BIOWASTE book ΜΕ LOGO_τελικο (1)

πλαισίου σε σχέση με τα βιολογικά απόβλητα.

Ευρωπαϊκή Νομοθεσία Εθνική Νομοθεσία Οδηγία 98/2008/ΕΚ για τα ΝΟΜΟΣ 4042 (ΦΕΚ Α' 24/13-02- απόβλητα προστασία του περιβάλλοντος - Πλα Οδηγία 2008/99/ΕΚ σχετικά με την και διαχείρισης αποβλήτων. προστασία του περιβάλλοντος μέσω του ποινικού δικαίου. Οδηγία 91/156/ΕΚ περί στερεών ΚΥΑ 114218/1997 (ΦΕΚ 10 αποβλήτων. Κατάρτιση πλαισίου Προδιαγραφώ προγραμμάτων διαχείρισης στερεών Οδηγία 1999/31/ΕΚ περί ΚΥΑ 29407/3508/2002 (ΦΕΚ 15 Μέτρα και όροι για την υγειονομ υγειονομικής ταφής αποβλήτων. αποβλήτων ΚΥΑ 50910/2727/2003 (ΦΕΚ 1909 Οδηγία 75/442/ΕΚ, όπως Μέτρα και Όροι για τη Διαχε Αποβλήτων. Εθνικός και Περιφερεια τροποποιήθηκε με την 91/156/ΕΚ. Διαχείρισης. ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Repu “Greece – Republic of North Ma

α Επισημάνσεις -2012) Ποινική (Εναρμόνιση με την Οδηγία 2008/99/ΕΚ και την Οδηγία αίσιο παραγωγής 2008/98/ΕΚ.) Σύμφωνα με το άρθρο 41: Έως το 2015, το ποσοστό χωριστής συλλογής των βιολογικών αποβλήτων πρέπει να ανέλθει, κατ' ελάχιστον, στο 5% του συνολικού βάρους των βιολογικών αποβλήτων και έως το 2020, κατ' ελάχιστον, στο 10% του συνολικού βάρους των βιολογικών αποβλήτων. 016Β/17.11.97), Ενσωμάτωση των γενικών κατευθύνσεων και ών και γενικών προδιαγραφών της 75/442/ΕΚ περί στερεών αποβλήτων, όπως τροποποιήθηκε από την 91/156/ΕΚ. αποβλήτων. 572Β/16.12.02), Θέσπιση στόχων για επεξεργασία πριν την ταφή και μική ταφή των μείωση της ποσότητας των ΒΑΑ που οδηγείται για ταφή. 9Β/22.12.2003), Εναρμόνιση εθνικού με ευρωπαϊκό δίκαιο Σε εθνικό είριση Στερεών επίπεδο με την εν λόγω ΚΥΑ ενσωματώθηκε η ακός Σχεδιασμός 75/442/ΕΚ, όπως τροποποιήθηκε με την 91/156/ΕΚ θέτοντας αυστηρότερες κατευθύνσεις, μέτρα, όρους και διαδικασίες για την διαχείριση στερεών αποβλήτων και εισήγαγε τους ευρωπαϊκούς στόχους και αρχές στην εθνική στρατηγική διαχείρισης. | Page 51 ublic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme acedonia 2014 – 2020

Οδηγία 2008/1/ΕΚ, σχετικά με την ΚΥΑ 22912/1117 (ΦΕΚ 759Β/06.06 ολοκληρωμένη πρόληψη και όροι για την πρόληψη και τον π έλεγχο της ρύπανσης. ρύπανσης του περιβάλλοντος από τη των αποβλήτων. Κανονισμός 1774/2002/ΕΚ για τον ΠΔ 211/2006 (ΦΕΚ 2 καθορισμό υγειονομικών κανόνων Συμπληρωματικά μέτρα εκτέλεσης τ σχετικά με τα ζωικά υποπροϊόντα 1774/2002/ΕΚ του που δεν προορίζονται για Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Σ κατανάλωση από τον άνθρωπο. 3ης Οκτωβρίου 2002 για το υγειονομικών κανόνων σχετικά υποπροϊόντα που δεν προορίζονται γ από τον άνθρωπο. Κανονισμός 1069/2009/ΕΚ, περί - υγειονομικών κανόνων για ζωικά υποπροϊόντα και παράγωγα προϊόντα που δεν προορίζονται για κατανάλωση από τον άνθρωπο - κατάργηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1774/2002 (κανονισμός για τα ζωικά υποπροϊόντα). ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Repu “Greece – Republic of North Ma

6.05) Μέτρα και Εναρμόνιση εθνικού με ευρωπαϊκό δίκαιο. περιορισμό της ην αποτέφρωση 211Α/05.06.06), Ενσωμάτωση εθνικού με ευρωπαϊκό δίκαιο Το ΠΔ του Κανονισμού συμπληρώνεται και με τις εγκυκλίους όπως παρουσιάστηκαν ανωτέρω. Δίνονται προδιαγραφές για Συμβουλίου της εγκαταστάσεις λιπασματοποίησης και αναερόβιας ον καθορισμό χώνευσης (παρασκευής βιοαερίου), αδειοδότηση και ορθή λειτουργία. Επίσης, γίνεται και προσέγγιση για με τα ζωικά θέσπιση κριτηρίων οργανικών λιπασμάτων από υλικά για κατανάλωση αυτών των κατηγοριών. Νέο συνεκτικό και συνολικό πλαίσιο κοινοτικών υγειονομικών κανόνων για τη συλλογή, τη μεταφορά, τον χειρισμό, τον μετασχηματισμό, τη μεταποίηση, την αποθήκευση, τη διάθεση στην αγορά, τη διανομή, τη χρήση ή την απόρριψη των ζωικών υποπροϊόντων. | Page 52 ublic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme acedonia 2014 – 2020

Κανονισμός 142/2011/ΕΚ, για την - εφαρμογή του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1069/2009 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου περί υγειονομικών κανόνων για ζωικά υποπροϊόντα και παράγωγα προϊόντα που δεν προορίζονται για κατανάλωση από τον άνθρωπο. Οδηγία 2000/76/ΕΚ, για την ΚΥΑ 22912/1117 (ΦΕΚ 759Β/06.06 αποτέφρωση των αποβλήτων. όροι για την πρόληψη και τον π ρύπανσης του περιβάλλοντος από τη των αποβλήτων. Οδηγία 2006/799/ΕΚ, περί - καθορισμού αναθεωρημένων οικολογικών κριτηρίων και των σχετικών απαιτήσεων αξιολόγησης και εξακρίβωσης για την απονομή κοινοτικού οικολογικού σήματος σε βελτιωτικά εδάφους. ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Repu “Greece – Republic of North Ma

Θέσπιση κανόνων για τη διαχείριση ζωικών υποπροϊόντων, την επίτευξη των στόχων του Κανονισμού 1069/2009/ΕΚ και τη βιώσιμη χρήση ζωικών υλικών, αλλά και τη διατήρηση υψηλού επιπέδου προστασίας της δημόσιας υγείας και υγείας των ζώων στην ΕΕ. 6.05) Μέτρα και Εναρμόνιση εθνικού με ευρωπαϊκό δίκαιο. περιορισμό της ην αποτέφρωση Με τις οδηγίες αυτές είναι σαφής η προώθηση της χρήσης ανανεώσιμων υλικών ή/ και η ανακύκλωση οργανικής ύλης προερχόμενης από συγκέντρωση ή/ και επεξεργασία αποβλήτων, ως συμβολή στην ελαχιστοποίηση των προς τελική διάθεση στερεών αποβλήτων σε εθνικό επίπεδο ακόμη δεν έχουν εναρμονιστεί. | Page 53 ublic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme acedonia 2014 – 2020

Οδηγία 2007/64/ΕΚ, περί - καθορισμού αναθεωρημένων οικολογικών κριτηρίων και των σχετικών απαιτήσεων αξιολόγησης και εξακρίβωσης για την απονομή κοινοτικού οικολογικού σήματος σε καλλιεργητικά μέσα. Οδηγία 28/2009/ΕΚ, σχετικά με Νόμος 3468/2006 (ΦΕΚ 129Α/27.06 την προώθηση της χρήσης Ηλεκτρικής Ενέργειας από Ανανεώ ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές Συμπαραγωγή Ηλεκτρισμού & Θερμ Απόδοσης, (τροποποιήθηκε από του Ν.3851/2010, Ν.3889/2010. ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Repu “Greece – Republic of North Ma

6.06) Παραγωγή Ενσωμάτωση της ευρωπαϊκής στην εθνική νομοθεσία. ώσιμες Πηγές & Τίθενται στόχοι σε εθνικό επίπεδο συμπεριλαμβάνοντας μότητας Υψηλής και τα βιοαπόβλητα ως ανανεώσιμη πηγή ενέργειας, στο υς Ν.3734/2009, ευρύτερο πλαίσιο της βιομάζας. | Page 54 ublic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme acedonia 2014 – 2020

Γνωρίζατε ότι; Κάθε άτομο στην Ελλάδα παράγει κατά μέσο όρο 524 κιλά αστικών αποβλήτων το χρόνο. Πηγή: Statista Research Department 2021 Γνωρίζατε ότι; Το 2018 ανακυκλώθηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 37,9% των αποβλήτων Πηγή: ΕUROSTAT 2020 Γνωρίζατε ότι; Στη Ευρώπη υπάρχουν 4.274 μονάδες βιοαποβλήτων που επεξεργάζονται συνολικά 47,5 εκατομμύρια τόνους βιοαποβλήτων. Πηγή: ECN Status report 2019

Ανακεφαλαίωση Ενότητας 2 ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ Το θεσμικό πλαίσιο θέτει το κανονιστικό πλαίσιο και αποτελεί το σημείο αναφοράς για τη διαχείριση των αποβλήτων. Οι πρόσφατες εξελίξεις του θεσμικού πλαισίου σε Ευρωπαικό και εθνικό επίπεδο αντανακλούν τον κεντρικό στόχο της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε σχέση με τα απόβλητα, όπου διαχείριση των αποβλήτων θα μετατραπεί σε βιώσιμη διαχείριση των υλικών για τη διασφάλιση της προστασίας και αναβάθμισης του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας, τη συνετή χρήση των πόρων, τη μετάβαση σε ένα μοντέλο αυτοτροφοδοτούμενης ανάπτυξης και τη δημιουργία νέων βιώσιμων οικονομικών ευκαιριών και θέσεων εργασίας. Η περίοδος 2015-2020 αποτέλεσε ορόσημο για την Ευρωπαϊκή Ένωση, και κατ’ επέκταση για την Ελλάδα, στο πεδίο της διαχείρισης των αποβλήτων καθώς σηματοδότησε την απόφαση για μετάβαση από το υφιστάμενο γραμμικό μοντέλο σε μια κυκλική οικονομία, όπου τα προϊόντα σχεδιάζονται εξαρχής κατά τρόπο που να μειώνεται στο ελάχιστο το τελικό απόβλητο, ώστε να μπορούν εύκολα και αποδοτικά να επαναχρησιμοποιηθούν ή να ανακυκλωθούν, διαφυλάσσοντας έτσι τους πόρους μέσω της πλήρους αξιοποίησης της υπεραξίας τους. Το νέο θεσμικό πλαίσιο σε Ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο θέτει υψηλότερους στόχους ανακύκλωσης και νέα μέτρα για τη μείωση των αποβλήτων. Οι χώρες της ΕΕ θα υποχρεωθούν πλέον να ανακυκλώνουν τουλάχιστον το 55% των αστικών τους αποβλήτων μέχρι το 2025, το 60% μέχρι το 2030 και το 65% μέχρι το 2035. Άλλα μέτρα περιλαμβάνουν ανώτατο όριο 10% για τους χώρους υγειονομικής ταφής (ΧΥΤΑ) μέχρι το 2035, υποχρεωτική χωριστή συλλογή βιολογικών αποβλήτων και αυστηρότερα συστήματα τα οποία θα αναγκάσουν τους παραγωγούς των αποβλήτων να πληρώνουν για τη συλλογή βασικών ανακυκλώσιμων υλικών. Τα ανωτέρω αποτυπώνονται στο νέο ΕΣΔΑ της περιόδου 2020- 2030 το οποίο θέτει το πλαίσιο διαχείρισης βιοαποβλήτων για τα επόμενα χρόνια και μεταξύ άλλων καθιστά υποχρεωτική η χωριστή συλλογή των βιολογικών αποβλήτων από 31 Δεκεμβρίου 2022. ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 56 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

Βιβλιογραφία ΕΠΠΕΡΑΑ, 2012. Οδηγός Εφαρμογής Προγραμμάτων Διαλογή στην Πηγή και Συστημάτων Διαχείρισης Βιοαποβλήτων. Υπουργείο Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής, Αθήνα ΜΟΔ 2019. Μεθοδολογία Ανάπτυξης Δημοτικού Συστήματος Διαχείρισης Βιοαποβλήτων. Μονάδα Οργάνωσης της Διαχείρισης Αναπτυξιακών Προγραμμάτων (ΜΟΔ) α.ε.. Σελ. 82. Προέδρου Μ. 2019. Κυκλική οικονομία Ένα νέο οικονομικό μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης. Καινοτομία Έρευνα και Τεχνολογία. Τεύχος 115:12-18 Τέγου Π. 2017. Ορθολογική διαχείριση βιοαποβλήτων στον Ελλαδικό χώρο. Μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία. ΠΜΣ Προστασίας Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης. Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών, ΑΠΘ. Σελ.123 ΥΠΕΝ 2020. Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων. Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Αθήνα EC 2020. The European Green Deal Investment Plan and Just Transition Mechanism explained. Information Note – Questions and Answers. European Commission. EC 2018. A new bioeconomy strategy for sustainable Europe. Information Note. European Commission. Enviterra 2020. Βελτίωση Πλαισίου Διαχείρισης Αποβλήτων Εκσκαφών, Κατασκευών & Κατεδαφίσεων (ΑΕΚΚ) στην Ελλάδα. Τελική Έκθεση. Αθήνα. Σελ. 146 ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 57 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

ΕΝΟΤΗΤΑ 3. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΩΝ 3.1 Η έννοια της διαχείρισης Η διαχείριση βιοαποβλήτων αφορά ένα ολοκληρωμένο σύνολο δραστηριοτήτων που περιλαμβάνει την εφαρμογή προγραμμάτων για τον περιορισμό της παραγωγής βιοαποβλήτων, την διαλογή στην πηγή, προσωρινή αποθήκευση, συλλογή, μεταφορά, μεταφόρτωση και επεξεργασία σε ειδικές εγκαταστάσεις, επαναχρησιμοποίηση και αξιοποίηση προϊόντων επεξεργασίας έως και την τελική διάθεση συμπεριλαμβανομένης της εποπτείας των εργασιών αυτών, καθώς και της μετέπειτα φροντίδας των χώρων διάθεσης. Η διαχείριση των βιοαποβλήτων (BA) αποτελεί μία από τις βασικές συνιστώσες του συστήματος διαχείρισης των αστικών στερεών αποβλήτων (ΑΣΑ), σύμφωνα με το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο. Σε όλα τα εγκεκριμένα ΠΕΣΔΑ προβλέπεται η ανάπτυξη δικτύων για τη χωριστή συλλογή και επεξεργασία των βιοαποβλήτων, με βάση συγκεκριμένη στοχοθεσία εκτροπής. Δεν υπάρχει μία μεμονωμένη μεθοδολογία διαχείρισης των βιοαποβλήτων αλλά ένας συνδυασμός επιλογών που είναι προτιμητέος. Ένας τέτοιος ορθολογικός συνδυασμός για την διαχείρισή των βιοαποβλήτων περιλαμβάνει την πρόληψη στη πηγή, τη συλλογή με διαλογή στην πηγή (ΔσΠ), την ανακύκλωση (κομποστοποίηση και αναερόβια χώνευση) σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό μέσω της οποίας δύναται να επιτευχθεί η ανάκτηση υλικών (κομπόστ, τύπου κομπόστ και βιοαέριο), της καύσης τους εφόσον έχει διερευνηθεί πλήρως το δυναμικό επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης και τέλος την ασφαλή διάθεση του υπολείμματοςσεκατάλληλουςχώρους. ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 58 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

3.2 Πρόληψη Η πρόληψη παραγωγής βιοαποβλήτων και γενικότερα απορριµµάτων είναι η πρώτη επιλογή για να ελαχιστοποιήσουµε τα κόστη διαχείρισής τους και να µεγιστοποιήσουµε τα οφέλη για το περιβάλλον και την ποιότητα ζωής. Με την έννοια «της πρόληψης των βιοαποβλήτων», νοούνται τα μέτρα τα οποία λαμβάνονται προτού τα προϊόντα τροφίμων και το φυτικό υλικό καταστούν απόβλητα, και μειώνουν τόσο την ποσότητα των αποβλήτων αυτών, όσο και τις αρνητικές επιπτώσεις που προκαλούν στο περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία από την τελική τους διάθεση. 3.2.1 Σημασία και μέσα πρόληψης Σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας (Food and Agriculture Organisation -FAO) των Ηνωμένων Εθνών, περίπου το 1/3 του συνόλου των τροφίμων που παράγονται παγκοσμίως για κατανάλωση από τον άνθρωπο σπαταλιέται ή πετιέται στα σκουπίδια (περίπου 1,3 δισεκατομμύρια τόνοι ετησίως). Σύμφωνα με τον FAO, η προβλεπόμενη αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού από 7 σε 9 δισεκατομμύρια θα απαιτήσει αύξηση του εφοδιασμού σε τρόφιμα τουλάχιστον κατά 70 % έως το 2050. Με βάση τα στοιχεία αυτά γίνεται αντιληπτό ότι η πρόληψη παραγωγής βιοαποβλήτων, αποτελεί θέμα μείζονος σημασίας τόσο για την ορθολογική διαχείρισή τους όσο και για την δημιουργία μια κυκλικής οικονομίας. Κυκλική οικονομία, σημαίνει τα υλικά να διατηρούνται εντός της οικονομίας, να μοιράζονται, να επαναχρησιμοποιούνται ή να ανακυκλώνονται, μετριάζοντας με αυτόν τον τρόπο την πίεση που ασκείται στους πόρους και το περιβάλλον, και δημιουργώντας επιχειρηματικές ευκαιρίες. Κατά συνέπεια, η πρόληψη των βιοαποβλήτων εστιάζει στην «πηγή» του προβλήματος δηλαδή εκεί που παράγονται, και αυτό σημαίνει (Κώνστας, 2004):  Επιμήκυνση του χρόνου ζωής των προϊόντων.  Μείωση των φυσικών πόρων που απαιτούνται για την παραγωγή τροφίμων.  Επιλογή καθαρότερων και λιγότερων σπάταλων μεθόδων παραγωγής.  Ενημέρωση των καταναλωτών ώστε να επιλέγουν συνειδητά τα προϊόντα. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η Επιτροπή σε μια προσπάθεια καθιέρωσης της πρόληψης υποχρεώνει τα κράτη μέλη της να μειώσουν την παραγωγή απορριμμάτων τροφίμων σε κάθε στάδιο της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων, να παρακολουθούν τα επίπεδα των απορριμμάτων και να ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 59 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

υποβάλλουν σχετικές εκθέσεις προκειμένου να διευκολύνεται η ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των ενδιαφερόμενων παραγόντων ως προς την επιτευχθείσα πρόοδο. Παράλληλα προωθούνται διεθνώς μια σειρά από εργαλεία και δράσεις για την ενίσχυση της πρόληψης παραγωγής αποβλήτων τα οποία και εντάσσονται στις εξής βασικές κατηγορίες (Ραλλιάς, 2016):  Εκστρατείες ευαισθητοποίησης σε θέματα πρόληψης.  Εκστρατείες ενημέρωσης (προκειμένου να προωθήσουν καλές πρακτικές στην διαχείριση των τροφίμων, ενημερωτικά εργαλεία κλπ.).  Ενίσχυση της πρόληψης αποβλήτων κατά την αγορά των προϊόντων.  Εκπαιδευτικά προγράμματα (π.χ. πάνω στην σωστή συντήρηση των τροφίμων).  Βελτιώσεις στις αλυσίδας εφοδιασμού ώστε να συγχρονίζεται η ζήτηση και η προσφορά τροφίμων.  Θεσμικά μέτρα (Για παράδειγμα μέσω του Κανονισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής 1221/2008 της 5 Δεκεμβρίου 2008, μειώθηκαν οι απαιτήσεις για την κατάταξη φρούτων και λαχανικών σε κατηγορίες με βάση την εμφάνιση).  Βελτιώσεις στις μεταφορές (κίνητρα για την βελτίωση των υποδομών αποθήκευσης και συντήρησης τροφίμων, διάθεση προϊόντων που είναι κοντά στην ημερομηνία λήξης τους, βελτιστοποίηση στους υπολογισμούς των αναγκών για τρόφιμα).  Δραστηριότητες αναδιανομής των τροφίμων δηλαδή δωρεές σε ευαίσθητες ομάδες (Για παράδειγμα στο Ηνωμένο Βασίλειο συλλέγονται τρόφιμα που απορρίπτονται από τους λιανοπωλητές ή που πλησιάζουν τον χρόνο ζωής τους και διανέμονται σε ευαίσθητες ομάδες όπως άστεγοι, ηλικιωμένοι κλπ.). Στο πλαίσιο της Οδηγίας 2008/98/ΕΚ για τα απόβλητα, όπως τροποποιήθηκε με την Οδηγία (ΕΕ) 2018/851, τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν την υποχρέωση να εκπονούν προγράμματα για την πρόληψη της δημιουργίας αποβλήτων στα οποία περιλαμβάνονται, κατ’ ελάχιστο, μέτρα τα οποία συμβάλλουν στην πρόληψη της δημιουργίας αποβλήτων, όπως καθορίζονται στο άρθρο 9 παράγραφος 1 αυτής. Ο στόχος και τα μέτρα αυτά αποσκοπούν στην αποσύνδεση της σχέσης ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 60 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

μεταξύ οικονομικής ανάπτυξης και περιβαλλοντικών επιπτώσεων που συνδέονται με την παραγωγή αποβλήτων. Το επικαιροποιημένο Εθνικό Πρόγραμμα Πρόληψης Δημιουργίας Αποβλήτων (ΕΠΠΔΑ) 2021- 2030 αφορά στην πρόληψη δημιουργίας αποβλήτων στα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις και απευθύνεται σε μια ευρεία ομάδα εμπλεκόμενων μερών της εφοδιαστικής αλυσίδας, που περιλαμβάνει τους παραγωγούς προϊόντων, τους οικονομικούς παράγοντες και τους πολίτες/ καταναλωτές. Στο ΕΠΠΔΑ γίνεται ειδική μνεία στα ρεύματα αποβλήτων προτεραιότητας όπου περιλαμβάνονται και τα τρόφιμα. Αναλυτικά αναφέρεται ότι τα απόβλητα τροφίμων αποτελούν το κύριο υπορεύμα των Αστικών Στερεών Αποβλήτων. Επομένως, οποιοσδήποτε στόχος μείωσης της παραγωγής τους θα έχει άμεσο αποτέλεσμα τη μείωση της παραγωγής των ΑΣΑ. Στρατηγικός στόχος του ΕΠΠΔΑ, είναι η συμβολή στον στόχο του ΟΗΕ για μείωση κατά 50% των κατά κεφαλήν αποβλήτων τροφίμων σε επίπεδο λιανικής πώλησης και καταναλωτή, καθώς και η μείωση των απωλειών τροφίμων κατά μήκος της αλυσίδας παραγωγής και εφοδιασμού, συμπεριλαμβανομένης της απώλειας μετά τη συγκομιδή, έως το 2030. Τα προβλεπόμενα μέτρα για το ρεύμα προτεραιότητας «Απόβλητα τροφίμων» αποσκοπούν στην πρόληψη της δημιουργίας αποβλήτων τροφίμων σε όλο το μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων, από την παραγωγή έως την κατανάλωση. Οι ομάδες - στόχοι των προτεινόμενων μέτρων πρόληψης είναι ο τομέας πρωτογενούς παραγωγής τροφίμων, ο κλάδος της επεξεργασίας και μεταποίησης τροφίμων, το λιανικό εμπόριο και άλλες μορφές διανομής τροφίμων, τα εστιατόρια και οι υπηρεσίες περίθαλψης και τα νοικοκυριά. Παράλληλα με τη λήψη μέτρων, η λειτουργία ειδικής ηλεκτρονικής πλατφόρμας καταγραφής των αποβλήτων τροφίμων (Ηλεκτρονικό Μητρώο Αποβλήτων Τροφίμων – ΗΜΑΤ), τουλάχιστον για τους μεγάλους παραγωγούς, αναμένεται ότι θα αυξήσει την ιχνηλασιμότητα των αποβλήτων τροφίμων, συμβάλλοντας στην παρακολούθηση της προόδου που σημειώνεται στη μείωση των αποβλήτων τροφίμων σε επίπεδο χώρας. Οι βασικοί πυλώνες μέτρων που θεσπίζει το ΕΠΠΔΑ για τα απόβλητα τροφίμων είναι οι εξής: 1. Βελτίωση της γνώσης σχετικά με την παραγωγή αποβλήτων τροφίμων 2. Υποστήριξη της δωρεάς τροφίμων για ανθρώπινη κατανάλωση 3. Προώθηση της μείωσης αποβλήτων τροφίμων στον πρωτογενή τομέα 4. Ενεργοποίηση των κλάδων επεξεργασίας – μεταποίησης και εμπορίου τροφίμων για τη μείωση αποβλήτων τροφίμων ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 61 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

5. Εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας στον κλάδο εστίασης και συναφών υπηρεσιών (π.χ. εστιατόρια, ξενοδοχεία, καφετέριες), συμπεριλαμβανομένων των κυλικείων (π.χ. σε σχολεία, πανεπιστήμια, νοσοκομεία, δικαστήρια, δημόσιες υπηρεσίες) για τη μείωση των αποβλήτων τροφίμων 6. Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των νοικοκυριών και της εστίασης για την αλλαγή συμπεριφοράς στην κατανάλωση και τη διαχείριση τροφίμων. Στο πλαίσιο αυτό είναι καθοριστικής σημασίας η ανάληψη δράσεων τόσο σε επίπεδο ΟΤΑ όσο και σε επίπεδο νοικοκυριών. Ενδεικτικές προτεινόμενες δράσεις σε επίπεδο ΟΤΑ για την πρόληψη παραγωγής βιοαποβλήτων είναι:  Ανάπτυξη και εφαρμογή τοπικής στρατηγικής πρόληψης παραγωγής βιοαποβλήτων.  Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση πολιτών  Υιοθέτηση και προβολή καλών πρακτικών ως παράδειγμα προς τους πολίτες  Ανάπτυξη πράσινων δράσεων σε συνεργασία με.... με πρωτοβουλίες πολιτών, οργανώσεις και επιχειρήσεις.  Συμμετοχή σε πιλοτικά προγράμματα και δράσεις  Προώθηση των πράσινων σηµείων Παράλληλα με τα ανωτέρω πρόσθετες στοχευμένες δράσεις ΟΤΑ ανά κατηγορία βιοαποβλήτων (Πίνακας 3.1) μεγιστοποιούν το επιδιωκόμενο βαθμό πρόληψης και συμβάλουν καταλυτικά στην προστασία του περιβάλλοντος και την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής με την ανάπτυξη δεσμών μεταξύ των μελών της τοπικής κοινωνίας αλλά και των τοπικών φορέων άσκησης πολιτικής. Πίνακας 3.1 Προτεινόμενες στοχευμένες δράσεις ΟΤΑ ανά κατηγορία βιοαποβλήτων ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 62 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

Φυτικό υλικό – Πράσινα απόβλητα Τρόφιμα πάρκων και κήπων  Προώθηση προράμματος οικιακής  Οργάνωση και συστηματική συλλογή κοµποστοποίησης για γειτονιές, σχολεία πράσινων αποβλήτων από πάρκα και κ.λπ. µε αξιοποίηση εθελοντών και κήπους. πολιτιστικών συλλόγων για την παρακολούθηση και τεχνική  Χρήση τεµαχιστή κλαδεµάτων για υποστήριξη. µείωση του όγκου και ευκολότερη µεταφορά (αγορά από τον ∆ήµο,  Δημιουργία αστικών κήπων σε συµµετοχικά από όµορους ∆ήµους ή συνδυασµό µε δηµοτική και σε επίπεδο σπιτιού ή γειτονιάς). κοµποστοποίηση σε δηµόσιους χώρους, πάρκα κ.λπ.  Ανάπτυξη δράσεων κομποστοποίησης σε ειδικές εγκαταστάσεις ή επί τόπου  Παροχή οδηγιών για τη σωστή σε εδάφη χαµηλής γονιµότητας. συντήρηση τροφίµων, συνταγές µε χρήση φαγητού που δεν καταναλώθηκε,  Παροχή του παραγόµενου προϊόντος προώθηση µεσογειακής διατροφής µε κόμποστ ως λίπασµα ή µειωµένη κατανάλωση κρέατος. εδαφοβελτιωτικό σε νοικοκυριά για Συνεργασία µε τοπικές σχολές, κηπουρική ή σε δηµόσιους φορείς για επιχειρήσεις και εθελοντές. αναβάθµιση του πρασίνου, στο µέτρο του δυνατού.  Προώθηση-διευκόλυνση της εναλλακτικής διάθεσης υπερώριµων ή αδιάθετων προϊόντων από λαϊκές αγορές (πχ σε τοπικούς κτηνοτρόφους, για χρήση ως ζωοτροφή). 3.2.2 Καλές πρακτικές και πρωτοποριακές ιδέες Οι καλές πρακτικές για την πρόληψη και τον περιορισμό των βιοαποβλήτων περιλαμβάνουν μία ευρεία γκάμα δράσεις από ενημέρωση των πολιτών έως και φορολογικά κίνητρα που δύνανται να αποτελέσουν επιτυχημένα παραδείγματα προς μίμηση σε άλλες περιοχές. Σύμφωνα με τον Κυρκίτσο (2016) σε αυτές περιλαμβάνονται: ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 63 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

Η περίπτωση του Λονδίνου: Love Food Hate Waste. Με την εκστρατεία που πραγματοποιήθηκε από την οργάνωση Love Food Hate Waste στο Δυτικό Λονδίνο, τα απόβλητα τροφίμων μειώθηκαν κατά 14% σε μόλις έξι μήνες. Η μείωση της σπατάλης τροφίμων συνολικά θα μπορούσε να εξοικονομήσει για τους δήμους του Δυτικού Λονδίνου περίπου £ 1.300.000 ετησίως από το κόστος διάθεσης των αποβλήτων. Από τον Οκτώβριο 2012 έως το Μάρτιο 2013 συνεργάστηκαν η ευρύτερη δημοτική αρχή του Λονδίνου (GLA), η WRAP και το London Waste and Recycling Board (LWARB), που ήταν ο χρηματοδότης του έργου, για την πραγματοποίηση τοπικών εκστρατειών σε έξι δήμους του δυτικού Λονδίνου. Στόχος της εκστρατείας ήταν η ενημέρωση των κατοίκων για τις επιπτώσεις των αποβλήτων τροφίμων και τα οφέλη από τη μείωσή τους. Επίσης, με την υποστήριξη της DEFRA πραγματοποιήθηκε παρακολούθηση των αλλαγών στις συμπεριφορές των συμμετεχόντων, καθώς και στα επίπεδα διακύμανσης των αποβλήτων τροφίμων. Η εκστρατεία περιελάβανε ραδιόφωνο, ψηφιακή και έντυπη διαφήμιση, εκδηλώσεις και εμπλοκή της κοινότητας, όπως μαθήματα μαγειρικής, καθώς και συμμετοχή μέσω ενός δικτύου εθελοντών. Περισσότερες πληροφορίες: http :// www . wrap . org . uk / sites / files / wrap / West %20 London %20 LFHW %20Impact %20 case %20 study _0.pdf Η πρωτοβουλία του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών. Ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (Food and Agriculture Organisation -FAO) των Ηνωμένων Εθνών έχει εκδώσει Οδηγό (\"Τool-kit, Reducing the Food Wastage Footprint\"), με συστάσεις για τους τρόπους μείωσης της απώλειας και των αποβλήτων τροφίμων σε κάθε στάδιο της τροφικής αλυσίδας. Στον Οδηγό παρουσιάζονται μια σειρά από έργα σε όλο τον κόσμο που δείχνουν πώς οι εθνικές και τοπικές κυβερνήσεις, οι αγρότες, οι επιχειρήσεις και οι μεμονωμένοι καταναλωτές μπορούν να λάβουν μέτρα για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Περισσότερες πληροφορίες: http :// www . fao . org / docrep /018/i 3342 e /i 3342 e .pdf Η δράση της FoodCycle. Η φιλανθρωπική οργάνωση FoodCycle στο Ηνωμένο Βασίλειο συνδυάζει εθελοντές, το πλεόνασμα τροφής και βοηθητικούς χώρους κουζίνας για να δημιουργήσει νόστιμα και θρεπτικά γεύματα για τους ευάλωτους στη φτώχεια και την κοινωνική απομόνωση ανθρώπους. Εφαρμόζοντας την κοινωνική καινοτομία και αλλυλεγγύη στην πράξη, από το Μάιο του 2009 που ξεκίνησαν να «μαγειρεύουν» πραγματοποίησαν 20 προγράμματα σε όλη τη χώρα. Κατά τη διάρκεια των προγραμμάτων έχουν προσφέρει περισσότερα από 125.000 γεύματα, τα οποία παρασκευάστηκαν από περισσότερα των 146.000 kg του πλεονάσματος τροφίμων. ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 64 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

Περισσότερες πληροφορίες: http://foodcycle.org.uk Το έργο FORWARD – Food Recovery and Waste Reduction. Είναι ένα διετές (2012-14) διακρατικό έργο (Ιταλία, Τσεχία, Ουγγαρία, Ελλάδα, Γερμανία, Λιθουανία, Ολλανδία, Πολωνία) που συγχρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο του προγράμματος Δια Βίου Μάθησης. Κύριος στόχος του ήταν η μείωση των αποβλήτων τροφίμων και η προώθηση των αδιάθετων τροφίμων υπέρ των φιλανθρωπικών οργανώσεων. Το κύριο αποτέλεσμα είναι μια πρωτοποριακή πλατφόρμα που φιλοξενεί τα τρία βασικά αποτελέσματα του έργου: ένα δωρεάν online πρόγραμμα κατάρτισης για τους προμηθευτές τροφίμων και φιλανθρωπικές οργανώσεις εστιάζεται στη μείωση των αποβλήτων τροφίμων και των μεθόδων για την ανάκτηση και την αναδιανομή τους, ένα εκπαιδευτικό παιχνίδι και μια φιλική προς το χρήστη. Περισσότερες πληροφορίες: http://foodrecoveryproject.eu/ Φορολογικά κίνητρα στο Piemonte (Iταλία). Προκειμένου να κινητοποιηθούν οι άνθρωποι να συμμετάσχουν στην κομποστοποίηση των πράσινων αποβλήτων τους, τα οικονομικά κίνητρα μπορεί να αποδειχτούν μια καλή λύση. Το Piemonte αποφάσισε να δίνει 20% έκπτωση στην φορολογία για τα απόβλητα σε όλους τους δημότες που διαμένουν σε αγροτικές περιοχές. Το μόνο που έπρεπε να κάνουν ήταν να υπογράψουν μια δήλωση με την οποία δεσμεύονται να κομποστοποιούν στο σπίτι τους. Το κίνητρο αυτό έχει γίνει για την πρόληψη των αποβλήτων τροφίμων αλλά μπορεί εύκολα να προσαρμοστεί και για τα πράσινα απόβλητα. Ένα σύστημα «Πληρώνω Όσο Πετάω» μπορεί να είναι επίσης ένας καλός τρόπος να ενθαρρυνθούν οι πολίτες για να εφαρμόσουν την οικιακή κομποστοποίηση. Περισσότερες πληροφορίες: https://ec.europa.eu/environment/integration/research/newsalert/pdf/133na1_en.pdf Green Hospitality Award Scheme (Ιρλανδία). Πρόκειται για ένα εθελοντικό πρόγραμμα, στο οποίο συμμετέχουν επιχειρήσεις του ευρύτερου τομέα φιλοξενίας (150 ξενοδοχεία και 10 μεγάλες εταιρείες catering), που αποσκοπεί στην ανάπτυξη καλύτερων περιβαλλοντικών πρακτικών στο πλαίσιο του ευρύτερου τομέα της παροχής υπηρεσιών φιλοξενίας. Έχει καθιερωθεί ένα βραβείο (Green Hospitality Award (GHA)) από το Εθνικό Πρόγραμμα Πρόληψης Αποβλήτων της Ιρλανδίας, που περιλαμβάνει στόχους για τη μείωση των αποβλήτων, με ιδιαίτερη έμφαση στα απόβλητα τροφίμων. Περισσότερες πληροφορίες: www.ghaward.ie ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 65 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

“DISCO SOUP”. Η Nadja Flohr-Spence από το Δίκτυο Νεολαίας Slow Food στη Γερμανία είχε μια ιδέα για ευαισθητοποίηση σχετικά με τα απόβλητα τροφίμων που έχει γίνει πλέον ένα παγκόσμιο φαινόμενο, τη “DISCO SOUP”. Η ιδέα είναι απλή: άνθρωποι συγκεντρώνονται μαζί σε ένα δημόσιο χώρο για να προετοιμάσουν ομαδικά μια σούπα από λαχανικά που διαφορετικά θα πήγαιναν στα απόβλητα (απλά λόγω της εμφάνισής τους) σε ένα περιβάλλον με ζωντανή μουσική και μια εορταστική ατμόσφαιρα. Το 2013, η ιδέα πήρε παγκόσμιες διαστάσεις με ανάλογες εκδηλώσεις σε Νέα Υόρκη, Σάο Πάολο και Σεούλ, με στόχο την ευαισθητοποίηση για τα απόβλητα τροφίμων σε όλο τον κόσμο. Περισσότερες πληροφορίες: http://www.slowfood.com/international/166/what-we-do Τα οφέλη της πρόληψης παραγωγής βιοαποβλήτων • Εξοικονομούμε πόρους και ενέργεια. • Περιορίζουμε το περιβαλλοντικό μας αποτύπωμα και συμβάλλουμε στην διατήρηση της περιβαλλοντικής υγείας • Μειώνουμε το κόστος διαχείρισης απορριµµάτων. • Συµµορφωνόµαστε µε τις νομοθετικές απαιτήσεις. 3.3 Διαλογή στην πηγή Ως «διαλογή στην πηγή», νοείται εκείνη η διαδικασία κατά την οποία πραγματοποιείται ο πρωτογενής διαχωρισμός και η συλλογή των αποβλήτων σε επιμέρους υλικά ή ομοιογενείς κατηγορίες συστατικών στον χώρο παραγωγή τους (πηγή). Σκοπός της διαδικασίας είναι η αποτροπή της ανάμειξης των υλικών με την υπόλοιπη μάζα των αποβλήτων προκειμένου να μπορέσουν στη συνέχεια να αξιοποιηθούν και να ανακυκλωθούν (ΕΠΠΕΡΡΑ, 2012). ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 66 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

Τα προς ανάκτηση υλικά αποκαλούνται υλικά-στόχοι και αφορούν συστατικά του σύμμεικτου ρεύματος των αστικών στερεών αποβλήτων, όπως και ορισμένες κατηγορίες βιομηχανικών αποβλήτων που προσομοιάζουν σε κάποιο ή κάποια από τα υλικά - στόχους. Με την εφαρμογή της ΔσΠ επιτυγχάνεται η μείωση του ρεύματος των σύμμεικτων απορριμμάτων που οδηγούνται στις αντίστοιχες εγκαταστάσεις επεξεργασίας για την ανάκτηση καθαρών δευτερογενών υλικών χωρίς χρήση υψηλής τεχνολογίας διαχωρισμού. Η διαλογή στην πηγή βρίσκεται στην κορυφή των προτεραιοτήτων που θέτει η ΕΕ για την επίτευξη των στόχων της διαχείρισης αποβλήτων δεδομένου ότι αποδειχθεί ως η οικονομικότερη, περιβαλλοντικά και κοινωνικά φιλικότερη, προοπτική, σε αντίθεση με την πλήρη εξάρτηση από ένα σύστημα διαχείρισης σύμμεικτων στερεών αποβλήτων (Τέγου 2017). Σημειώνεται ότι τα συστήματα ΔσΠ αναπτύσσονται αφού πρώτα έχει εξασφαλισθεί η διαθεσιμότητα τελικού αποδέκτη για την επεξεργασία των συλλεγόμενων βιοαποβλήτων. Για παράδειγμα, με αποδέκτη το ΕΜΑΚ Άνω Λιοσίων, το 2012 ξεκίνησε να εφαρμόζεται πιλοτικό πρόγραμμα ΔσΠ βιοαποβλήτων στην Αττική, στους Δήμους Αθηναίων και Κηφισίας, με το- ποθέτηση καφέ κάδων σε επιλεγμένα σημεία των Δήμων. Τα τελευταία χρόνια αντίστοιχα πιλοτικά προγράμματα άρχισαν να εφαρμόζονται και σε άλλους Δήμους της Αττικής. Επίσης, ο Δήμος Χανίων εφαρμόζει πιλοτικό πρόγραμμα ΔσΠ με αποδέκτη των συλλεγόμενων βιαποβλήτων το ΕΜΑΚ Χανίων. Ακόμα, στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας όπου λειτουργεί ΜΕΑ, ήδη αναπτύσσονται προγράμματα ΔσΠ στους Δήμους (ΜΟΔ 2019). Σε επίπεδο ΟΤΑ ο σχεδιασμός ενός συστήματος ΔσΠ ακολουθεί τα εξής στάδια: 1ο Στάδιο: Εκτίμηση συμμετοχής πληθυσμού και ποσοστών εκτροπής Ο Δήμος θα πρέπει να εκτιμήσει τη συμμετοχή του πληθυσμού και το ποσοστό εκτροπής ΒΑ από τους συμμετέχοντες, με βάση τις τοπικές συνθήκες και τα χαρακτηριστικά του πληθυσμού καθώς και την υφιστάμενη εμπειρία από άλλες περιοχές. 2ο Στάδιο: Εκτίμηση συλλεγόμενων ποσοτήτων Για τη διαστασιολόγηση του συστήματος απαιτείται μια εκτίμηση των συνολικών και ε- πιμέρους συλλεγόμενων ποσοτήτων, η οποία θα προκύψει από την εκτίμηση των πα- ραγόμενων ποσοτήτων και των ποσοστών συμμετοχής κι εκτροπής. ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 67 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

3ο Στάδιο: Οργάνωση συστήματος ΔσΠ Με βάση την εκτίμηση των συλλεγόμενων ποσοτήτων, το είδος και τα χαρακτηριστικά των επιμέρους ρευμάτων και τις τοπικές συνθήκες θα πρέπει να γίνει η οργάνωση του συστήματος συλλογής, το οποίο μπορεί να περιλαμβάνει διαφορετικά τμήματα για τα επιμέρους ρεύματα και παραγωγούς. Θα πρέπει να προσδιοριστούν ο τρόπος συλλογής, τα μέσα, η συχνότητα αποκομιδής κ.λπ. Με βάση τα επιμέρους ρεύματα αποβλήτων, διαμορφώνονται και τα επιμέρους τμήματα του δικτύου ΔσΠ ως εξής: Α) Σύστημα ΔσΠ ΒΑ τροφίμων: Για το συγκεκριμένο ρεύμα επιλέγεται να αναπτυχθεί κεντρικό σύστημα συλλογής (σύ-στημα κεντρικών κάδων) στο σύνολο της περιοχής αναφοράς, καθώς είναι πιο απλό και οι πολίτες είναι ήδη εξοικειωμένοι με αυτό, από τη λειτουργία έως σήμερα των συ-στημάτων συλλογής συμμείκτων και συσκευασιών. Α1) Υποσύστημα ΔσΠ οικιακών ΒΑ τροφίμων. Αφορά στα ΒΑ τροφίμων από οικίες, διάφορες εμπορικές επιχειρήσεις, γραφεία & υπηρεσίες. Κατά πάσα πιθανότητα θα περιλαμβάνει και μικρές σχετικά ποσότητες πρασίνων αποβλήτων, οι οποίες θα προέρχονται από οικίες και θα απορρίπτονται στους κεντρικούς κάδους μαζί με τα ΒΑ τροφίμων. Α2) Υποσύστημα ΔσΠ εμπορικών ΒΑ τροφίμων (μεγάλοι παραγωγοί). Αφορά στα απόβλητα τροφίμων από μεγάλους σχετικά παραγωγούς όπως supermarkets, λαϊκές αγορές, ξενοδοχεία, εστιατόρια, κέντρα διασκέδασης, νοσοκομεία κ.ά.. Β) Σύστημα ΔσΠ πράσινων ΒΑ. Οι κύριες ποσότητες πρασίνων ΒΑ από οικίες και δημόσιους χώρους (πάρκα, άλση κ.ά.) θα συλλέγονται με παράλληλο δίκτυο συλλογής που θα οργανώσει ο Δήμος. 4ο Στάδιο: Διαστασιολόγηση συστήματος ΔσΠ - εκτίμηση κόστους επένδυσης Με βάση τα παραπάνω εκτιμώνται τα απαιτούμενα μέσα και το κόστος τους. Χρησιμο-ποιούνται ενδεικτικές τιμές που προτείνονται από τους οδηγούς, από έρευνα αγοράς και από πρόσφατες σχετικές δημοπρασίες Δήμων. 5ο Στάδιο: Εκτίμηση οικονομικών στοιχείων λειτουργίας ΔσΠ Για την κατάρτιση ενός τυπικού επιχειρηματικού σχεδίου για ένα δημοτικό σύστημα ΔσΠ αλλά και στο πλαίσιο υποβολής πρότασης χρηματοδότησης σε πρόγραμμα του ΕΣΠΑ, θα πρέπει να ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 68 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

συνταχθεί από το Δήμο χρηματοοικονομική ανάλυση, με εκτίμηση του κόστους, των εσόδων και των ωφελειών που θα προκύψουν από τη λειτουργία του για όλο το χρονικό διάστημα αναφοράς. Στην παρούσα ανάλυση δεν λαμβάνονται υπ΄ όψιν λοιπές απαιτήσεις που μπορεί να υπάρχουν κατά περίπτωση για την εκπόνηση της χρηματοοικονομικής ανάλυσης, όπως πχ στην περίπτωση κρατικών ενισχύσεων. 3.4 Συστήματα συλλογής και συμμετοχή των πολιτών Κύριος παράγοντας επιτυχίας της διαλογής στην πηγή αποτελεί το σύστημα συλλογής και η ενεργοποίηση και συμμετοχή των πολιτών και επιχειρήσεων στην διαδικασία διαχωρισμού των αποβλήτων. 4.4.1 Συστήματα συλλογής Τα κύρια συστήματα συλλογής είναι το Πόρτα-Πόρτα και το Κεντρικών Κάδων, όπως αυτά περιγράφονται στη συνέχεια. Α.1 Σύστημα συλλογής πόρτα-πόρτα Στο σύστημα συλλογής πόρτα-πόρτα, κάθε κτίριο διαθέτει κάδο αποκλειστικής χρήσης, μεγέθους συνήθως 30-360 It για τη διαλογή των υπολειμμάτων τροφών, ο οποίος διανέμεται από το Δήμο (Εικόνα 3.1). Η μέθοδος αυτή είναι κυρίως κατάλληλη για μονοκατοικίες ή κατοικίες με πρασιά, κήπο ή αυλή, ώστε να είναι δυνατή η τοποθέτηση του κάδου συλλογής σε κάποιο εξωτερικό ιδιόκτητο χώρο. Επίσης, δεν αποκλείεται η εφαρμογή της μεθόδου αυτής σε πολυκατοικίες, εφόσον υπάρχει διαθέσιμος κοινόχρηστος χώρος, όπως πιλοτή. ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 69 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

Εικόνα 3.1 Σύστημα διαλογής Πόρτα-Πόρτα (Πηγή: LIFE10 ENV/GR/000605) Οι κάτοικοι λαμβάνουν από το Δήμο πρόγραμμα αποκομιδής βιοαποβλήτων, όπου και αναγράφονται οι ακριβείς ημέρες και ώρες συλλογής. Τις ημέρες εκείνες οι κάδοι τοποθετούνται από τους ιδιοκτήτες μπροστά από την οικία/πολυκατοικία. Στη συνέχεια και αφού περάσει το απορριμματοφόρο όχημα του Δήμου, ο κάδος μεταφέρεται πάλι εντός του ιδιόκτητου χώρου με ευθύνη του ιδιοκτήτη. Αυτή η μέθοδος συλλογής οδηγεί σε υψηλά ποσοστά συμμετοχής και υψηλή καθαρότητα του συλλεγόμενου υλικού καθώς δημιουργείται αίσθημα ευθύνης στον πολίτη. Επίσης, δίνεται η δυνατότητα στο προσωπικό του φορέα συλλογής να διενεργεί δειγματοληπτικούς οπτικούς ελέγχους και να προβαίνει σε προσωπικές συστάσεις στους ιδιοκτήτες των κάδων, όπου διαπιστώνεται συστηματικά η απόθεση υλικών (π.χ. συσκευασίες), τα οποία δεν αποτελούν στόχο του προγράμματος. ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 70 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

Α.2 Σύστημα συλλογής κεντρικών κάδων Αυτό το σύστημα συλλογής βασίζεται σε ένα πυκνό δίκτυο κάδων, σε μικρή σχετικά απόσταση από κάθε νοικοκυριό. Ο πολίτης μεταφέρει τα προδιαλεγμένα απόβλητα στους κάδους, απ' όπου συλλέγονται (Εικόνα 3.2). Η διαφορά με το σύστημα πόρτα-πόρτα είναι ότι οι κάδοι αυτοί είναι κοινοί και εξυπηρετούν την περιοχή στην οποία είναι εγκατεστημένοι. Για τη χωροθέτηση των κάδων προτείνεται να ληφθεί υπόψη το υφιστάμενο δίκτυο κάδων για τα σύμμεικτα και τα ανακυκλώσιμα απόβλητα (π.χ. δίκτυο μπλε κάδων). Η πρακτική αυτή βοηθά στην εύκολη προσαρμογή των χρηστών αποφεύγοντας αντιδράσεις ή παράπονα κατά την τοποθέτησή τους, καθώς στη συνείδηση των κατοίκων οι υφιστάμενες θέσεις των κάδων έχουν ήδη διαμορφωθεί ως χώροι απόρριψης αποβλήτων. Εικόνα 3.2 Σύστημα διαλογής κεντρικών κάδων (Πηγή: LIFE10 ENV/GR/000605) Σε κάθε περίπτωση, η τελική επιλογή της θέσης, θα πρέπει να γίνεται από την Υπηρεσία Καθαριότητας του Δήμου, συνεκτιμώντας την επάρκεια χώρου, τους εξυπηρετούμενους χρήστες, τις ενδεχόμενες οχλήσεις και την ευκολία πρόσβασης του απορριμματοφόρου. ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 71 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

Η μέθοδος αυτή είναι κατάλληλη για περιοχές με υψηλή πυκνότητα δόμησης και περιορισμένο χώρο για τη χρήση ιδιόκτητων κάδων από κάθε οικία/κτίριο. Το μειονέκτημά της είναι ότι δεν υπάρχει άμεση σύνδεση του κάδου με κάποια νοικοκυριά και έτσι δε δημιουργείται η αίσθηση της προσωπικής ευθύνης και παρατηρούνται υψηλότερα ποσοστά προσμίξεων και χαμηλότερη συμμετοχή. Επίσης, απαιτείται συχνή πλύση των κάδων από την Υπηρεσία Καθαριότητας του Δήμου. 3.4.2 Συμμετοχή των πολιτών στη συλλογή Οι κάδοι συλλογής για τα βιοαπόβλητα είναι καφέ χρώματος, με χωρητικότητα από 35lt έως 360 lt. Στους μεγάλους παραγωγούς (π.χ. ξενοδοχεία ή εστιατόρια) δύναται να χρησιμοποιηθούν τετράτροχοι κάδοι χωρητικότητας έως και 1.100 lt (Εικόνα 3.3). Εικόνα 3.3 Καφέ κάδοι συλλογής βιοαποβλήτων (Πηγή: www.westatticatoday.gr) Η ανάπτυξη δικτύου καφέ κάδων σε όλη την Ελλάδα παράλληλα με την κατασκευή νέων μονάδων επεξεργασίας απορριμμάτων και βιοαποβλήτων σε κάθε περιφέρεια είναι οι προϋποθέσεις για την ορθολογική διαχείριση του προβλήματος των βιοαποβλήτων. Σύμφωνα με τον εθνικό σχεδιασμό, το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας είναι προτεραιότητα η ανάπτυξη του δικτύου των καφέ κάδων να καλύψει το 100% της Ελλάδας μέσα στο 2023. ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 72 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

Η χωριστή συλλογή των βιοαποβλήτων πραγματοποιείται σε 3 βήματα. 1. Χωρίζουμε τα υπολείμματα τροφών στην κουζίνα. • Αφήνουμε τα υγρά υπολείμματα τροφών να στραγγίζουν πριν τα απορρίψουμε στον κάδο ή τα τυλίγουμε με εφημερίδα ή χαρτί. • Απορρίπτουμε τα υπολείμματα τροφών είτε σε βιοδιασπώμενες ή χάρτινες σακούλες μαναβικής, είτε χύμα. • Αποφεύγουμε τη χρήση πλαστικής σακούλας. 2. Τα μεταφέρουμε στον καφέ κάδο. 3. Το ειδικό απορριμματοφόρο τα συλλέγει και τα οδηγεί στη μονάδα κομποστοποίησης. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται στο ποια υλικά απορρίπτονται στους καφέ κάδους (Εικόνα 3.4). Στον Πίνακα 3.2 παρατίθενται τόσο τα υλικά που απορρίπτουμε στους καφέ κάδους καθώς και αυτά που δεν πρέπει να απορρίπτονται. Πίνακας 3.2. Υλικά που απορρίπτονται και δεν απορρίπτονται στους καφέ κάδους Τι ρίχνουμε στον καφέ κάδο Τι ΔΕΝ ρίχνουμε στον καφέ κάδο  Υπολείμματα μαγειρεμένων τροφών  Νωπά κρέατα και ψάρια (για (και τα κόκκαλα) υγειονομικούς λόγους)  Υπολείμματα καφέ και τσάι (και τα  Μαγειρικά λάδια, λίπη φίλτρα τους)  Συσκευασίες κάθε είδους (μεταλλικές,  Φρούτα και λαχανικά (και τις πλαστικές, χάρτινες κ.α.) φλούδες και τα κοτσάνια τους)  Κάψουλες καφέ ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 73 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

 Ψωμί, ζυμαρικά, ρύζι και όσπρια  Ξύλινα αντικείμενα και πριονίδι  Στάχτη  Τσόφλια αυγών  Αποτσίγαρα  Ακαθαρσίες κατοικιδίων  Γαλακτοκομικά όπως τυρί, κρέμες και γιαούρτι  Φύλλα (σε περιορισμένες ποσότητες) Εικόνα 3.4 Σχηματική απεικόνιση της χρήσης των καφέ κάδων. (Πηγή: Ειδικός Διαβαθμιδικός Σύνδεσμος Νομού Αττικής www.edsna.gr) ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 74 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

Ανακεφαλαίωση Ενότητας 3 ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ Η διαχείριση βιοαποβλήτων αφορά ένα ολοκληρωμένο σύνολο δραστηριοτήτων που περιλαμβάνει την εφαρμογή προγραμμάτων για τον περιορισμό της παραγωγής βιοαποβλήτων, την διαλογή στην πηγή, προσωρινή αποθήκευση, συλλογή, μεταφορά, μεταφόρτωση και επεξεργασία σε ειδικές εγκαταστάσεις, επαναχρησιμοποίηση και αξιοποίηση προϊόντων επεξεργασίας έως και την τελική διάθεση συμπεριλαμβανομένης της εποπτείας των εργασιών αυτών, καθώς και της μετέπειτα φροντίδας των χώρων διάθεσης. Η πρόληψη παραγωγής βιοαποβλήτων είναι η πρώτη επιλογή για να ελαχιστοποιήσουμε τα κόστη διαχείρισής τους και να µμεγιστοποιήσουμε τα οφέλη για το περιβάλλον και την ποιότητα ζωής. Στο πλαίσιο αυτό έχει τεθεί και ως κύρια προτεραιότητα των στρατηγικών διαχείρισης σε Ευρωπαϊκό και Εθνικό επίπεδο. «Διαλογή στην πηγή» είναι η διαδικασία κατά την οποία πραγματοποιείται ο πρωτογενής διαχωρισμός και η συλλογή των αποβλήτων σε επιμέρους υλικά ή ομοιογενείς κατηγορίες συστατικών στον χώρο παραγωγή τους (πηγή). Σκοπός της διαδικασίας είναι η αποτροπή της ανάμειξης των υλικών με την υπόλοιπη μάζα των αποβλήτων προκειμένου να μπορέσουν στη συνέχεια να αξιοποιηθούν και να ανακυκλωθούν. Τα κύρια συστήματα συλλογής σε επίπεδο ΟΤΑ είναι το Πόρτα-Πόρτα (κατάλληλο για μονοκατοικίες ή κατοικίες με πρασιά, κήπο ή αυλή) και το Κεντρικών Κάδων για πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές. Τα υλικά που απορρίπτονται στους καφέ κάδους για βιοαποικοδομήσιμα απόβλητα περιλαμβάνουν υπολείμματα μαγειρεμένων τροφών, καφέ και τσάι (και τα φίλτρα τους), φρούτα και λαχανικά, ψωμί, ζυμαρικά, ρύζι και όσπρια, τσόφλια αυγών, γαλακτοκομικά και σε περιορισμένες ποσότητες φύλλα. ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 75 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

Βιβλιογραφία ΕΠΠΕΡΑΑ, 2012. Οδηγός Εφαρμογής Προγραμμάτων Διαλογή στην Πηγή και Συστημάτων Διαχείρισης Βιοαποβλήτων. Υπουργείο Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής, Αθήνα ΜΟΔ 2019. Μεθοδολογία Ανάπτυξης Δημοτικού Συστήματος Διαχείρισης Βιοαποβλήτων. Μονάδα Οργάνωσης της Διαχείρισης Αναπτυξιακών Προγραμμάτων (ΜΟΔ) α.ε.. Σελ. 82. Κιρκίτσος Φ (συντ εκδ). 2016. Οδηγός Πρόληψης Αποβλήτων. Παραδοτέο O4-2 του Προγράμματος Erasmus «ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ – LAWPreT». Οικολογική Εταιρία Ανακύκλωσης, Ελλάδα. Κώνστας Σ. 2004. Οργανωτής Προγραμμάτων Ανακύκλωσης Στερεών Αποβλήτων με Διαλογή στην Πηγή. Εκδόσεις ΕΕΔΣΑ-EQUAL, Αθήνα Τέγου Π. 2017. Ορθολογική διαχείριση βιοαποβλήτων στον Ελλαδικό χώρο. Μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία. ΠΜΣ Προστασίας Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης. Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών, ΑΠΘ. Σελ.123 LIFE10 ENV/GR/000605. Integrated management of bio-waste in Greece: The case study of Athens (ATHENS-BIOWASTE). LIFE+ Project, co-financed by the European Union. ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 76 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

ΕΝΟΤΗΤΑ 4. ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΩΝ 4.1 Αρχές και συστήματα επεξεργασίας Ως «επεξεργασία» ορίζεται η εφαρμογή φυσικών, θερμικών και βιολογικών διεργασιών, οι οποίες μεταβάλλουν τα χαρακτηριστικά των βιοαποβλήτων με σκοπό τη μείωση του όγκου τους, τη διευκόλυνση του χειρισμού τους και την ανάκτηση υλικών ή ενέργειας ενώ η «διάθεση» των βιοαποβλήτων αφορά το τελικό στάδιο της διαχείρισής των, δηλαδή όταν δεν δύναται να υποστούν περαιτέρω επεξεργασία με σκοπό τη μεταβολή των ιδιοτήτων τους ή την ανάκτηση νέων υλικών από αυτά (Κώνστας, 2004) Ανάλογα με το μέγεθός τους και την περιοχή την οποία εξυπηρετούν γενικά μπορούν να διακριθούν σε τρείς κατηγορίες (Εικόνα 4.1):  Μονάδες δημοτικής κομποστοποίησης. Είναι αποκεντρωμένες μονάδες μικρής κλί- μακας που αναπτύσσονται ώστε να εξυπηρετήσουν ανάγκες σε τοπικό επίπεδο.  Κεντρικές μονάδες επεξεργασίας προδιαλεγμένων βιοαποβλήτων. Είναι μονάδες που αναπτύσσονται προκειμένου να εξυπηρετήσουν περιοχές σε κεντρικό επίπεδο, όπου και οι συλλεγόμενες ποσότητες βιοαποβλήτων θα είναι σχετικά μεγάλες.  Η επεξεργασία των προδιαλεγμένων βιοαποβλήτων μπορεί να πραγματοποιείται και σε Μονάδες Επεξεργασίας Αποβλήτων (ΜΕΑ) που αναπτύσσονται για τη διαχείριση των σύμμεικτων αποβλήτων, εφόσον αυτές διαθέτουν ξεχωριστές γραμμές για τη δια- χείριση των προδιαλεγμένων βιοαποβλήτων. ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 77 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

Εικόνα 4.1 Κύριες κατηγορίες μονάδων επεξεργασίας βιοαποβλήτων (Πηγή: ΜΟΔ 2019) Οι βασικές μέθοδοι επεξεργασίας που εφαρμόζονται είτε αυτοτελώς είτε σε συνδυασμό μεταξύ τους διεθνώς περιλαμβάνουν:  Βιολογική επεξεργασία, η οποία περιλαμβάνει την κομποστοποίηση (αερόβια επεξεργασία) και την αναερόβια χώνευση  Θερμική επεξεργασία, η οποία περιλαμβάνει την αποτέφρωση, την πυρόλυση και την αεριοποίηση.  Υγειονομική ταφή 4.2 Βιολογική επεξεργασία Οι μέθοδοι βιολογικής επεξεργασίας αποβλήτων (Σχήμα 4.1), όπως υποδηλώνει και η ονομασία τους, εφαρμόζονται σε βιοαποδομήσιμα ή οργανικά απόβλητα. Σε αυτή την κατηγορία περιλαμβάνεται μια μεγάλη ποικιλία αγροτικών αποβλήτων και υπολειμμάτων (απόβλητα κτηνοτροφίας, ελαιοπυρήνες, φυτικά υπολείμματα καλλιεργειών, εκκοκκιστηρίων βάμβακος ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 78 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

κλπ.), πολλά στερεά απόβλητα και ιλύες από βιομηχανίες τροφίμων, η ιλύς από το βιολογικό καθαρισμό των αστικών λυμάτων καθώς και το βιοαποδομήσιμο κλάσμα των αστικών αποβλήτων. Κύριες μέθοδοι βιολογικής επεξεργασίας των βιοαποβλήτων αποτελούν:  Η Κομποστοποίηση - Αερόβια επεξεργασία (κομποστοποίηση)  Η αναερόβια χώνευση ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ Προ-επεξεργασία Αναερόβια επεξεργασία Αερόβια επεξεργασία Υλικό τύπου κόμποστ & Βιοαέριο Κόμποστ Σχήμα 4.1 Οι βιολογικές μέθοδοι επεξεργασίας βιοαποβλήτων και τα τελικά τους προϊόντα. (Πηγή: Bahr, 2010) Το βασικό πλεονέκτημα των βιολογικών μεθόδων επεξεργασίας είναι η δυνατότητα επιστροφής των οργανικών υλικών στο έδαφος, ολοκληρώνοντας έτσι ένα σημαντικό οικολογικό κύκλο, υποκαθιστώντας μέρος των εισροών χημικών λιπασμάτων στη γεωργία. Επιπλέον, η βιολογική επεξεργασία έχει ιδιαίτερη σημασία για τις Μεσογειακές χώρες, δεδομένου ότι σε αυτές τις χώρες οι κλιματικές συνθήκες και οι καλλιεργητικές πρακτικές έχουν σαν αποτέλεσμα έναν υψηλό ρυθμό αποδόμησης της οργανικής ουσίας στο έδαφος, φέρνοντας πολλές περιοχές τους στα όρια της απερήμωσης (ΕΠΠΕΡΡΑΑ, 2012). 4.2.1 Κομποστοποίηση – Αερόβια επεξεργασία Η κομποστοποίηση αποτελεί μια από τις κύριες μεθόδους επεξεργασίας των βιοαποβλήτων. Ως κομποστοποίηση ορίζεται ως η ελεγχόμενη βιολογική οξείδωση ετερογενών οργανικών υλικών ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 79 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

από μικροοργανισμούς. Η κομποστοποίηση είναι η μέθοδος κατά την οποία αερόβιοι μικροοργανισμοί αποικοδομούν σε ελεγχόμενες συνθήκες το οργανικό υλικό το οποίο στη συνέχεια μετατρέπεται σε μία σταθεροποιημένη οργανική ύλη, το κομπόστ. Η βιολογική δραστηριότητα αρχικά αυξάνει τη θερμοκρασία. Η θερμοκρασία μειώνεται όταν η αποσύνθεση είναι έντονη και φτάνει μέχρι τη θερμοκρασία περιβάλλοντος. Το τελικό προϊόν είναι το κομπόστ. Μαζί με το σταθερό και ώριμο κομπόστ παράγεται διοξείδιο του άνθρακα, νερό και θερμότητα. Το κομπόστ, το οποίο είναι πλούσιο σε οργανική ουσία με υψηλό χουμικό περιεχόμενο και χρησιμοποιείται κυρίως ως εδαφοβελτιωτικό υλικό αλλά και ως υπόστρωμα (Λαζαρίδη, κ.α., 2002). Η πρώτη ύλη και τα τελικά προϊόντα της κομποστοποίησης παρουσιάζονται στο Σχήμα 4.2. Σχήμα 4.2 Απεικόνιση της διεργασίας της αερόβιας επεξεργασίας ή κομποστοποίησης (Πηγή: Τέγου 2017). Ανάλογα με τη σύνθεση και κατ’ επέκταση το είδος των οργανικών ενώσεων των βιοαποβλήτων, διαφοροποιείται και ο ρυθμός αποδόμησης. Πιο συγκεκριμένα, τα φρούτα και τα λαχανικά αποδομούνται πιο γρήγορα δεδομένου ότι περιέχουν απλούς υδατάνθρακες (σάκχαρα και άμυλο) ενώ τα φύλλα, οι μίσχοι και οι φλοιοί των δένδρων πιο αργά καθώς περιέχουν κυτταρίνη, ημικυτταρίνη και λιγνίνη. Η διαδικασία της κομποστοποίησης περιλαμβάνει τέσσερις φάσεις όπου μεταβάλλεται η θερμοκρασία και, κατ’ επέκταση, διαφοροποιείται και η βιολογική δραστηριότητα των μικροοργανισμών. Οι τέσσερις φάσεις της κομποστοποίησης είναι η φάση υστέρησης, η φάση της ανάπτυξης, η θερμοφιλική φάση και η φάση της ωρίμανσης. ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 80 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

Φάση υστέρησης. Ξεκινά η προσαρμογή των μικροοργανισμών στις συνθήκες που επικρατούν και στη συνέχεια ξεκινούν τον πολλαπλασιασμό τους, καταναλώνοντας το άμυλο, τα αμινοξέα και τα σάκχαρα που περιέχει το απόβλητο. Στη φάση αυτή δραστηριοποιούνται κυρίως τα βακτήρια, ενώ παρατηρούνται επίσης μύκητες και πρωτόζωα. Τα βακτήρια ξεκινούν την αποικοδόμηση των ουσιών που διασπώνται εύκολα. Στη φάση αυτή η θερμοκρασία φτάνει μέχρι τους 22οC. Η φάση της υστέρησης είναι σύντομη, συνήθως 1-2 ημέρες. Φάση ανάπτυξης. Ο πολλαπλασιασμός των μικροοργανισμών γίνεται με ταχείς ρυθμούς και το γεγονός αυτό προκαλεί αύξηση της θερμοκρασίας μέχρι και τους 40ο C. Οι μικροοργανισμοί που δρουν σε αυτή τη φάση είναι οι μεσόφιλοι μικροοργανισμοί. Στη φάση αυτή η συγκέντρωση των εύκολα αποικοδομήσιμων ενώσεων (πρωτεϊνες, υδατάνθρακες μικρού μοριακού βάρους, λιπίδια, αμινοξέα) στα απόβλητα είναι μεγάλη και αυτό επιτρέπει της συνέχιση της δραστηριότητας των μικροοργανισμών. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η θερμοκρασία να αυξάνεται σε θερμοφιλικά επίπεδα. Η φάση αυτή διαρκεί συνήθως 3-4 ημέρες. Φάση θερμοφιλική. Στο στάδιο αυτό οι μεσόφιλοι μικροοργανισμοί αντικαθίστανται από τους θερμόφιλους και παρατηρούνται οι μέγιστες θερμοκρασίες της κομποστοποίησης. Αυτοί οι μικροοργανισμοί αναλαμβάνουν να διασπάσουν τις πρωτεΐνες, τα λίπη και τους σύνθετους υδατάνθρακες, όπως οι κυτταρίνες και οι ημικυτταρίνες. Όταν η κομποστοποίηση εισέλθει στη φάση αυτή, τότε η θερμοκρασία αυξάνεται και υπάρχει ο κίνδυνος να ξεπεράσει τις ιδανικές τιμές της θερμοκρασίας. Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητη η διατήρηση της θερμοκρασίας κάτω από τους 60οC. Λόγω των υψηλών θερμοκρασιών που αναπτύσσονται στο στάδιο αυτό, πραγματοποιείται η καταστροφή των σπόρων των ζιζανίων και των παθογόνων μικροβίων εξαιτίας της μη αντοχής τους σε αυτές τις θερμοκρασίες. Η πρακτική αυτή κατά την κομποστοποίηση ονομάζεται υγιεινοποίηση και επιτυγχάνεται με διατήρηση της θερμοκρασίας για κάποιο χρονικό διάστημα πάνω από τους 55οC. Με την πάροδο του χρόνου τα διαθέσιμα θρεπτικά συστατικά μειώνονται και αυτό οδηγεί σε μείωση και της βιολογικής δραστηριότητας. Τότε η θερμοκρασία αρχίζει να σταθεροποιείται. Ο χρόνος που χρειάζεται για να πραγματοποιηθεί αυτό είναι από μερικές μέρες μέχρι και κάποιες εβδομάδες, ανάλογα με τη συγκέντρωση των θρεπτικών συστατικών στο υπόστρωμα. Η θερμοκρασία σταδιακά φτάνει στους 40ο C και η θερμοφιλική φάση διαρκεί περίπου 15-20 ημέρες. Φάση ωρίμανσης. Η θερμοκρασία μειώνεται συνεχώς μέχρι να φτάσει στα επίπεδα της θερμοκρασίας περιβάλλοντος. Η θερμοκρασία μειώνεται εξαιτίας της συνεχούς αποικοδόμησης του οργανικού υλικού από τους μικροοργανισμούς. Στο στάδιο αυτό τη μικροβιακή δραστηριότητα αναλαμβάνουν και πάλι οι μεσοφιλικοί μικροοργανισμοί. Αυτοί μπορεί να ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 81 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

προέρχονται είτε από κάποιον πιθανό εξωτερικό εμπλουτισμό είτε να διατηρήθηκαν από τα αρχικά στάδια της διαδικασίας σε ανθεκτικά σπόρια. Στο στάδιο αυτό διασπούν το 80 άμυλο και την κυτταρίνη του υποστρώματος. Επίσης γίνεται και αργή αποικοδόμηση της λιγνίνης. Η πτώση της θερμοκρασίας δεν εμποδίζει την πραγματοποίηση χημικών αντιδράσεων, οι οποίες σταθεροποιούν το τελικό εδαφοβελτιωτικό. Στη φάση αυτή η οργανική ύλη δεν μπορεί να διασπαστεί περισσότερο και το κομπόστ γίνεται ώριμο (Λουκάς, 2008). Η επιτυχία της διαδικασίας της κομποστοποίησης μπορεί εύκολα να επηρεαστεί από τις διάφορες φυσικές και χημικές παραμέτρους που επικρατούν καθώς αυτές, επιδρούν στη δράση των μικροοργανισμών. Καθοριστικό ρόλο στην έκβαση της κομποστοποίησης κατέχουν οι τιμές των παράμετρων του Πίνακα 4.1, διότι καθορίζουν τους επικρατούντες κάθε φορά μικροοργανισμούς, την ένταση της μικροβιακής δραστηριότητας και κατ’ επέκταση το ρυθμό της αποδόμησης και βιοσταθεροποίησης των αποβλήτων (Λάλας, κ.ά., 2007): Πίνακας 4.1 Ιδανικές συνθήκες για τη διεργασία της κομποστοποίησης (Πηγή: Τέγου, 2017) Παράμετρος Ιδανικές τιμές Θερμοκρασία (στη θερμoφιλική φάση) 55- 65 Υγρασία (%) 45-60 pH 5.5-8 C/N 25-35:1 O2 (%) >10 Τα συστήματα κομποστοποίησης διακρίνονται σε δύο κατηγορίες τα ανοικτά και τα κλειστά. Τα συστήματα που χρησιμοποιούν αντιδραστήρα ονομάζονται μηχανικά ή κλειστά συστήματα και αυτά που δε χρησιμοποιούν κάποιον αντιδραστήρα για την κομποστοποίηση ονομάζονται ανοιχτά. Εκτός από αυτά, υπάρχουν και τα μεικτά συστήματα κομποστοποίησης, τα οποία χρησιμοποιούν τεχνικές και από τα δύο άλλα συστήματα. ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 82 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

Τα ανοιχτά συστήματα διακρίνονται στα αναδυόμενα σειράδια και στους στατικούς αεριζόμενους σωρούς. Οι δύο αυτές τεχνικές διαφέρουν στον τρόπο που επιτυγχάνεται ο αερισμός τους. Στην τεχνική των σειραδίων ο αέρας εισέρχεται κατά την ανάδευση με φυσικό τρόπο ενώ στους σταθερούς σωρούς χρησιμοποιούνται μηχανικές διατάξεις για τον αερισμό. Με την τεχνική των σειραδίων (Εικόνα 4.2) τα υλικά τοποθετούνται σε γραμμές και αναδεύονται περιοδικά, συνήθως με τη χρήση μηχανολογικού εξοπλισμού. Οι γραμμές αυτές τοποθετούνται σε ανοιχτό χώρο και σκεπάζονται με κάποιο στέγαστρο εάν η περιοχή έχει υψηλά ποσοστά βροχόπτωσης. Το πλάτος του είναι περίπου 4.5m και το ύψος περίπου το 1- 2m. Τις πρώτες μέρες της διαδικασίας, συνήθως τις 5 πρώτες μέρες, η ανάδευση του σωρού γίνεται 2-3 φορές τη μέρα. Αυτό βοηθά στο υπόστρωμα να αναμιχθεί καλύτερα και μειώνει τις οσμές που παράγονται. Μετά τις πρώτες μέρες της διαδικασίας, ο σωρός αναδεύεται 1 φορά τη μέρα για 30 μέρες. Εικόνα 4.2. Κομποστοποίηση σε σειράδια (Πηγή: www.soil3.com) ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 83 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

Στη μέθοδο των αεριζόμενων στατικών σωρών, ο αερισμός γίνεται μηχανικά είτε με τροφοδοσία στο σωρό είτε με αναρρόφηση του αέρα από το σωρό. Λόγω της έλλειψης ανάδευσης, η θερμοκρασία της εξωτερική επιφάνειας του σωρού μπορεί να μην φτάσει τα επιθυμητά επίπεδα. Αυτό θα έχει αρνητικές συνέπειες για την κομποστοποίηση. Για να αποφευχθεί αυτό το ενδεχόμενο, ο σωρός καλύπτεται από έτοιμο κομπόστ. Στην περίπτωση αυτή το κομπόστ λειτουργεί ως μόνωση και έτσι η θερμοκρασία διατηρείται στα επιθυμητά επίπεδα. Εκτός από το έτοιμο κομπόστ, χρησιμοποιούνται διογκωτικοί παράγοντες για να διατηρούν τα απαραίτητα κενά στο εσωτερικό του σωρού, έτσι ώστε να επιτρέπεται η κυκλοφορία του αέρα. Στα κλειστά συστήματα κομποστοποίησης, η διαδικασία πραγματοποιείται σε κλειστούς αντιδραστήρες. Αυτοί διακρίνονται σε κατακόρυφους, οριζόντιους και σε περιστρεφόμενα τύμπανα. Όπως είναι λογικό, η παρακολούθηση των παραμέτρων της κομποστοποίησης (θερμοκρασία, pH, υγρασία κλπ.) είναι καλύτερη σε αυτά τα συστήματα σε σχέση με τα ανοιχτά συστήματα κομποστοποίησης. Το ύψος ενός κατακόρυφου αντιδραστήρα είναι τουλάχιστον 4m. Τα υλικά της κομποστοποίησης τροφοδοτούνται από ψηλά μέσα στον αντιδραστήρα και στη συνέχεια, μέσω της βαρύτητας, προχωράει προς τα κάτω. Μέσα στον αντιδραστήρα το υλικό της κομποστοποίησης αναδεύεται με ειδικούς αναμοχλευτήρες και ταυτόχρονα γίνεται και ο αερισμός του από δίκτυο σωληνώσεων. Λόγω του μεγέθους των αντιδραστήρων, οι συνθήκες οξυγόνου, θερμοκρασίας και υγρασίας διαφοροποιούνται και δεν εμφανίζουν κάποια ομοιογενή κατανομή. Στους οριζόντιους αντιδραστήρες αυτό δε συμβαίνει στον ίδιο βαθμό με τους κατακόρυφους. Ο αερισμός επιτυγχάνεται και πάλι με σωληνώσεις. Η διαφοροποίηση σε σχέση με τους κατακόρυφους αντιδραστήρες είναι το γεγονός ότι η παροχή του αέρα μπορεί να είναι διαφορετική σε διάφορα σημεία του αντιδραστήρα. Τα περιστρεφόμενα τύμπανα βοηθούν ώστε να ομογενοποιηθεί το υλικό της κομποστοποίησης. Στα κλειστά συστήματα κομποστοποίησης ο χρόνος παραμονής είναι μικρός λόγω του υψηλού κόστους αυτών των συστημάτων. Γι’ αυτό μετά τη χρήση ενός κλειστού συστήματος κομποστοποίησης η διαδικασία συνεχίζεται σε κάποιο ανοιχτό σύστημα, ώστε το κομπόστ να γίνει ώριμο. Στην περίπτωση των περιστρεφόμενων τυμπάνων ο χρόνος παραμονής ενδέχεται να είναι και μερικές ώρες (Μουτάφης 2018). Μια επιλογή διαχείρισης των βιοαποβλήτων πέρα από την κομποστοποίηση σε κεντρικές μονάδες επεξεργασίας, αποτελεί και η οικιακή κομποστοποίηση, η οποία συνιστά μια ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 84 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

εναλλακτική τεχνολογία επεξεργασίας των βιοαποβλήτων και δύναται να χαρακτηριστεί ως ανακύκλωση. Η οικιακή κομποστοποίηση των στοχεύει στη διαχείριση του κλάσματος των οικιακών απορριμμάτων, τα οποία περιλαμβάνουν απόβλητα από τις κουζίνες, όπως φλούδες από λαχανικά και φρούτα καθώς και απορρίμματα από κήπους όπως γρασίδι και κλαδέματα (ΕΠΠΕΡΡΑΑ, 2012). Τα οφέλη της οικιακής κομποστοποίησης είναι (Τέγου 2017; Lleó et al. 2013):  Η μείωση της πίεσης που δέχονται οι χώροι υγειονομικής ταφής απορριμμάτων σε οργανικό φορτίο, και η μείωση των αντίστοιχων εκπομπών CH4 στην ατμόσφαιρα.  Η μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από τη μεταφορά και τη διαχείριση των βιοαποβλήτων καθώς ελαττώνονται τόσο η κατανάλωση καυσίμων όσο και οι εκπομπές αερίων.  Η προσθήκη κρίκου στην αλυσίδα ανακύκλωσης σε επίπεδο νοικοκυριού.  Η αύξηση της ευαισθητοποίησης της κοινότητας για τα περιβαλλοντικά θέματα και τη ορθή διαχείριση των παραγόμενων βιοαποβλήτων. Κάδοι οικιακή κομποστοποίησης, υπάρχουν στο εμπόριο προσαρμόσιμοι ανάλογα με τις ανάγκες του χρήστη , τη ποσότητα των βιοαποβλήτων και τον διαθέσιμο χώρο και χρόνο για την πραγμάτωση της διεργασίας. Οι κάδοι αστικού τύπου διακρίνονται σε: 1. Κάδους μπαλκονιού: Αυτό το είδος κάδου συναντάται σε κυκλικό σχήμα με δίσκους για την αποφυγή δημιουργία εστιών ανεπιθύμητων βακτηριδίων και λειτουργούν με τη βοήθεια γαιοσκωλήκων (Εικόνα 4.3). Ο απαιτούμενος χρόνος ωρίμανσης κυμαίνεται στις 4-6 εβδομάδες με καταλληλότερα υλικά τα φύλλων και τα υπολείμματα φρούτων και λαχανικών. Η χρήση τους απευθύνεται κυρίως σε κατοίκους διαμερισμάτων αστικών περιοχών καθώς μπορούν να τοποθετηθούν για ατομική χρήση στο μπαλκόνι ή κοινόχρηστοι στη πυλωτή της πολυκατοικίας. ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 85 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

Εικόνα 4.3 Κομποστοποιητές μπαλκονιού 2. Κάδοι κουζίνας: Λειτουργούν ως προκομποστοποιητές. Κομποστοποιούν τα υπολείμματα που δεν επιτρέπονται σε άλλους κάδους όπως ψάρια, κρέας και εσπεριδοειδή (Εικόνα 4.4). Ο απαιτούμενος χρόνος ωρίμανσης κυμαίνεται στις 2 βδομάδες ενώ θεωρούνται ιδανικοί για τις οικίες πολυκατοικιών αφού τοποθετούνται στη κουζίνα. Εικόνα 4.4 Κομποστοποιητές κουζίνας | Page 86 ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

3. Κομποστοποιητές Κήπου: Σε αυτούς τους κάδους πραγματοποιείται κομποστοποίηση φύλλων, φρούτων και λαχανικών υπολειμμάτων με απαιτούμενο χρόνο ωρίμανσης 4 έως 6 εβδομάδες (Εικόνα 4.5). Εικόνα 4.5 Κομποστοποιητές κήπου 4. Κάδους μικτής χρήσης για όλους τους χώρους: Πρόκειται για κάδους περιστρεφόμενους που λειτουργούν αυτόνομα με τη βοήθεια μικροοργανισμών και δύνανται να κομποστοποιήσουν όλα τα βιοαπόβλητα από μια οικία (Εικόνα 4.6). Εικόνα 4.6 Κομποστοποιητές μικτής χρήσης | Page 87 ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

4.2.2 Αναερόβια χώνευση Ο όρος «αναερόβια χώνευση» (ΑΧ) αναφέρεται στην ελεγχόμενη βιολογική αποδόμηση των οργανικών αποβλήτων κάτω από συνθήκες έλλειψης οξυγόνου (αναερόβιες συνθήκες) και οδηγεί στην παραγωγή βιοαερίου (ένα μείγμα CH4 και CO2, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καύσιμο για την συμπαραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και θερμότητας) και ενός υδαρούς υπολείμματος ιλύος. Η χωνεμένη ιλύς μπορεί να διατεθεί απ’ ευθείας στο έδαφος ή να υποστεί περαιτέρω αερόβια επεξεργασία για τη σταθεροποίησή της και να μετατραπεί σε κομπόστ (με την προϋπόθεση ότι ικανοποιεί κάποια θεσμοθετημένα κριτήρια ποιότητας) ή υλικό τύπου κομπόστ (Λάλας, κ.α., 2007). Η κύρια διαφορά της αναερόβιας χώνευσης από την αερόβια επεξεργασία, την κομποστοποίηση, είναι η απουσία οξυγόνου. Στην πραγματικότητα η παρουσία οξυγόνου μπορεί να αναστείλει τη διεργασία (Tchobanoglous and Kreith 2010). Η αναερόβια χώνευση συχνά αναφέρεται και ως βιοαεριοποίηση (biogasification). Ο τελευταίος όρος υπονοεί τη μερική μετατροπή των στερεών αποβλήτων σε αέριο (βιοαέριο), κύριο συστατικό του οποίου αποτελεί το καύσιμο μεθάνιο (Λάλας, κ.α., 2007). Αξιοσημείωτο αποτελεί το γεγονός ότι η παραγωγή του μεθανίου, κάνει την αναερόβια χώνευση μία βιολογική διεργασία μετατροπής αποβλήτων σε ενέργεια ενώ επίσης το παραγόμενο προς αξιοποίηση μεθάνιο κατατάσσεται εξ’ ολοκλήρου στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) (Παναγιωτακόπουλος, 2002). Σημειώνεται ωστόσο ότι διεργασίες αναερόβιας χώνευσης δεν είναι τόσο καλά προσαρμοσμένες στην επεξεργασία βιοαποβλήτων πλούσιων σε λιγνίνη, όπως είναι τα περισσότερα ξυλώδη υλικά που περιέχονται στα απόβλητα κήπων. Τα υλικά αυτά δεν αποδομούνται ικανοποιητικά με τη διεργασία της χώνευσης ενώ δύναται να προκαλέσουν και επιπλοκές στη λειτουργία της τεχνολογίας, και μείωση των παραγόμενων ποσοτήτων βιοαερίου (ΕΠΠΕΡΡΑΑ, 2012), για αυτό συνήθως απαιτείται μια προ-επεξεργασία προκειμένου να ενισχυθεί η ικανότητα χώνευσής τους (Σιούλας, κ.α., 2010). Η διαδικασία της αναερόβιας χώνευσης λαμβάνει χώρα στην υγρή φάση και χρησιμοποιείται σε υποστρώματα με σχετικά χαμηλή συγκέντρωση στερεών και υγρασία που κυμαίνεται από 60% έως 95%. Η όλη διαδικασία περιλαμβάνει τέσσερις διακριτές φάσεις κατά τις οποίες η αρχική ύλη διασπάται διαδοχικά σε μικρότερες μονάδες μέσω διαφορετικών κάθε φορά μικροοργανισμών (Τέγου 2017; Παναγιωτακόπουλος 2002): ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 88 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

 Υδρόλυση, στη φάση αυτή, τα πολυμερή των οργανικών ενώσεων (λίπη, πρωτεΐνες, πολυσακχαρίτες) υδρολύονται με τη βοήθεια ενζύμων που εκλύονται από υδρολυτικά βακτήρια μετατρέπονται σε υδατοδιαλυτά προϊόντα μικρότερου μοριακού βάρους (μονοσακχαρίτες, αμινοξέα, κλπ.). Η φάση της υδρόλυσης είναι πολύ σημαντική δεδομένου ότι καθορίζει την ποσότητα του παραγόμενου μεθανίου.  Ζύμωση ή Οξεογένεση. Τα παραπάνω διαλυτά προϊόντα αποδομούνται με τη βοήθεια οξεογενών βακτηρίων και μετατρέπονται σε οξικό οξύ (CH3COOH), σε διοξείδιο του άνθρακα (CO2), υδρογόνο (H), τα οποία αποτελούν το μεθανιογενή υπόστρωμα και μπορούν να μετατραπούν σε μεθάνιο καθώς και σε πτητικά λιπαρά οξέα (VFA’ s) και αλκοόλες, τα οποία περνούν στην επόμενη φάση.  Οξικογένεση, τα προιόντα της προηγούμενης φάσης δηλαδή πτητικά λιπαρά οξέα και οξειδώνονται σε οξικό οξύ, διοξειδίου του άνθρακα και υδρογόνου από τα προϊόντα του προηγούμενου σταδίου με τη βοήθεια εξειδικευμένων αναερόβιων βακτηρίων. Στη φάση αυτή το διοξείδιο του άνθρακα είναι το κύριο συστατικό του βιοαερίου.  Μεθανιογένεση, κατά την οποία τα προϊόντα της προηγούμενης φάσης μετατρέπονται σε μεθάνιο και διοξείδιο του άνθρακα από τα αναερόβια μεθανιογενή βακτήρια. Τελικά προϊόντα της φάσης αυτής είναι αέριο μεθάνιο, διοξείδιο του άνθρακα και μεταλλικά άλατα. Η μεθανιογένεση αποτελεί ένα κρίσιμο σε ολόκληρη τη διεργασία της αναερόβιας χώνευσης δεδομένου ότι είναι η πιο αργή βιοχημική και επομένως ρυθμορυθμιστική αντίδραση της διεργασίας. Επιπλέον, τα μεθανιογενή βακτήρια παρουσιάζουν πολύ μεγάλη ευαισθησία και επηρεάζονται από τις συνθήκες λειτουργίας του βιοαντιδραστήρα. Σύμφωνα με τον αριθμό των φάσεων που λαμβάνουν χώρα κατά τη διαδικασία διακρίνονται δύο κύρια συστήματα αναερόβιας χώνευσης στερεών αποβλήτων (Λαζαρίδη κ.ά., 2003): ▪ Το κλασσικό σύστημα αναερόβιας χώνευσης, ενός αντιδραστήρα. Το σύστημα αυτό αποτελείται από έναν αντιδραστήρα, με χρόνο παραμονής κάποιων εβδομάδων, στον οποίο συνήθως πραγματοποιείται ανάμιξη του περιεχομένου. Στόχος της ανάμιξης είναι η αποφυγή συσσώρευσης μεταβολικών προϊόντων που μπορούν να οδηγήσουν στη θανάτωση των ενεργών μικροβίων. Σε περίπτωση μη ανάμιξης, δημιουργούνται τέσσερα στρώματα εντός του αντιδραστήρα όπως φαίνεται στο Σχήμα 4.3 ενώ στην κορυφή αυτού γίνεται συλλογή του παραγόμενου αερίου. ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 89 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

Σχήμα 4.3 Σχηματική αναπαράσταση κλασικού συστήματος αναερόβιας χώνευσης ενός αντιδραστήρα (Πηγή: Τέγου 2017) ▪ Το σύστημα υψηλού ρυθμού αναερόβιας χώνευσης ή σύστημα δυο σταδίων. Τα συστήματα αυτά αποτελούνται από δύο στάδιο και περιλαμβάνουν τουλάχιστον δύο αντιδραστήρες που λειτουργούν σε σειρά όπως παρουσιάζεται στο Σχήμα 4.4. Οι διεργασίες της υδρόλυσης και παραγωγής οξέων πραγματοποιούνται στον πρώτο αντιδραστήρα. Τα περιεχόμενα του πρώτου αντιδραστήρα αναμιγνύονται πλήρως (με προσθήκη νερού) και ο χρόνος παραμονής είναι μερικές ημέρες. Στη συνέχεια, το περιεχόμενο του πρώτου αντιδραστήρα περνάει στο δεύτερο στάδιο, δηλαδή στον δεύτερο αντιδραστήρα. Στο στάδιο αυτό λαμβάνει χώρα η μεθανιογένεση (κατά κύριο λόγο) χωρίς να παρεμποδίζεται από τα σχετικά χαμηλά pH των πρώτων σταδίων. ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 90 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

Σχήμα 4.4 Σχηματική αναπαράσταση συστήματος αναερόβιας χώνευσης υψηλού ρυθμού. (Πηγή: Τέγου 2017) Τα τελικά προϊόντα σε μια εγκατάσταση αναερόβιας χώνευσης είναι το βιοαέριο και ένα χωνεμένο υπόλειμμα τύπου κομπόστ. Σύμφωνα με τον Μαυρόπουλο (2008) σε σχέση με τα τελικά προϊόντα ισχύουν τα ακόλουθα:  Υλικό τύπου κομπόστ: Πρόκειται για υλικό χαμηλής ποιότητας που προέρχεται από την επεξεργασίας σύμμεικτων ΑΣΑ. Οι δυνατότητες χρήσεις του υλικού αυτού περιλαμβάνουν: ◦ Χρήση ως εδαφοβελτιωτικό ειδικά σε άγονες περιοχές, για βελτίωση της ποιότητας του εδάφους και διατήρηση της υγρασίας αυτού. ◦ Χρήση σε ενεργειακές καλλιέργειες: Περιορισμένες δυνατότητες χρήσης σε καλλιέργειες κράμβης για βιοντίζελ, και ιτιάς. ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 91 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

◦ Χρήση σε κράσπεδα οδικών αρτηριών-αναχώματα, κατασκευές κτιρίων: Απαιτείται η επίστρωση στρώματος φύλλων για συγκράτηση υγρασίας σε δρόμους, και συνήθως οι εργολάβοι ζητούν αντίτιμο προκειμένου να το χρησιμοποιήσουν. ◦ Χρήση σε ρυπασμένους χώρους. Χρησιμοποιείται για την αποκατάσταση χώρων όπως οι ΧΥΤΑ.  Βιοαέριο: Είναι ένα αέριο καύσιμο, το οποίο αποτελείται από μεθάνιο, διοξείδιο του άνθρακα και μικρές ποσότητες άλλων αερίων και ιχνοστοιχείων. Είναι αέριο κεκορεσμένο σε υγρασία και περιέχει 65-75% μεθάνιο ενώ το υπόλοιπο είναι κυρίως διοξείδιο του άνθρακα (Μουσιόπουλος και Καραγιαννίδης, 2002). Η παραγόμενη ποσότητα του βιοαερίου εκτιμάται σε 100-200 m3 από κάθε τόνο βιολογικών αποβλήτων που αποστέλλονται για βιολογική επεξεργασία (Πράσινη Βίβλος, 2008). Αξιοσημείωτο είναι το ενδιαφέρον των ευρωπαίων αγροτών για τις εφαρμογές της αναερόβιας χώνευσης που αυξάνεται όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια, όχι μόνο επειδή η γεωργική παραγωγή βιοαερίου μετατρέπει τα απόβλητα σε πολύτιμους φυσικούς πόρους και παράγοντας λίπασμα, το οποίο χρησιμοποιείται στο ίδιο το αγρόκτημα, αλλά και επειδή δημιουργεί νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες για τους εμπλεκόμενους αγρότες και τους δίνει μία νέα υπόσταση, ως προμηθευτές ανανεώσιμης ενέργειας. Οι εγκαταστάσεις βιοαερίου κλίμακας αγροκτήματος έχουν διάφορα μεγέθη, σχεδιασμούς και τεχνολογίες. Μερικές είναι πολύ μικρές και τεχνολογικά απλές, ενώ άλλες είναι πολύ μεγάλες και σύνθετες, παρόμοιες με τις κεντρικές εγκαταστάσεις αναερόβιας χώνευσης (Εικόνα 4.7). Εικόνα 4.7 Μονάδα αναερόβιας χώνευσης και παραγωγής βιοαερίου στην αγροτική περιοχή Λαγκαδά. ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 92 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

4.3 Θερμική επεξεργασία Με τον όρο «θερμική επεξεργασία» βιοαποβλήτων δεδομένου ότι αποτελούν μέρος των αστικών στερεών αποβλήτων (ΑΣΑ) νοούνται συγκεκριμένες διαδικασίες μετατροπής των απορριμμάτων σε αέρια, υγρά και στερεά προϊόντα, με ταυτόχρονη ή συνεπακόλουθη έκλυση θερμικής ενέργειας. Οι πλέον βασικές μέθοδοι θερμικής επεξεργασίας, κατηγοριοποιημένες βάσει των απαιτήσεων τους σε αέρα, είναι οι εξής:  Αποτέφρωση (πλήρης καύση),  Πυρόλυση,  Αεριοποίηση Σύμφωνα με την ΚΥΑ 114218/1997 ως βασικοί στόχοι της θερμικής επεξεργασίας των αποβλήτων τίθενται:  Η ελάττωση του όγκου τους (για την ευκολότερη διαχείριση τους και τη μείωση του αναγκαίου χώρου της τελικής διάθεσής τους).  Η μετατροπή τους σε υλικά μη επιβλαβή για την υγεία (για την προστασία της ανθρώπινης υγείας και του περιβάλλοντος).  Η κατά το δυνατόν εκμετάλλευση της ευρισκόμενης στα απορρίμματα ενέργειας (για την αξιοποίηση του ενεργειακού τους περιεχομένου). 5.3.1 Αποτέφρωση Αποτέφρωση (πλήρης καύση), ορίζεται ως η ταχεία μετατροπή της χημικής ενέργειας σε θερμική, με οξείδωση της οργανικής ύλης των αστικών στερεών αποβλήτων, υπό συνθήκες περίσσειας οξυγόνου, προς διοξείδιο του άνθρακα και νερό. Με αυτόν τον τρόπο, η οργανική ύλη εξατμίζεται, αποσυντίθεται ή ακόμα, καταστρέφεται ενώ τα ανόργανα συστατικά παραμένουν στο παραγόμενο στερεό υπόλειμμα και ο τελικός όγκος των απορριμμάτων μειώνεται. ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 93 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

Η αποτέφρωση ή όπως συνήθως αναφέρεται η καύση των στερεών αποβλήτων εκπροσωπεί μια αρκετά παλαιά και διαδεδομένη διεργασία, η οποία περιλαμβάνει την ανάπτυξη υψηλών θερμοκρασιών (850 έως 1500 °C), παρουσίας φλόγας, για την οξείδωση των επιμέρους στοιχείων αυτών (Γιδαράκος, 2006).Στόχος της εν λόγω διεργασίας είναι η εξάτμιση, η αποσύνθεση και η καταστροφή των οργανικών στοιχείων των απορριμμάτων, παρουσία οξυγόνου (είτε σε στοχειομετρική αναλογία, είτε σε περίσσεια), καθώς και η ταυτόχρονη μείωση τους προς τελική διάθεση όγκου τους (Γιδαράκος και Αϊβαλιώτη, 2005). Τα προϊόντα της διαδικασίας της αποτέφρωσης περιλαμβάνουν αέριες ενώσεις (π.χ. CO2, οξείδια αζώτου, όξινα αέρια, κ.α.), οι οποίες χρήζουν κατάλληλης επεξεργασίας πριν την έκλυσή τους στην ατμόσφαιρα και σχετικά αδρανή στερεά υπολείμματα (τέφρα), τα οποία εκπροσωπούν το 15 – 40% του βάρους της τροφοδοσίας του αποτεφρωτή ενώ ενδέχεται να περιέχουν σημαντικούς ανόργανους ρύπους, όπως βαρέα μέταλλα. Τα κυριότερα είδη μονάδων αποτέφρωσης, που έχουν αναπτυχθεί, είναι δύο (Μαυρόπουλος, 2008):  Μονάδες που απαιτούν ελάχιστη προεπεξεργασία των απορριμμάτων (μονάδες τύπου mass-fired). Οι μονάδες αυτού του τύπου αποτελούν την πλειοψηφία των εγκατεστημένων μονάδων. Το μεγάλο τους πλεονέκτημα είναι ότι τα απορρίμματα εισάγονται χωρίς καμία προεπεξεργασία στο θάλαμο καύσης, με αποτέλεσμα η λειτουργία της όλης μονάδας να είναι απλή  Μονάδες που λειτουργούν με επεξεργασμένο απόβλητα (Refuse-Derived Fuel ή Solid Recovered Fuel, SRF/RDF) ως καύσιμο. Αυτές οι μονάδες χρησιμοποιεί ως υλικό τροφοδοσίας το λεγόμενο δευτερογενές καύσιμο (SRF ή RDF), το οποίο ουσιαστικά εκπροσωπεί ένα μείγμα συγκεκριμένων κλασμάτων των ΑΣΑ, που προκύπτει έπειτα επεξεργασία των Α.Σ.Α μπορεί να περιλαμβάνει οργανικά, χαρτί, υφάσματα, δέρμα, ελαστικά τα συστατικά τα οποία ελέγχονται, καθιστώντας τις μονάδες αυτής της κατηγορίας αποτελεσματικότερες στη λειτουργία και τον έλεγχο των εκπομπών. Η αποτέφρωση ενώ αποτελεί εξαιρετικά αποτελεσματική μέθοδο μείωσης του όγκου των αποβλήτων ωστόσο έχει δύο σημαντικούς περιορισμούς. Πρώτον, έχει υψηλό κόστος εφαρμογής, το οποίο αναλύεται τόσο στο κόστος κατασκευής, λειτουργίας και συντήρησης της αντίστοιχης μονάδας, όσο και στο κόστος λειτουργίας δευτερευόντων μονάδων, όπως για παράδειγμα συστημάτων επεξεργασίας των παραγόμενων αέριων εκπομπών και στερεών ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 94 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020

υπολειμμάτων. Δεύτερον, απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή στη διαχείριση του συστήματος για τον έλεγχο τόσο των εκλυόμενων ρύπων με χρήση κατάλληλων φίλτρων όσο και την ασφαλή διάθεση των υπολειμμάτων καύσης. 4.3.2 Πυρόλυση Πυρόλυση, ορίζεται ως η αποδόμηση των οργανικών ουσιών των απορριμμάτων, απουσία οξυγόνου (ή ελάχιστων ποσοτήτων). Τα προϊόντα της πυρόλυσης είναι στερεά, υγρά και αέρια και η σύσταση τους εξαρτάται από τα λειτουργικά χαρακτηριστικά της μονάδας, όπως τη θερμοκρασία και τον χρόνο παραμονής των απορριμμάτων στον πυρολυτικό θάλαμο. Με την πυρόλυση επιτυγχάνεται η θερμική αποσύνθεση (ενδόθερμη αντίδραση εν αντιθέσει με την αποτέφρωση) ενός υλικού σε συνθήκες απουσίας οξειδωτικού μέσου (π.χ. αέρα ή οξυγόνου). Στη πράξη, η ολική εξάλειψη του οξυγόνου είναι δύσκολη, γι' αυτό πάντα επικρατούν συνθήκες μερικής οξείδωσης. Τα απορρίμματα βρίσκονται μέσα σε ατσάλινους αγωγούς και δεν έρχονται σε άμεση επαφή με φλόγα, καθιστώντας εφικτή την παραγωγή αερίων, χωρίς την άμεση καύση αυτών. Κατά τη διαδικασία της πυρόλυσης, όλα τα απορρίμματα βρίσκονται μέσα σε αγωγούς από ατσάλι ενώ έρχονται σε άμεση επαφή με φλόγα, καθιστώντας έτσι εφικτή την παραγωγή αερίων, χωρίς την άμεση αποτέφρωσή τους. Οι αρχικές αντιδράσεις που παίρνουν μέρος κατά την διάρκεια της όλης διαδικασίας είναι ενδόθερμες, γεγονός το οποίο σημαίνει ότι για την πραγματοποίησή τους απαιτείται η παροχή ενέργειας, είτε εξωτερικά, είτε εσωτερικά από την ελεγχόμενη αποτέφρωση των προς επεξεργασία απορριμμάτων. Στην Εικόνα 4.8 απεικονίζεται το διάγραμμα ροής της διεργασίας της πυρόλυσης και στη δεύτερη τα υποσυστήματα ενός πυρολυτικού αντιδραστήρα. ΒΙΟΑΠΟΒΛΗΤΑ | Page 95 Co-funded by the European Union and National Funds of Greece and Republic of North Macedonia, via the Interreg IPA CBC Programme “Greece – Republic of North Macedonia 2014 – 2020