τη δουλειά και επομένως και τα κέρδη σου». Ο Κοκολοστέργιος, 18χρονος πια, έγινε σωστός έμπορος. Τα λάδια τα «ελαφρά», περνούσανε από τα χέρια του γιατί τα πλήρωνε δυο και τρεις δεκάρες παραπάνω. Πιθάρια είχε σ’ ένα μαγαζί για να έχει πάντοτε στοκ και ήτανε πάντα γεμάτα μα και η τσέπη του ήτανε επίσης γεμάτη χαρτονομί- σματα και ήτανε όλα, μα όλα δικά του. Όλα κέρδη. Γι’ αυτό αποφάσισε αυτή τη χρονιά να κτίσει σπίτι στο μικρό οικόπεδο που του‘χε χαρίσει η μάνα του και ήτανε εκεί στην πλατεία κοντά στην Παναγία σε καλό μέρος, στο κέντρο του χωριού. Έκαμε μαγαζί κάτω, πίσω από το μαγαζί δυο δωμάτια-κουζί- να-αυλή με είσοδο άλλη και δυο οντάδες (δυο δωμάτια) για πιο μεγάλη άνεση στην οικογένεια που θα ‘κανε.  Ο Παπανικολάου, ο έμπορός του στην Ιεράπετρα, στο πρόσωπο του Στέργιου απέβλεπε σε μεγαλύτερη έκταση στις δουλειές τους. Έτσι τίμιο παιδί, με κοφτερό μυαλό και όρεξη για δουλειά δεν ήτανε εύκολο να βρεις, γι’ αυτό τον κάλεσε και του μίλησε ανοικτά για τα σχέδιά του, για τα οποία, ο Κοκολοστέργιος μόνο που δεν κατουρήθηκε από τη χαρά του. «Στέργιο, τα εμπόρια δεν γίνονται με ένα γομάρι λάδι και δυο την εβδο- μάδα, όλα κέρδος να ‘ναι πάλι δεν μπορείς να γενείς έμπορος. Εγώ παιδί μου σκέφτηκα να μεταφέρεις με τη συντρομή μου την επιχείρησή σου στο Κερατόκαμπο. Εκεί, στη θάλασσα, θα σε βοηθήσω να κτίσεις ένα μεγάλο μαγαζί (αποθήκη), εκεί θα μαζεύεις το λάδι του χωριού, που ο ίδιοι θα σου το φέρνουν, γιατί μόλις μια ώρα δρόμο απέχουν από τον Κερατόκαμπο. Εκεί θα μαζεύεις το χαρούπι. Εκεί την πυρήνα και από εκεί θα τα παραλαμβάνω εγώ με το καΐκι που θα σου στέλνω κάθε τόσο και έτσι θα περνούνε από

ΠΑΤΣΑΝΙΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΕΣ 17 τα χέρια σου ποσά μεγάλα και επομένως κέρδη υπολογίσιμα. Ήδη ο αδελ- φός του γιατρού, του χωριανού σου, κάνει αυτή τη δουλειά και βλέπεις τι ψηλά στέκεται από πάσης πλευράς και τι χρήματα απέκτησε 3 χρόνια τώρα που εργάζεται. Οι δυο σας θα κατακτήσετε το εμπόριο 2-3 χωριά γύρω και θα’ σαστε δακτυλοδεικτούμενοι. Εγώ θα σε βοηθήσω για όλα αυτά, φτάνει μόνο να μη γίνεις αχάριστος να με ξεχάσεις και κόψεις τη συνεργασία μας σαν θα δέσεις το γάιδαρό σου». «Για όνομα του Θεού τι σχέδια είναι αυτά που μου ‘βαλε αυτός ο άγγε- λος του Θεού στο μυαλό. Μάλιστα, αυτές είναι οι δουλειές, Κύριε ελέησον, μυαλό που το ‘χουν μερικοί άνθρωποι αλλά και τα έρμα τα λεφτά τι δεν κάνουν;», μονολόησε ο Κοκολοστέργιος. Στον Κερατόκαμπο Και τόπος βρέθηκε και τα πάντα ετακτοποιήθηκαν και μέσα σε λίγο δι- άστημα ο Κοκολοστέργιος είχε κτίσει μια τεράστια αποθήκη 40 μέτρα μα- κριά από τη θάλασσα δίπλα την αποθήκη του χωριανού μας, αδελφού του γιατρού, ανθρώπου με γράμματα του γυμνασίου και με πατέρα νοικοκύρη και προ παντός με αδελφό γιατρό και αδελφό δικηγόρο και μάλιστα υπο- ψήφιο βουλευτή αντίπαλο όμως του τότε νεαρού Βενιζέλου... Όλο σχεδόν το χωριό το ‘χε πελάτες αυτός κι αφού δεν υπήρχε άλλος, επόμενο ήτο να ‘ναι προνομιούχος έμπορος της περιοχής. Καθόλου δεν τον τρόμαξε η παρουσία του Κοκολοστέργιου δίπλα του. «Του ποντικού τ’ αγλάκι ως την αλευροδόχη» έλεγε συμπληρώνοντας πως: «στον πόλεμο ξυπόλητοι δεν πάνε».  Ένα καΐκι ήρθε στον Κερατόκαμπο σταλμένο από τον Παπανικολάου, με αποδέκτη τον Στέργιο Κοκολάκη, γεμάτο με εμπορεύματα. Ρύζι, φασο- λάκια, αλάτι, ζάχαρη, σχοινιά, μπακαλιάρο, ρέγγες ως και ξυλεία για τους μαραγκούς είχε το καΐκι. Εγέμισε ο μαγατζές πράγματα. Πλάστιγγα μεγάλη, ζυγαριά μικρή, ντίνες από τσίγκο για τα λάδια μεγάλες και όλα τα εργα- λεία που χρειάζεται ένα τέτοιο μαγαζί, τα ’στειλε ο Παπανικολάου, ο καλός έμπορος της Ιεράπετρας. Μόνιμος κάτοικος ο Κοκολοστέργιος στον Κερατόκαμπο τώρα, γι’ αυτό έβαλε τον ντελάλη να το πει το βράδυ στο χωριό με τη δήλωση ότι αγο- ράζει χαρούπια, πυρήνα, λάδι σε καλές τιμές και τα λεφτά στο χέρι, στη ζυγαριά, που λέει ο λόγος. Τα μισά χαρούπια και παραπάνω επήρε τη χρο- νιά αυτή ο Στέργιος. Πυρήνα του κατέβαζαν οι χωριανοί, μια τριανταριά φορτία την ημέρα λάδι. Δεν είχε τα πρωτεία, μόνο πως έπαιρνε μόνο τα «ελαφρά» λάδια, τα χωρίς οξύτητα μεγάλη και το καταλάβαινε με τη γεύση του ο αθεόφοβος «χωρίς γράδο», μάλιστα δε, άμα έβαζε μ’ ένα κουταλάκι λίγο στο στόμα του σου ’λεγε «ξεφόρτωσε 20 είναι 1 οξέο»!

18 ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΟΛΩΝΑΚΗΣ Δυο μεγάλα τεφτέρια του ‘στειλε ο Παπανικολάου και τον δασκάλεψε το πώς να γράφει όλες τις πράξεις που κάνει κάθε μέρα. Και έτσι κάθε βράδυ μια-δυο ώρες απασχολείτο να περάσει στην σελίδα που‘χε ανοίξει για κάθε πελάτη του, τις εμπορικές πράξεις. Μεγάλη σκοτούρα βέβαια αυτή, αλλά τι να κάνει; Έτσι έπρεπε να γίνεται αν ήθελες να λέγεσαι έμπορος. Είχε και ευρετήριο που πολύ τον διευκόλυνε.  Εκλογές για Δήμαρχο θα ‘χαμε και είχανε μεγάλες σκοτούρες όσοι ανα- κατεύονταν στην πολιτική. Ένα κόμμα βέβαια είχαμε στο χωριό γιατί χω- ριανό είχαμε τον βουλευτή μας, ήτανε ο αδελφός του γιατρού με μεγάλη επιρροή εξαιτίας και του γιατρού και του πλούτου του, επομένως ο γιατρός, όποιο συμβούλιο δημοτικό θα έκρινε ικανούς χωριανούς θα υπεδείκνυε επίσης και Δήμαρχο όποιον ενόμιζε καλύτερο. Και τελείωσε, θα τους ψήφι- ζε το χωριό, ήτανε θέλημα γιατρού. Εφέτος όμως είχαν ξεσηκωθεί όχι ένας αλλά δυο υποψήφιοι Δήμαρχοι. Φίλοι βέβαια και οι δυο του γιατρού αλλά και οι δυο με τις αξιώσεις τους και ο γιατρός βρέθηκε σε δύσκολη θέση γιατί ούτε του Φουρναροκωστα- ντή τη φιλοδοξία μπορούσε να εμποδίσει, αλλά ούτε του Σηφοστέργιου, που τόσες φορές του το είχαν ζητήσει πολλοί χωριανοί. Γι’ αυτό επενέβη ο δικηγόρος, ο Γιωργής και τα κανόνισε τα πράγματα: θα μπαίνανε και οι δυο στο Συμβούλιο και θα έκανε κάθε ένας τους ένα χρόνο Δήμαρχος εναλλάξ. Ένα τέτοιο πράγμα κανονίσανε, σύμφωνα με τους νόμους, ως τους έδωσε να καταλάβουν ο δικηγόρος κ. Γιωργής. Έγινε δήμαρχος Αυτές τις διαβουλεύσεις επρόσεξε ο Κοκολοστέργιος και μερικές γρίνιες ορισμένων χωριανών και με τις μεγάλες του φιλοδοξίες του γεννήθηκε η ιδέα να πολιτευτεί κι αυτός.  «Γιατί να μη γίνω Δήμαρχος αφού έγινα έμπορος που ήταν πιο δύσκολο; Άλλωστε τι θα χάσω;», εσκέφτηκε και μια και δυο ξεσηκώθηκε, έκαμε ό,τι χρειαζόταν και ακούστηκε στο χωριό πως ο Κοκολοστέργιος υπέβαλε υπο- ψηφιότητα Δημάρχου και έκαμε και ψηφοδέλτιο δικό του για τους Δημο- τικούς Συμβούλους. Κατάπληξις στο χωριό! Ειρωνείες εκ μέρους των ισχυ- ρών. Γέλια σαρκαστικά από το στενό περιβάλλον του γιατρού. Όλα αυτά τα ’γραψε στα παλιά του τα παπούτσια και ο Κοκολοστέργιος, ανοικτά πλέον, εργαζόταν για τη νίκη. Δεν έμεινε χωριανός να μην περάσει από το πρόχει- ρο ταβερνάκι που είχε σκαρώσει στο μαγαζί του, άλλος από περιέργεια, άλ- λος για να πιεί ένα καλό κρασί ή μια ρακή που χουβαρντάδικα προσέφερε ο ορεξάτος και καλόκαρδος Κοκολοστέργιος και μάλιστα στις δυο τελευταίες μέρες της ψηφοφορίας εμοίραζε, όπως είπαν, αργότερα στα κρυφά και από καμιά μαντίλα, μια ποδιά για τη γυναίκα του, ένα σαρίκι, ένα πακέτο καπνό

ΠΑΤΣΑΝΙΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΕΣ 19 και κάτι τέτοια μικροπράγματα που ειδικώς είχε προμηθευτεί γι’ αυτή τη δουλειά και οι ακάτεχοι χωριανοί που την ψηφοφορία την είδαν για ένα παιδικό παιγνιδάκι, τα παίρνανε μετά χαράς και ας ήτανε κι αντίθετοί του. Στον προεκλογικό του αγώνα παίξανε μεγάλο ρόλο τούτοι οι Πετρου- νιανοί και οι Αγάπηδες που σαν επανάσταση βλέπανε αυτή την κίνηση του Κοκολοστέργιου από αυτό το κατεστημένο, χρόνια τώρα, της παρατάξεως του γιατρού.  Στις 10 η ώρα το βράδυ η Εφορευτική Επιτροπή έβγαλε τ’ αποτελέσμα- τα. Εψήφισαν: 480, έλαβαν: Παράταξις Κ. Φουρναράκη-Σ. Σηφάκη 190, πα- ράταξις Κοκολάκη Στέργιου 282, άκυρα:8 Σύνολο: 480.  Τα ρούχα του εξέσκισε ο Τηγανίτης, ο αδελφός του Φουρναράκη. Εκατά- πιανε τη γλώσσα τους οι κρατούντες περί του γιατρού, «Για όνομα του Θεού τι κατάρα ήτανε τούτη του θεού που έστειλε στο χωριό μας...».  Τα έργα του νέου δημάρχου στο χωριό αφήκανε εποχή. Χρόνια είχανε να ενδιαφερθεί για το χωριό μας το κράτος. Το ‘χανε ξεγράψει από τα χαρ- τιά τους γιατί ήτανε και έτσι παράμερο και κανείς δεν ερχότανε ποτέ να μας ρωτήσει αν θέλαμε τίποτε μα και ποτέ δεν ζήτησε κανένας αρμόδιος για το χωριό μας το παραμικρό. Φαίνεται τα ‘χαμε όλα ή δεν τολμούσαν να πούνε πως είχαμε ανάγκες.  Σωλήνες σιδερένιες 600 μέτρα μας ήρθανε από τη Νεάπολη για τη νέα μας ύδρευση που εμείς ακόμη είχαμε πήλινες σωλήνες από Τουρκοκρατίας κατασπασμένες και με την πρώτη βροχή πίναμε θολό νερό.  Δεξαμενή για το νερό και ένα δυο μήνες εργαζότανε τεχνίτες και υδραυ- λικοί που έφερε από τη Νεάπολη ο Δήμαρχος για να μας παραδώσουνε νερό άφθονο και καθαρό με δυο βρύσες στην Πλάκα, μια στο Πετρούνι, μια στο χωριό, συνοικίες που παρόλο που το χωριό είχε τα πιο πολλά νερά στην περιφέρεια αυτή ήτανε πρόβλημα η προμήθεια πόσιμου νερού.  Τέσσερις ακόμη φανάρες ετοποθετήθησαν στην πλατεία και στις συνοι- κίες και άνθρωπος ειδικός επί πληρωμή ανέλαβε να τις ανάβει κάθε βράδυ για να ‘χουνε φως όλη τη νύχτα οι χωριανοί. Μα το σπουδαιότερο έργο του ήτο ο υπόνομος. Επλημμύριζε η πλατεία κάθε φορά που θα έβρεχε από τα νερά και ένα δυο μέρες κάναμε να κυκλο- φορήσουμε ελεύθερα, στην πλατεία που ήτανε όλα τα μαγαζιά και από τις λάσπες που γινότανε στα λιμνάζοντα βρόχινα νερά. Ο υπόνομος έσωσε την κατάσταση αυτή, έγινε δε ο υπόνομος με όλους τους τεχνικούς όρους ώστε και αποχετεύσεις να γίνουν εν καιρώ στο μεγάλο τούτο υπόνομο χάρις της υγείας του χωριού.  Όλη την ώρα ήτανε στη Νομαρχία ο Κοκολοστέργιος και ο νομάρχης του ‘λεγε «τι θες μωρέ Δήμαρχε πάλι; για όνομα του Θεού, εσύ θα φτωχέ- ψεις την Ελλάδα με τις απαιτήσεις του χωριού σου».