บทที่ 7 การบรรจุภัณฑ์

ขอตอ้ นรบั นกั ศกึ ษาเขา้ สู่รายวชิ า การจดั การโลจสิ ตกิ สแ์ ละโซอ่ ปุ ทาน (Logistics and Supply Chain Management) ผูส้ อน อาจารยส์ กุลรตั น์ แกว้ เพมิ่ พลู โทรศพั ท์ 091-043-9937 E-mail : [email protected] 1

บทท่ี 6 การบรรจภุ ณั ฑ์ (Packaging) 2

1. ประวตั ิความเป็ นมาของบรรจุภณั ฑ์ 2. ความหมายของการบรรจุภณั ฑ์ 3. วตั ถปุ ระสงคแ์ ละความสาคญั ของบรรจุภณั ฑ์ 4.หน้าที่และประโยชนข์ องบรรจุภณั ฑ์ 5. ลกั ษณะของการบรรจุภณั ฑ์ 6. องคป์ ระกอบของการออกแบบบรรจุภณั ฑ์ 7. หลกั เกณฑใ์ นการพิจารณาการออกแบบบรรจุภณั ฑ์ 8. ปจั จยั ท่ีสง่ ผลต่อราคาของบรรจุภณั ฑ์ 9. กฎหมายบรรจุภณั ฑท์ ี่ควรรู้ 10. องคก์ รท่ีรบั ผดิ ชอบพระราชบญั ญตั ิเก่ยี วกบั บรรจุภณั ฑ์ 11. ระบบการจดั การวสั ดุและอุปกรณ์การจดั การวสั ดุ 12. ปจั จยั การเลอื กอุปกรณแ์ ละการเคล่ือนยา้ ยวสั ดุ 13. ประโยชน์การลดค่าใชจ้ ่ายและเครื่องมือในการขนถา่ ยวสั ดุ 14. สรุป 3

1. ประวตั ิความเป็ นมาของบรรจภุ ณั ฑ์ 4

2. ความหมายของการบรรจุภณั ฑ์ นิยามของคาวา่ บรรจุภณั ฑ์ (Packaging) มีนกั วชิ าการและผูเ้ชีย่ วชาญ ไดก้ ล่าวไว ้ ดงั น้ี นักวิชาการและผเู้ ช่ียวชาญ นิยามของคาว่าบรรจุภณั ฑ์ กองส่งเสริมอุตสาหกรรม ภาชนะทใี่ ชใ้ นการขนสง่ ผลิตภณั ฑไ์ ปยงั แหลง่ ใชป้ ระโยชน์ โดยความประหยดั และปลอดภยั พจนานุกรมใหมข่ องเวบ็ สเตอรส์ กลอ่ งหรอื หีบห่อทที่ าข้ึนเพอื่ เกบ็ รกั ษาหรือเพอื่ การขนสง่ ประชดิ ทิณบุตร หน่วยรูปแบบของวตั ถุภายนอกของผลติ ภณั ฑท์ ที่ าหนา้ ทปี่ กป้ องคุม้ ครองหรือ ห่อหุม้ ผลิตภณั ฑ์ภายในไม่ใหเ้ กิดความเสียหาย สะดวกในการขนส่งและเ อ้ือ ประโยชน์ในทางการคา้ และต่อการบรโิ ภค จากความหมายพอสรปุ ไดว้ า่ บรรจภุ ณั ฑห์ รือการบรรจหุ บี หอ่ หมายถงึ ศาสตรแ์ ละศิลป์ทใ่ี ชใ้ นการบรรจสุ นิ คา้ โดยใชเ้ทคโนโลยี ทท่ี นั สมยั และเป็นมติ รกบั สง่ิ แวดลอ้ ม เพอ่ื การคุม้ ครองปกป้องสนิ คา้ จากผผู้ ลติ จนถงึ มอื ลกู คา้ อยา่ งปลอดภยั ดว้ ยตน้ ทนุ การผลติ ทเ่ี หมาะสม 5

3. วตั ถปุ ระสงคข์ องบรรจุภณั ฑ์ 4. ความสาคญั ของบรรจุภณั ฑ์ 1.เพอ่ื ชว่ ยปกป้องคมุ้ ครองและรกั ษาคณุ ภาพสนิ คา้ 1. รกั ษาคุณภาพ 2.เพื่อเป็นตวั บ่งช้ี และส่ือสารรายละเอียดสนิ ค้า ดึงดูด 2. ใหค้ วามสะดวกในเรอื่ งการขนส่ง ผบู้ รโิ ภคใหแ้ สดงถงึ ภาพลกั ษณ์ 3. สง่ เสรมิ ทางดา้ นการตลาด 3.เพอื่ สรา้ งบรรจภุ ณั ฑใ์ หส้ ามารถเอ้อื ประโยชนด์ า้ นหนา้ ทใ่ี ช้ สอยไดด้ ี มคี วามปลอดภยั ประหยดั และมปี ระสทิ ธภิ าพ 4.เพอ่ื สรา้ งบรรจภุ ณั ฑใ์ หส้ ามารถสอ่ื สาร และสรา้ งผลกระทบ ต่อผบู้ รโิ ภคโดยใชค้ วามรูแ้ ขนงศิลปะเขา้ มาสรา้ งคณุ ลกั ษณะ เช่น มเี อกลกั ษณ์ลกั ษณะพเิ ศษท่ดี ึงดูดและสรา้ งการจดจา ตลอดจนเขา้ ถงึ ความหมายและคณุ ประโยชนข์ องผลติ ภณั ฑ์ 6

4. หนา้ ทแ่ี ละประโยชนข์ องบรรจภุ ณั ฑ์ Contain Protect Preserve Identify or Consumer Enhance Delivery Inform Appeal Value and Added and Profit Distribution ✓ คุม้ ครองป้องกนั ตวั ผลติ ภณั ฑ์ไม่ใหส้ นิ คา้ เสยี รูปแตกหกั ได้ ✓ รกั ษาคุณภาพอาหาร เชน่ ป้องกนั อากาศซมึ ผา่ น ป้องกนั แสง และป้องกนั ความชน้ื เป็นตน้ ✓ เป็นฉลากแสดงขอ้ มลู รายละเอยี ดของสนิ คา้ เช่น เครอ่ื งหมายการคา้ ขอ้ มูลสว่ นผสม และแหลง่ ผลติ เป็นตน้ ✓ ทาใหต้ ง้ั ราคาขายไดส้ ูงขน้ึ เนอ่ื งจากความสวยงามของบรรจภุ ณั ฑจ์ ะสรา้ งมลู ค่าเพม่ิ ใหแ้ กส่ นิ คา้ ✓ เพอ่ื อานวยความสะดวกในการจดั วางขนสง่ และจดั แสดงและสรา้ งความน่าสนใจและดงึ ดูดผบู้ รโิ ภคเป็นการสง่ เสรมิ การขายและเพม่ิ ยอดขาย 7

5. ลกั ษณะของการบรรจุภณั ฑ์ 2. บรรจภุ ณั ฑข์ น้ั ที่สอง (Secondary Packaging) คือ บรรจภุ ณั ฑท์ ม่ี าห่อหมุ้ บรรจุภณั ฑข์ น้ั ทห่ี นง่ึ เพอ่ื ป้ องกนั 1. บรรจภุ ณั ฑข์ น้ั ที่หนึ่ง (Primary Packaging) คอื บรรจุภณั ฑท์ ี่มาห่อหมุ้ ตวั สินคา้ เพื่อป้ องกัน ไม่ใหต้ วั สนิ คา้ ไดร้ บั ความเสยี หาย อกี ทงั้ ยงั ช่วยสรา้ งมูลค่าเพม่ิ ใหก้ บั ตวั สนิ คา้ ช่วยในการขายสนิ คา้ โดยการดงึ ดูดความสนใจของผูบ้ รโิ ภค รกั ษาไม่ใหต้ ัวสินค้าไดร้ บั ความเสียหายหรือเพ่ือความ ยกตวั อยา่ งเช่น กลอ่ งยาสฟี นั และกลอ่ งใส่ขวดเบยี ร์ สะดวกในการนาไปใชง้ าน ยกตัวอย่างเช่น หลอดยาสฟี นั ขวดแชมพู 3. บรรจภุ ณั ฑเ์ พอ่ื การขนส่ง (Shipping Packaging) คือ บรรจุภณั ฑท์ ่ีทาหนา้ ท่ีใน การเกบ็ รกั ษาและขนส่งสนิ คา้ ยกตวั อยา่ ง เช่น ลงั ตูค้ อนเทนเนอร์ เป็นตน้ 8

6. องคป์ ระกอบของการออกแบบบรรจภุ ณั ฑ์ องคป์ ระกอบทีส่ าคญั บนบรรจภุ ณั ฑอ์ ยา่ งนอ้ ยที่สุดควรมี ดงั น้ี 1. ชื่อสนิ คา้ 2. ตราสนิ คา้ 3. สญั ลกั ษณท์ างการคา้ 4. รายละเอยี ดของสนิ คา้ 5. รายละเอยี ดส่งเสรมิ การขาย 6. รปู ภาพ 7. ส่วนประกอบของสนิ คา้ 8. ปรมิ าตรหรอื ปรมิ าณ 9. ชื่อผูผ้ ลติ และผูจ้ าหน่าย (ถา้ ม)ี 10. รายละเอยี ดตามขอ้ บงั คบั ของกฎหมาย 9

7. หลกั เกณฑใ์ นการพจิ ารณาการออกแบบบรรจภุ ณั ฑ์ 1. ลกั ษณะของสนิ คา้ การใชส้ เี พอื่ การออกแบบบรรจุภณั ฑ์ 2. ตลาดเป้าหมาย 9.ผลกระทบตอ่ สงั คม 8.ปญั หาดา้ นกฎหมาย 3. วธิ กี ารจดั จาหน่าย 7.ตน้ ทนุ ของบรรจภุ ณั ฑ์ 6. ลกั ษณะการนาไปใชง้ าน 5. การเกบ็ รกั ษา 4. การขนส่งสนิ คา้ 10

8. ปจั จยั ท่สี ่งผลตอ่ ราคาของบรรจุภณั ฑ์ ราคาตน้ ทุนของวสั ดุบรรจุภณั ฑ์ ราคาของกรรมวธิ กี ารผลติ บรรจภุ ณั ฑ์ ราคาของการเกบ็ รกั ษาและการขนส่ง ราคาของเครอ่ื งมอื เครอ่ื งจกั รท่ีใชใ้ นการผลติ ราคาของการใชแ้ รงงานทเี่ กยี่ วขอ้ ง 11

9. กฎหมายบรรจภุ ณั ฑท์ ่คี วรรู้ 1.1 พระราชบญั ญตั มิ าตราชงั่ ตวงวดั พ.ศ.2466 12 หน่วยทแ่ี สดงปริมาณสนิ คา้ ตามมาตรา ชว่ ง วดั ตวง ควรใชร้ ะบบเมตรกิ และตวั เลขทใี่ ชส้ ามารถใชต้ วั เลขอารบิค หรอื ตวั เลข ไทยได้ขนาดของตวั เลขและตวั อกั ษรทใี่ ชต้ อ้ งไมเ่ ล็กกวา่ 2 มลิ ลเิ มตร นอกจากน้ีไดก้ าหนดใหส้ นิ คา้ บางประเภท บรรจสุ นิ คา้ ตามปริมาณท่ี กาหนด ผลติ ภณั ฑอ์ าหารทก่ี าหนดใหบ้ รรจตุ ามปริมาณทก่ี าหนด ประกอบดว้ ย อาหารปรุงแต่ง เคร่ืองดมื่ และนา้ สม้ สายชู โดยมี รายละเอยี ดดงั น้ี นา้ ปลา ขนาดบรรจเุ ป็นมลิ ลลิ ติ ร (มล.) มขี นาด 100, 200, 300, 530, 700, 750 สว่ นขนาดบรรจุตา่ กว่า 100 มล. และสูงกว่า 750 มล. ไมก่ าหนดขนาดบรรจุ นา้ ซอี วิ๊ ขนาดบรรจเุ ป็นมลิ ลลิ ติ ร (มล.) มขี นาด 100, 200, 300, 500, 530, 620 ขนาดตา่ กวา่ 100 มล. และขนาดสูงกวา่ 620 มล. ไมก่ าหนดขนาดบรรจุ นา้ ซอส ขนาดบรรจเุ ป็นมลิ ลลิ ติ ร (มล.) มขี นาด 100, 150, 200, 300, 600, 700 ขนาดตา่ กวา่ 100 มล. และขนาดสูงกวา่ 700 มล. ไม่กาหนดขนาดบรรจุ นา้ สม้ สายชู ขนาดบรรจเุ ป็นมลิ ลลิ ติ ร (มล.) มขี นาด 100, 200, 300, 530, 700, 750 ขนาดตา่ กวา่ 100 มล. และขนาดสูงกวา่ 750 มล. ไมก่ าหนดขนาดบรรจุ

9. กฎหมายบรรจภุ ณั ฑท์ ่คี วรรู้ (ตอ่ ) 1.2 พระราชบญั ญตั ิอาหาร พ.ศ.2522 สาระสาคญั ในพระราชบญั ญตั ฉิ บบั น้ี แบ่งเป็น 2 สว่ น คอื การขอข้นึ ทะเบยี นตารบั อาหาร และการขน้ึ ทะเบยี นฉลากอาหาร 1.2.1 การขอขน้ึ ทะเบยี นตารบั อาหาร ตามพระราชบญั ญตั ิ อาหาร พ.ศ.2522 กาหนดให้ผผู้ ลติ หรือผนู้ าเขา้ ซง่ึ อาหารควบ คุมเฉพาะ ตอ้ งนาอาหารนนั้ มาขอขน้ึ ทะเบยี นตารบั อาหารกอ่ นเมอื่ ไดร้ บั ใบสาคญั การข้นึ ทะเบยี นอาหารแลว้ จงึ ผลติ หรอื นาเขา้ เพอ่ื จาหน่ายได้หากฝ่าฝืนตอ้ ง ระวางโทษจาคุกไมเ่ กนิ 2 ปีหรอื ปรบั ไมเ่ กนิ 20,000 บาท หรอื ทงั้ ปรบั ทง้ั จา ประเภทอาหารทต่ี อ้ งขอข้นึ ทะเบยี นตารบั อาหาร แบง่ ออกเป็น 3 กล่มุ ใหญ่ ๆ คอื 1. อาหารควบคุมเฉพาะ มี 39 ประเภท 2. อาหารกาหนดคุณภาพหรือมาตรฐานมี9 ประเภท 3. อาหารทกี่ าหนดใหเ้ป็นอาหารทตี่ อ้ งมฉี ลากมี2 กล่มุ คอื 3.1 กลุม่ อาหารทต่ี อ้ งสง่ มอบฉลากใหค้ ณะกรรมการอาหารและยา (อย.) พจิ ารณาก่อนใช้ 3.2 กลมุ่ อาหารทไี่ ม่ตอ้ งสง่ มอบใหค้ ณะกรรมการอาหารและยา (อย.) พจิ ารณา 13

9. กฎหมายบรรจภุ ณั ฑท์ ่คี วรรู้ (ตอ่ ) 1.2 พระราชบญั ญตั ิอาหาร พ.ศ.2522 (ต่อ) 1.2.2 การขอข้นึ ทะเบยี นฉลากอาหาร อาหารควบคมุ เฉพาะทก่ี าหนดคุณภาพ และทก่ี าหนดใหม้ ฉี ลากตอ้ งขน้ึ ทะเบยี นอาหารและขออนุญาต ใชฉ้ ลาก เมอื่ ไดร้ บั อนุญาตแลว้ จงึ ทาการผลติ อาหารทต่ี อ้ งขออนุญาตใช้ ฉลากอาหารมี 4 กลุ่ม คือ 1. อาหารควบคมุ เฉพาะทผ่ี ลติ จากสถานทผี่ ลติ ทไ่ี ม่เขา้ ขา่ ยเป็นโรงงาน คือ มเี ครื่องจกั รตง้ั แต่ 5 แรงมา้ หรือ คนงาน 7 คนข้นึ ไป ฉลาก อาหารทใี่ ชข้ องกล่มุ น้ีจะเร่ิมตน้ ดว้ ยตวั อกั ษร \"ผ\" โดยที่ \"นป\" หมายถงึ นา้ ปลา \"ช\" หมายถงึ นา้ สม้ สายชซู งึ่ เป็นอาหารควบคมุ เฉพาะใน 39 ประเภทในกรณีทผ่ี ลติ จากผผู้ ลติ ในประเทศ ทไ่ี ม่เขา้ ข่าย โรงงาน อตุ สาหกรรมจะใชอ้ กั ษรยอ่ \"ฉผ\" หมายถงึ ฉลากผลติ ดงั นน้ั บนทะเบยี น ฉลากอาหารจะกลายเป็น \"ฉผนป\" และ \"ฉผช\" ตามลาดบั สว่ นหมายเลขทตี่ าม คอื หมายเลขทแี่ ละปีทไ่ี ดร้ บั การขน้ึ ทะเบยี นฉลากอาหารนน้ั ๆ สว่ นอาหารทน่ี าเขา้ จะใชอ้ กั ษร \"ส\" แทน \"ผ\" และ \"ฉผ\" 2. อาหารทถ่ี กู กาหนดคณุ ภาพหรือมาตรฐาน 3. อาหารทถ่ี ูกนาเขา้ ประเทศเพอ่ื จาหน่ายซง่ึ ไม่ใชอ่ าหารควบคมุ เฉพาะ 14

9. กฎหมายบรรจุภณั ฑท์ ่คี วรรู้ (ตอ่ ) 1.2 พระราชบญั ญตั ิอาหาร พ.ศ.2522 (ต่อ) 4. อาหารอนื่ ทม่ี กี ารจาหน่าย และรฐั มนตรีออกประกาศกาหนดใหเ้ป็นอาหารทตี่ อ้ งมฉี ลากคือ อาหารประเภทที่ 1 ที่ 2 และ บางส่วนของประเภทท่ี4 ตามทปี่ ระกาศกาหนดใหม้ ีฉลากทไี่ ดร้ บั อนุญาตจากสานกั งานคณะกรรมการ อาหารและยา ซงึ่ ตอ้ ง มีขอ้ มูลดงั ต่อไปน้ี 4.1 เครือ่ งหมายเลขทะเบยี น หรอื เลขอนุญาตใชฉ้ ลากอาหาร พรอ้ มปีทใ่ี หอ้ นุญาต ซง่ึ อาจเขยี นเตม็ เชน่ 2541 หรือเขยี นย่อ เช่น 41 กไ็ ด้ ผทู้ ไี่ ดร้ บั ใบสาคญั การใชฉ้ ลากอาหาร แลว้ ใหแ้ สดงเลขทอ่ี นญุ าต ในฉลากอาหาร ดว้ ยตวั อกั ษรขนาดไม่เลก็ กวา่ 2 มลิ ลเิ มตร ในกรอบ พ้นื สขี าว โดยสขี องกรอบใหต้ ดั กบั พน้ื ฉลาก 4.2 นา้ หนกั สทุ ธิ หรอื ปริมาณสทุ ธิ ซง่ึ หมายถงึ นา้ หนกั หรอื ปริมาตรของอาหารทไี่ ม่รวมภาชนะบรรจุส่วนนา้ หนกั อีกประเภททใี่ ห้ แสดง คือ นา้ หนกั เน้ืออาหาร (Drained Weight) ซง่ึ เป็นนา้ หนกั ของอาหารทเ่ี ป็นเน้ือหรอื ของแข็งโดยไดก้ รองสว่ นทเ่ี ป็นของเหลวแยกออกแลว้ 4.3 ชอื่ ภาษาไทย กาหนดใหใ้ ชอ้ กั ษรสเี ดยี วกนั ซง่ึ อาจมชี อื่ ได้2 ส่วน คอื ชอื่ ตามกฎหมายทก่ี าหนดใหเ้รียกผลติ ภณั ฑน์ นั้ เช่น บะหมกี่ งึ่ สาเร็จรูป และชอื่ ทางการคา้ (Brand Name) 4.4 สว่ นประกอบทส่ี าคญั โดยประมาณ ซง่ึ การระบสุ ่วน ประกอบน้ีตอ้ งระบุปริมาณ เป็นรอ้ ยละของนา้ หนกั และเรียงจากปริมาณ มากไปหานอ้ ย 15

10. องคก์ รทรี่ บั ผดิ ชอบพระราชบญั ญตั เิ กย่ี วกบั บรรจุภณั ฑ์ พระราชบญั ญตั ิทีเ่ ก่ียวขอ้ งกบั บรรจภุ ณั ฑร์ บั ผดิ ชอบโดยองคก์ รต่อไปน้ี 1. สานกั งานกลางชงั่ 2. คณะกรรมการอาหารและ 3. คณะกรรมการ 4. สานกั งานมาตรฐาน ตวงวดั กรมทะเบียน ยา กระทรวงสาธารณสุข คุม้ ครองผบู้ ริโภค อุตสาหกรรม (สมอ.) การคา้ กระทรวงพาณิชย์ สานกั นายกรฐั มนตรี กระทรวงอุตสาหกรรม 16

11. ระบบการจดั การ วสั ดุและอุปกรณ์การ จดั การวสั ดุ 13. ประโยชน์การ 12. ปจั จยั การเลอื ก ลดค่าใชจ้ า่ ยและ อปุ กรณแ์ ละการ เครื่องมอื ในการขน เคลอ่ื นยา้ ยวสั ดุ ถ่ายวสั ดุ 17

Smirnoff Caipiroska 18

Smirnoff Caipiroska 19

Smirnoff Caipiroska 20

เอกสารอ้างองิ (1) วิรุณ ตง้ั เจริญ. (2526). การออกแบบ. สํานักพิมพ์วิฌวลอารต์ กรงุ เทพฯ. (2) สกุ ฤตา หิรัณยชวลติ . (2552). กวา่ จะเป็นบรรจุภัณฑ์ Background of Package. มหาวทิ ยาลยั กรุงเทพ. (3) http://bizkeen.blogspot.com/2014/01/blog-post_8429.html (4) http://netra.lpru.ac.th/~weta/c1/c1_print.html (5) http://www.oknation.net/blog/packaging/2009/ 10/17/entry-2 (6) http://www.crnfe.ac.th/packaging/unit1.htm (7) http://cobpackaging.blogspot.com/ (8) http://www.dbale.com/index.php?lay=show&ac =article&Id=538899940 (9) http://www.creativelanna.com/center/how-to-export/packaging-meaning/ (10) http://www.it4.cpd.go.th/product/VISITOR/knowledge.aspx?sId=39 21

Questions & answers 22

Assignment ใหน้ กั ศึกษาออบแบบบรรจภุ ณั ฑ์ (Packaging) มาทา่ นละ 1 บรรจุภณั ฑ์ และพรอ้ มคาอธิบายขอ้ มูลทเ่ี กี่ยวขอ้ งกบั บรรจภุ ณั ฑข์ องทา่ น 23