ความลี้ลับในหีบกะไหล่ทอง

ความลลี้ บั ในหีบกะไหล่ทอง \"เจ้าดารารัศมี\" พระราชชายา ใน ร.5 ตานานเจ้าหญิงล้านนา \"เจ้าดารารัศม\"ี สำหรับชำวเชียงใหม่แลว้ ควำมรู้สึกท่ีมีตอ่ เจำ้ ดำรำรัศมีคือ เหมือนปชู นียบุคคลของลำ้ นนำ เพรำะเรำระลึกเสมอวำ่ ถำ้ ไมม่ ีทำ่ น ชำว เชียงใหมจ่ ะไม่มีเรื่องนำฏศิลป์ เกษตร หรือแมก้ ระทงั่ งำนทอผำ้ เพรำะท่ำนเป็นผนู้ ำใน ทกุ ๆ เรื่อง เจำ้ นอ้ ยองคน์ ้ีเป็นที่รักของชำวลำ้ นนำมำกพอๆ กบั ที่ท่ำนรกั และสิ่งท่ีท่ำน ทำใหก้ บั บำ้ นเกิดของทำ่ นในบ้นั ปลำยชีวติ

ละเร่ืองรำวควำมลบั ทที่ ำใหท้ กุ คนกงั ขำกนั ไปชวั่ ระยะหน่ึงในบรรดำเจำ้ นำยใน รำชวงศฝ์ ่ ำยเหนือ นบั ต้งั แต่ พลตรีเจ้าแก้วนวรัฐ เจำ้ ผคู้ รองนครเชียงใหม่ ผเู้ ป็นเชษฐำ และบรรดำเจำ้ นำยช้นั รอง ๆ ลงไป ตลอดจนเจำ้ นำยบตุ รหลำนของเสด็จพระรำชชำยำ ท่ีไปเฝ้ำอำกำรพระประชวรของเสด็จพระองคท์ ำ่ น ณ คุ้มรินแก้ว แจ่งหัวลนิ ตาบลสุ เทพ อาเภอเมือง จังหวดั เชียงใหม่ ในเดือนธนั วำคม พ.ศ. 2476 ก่อนที่เสดจ็ \"เจ้าดารารัศมี\" จะไดท้ รำบวำ่ พระองคท์ ำ่ นคงจะสิ้นพระชนมช์ ีพใน กำลคร้ังน้ี แลว้ พระองคไ์ ดท้ รงรับสง่ั กบั พลตรีเจ้าแก้วนวรัฐ ซ่ึงไดป้ ระทบั คอยเอำใจ

ใส่ ไต่ถำมพระอำกำรประชวรของ พระองคอ์ ยตู่ ลอด ท่ำมกลำงพระประยรู ญำติและ เจำ้ นำยบุตร หลำน เสด็จพระราชชายาเจ้า ดารารัศมี ไดท้ รงมี รับสง่ั

เกี่ยวกบั คำขอร้องเป็นคร้ังสุดทำ้ ยวำ่ หำกเมื่อใดท่ีพระองคไ์ ดส้ ิ้นพระชนมช์ ีพ กข็ อให้ บรรดำพระญำติวงศน์ บั ต้งั แตเ่ จำ้ แกว้ นวรัฐลงไป ผมู้ ีชีวิตอยเู่ บ้ืองหลงั ไดโ้ ปรดนำ ส่ิงของตำ่ ง ๆ ที่บรรจุในหีบกะไหล่ทอง ซ่ึงเก็บสิ่งของไวใ้ นหีบเหลก็ ใบใหญ่อีก ช้นั หน่ึง ต้งั อยเู่ หนือแทน่ บรรทมของพระองคท์ ่ำน ขอให้นาส่ิงของทเี่ กบ็ รักษาไว้ใน หบี กะไหล่ทองน้นั นาไปบรรจุในก่รู ่วมกบั พระอฐั ิของพระองค์ท่านด้วยทุกๆ ท่านใน บรรดาเจ้านายช้ันผ้ใู หญ่ในราชวงศ์ของเจ้านายฝ่ ายเหนือ ซ่ึงต่ำงกแ็ ปลกใจระคนกนั วำ่ ภำยใน หบี กะไหล่ทอง น้นั มีอะไรอยใู่ นน้นั หรือท่ี พระองคท์ รงหวงแหนนกั และเกบ็ ไว้บนเหนือพระเศียรทีแ่ ท่นบรรทมของ พระองค์ ภำยหลงั จำกที่เสด็จพระรำชชำยำเจำ้ ดำรำรัศมี สิ้นพระชนมเ์ ม่ือเวลำ 15.14 น. ของวนั ที่ 9 ธนั วำคม พ.ศ. 2476 ดว้ ยพระอำกำรสงบ ท่ำมกลำง ควำมโศกำอำดูรของบรรดำพระญำติวงศท์ ้งั หลำย ขำ่ วกำรสิ้นพระชนมำยขุ องเสดจ็ พระรำชชำยำเจำ้ ดำรำรศั มี ซ่ึงชำวบำ้ นชำวเมืองทว่ั ๆ ไป ขนำนนำมพระองค์ วำ่ \"เสด็จเจ้าในวงั \" ไดก้ ระจำยออกมำจำกคมุ้ หลวงรินแกว้ แจ่งหวั ลิน อำเภอเมือง เชียงใหม่ ทำใหป้ ระชำชนชำวเมืองเชียงใหม่ที่ไดท้ รำบข่ำววำ่ เสดจ็ เจำ้ ในวงั พระรำช ชำยำเจำ้ ดำรำรัศมี สิ้นพระชนมช์ ีพ พำกนั เศร้ำซึมทวั่ บำ้ นทว่ั เมือง พำกนั อำลยั อำวรณ์ ในพระเกียรติคุณของพระองคม์ ำกที่สุด นี่คือเหตกุ ำรณ์ที่ปรำกฏแก่ควำมรู้สึกของ มหำชนในสมยั น้นั และจำกน้นั ไมก่ ่ีวนั โดยพลตรีเข้าแก้วนวรัฐ เชษฐาของเสดจ็ พระองค์ท่าน ผู้ทรงเป็ น ประมขุ ของเจ้านายในสกลุ ณ เชียงใหม่ แห่งราชวงศ์ \"ทิพย์จักราธิวงศ์ \" ใน ภำคเหนือไดเ้ ป็นองคป์ ระธำน พร้อมดว้ ยเจำ้ นำยญำตพิ นี่ อ้ งและบตุ รหลำน ไดน้ ง่ั เป็น สกั ขีพยำนในกำรเปิ ดหีบเหลก็ ใบใหญ่ออกและพร้อมกนั น้นั ก็ไดพ้ บหีบกำไหลท่ องสี

ดำขนำดกวำ้ ง 12 นิ้ว โดยมีควำมยำวเท่ำ ๆ กนั ทกุ ๆ ดำ้ น บนฝำหีบน้นั มีเครื่องหมำย ตรำสกลุ \"เจ้าเชียงใหม่\" แห่งรำชวงศ์ \"ทพิ ย์จักราธิวงศ์\" ซ่ึง พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอย่หู วั พระปิ ยมหาราชเจ้า รัชกาลที่ 5 ไดท้ รง สร้ำงข้ึนพระรำชทำนแด่เสดจ็ พระราชชายาเจ้าดารารัศมี อนั เป็นสุดท่ีรักของ พระองค์ และทรงสร้ำงข้ึนใหม้ ีควำมหมำยเป็นตรำของสกลุ วงศเ์ จำ้ เชียงใหม่ โดยเฉพำะเป็นตรำพระอินทร์ขำว นง่ั ประทบั อยใู่ นปรำสำท และหีบกะไหล่ทองใบ น้ี มที บั ทมิ เมด็ ใหญ่ และมีเพชรล้อมรอบมมี ลู ค่ามหาศาล ตำมประวตั ิของหีบกำไหล่ ทองใบดงั กล่ำวน้ี พระบำทสมเด็จพระจุลจอมเกลำ้ เจำ้ อยหู่ วั พระบรมรำชสวำมี ได้ ทรงมีรับส่ังใหน้ ำยช่ำงโรงงำนชำวฝรั่งเศสสร้ำงข้ึนในครำวเสดจ็ ประเทศยโุ รป เพื่อ ทรงพระรำชทำนแด่เสด็จพระรำชชำยำเจำ้ ดำรำรัศมี อนั เป็นสุดที่รักยงิ่ ของพระองค์ โดยเฉพำะ เสดจ็ พระรำชชำยำเจำ้ ดำรำรัศมี ไดเ้ คยตรัสเรื่องประวตั ิของหีบกำไหลท่ อง ใหบ้ รรดำผใู้ กลช้ ิดฟังเสมอ ๆ วำ่ ในขณะที่พระบำทสมเด็จพระจุลจอมเกลำ้ เจำ้ อยหู่ วั ทรงพระรำชทำนหีบกำไหล่ทองน้ี พระองคไ์ ดท้ รงมีพระรำชดำรัสวำ่ \"เคร่ืองหมายพระอนิ ทร์ขาวประทับอยู่ในปราสาทนี้ เป็ นเคร่ืองหมายสาหรับสกุล \"เจ้าเชียงใหม่\" ทีป่ ระทานให้เจ้าน้อยในฐานะทเี่ ป็ นพระธิดาของพระเจ้านครเชียงใหม่ และเป็ นเจ้าจอมมารดาของลกู ฉัน ด้วยความรักเป็ นที่สุด\" ไดพ้ บจดหมำยรักจดหมำยส่วนพระองคจ์ ำกรชั กำลที่ 5 พระบำทสมเด็จพระเจำ้ อยหู่ วั ทรงมีถึงพระรำชชำยำเจำ้ ดำรำรัศมี ขณะท่ีอยไู่ กลกนั และเมื่อพอ่ เจำ้ แกว้ นวรัฐ พอ่ เจำ้ เหนือหวั ไดเ้ ปิ ดหีบกำไหลท่ องออก ก็ไดพ้ บเอกสำรอนั มีคำ่ ทำงประวตั ิศำสตร์ เป็น \"จดหมายอนั ประทบั ใจ\" ระหวำ่ งพระบำทสมเด็จพระจุลจอมเกลำ้ เจำ้ อยหู่ วั กบั เสด็จพระรำชชำยำเจำ้ ดำรำรัศมี ที่พระองคไ์ ดท้ รงพระอกั ษร ดว้ ยลำยพระหตั ถข์ อง พระองคเ์ อง รวมกนั หลำยฉบบั พบั อยำ่ งเรียบร้อย มีอกั ษรภำษำไทย ดว้ ยกระดำษอยำ่ ง

ดีกำกบั กลดั ติดเขม็ กลดั ไว้ พร้อมห่อผำ้ เชด็ หนำ้ พรมน้ำหอมติดผำ้ เชด็ หนำ้ ยงั ไม่จำง หำย อฐั ิส่วนนิ้วกอ้ ยของพระรำชบิดำคือพระเจำ้ อนิ ทวิชยำนนท์ (พระบิดา) และ อฐั ิพระ นิ้วกอ้ ยของ พระเจ้าลกู เธอพระองค์เจ้าวมิ ลนาคพสี ีพระราชธิดา ซ่ึงมีพระชนมำยุ เพียง 3 พรรษำ และสุดทำ้ ยคือจดหมำยจำกเจำ้ อินทวชิ ยำนนทพ์ ระรำชบิดำของ พระองคน์ น่ั เอง พระราชธิดาของ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หวั อนั ประสูติจากพระราชชายาเจ้าดารารัศมี พระธิดำของพระเจำ้ อินทวไิ ชยยำนนท์ พระเจำ้ ผคู้ รองนครเชียงใหม่ รำยกำรที่ 4 เป็นเอกสำรที่บรรจงห่อดว้ ยกระดำษสองสำมช้นั พบั ไวอ้ ยำ่ งดี เมื่อแก้ ออกมำก็ทรำบวำ่ เป็นลำยมือและตวั อกั ษรเป็นภำษำพ้ืนเมือง แตเ่ ขียนดว้ ยหมึกสีดำ เมื่อ คลี่อออกอำ่ นดูแลว้ พ่อเจ้าแก้วนวรัฐ กอ็ ทุ ำนออกมำวำ่ .....ลำยมือตวั หนงั สือของ พ่อ เจ้าชีวติ พระเจ้าอนิ ทวไิ ชยยานนท์ และแลว้ พอ่ เจำ้ แกว้ นวรัฐ ก็ไดเ้ รียกพวกขนุ นำง พ้นื เมืองช้นั ทำ้ วตนหน่ึงใหเ้ ขำ้ มำอำ่ นขอ้ ควำมน้นั ใหพ้ ระองคท์ ำ่ นฟังก็ทรำบวำ่ พอ่ เจำ้ ชีวติ พระเจำ้ อินทวไิ ชยยำนนท์ เขียนไปตำมควำมรู้ของ \"พ่อ ทมี่ ีไปถึง ลูก\" ท่ีประสบ การสูญเสีย หลานในอก เน่ืองในครำวท่ีพระเจำ้ ลูกเธอพระองคห์ ญิงวิมลนำคนพีสี พระรำชธิดำของพระบำทสมเด็จพระจุลจอมเกลำ้ เจำ้ อยหู่ วั กบั พระรำชชำยำเจำ้ ดำรำ รัศมี สิ้นพระชนม์ ดงั เป็นที่ทรำบกนั อยใู่ นสมยั น้นั วำ่ เป็นพ.ศ. 2435 ในขณะที่พระ เจำ้ ลูกเธอพระองคห์ ญงิ มีพระชนมายุได้เพยี ง 4 ชันษา ( ประสูตวิ นั ที่ 29 ตุลาคม พ.ศ. 2432 สิ้นพระชนมายุ 21 กมุ ภาพนั ธ์ พ.ศ. 2435 ) ศภุ อกั ษรจดหมำยฉบบั น้ี พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หวั ไดท้ อดพระเนตรดว้ ยตนเอง ภำยหลงั ที่เสด็จพระรำชชำยำเจำ้ ดำรำรัศมี ไดท้ รงอ่ำนถวำยใหพ้ ระองคไ์ ดท้ รำบทกุ ขอ้ ควำม ถึงกำรแสดงควำมจงรักภกั ดีตอ่ พระองคข์ องพระเจำ้ อนิ ทวิไชยยำนนท์ ทำให้ พระองคท์ รงซ้ึงเป็นอยำ่ งท่ีสุด และในโอกำสน้ี ไดท้ รงต้งั เจำ้ จอมมำรดำเจำ้ ดำรำรัศมี

เป็นพระสนมเอกในเวลำต่อมำ เรื่องรำวโดยละเอียดเกี่ยวกบั เหตุกำรณ์ท่ีปรำกฏในเรื่อง น้ี เจ้าชายอนิ ทนนท์ ณ เชียงใหม่ รำชบุตรของพลตรีเจำ้ แกว้ นวรัฐทำ่ นไดอ้ ยใู่ น เหตุกำรณ์ดงั กล่ำวน้ี ต้งั แต่ตน้ จนจบ จึงไดท้ รำบโดยละเอียดพร้อมกบั ท่ำนชำยอนิ ทนนท์ ไดป้ ระทำนกรุณำเลำ่ ใหฟ้ ังเหตุกำรณ์ในคร้ังน้นั เม่ือ พ.ศ. 2476 ศุภอกั ษรของพระเจำ้ เชียงใหม่ อนิ ทวิไชยยำนนท์ ทำ่ นเจำ้ ชำยอนิ ทนนท์ รำชบุตรองค์ เลก็ ของพลตรีเจำ้ แกว้ นวรัฐ เจำ้ ผคู้ รองนครเชียงใหม่ ทำ่ นไดป้ ระทำนกรุณำ เลำ่ เร่ือง ถอ้ ยคำในศุภอกั ษรฉบบั น้ี ซ่ึงไดท้ รำบวำ่ มีผคู้ ดั ลอกเอำไวก้ ่อนที่จะนำเอกสำรฉบบั น้ี ไปเกบ็ รักษาไว้ในทีฝ่ ังพระอฐั ิของพระราชชายาเจ้าดารารัศมี ทว่ี ดั สวนดอก ณ ทก่ี ู่

บรรจุอฐั ิของเจ้านายฝ่ ายเหนือ ขอ้ ควำ มดงั น้ี

(ก่ขู องพระราชชายาเจ้าดารารัศมี ทอ่ี อกแบบโดยกรมศิลปากร) .....คุม้ เจำ้ ผคู้ รองนครเชียงใหม่ ถึงเจำ้ นอ้ ยลกู รักของพอ่ พ่อไดท้ รำบข่ำววำ่ พระองค์ หญิงวิมลนำคนพสี ี พระเจำ้ ลกู เธอของพระบำทสมเด็จพระเจำ้ อยหู่ วั กบั เจำ้ นอ้ ย ไดถ้ งึ แก่กำลกิริยำสิ้นพระชนมเ์ ม่ือเดือนก่อน พ่อมคี วามเสียใจเป็ นอย่างมากที่สุด เพราะว่า พระองค์เจ้าหญิงองค์นี้ เป็ นหลานสุดทรี่ ักของพ่อ ซึ่งพ่อรักเจ้าน้อยเพยี งใด พ่อกย็ ่อม รักพระองค์เจ้าหลานมากเท่าน้นั บรรดำพระญำติเจำ้ นำยพน่ี อ้ ง ทำงบำ้ นเมืองของเรำ ทำงเมืองเชียงใหม่ ไดท้ รำบขำ่ วเร่ืองน้ี ต่ำงมีควำมเสียอกเสียใจกนั เป็นที่สุด ตวั ของพ่อ จิตใจของพอ่ มีควำมห่วงใยในตวั ของเจำ้ นอ้ ยมำกท่ีสุด เพรำะเจำ้ นอ้ ยอยหู่ ่ำงไกลพ่อ มำกที่สุด และไดบ้ งั เกิดกำรสิ้นพระชนมข์ องพระองคเ์ จำ้ หญิง ลูกในอกเลือดเน้ือ สำยเลือดของเจำ้ นอ้ ยกบั พระบำทสมเดจ็ พระเจำ้ อยหู่ วั อยำ่ งกะทนั หนั อยำ่ งไม่คำดคิด คงจะทำใหเ้ จำ้ นอ้ ยเศร้ำโศกเสียใจเป็นอนั มำก เพรำะในชีวติ ไมเ่ คยผำ่ นมำเลย ในกำร จำกไปอยำ่ งไมม่ ีวนั กลบั ของเลือดในอกของตนเอง

พ่อจึงขอร้องมำใหเ้ จำ้ นอ้ ยลกู ของพอ่ จงหกั หำ้ มใจ ระงบั ควำมเศร้ำโศกลงไปเสียเถิด เดี๋ยวเจำ้ นอ้ ย จะเกิดเจบ็ ไขไ้ ดป้ ่ วยลง ไกลหูไกลตำพอ่ ซ่ึงไม่มีโอกำสไปดูแลอำกำรเจบ็ ไขข้ องลกู พ่อขอใหเ้ จำ้ นอ้ ยลูกรักของพ่อ จงหกั หำ้ มควำมเศร้ำโศกลงไปเสียเถิด เพรำะวำ่ ควำมเจบ็ ไขไ้ ดป้ ่ วย ควำมแก่ชรำ ตำมตำย เป็นของธรรมดำที่เกิดมำกบั โลก ตำมตำพระพทุ ธศำสนำของเรำที่พระท่ำนสอนเอำไว้ จงทำตำมคำขอร้องของพอ่ เถิด นะ เจำ้ นอ้ ยลกู รักของพอ่ ต๊เุ จำ้ โสภโณโสภำ วดั ฝำยหิน ไดท้ รำบข่ำวกำรสิ้นพระชนม์ ของพระองคเ์ จำ้ หญิง รำชธิดำของเจำ้ นอ้ ย ไดม้ ำหำพ่อพร้อมกบั บอกกบั พ่อวำ่ ใหบ้ อก กบั เจำ้ นอ้ ยดว้ ยวำ่ ท่ำนมีควำมเศร้ำสลดใจมำกในกำรจำกไปของพระองคเ์ จำ้ หญิง ขอใหว้ ิญญำณของพระองคท์ ่ำน ไปสู่สรวงสวรรคช์ ้นั ฟ้ำดำวดึงส์ และขออำนำจของ คุณพระพทุ ธ พระธรรม พระสงฆ์ และสิ่งศกั ด์ิสิทธ์ิท้งั หลำยในสำกลโลกน้ี จงดล บนั ดาลให้เจ้าน้อยดารารัศมีกบั พระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอยู่หัว จงมแี ต่ความสุขความ เจริญ อายุ วรรณะ สุขะ พละเทอญ พอ่ ขอพดู กบั เจำ้ นอ้ ย ผซู้ ่ึงจำกอกและจำกพอ่ มำต้งั แตอ่ ำยุ 14 ปี กวำ่ เขำ้ มำอยใู่ น พระบรมมหำรำชวงั ตวั ของลูกจำกมำก็จริง แตใ่ จของพ่อจดจ่ออยกู่ บั ลกู อยเู่ สมอ พอ่ คิดถึงลูกอยทู่ กุ ลมหำยใจ สำหรับควำมจงรักภกั ดีในใตฝ้ ่ ำละอองธุลีพระบำทของเจำ้ นอ้ ยที่มีตอ่ พระบำทสมเดจ็ พระเจำ้ อยหู่ วั ขอใหอ้ ยำ่ ใหไ้ ดเ้ ส่ือมคลำยแมแ้ ตน่ อ้ ย ขอให้ พยำยำมเพิม่ พนู ยงิ่ เป็นพนั เทำ่ ยงิ่ โยชนโ์ กฎิหมื่นแสนเทอญ ขอให้ลกู จงเคารพบูชา กราบไหว้ในพระองค์เหมือนกบั เป็ น \"พ่อ\" และเป็ น \"พระพุทธเจ้าหลวง\" ในหอหลวง ในคุ้มหลวงของเรา ที่พ่อเคยนาเจ้าน้อยไปกราบไหว้ทกุ เช้าทกุ คา่ ก่อนเขำ้ นอนเจำ้ นอ้ ย จงเคำรพบชู ำกรำบไหว้ ในพระองค์ ขอพ่งึ บญุ บำรมี ลน้ เกลำ้ ลน้ กระหมอ่ มปกเกลำ้ ปก กระหม่อมของเจำ้ นอ้ ยลูกพอ่ ขอใหเ้ จำ้ นอ้ ยจงอยำ่ ทำส่ิงหน่ึงสิ่งใด อนั เป็นท่ีไมถ่ กู อก ถูกใจ และขดั พระรำชหฤทยั ของพระองคท์ ำ่ นเป็นอนั ขำด นะลกู นะ ตำมควำมเป็นจริงที่ไดบ้ งั เกิดข้ึน นบั ต้งั แต่เจำ้ เมำะ เจำ้ หม่อน เจำ้ อ๊ยุ เจำ้ ป่ ู เจำ้ ยำ่ ตำ ยำย ในสกุลวงศข์ องเรำ ซ่ึงเป็นเจำ้ นำยฝ่ ำยเหนือ มำตรำบถงึ ตวั พ่อและตวั เจำ้ นอ้ ย มำตรำบ

เทำ่ ทุกวนั น้ี ลว้ นแต่ไดร้ ับหนำ้ ที่เป็นผรู้ ักษำ พระรำชอำณำจกั ร หวั เมอื งฝ่ ำยเหนือมำ นบั ร้อย ๆ ปี ดว้ ยควำมจงรักภกั ดีตอ่ พระบำทสมเด็จพระเจำ้ อยหู่ วั มำทกุ ๆ รชั กำล และ พร้อมกนั น้นั พระบำทสมเดจ็ พระเจำ้ อยหู่ วั ไดป้ ระทำนพระมหำกรุณำธิคุณ มำทุกๆ รัชกำล ชุบเล้ียงแตง่ ต้งั ใหม้ ีอำนำจเป็นเจำ้ ชีวิต ทรงแตง่ ต้งั เล่ือนยศฐำนนั ดรศกั ด์ิ ให้ สูงส่งเหนือคนท้งั หลำยในแผน่ ดินสยำมมำตลอด กรุณำชุบเล้ียงเจำ้ นำยท้งั หลำยใน พระญำติวงศม์ ำตลอด พวกเราเจ้านายฝ่ ายเหนือ กไ็ ด้อาสาฝากชีวติ ไว้เป็ นข้าราชการ และเป็ นทหารของแผ่นดนิ ถวายชีวติ เป็ นราชาพลถี วายความจงรักภกั ดีต่อพระบรม วงศานุวงศ์จกั รีตลอดมา พอ่ ขอใหเ้ จำ้ นอ้ ยจงทำจิตใจใหส้ บำยอกสบำยใจ มอบกายถวายชีวติ ไว้ แทบพระยคุ ล บาท เป็ นราชพลแี ด่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หวั จนชีวติ จะหาไม่ บดั น้ีพอ่ กแ็ ก่เฒ่ำ ชรำลงไปมำก ปี น้ีอำยได้ 75 ปี แลว้ มีควำมห่วงใยเจำ้ นอ้ ยมำกยงิ่ ข้ึน พอ่ ขอใหเ้ จำ้ นอ้ ยจงได้ ขอควำมสุขจงมีแตเ่ จำ้ นอ้ ยลูกรักของพอ่ เถิด \"ด้วยความรักและคดิ ถงึ จากพ่อ อนิ ทวไิ ชยยานนท์\"

ปัจจุบนั เรื่องรำวของพระรำชชำยำเจำ้ ดำรำรัศมีไดร้ ับกำรแสดงอยทู่ ่ี พิพิธภณั ฑพ์ ระ ตำหนกั ดำรำภิรมยซ์ ่ึงเป็นที่ประทบั ในบ้นั ปลำยชีวิตของพระรำชชำยำเจำ้ ดำรำรัศมีซ่ึงทน่ี ี่ ไดร้ ับกำรอนุรักษเ์ อำไวเ้ ป็นพพิ ธิ ภณั ฑโ์ ดยมี จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั ดูแล โดยมี สิ่งของสำคญั ตำ่ งๆ จดั แสดงอยู่ 7 หอ้ งไม่วำ่ จะเป็นเรื่องนิทรรศกำรเก่ียวกบั พระรำช ตระกลู พระรำชกรณียกิจ สิ่งของท่ีเก่ียวกบั กำรใชช้ ีวติ ประจำวนั ของพระรำชชำยำ หมำยเหตุ : จำกหนงั สือ เพช็ ร์ลำนนำ โดย ปรำณี ศิริธร ณ พทั ลงุ (เลม่ 1) แท็กทเี่ กี่ยวข้อง