คู่มือผู้ฝึกสอนกีฬา วอลเลย์บอล

คูม่ ือผฝู้ ึกสอนกฬี าวอลเลย์บอล โครงการฝกึ ตลอดปี ข้ันที่ สัปดาหท์ ่ี 1 1–9 ระยะเวลา 2 10 – 17 ระยะหัวเลี้ยวหวั ตอ่ 3 18 – 22 ระยะการฝึก 4-6 23 – 48 ระยะปรับปรงุ ระยะการเลน่ ทีม โครงการฝึกครง่ึ ปี ระยะเวลา ข้ันที่ สปั ดาหท์ ี่ ระยะหัวเลี้ยวหัวต่อ 1 1–4 ระยะการฝกึ 2 5 – 13 ระยะปรบั ปรงุ 3 14 – 17 ระยะการเลน่ ทีม 4 18 – 24 โครงการฝกึ รายสัปดาห์ โครงการฝึกรายสปั ดาห์ เปน็ โครงการย่อยของโครงการใหญ่ การวางแผนการฝึกขนึ้ อยกู่ ับความ สามารถของสว่ นรวม แต่ในหนึ่งสัปดาหจ์ ะตอ้ งมกี ารฝึกทกุ ๆ อยา่ งเพอ่ื ใหเ้ กิดผลการฝกึ ดังน้คี อื 1. รูแ้ ละเขา้ ใจในเทคนิคเบอื้ งต้น 2. สามารถนำ� เทคนคิ ไปใช้ 3. เพอื่ เสริมสรา้ งสมรรถภาพทางรา่ งกาย การฝึกในหนึง่ สัปดาห์ กำ� หนดใหฝ้ กึ ไม่เกนิ 6 วนั หยดุ 1 วัน โดยจัดใหม้ ีวนั พกั ผ่อนเพือ่ คลาย ความตงึ เครยี ด สัญลกั ษณ์กำ� หนดเวลาของการฝึก (ในกรณีการฝกึ 120 นาท)ี ๏ หมายถงึ การฝกึ หนัก Δ หมายถงึ การฝึกหอ้ ย ๐ หมายถึงการฝกึ ปานกลาง X หมายถึงไม่มีการฝกึ 43

คูม่ ือผฝู้ ึกสอนกฬี าวอลเลย์บอล โครงการฝึกรายสัปดาห์เกยี่ วกับเทคนิคเบ้ืองตน้ กิจกรรม จ. อ. พ. พฤ. ศ. ส. อาทิตย์ อันเดอรล์ กู ๏ Δ ๏ Δ ๏ Δ X เซตและเสริ ์ฟลกู ๐ Δ ๏ X ๏ X X ตบลกู X ๐ Δ ๏ X ๏ X สกัดกัน้ ลูก X๏X๏X๐X รบั ลกู เสิรฟ์ /ตบ ๏ X ๐ X ๏ Δ X สง่ ลูกขา้ มตาขา่ ย Δ ๏ Δ ๐ Δ ๏ X เวลาการฝึก/นาที 120 120 120 120 120 120 120 โครงการฝึกรายสัปดาหเ์ พ่อื นำ� เทคนคิ มาใช้ วนั สิ่งท่จี ะต้องฝกึ จันทร์ การเซตลูก การรบั ลกู เสิร์ฟ การรกุ การรับลูกตบ การเล่นลูกหยอด การตบลูก องั คาร การรุกหลงั จากสกัดก้นั เลน่ ตามแผนการรุก พธุ เล่นตามแผนการรับ แข่งขันเป็นทีม พฤหสั บด ี เล่นตามแผนการรุก แข่งขันเป็นทมี ศุกร ์ เลน่ ตามแผนการรบั การรกุ หลงั จากสกัดก้ันลกู เสาร์ แขง่ ขันเป็นทมี อาทิตย์ พักผ่อน โครงการฝกึ รายวนั การพจิ ารณาว่าวนั หนึ่งจะฝกึ อะไรบา้ งน้นั จะตอ้ งค�ำนึงถึงส่ิงตา่ งๆ ดังนี้ 1. ช่วงเวลาฝกึ วา่ อยใู่ นขัน้ ใด ระดบั ใด 2. ขดี ความสามารถของเทคนคิ และความก้าวหน้าในด้านการเลน่ 3. อายุ 4. เพศ 5. อน่ื ๆ 44

ค่มู อื ผู้ฝึกสอนกีฬาวอลเลย์บอล ขอ้ เสนอแนะของแต่ละชว่ งการฝึก ใน 1 ช่วงการฝึก ควรประกอบด้วยกจิ กรรม ดงั น้ี 1. Introduction 2. Stretching 3. Warm up 4. Skill Practice 5. Supplementary Fitness Training 6. Cool down 7. Evaluation Introduction - แจง้ จุดประสงค์ของช่วงการฝกึ และกิจกรรมทตี่ ้องฝึก - สอบถามหรอื อธบิ ายใหแ้ นใ่ จวา่ นกั กฬี าเขา้ ใจและทราบจดุ มงุ่ หมายของ การฝึกเปน็ อย่างดี เพ่อื ผลดที างด้านจิตวิทยา Stretching - ยดื เหยียดกล้ามเน้อื มดั สำ� คัญๆ ทจ่ี ะใช้งานให้เกิดความยืดหยนุ่ ที่ดี Warm up - เตรียมความพร้อมทางด้านร่างกายและจิตใจ - เรม่ิ จากเบาไปหาหนักในทุกกิจกรรม - นักกฬี าตอ้ งมีเหงือ่ ออกบ้างหลังส้ินสุดการอบอนุ่ ร่างกาย Skill Practice เปน็ ชว่ งส�ำคญั ของการฝกึ - ผฝู้ กึ สอนควรสอนทกั ษะใหมท่ นั ทหี ลงั จากเสรจ็ จากการอบอนุ่ รา่ งกาย - ไม่ควรสอนทักษะใหม่ๆ หลังจากทน่ี กั กีฬาเกดิ ความอ่อนล้าแล้ว - ฝึกทักษะที่เคยได้ฝึกมาแล้วจนเป็นอัตโนมัติและสร้างรูปแบบต่างๆ เพอื่ พัฒนาระบบทมี Supplementary Fitness Training - ควรฝึกความแข็งแรงและสมรรถภาพทางกายทั่วไปเพ่ิมเติมหลังจาก เสรจ็ ส้นิ การฝึกทกั ษะแลว้ - การฝกึ ความเรว็ ถา้ ตอ้ งการฝกึ ใหฝ้ กึ กอ่ นทร่ี า่ งกายจะเกดิ ความเมอ่ื ยลา้ - การฝึกให้เกิดความอดทน ควรฝกึ หลังจากการฝกึ ทกั ษะเสรจ็ แลว้ 45

คูม่ ือผู้ฝึกสอนกีฬาวอลเลย์บอล Cool down - เป็นการท�ำใหส้ ภาพรา่ งกายกลบั สู่สภาพปกติ - ใช้เวลาประมาณ 15 นาที - ควรมีการยึดเหยียดกล้ามเน้ือประกอบด้วย เพื่อช่วยในการลดกรด LACTIC ทจี่ ะสมอย่ใู นกล้ามเน้อื Evaluation - ควรมีการประเมินว่าการฝกึ แตล่ ะคร้งั บรรลจุ ดุ ประสงคเ์ พยี งใด - ปัญหาต่างๆ ที่เกิดขึ้น ควรมีการบันทึกเพื่อเป็นข้อมูลในการฝึก คร้งั ต่อไป และนำ� มาแก้ไขข้อบกพรอ่ งต่างๆ การวางแผนการฝกึ ทกั ษะ หลักการ - ตอ้ งคำ� นงึ ถงึ ความแตกตา่ งระหวา่ งบคุ คล (ขอ้ จำ� กดั ของสภาพรา่ งกาย) - ทุกกจิ กรรม รูปแบบและการฝึกจะตอ้ งบรรลวุ ัตถปุ ระสงค์ - การฝึกเฉพาะและปริมาณการฝึกตอ้ งกำ� หนดให้เหมาะสม ขอ้ เสนอแนะ - กจิ กรรทฝี่ กึ ตอ้ งพฒั นาทกั ษะและสมรรถภาพทางกายหรอื กลยทุ ธข์ อง ทมี หรอื พฒั นาผสมผสานกัน - กิจกรรมท่ีฝึกไม่ควรเกินความสามารถของนักกีฬาทั้งทางด้านทักษะ และทางดา้ นสมรรถภาพทางกาย - จำ� นวนสงู สดุ และจำ� นวนตำ่� สดุ ของกจิ กรรมควรถกู กำ� หนดใหเ้ หมาะสม เพ่ือบรรลุวัตถปุ ระสงคก์ ารฝึก - อปุ กรณแ์ ละการติดตัง้ อุปกรณต์ อ้ งตรวจสอบให้พร้อม - ช่วงเวลาพักและกิจกรรมท่ีฝึกต้องเหมาะสมและเพียงพอเพ่ือให้ผู้ฝึก เกิดความท้าทายและไม่รู้สกึ เบื่อ - กจิ กรรมตอ้ งสอดคลอ้ งกบั แผนการฝกึ ระยะสนั้ และระยะยาวกจิ กรรม ควรจะเพิ่มใหร้ ะยะท่ีเหมาะสมเพือ่ การพฒั นาทมี ดว้ ย - เวลาทฝี่ ึกกับกจิ กรรมจะตอ้ งพอเพยี งหรอื ถกู ก�ำหนดใหเ้ หมาะสม - ระดับคุณภาพของกิจกรรมท่ีฝึก จะเกิดขึ้นช่วงใดของการฝึกควร ประเมนิ ให้ชัดเจน 46

คูม่ อื ผู้ฝกึ สอนกฬี าวอลเลย์บอล - กิจกรรมควรจะเริ่มเม่ือไรและอย่างไร รวมถึงถ้ากิจกรรมต้องหยุดลง ชว่ั ขณะจะมกี ารเรมิ่ ตน้ กอ่ นทจี่ ะทำ� การฝกึ ทซ่ี บั ซอ้ น (เชน่ จากงา่ ยไปยาก จากกลมุ่ เลก็ ไปกลมุ่ ใหญ)่ และควรใหเ้ วลาเพอื่ การแกไ้ ขขอ้ บกพรอ่ งดว้ ย - กจิ กรรมทฝ่ี กึ ควรเพม่ิ ปรมิ าณอยา่ งเปน็ ไปไดแ้ ละจบลงดว้ ยลกั ษณะที่ เปน็ ธรรมชาติของชนิดกฬี าน้ันๆ - การฝกึ ทมี ควรฝกึ ใหค้ ลา้ ยกบั สถานการณจ์ รงิ เหมอื นมคี แู่ ขง่ ขนั ความ สัมพนั ธข์ องทมี การท�ำคะแนนและส่วนอ่ืนท่เี กย่ี วขอ้ ง หลักการวางแผนฝกึ ซ้อม หลกั การวางแผนประกอบดว้ ยองค์ประกอบดงั นี้ 1. Assessment - กำ� หนดวา่ นกั กฬี าควรจะฝกึ อะไรรวมถงึ ความสามารถสมรรถภาพ ทาง กาย จติ ใจ เทคนคิ และแทกตกิ 2. Prediction - การคาดการณถ์ งึ ระดบั ความสามารถหรอื จดุ ประสงคท์ ฝี่ กึ - ต้องมีการตั้งจุดมงุ่ หมายของการฝึกในแต่ช่วงการฝึก - จดุ มงุ่ หมายทต่ี งั้ ตอ้ งเปน็ จดุ มงุ่ หมายเฉพาะบคุ คลและจดุ มงุ่ หมายของ ทมี ควบคกู่ ันไป - จดุ มงุ่ หมายทต่ี งั้ ตอ้ งอยบู่ นพนื้ ฐานของความเปน็ จรงิ วดั ได้ และสามารถ บรรลจุ ดุ มงุ่ หมายได้ ทงั้ นขี้ น้ึ อยกู่ บั ประสบการณพ์ นื้ ฐานของผฝู้ กึ สอน และนักกีฬาร่วมกนั - จดุ มงุ่ หมายทตี่ งั้ ตอ้ งมาจากผฝู้ กึ สอนและนกั กฬี ารว่ มกนั และสามารถ ยดึ หยนุ่ ได้ 3. Prescription - เปน็ ขอ้ กำ� หนดทตี่ ง้ั ขนึ้ เพอ่ื กำ� หนดวธิ กี ารฝกึ กจิ กรรมปรมิ าณ และสว่ น ท่ีเก่ียวข้องอย่างเหมาะสมในการฝึก เพ่ือพัฒนาความสามารถของ นักกฬี าให้ไปถึงจุดมงุ่ หมายท่ีตัง้ ไวภ้ ายหลังสิ้นสุดการฝกึ 4. Monitoring - เป็นตัวแสดงผลของการฝึกซ่ึงจะสามารถเห็นได้ภายหลังการฝึกเสร็จ สิน้ ลงแลว้ 47

คู่มือผฝู้ ึกสอนกฬี าวอลเลยบ์ อล - ผฝู้ กึ สอนควรประเมนิ วา่ ผลการฝกึ นน้ั ใกลเ้ คยี งกบั จดุ มงุ่ หมายทไ่ี ดค้ าดการณ์ หรอื ตงั้ ไวเ้ พยี งใด ซงึ่ จะเปน็ ขอ้ มลู ในการวางแผนการฝกึ ซอ้ มในปตี อ่ ไปดว้ ย หลักการท้งั 4 ข้อนส้ี ามารถน�ำไปใช้เป็นพน้ื ฐานการวางแผนฝึกซ้อมได้ทุกระยะของแผนการฝกึ ขอ้ ควรพจิ ารณาในการวางแผนการฝกึ ซ้อม 1. วนั และเวลาในการแขง่ ขนั 2. จดุ แขง็ และจดุ ออ่ นของนกั กีฬาคืออะไร 3. กิจกรรมเป้าหมายใดทีท่ ำ� ให้การฝกึ ประสบผลสำ� เร็จ 4. อะไรเป็นส่งิ จ�ำเป็นหรอื อความต้องการพืน้ ฐานสำ� หรบั การฝึก 5. วิธีใดเปน็ วธิ ที ่ดี ีที่สุดในการฝึกแตะละครง้ั 6. นักกีฬาต้องใช้เวลานานเทา่ ไรจงึ จะบรรลจุ ดุ สงู สุด (Tob Form) 7. จุดสงู สุด (Top Form) สามารถรกั ษาใหค้ งไว้ได้นานเทา่ ไร ขอ้ เสนอแนะการจดั การทีมกอ่ นการแขง่ ขัน-ขณะแขง่ ขนั -ภายหลงั การแขง่ ขัน 1. การเดนิ ทางไปสนามแขง่ ขนั ทมี ควรถงึ สนามแขง่ ขนั กอ่ นเวลาแขง่ ขนั ประมาณ 1.30 ชว่ั โมง เพอ่ื ใหน้ กั กฬี าทำ� ความคนุ้ เคยกบั สนาม แสงสวา่ ง สภาพแวดลอ้ มดว้ ยตนเอง เชน่ การเดนิ ไปรอบๆ สนาม 2. การประชุมก่อนการแขง่ ขัน ผ้ฝู ึกสอนควรประชมุ ผู้เล่นทัง้ หมดหลังจากได้เปล่ยี นชดุ สำ� หรับ ลงสนามแลว้ สรุปแผนการเลน่ ที่สำ� คัญอย่างย่อๆ อกี ครง้ั และกระตนุ้ ใหน้ ักกฬี าท�ำใหด้ ที ่สี ุด 3. การอบอุ่นร่างกาย 3.1 ผู้ฝึกสอนควรจะจัดแบ่งเวลาการอบอุ่นร่างกายให้เหมาะสมกับเวลาโดยเฉพาะการ แข่งขนั ทม่ี ีพิธกี าร 3.2 การอบอนุ่ รา่ งกายควรทำ� ใหต้ อ่ เนอื่ งเปน็ ลำ� ดบั เชน่ เดยี วกบั การอบอนุ่ รา่ งกายขณะฝกึ ซอ้ ม 3.3 ผู้ฝกึ สอนไม่ควรสอนทกั ษะใหม่ๆ ขณะท�ำการอบอนุ่ รา่ งกาย เพราะถ้านกั กฬี าทำ� ไมไ่ ด้ หรือผิดพลาดอาจท�ำใหม้ ีผลตอ่ สภาพจติ ใจ 48

คู่มอื ผฝู้ กึ สอนกีฬาวอลเลยบ์ อล 3.4 ผู้เล่นควรจะท�ำความคุ้นเคยหรืออบอุ่นร่างกายด้วยทักษะของตนเองที่ต้องใช้ในการ แข่งขนั ใหม้ ากกว่าทกั ษะอน่ื 3.5 ผู้เล่นที่มีหน้าที่พิเศษเฉพาะ เช่น ทีมที่มีตัวเซตคนเดียวไม่ควรอบอุ่นร่างกายด้วยการ เลน่ ลูกมือลา่ งหรือตวั รับอิสระกค็ วรเลน่ เฉพาะรับลกู อย่างเดียว เป็นตน้ 3.6 ผู้ฝึกสอนควรจะกระตุ้นนักกีฬาที่เฉื่อย และต้องพยายามลดความตื่นเต้นเม่ือนักกีฬา ต่ืนเตน้ มากเกินไป 4. ผฝู้ กึ สอนตอ้ งเตรยี มตดั สนิ ใจ วา่ ผลของการเสยี่ งออกมาแลว้ ควรจะปฏบิ ตั อิ ยา่ งไรโดยเฉพาะ ปจั จบุ ันการแข่งขันเปน็ แบบ Rally point ใครควรเป็นคนทำ� คะแนนแรกหรือใครควรจะเปน็ ผเู้ สิร์ฟ 5. ขอ้ ปฏิบตั ิของผฝู้ กึ สอนขณะแข่งขัน 5.1 ผู้ฝึกสอนควรจะประเมินแผนท่ีวางไว้ว่านักกีฬาเล่นได้ตรงและได้ผลตามแผนหรือเล่น ไม่ไดต้ ้งั แตเ่ ร่ิมเลน่ 5.2 ถา้ คะแนนยงั ไมจ่ บ ผฝู้ กึ สอนจะตอ้ งมคี วามเชอื่ มน่ั วา่ ทมี จะตอ้ งชนะและจะตอ้ งกระตนุ้ ใหน้ กั กฬี าส้ทู ุกคะแนน (อาจให้บรรลเุ ป็นหมายท่ตี ัง้ ไว้กไ็ ด้) 5.3 ในชว่ งคะแนนวกิ ฤต ผฝู้ กึ สอนควรจะพยายามใหผ้ า่ นชว่ งคะแนนนไ้ี ปใหไ้ ดแ้ ละเรว็ ทสี่ ดุ ถา้ ยงั ไมไ่ ดก้ พ็ ยายามทำ� ใหเ้ กมชา้ ลง เปลย่ี นจงั หวะบา้ ง เชน่ การรกุ ดว้ ยลกู เรว็ ผสมผสานการรกุ ถว่ งเวลา ใหช้ า้ ลงด้วยการเลน่ ลกู สูงหรอื แมก้ ระทงั่ การขอเวลานอก 5.4 ผฝู้ ึกสอนมโี อกาสในการหยุดการเล่นหลายครัง้ เชน่ การขอเวลานอก การขอเปล่ยี น ตัวและเวลานอกทางเทคนิคหรือแม้กระท่ังการเดินเข้าไปให้ค�ำแนะน�ำท่ีข้างสนาม ผู้ฝึกสอนควรจะใช้ จงั หวะเหลา่ นใี้ หเ้ ปน็ ประโยชน์ 5.5 แทกติก (Tactic) พิเศษ ควรจะน�ำมาใชใ้ นช่วงวกิ ฤต บางคร้งั การกลา้ เสย่ี งบา้ งก็อาจ จะประสบผลสำ� เรจ็ ได้ โดยเฉพาะคะแนนทา้ ยๆ ของแตล่ ะเซต ผฝู้ กึ สอนควรจะเตรยี ม แทกตกิ (Tactic) ทเ่ี หมาะสมเอาไว้ให้นักกฬี าของตนเองบ้าง 5.6 การใช้เวลานอกควรพจิ ารณาดงั น้ี 49

คมู่ อื ผฝู้ ึกสอนกีฬาวอลเลย์บอล - เมื่อคู่แข่งขันมีคะแนนน�ำและมีความจ�ำเป็นท่ีต้องหยุดหรือ ขัดจังหวะคูแ่ ข่งขัน - ผู้เล่นในทีมเกิดความไม่เข้าใจหรือเข้าใจผิดในการเล่นหรือ ผูเ้ ลน่ ท�ำผิดพลาดในส่งิ เดียวกนั หลายๆ ครั้ง - ผฝู้ ึกสอนตอ้ งใช้ แทกติก (Tactic) ท่ีชัดเจน เช่น ส่งั ใหเ้ สิร์ฟ ลงทบ่ี รเิ วณทตี่ อ้ งการชนดิ ของการรกุ หรอื การสกดั กนั้ อยา่ งไร - ผฝู้ กึ สอนตอ้ งการเปลยี่ น แทกตกิ (Tactic) เนอื่ งจากคแู่ ขง่ ขนั ไดเ้ ปรยี บอยา่ งเหน็ ได้ชดั - ผเู้ ลน่ เรมิ่ ทอ้ แทห้ มดหวงั ในเกม - ผูเ้ ล่นต้องการพักสภาพจติ ใจชัว่ ขณะ - ผเู้ ลน่ เหน่อื ย 5.7 การเปล่ียนตวั ผู้ฝึกสอนควรพจิ ารณาดงั น้ี - สับเปล่ียนผู้เล่นท่ีไม่สามารถท�ำให้ แผนการเล่นประสบผลส�ำเร็จได้ผู้เล่นท�ำ ผิดพลาดบ่อยๆ ผู้เล่นท่ีไม่มีน้�ำใจนักกีฬา หรือผู้เล่นท่ีอารมณ์เสียและท�ำให้ความ สัมพันธใ์ นทีมเสียไป - ใหโ้ อกาสผเู้ ลน่ สำ� รอง - หยุดหรือขัดจังหวะเกมการเล่นเพ่ือที่จะ แนะนำ� หรอื สอน แทกติก (Tactic) ผา่ นผเู้ ลน่ ท่เี ปล่ียนตวั หรือหยดุ เกมแทนการใช้ เวลานอก 5.8 การใช้เวลาชว่ งพกั ระหวา่ งเซต - ผูฝ้ ึกสอนควรจะทบทวนเซตทผ่ี ่านมาอย่างสัน้ ๆ และพดู ถงึ Tacticในเซตตอ่ ไป - ขอ้ มลู จากการวิเคราะห์ของคณะผฝู้ กึ สอนควรน�ำมาใช้ในการปรับปรงุ ทมี ด้วย เช่น การวางต�ำแหน่งผู้เลน่ เป็นต้น และนักกีฬาควรมคี วามม่นั ใจทจี่ ะชนะในเซตตอ่ ไป 50

คู่มือผ้ฝู กึ สอนกีฬาวอลเลยบ์ อล 6. การประเมนิ ผลการแขง่ ขนั โดยคำ� นงึ ถงึ จดุ มงุ่ หมายและขอ้ ผดิ พลาดทม่ี ผี ลกระทบตอ่ ทมี อยา่ ง เหน็ ไดช้ ดั ประกอบด้วยข้อควรพจิ ารณาดังน้ี - ประเมินผลการเล่นและพฤตกิ รรมของผู้เลน่ ขณะแขง่ ขัน - สรุปผลการแข่งขนั เพื่อการฝกึ ซอ้ มในครัง้ ตอ่ ไป 51



คมู่ ือผฝู้ กึ สอนกีฬาวอลเลยบ์ อล 53

ค่มู ือผ้ฝู ึกสอนกีฬาวอลเลย์บอล บทที่ 5 การฝกึ เพอื่ เตรยี มทีมเขา้ ร่วมการแข่งขนั เปา้ หมายสงู สดุ ในการทำ� ทมี คอื ชยั ชนะ ผลของการแขง่ ขนั จะเปน็ ตวั บง่ บอกถงึ ความสามารถของ ผู้ฝึกสอน และการฝึกซอ้ มท่ผี ูส้ อนรบั ผดิ ชอบ ดงั นนั้ การแข่งขนั แต่ละรายการและการแขง่ ขันแตล่ ะนดั ผู้ฝึกสอนจะต้องเตรียมรูปแบบการฝึกซ้อมไว้เป็นพิเศษในการแข่งขันกับทีมตรงกันข้ามแต่ละทีม ขณะเดียวกันต้องแก้การเตรียมรูปแบบการฝึกซ้อมทั่วไปเพ่ือให้สามารถแข่งขันได้ตลอดฤดูกาล หรือ การแข่งขนั นัน้ ตอ้ งเตรียมทีมเพอ่ื ให้ประสบผลส�ำเรจ็ ดงั กล่าวจึงจำ� เป็นต้องอาศัยการเตรียมการในเร่ือง ดังตอ่ ไปน้ี 1. จติ วทิ ยาส�ำหรบั ทมี และผู้เล่น 2. แผนการฝึกซอ้ มเฉพาะแบบเมอ่ื ต้องแข่งขนั กบั แตล่ ะทมี 3. การเก็บขอ้ มูลการเลน่ ของทีมตรงข้าม 4. การวางแผนการเล่น และแกไ้ ขปญั หาเฉพาะหนา้ ระหวา่ งการแขง่ ขัน รายละเอียดแต่ละหัวข้อ ดังน้ี การเตรยี มการดา้ นจติ วทิ ยา ในการแขง่ ขนั ผเู้ ลน่ จะเลน่ ไดด้ หี รอื ไมเ่ พยี งไร จะขน้ึ อยกู่ บั สภาพจติ ใจ ของผเู้ ลน่ เปน็ สำ� คัญ ผ้ฝู ึกสอน ต้องพยายามอยา่ งสุดความสามารถทจี่ ะสร้างสภาพจติ ใจทดี่ ีใหแ้ กผ่ ูเ้ ล่น ขณะแขง่ ขนั เพอ่ื ผูเ้ ลน่ จะไดส้ ามารถแสดงออกได้ดที ีส่ ุดการเตรียมการด้านจติ วทิ ยามวี ิธีการดงั ตอ่ ไปนี้ ประการทห่ี นง่ึ กอ่ นทอี่ นื่ ใดทง้ั หมด ผฝู้ กึ สอนตอ้ งไมส่ อนแตเ่ ทคนคิ หรอื กลยทุ ธว์ า่ ตอ้ งเลน่ อยา่ งไร ให้แกผ่ ูเ้ ล่นในแต่ละนดั เทา่ น้ัน แตจ่ ะตอ้ งสอนใหผ้ ู้เลน่ แตล่ ะคนรู้ถึงความสำ� คัญของตนเอง รู้ว่าจะต้อง ทำ� หนา้ ทอี่ ะไรในการแขง่ ขนั นดั นน้ั อยา่ งไรกต็ าม วอลเลยบ์ อลเปน็ กฬี าทมี่ ที มี รว่ มการแขง่ ขนั เปน็ จำ� นวน มาก เมอื่ แขง่ ขนั กนั จะมที มี ชนะเพยี งทมี เดยี วเทา่ นนั้ ดงั นน้ั ผฝู้ กึ สอนจะตอ้ งสอนทมี ใหร้ จู้ กั ยอมรบั ความ พ่ายแพ้ด้วย แตจ่ ะต้องไมย่ อมรบั ความพา่ ยแพต้ ง้ั แตย่ งั ไม่ลงแขง่ ขนั ผู้ฝึกสอนจะต้องสร้างความม่ันใจว่าทีมจะเป็นฝ่ายชนะอย่างแน่นอน ต่อสู้อย่างเต็มท่ีและต้ังใจ เปน็ ผชู้ นะอยา่ งเตม็ ท่ี แตข่ ณะเดยี วกนั กต็ อ้ งสอนทมี ใหร้ จู้ กั ถงึ ความยากลำ� บากทจ่ี ะเอาชนะทมี ตรงขา้ ม หรือบางคร้ังอาจถึงกับพ่ายแพ้ หากแก้ไขปัญหาเฉพาะหน้าระหว่างการแข่งขันไม่ทัน การสร้างความ รสู้ กึ เชน่ นใี้ ห้เกดิ แกผ่ เู้ ล่นจงึ จะถอื ว่าเปน็ การเตรียมการทางจิตวิทยาทเี่ พยี งพอ คือ มคี วามมนั่ ใจเตม็ ที่ 54

คมู่ อื ผ้ฝู กึ สอนกีฬาวอลเลยบ์ อล วา่ จะได้รับชยั ชนะแตก่ ็รวู้ ่ามไิ ด้มาง่ายๆ หรือบางทอี าจพา่ ยแพ้ดว้ ย การเชอ่ื มนั่ ในชยั ชนะแตเ่ พยี งอยา่ งเดยี ว โดยไมค่ ำ� นงึ ถงึ ความยากลำ� บาก และการเตรยี มการแกไ้ ข ปัญหาเฉพาะหน้าระหวา่ งแขง่ ขัน ถือวา่ เป็นความประมาท เช่น ทีมหญงิ ของจนี ในการแขง่ ขนั โอลิมปิก ท่ีบาร์เซโลน่า เพราะม่ันใจชัยชนะมากเกินไป โดยไม่ได้เตรียมการแก้ไขปัญหาเฉพาะหน้ามาก่อน ทีม หญิงของจีนประสบกับความพ่ายแพ้อย่างไม่มีใครคาดถึง เป็นธรรมชาติของผู้เล่นเมื่อพบกับการต่อสู้ ซึ่งคาดไม่ถึงมาก่อนย่อมเกิดความต่ืนตระหนกได้ง่ายและจะสูญเสียความมั่นใจของตนเองหมดก�ำลังใจ และพา่ ยแพไ้ ปในทส่ี ดุ บทเรยี นเชน่ นเ้ี ปน็ บทเรยี นทแ่ี สนเศรา้ สำ� หรบั ทมี หญงิ ชดุ ซเี กมสข์ องไทยทส่ี งิ คโปร์ ซึง่ ต้องจ�ำกันไปช่วั ชวี ิตเชน่ เพ่อื จะไดไ้ ม่เกิดขน้ึ อีกในอนาคต นอกจากการใช้จิตวิทยาให้ผู้เล่นใส่ใจกับการแข่งขันอยา่ งเต็มที่แล้ว ผู้ฝึกสอนจะต้องสรา้ งผู้เล่น ใหม้ คี วามเปน็ นกั กฬี าโดยสมบรู ณ์ เปน็ ผมู้ รี ะเบยี บวนิ ยั เลน่ ตามกตกิ าแขง่ ขนั โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ ในยาม ยากลำ� บากขณะแขง่ ขนั หรอื พา่ ยแพใ้ นการแขง่ ขนั จะตอ้ งเรยี นรวู้ า่ ผแู้ พท้ ดี่ เี ปน็ อยา่ งไร ซง่ึ เรอื่ งนอี้ าจจะ เปน็ เรอ่ื งทย่ี ากในการเรยี นรู้ ทสี่ ำ� คญั ทสี่ ดุ ในดารจติ วทิ ยากค็ อื ผฝู้ กึ สอนจะตอ้ งเปน็ อยา่ งทด่ี ขี องนกั กฬี า ดงั นน้ั เมอื่ ผฝู้ กึ สอน ผู้เลน่ ว่าจะต้องทำ� อย่างไร และท�ำอย่างไรระหว่างการแข่งขนั ผ้ฝู ึกสอนจะต้องปฏบิ ตั ใิ ห้ไดด้ ีกวา่ นกั กีฬา โดยวิธีนี้เท่านั้นที่ผู้เล่นจะยอมรับนับถือช่ืนชมในตัวของผู้ฝึกสอนและจะเป็นกระบวนการส�ำคัญของ การเตรยี มการดา้ นจติ วทิ ยาใหท้ มี ประสบผลสำ� เรจ็ ในการแขง่ ขนั จะเปน็ ตามความประสงคข์ องผฝู้ กึ สอน ก�ำหนดเป้าหมายให้ผู้เล่นเกิดความทะเยอทะยานว่าจะต้องเล่นให้ได้ถึงจุดนั้นโดยต้องพิจารณาว่าไม่ เหนือกว่าระดับความสามารถของผู้เล่นจนเกินไป กระตุ้นผู้เล่นให้นึกถึงเกียรติยศและศักดิ์ของสโมสร หรือบ้านเกิดเมืองนอนและพยายามพัฒนาตนเองอย่างต่อเนื่องเป็นล�ำดับในการแข่งขันแต่ละนัด เสรมิ สรา้ งความมน่ั ใจในการเลน่ ของแตล่ ะคน และพรอ้ มจะใชค้ วามไดเ้ ปรยี บของตนเองเอาชนะทมี ตรง ขา้ มทันทที ม่ี ีโอกาส สิง่ เหล่าน้ีจะเกดิ ได้ตอ่ เม่ือผ้เู ลน่ มีการฝกึ ซอ้ มดี และมีการเตรียมการด้านจิตวิทยา ให้เพียงพอ แตไ่ มใ่ ชว่ า่ เมอ่ื มสี งิ่ เหลา่ นแี้ ลว้ ทมี จะตอ้ งชนะอยา่ งแนน่ อน แตส่ งิ่ เหลา่ นเี้ ปน็ ความจำ� เปน็ พนื้ ฐาน ของทกุ ทมี ถา้ ตอ้ งการชยั ชนะ ผฝู้ กึ สอนตอ้ งทำ� ทกุ วถิ ที างใหผ้ เู้ ลน่ มคี วามทะเยอทะยานและกระตอื รอื รน้ ที่จะบรรลุถึงเป้าหมายท่ีก�ำหนดไว้ ประการทสี่ อง เพอ่ื ทที่ มี จะไดบ้ รรลเุ ปา้ หมายทก่ี ำ� หนดไวผ้ ฝู้ กึ สอนตอ้ งสรา้ งแรงจงู ใจใหผ้ เู้ ลน่ เอาใจ ใสก่ บั การแขง่ ขนั ตอ้ งรจู้ กั เทคนคิ และยทุ ธวธิ ที ง้ั ของตนเอง และทมี ตรงขา้ มตอ้ งฝกึ ฝนวธิ กี ารเลน่ เฉพาะ 55

คู่มอื ผ้ฝู กึ สอนกฬี าวอลเลยบ์ อล แบบที่จะแข่งขันกับแต่ละทีม ผู้เล่นทุกคนต้องลืมความจ�ำเป็นของตนเองแต่ต้องปฏิบัติร่วมกันท้ังทีม ตามสภาวะทางจิตวทิ ยาทีผ่ ้ฝู กึ สอนกำ� หนดไว้ หากมคี วามจำ� เปน็ ผฝู้ ึกสอนอาจตอ้ งกำ� หนดกฎเกณฑใ์ ห้ ผเู้ ล่นทกุ คนปฏบิ ตั ิ โดยวธิ เี ท่าน้ันท่จี ะท�ำให้ทีมทำ� การฝกึ ซอ้ มได้อย่างสมบรู ณแ์ บบ ประการที่สาม ก่อนการแข่งขันผู้ฝึกสอนต้องประชุมผู้เล่นเพื่อวิเคราะห์สภาพการแข่งขัน เช่น ความไดเ้ ปรยี บเสยี เปรยี บ เทคนคิ ยทุ ธวธิ ี ประสบการณข์ องทมี ตนเองและทมี ตรงขา้ ม ทงั้ นเ้ี พอื่ หาทาง ท่ีจะเอาชนะทีมตรงขา้ มใหไ้ ดง้ า่ ยยง่ิ ขนึ้ ขณะเดียวกนั เพอ่ื ป้องกันจุดออ่ นของทมี ตนเองดว้ ย ผ้ฝู ึกสอนตอ้ งกระต้นุ ใหผ้ เู้ ล่นร้วู ธิ ีวเิ คราะห์ทีมตรงขา้ ม เช่น ลกั ษณะการเล่น การรกุ การต้ังรับ การเลน่ เป็นทีม และความสามารถของแต่ละคน เพ่อื เตรยี มแผนการเลน่ ของทมี ตนเองในการพชิ ติ ทมี ตรงขา้ มพดู กันง่ายๆ คอื ผูเ้ ล่นตอ้ งรเู้ ขาและรเู้ ราดว้ ย แผนการฝึกซอ้ มเฉพาะแบบเมื่อต้องแข่งขนั กับแตล่ ะทีม แผนการนเี้ ปน็ แผนเฉพาะกจิ และเปน็ แผนการทตี่ อ้ งเกย่ี วขอ้ งกบั การฝกึ ซอ้ มทผ่ี า่ นมารวมถงึ สภาพ ของทีมตรงข้าม ซึง่ เห็นวา่ เปน็ ทีมส�ำคัญในการแขง่ ขนั นั้น แผนการเฉพาะกจิ น้ีประกอบด้วย 1. การปรบั ปรงุ ตวั ผเู้ ลน่ โดนเฉพาะอยา่ งยง่ิ ทกั ษะสว่ นบคุ คลของผเู้ ลน่ ทเ่ี ปน็ กญุ แจสำ� คญั ของทมี 2. ก�ำหนดตัวผู้เลน่ 6 คนแรก และตัวสำ� รองท่จี ะใชเ้ ปลีย่ นตวั 3. เนน้ ยทุ ธวิธตี า่ งๆ ของทมี และระบบการเลน่ เป็นทมี 4. รกั ษารปู แบบการเล่นของทมี และเสรมิ สรา้ งผู้เลน่ ขึ้นเป็นแกนน�ำของทมี อยา่ งตอ่ เนือ่ ง 5. ปรบั ปรงุ สมรรถภาพรา่ งกาย และตอ้ งมน่ั ใจวา่ ผเู้ ลน่ มคี วามสมบรู ณเ์ พยี งพอ แผนการนต้ี อ้ งแตกตา่ งจากแผนการฝกึ ซอ้ มระยะยาวทที่ ำ� อยเู่ ปน็ ปกตจิ ดุ มงุ่ หมายสำ� คญั อยทู่ ท่ี มี ตรงข้าม ส�ำหรับรายละเอียดของการปรับปรุงผู้เล่นโดยเฉพาะอย่างย่ิงทักษะส่วนบุคคลของผู้เล่นท่ีเป็น กุญแจส�ำคัญของทีมวา่ จะต้องท�ำอย่างไร ปกตแิ ลว้ มีจดุ สำ� คญั ดงั น้ี - เน้นจดุ เด่นของผู้เลน่ แต่ละคน เพ่อื ใหเ้ ลน่ ได้ดที ่สี ดุ ระหวา่ งการแขง่ ขนั - แก้ไขจุดอ่อนของผู้เล่นแต่ละคน เพ่ือป้องกันการโจมตีของทีมตรงข้าม ต้องใช้เวลาส่วนใหญ่ ของการฝึกซ้อมเพ่อื จุดมงุ่ หมายนี้แตร่ ูปแบบการฝึกตอ้ งหลากหลายไมใ่ ห้เกิดความเบอ่ื หนา่ ย และเกีย่ วพนั กับสภาพที่จะต้องพบในการแข่งขนั 56

ค่มู อื ผูฝ้ ึกสอนกีฬาวอลเลยบ์ อล - ตอ้ งเปน็ ผเู้ ลน่ ทมี่ ลี กั ษณะการเลน่ ทกุ อยา่ งสมบรู ณแ์ บบ มโี ครงรา่ งสงู พอ และรว่ มการเลน่ เปน็ ทีมได้ดี แต่บางทีผู้ฝึกสอนก็สามารถใช้ผู้เล่นซ่ึงมีแนวโน้มว่าจะเป็นผู้เล่นส�ำคัญในอนาคตลง แขง่ ขนั ไดถ้ ึงแม้วา่ ทักษะส่วนตัวจะยงั ไม่สมบรู ณพ์ อ - เมือ่ ก�ำหนดตัวผู้เลน่ 6 คนแรกแลว้ ต่อไปกต็ ้องกำ� หนดตวั ผู้เลน่ ที่จะใช้เปลย่ี นตัวในตำ� แหน่ง ที่เหมาะสมระหว่างการแข่งขัน ผู้เล่นท่ีมีความสามารถพิเศษเฉพาะด้านจะต้องได้รับการฝึก เป็นพิเศษเพ่ือการแข่งขัน บางทีผลการแข่งขันจะเปลี่ยนไปอย่างน่าทึ่ง เพราะผู้เล่นส�ำรอง เหลา่ น้ี - เม่ือก�ำหนดตัวผู้เล่น 6 คนแรก และต�ำแหน่งเร่ิมต้นเล่นแล้ว จะต้องพิจารณาสภาพของทีม ตรงขา้ ม ผเู้ ลน่ บางคนอาจใชไ้ ดด้ เี มอ่ื ทำ� การรกุ กบั ผเู้ ลน่ คนหนงึ่ ของทมี ตรงขา้ มแตถ่ า้ ไปประจนั หน้ากบั ผูเ้ ลน่ อีกคนหน่ึง ผเู้ ล่นของเราอาจเกิดความกลัวจงึ ต้องรจู้ กั เลอื กใชผ้ ้เู ล่นในเวลาและ ต�ำแหน่งทถ่ี ูกต้องด้วย การกำ� หนดตัวผเู้ ลน่ 6 คนแรก เป็นงานสำ� คัญมากในการแข่งขันของทมี และมีสว่ นประกอบที่ ต้องคำ� นงึ โดยการเนน้ ยุทธการวธิ ีต่างๆ และการเปน็ ทมี หลังจากก�ำหนดผู้เล่น 6 คนแรก และต�ำแหนง่ เรม่ิ ตน้ แลว้ ยทุ ธการเลน่ เปน็ ทมี จะตอ้ งถกู เลอื กใช้ และใชเ้ วลาฝกึ ซอ้ มเพอ่ื การนไ้ี มน่ อ้ ยครงึ่ หนง่ึ ของเวลา ฝกึ ซอ้ มท้ังหมด โดยพิจารณาในเรือ่ งตอ่ ไปนี้ - ระบบรบั ลกู เสริ ์ฟและยุทธวิธใี นการรุก - การวางต�ำแหนง่ ผ้เู ลน่ ใหเ้ หมาะสมในการรบั ลูกเสิรฟ์ มสี ่วนประกอบทีส่ ำ� คญั สองประการคอื - ประการท่ีหน่ึง ลักษณะการเสิร์ฟของทีมตรงข้าม เช่น ถ้าเป็นการเสิร์ฟที่ลูกพุ่งเป็นเส้นตรง รวดเรว็ หรอื กระโดดเสิร์ฟ ตำ� แหนง่ ในการตง้ั รบั ลูกเสิร์ฟควรยนื เต็มค่อนไปท้ายสนาม ดังรปู ที่ 1 แต่ถ้า เปน็ การเสริ ฟ์ ทลี่ กู ลอยสงู พงุ่ มาชา้ ๆ หรอื ผเู้ สริ ฟ์ ยนื หา่ งจากเสน้ หลงั สนามมากตำ� แหนง่ ในการตง้ั รบั ลกู เสริ ์ฟควรกระจายไปตามทกุ ส่วนของสนาม ดังรปู ท่ี 2 เพอ่ื รบั ทอี่ าจตก ณ จุดใดของสนามกไ็ ด้ - ประการทสี่ อง ขนึ้ อยกู่ บั ตำ� แหนง่ ของตวั เซต และยทุ ธวธิ กี ารรกุ ของทมี ตนเองผฝู้ กึ สอนอาจเลอื ก รูปแบการต้งั รบั ลูกเสิรฟ์ โดยผ้เู ล่น 5 คน 4 คน 3 คน หรือ 2 คนกไ็ ด้ ดังรปู ที่ 1,2,3,4 และ 5 57

คู่มอื ผฝู้ กึ สอนกีฬาวอลเลย์บอล แผนผงั การยนื รบั ลูกเสิร์ฟและต�ำแหน่งของตัวเซต หลักส�ำคญั ท่ีแต่ละทมี เลอื กใชร้ ะบบการต้งั รับแบบใดนัน้ ขน้ึ อยู่กับ 1. การรุกของทมี ตรงข้าม 2. รูปแบบการรุกกลับของทมี ต้งั รบั การตงั้ รบั ทกุ แบบจะไมไ่ ดผ้ ลเลย ถา้ ทกั ษะในการรบั ของผเู้ ลน่ แตล่ ะคนไมด่ พี อ ดังนั้น หลกั สำ� คญั ท่ีสุดในการตั้งรับ คือ ต้องพัฒนาทักษะการรับของผู้เล่นแต่ละคนให้ดีเสียก่อนแล้วจึงเลือกระบบของ การต้งั รับ คือการรุกกลบั รปู แบบของการรกุ กลับขึ้นอยกู่ ับหลกั สำ� คัญ 3 ประการคือ 1. ผลของการรับ รบั ไดเ้ พียงใด 2. ทักษะและความสามารถของตวั เซต 3. ความสามารถในการตบลกู ของผเู้ ลน่ และการใชย้ ทุ ธวิธใี นการรกุ แบบผสม ส�ำหรับทีมชาย รูปแบบการต้ังรับก็ใช้วิธีเดียวกันกับทีมหญิง แต่มักจะใช้ระบบการตั้งรับแบบ ครอบคลุมพื้นท่ีทั้งสนามเพราะการรุกของทีมชายรุนแรงกว่าทีมหญิงมากการใช้ผู้เล่นตั้งรับลูกตบท่ี รุนแรง 4 คน จงั จะมโี อกาสรับลกู ตบได้มากกว่า 58

คมู่ ือผู้ฝึกสอนกฬี าวอลเลย์บอล การเล่นที่ตอ่ เน่ืองจากการต้งั รบั คือ การรกุ กลับอยา่ งฉับพลัน การรกุ สว่ นใหญ่มกั จะเป็นการตบ ซง่ึ การตบแต่ละแบบมีช่อื เรียกตามระยะของลูกทีอ่ ยหู่ า่ งจากตวั เซตดงั นี้ 1. ลูกบอลเรว็ A คือ การตบลูกเรว็ ทหี่ ่างจากด้านหน้า ของตวั เซตไมเ่ กิน 1 เมตร 2. ลกู บอลเรว็ B คอื การตบลูกเรว็ ท่ีหา่ งจากด้านหลงั ของตัวเซตไม่เกนิ 1-3 เมตร 3. ลูกบอลเร็ว C คือ การตบลกู เรว็ ทห่ี า่ งจากด้านหลัง ของตวั เซตไมเ่ กนิ 1 เมตร 4. ลกู บอลเรว็ D คอื การตบลกู เรว็ ท่ีห่างจากด้านหลงั ของตวั เซตไม่เกนิ 1-3 เมตร การตบนอกเหนือจากที่กล่าวถึง จึงเป็นการตบลูกบอลที่หัวเสา จากการวิ่งเข้าตบลูกบอลของ ผู้เล่นหลายคนพร้อมๆ กนั จงึ กลายเปน็ การรุกแบบผสม (Combination Attactk) ซ่งึ นำ� มาเรยี กชอ่ื หลากหลายออกไปอกี เชน่ บอี อ้ ม บไี ขว้ บแี ทรก เปน็ ตน้ ทงั้ นข้ี น้ึ อยกู่ บั ลกั ษณะการวงิ่ ประสานงานของ ตัวเซต จุดท่ตี บลกู และรกั ษาลักษณะของการตบ ช่วยกันท�ำความเข้าใจการตบแบบต่างๆ ใหถ้ กู ต้อง ขอย�ำ้ วา่ ทมี ทผี่ ู้เลน่ มีสมรรถภาพทางรา่ งกาย เยีย่ ม พนื้ ฐานทักษะการเล่น 6 อย่างทก่ี ลา่ วมาข้างตน้ ดี และผ้ฝู กึ สอนเลือกระบบการต้ังรบั พรอ้ มทง้ั รกุ กลับอย่างฉบั พลันได้เหมาะสมกบั ความสามรถของผเู้ ลน่ จึงจะประสบความสำ� เรจ็ ในการแข่งขัน การสอดแนม การเตรยี มเพอ่ื เขา้ รว่ มการแขง่ ขนั อกี แบบหนงึ่ ซงึ่ ผฝู้ กึ สอนมกั จะไมค่ อ่ ยใหค้ วามสนใจกนั แตค่ วาม จรงิ แลว้ กลบั เปน็ เรอ่ื งสำ� คญั มากถา้ เราตอ้ งการชนะคแู่ ขง่ ขนั ปจั จบุ นั นที้ มี มแี ตก่ ำ� ลงั และเทคนคิ การเลน่ ยังไม่เพียงพอแต่จะต้องรู้จักคู่แข่งขันแล้วน�ำมาวางแผนการเล่นจึงจะท�ำให้ทีมมีโอกาสชนะมากยิ่งขึ้น เขา้ ทำ� นองทวี่ า่ “รเู้ ขา รเู้ รา” การสอดแนมจงึ เปน็ การเกบ็ ขอ้ มลู การเลน่ ของทมี ตรงขา้ ม เพอื่ จะไดว้ างแผน การเล่นและแก้ไขปัญหาเฉพาะหนา้ ระหว่างการแข่งขันอีกด้วยซึ่งผู้ฝึกสอนจะต้องใช้เวลาศึกษาทีมตรง ข้ามเท่าๆ กับเวลาท่ีใช้ในการฝึกทีมของตนดังนั้นเครื่องมือส�ำคัญองผู้ฝึกสอนในการเตรียมทีมเพื่อ 59

คูม่ ือผู้ฝกึ สอนกีฬาวอลเลยบ์ อล เอาชนะคู่เขง่ ขนั ก็คอื การสอดแนม (SCOUTING) ทีมตรงข้ามให้มากทส่ี ุดเทา่ ท่ีจะท�ำได้การน�ำวีดที ัศน์ ของทมี ตรงข้ามมาวเิ คราะหเ์ ปน็ ทนี่ ยิ มเพมิ่ ขนึ้ อยา่ งมากมาย ซงึ่ ในการแขง่ ขนั นดั สำ� คญั ทง้ั ในระดบั ชาติ และระดับนานาชาติจะระบุให้ฝ่ายจัดการแข่งขันจัดท�ำวีดีทัศน์และการวิเคราะห์ผลการแข่งขันด้วย คอมพวิ เตอร์ให้กบั ผูฝ้ ึกสอน การศึกษาขอ้ มูลของผู้ฝกึ สอนจากทงั้ 2 วิธีดังกลา่ ว ทำ� ใหผ้ ้ฝู ึกสอนทราบ ถงึ แนวทางการเลน่ ของทีต่างๆ เพม่ิ มากขึน้ อย่างไรก็ตามจะต้องจ�ำไว้ว่า การฝึกซ้อมจะเสียเวลาไปโดยเปล่าประโยชน์ถ้าไม่ได้วางแผนการ ฝึกว่า จะเล่นอย่างไรกับคู่แข่งขันเก็บข้อมูลของคู่แข่งขันอย่างไร และท่ีส�ำคัญยิ่งกว่าก็คือจะน�ำข้อมูล เหล่านม้ี าใชใ้ หเ้ ป็นประโยชน์กับทมี เราได้อย่างไร ขอ้ มูลอะไรบา้ งทตี่ อ้ งสอดแนม ในกาสงั เกตทมี ตรงขา้ ม ผฝู้ กึ สอนตอ้ งเกบ็ ขอ้ มลู ตา่ งๆ ใหม้ ากทสี่ ดุ เทา่ ทจี่ ะเกบ็ ไดเ้ กบ็ ทกุ อยา่ งท่ี เกยี่ วขอ้ งกบั ความสามารถของผเู้ ลน่ แตล่ ะคน และการเลน่ เปน็ ทมี องคป์ ระกอบสำ� คญั ทตี่ อ้ งรวบรวม ไดแ้ ก่ 1. ตำ� แหน่งเรมิ่ ต้นเล่น และล�ำดับการหมุนตำ� แหน่ง - ลักษณะของผูเ้ ลน่ แต่ละคน (ใครเป็นตัวตบ ตวั เซต เป็นตน้ ) - ลำ� ดับการหมนุ ตำ� แหน่ง - การเปล่ียนตัวผเู้ ลน่ ส�ำรอง 2. ระบบการรกุ - ระบบการรุกพ้ืนฐาน (เป็นแบบ 4 – 1 , 5 – 1 ) - การรุกแบบผสมทใ่ี ช้เป็นในการหมุนตำ� แหนง่ แต่ละครง้ั - ตัวตบหลักถ้าอยู่ในสภาพท่ีจะรุกได้สบายๆ หรือเม่ืออยู่ในสภาพถูกกดดันเช่น ตัวเซต อาจวง่ิ เข้าเซตไมท่ นั หรอื กำ� ลังเป็นฝ่ายตาม เปน็ ตน้ - มุมและทศิ ทางที่ผู้เลน่ แตล่ ะคนตบลกู ไปบอ่ ยๆ - ลักษณะการตบลกู ของผเู้ ล่นแต่ละคน (ตบรนุ แรง ตบเพ่ือปัดลกู ใหถ้ ูกมือผูส้ กัดกัน้ หยอด ด้วยปลายน้วิ ) ท่มี กั จะใชบ้ อ่ ยๆ - ลักษณะการส่งลูกให้ตบของตวั เซต (ส่งไปทหี่ ัวเสา หรือมักสง่ ใหค้ นใดคนหนง่ึ เป็นประจ�ำ เม่อื ใกล้หมดเซตมกั สง่ ใหต้ วั ตบคนใดคนหนึง่ โดยเฉพาะ) - รูปแบบของการรุก จากการรับลูกแรงในสภาพต่างๆ (เมื่อลูกแรกดี เม่ือลูกแรกไม่ดีหรือ เม่อื ตวั เซตรับลูกแรก) 60

คู่มือผฝู้ กึ สอนกฬี าวอลเลย์บอล 3. ระบบการปอ้ งกัน (หรือรบั ลูกตบ) - ระบบการปอ้ งกนั พน้ื ฐาน - ระบบการป้องกนั เปน็ แบบเดยี วกันทกุ ครงั้ หรอื ยดึ หยุ่นเปลยี่ นแปลงได้ - ต�ำแหนง่ ของผ้เู ลน่ ก่อนจะเตรียมป้องกนั - การปอ้ งกนั เฉพาะตำ� แหนง่ (เพอ่ื ปอ้ งกนั การรกุ จากตำ� แหนง่ 2–3 หรอื 4) - ผู้เลน่ ทีม่ คี วามสามารถป้องกนั ดีเป็นพิเศษ (ในแถวหน้าและในแถวหลงั ) - ระบบปอ้ งกันดหี รือมจี ุดอ่อนอยา่ งไร ก. ใครรบั ลกู ตบดหี รือ่อนท่ีสุด ข. ใครสกัดกัน้ ดีหรอื ่อนทีส่ ดุ ค. บรเิ วณทีเ่ ป็นจุดอ่อน (แดนหน้าหรอื แดนหลัง) - ระบบการป้องกนั ลูกหยอด (เป็นระบบหรือไมเ่ ปน็ ระบบ) 4. การรับลกู เสิรฟ์ - ใชผ้ เู้ ลน่ กีค่ นรับลูกเสิรฟ์ และใช้ผเู้ ลน่ คนเดมิ รับลกู เสิร์ฟทกุ ครั้งหรอื ไม่ - ใครรับลกู เสริ ฟ์ ไดด้ ีหรืออ่อนทีส่ ุด - รูปแบบของทีมในการรับลูกเสิร์ฟ (ใช้ผู้เล่นแดนหลังหลอกเหมือนกับผู้เล่นแดนหน้าหรือ ตัง้ รบั เต็มสนาม) 5. การเสริ ฟ์ - ชนดิ ของการเสริ ฟ์ - แนวโนม้ ของการเสริ ฟ์ (ยาวลงแดนหลงั หรอื แดนหนา้ ใชผ้ เู้ ลน่ เปน็ เปา้ หมายใชพ้ นื้ ทใี่ ดสว่ น หนึง่ เป็นเป้าหมาย) 6. ส่วนประกอบทางจิตวทิ ยา - ปฏิกริ ยิ าของผู้เลน่ เมื่อถูกกดดนั - ปฏิกริ ยิ าของผ้ฝู ึกสอนเมื่อถูกกดดัน - ความม่นั คงสขุ มุ (จากแตม้ ต่อแต้ม และจาดเซตตอ่ เซต) จะเหน็ ไดว้ า่ มขี อ้ มลู มมากมายทผ่ี ฝู้ กึ สอนจำ� เปน็ ตอ้ งรวบรวม จะเกบ็ มากหรอื นอ้ ย อย่างไรผู้ฝึกสอน ต้องเป็นผู้พิจารณาว่าจะเป็นกับทีมของตนเพียงใด บางคร้ังข้อมูลมากแต่ขาดความแม่นย�ำก็ไม่มี ประโยชน์ 61

คมู่ ือผฝู้ กึ สอนกฬี าวอลเลยบ์ อล วธิ เี กบ็ ขอ้ มลู ของทมี ตรงข้าม จุดมุ่งหมายส�ำคัญในการสอดแนมทีมตรงข้ามคือพยายามเก็บข้อมูลของผู้เล่นหรือทีมท่ีต้องการ ให้มากที่สุดเท่าที่จะสามารถเก็บได้ และสะสมเอาไว้เหมือนกับฝากเงินในธนาคารเพื่อน�ำข้อมูลมา วเิ คราะหว์ ่าผูเ้ ลน่ หรือทีมนน้ั จะเล่นได้อยา่ งไรในสถานการณ์ตา่ งๆ กนั พงึ จำ� เอาไวว้ ่ายิ่งมีข้อมูลมากเท่า ไหรก่ ารวเิ คราะหห์ รอื การคาดการณว์ ธิ เี ลน่ ของทมี ตรงขา้ มกจ็ ะความแมน่ ยำ� มากยงิ่ ขน้ึ (เชน่ การวเิ คราะห์ ลกู ตบ 150 ครั้งของตัวตบจากการแขง่ ขัน 10 เซตยอ่ มมีความถกู ต้องมากกวา่ การวิเคราะห์จากลกู ตบ 15 ครงั้ ใน 1 เซต ถงึ 10 เท่า) แต่เน่ืองจากการเก็บข้อมูลต้องเก็บจากการแข่งขันจริงๆ จึงจ�ำเป็นต้องอาศัยเครื่องมือง่ายๆ ท่ีเก็บข้อมูลได้อย่างแม่นย�ำโดยคนเพียงคนเดียวซ่ึงปกติแล้งผู้ที่จะสามารถเก็บข้อมูลได้ก็เพียงไม่กี่คน จึงมกั ใชน้ ักกฬี าในทีมตนเองเป็นผู้เกบ็ ขอ้ มลู เครอื่ งมอื ตอ่ ไปนจ้ี ะทำ� ใหเ้ กบ็ ขอ้ มลู อะไรไดบ้ า้ งจากการเกบ็ ขอ้ มลู “เมอื่ รบั ลกู เสริ ฟ์ ” (OFFEN-SIVE SYSTEMS FROM SERVE-RECEIVE) เคร่ืองมือที่ใช้ในการเก็บข้อมูลน้ีคือกระดาษที่ประกอบด้วยรูป สนาม 6 สนาม และตอ่ ไปน้ีจะเปน็ ข้อแนะน�ำในการเกบ็ ขอ้ มูล 62

ค่มู ือผฝู้ กึ สอนกฬี าวอลเลย์บอล รปู แบบของการะดาษรปู สนาม 6 สนาม กระดาษรปู สนาม 6 สนาม ตอ้ งประกอบด้วยสิง่ ต่อไปน้ี วนั เดอื นปี ชอื่ การแขง่ ขนั และผลการแขง่ ขนั เหนอื รปู สนามทง้ั 6 สนามตอ้ งมชี อ่ งวา่ งหรบั บนั ทกึ ตำ� แหนง่ ของผเู้ ลน่ เมอ่ื มกี ารเปลยี่ นตำ� แหนง่ ครบทง้ั 6 คน ชอ่ งวา่ งระหวา่ งสนามสามารถใชเ้ ปน็ ทบี่ นั ทกึ การเล่นทด่ี �ำเนนิ ไปจนเสร็จส้ินการแข่งขันนัดนี้ นอกจากนน้ั อาจตอ้ งการรปู สนามเพม่ิ เตมิ ตำ� แหนง่ เดยี วกนั เพอื่ บนั ทกึ การเลน่ ซง่ึ อาจหลากหลาย ออกไปอกี คืออาจเพิ่มรปู สนามเปน็ 12 สนามในแผน่ เดยี ว ต�ำแหน่งของผู้เลน่ เม่อื มกี ารเปลีย่ นต�ำแหน่งแต่ละคร้ัง การบนั ทกึ ตำ� แหนง่ ของผเู้ ลน่ เมอื่ มกี ารเปลย่ี นตำ� แหนง่ แตล่ ะครง้ั จนครบ 6 คน จะตอ้ งกระทำ� ทนั ที เมื่อเห็นต�ำแหน่งเร่ิมต้นเล่น และต้องท�ำให้เสร็จส้ินก่อนเร่ิมการแข่งขันเพ่ือความสะดวกในการบันทึก การเล่นแต่ละต�ำแหน่งไดท้ ันกบั การแข่งขนั ที่ดำ� เนินไปอยา่ งรวดเรว็ ขอ้ พงึ สงั เกตเมอ่ื ตอ้ งการเกบ็ ขอ้ มลู ทมี เดยี วกนั หลายๆ ครง้ั ควรเขยี นตำ� แหนง่ ของผเู้ ลน่ ใหเ้ หมอื น กนั ทุกแผ่น เช่น ทมี ทใ่ี ชร้ ะบบ 5 – 1 คือมคี นตบ 5 คน เซต 1 คน ก็ให้บนั ทกึ ต�ำแหนง่ เรม่ิ ตน้ เลน่ โดย วางตัวเซตไวท้ ่ตี �ำแหนง่ 1 ท่รี ปู สนามซงึ่ อยู่มุมซา้ ยสดุ ของแผ่นกระดาษทุกแผน่ ไม่ว่าในการแขง่ ขันจริง ตำ� แหนง่ เรมิ่ ตน้ เลน่ จะวางตวั เซตไวท้ ตี่ ำ� แหนง่ 1 หรอื ไมก่ ต็ าม ทงั้ นเี้ พอ่ื ความสะดวกในการเกบ็ ขอ้ มลู ไม่ ว่าจะเป็น 8 หรือ 9 แผ่นก็ตาม ถ้าตัวเซตไมไ่ ด้วางอยู่ทต่ี ำ� แหน่ง 1 เมือ่ เรม่ิ ตน้ เล่นให้ใส่เครอื่ งหมายดอก จันทร์ ก�ำกบั ไว้ที่รูปสนามรปู แรกหมุนบนสดุ ซา้ ยมอื ต�ำแหนง่ ของผู้เล่น เมอื่ นกั กฬี ายนื ในตำ� แหนง่ พรอ้ มเตรยี มรบั ลกู เสริ ฟ์ ตอ้ งรบี บนั ทกึ หมายเลขของผเู้ ลน่ ตามรปู แบบ ที่ทีมเตรียมรับลูกเสิร์ฟทันทีเพื่อให้สามารพิจารณาได้ว่า ใครคือตัวตบหลักใครเป็นตัวตบที่จะท�ำการ หลอกและบริเวณใดเปน็ จดุ อ่อนเม่อื รับลกู เสิร์ฟ ดงั รปู ที่ 6 เม่ือทีมเปล่ียนต�ำแหน่งครบ 6 คน ต้องน�ำรูปแบบการตั้งลูกเสิร์ฟมาเปรียบเทียบกัน ถ้า เปรยี บเทยี บรปู แบบการตง้ั รบั จะตอ้ งบนั ทกึ เอาไวใ้ นรปู สนามทเี่ ตรยี มเพมิ่ เตมิ แตถ่ า้ ไมม่ กี ารเปลย่ี นแปลง มากมายก็อาจใช้วิธีบันทึกหมายเลขของผู้เล่นเปลี่ยนไปยังต�ำแหน่งท่ีมีการเปล่ียนแปลงในกระดาษ แผน่ เดิมเตรยี มกระดาษ 1 แผ่น ท่มี รี ูปสนาม 6 สนาม พรอ้ มดว้ ยตารางที่จะลงต�ำแหน่งของผเู้ ลน่ เม่ือ มีการหมุนต�ำแหนง่ 6 คร้ัง 63

คมู่ ือผฝู้ ึกสอนกฬี าวอลเลย์บอล วธิ ีการเก็บขอ้ มูลมีดงั นี้ ต�ำแหนง่ ของผเู้ ลน่ ดูจากรูปท่ี 1 เม่ือบันทึกต�ำแหน่งของผู้เล่นลงในช่องท่ีอยู่ด้านบน ของสนามแล้วก็ให้รีบบันทึกต�ำแหน่งการตั้งรับลูกเสิร์ฟทันทีเม่ือเห็นการ บนั ทกึ ลกู เสริ ฟ์ ของผเู้ ลน่ แตล่ ะคนตอ้ งมน่ั ใจวา่ ตำ� แหนง่ ทบ่ี นั ทกึ ถกู ตอ้ งตาม ทบ่ี นั ทึกไวใ้ นตาราง เชน่ ในรูปท่ี 1 นห้ี มายเลข 7 6 9 เป็นผูเ้ ล่นแถวหนา้ หมายเลย 4, 10, 5, เป็นผู้เล่นแถวหลังจากข้อมูลน้ีจะท�ำให้ทราบได้ว่า กลุ่มไหนเป็นตัวตบ ผู้เล่นคนไหนจะเป็นตัววิ่งหลอกตบลูกเร็ว และพื้นที่ส่วนไหนของสนามจะเป็น จดุ ออ่ นขณะทำ� การรบั ลกู เสริ ์ฟ เปน็ ตน้ เม่ือบันทึกจนครบการหมุนต�ำแหน่ง 6 ครั้งแล้วก็น�ำรูปแบบการต้ังรับลูกเสิร์ฟ 6 ต�ำแหน่งมา เปรยี บเทยี บกนั หากมกี ารเปลย่ี นแปลงรปู แบบมากๆ กน็ ำ� เอากระดาษทม่ี รี ปู สนาม 6 สนามอกี แผน่ หนง่ึ มาบันทึกเพิ่มเติมว่าในต�ำแหน่งนั้นมีรูปแบบการต้ังรับลูกเสิร์ฟอย่างอื่นด้วยเพื่อจะได้ทราบว่าเม่ือ การตั้งรับเปลี่ยนไป คู่ต่อสู้มีจุดเด่นจุดด้อยอย่างไร หรือจะใช้ลูกเล่นแบบไหนแต่ถ้ารูปแบบการตั้งรับ เปลีย่ นแปลงเพียงเล็กนอ้ ย ก็สามารถบนั ทึกลงในกระดาษแผน่ เดียวกัน การบันทกึ รปู แบบการรกุ ของผู้เล่นแตล่ ะคน การเก็บข้อมูลในรูปแบบการรุกของผู้เล่นแต่ละคนต้องเริ่มบันทึก จากตำ� แหนง่ เรม่ิ ตน้ รบั ลกู แรกไปจนถงึ การวง่ิ เขา้ หาลกู ของตวั ตบแตล่ ะคน และไปสน้ิ สดุ ทจ่ี ดุ ซงึ่ ผเู้ ลน่ นนั้ ตบลกู บอลโดยใชก้ ารลากเสน้ งา่ ยๆแสดง เชน่ รปู ที่ 2 หมายเลข 6 รบั ลกู แรก หมายเลข 7 ว่ิงออ้ มไปตบทต่ี ำ� แหน่ง 2 (หน้าขวา) หรอื รูปที่ 3 หมายเลข 5 รบั ลกู แรก หมายเลข 9 วงิ่ หลอกเขา้ ตบในจังหวะแรก แต่ตบจริงเมื่อก้าวเท้ากระโดดตบที่สุดเส้นข้างของ ตำ� แหน่ง 2 (หน้าขวา) จะต้องบันทึกการเปล่ียนแปลงเมื่อมีการหมุนต�ำแหน่งทุกคร้ังและ ในแตล่ ะตำ� แหนง่ อาจมวี ธิ กี ารรกุ หลายๆ รปู แบบกใ็ หใ้ ชก้ ระดาษเกบ็ ขอ้ มลู แผน่ อน่ื ชว่ ยจะตอ้ งแนใ่ จวา่ ทำ� การบนั ทกึ รปู แบบการรกุ ของตวั ตบทตี่ วั เซต จะส่งลูกให้ตบจรงิ และบันทกึ ไดอ้ ย่างถกู ต้อง จากข้อมูลน้ีจะช่วยให้ทราบได้ว่า รูปแบบของตัวตบแต่ละคนเป็น 64

คูม่ อื ผ้ฝู ึกสอนกีฬาวอลเลย์บอล อย่างไร วิ่งเข้าหาลูกโดยตรง หรือมีการวิ่งหลอกข้ึนตบเป็นข้ันบันได (ท�ำท่าจะกระโดดแต่ก้าวเท้าไป กระโดดอีกจดุ หนึง่ รปู ท่ี 3) หรอื วิ่งเขย่าขาเดียวจบ ผู้เก็บข้อมูลต้องเป็นคนช่างสังเกตและบันทึกได้อย่างรวดเร็ว จึงสามารถบันทึกข้อมูลของทีม ตรงขา้ มได้ ทงั้ จากการแขง่ ขนั จรงิ และจากวดี ที ศั นก์ ารลากเสน้ แสดงทศิ ทางหรอื ลกั ษณะการวง่ิ เขา้ ตบลกู ของตัวตบ ผบู้ ันทกึ สามารถคิดสรา้ งขึ้นไดเ้ อง เพียงใหเ้ ขยี นแลว้ อา่ นรเู้ รอ่ื งเปน็ ใช้ได้ ทีส่ �ำคญั คอื เกบ็ ได้ รวดเรว็ ถกู ตอ้ ง และรูค้ วามหมายเมือ่ ตอ้ งการศึกษา การบันทกึ มมุ และทิศทางของลกู ทต่ี บออกไป นอกจากบนั ทกึ รปู แบบการรกุ ของผเู้ ลน่ แตล่ ะคนแลว้ ยงั ตอ้ งบนั ทกึ อกี วา่ ผเู้ ลน่ แตล่ ะคนนั้นชอบลกู ตบลูกไปทางไหนอีกด้วย จากเส้นที่แสดงถึงการว่ิงเข้าหาลูกของตัวตบผู้บันทึกจะต้องเริ่มเส้น ท่ีสองแสดงทิศทางที่ลูกบอลพุ่งไปซ่ึงการตบลูกอาจเป็นลักษณะหยอดด้วย ปลายนวิ้ ตบเพยี งครงึ่ หนง่ึ ของกำ� ลงั ทงั้ หมดหรอื ตบเพอ่ื จะเอาใหถ้ กู มอื ทสี่ กดั กนั้ แล้วลกู พงุ่ ออกไปนอกสนาม (TOUCH OUT) ดังรปู ท่ี 4 เช่น หมายเลข 6 ท�ำทา่ จะว่งิ เขา้ หาต�ำแหน่ง 3 (กลางหน้า) แตก่ ลับว่ิงโคง้ ไปตบทีต่ �ำแหนง่ 2 (หนา้ ขวา) ซงึ่ ในตำ� แหนง่ เชน่ นหี้ มายเลข 6 อาจตบถงึ 3 แบบ หรอื 3 ทศิ ทาง ดงั ทแ่ี สดงไว้ สว่ นผลของการตบอาจใชส้ ญั ลกั ษณต์ า่ งๆ กนั เชน่ ตบถกู มือผู้ สกดั กัน้ แล้วลกู ออกกนอกสนาม ตบแล้วคูต่ ่อสรู้ ับได้ ตบแลว้ ลกู ลงสนามได้ คะแนนหรือเปลี่ยนเสิร์ฟตบแล้วทีมตรงข้ามรับเสียหรือรับไม่ได้ท�ำให้ฝ่าย ตนได้คะแนน หรือเปลีย่ นเสริ ฟ์ ระบบการป้องกนั หรือระบบการรับลกู ตบ จุดมุ่งหมายส�ำคัญในการสอดแนมหรือเก็บข้อมูลระบบการป้องกันของทีมตรงข้ามก็เพื่อจะดูว่า ทมี ตรงขา้ มมรี ปู แบบการตัง้ รับลูกตบแบบตา่ งๆ อยา่ งไร มีจดุ ออ่ นอยตู่ รงไหนเวลาท�ำการรกุ จะไดร้ ู้วา่ ควรจะรกุ จากจดุ ไหนของตาข่าย ควรรุกรวดเร็วเพยี งไร และควรจะหยอดตรงไหนเปน็ ตน้ การต้งั รับของทมี แบง่ ได้เปน็ 2 ตอนคือ 1. รปู แบบการเตรียมต้งั รับ ขณะท่ีตวั เซตของทมี รุกทำ� การเซตลูกใหต้ บ 2. รปู แบบการต้ังรับขณะทมี ตรงขา้ มท�ำการตบ 65

ค่มู ือผ้ฝู ึกสอนกฬี าวอลเลยบ์ อล รปู แบบที่มกี ารเปลี่ยนแปลงจาก 1 เป็น 2 จะใช้เวลาเพียง 1 ถงึ 2 วนิ าทเี ทา่ น้นั การบนั ทึกข้อมลู ด้วยตาเปล่าของคนเพียงคนเดียวย่อมเป็นไปไม่ได้อย่างแน่นอน อาจต้องมีช่วยหรือเก็บข้อมูลจาก วดี ิทัศนท์ บ่ี ันทึกไวถ้ ้าจะเปน็ บนั ทกึ ข้อมลู คนเดยี วจะสามารถบันทึกไดเ้ ฉพาะตอนท่ี 2 เทา่ น้นั เครื่องมือที่จะใช้บันทึกระบบการป้องกันก็เหมือนๆ กับท่ีเคยใช้มาแล้ว เพียงแต่เปลี่ยนเป็น กระดาษท่มี ีรูปสนาม 9 สนาม บรรจอุ ยู่ แบง่ เปน็ 3 แถว แถวละ3 สนาม แถวบนใช้บันทกึ การรุกจากตำ� แหนง่ 4 (หนา้ ซ้าย) แถวกลางใช้บนั ทกึ การรกุ จากตำ� แหน่ง 3 (กลางหน้า) แถวล่างใช้บันทกึ การรกุ จากต�ำแหนง่ 2 (หนา้ ขวา) จากเครือ่ งมือดงั กล่าวจะสามารถบันทกึ ต�ำแหนง่ การตง้ั รบั ของทมี ตรงขา้ มในลกั ษณะแตกตา่ งกนั ได้ ดงั ตวั อยา่ งในรปู ซง่ึ ใชเ้ สน้ ขดี ตรงๆ แทน ผสู้ กดั กน้ั ใชห้ มายเลขแทนตำ� แหนง่ ของผเู้ ลน่ แตล่ ะตำ� แหนง่ และใชเ้ สน้ วง แทนการครอบคลมุ พนื้ ทีข่ องผู้เลน่ แต่ละคน ถา้ ตวั ตบเปลยี่ นไปกจ็ ะมกี ารเปลยี่ นแปลงตำ� แหนง่ การตง้ั รบั ไปดว้ ย ถึงแม้ว่าจะเป็นการรุกจากต�ำแหน่งเดียวกัน ผู้บันทึกก็สามารถเขียนรูป แบบการตงั้ รบั ลงไดใ้ นรปู สนามทเี่ ตรยี มไวห้ ากไมเ่ พยี งพอกใ็ ชก้ ระดาษอกี แผน่ หนงึ่ เพิม่ เตมิ จนกวา่ จะครบการรุกทุกรูปแบบ วธิ กี ารบนั ทกึ ขอ้ มลู วา่ ใครรบั กค่ี รง้ั ณ จดุ ใดของสนาม สำ� เรจ็ หรอื ไมก่ ใ็ ชว้ ธิ กี ารงา่ ยๆเหมอื นเดมิ คอื หมายเลขของผู้เล่น ต�ำแหนง่ ท่รี ักลูก และผลของการรับ (+ / 0 / -) บวก หมายถงึ รับและถึงตวั เซตทรี่ อเซตลกู อยู่บรเิ วณตาข่าย ศนู ย ์ หมายถึงรับได้ แตไ่ ม่ถงึ เซต ลบ หมายถึงเสียหรือรับไม่ได้ เช่น 4 / 5 / + หมายถงึ หมายเลข 4 รับลกู ท่ีตำ� แหนง่ 5 (หลังซา้ ย) ไดผ้ ลดี (ถงึ ตัวเซต) เป็นตน้ บันทึกสถิติการเล่นไว้ข้างรูปสนาม เมื่อเซตมากครั้งการแข่งขันก็จะสามารถแจกแจงได้ว่าทีม ตรงขา้ มมจี ุดอ่อนอยู่ที่ไหนบา้ ง และผ้เู ล่นคนไหนมจี ดุ อ่อนในการสกัดก้ันหรือการรับลกู ตบ ดว้ ยการเกบ็ ขอ้ มลู ของทมี ตรงขา้ มทงั้ หมด ทกี่ ลา่ วมาแลว้ ตงั้ แตต่ น้ ผฝู้ กึ สอนจะสามารถวางแผน การรุกและการป้องกัน เม่ือแข่งขันกับทีมตรงข้าม อย่าลืมว่ากระดาษที่มีรูปสนาม 6 สนาม ใช้ศึกษา ระบบการรกุ การเสริ ฟ์ การตง้ั รบั ลกู เสริ ฟ์ ของทมี ตรงขา้ ม แตก่ ระดาษทมี่ รี ปู สนาม 9 สนาม ใชศ้ กึ ษา ระบบการปอ้ งกนั 66

ค่มู ือผฝู้ ึกสอนกฬี าวอลเลยบ์ อล หวังเป็นอย่างย่ิงว่าการสอดแนมทีมตรงข้ามที่ทีมชั้นน�ำของโลกใช้กันในปัจจุบันจะได้รับความ สนใจจากผู้ฝึกสอน และน�ำไปใช้ในการวางแผนการฝกึ ซอ้ มใหก้ บั ทมี การรู้เรายังรู้เขาอกี ดว้ ย จะท�ำให้ ทา่ นประสบความส�ำเร็จ 67

คู่มือผู้ฝกึ สอนกฬี าวอลเลย์บอล บทที่ 6 จิตวทิ ยาการกฬี า ปัจจัยทางจิตใจได้แก่ อารมณ์ ความจำ� ความคิด ความวิตกกงั วล ความกา้ วร้าว ฯลฯ ย่อมมผี ล ตอ่ พฤตกิ รรมมนุษย์ และในแง่ของการกฬี า จติ ใจยอ่ มมผี ลตอ่ พฤติกรรมของนกั กีฬาเช่นกัน นักกีฬาที่ มสี ขุ ภาพแขง็ แรง ผา่ นการฝกึ ฝนมากพอๆ กนั ถา้ ฝา่ ยหนงึ่ สามารถควบคมุ อารมณ์ ความตนื่ เตน้ ไดด้ กี วา่ ยอ่ มไดเ้ ปรียบอกี ฝ่ายหนึง่ นักกีฬาทเ่ี ขา้ สสู่ นามแข่งขนั จงึ ควรมีความพร้อมในทกุ ๆ ดา้ น ได้แก่ รา่ งกาย ทกั ษะ กลยุทธ์ และจติ ใจ จิตวิทยาการกีฬา เป็นวิทยาศาสตร์การกีฬาแขนงหนึ่ง ที่ศึกษาพฤติกรรมของผู้ที่เก่ียวข้องกับ วงการกีฬา ไดแ้ ก่ นกั กีฬา ผู้ฝึกสอน ผ้ชู ม และนำ� ความรนู้ ั้นมาใชใ้ ห้เกดิ ประโยชนก์ บั การกีฬา การคัดเลอื กนกั กฬี าโดยพจิ ารณาจากดา้ นจิตวทิ ยา นกั กฬี าแตล่ ะคนมสี ภาพรา่ งกายและจติ ใจทเ่ี หมาะสมกบั กฬี าแตล่ ะชนดิ ตา่ งกนั ถา้ พจิ ารณาดา้ น ร่างกาย ตัวอย่างเช่น คนตัวสูงเหมาะจะเล่นบาสเกตบอล คนตัวเล็กเหมาะจะเล่นยิมนาสติก คนมี อัตราส่วนกลา้ มเน้ือ Fast twitch fiber มาก เหมาะกบั กฬี าท่ใี ช้ความเร็ว คนทม่ี อี ัตราสว่ นกล้ามเนือ้ Slow twitch fiber มาก เหมาะกับกีฬาที่ต้องการความอดทน เป็นตน้ ในแงข่ องจติ ใจควรพจิ ารณา บคุ ลกิ ภาพของนกั กฬี าใหเ้ หมาะสมกบั ชนดิ ของกฬี าทต่ี อ้ งการความอดทน เปน็ ตน้ ในแงข่ องจติ ใจกค็ วร พิจารณาบุคลิกภาพของนักกีฬาให้เหมาะสมกับชนิดของนักกีฬาให้เหมาะสมกับชนิดกีฬาต่างๆ บุคลิกภาพทคี่ วรน�ำมาพิจารณาได้แก่ Extrovert เป็นแนวโนม้ ของจติ ใจที่ชอบแสดงออก มีความสนใจกบั สงิ่ ภายนอกตวั เอง Introvert มแี นวโนม้ ทจ่ี ะเก็บตัว และสนใจเกีย่ วกับเร่อื งของตวั เอง Sensitive มแี นวโนม้ ทีจ่ ะหว่ันไหวงา่ ย ตืน่ เตน้ ง่าย Stable มจี ติ ใจทมี่ ่ันคง ไม่หวน่ั ไหวงา่ ย ถา้ มากเกนิ ไปจะเฉือ่ ยชา ไม่คอ่ ยมปี ฏิกรยิ า 68

ค่มู ือผฝู้ กึ สอนกฬี าวอลเลย์บอล ประเภทของกีฬาแบ่งได้ดงั น้ี Individual Team Direct มวย มวยปล้ำ� ยูโด ฟตุ บอล บาสเกตบอล Parallel ยงิ ปนื กรีฑา วา่ ยนำ้� กอลฟ์ เรอื พาย วง่ิ ผลดั ทมี ยงิ ปนื Individual มนี กั กฬี าในแตล่ ะฝ่ายคนเดยี ว Team มีนักกฬี าในแต่ละฝา่ ย 2 คนขึน้ ไป Direct กีฬาทม่ี ีการปะทะโดยตรง แข่งขันกับแบบเผชิญหนา้ Parallel กฬี าท่ตี า่ งฝ่ายตา่ งเล่น กีฬาประเภท team ตอ้ งสงั เกตสญั ญาณต่างเพอื่ นร่วมทีม ตอ้ งอาศยั ความรว่ มมือซ่งึ กันและกัน นกั กีฬาตอ้ งค่อนข้างจะ extrovert และ sensitive มากกวา่ กีฬาประเภท individual กีฬาประเภท direct ตอ้ งสงั เกตกลยุทธ์ของฝ่ายตรงข้าม และค่อยระวังอันตรายจากการปะทะ จงึ ควรจะคอ่ นข้าง extrovert และ sensitive มากกว่ากฬี าประเภท parellel นักกฬี าประเภท individual และ parellel เช่น วิ่งระยะไกล ควรจะคอ่ นข้าง introvert และ stable เพราะตอ้ งสงั เกตสญั ญาณจากภายในรา่ งกาย เชน่ ความรอ้ นในรา่ งกาย ความเหนอ่ื ยลา้ จงึ ไมค่ วร ตน่ื เตน้ งา่ ย เพราะอาจเกดิ อนั ตรายได้ วธิ กี ารพจิ ารณาบคุ ลกิ ภาพของนกั กฬี า สามารถสงั เกตไดจ้ ากพฤตกิ รรมการแสดงออกผสู้ งั เกตได้ คลกุ คลใี กลช้ ดิ กบั นกั กฬี าพอสมควร เพราะจะไดเ้ หน็ การแสดงออกในหลายๆ ดา้ น ไมส่ รปุ จากพฤตกิ รรม เพียงด้านเดียว เช่น นักกีฬาอาจจะดูสุขุมรอบคอบเมื่ออยู่ต่อหน้าผู้ฝึกสอน แต่เวลาขับรถหรืออยู่กับ เพื่อนกลับใจรอ้ นหงดุ หงดิ งา่ ย อีกวิธหี นึง่ ทส่ี ามารถน�ำมาใชพ้ ิจารณาบคุ ลิกภาพของนักกีฬาได้งา่ ยกวา่ คอื การใชแ้ บบทดสอบบคุ ลิกภาพ แตผ่ ู้ที่จะใช้แบบทดสอบได้นน้ั ต้องฝึกฝนวิธกี ารใช้อยา่ งถูกต้องก่อน 69

คู่มอื ผฝู้ กึ สอนกีฬาวอลเลยบ์ อล ปัจจยั ทางดา้ นจติ ใจท่มี ีผลต่อสมรรถภาพนักกฬี า สมาธิ เป็นความสามารถของจิตใจในการเลอื กรบั ข้อมลู ต่างๆ สมาธิมีประโยชนอ์ ยา่ งมากในการ กฬี า เพราะในขณะเลน่ กฬี าควรมงุ่ เนน้ ความสนใจใหอ้ ยใู่ นเรอ่ื งของกฬี าและตดั สงิ่ ทไี่ มเ่ กยี่ วขอ้ งออกไป สมาธอิ าจแบ่งประเภทไดด้ ังน้ี Broad เป็นความสนใจในหลายๆ เรื่องพร้อมกัน เช่น นักบาสเกตบอล ขณะเล่นต้องเลี้ยงลูก ต้องคอ่ ยสงั เกตเพ่ือนรว่ มทีม ตอ้ งควรระวงั ฝา่ ยตรงขา้ ม ไปพร้อมๆ กนั Narrow ความสนใจทจี่ ำ� กดั อยใู่ นวงแคบ เชน่ นกั บาสเกตบอล ขณะรอยงิ ลกู โทษสนใจอยเู่ ฉพาะ การยิงลกู โทษเทา่ น้นั External ความสนใจมงุ ไปทส่ี ง่ิ ภายนอก เชน่ ผเู้ ลน่ ฝา่ ยเดียวกนั ผ้เู ล่นฝา่ ยตรงข้าม สภาพสนาม ทศิ ทางการเคลื่อนท่ี Internal ความสนใจมงุ่ กบั สง่ิ ภายใน เชน่ การทบทวนแผนการเลน่ อาการเหนอ่ื ยลา้ อาการบาดเจบ็ กีฬาแต่ละชนิดอาจต้องการสมาธิที่แตกต่างกัน เช่น ว่ิงระยะไกลควรมีสมาธิที่ narrow และ internal ฟุตบอลควรมีสมาธทิ ี่ broad และ external ในแต่ละชว่ งของการแข่งขนั บางครง้ั ก็ใชส่ มาธิที่ แตกต่างกัน เช่น บาสเกตบอล ควรมีสมาธิขณะเล่นและขณะยิงลูกโทษ ดังนั้นการฝึกสมาธิก็ควรให้ เหมาะสมกบั ชนิดของกีฬา ขีดจ�ำกัดในการรับรู้ข้อมูล ในขณะหน่ึงมีข้อมูลผ่านเข้ามาในความคิดเราได้หลายทางทั้งจาก สิ่งแวดล้อมภายนอก และความคิดความจ�ำภายใน เช่น ขณะเล่นกีฬามีท้ังเหตุการณ์ในการแข่งขัน เสยี งเชยี ร์ อากาศรอ้ นจากภายนอก และความวติ กกงั วลจากภายในแตเ่ ราไมส่ ามารถรบั รไู้ ดท้ ง้ั หมด จะ เลือกรับได้เฉพาะข้อมลู ทีส่ �ำคัญเท่านัน้ การเลอื กรับร้ขู ้อมลู ตอ้ งใชเ้ วลา ถ้าหากมีข้อมลู เขา้ มาพร้อมกนั มากๆ กต็ อ้ งเสยี เวลาในการเลอื กว่าขอ้ มลู ใดสำ� คญั หรอื ไม่ส�ำคัญ ท�ำให้ตงั้ สมาธไิ ดย้ าก ในนกั กฬี าท่ีเร่ิม เล่นใหม่ๆ ยงั ไม่ชำ� นาญ ขณะเล่นจะเสียเวลาไปกับการทบทวนทักษะ การวางแผนก็ยงั ไมค่ ลอ่ งแคล่ว สมาธิจะเกดิ ไดย้ ากกว่านกั กีฬาทชี่ ำ� นาญแล้ว เนื่องจากความสามารถในการรับรู้ข้อมูลของเรามีขีดจ�ำกัดเทียบได้กับห้องว่างท่ีมีขนาดจ�ำกัด การทจ่ี ะขยายห้องนั้นกระท�ำได้ยาก วิธที จี่ ะเพมิ่ ท่ีว่างคือการลดข้อมูลทีเ่ ขา้ ส่คู วามคิดใหน้ ้อยลง หนทางในการลดขอ้ มูลทเี่ ข้าสูค่ วามคิด การะทำ� ได้โดย การฝึกฝนทกั ษะและการแบง่ หน้าท่ี 70

คู่มือผู้ฝึกสอนกฬี าวอลเลย์บอล การฝึกฝนทกั ษะตา่ งๆ ให้ชำ� นาญ จนนักกฬี าสามารถเลน่ ไดโ้ ดยไมต่ อ้ งเสียเวลาคิดสมาธิจะเกดิ ได้งา่ ยขน้ึ ส่วนการแบง่ หน้าท่ีในกีฬาประเภททมี ก็เพือ่ ให้รับผิดชอบในขอบเขตท่แี คบลง เช่น ฟตุ บอล แบ่งออกเปน็ กองหนา้ กองกลาง กองหลงั ชว่ ยให้นักกฬี าไมต่ อ้ งคอยพะวงกบั หน้าท่ีอืน่ ทกั ษะนอกจากเพม่ิ ขดี ความสามารถใหต้ วั เองแลว้ ยงั เปน็ การสรา้ งความกดดนั ใหฝ้ า่ ยตรงขา้ มดว้ ย การทเี่ ราสามารถเลน่ ไดห้ ลายๆ รปู แบบ ฝา่ ยตรงขา้ มจะเพมิ่ ความระมดั ระวงั มากขนึ้ ทำ� ใหท้ ว่ี า่ งในความ คดิ ลดลง ความต่ืนตัว คือ ปฏิกิริยาที่เกิดข้ึนในขณะตื่นอยู่ ความต่ืนตัวจะน้อยที่สุดขณะหลับจะเพ่ิมขึ้น เม่ือต่ืน การต่ืนตัวท�ำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงจากร่างกายหลายอย่าง เช่น ชีพจรเร็วข้ึน หายใจเร็วขึ้น กลา้ มเนอ้ื ตงึ ตวั ความตนื่ ตวั ทเ่ี พม่ิ ขนึ้ จะทำ� ใหค้ วามสามารถของนกั กฬี าเพมิ่ ขนึ้ เมอ่ื วามตน่ื ตวั เพม่ิ จนถงึ ระดบั หนงึ่ ความสามารถของนกั กฬี าจะสงู ทสี่ ดุ ถา้ หากความตนื่ ตวั ยงั เพมิ่ ขน้ึ อกี จะทำ� ใหน้ กั กฬี าตน่ื เตน้ มากจนควบคุมไมไ่ ด้และท�ำให้ความสามารถของนักกีฬาลดลง ในขณะที่ความตื่นตัวน้อย สมาธิจะกว้าง (broad) ความสนใจจะกระจัดกระจายในนักกีฬาถ้า ความตื่นตวั น้อย อาจจะท�ำใหค้ วามคดิ ไมจ่ ำ� กัดอยกู่ บั การเลน่ กีฬา นกั กีฬาจงึ ควรมคี วามต่นื ตวั อยบู่ ้าง ความตน่ื ตัวทเี่ พิ่มข้นึ จะทำ� ใหส้ มาธิแคบลง (narrow) ถ้ามากเกนิ ไปสมาธจิ ะจำ� กดั ทำ� ให้อาจมองขา้ ม เรอ่ื งทสี่ ำ� คญั ไปการฝกึ ควบคมุ สมาธิ จงึ ควรฝกึ ควบคมุ ความตน่ื ตวั ไมใ่ หม้ ากหรอื นอ้ ยเกนิ ไปและสามารถ ปรับให้เหมาะสมกับสถานการณ์ได้ ในสถานการณ์เดียวกัน นักกีฬาท่ียังไม่ช�ำนาญจะมีความตื่นตัวมากกว่านักกีฬาที่ช�ำนาญ ท�ำให้ ตน่ื เตน้ ไดง้ า่ ย แตใ่ นบางโอกาสถา้ การแขง่ ขนั ไมน่ า่ ตนื่ เตน้ นกั กฬี าทชี่ ำ� นาญจะไมค่ อ่ ยตนื่ ตวั และไมส่ ามารถ แสดงความสามารถสงู สดุ ออกมาได้ การควบคมุ การตน่ื ตวั มคี วามสำ� คญั มาก นกั กฬี ามกั จะไดร้ บั แรงกระตนุ้ จากหลายๆ ทาง เชน่ ความ กดดนั จากผฝู้ กึ สอน ความกดดนั จากค่แู ขง่ ขนั ความกดดนั จากผ้ชู ม ซึ่งมักจะท�ำใหค้ วามตน่ื ตวั เพ่มิ ขนึ้ จนบางครง้ั มากเกินไป ถา้ ไม่ฝึกควบคมุ ความตน่ื ตัวให้ลดลงให้พอเหมาะ ก็จะเกดิ ผลเสยี ได้ ความวิตกกังวล เป็นความรู้สึกท่ีไม่ดี ไม่สบายใจในขณะแข่งขัน ความวิตกกังวลเม่ือเกิดข้ึนจะ ทำ� ใหค้ วามตน่ื ตวั เพม่ิ ขนึ้ โดยทว่ั ไปความตน่ื ตวั จะมคี วามหมายเปน็ กลางๆ เพราะเกดิ ขน้ึ ไดท้ งั้ ขณะดใี จ เสยี ใจ หรอื เกดิ ขน้ึ ไดโ้ ดยไมม่ ผี ลตอ่ อารมณเ์ ลยกไ็ ด้ ขณะเลน่ เสยี กองเชยี รด์ งั ๆ ทำ� ใหน้ กั กฬี าตน่ื ตวั มาก ขน้ึ ทง้ั สองฝ่าย ฝ่ายหนึง่ อาจดีใจ แต่อกี ฝา่ ยหน่ึงกังวลก็ได้ 71

คู่มือผ้ฝู กึ สอนกีฬาวอลเลยบ์ อล ความวิตกกังวลได้หลายอย่างสาเหตุส�ำคัญของความวิตกกังวลท่ีเกี่ยวข้องกับการกีฬาคือการ แข่งขนั เน่ืองจากการแข่งขนั เป็นสถานการณ์ทีไ่ ม่ปกติ มผี ลคือการแพช้ นะมีความหมายต่อจิตใจ การ แข่งขันยังท�ำให้เกิดเหตุการณอ์ ่ืนๆ รว่ มด้วย เช่น การฝึก การเกบ็ ตัวการบาดเจบ็ เงินตอบแทน ซึ่งจะ ทำ� ใหค้ วามวติ กกงั วลเพม่ิ ขนึ้ ความวติ กกงั วลในนกั กฬี ายงั เกดิ จาดสาเหตอุ น่ื ๆ ทไี่ มเ่ กยี่ วขอ้ งกบั การกฬี า ได้เชน่ เดียวกบั คนปกตทิ ว่ั ไป ความวติ กกงั วลจะมผี ลตอ่ ความสามารถของนกั กฬี า ถา้ ความรสู้ กึ ไมส่ บายใจเพมิ่ ขน้ึ จะทำ� ใหค้ วาม สามารถลดลง ความวิตกกังวลจะท�ำให้ความตื่นตัวเพิ่มข้ึนด้วยความต่ืนตัวที่พอเหมาะจะท�ำให้ความ สามารถเพม่ิ ขน้ึ แต่ถา้ มากเกนิ ไปจะทำ� ใหค้ วามสามารถลดลง ความวติ กกงั วลจะลดลงไดถ้ า้ มกี ารเตรยี มตวั ทด่ี ี คอื การสรา้ งความมน่ั ใจ นกั กฬี าจงึ ควรฝกึ ฝนให้ พร้อมในทกุ ๆ ด้าน จนเกิดความมัน่ ใจ กอ่ นท่จี ะเริม่ การแข่งขนั แรงจงู ใจ ในการกีฬาคอื สง่ิ กระตนุ้ ให้เราตอ้ งการมสี ว่ นร่วมในการกีฬา การทคี่ นเราอยากหรอื ไม่ อยากเล่นกีฬาน้ัน ไม่ได้ท�ำให้ความสามารถทางการกีฬาดีขึ้นแต่ถ้าอยากเล่นพอใจที่ได้เล่น จะท�ำให้มี ความพยายาม มีการพฒั นาให้ดีขึน้ เม่ือพบอปุ สรรคกไ็ มห่ ยุดเล่นกีฬาไปง่ายๆ ปจั จัยท่ีมีผลต่อแรงจูงใจ มดี ังนี้ 1. แรงกระตุ้นจากภายใน การเล่นกีฬาจะเกิดผลดีต่อร่างกายและจิตใจได้แก่ความสนุกสนาน สุขภาพดีขึน้ ได้ผ่อนคลายความเครยี ด ได้รูจ้ ักคนมากขนึ้ ถา้ แรงกระตนุ้ มากจะจงู ใหอ้ ยากเลน่ มากขึ้น 2. แรงต่อต้านจากภายใน การเล่นกฬี าทำ� ทำ� ใหเ้ กิดความไมพ่ อใจไดแ้ ก่ กลัวเหนอ่ื ย กลัวบาด เจบ็ ถ้าแพ้จะเสยี หนา้ ไมช่ อบผ้ฝู กึ สอนบงั คบั ถ้าแรงตอ่ ต้านมากกท็ ำ� ให้แรงจูงใจลดลง 3. แรงกระตนุ้ จากภายนอก ทสี่ �ำคญั ไดแ้ ก่ เงนิ รางวลั คา่ ตอบแทน จะเป็นส่ิงท่กี ระตนุ้ ให้อยาก เล่นมากข้นึ แต่แรงกระตนุ้ จากภายนอกมีมากๆ จะทำ� ให้แรงกระตุ้นจากภายในอ่อนลง คือ ถ้าคนเลน่ กฬี าเพอื่ ความพอใจจากรางวลั จะทำ� ใหค้ วามพอใจจากการเลน่ กฬี าลดลงความสำ� คญั ลงจนในทสี่ ดุ เมอ่ื ไม่มรี างวลั กไ็ ม่ร้สู ุกอยากเลน่ กฬี า 4. คณุ คา่ ของความสำ� เรจ็ ถา้ ความสำ� เร็จนน้ั ไดม้ ายาก ก็จะมคี ณุ ค่ามาก มีความหมายมาก เช่น ถ้าสามารถเอาชนะคู่ต่อสู้ที่เหนือชั้นกว่าได้ ย่อมมีความหมายมากกว่าชนะคู่ต่อสู้อ่อนกว่าความส�ำเร็จ ในแต่ละคร้งั จะเป็นแรงจูงใจให้เกดิ ความตอ้ งการที่จะเล่นในครง้ั ตอ่ ๆ ไป 72

ค่มู ือผู้ฝกึ สอนกฬี าวอลเลย์บอล โอกาสของความสำ� เรจ็ ถ้ามโี อกาสนอ้ ยจะทำ� ใหแ้ รงจูงใจลดลง เช่น การแขง่ ขันกบั คตู่ ่อสู้ทเ่ี หนอื ชน้ั กวา่ มากๆ จะไมม่ โี อกาสเอาชนะได้ นกั กฬี าจะรสู้ กึ ไมม่ กี ำ� ลงั ใจ ไมอ่ ยากเลน่ แตถ่ า้ มโี อกาสของความ ส�ำเร็จมีมากๆ จนไม่มีโอกาสแพ้ได้เลย คุณค่าของความส�ำเร็จจะหมดไปถึงชนะได้ก็ไม่มีความหาย ดงั น้ันโอกาสและคุณคา่ ความส�ำเร็จ ควรอยู่ในระดบั ท่ีพอดี การเตรยี มความพร้อมทางด้านจติ ใจ นักกฬี ามกั จะได้รบั การเตรียมจติ ใจดว้ ยการกระตนุ้ จติ ใจดว้ ยวิธตี ่างๆ การกระตุน้ จะทำ� ใหค้ วาม ตื่นตัวและความวิตกกังวลเพิ่มข้ึน แต่ความตื่นตัวในระดับท่ีพอเหมาะเท่านั้นท่ีจะเกิดประโยชน์ต่อ นักกีฬา การกระตุ้นจิตใจเพียงอยา่ งเดียวจึงมีประโยชน์กับนักกีฬาบางคนเท่านั้น ส�ำหรับนักกีฬาท่ีมี ความตน่ื ตัวพอดีอย่แู ล้ว การกระตุ้นจิตใจกลับจะเกิดผลเสยี การเตรยี มจิตใจทีด่ คี วรจะเป็นการควบคมุ สภาวะจติ ใจใหเ้ หมาะสมกบั สถานการณม์ ากกวา่ การฝกึ เตรยี มจติ ใจกระทำ� ไดโ้ ดยการฝกึ ผอ่ นคลายการ สร้างกำ� ลังใจและการปลุกเร้าใจ การฝึกผ่อนคลาย ในขณะที่ต่ืนเต้น กล้ามเนื้อจะเกร็ง ชีพจรจะเต้นเร็ว หายใจเร็ว รู้สึกอึดอัด ไมส่ บาย ถา้ สามารถทำ� ใหผ้ อ่ นคลายได้ ปฏกิ ริ ยิ าทางรา่ งกายจะดขี นึ้ และรสู้ กึ สบายขน้ึ วธิ กี ารผอ่ นคลาย พื้นฐานท�ำได้โดยการฝึกควบคุมลมหายใจด้วยการหายใจเข้าลึกๆ และหายใจเข้าออกช้าๆ เร่ิมฝึกใน สถานท่ีเงียบสงบกอ่ น เมอื่ ทำ� ได้คล่องแล้วคอ่ ยๆ เพิ่มสถานการณใ์ หย้ าวขึ้นเร่ือยๆ จนกระทั่งสามารถ ผ่อนคลายได้แมใ้ นขณะแขง่ กีฬา เทคนคิ การผอ่ นคลายท�ำได้หลายวธิ ี ได้แก่ Meditation การทำ� สมาธิ โดยการพงุ่ จดุ สนใจไปทจี่ ดุ ใดจดุ หนงึ่ เชน่ ลมหายใจลกู แกว้ ทอ่ งคาถา ซ้�ำๆ เช่นเดียวกับการท�ำสมาธิในทางศาสนา แต่ส�ำหรับในทางกีฬา มุ่งหวังเพ่ือให้เกิดการผ่อนคลาย เมอ่ื ผอ่ นคลายไดแ้ ลว้ จะรสู้ กึ สบายขน้ึ ปฏกิ ริ ยิ าการตอบสนองทางดา้ นรา่ งกายลดลง เชน่ อตั ราการเตน้ ของหวั ใจชา้ ลง ความดนั โลหิตลดลงเป็นตน้ Hypnotic การสะกดจิต เปน็ การชักจูงใหร้ ู้สึกผ่อนคลายด้วยวธิ กี ารต่างๆ เชน่ ค�ำพดู ดนตรใี น บรรยากาศทส่ี บาย อาจจะทำ� ไดโ้ ดยอาศยั นกั สะกดจติ เทปเสยี ง หรอื ฝกึ สะกดจติ ดว้ ยตวั เอง ผถู้ กู สะกด จติ ถา้ เปน็ ระดบั ตนื้ จะรสู้ กึ ผอ่ นคลาย ถา้ ทำ� ไดถ้ งึ ระดบั ลกึ จะถกู ชกั จงู ไดง้ า่ ยมาก อาจจะสงั่ ใหผ้ ถู้ กู สะกด จิตท�ำในบางส่ิงอย่างทใ่ี นขณะปกตทิ ำ� ไม่ได้ เชน่ ใหช้ าจนเขม็ แทงไมร่ สู้ ึก ในทางกฬี าถ้าสะกดจิตไดใ้ น 73

คู่มือผู้ฝกึ สอนกีฬาวอลเลย์บอล ระดับท่ีตื้นจะช่วยรู้สึกผ่อนคลายถ้าเป็นในระดับลึกอาจแทรกค�ำส่ังบางอย่างลงไปได้ ส�ำหรับค�ำส่ังนั้น ควรเป็นค�ำสั่งทเี่ ป็นไปได้ เชน่ ใหร้ ้สู กึ สบายกระฉับกระเฉง จะเป็นไปได้มากกว่าส่ังให้เป็นผู้ชนะ และไม่ ควรเปน็ คำ� สัง่ ในเชิงปฏเิ สธ เช่น ส่งั ให้ไม่หงุดหงดิ Progressive relaxation การฝกึ ผอ่ นคลายโดยวธิ เี กรง็ สลบั กบั คลายกลา้ มเนอ้ื การฝึกกระทำ� โดย ใชก้ ลา้ มเนอ้ื ทลี ะกลมุ่ แลว้ ผอ่ นคลาย คอ่ ยๆ ทำ� ไลจ่ ากปลายเทา้ ถงึ ศรี ษะ คอยสงั เกตความรสู้ กึ แตกตา่ ง ระหว่างขณะเกร็งกับขณะผ่อนคลาย วิธที ำ� ได้ง่ายและท�ำไดผ้ อ่ นคลายไดเ้ รว็ Biofeedback ปฏิกิริยาของความตื่นตัวท่ีแสดงออกมาทางร่างกาย เช่น ชีพจรการหายใจเรา สามารถวดั ได้ เมื่อนำ� มาประกอบกับการฝึกผ่อนคลาย จะชว่ ยให้เราบอกได้ว่าเราสามารถผ่อนคลายได้ ผลหรอื ไม่ โดยแสดงผลออกมาเปน็ สัญญาณภาพ เสยี ง หรอื ตวั เลข เชน่ ในขณะตื่นตวั อย่ชู ีพจรจะเร็ว สัญญาณเป็นแสงกระพริบเร็ว เสียงแหลมถ้าเราค่อยๆ ผ่อนคลายลงชีพจรจะช้าลง สัญญาณจะแสดง เปน็ แสงกระพริบช้า เสียงทุ้ม ช่วยในการฝกึ ผ่อนคลายท�ำได้โดยง่าย การสรา้ งกำ� ลงั ใจ เปน็ การฝกึ พฒั นาจติ ใจ แกไ้ ขขอ้ บกพรอ่ งองจติ ใจ เชน่ ความรสู้ กึ ประหมา่ วติ ก กังวล ตนื่ เตน้ และเป็นการเพ่มิ กำ� ลงั ใจ เพือ่ ใหม้ ีสว่ นเสริมสมรรถภาพทางกฬี า วิธีการได้แก่ Imagery การสร้างจิตภาพ โดยการจนิ ตนาการถงึ เหตกุ ารณ์ทที่ �ำให้เครยี ดเป็นการฝึกให้เคยชิน กบั เหตกุ ารณน์ นั้ ทล่ี ะขน้ั โดยใหจ้ นิ ตนาการวา่ ตวั เองอยใู่ นเหตกุ ารณข์ ณะแขง่ ขนั มคี ตู่ อ่ สู้ มเี สยี ง ผฝู้ กึ สอน มเี สยี งเชยี ร์ ถา้ เกดิ อาการตน่ื เตน้ กใ็ หจ้ นิ ตนาการถงึ วธิ กี ารแกไ้ ขปญั หา และใชเ้ ทคนคิ การผอ่ นคลายมา ช่วย เมอื่ เคยชินแล้วจงึ ค่อยๆ เพ่ิมความกดดนั ขนึ้ เช่น ใหด้ ูวดี ีทัศน์ ให้น่งั ดูขา้ งสนาม ให้รว่ มเลน่ เปน็ ตวั สำ� รอง จนถึงสามารถลงแข่งขนั ได้จรงิ Goal setting การต้งั เปา้ หมาย เปน็ การวางแผนเพ่มิ ความสามารถทีล่ ะข้ันอย่างมีระบบ วธิ ีนี้ นิยมใชเ้ พือ่ เพิม่ คุณภาพบคุ ลากรในวงการธุรกจิ แตน่ �ำมาใช้กับการกีฬาได้ นกั กีฬาท่ีตอ้ งการเพมิ่ ความ สามารถให้ตัวเองควรตั้งเป้าหมายไว้ ลักษณะของเป้าหมายควรเป็นเป้าหมายที่ชัดเจน เฉพาะเจาะจง และวัดผลได้ เชน่ ว่ิง100 เมตร ให้เรว็ เวลาลดลงอกี 0.2 วินาที ภายใน 4 สัปดาห์ ไม่ใชเ่ ปา้ หมายว่า ต้องชนะ หรือตง้ั เปา้ หมายเพียงระยะส้นั ก่อนแต่มกี ารประเมนิ ผลส�ำเร็จหรือลม้ เหลวไปทล่ี ะขนั้ เพอื่ ให้ บรรลุถึงเป้าหมายสดุ ท้ายในระยะเวลายาว การปลกุ เรา้ ใจ กีฬาบางชนิดนกั กีฬาตอ้ งการเพิม่ ความต่นื ตัว เพ่ือใหแ้ สดงความสามารถไดเ้ ตม็ ที่ เชน่ นกั กฬี าทช่ี ำ� นาญ เมอื่ พบกบั คตู่ อ่ สทู้ อ่ี อ่ นกวา่ วธิ กี ารไดแ้ ก่ 74

คมู่ ือผฝู้ กึ สอนกฬี าวอลเลยบ์ อล 1. การปลุกใจ การกระต้นุ ด้วยค�ำพูด ด้วยเสยี งเชียร์ การติดตามขา่ วสารต่างๆ 2. การตงั้ เป้าหมาย เชน่ ทำ� สถติ ใิ หม่ ท�ำสถติ ไิ ม่แพใ้ ครเลยตลอดการแขง่ ขนั 3. การสรา้ งความตงึ เครยี ด เชน่ ใหน้ กั กฬี าไปถงึ สนามกอ่ นการแขง่ ขนั นานๆ โดยใหต้ อ้ งรอนานๆ 4. การลดแต้มตอ่ เชน่ ใหฝ้ ่ายตรงข้ามเล่นกอ่ น การตะแคงหรอื ในการเลน่ หมากรกุ เปน็ ตน้ 5. การตั้งรางวลั เชน่ ใหส้ ิทธพิ เิ ศษต่างๆ ใหเ้ งินรางวลั จิตวิทยาก่อนการแข่งขัน นกั เรยี นทก่ี ำ� ลงั จะสอบ ถา้ นกั เรยี นเตรยี มตวั ดี จะมคี วามมน่ั ใจและมสี ภาพจติ ใจทด่ี ยี อ่ มทำ� ขอ้ สอบ ได้ดีกว่า ก่อนการแข่งขันผู้ฝึกสอนมั่นใจว่านักกีฬามีความพร้อมท้ังร่างกายและจิตใจ ความพร้อมทาง รา่ งกายอาจใชก้ ารตรวจทางการแพทย์ ทางการทดสอบสมรรถภาพทางกาย ทดสอบสรรี วทิ ยาได้ สภาพ จติ ใจอาจทดสอบทางจติ วทิ ยา ดา้ นความวติ กกงั วล ความเครยี ดและตนื่ เตน้ ผฝู้ กึ สอนอาจใชก้ ารสงั เกต ได้ เพราะผฝู้ ึกสอนมคี วามคนุ้ เคยกบั นกั กฬี าแตล่ ะคนดีอยู่แลว้ ถา้ นกั กีฬาปกตไิ มม่ ีเหตุการณ์เป็นอย่าง อืน่ กอ่ นการแขง่ ขันเพ่อื ให้การแขง่ ขันดีที่สดุ ผฝู้ ึกสอนตอ้ งมหี ลักจติ วทิ ยาก่อนการแข่งขันดังน้ี 1. พยายามกระตนุ้ ใหน้ กั กฬี ารสู้ กึ สบายใจกบั การแขง่ ขนั มคี วามกระตอื รอื รน้ ทจี่ ะแขง่ ขนั มคี วาม อยากลงสนาม แต่ถา้ นักกฬี าคนใดมีมากไปกต็ ้องลดความกระตอื รือร้นลง 2. เตรียมนักกฬี าใหม้ ีจติ ใจม่ังคง ไมต่ ื่นเต้นจนเกินไป 3. พดู ใหก้ ำ� ลงั ใจ คยุ กบั นกั กฬี า พดู ใหเ้ กดิ ความมนั่ ใจ ขจดั ความกลวั ใหห้ มดไป 4. ตอ้ งมกี ารตรวจสขุ ภาพและทดสอบสมรรถภาพทางกายกอ่ นการแขง่ ขนั เพอื่ สรา้ งความมนั่ ใจ ในนกั กฬี า 5. ก่อนการแข่งขัน 2 วัน จะต้องเตรียมนักกีฬาในด้านอาหารกับการพักผ่อนให้สมบูรณ์เต็มท่ี ซ้อมเบาๆ บริหารร่างกายและดเู กมการแข่งขนั ของค่แู ขง่ ขนั หรือดูวดี ที ัศนข์ องคู่แขง่ 6. กอ่ นการแข่งขนั 1 วัน ให้นักกฬี าอย่างเต็มท่ี ไมไ่ ปเทีย่ วท่ใี ด อาจจะให้อ่านหนงั สอื เบาสมอง ดูภาพยนตร์ ดภู าพวดี ที ัศน์หรือจะนอนเล่นคยุ กนั ในเวลากลางวนั และกลางคือจะต้องนอนตามปกติ 7. ก่อนการแข่งขัน 4 ชั่วโมง อาหารมือสุดท้ายก่อนการแข่งขันจะต้องย่อยง่าย เป็นอาหารท่ี นกั กีฬาชอบ คนุ้ เคยและจะต้องไม่รบั ประทานมากเกนิ ไป 75

คู่มอื ผ้ฝู ึกสอนกีฬาวอลเลย์บอล 8. กอ่ นการแข่งขัน 2 ชัว่ โมง มกี ารนวดกล้ามเนอื้ ทกุ ส่วน 9. ก่อนการแขง่ ขนั 30 นาที ท�ำการอบอ่นุ ร่างกาย ถา้ นักกฬี าคนใดยงั ตืน่ เต้นอยู่มากหรือกงั วล มากใหอ้ บอุ่นร่างกายมากๆ หน่อย อาจช่วยได้ 10. กอ่ นลงแขง่ ขนั ไมค่ วรสอนอะไรอกี แลว้ ถา้ จะพดู กเ็ พยี งสนั้ ๆ วา่ “โชคดนี ะ” 11. นักกีฬาท่ีมีอารมณ์เครียดระหว่างการแข่งขัน ควบคุมอารมณ์ไม่ได้ผู้ฝึกสอนจะเปล่ียนตัว การลดความเครียดอาจจะกระทำ� ไดโ้ ดยใหน้ กั กฬี านงั่ เฉยๆ หายใจยาวๆ ลกึ ๆ เดินไปเดินมาแลว้ นง่ั 12. หลังการแข่งขัน นักกีฬาอาจเกิดความเครียดขึ้นอีก โดยเฉพาะเม่ือทีมของตนแพ้อาการ ตา่ งๆ อาจมี เชน่ ความไม่พอใจ กา้ วร้าว ทอ้ แท้ หมดก�ำลงั ใจ ซมึ เศรา้ ผู้ฝกึ สอนควรพูดให้นักกีฬาเขา้ ใจ เหตผุ ลและพยายามดงึ ความรูส้ ึกของนักกีฬาใหอ้ ยใู่ นสภาพเดิมให้ไดโ้ ดยเรว็ การสรา้ งแรงจูงใจ การสรา้ งแรงจูงใจเกิดขึ้นกบั นักกฬี ามีความจำ� เปน็ และส�ำคญั ยิง่ เพราะว่านักกฬี าทเี่ ลน่ กีฬาโดย ไมห่ วงั อะไรตอบแทนย่อมไมม่ ี อยา่ งนอ้ ยกห็ วังให้ตนเองได้เขา้ อยู่ในทมี (ของโรงเรยี น สโมสร สมาคม) ได้เลน่ หรอื แขง่ ขัน ผฝู้ ึกสอนสามารถสรา้ งแรงจูงใจโดยอาศยั วิธีการทางจติ วิทยาหลายประการ ดังน้ี 1. การยกย่องชมเชยผู้ฝึกสอนต้องหาวิธีการและโอกาสที่จะยกย่องชมเชยนักกีฬาให้ถูกต้อง เหมาะสมกับโอกาส เช่น ชมเชยเมื่อผู้เล่นมีพัฒนาทักษะดีขึ้น แต่การยกย่องชมเชยจนเกินควร อาจจะเป็นโทษ ท�ำให้ผลการฝึกลดลงหรือเกิดปัญหาด้านการควบคุมพฤติกรรมของนักกีฬา เช่น เกิดการอิจฉารษิ ยา เกดิ การแบง่ กลุ่ม เป็นต้น 2. การใช้กฎเกณฑ์และการลงโทษ กฎเกณฑ์ท่ีก�ำหนดไว้ในการฝึกนักกีฬานับเป็นส่ิงท่ีมีค่าและ เกิดประโยชน์ในด้านการควบคมุ สร้างวินยั นกั กีฬา เพราะเป็นการวางมาตรการเพ่อื ฝึกให้นักกีฬาเกิด การยอมรบั เกรงใจ เชอื่ ฟงั ผฝู้ กึ สอน จงึ เปน็ ปจั จยั หนงึ่ ของการจงู ใจ เชน่ นกั กฬี าคนใดทำ� สถติ ไิ มไ่ ดต้ าม กำ� หนดหรอื ไมส่ ามารถทำ� ได้เท่าเกณฑข์ องคนอ่นื ๆ ในทีม จะตอ้ งท�ำการฝึกหนักกวา่ คนอื่นๆ หรือต้อง เพมิ่ ตารางการฝกึ พเิ ศษรายบคุ คล ทงั้ นตี้ อ้ งพจิ ารณาถงึ ความเหมาะสมในการวางมาตรการหรอื กฎเกณฑ์ ทย่ี ดื หยนุ่ ได้ เพราะอาจเปน็ สาเหตทุ ำ� ใหเ้ กดิ การบาดเจบ็ ทางกายเกดิ ความเมอื่ ยลา้ เกนิ ไปหรอื เกดิ ภาวะ ฝกึ ซ้อมเกิดขดี จำ� กดั อันเป็นเหตุให้นกั กฬี าเกดิ ความท้อแทเ้ บือ่ หน่ายในท่ีสดุ ในกฬี าวอลเลย์บอลส่วน มากจะกำ� หนดการเสิร์ฟ การตบ การสกัดก้นั การรบั ลูกแรก เป็นตน้ 76

คมู่ ือผูฝ้ ึกสอนกฬี าวอลเลยบ์ อล 3. การปลอบขวัญ การแข่งขันบางครั้ง บางโอกาสอาจพ่ายแพ้ไม่ประสบผลส�ำเร็จที่คาดหวังไว้ เม่ือท�ำไม่ได้อาจจะเกิดความท้อแท้ เสียก�ำลังใจ หากปล่อยปละละเลย ความรู้สึกเช่นนี้ที่เกิดข้ึนกับ นกั กฬี าอาจเปน็ สาเหตทุ ำ� ใหน้ กั กฬี าทม่ี คี วามสามารถมสี มรรถภาพลดลง เกดิ ความเบอื่ หนา่ ย ผฝู้ กึ สอน จะตอ้ งหาวธิ แี กไ้ ข เบยี่ งเบนความรสู้ กึ เหลา่ นใี้ หห้ ายไปอาจจะใชว้ ธิ กี ารตง้ั เปา้ หมายใหม่ พยายามแกไ้ ข ขอ้ ผดิ พลาดที่มอี ยู่ ปรับแผนการเลน่ เปล่ยี นตวั นักกฬี า วางผเู้ ลน่ ใหม่ สร้างขวญั กำ� ลังใจ เปน็ ตน้ หรอื อาจจะใช้กจิ กรรมพกั ผ่อนหย่อนใจ จัดวันพกั ผ่อน วนั หยดุ ซอ้ มเปน็ กรณพี ิเศษ เพื่อปลอบขวัญนกั กฬี า ใหค้ ลายเครียด 4. การก�ำหนดเงื่อนไข การสร้างขวัญและก�ำลังใจในบางโอกาสเพื่อส่งเสริมความส�ำเร็จของ นกั กฬี าหรอื ทีมผ้ฝู ึกสอน อาจจะกำ� หนดเงอ่ื นไขพิเศษข้ึนอาจจะใชค้ ำ� ขวญั หรือสโลแกนส�ำหรับทีม เชน่ “รวมใจเป็นหน่ึงเดียว” หรืออาจใช้สื่อด้านอ่ืนๆ มาศกึ ษาวเิ คราะหเ์ พอ่ื หาทางปรบั ปรงุ แกไ้ ข เชน่ ศกึ ษาแผนการเลน่ ของฝา่ ยตรงข้าม เปน็ ต้น 5. การใช้เสียงของผู้ฝึกสอน คือ พลังอย่างหน่ึงในการกระตุ้นนักกีฬาให้เกิดก�ำลังใจในการเล่น หรือเกิดการต่ืนตัวเพื่อเอาชนะคู่แข่งขันหรือท�ำให้รู้สึกตัวเกิดความพร้อมในการเล่น เช่น เน้นหนักใน คำ� พดู การใหก้ ำ� ลงั ใจเฉพาะคน การชแี้ นะขอ้ บกพรอ่ ง การแกไ้ ขรายบคุ คล การปลอบใจ ความหนกั แนน่ ในนำ�้ เสียง หรือความอ่อนโยนในการให้กำ� ลงั ใจอยา่ งอบอุน่ การตะโกนด่าผู้เล่นทผี่ ดิ พลาด ตะโกนส่งั ผู้เล่นในสนามไม่ควรกระท�ำ เพราะนกจากจะฟังไม่รู้เรื่องไม่ได้ยินแล้ว ยังเป็นการสร้างความปั่นป่วน รวนเรใหเ้ กิดขึน้ ใยทีมได้ 6. การปรบั ปรงุ ทมี หรอื แกไ้ ขปญั หารายบคุ คล นบั เปน็ วธิ กี ารสำ� คญั และมปี ระโยชนต์ อ่ การพฒั นา กีฬา การชีแ้ นะ ชขี้ ้อบกพร่องทีค่ วรแก้ไขโดยเพือ่ นร่วมทีม การเปดิ โอกาสใหผ้ เู้ ลน่ ทุกคนได้แสดงความ คดิ เหน็ เพอื่ แกไ้ ขปญั หา ชแี้ จงหรอื เสนอแนะความคดิ เกย่ี วกบั การเลน่ จดั เปน็ การสรา้ งความยอมรบั เปน็ ทักษะและความสามัคคีในทีมได้ดีข้ึนอยู่กับผู้ฝึกสอนจะใช้ความสามารถช้ีแนะแนวทางสรุปผลที่ เหมาะสมเพอ่ื แกไ้ ขจดุ ออ่ นตา่ งๆ ทงั้ รายบคุ คลและความสมั พนั ธใ์ นทมี เมอื่ ไดป้ รกึ ษาทำ� ความเขา้ ใจกนั แลว้ นำ� แผนการปรบั ปรงุ ไปสกู่ ารปฏบิ ตั จิ ะเกดิ การพฒั นาความสำ� เรจ็ ของทมี และการเลน่ ไปสเู่ ปา้ หมาย ท่ตี ้องการ 7. การพดู จใ้ี จใหส้ ถิตใิ นชว่ งเวลาก่อนการแขง่ ขนั ระหวา่ งการฝกึ ซ้อมหรือขอเวลานอกและหลงั การแข่งขันแตล่ ะครัง้ ถ้ามกี ารสรปุ ชแ้ี นะข้อดี ขอ้ เสียจากการแขง่ ขนั จุดออ่ นของการเล่นทั้งรายบุคคล และทมี ข้อผดิ พลาดต่างๆ ตลอดจนวธิ กี ารแกเ้ กมการเลน่ การปรบั แผนการเลน่ การรกุ การรบั นบั เปน็ สงิ่ ทค่ี วรนำ� มาใช้ 77

คู่มอื ผ้ฝู ึกสอนกฬี าวอลเลย์บอล 8. การจดั ปา้ ยนทิ รรศการ เชน่ ในชว่ งระหวา่ งฝกึ ซอ้ ม ผฝู้ กึ สอนสามารถจดั ใหม้ กี ารยกยอ่ งนกั กฬี า ในลกั ษณะเปน็ บคุ คลดเี ดน่ ทมี รกุ ทมี รบั ประจำ� ตำ� แหนง่ ตา่ งๆ ในแตล่ ะสปั ดาหห์ รอื ตง้ั ฉายาประจำ� เพอ่ื ให้ไดร้ ับการยกย่องชมเชยหรอื แสดงความเปน็ ผู้น�ำประจำ� ทีม 9. การประชาสัมพันธ์กับสื่อมวลชน เช่น ประสานงานกับสื่อมวลชนท้องถ่ินหรือในชุมชนเพื่อ ส่งเสริมให้นักกีฬาหรือทีมเป็นท่ีรู้จักหรือมีความรู้สึกว่าเป็นส่วนหน่ึงของทีมชุมชนเพื่อให้ได้รับ การยอมรบั และสนบั สนุนจากชมุ ชน เปน็ ต้น 10. ปัจจุบันนักกีฬาท่ีเล่นดีมีท่ีเรียนในโครงการสปอร์ตฮีโร่ มีงาน มีเงินมีอาชีพ มีช่ือเสียง สง่ิ ตา่ งๆ เหลา่ นผ้ี ฝู้ กึ สอนตอ้ งรจู้ กั ตดิ ตามขา่ วสารตา่ งๆ เชน่ จากหนงั สอื พมิ พท์ ล่ี งขา่ วนกั กฬี าวอลเลยบ์ อล ดเี ดน่ บางคนมโี อกาสไปเล่นตา่ งประเทศมรี ายได้ดกี ม็ ี แลว้ น�ำมาประชาสมั พนั ธใ์ ห้ผู้เล่นทราบ 78

คู่มอื ผูฝ้ ึกสอนกีฬาวอลเลย์บอล บทที่ 7 การบาดเจ็บจากกีฬา สาเหตุและการป้องกนั 1. สาเหตุในนักกฬี าเอง (Intrinsic) 1.1 ขาดความสมบรู ณ์ 1.2 รูปรา่ งไมเ่ หมาะสมกบั ประเภทกฬี า 1.3 จิตใจบ้าบ่ินมทุ ะลุ หรือขลาดมาก ขาดสมาธิ 1.4 ขาดความรูก้ ฎกิติกา และเทคนคิ ที่ถูกต้อง 1.5 อบอนุ่ รา่ งกายไม่เพียงพอ 2. สาเหตจุ ากภาย (Extrinsic) 2.1 เครอ่ื งแตง่ กายไม่เหมาะสม 2.2 สนามและอปุ กรณไ์ มอ่ ยใู่ นสภาพที่ดี 2.3 ไมใ่ ชเ่ คร่อื งป้องกันตามสมควร 2.4 จากการกระทบกระแทกโดยคู่แขง่ ขนั โดยอุบตั เิ หตุเจตนา 2.5 กรรมการ กองเชยี ร์ (สาเหตปุ ระกอบทที่ ำ� ให้เกมรนุ แรง) การป้องกัน พิจารณาจากสาเหตุ สรุปได้ว่าถ้านักกีฬามีความสมบูรณ์ดี รูปร่างเหมาะ สมกับ ประเภทกีฬา มีจิตใจเป็นนักกีฬา สุขุมเยือกเย็น รู้และปฏิบัติตามกฎกติกาและเทคนิคท่ีถูกต้องรู้จัก อบอุ่นร่างกายให้เหมาะสมก่อนฝึกซ้อมหรือแข่งขัน แต่งกายให้เหมาะสมกับเกมตรวจตราสถานที่และ อปุ กรณล์ ว่ งหนา้ (ถา้ ไมอ่ ยใู่ นสภาพเรยี บรอ้ ยตอ้ งหาวธิ แี กไ้ ขหรอื หลกี เลย่ี ง) ศกึ ษาคแู่ ขง่ และเตรยี มพรอ้ ม ส�ำหรับหลบเล่ียงอันตราย จะสามารถป้องกันบาดเจ็บในการฝึกซ้อมและการแข่งขันได้เป็นส่วนมาก แม้ว่าจะไม่ท้ังหมดก็ตาม 79

คู่มอื ผฝู้ ึกสอนกีฬาวอลเลยบ์ อล การบาดเจบ็ ทพี่ บบอ่ ยในการเลน่ กฬี า เนอื้ เยอื่ ของร่างกายที่มักจะเกดิ บาดเจ็บจากการเลน่ กฬี าท่พี บบ่อยๆ คอื 1. ผวิ หนงั (Skin) 2. กลา้ มเน้ือ (Muscle) 3. เอน็ กล้ามเนอ้ื (Tendon) 4. ข้อต่อ เอน็ ยดึ ข้อต่อ (Joint and ligament) 5. กระดูกออ่ นผิวขอ้ (Articular cartilage) 6. เยอ่ื หุ้มกระดกู และกระดูก (Periosteum and Bones) ส่วนอวยั วะภายใน เชน่ สมอง อวยั วะภายในช่องทอ้ ง ทรวงอกและเนอ้ื เยอื่ อืน่ ๆ เกดิ ได้แต่คอ่ น ข้างน้อย แตถ่ า้ เกดิ แลว้ มักเป็นชนิดรนุ แรง ผวิ หนงั (Skin) การบาดเจ็บท่ีพบบอ่ ยไดแ้ ก่ 1. ฟกช�ำ้ เกิดจากการกระทบกระแทกโดยของไมม่ คี ม เช่น ถูกชกต่อย ทำ� ใหเ้ กิดการฉีกขาดของ หลอดเลือดเล็กๆ ในชั้นผิวหนังและใต้ผิวหนังโดยไม่มีบาดแผลให้เห็นจากภายนอก ต่อมาภายใน 24 ชั่วโมง อาจเห็นเป็นรอยช้�ำ จ้�ำเลือด บวม ตึงและเจ็บ การปฐมพยาบาล และรักษาโดยใช้ความเย็น ประคบบริเวณนั้นทันทีภายใน 48 ชว่ั โมง หลงั จากได้รบั บาดเจบ็ หา้ มถูกนวด อาจใช้ผา้ ยดื พนั ส่วนน้ัน ไวเ้ พื่อลดอาการบวมท่ีจะตามมาหลงั จาก 48 ชัว่ โมงไปแลว้ จึงจะนวดเบาๆ ทายาบางๆ ชนิดทร่ี อ้ นและ ประคบความร้อนไดจ้ นกว่าจะหาย 80

คมู่ อื ผฝู้ กึ สอนกีฬาวอลเลยบ์ อล 2. แผลถลอก เกดิ จากการเสยี ดสขี อง ผิวหนังกับวัตถุท�ำให้ผิวหนังบางส่วนของชั้น นอกหลุดออกไปเกิดการเจบ็ ปวด และมกี าร ฉกี ขาดของหลอดเลอื ดฝอยจะเหน็ เลอื ดออก เป็นขุดเล็กๆ เป็นหย่อมๆ การปฐมพยาบาล คือการท�ำความสะอาดบาดแผล โดยใช้น้�ำ เกลือล้างแผล ถ้าไม่มีให้ใช้น้�ำต้มสุกแทนได้ แตจ่ ะแสบแผลเล็กน้อย อาจใช้ยาแดง ยาฆา่ ออ่ นๆ ทาแผลไว้ ถ้าแผลตน้ื ให้เปดิ แผลไว้ แตถ่ ้าแผลลึก ตอ้ งปดิ แผลดว้ ยผ้าก๊อซซบั นำ�้ เหลอื ง การรกั ษาตอ่ มา คอื ทำ� ความสะอาดแผลทุกวนั อยา่ งน้อยวันละ 1 คร้งั บาดแผล ถ้าไม่มีการอักเสบจากเชอื้ แบคทีเรียแทรกซ้อนควรจะหายไดภ้ ายในเวลาไมเ่ กนิ 7 วัน 3. การฉีกขาด เป็นการบาดเจ็บที่ลึก จากชน้ั ผวิ หนงั บางทถี งึ ชนั้ ใตผ้ วิ หนงั และไขมนั ใต้ผิวหนงั ดว้ ย บาดแผลอาจมี ขอบเรยี บ หรือ กระรงุ่ กระรงิ่ ได้ การฟกชำ้� รอบๆ บาดแผลตอ้ ง เกดิ ข้นึ ด้วยเสมอ บาดแผลฉกี ขาดอาจลกึ กว่า นัน้ กไ็ ด้ถ้าถูกของแข็งมีคมบาด เชน่ ลึกถงึ ช้นั กล้ามเน้ือเอ็นและอวัยวะภายในอ่ืน ๆ การ ปฐมพยาบาลและการรักษาบาดแผล อาจมีเลือดออกมากกว่าพวกถลอกเนื่องจากแผลลึกกว่าและมี เสน้ เลือดเส้นโต กวา่ เกิดการฉีกขาด ที่สำ� คญั คือการห้ามเลอื ด โดยใชผ้ า้ สะอาดกดลงบนแผลโดยตรง หรอื ถา้ มอี ปุ กรณท์ ดี่ กี วา่ นนั้ คอื สำ� ลี ผา้ กอ๊ ซก็ยง่ิ ดี จากน้นั จงึ น�ำสง่ สถานพยาบาลใกล้เคียง เพื่อการเย็บ ตกแตง่ บาดแผลหรอื อน่ื ๆ บาดแผลทสี่ ะอาดไมม่ โี รคแทรกซอ้ นเปน็ หนองจากเชอื้ แบคทเี รยี ควรจะหาย และตดั ไหมประมาณ 5 - 10 วนั แล้วแต่ตำ� แหนง่ และขนาดของแผล หมายเหตุ: บาดแผลถลอกหรือฉีกขาดและมีส่ิงสกปรกแปลกปลอมมากและบาดแผลฉีกขาดท่ี ลกึ กวา่ ชั้นผวิ หนังควรไดร้ ับการฉดี ยาป้องกนั บาดทะยักด้วย 81

คู่มอื ผู้ฝกึ สอนกฬี าวอลเลยบ์ อล 4. การพุพอง เป็นการแยกตัวระหว่างชั้นของผิวหนังด้วย กนั เองเปน็ 2 ชน้ั เป็นถงุ น�้ำเหลืองออกมาขงั อยู่ในชอ่ งวา่ งเป็นต่มุ น�ำ้ ใสๆ มีอาการเจ็บปวด สาเหตุเกิดจากการเสียดสีของผิวหนงั กับ ของแขง็ เชน่ รองเท้ากัด แตถ่ ้าเปน็ อยูบ่ ่อยๆ จะแปรสภาพจากถุง น้ำ� เปน็ หนังด้านแขง็ ๆ หรอื เรียกว่าตาปลา ท่พี บบอ่ ยๆ ก็จะมที ีเ่ ทา้ ฝ่ามือเปน็ ตน้ การปฐมพยาบาลในกรณที ่เี ป็นถงุ น้�ำพพุ องให้ใช้เขม็ สะอาดๆ ฆ่าเชื้อโดยแอลกอฮอล์เจาะถุงน้�ำให้แตกแต่ไม่ควรลอก ผวิ หนงั ทเ่ี หนยี่ วย่นออกไป ทายาฆา่ เชอ้ื เช่น ยาแดง หรือทิงเจอร์ ไอโอดนี และปดิ แผลไวท้ �ำความสะอาดแผลวนั ละครั้ง ในกรณที เ่ี สยี ดสบี อ่ ยๆ จนกลายเปน็ หนงั ดา้ นแขง็ หรอื ตาปลา ควรใช้การแช่น�้ำอุ่นให้ผิวหนังอ่อนตัว และใช้มีดโกนเฉือนออ กบ่อยๆ รวมกับการใช้ยาละลายขุยบางชนิด แต่ส่ิงท่ีดีที่สุดคือควรเล่ียงการเสียดสี เช่น แก้ปัญหาท่ี รองเท้า สวมอปุ กรณป์ ้องกนั เช่น ฟองน�้ำ เปน็ ต้น กลา้ มเนอื้ (Muscle) ทพี่ บคอื กลา้ มเนอ้ื ลายมกี ารฉกี ขาด ซงึ่ สาเหตจุ ากการกระทบกระแทกจาก วัตถุไม่มีคมโดยตรงขณะเล่นกีฬา แต่ส่วนใหญ่พบว่าเกิดจากการยืดตัวมากเกินไปของกล้ามเนื้อและมี การหดเกรง็ ของกลา้ มเนอ้ื ดา้ นตรงขา้ มไมส่ มั พนั ธก์ บั การเคลอื่ นไหวของขอ้ ตอ่ ทพ่ี บบอ่ ยๆ คอื กลา้ มเนอ้ื บริเวณต้นขาด้านหนา้ และหลัง กล้ามเนอื้ นอ่ ง กลา้ มเน้ือหลังสว่ นกลาง อาการรู้สกึ เจ็บแปลบๆ เหมอื น ถกู ของมคี มบาด หลงั จากนนั้ จะหายปวดไปสกั ครู่ ตอ่ มามเี ลอื ดค่งั มากข้นึ จะปวดขน้ึ เรื่อยๆ จากสาเหตุ แรงดนั ของเลอื ดออกคั่งในกล้ามเนือ้ มากข้นึ การฉกี ขาดจะฉกี ขาดได้ 3 แบบ คือ 1. ขาดบางสว่ นของ มดั กลา้ มเนอื้ 2. ขาดตลอดทง้ั มัดจะเหน็ รอยบ๋มุ ด้วย 3. ฉกี ขาดอยภู่ ายในมัดกลา้ มเนอื้ แบบที่ 1, 3 จะ ปวดมากกว่าแบบท่ี 2 และ แบบท่ี 1,2 จะเห็นรอยเขียวช้�ำเลือดท่ีผิวหนังใน 24-48 ช่ัวโมงในเวลา ต่อมา แตแ่ บบที่ 3 ไมพ่ บรอยฟกชำ�้ แตจ่ ะคลำ� พบเปน็ กอ้ นแขง็ ๆ ของกอ้ นเลอื ดใตผ้ วิ หนงั แทน 82

ค่มู ือผูฝ้ กึ สอนกฬี าวอลเลย์บอล การปฐมพยาบาลและการรกั ษา ควรประคบนำ�้ เยน็ หรอื ใชค้ วามเยน็ ทนั ทที เ่ี กดิ การบาดเจบ็ และ ตอ้ งหยดุ การเลน่ กฬี า ความเยน็ จะทำ� ใหเ้ ลอื ดหยดุ และลดการปวด ควรประคบวนั ละ 2 ครงั้ หรอื มากกวา่ น้ันได้ ท�ำตลอด 48 ช่ัวโมง ใช้ผ้ายดื พนั ไว้เพอื่ ลดอาการบวมในเวลาตอ่ มา หา้ มทายาร้อนๆ ที่ส�ำคัญคอื ควรเริม่ บรหิ ารกลา้ มเน้ือเบาๆ กลงั จากการบาดเจ็บประมาณ 3-5 วันไปแล้ว เพ่อื ปอ้ งกนั การเกดิ ภาวะ แทรกซ้อน คอื มีแผลเป็นภายในกล้ามเนอ้ื อันจะนำ� ไปสกู่ ารเกดิ พังผืดท�ำใหก้ ารเคล่ือนไหวและการยืด หดของกลา้ มเน้ือเลวลงมีการเจ็บปวดเรอื้ รงั เมื่อกลับไปเลน่ กีฬาใหมแ่ ละมโี อกาสฉีกขาดใหมไ่ ดง้ ่าย ภาวะแทรกซ้อนอืน่ ๆ ที่พบนอกเหนอื จากการเกดิ แผลเป็น แผลพงั ผดื กม็ ีการเกดิ กระดกู งอกใน กลา้ มเน้ือ เกิดโพรงถุงนำ้� เกดิ การอักเสบติดเช้อื เปน็ หนองจากเชือ้ แบคทีเรียแทรกซอ้ น แตท่ ัง้ 3 แบบ ทีก่ ล่าวมากน้พี บไดน้ อ้ ยกว่าโรคแทรกซอ้ นของกลา้ มเนื้อ ตะคริว (Muscle cramp) เปน็ การบาดเจ็บในการกฬี าที่เกดิ ข้นึ กับนกั กีฬาทไี่ ม่สมบูรณ์ สาเหตุ แยกได้เปน็ 4 พวก คือ 1. จากการขาดเลอื ดไปเลย้ี ง เช่น ใชถ้ งุ เท้าท่รี ัดมาก อากาศเยน็ จดั 2. การขาดเกลอื แรบ่ างอยา่ ง เชน่ เกลือโซเดยี ม แคลเซยี ม ซ่งึ เสียไปกบั การเสียเหงื่อ 3. จากการถูกกระแทก อาจทำ� ใหเ้ กิดปฏิกริ ิยาเกร็งตัวของกล้ามเนือ้ (เช่น การทำ� ลกู หนู) 4. การหดตัวอย่างรุนแรงของกล้ามเน้ือ (สว่ นใหญ่มสี าเหตุ จากข้อ 1 หรอื ขอ้ 2 ประกอบ) การปฐมพยาบาล: ปกติแล้วจะคลายตัวเอง อาจจะพยายามให้กล้ามเนื้อมัดตรงกันข้ามหดตัว เพอ่ื ให้คลายเรว็ ขึน้ หรอื โดยการดนั กลับ (ตัวอยา่ งท่ีน่อง-ดนั ปลายเทา้ เขา้ หาตวั จนถงึ ระดบั 90 องศา) การนวดอาจไปกระตุ้นให้การเกรง็ ตวั นานข้นึ การใช้น้ำ� ร้อนประคบอาจเรง่ ใหห้ ายเรว็ ขน้ึ และไม่เกิดผล แทรกซ้อนมากภายหลงั 83

คู่มือผู้ฝกึ สอนกฬี าวอลเลย์บอล เอน็ กล้ามเน้ือ (Tendon) การบาดเจบ็ ทเ่ี กดิ ขึน้ มกั เป็นชนดิ 1. เอน็ ฉีกขาดบางส่วน หรือฉกี ขาดหมด 2. เอน็ และปลอกเอ็นอักเสบบวม เอน็ ฉกี ขาด สาเหตเุ กดิ จากการยดื ตวั ของเอน็ มากเกนิ ไปจนทำ� ใหฉ้ กี ขาด บางทเี่ กดิ จากแรงกระทำ� โดยตรง ตวั อยา่ ง เอ็นกล้ามเนื้อทฉ่ี กี ขาดบอ่ ยๆ คอื เอ็นร้อยหวาย เอน็ ท่ีบรเิ วณหวั ไหล่ เปน็ ตน้ การปฐมพยาบาล ทำ� เชน่ เดยี วกบั กลา้ มเนอื้ ฉกี แตก่ ารรกั ษาการฉกี ขาดหมดจะตอ้ งผา่ ตดั ซอ่ มแซม เอน็ และปลอกเอน็ อักเสบบวม เกดิ จากการใช้งานมากเกนิ หรือนานเกนิ ควร มกั จะมีอาการปวด บวมกดเจ็บ ทีพ่ บบอ่ ยๆ คือ เอ็นหวั ไหล่ด้านหนา้ เอ็นข้อศอกและ เอน็ นิ้วมือ เป็นตน้ ข้อต่อและเอ็นยดึ ข้อต่อ (Joint and ligament) กายวภิ าคของขอ้ ตอ่ ประกอบไปด้วยกระดูก สองชนิ้ ขน้ึ ไป กระดกู อ่อนผิวข้อ ปลอกหุ้มข้อ เอน็ ยึดขอ้ ตอ่ ส�ำหรบั ข้อพิเศษคอื ขอ้ เข่าจะมกี ระดกู อ่อน หมอนรองข้อ (Meniscus) แลว้ เอ็นไขว้หนา้ -หลงั (Cruciate ligament) 84

คมู่ ือผู้ฝกึ สอนกีฬาวอลเลยบ์ อล การบาดเจ็บข้อตอ่ ทพี่ บบอ่ ย คือ ข้อเทา้ แพลง เคลด็ เกดิ จากการมแี รงภายนอกกระทำ� โดยตรง และโดยอ้อม การเกดิ ขอ้ แพลงมี 3 ระดับความรุนแรงคอื ระดบั ที่ 1 เอ็นยึด ข้อยดึ ระดับที่ท่ี 2 เอ็นยดึ ขอ้ ฉีกขาดบางสว่ น ระดบั ที่ 3 ขอ้ เคลอ่ื น (Subluxation) และขอ้ หลดุ (Dislocation) เรอ่ื งจากเอน็ ยดึ ขอ้ ฉกี ขาดมาก การปฐมพยาบาลและการรักษาการบาดเจ็บที่เอ็นยึดข้อ คือ ใช้ความเย็นประคบทันทีภายใน 48 ช่ัวโมง ตรึงข้อไว้นิ่งด้วยอุปกรณ์ต่อไปนี้ ถ้าระดับท่ี1 เป็นเพียงผ้ายืดพันให้ข้อน่ิงไว้ 1 สัปดาห์ก็ เพยี งพอ ถ้าระดับท่ี2 อาจตอ้ งเพม่ิ การพิจารณาปิดด้วยพลาสเตอร์ชนดิ เหนยี วตดิ ตรงึ ขอ้ รว่ มกบั ผา้ ยืด พนั อีกช้ันหนง่ึ หรอื ใส่เผอื กประมาณ 10-14 วัน แตถ่ า้ เป็นระดบั ที่ 3 อาจจะต้องใส่เผือกไว้ 3-6 สปั ดาห์ เปน็ อยา่ งน้อยหรือาจต้องพจิ ารณาใหก้ ารรกั ษาดว้ ยการผ่าตัด สำ� หรบั การบาดเจบ็ บรเิ วณขอ้ ตอ่ จากกฬี า พอบอ่ ยทสี่ ดุ ในคลนิ กิ บาดเจบ็ การกฬี าคอื บาดเจบ็ ของ ข้อเข่า ได้แก่การเคล็ด แพลง ของเอ็นยึดข้อ การฉีกขาดของกระดูอ่อนหมอนรองข้อ (Meniscus) การฉกี ขาดของเอ็นไขวห้ น้า (Anterior Cruciate ligament) ซ่ึงการบาดเจบ็ ของข้อเข่าเปน็ เรอื่ งท่ีคอ่ น ข้างยงุ ยากซบั ซอ้ น ควรปฐมพยาบาลกอ่ นแลง้ จงึ ไปใหแ้ พทยต์ รวจภายหลงั การบาดเจบ็ ขอ้ ทพ่ี บรองลงมาคอื ขา้ เทา้ พลกิ แพลง เคลด็ เกดิ กบั เอน็ ยดึ ขอ้ ดา้ นนอกความรนุ แรง กอ็ าศยั หลักเกณฑเ์ กี่ยวกบั ระดับต่างๆ ซง่ึ ไดก้ ล่าวไว้แลว้ ขา้ งต้น ในการบาดเจบ็ ทขี่ อ้ ตอ่ และเอน็ ยดึ ขอ้ ถา้ ใหก้ ารรกั ษาไมด่ อี าจมโี รคแทรกซอ้ นทพี่ บในภายหลงั คอื 1. ข้อตดิ เพราะพงั ผืดเกิดข้ึนภายหลังการหาย (stiffness) 2. เอ็นยึดข้อฉกี ขาดหมด ไม่รักษาก่อใหเ้ กิดขอ้ หลวม ไม่ม่นั คง (Instability) 3. ทงิ้ ไวน้ านๆ จะเกิดโรคข้อเสอ่ื มสภาพเหมือนกับที่เป็นในผู้สงู อายตุ ามมา 85

คมู่ อื ผู้ฝึกสอนกฬี าวอลเลยบ์ อล กระดูก (Bones) อันตรายตอ่ กระดกู ในเดก็ คือ อันตรายต่อศนู ย์กระดกู (Epiphyseal plate) หรือแผ่นกระดกู ออ่ นสร้างกระดกู จะพบในกีฬาทเ่ี ดก็ เลน่ กันมาก คือ ยิมนาสติก เปน็ ต้น จะพบเปน็ สว่ นมากบรเิ วณทเี่ อ็นเกาะและตรงบรเิ วณรบั น�ำ้ หนักอยู่เสมอๆ เช่น สน้ เท้า กลางเท้า หัวเข่า ข้อศอก ดา้ นใน สาเหตเุ กดิ จากการมแี รงกดดนั และเอน็ ถกู กระชากทลี ะนอ้ ยและบอ่ ยๆ ตอ่ ศนู ยก์ ระดกู จนทำ� ให้ ศูนยก์ ระดกู ขาดเลอ่ื นออกมาบางสว่ นและตายเป็นหยอ่ มๆ ได้ (Osteochondrosis) อันตรายต่อศูนย์กระดูกชนิดเฉียบพลันทันทีเป็นพวกอุบัติเหตุมีแรงภายนอกมากระทบบริเวณ ศนู ยก์ ระดกู โดยตรงจนเกดิ การหกั และเคลอ่ื นได้ (Epiphyseal fracture and separation) เชน่ หกลม้ เอามือค้�ำพน้ื เมือ่ ตกจากที่สงู เปน็ ต้น ส่วนในผู้ใหญ่อันตรายต่อกระดูกมีผิวกระดูกอกั เสบ (Periostitis) มกั จะเกิดตรงตำ� แหนง่ ทีม่ ีเอ็น กลา้ มเนอื้ ยดึ เกาะและมกี ารถกู กระชากอยเู่ ปน็ ประจำ� พบบอ่ ยๆ เชน่ กระดกู สนั หนา้ แขง็ (Shin splint) กระดกู หกั ในนักกีฬาท่วั ไป พบมี 2 แบบ คอื 86

คู่มอื ผ้ฝู กึ สอนกีฬาวอลเลยบ์ อล 1. กระดกู หกั จากความลา้ (Stress fracture) สาเหตุเกดิ จากมแี รงเครียดกดดนั เปน็ ประจ�ำท่ี กระดูกในขณะเล่นกีฬาสะลมกันเรื่อยๆ จนถึงจุดหนึ่งแล้วเกิดรอยร้าวขึ้นมา พบบ่อยๆ ท่ีกระดูกหลัง เท้า ชิ้นท่ี 2, 3 กระดูกหน้าแขง็ ชนิ้ เล็กสว่ นล่าง (Fibula) กระดกู หนา้ แข็งช้นิ โตสว่ นบน (Tibia) เป็นตน้ กระดูกหักแบบน้ีนักกีฬามาตรวจคร้ังแรกอาจไม่พบอะไรผิดปกติ แต่ต�ำแหน่งท่ีเป็นพอจะบอกได้ ถา้ สงสยั แพทยจ์ ะสง่ั ใหไ้ ปตรวจและเอกซเรย์ หลงั จากบาดเจบ็ สองสปั ดาหก์ จ็ ะเหน็ การเปลย่ี นแปลงทาง แผน่ ฟลิ ม์ X-ray ได้ 2. กระดูกหักจากเล่นกีฬา มักจะไมแ่ ตกเป็นเสีย่ งๆ เหมอื นในอบุ ตั เิ หตจุ ากการจราจรแตม่ กั หัก แบบธรรมดา กระดูกมคี วามเจบ็ ปวดรุนแรงมาก อวัยวะโดยรอบช�้ำมาก ขยบั เขย้อื นส่วนน้นั ไมไ่ ด้เลย ถา้ สงสัย ใหร้ บี ดามสว่ นนน้ั ดว้ ยแผน่ ไมห้ รอื แผน่ ของแขง็ เพอื่ ไมใ่ หข้ ยบั เขยอ้ื นกอ่ นแลว้ คอ่ ยนำ� สง่ โรงพยาบาลโดย การเคล่ือนย้ายต้องท�ำด้วยความระมัดระวัง ถ้ากระดูกที่หักแทงออกมานอกเนื้อห้ามด้ามกลับเข้าไป เพราะอาจทำ� ใหส้ ง่ิ สกปรก เชน่ ดิน หอน เศษหญ้า ตามเขา้ ไปดว้ ยทำ� ใหก้ ระดกู เป็นหนองแทรกซ้อน ตามมาภายหลังได้ การรักษากระดูกหนักมีหลายวิธีต้ังแต่การใส่เผือก ยึดตรึงภายใน การดึงถ่วง การใส่โครงยึด ภายนอกแตจ่ ะไมข่ อกล่าวในท่ีน้ีเพราะเป็นเรือ่ งละเอียดเกนิ ไป ภาวะแทรกซ้อนของกระดูกหัก เช่น 1. กระดูกไมต่ ดิ กระดกู คดิ ผดิ รูป และกระดกู ตดิ ช้า 2. โพรงกระดกู ติดเชอ้ื เป็นหนองแทรกซ้อน พบง่ายจากกระดกู หักชนิดทมี่ บี าดแผลทะลผุ วิ หนงั 3. กระดกู หกั ผา่ นศนู ยก์ ารเจรญิ เตบิ โตของกระดกู (Epiphysis) มผี ลตอ่ การเจรญิ เตบิ โตของความ ยาวและโครงรา่ งของกระดกู ในอนาคต เดก็ กอ็ าจจะพกิ ารผดิ รปู ได้ 87

คูม่ ือผฝู้ กึ สอนกีฬาวอลเลยบ์ อล การบาดเจบ็ ทสี่ มอง (Head Injury) นบั เปน็ การบาดเจบ็ รา้ ยแรงทส่ี ดุ เปน็ สาเหตอุ บั ดบั หนงึ่ ของ การตายในการเล่นกีฬา การถูกกระทบกระเทือนท่สี มองในข้ันน้อย อาจท�ำใหห้ มดสตไิ ป และฟ้ืนขนึ้ มา เอง โดนไม่มีการเสยี หายของเน้ือสมอง (Cerebray Concussion) ส่วนใหญเ่ ปน็ การหมดสตไิ ปไม่เกิน 1 นาที เช่น นกั มวยทีโ่ ดนนอ็ ค ขนั้ รนุ แรงขน้ึ คอื มกี ารช้ำ� ของเน้อื สมอง (Cerebral contusion) และที่ อาจเกดิ ทนั ทที ไ่ี ดร้ บั อบุ ตั เิ หตโุ ดยมกี ารหมดสตไิ ปเปน็ เวลานานหรอื ไปเกดิ ขน้ึ ในเวลาตอ่ มา ตามหลงั ทาง กีฬาเวชศาสตร์ นักกีฬาท่ีได้รับการกระทบกระเทือนที่สมองจนหมดสติแม้เพียงไม่กี่วินาทีก็ไม่ควรให้ เล่นต่อไปแต่จะต้องคอยสังเกตอาการไว้ว่าจะมีอาการอื่นตามมาหรือไม่ เช่น คล่ืนไส้อาเจียน หลงลืม กลา้ มเนอ้ื แขนหรอื ขากระตกุ ฯลฯ ถา้ ไมม่ อี าการผดิ ปกตอิ าจใหล้ งฝกึ ซอ้ มไดใ้ นวนั ตอ่ ไป (ถา้ กฬี านนั้ ไมม่ ี การถูกกระทบกระแทกที่ศีรษะนอกจากโดยอุบัติเหตุ) แต่ถ้ามีอาการดังกล่าวเกิดข้ึนจะต้องน�ำไปส่ง โรงพยาบาลในกรณีท่ีนักกีฬาหมดสติไปนานกว่า 1 นาที ถึงแม้จะฟื้นและรู้เรื่องดีแล้วก็ควรน�ำไปส่ง โรงพยาบาลเชน่ กัน การบาดเจ็บตอ่ อวยั วะในทรวงอกและชอ่ งท้อง (Thoracic and Adominal Injuries) ใน กฬี าทวั่ ไปเกดิ ขึน้ บ่อย นอกจากจะมอี าการกระทบกระแทกอย่างรนุ แรง การฟกชำ้� บรเิ วณหนา้ อก สว่ น ใหญ่จะเกิดเพียงภายนอก นอกเสียจากจะมีการหักของกระดูกซ่ีโครงแล้วปลายท่ีหักไปทิ่มแทงเย่ือหุ้ม ปอดหรอื เนอื้ ปอด อาการจกุ แนน่ หลงั ถกู กระแทกบรเิ วณหนา้ อกหรอื ทอ้ ง สว่ นใหญเ่ กดิ ขนึ้ ชวั่ ระยะเวลา ส้ันเมื่อหายจุกแน่นแล้ว ถ้าไม่มีความเจ็บปวดหลงเหลืออยู่ก็ไม่มีข้อห้ามท่ีจะฝึกซ้อมหรือแข่งขันต่อไป การกระทบกระแทกอยา่ งแรงท่บี ริเวณท้อง อาจทำ� ให้อวยั วะภายใน เช่น ตับ มา้ ม กระเพาะ อาหาร ลำ� ไส้ ฯลฯ ชอกช�้ำ แตก หรือฉีกขาดได้ อาการส�ำคญั คอื ปวดทอ้ งอย่างรนุ แรง กระสบั การสา่ ย เหงือ่ ออก หิวนำ้� หอู ้อื ตาลาย จนช็อคไปในทส่ี ดุ บางรายอาจมีไข้สูงอยา่ งรวดเรว็ ในรายท่ีมีอาการดังกล่าว หรอื สงสยั วา่ จะมคี วามรนุ แรงเกดิ ขน้ึ จะตอ้ งสง่ ผปู้ ว่ ยใหแ้ พทยโ์ ดยเรว็ ทส่ี ดุ ระหวา่ งนนั้ หา้ มใหก้ นิ อาหาร หรือยาใดๆ กรเพาะอาหารจะแตกได้งา่ ย ถ้าถกู กระแทกขณะมอี าหารอยู่เต็ม กระเพาะปสั สาวะกเ็ ชน่ กนั ถา้ มปี สั สาวะอยเู่ ตม็ โอกาสจะแตกจากการการะทบกระแทกจะมมี ากขนึ้ การมปี สั สาวะเปน็ เลอื ดหรอื สนี ำ�้ ลา้ งเนอื้ หลงั ถกู กระทบกระแทกบรเิ วณเหนอื เอวดา้ นหลงั แสดง ถึงการชอกช�้ำหรอื ฉกี ขาดของเน้อื ไต เป็นลม (Syncope) นักกีฬาท่ีแข็งแรงย่อมไม่เป็นลมได้ง่ายถ้าไม่เล่นหักโหมเกินกว่าที่เคย ฝกึ ซอ้ ม ในกฬี าทใ่ี ชก้ ำ� ลงั สงู สดุ ในเวลาอนั สนั้ นกั กฬี าอาจเปน็ ลมเพราะใชก้ ำ� ลงั มากเกนิ ไป อาการทเ่ี กดิ คอื 88

ค่มู ือผูฝ้ ึกสอนกีฬาวอลเลยบ์ อล ใจสั่น คล่ืนไส้ ตวั เยน็ เหลอ่ื ซมึ หายใจเรว็ ไม่สม่�ำเสมอ ในกฬี าออกก�ำลังนานๆ ติดตอ่ กัน นักกีฬาอาจ เปน็ ลมเพราะเสยี นำ�้ และเกลอื แรม่ ากเกนิ ไปในกรณนี อี้ าการจะคลา้ ยกนั แตผ่ ปู้ ว่ ยจะตวั แหง้ และอาจมไี ขส้ งู การปฐมพยาบาลใหผ้ ปู้ ว่ ยนอนราบไมต่ อ้ งหนนุ ศรี ษะอาจจะชว่ ยยกเทา้ ใหส้ งู ขนึ้ คลายเสอ้ื ผา้ อยา่ ให้คนมุงมากเพื่อให้ผู้ป่วยได้รับอากาศบริสุทธิ์ การพยายามนวดเฟ้นเขย่าศีรษะบังคับให้ลืมตา หรือ ประคองให้เดินทั้งๆ ที่ผู้ป่วยไม่สามารถท�ำได้ดังท่ีเราเคยเห็นกันในสนามนั้นไม่ช่วยอะไรผู้ป่วยเลย แต่ อาจเป็นอันตรายดว้ ยซ�้ำในกรณที ่ีเกดิ จากการออกกำ� ลังกายนานๆ ผ้ปู ว่ ยตวั แห้ง ไข้สงู ต้องถอดเส้ือผา้ ออกอาจใช้นำ้� เย็นประคบศรี ษะและเช็ดตามตวั ถ้าผู้ป่วยกระหายน้ำ� ให้ดื่มน้ำ� ผสมเกลือแรท่ ่ีละนอ้ ยอยา่ ใหค้ รง้ั เดยี วมากๆ เพราะอาจทำ� ใหอ้ าเจยี น เมอื่ ผปู้ ว่ ยหายจากอาการหนา้ มดื ใจสนั่ แลว้ จงึ ยอมใหล้ กุ ขนึ้ นัง่ หรือเดนิ ชา้ ๆ ได้ เปน็ ลมแดด (Heat Stroke) เกดิ จากการทรี่ า่ งกายไมส่ ามารถควบคมุ ความรอ้ นทเี่ พมิ่ ขน้ึ ในทนั ที ทนั ใด ทงั้ นเ้ี พราะศนู ยค์ วบคมุ อณุ หภมู ิ ซงึ่ อยใู่ นสมองไมส่ ามารถเพม่ิ การทำ� งานเพอ่ื การระบายความรอ้ น ออกจากร่างกายได้ปกติ ศูนย์ควบคุมอุณหภูมิทางกายจะท�ำหน้าท่ีควบคุมอุณหภูมิภายในร่างกายให้ อยทู่ ่ี 37 C L ศูนย์นี้มีความไวต่ออุณหภูมิของเลือดที่ไหลผ่านหากอุณหภูมิในเลือดสูงข้ึนศูนย์ควบคุม อณุ หภมู กิ ายจะสง่ สญั ญาณไปตามเสน้ ใยประสาททวั่ รา่ งกายทำ� ใหม้ กี ารขยายหลอดเลอื ดบรเิ วณผวิ หนงั เพอ่ื ใหค้ วามรอ้ นกระจายออกจากรา่ งกาย และมกี ารลดของขบวนการเมตะบอลสิ ม์ (Metabolic) ภายใน ร่างกายเพื่อมิให้มกี ารผลิตความร้อนมากเกินควร หากศนู ยค์ วบคมุ อณุ หภมู กิ ายไดร้ บั อนั ตรายเนอ่ื งจากความรอ้ นจนทำ� ใหไ้ มส่ ามารถทำ� งานไดต้ าม ปกตผิ ลที่ตามมาคือ ท�ำใหเ้ กดิ เปน็ ลมแดดได้ ยง่ิ มีการเสยี น้ำ� (เหงื่อ) มากเท่าไรโอกาสทจ่ี ะเปน็ ลมแดด ยง่ิ มมี ากขน้ึ เทา่ นนั้ ถา้ เปน็ การออกกำ� ลงั หนกั และนาน กจ็ ะทำ� ใหค้ วามทนทานตอ่ การขาดนำ้� ลดนอ้ ยลง การขาดนำ�้ ทำ� ให้ปรมิ าณเลือดที่หลอ่ เลย้ี งผวิ หนังและอวัยวะภายใน เช่น สมอง ตบั และกลา้ มเน้อื ไม่ เพียงพอ ร่างกายจึงจ�ำเป็นต้องเลือกทางหน่ึงทางใด ซึ่งตามธรรมชาติก็มักจะเลือกการส่งเลือดไปยัง อวัยวะภายในและกล้ามเน้ือ เมือ่ เป็นเชน่ น้ปี รมิ าณเลือดทีห่ ล่อเลย้ี งผวิ หนัง จึงถูกตัดลงทำ� ใหอ้ ณุ หภมู ิ ของร่างกายเพมิ่ ขึ้นโดยไม่อาจควบคมุ ได้ อาการของลมแดดในขน้ั ตน้ คอื มคี วามกระหายนำ้� มาก ตวั รอ้ น หายใจสน้ั และถป่ี ากคอแหง้ ตอ่ มา ตวั จะรอ้ นจดั ขน้ึ ตาพรา่ การเคลอื่ นไหวและสตสิ มั ปชญั ญะควบคมุ ไมไ่ ดแ้ ละอาจมกี ารคลน่ื ไสอ้ าเจยี นดว้ ย เมอื่ ถงึ ขนั้ นแ้ี ลว้ หากยงั ฝนื ออกกำ� ลงั กายต่อไป การหลั่งเหงื่อจะหยุดลง ผิวหนังแห้ง อุณหภูมิจะเพิ่มข้ึน 89

ค่มู ือผ้ฝู กึ สอนกีฬาวอลเลยบ์ อล อย่างควบคุมไม่ไดจ้ นอวยั วะตา่ งๆ ไม่สามารถทำ� งานไดต้ ามปกติตอ่ ไป อาการท่ตี ามมาคอื หมดสติ ซึ่ง หากไม่ไดร้ บั การปฐมพยาบาลทนั ท่วงทอี าจเปน็ อนั ตรายถงึ ชวี ติ ได้ ในขณะฝึกซ้อมหรือแข่งขันในอากาศร้อนจัดและมีความช้ืนสูงโอกาสที่ผู้เล่นกีฬาจะเป็นลมแดด จะมมี ากขนึ้ โดยเฉพาะเมอื่ เปน็ การฝกึ หรอื แขง่ ขนั ทนี่ านเกนิ 1 ชว่ั โมงขน้ึ ไป และผเู้ ลน่ ไมไ่ ดร้ บั นำ้� ชดเชย เพียงพอในทางปฏิบัติเมื่อผู้เล่นสังเกตตนเองว่ามีอาการเร่ิมต้นของลมแดดให้หยุดพักทันทีหากอยู่ กลางแดดตอ้ งเขา้ พกั ในทร่ี ม่ ใกลๆ้ ผอ่ นคลายเสอ้ื ผา้ ออกหรอื ถอดออกเทา่ ทจี่ ะทำ� ได้ อาจใชผ้ า้ ชบุ นำ้� เชด็ ตามตัว การดื่มน�้ำในระยะน้ีท�ำได้โดยการจิบช้าๆ เป็นระยะๆ และท�ำได้จนความกระหายหมดไป ในวนั น้นั ห้ามฝึกซ้อมหรอื แขง่ ขันอีกแมจ้ ะร้สู ึกสดชน่ื ขนึ้ แล้วก็ตาม ในกรณที พ่ี บผเู้ ลน่ กฬี าเปน็ ลมแดดขนั้ รนุ แรง การปฐมพยาบาลโดยทนั ทเี ปน็ การชว่ ยชวี ติ สงิ่ ทจ่ี ะ ตอ้ งปฏบิ ตั คิ วบคมุ กนั ไป คอื การเพม่ิ การไหลเวยี นเลอื ดของสมองดว้ ยการใหน้ อนราบยกเทา้ สงู และการ ลดอุณหภูมิร่างกายด้วยการนำ� เข้าทีร่ ่มทอี่ ากาศโปร่ง ผอ่ นคลายเสอ้ื ผา้ หรือถอดออกใชน้ �ำ้ เย็นชโลมตัว แลว้ เชด็ ออกตดิ ตอ่ กนั เมอ่ื ผปู้ ว่ ยรสู้ กึ ตวั แลว้ จงึ เวน้ ระยะการเชด็ ตวั ใหห้ า่ งออกไปหากไมม่ อี าการคลน่ื ไส้ อาเจยี นอาจให้จบิ น�้ำช้าๆ และใหผ้ ู้ป่วยนอนพกั ตอ่ ไปไม่น้อยกว่า 1 ชวั่ โมง ในกรณที ีผ่ ู้ปว่ ยยังไม่ฟ้นื สติ แม้ไดใ้ หน้ อนราบยกเทา้ สูงและทำ� การลดอณุ หภมู ิกายดว้ ยวิธีต่างๆ ดังกลา่ วแล้วนานกว่า 5 นาที ใหร้ ีบ ส่งโรงพยาบาลโดยในระหวา่ งทางจะต้องทำ� การปฐมพยาบาลต่อไป การชดเชยเกลือแร่ทันทีในผู้ท่ีเป็นลมแดดเป็นดาบสองคมเพราะถ้าความเข้มข้นของเกลือแร่ใน นำ้� ทใ่ี หด้ มื่ มมี ากเกนิ กลบั จะเพมิ่ อาการเพราะในขณะนน้ั ความเขม้ ขน้ ของเกลอื แรใ่ นเลอื ดมมี ากอยแู่ ลว้ เนอื่ งจากเหงอื่ ทเี่ สยี ไปมคี วามเขม้ ขน้ ของเกลอื แรต่ ำ�่ กวา่ ในเลอื ด ในทางปฏบิ ตั คิ วรใหด้ ม่ื นำ้� ธรรมดากอ่ น จนความกระหายนำ้� หมดไป แลว้ จงึ ใหด้ ม่ื นำ้� ผสมเกลอื แรเ่ มอื่ เกดิ ความกระหายขนึ้ ใหม่ (นำ�้ ผลไมม้ เี กลอื แรโ่ ปแตสเซยี มสงู หากเตมิ เกลอื โซเดยี มหรอื เกลอื แกงอกี เลก็ นอ้ ยกจ็ ะไดเ้ กลอื แรส่ ำ� หรบั ชดเชยพอเพยี ง) เพลยี แดด (Heat Exhaustion) เปน็ อาการท่เี กิดจากรา่ งกายสูญเสยี นำ้� มากเกนิ แตไ่ มถ่ งึ ขัน้ ลมแดดเพราะยังสามารถควบคุมสติสัมปชัญญะอยู่ได้ ผู้ที่เพลียแดดจะมีอาการเหนื่อยและอ่อนเพลีย มากและอาจเป็นตดิ ต่อกนั ไปหลายวันโดยทั่วไปอาการเพลยี แดดไม่ใช่ภาวะฉกุ เฉนิ แตฝ่ ืนออกกำ� ลังต่อ ไปอาจท�ำใหม้ ีอาการถงึ ขั้นเป็นลมแดดได้ การแกอ้ าการเพลยี แดด คอื การให้ด่ืมน้ำ� มากๆ โดยเฉพาะน�ำ้ ท่มี เี กลอื แร่ เช่น น้ำ� ผลไม้ตา่ งๆ การทนี่ กั กฬี าสว่ นมากสญู เสยี นำ้� มากในการออกกำ� ลงั หรอื แขง่ ขนั กฬี าแตม่ โี อกาสในการเปน็ เพลยี แดดน้อย หรือแทบไมเ่ ป็นเลยเพราะ 90

คมู่ ือผู้ฝกึ สอนกีฬาวอลเลย์บอล 1. รา่ งกายของนกั กฬี าสามารถทำ� งานไดโ้ ดยทมี่ รี ะดบั นำ�้ ในรา่ งกายตำ่� หวั ใจกแ็ ขง็ แรงและสบู ฉดี เลือดได้อย่างมีประสิทธิภาพกว่า หลอดเลือดต่างๆ ก็สามารถน�ำเลือดไปยังแหล่งท่ีต้องการได้อย่างมี ประสิทธิภาพกวา่ คนธรรมดา 2. จากประสบการณด์ า้ นการแขง่ ขนั หรอื การออกกำ� ลงั และความสมบรู ณข์ องรา่ งกายของนกั กฬี า ทำ� ใหร้ า่ งกายมคี วามพรอ้ มในการทจ่ี ะตอ้ งจดั หานำ�้ ทนแทนตลอดเวลาทง้ั กอ่ นระหวา่ งและภายหลงั การ แข่งขนั หรอื ออกกำ� ลัง เพลียแดดเน่ืองจากร่างกายรับเกลือมากเกินไป หากร่างกายขาดเกลือการกินเกลือจะช่วยให้ สามารถรักษาความสมดุลของเกลือในร่างกายได้ แต่ถ้าร่างกายมีเกลืออยู่ในระดับปกติหรือมีมากกว่า ปกติอย่แู ล้วการกินเกลือเพ่มิ เติมเขา้ ไปจะท�ำให้มกี ารเสียน้�ำและโปแตสซยี มเพมิ่ ขน้ึ การมเี กลอื มากกวา่ ปกตอิ าจจะมอี นั ตรายกวา่ การทร่ี า่ งกายขาดเกลอื เสยี อกี ทงั้ นเี้ พราะการทเี่ ลอื ก มเี กลอื มากเกนิ ไปมกั เปน็ สาเหตสุ ำ� คญั ทท่ี ำ� ใหม้ อี าการเปน็ ลมแดด ซงึ่ อาจทำ� ใหถ้ งึ ตายได้ ตามปกตติ อ่ ม รบั รสทล่ี น้ิ มหี นา้ ทช่ี ว่ ยปอ้ งกนั มใิ หร้ า่ งกายตอ้ งไดร้ บั เกลอื มากเกนิ ไปอยแู่ ลว้ เพราะหากรา่ งกายมเี กลอื อยู่มากเกินปกติ การกินอาหารเค็มๆ จะท�ำให้มีความรู้สึกไม่อร่อย แต่เน่ืองจากปัจจุบันนิยมการกิน เกลอื อดั เมด็ กนั มากขนึ้ จงึ เปน็ สาเหตทุ ท่ี ำ� ใหร้ ะบบปอ้ งกนั ของรา่ งกายทำ� งานไมไ่ ดผ้ ล อาการทจ่ี ะสงั เกตไดว้ า่ รา่ งกายมเี กลอื มากเกนิ ปกติ คอื อณุ หภมู ใิ นรา่ งกายสงู มากกวา่ ปกติ กลา้ ม เนอื้ อ่อนแอ บุคลิกเปล่ยี น น้�ำหนักลดและหากน�ำเลือดไปตรวจก็จะพบวา่ มีเกลอื มากกวา่ ปกติ การปอ้ งกนั ทง่ี า่ ยๆ ไดแ้ กก่ ารชง่ั นำ้� หนกั ตวั ประจำ� ทกุ วนั หากพบวา่ นำ�้ หนกั ลดลง 1/2-1 กโิ ลกรมั แสดงวา่ รา่ งกายไม่สามารถรกั ษาระดับนำ้� ในร่างกายไว้ได้ การดืม่ น�ำ้ ผลไมจ้ ะช่วยชดเชยการสญู เสยี นำ�้ อนั เนื่องจากการออกก�ำลังและเปน็ การช่วยเพิม่ เตมิ โปแตสเซียมซึง่ เซลลก์ ล้ามเน้ือปลอ่ ยออกและถูกขบั ออกทางกระแสเลือดไดอ้ กี ดว้ ย เพลยี แดดแบบอนื่ ๆ บางครง้ั การทรี่ า่ งกายมเี กลอื แรน่ อ้ ยเกนิ ไปกอ็ าจทำ� ใหม้ อี าการเพลยี แดดได้ เพราะเหตวุ า่ โดยทวั่ ไปการออกกำ� ลงั ในอากาศรอ้ นรา่ งกายตอ้ งสญู เสยี เกลอื แรไ่ ปกบั เหงอื่ ถา้ การชดเชย นำ�้ ทเี่ สยี ไปกบั เหงอ่ื มเี พยี งพอแตไ่ มไ่ ดร้ บั ชดเชยเกลอื แร่ จะเกดิ อาการขาดเกลอื แรซ่ งึ่ มอี าการสำ� คญั คอื ออ่ นเพลยี มาก การประสานงานของกลมุ่ กล้ามเนือ้ ไมเ่ ป็นไปตามปกติและอาจเกดิ อาการตะคริวข้ึนใน กลา้ มเนอื้ กลุ่มต่างๆ การป้องกนั คือ ด่มื นำ�้ โดยเฉพาะนำ�้ ผลไมเ้ ตมิ เกลือแกงเลก็ น้อยมากๆ เพอ่ื ชดเชยเกลอื แรท่ ่สี ญู เสยี ไปและกินอาหารใหม้ รี สค่อนขา้ งเคม็ กว่าปกติ 91

คู่มอื ผฝู้ กึ สอนกีฬาวอลเลย์บอล การดม่ื แตน่ ำ�้ ไมม่ สี ว่ นผสมของเกลอื แรห่ รอื มอี ยนู่ อ้ ยเกนิ ไปในปรมิ าณมากและภายในเวลาจำ� กดั อาจท�ำให้เกิดการท่ีเรียกว่า “วอร์เตอร์ อินทอกซิกเกช่ัน” ได้คือจะเวียนศีรษะและบางคราวมีอาการ ปวดรา้ วบรเิ วณสมอง สาเหตเุ ปน็ เพราะโดยปกตคิ วามเขม้ ขน้ ของเกลอื แรต่ า่ งๆ ทงั้ ภายในและภายนอกของเซลลร์ า่ งกาย จะอยใู่ นภาวะสมดุลกนั เม่ือมีการด่มื นำ้� จ�ำนวนมากเขา้ ไปโดยมีสว่ นผสมของเกลอื แร่นอ้ ยความเข้มข้น ของเกลอื แรภ่ ายนอกเซลลจ์ ะลดลงทนั ทขี ณะทภี่ ายในเซลล์ ยงั มคี วามเขม้ ขน้ กวา่ เดมิ ความแตกตา่ งเชน่ น้ีจะท�ำให้ของเหลวซึมผ่านไปในเซลล์มากขึ้น ผลก็คือท�ำให้เซลล์สมองบวมเป่งมากกว่าปกติท�ำให้ มอี าการเวียนศีรษะและบางครงั้ จะร้สู ึกปวดร้าวภายในสมองด้วย การปอ้ งกนั คือ ภายหลงั การออกก�ำลงั กายใหม่ ไมค่ วรดม่ื น้ำ� ในคราวเดียวกันเกินกว่า 2 แก้ว เวน้ แตจ่ ะกนิ อาหารบางอยา่ งด้วย เชน่ ผลไม้ หรอื อาหารว่าง กายภาพบำ� บดั กบั การกฬี า การออกกำ� ลงั กาย การเลน่ กฬี า มปี ระโยชนต์ อ่ สขุ ภาพรา่ งกายทำ� ให้ รา่ งกายแขง็ แรงมบี คุ ลกิ ภาพดขี นึ้ และถา้ ไดท้ ำ� เปน็ กจิ วตั รประจำ� วนั จะทำ� ใหส้ ขุ ภาพจติ ดขี น้ึ อกี ดว้ ยบาง ครงั้ อาจจะกลา่ วไดว้ า่ ถา้ รา่ งกายแขง็ แรงแลว้ จะทำ� ใหป้ ราศจากโรคภยั ไขเ้ จบ็ มคี วามตา้ นทานโรคมากขนึ้ ตรงขา้ มกบั บคุ คลทข่ี าดการออกกำ� ลงั กายจะทำ� ใหร้ า่ งกายมภี มู ติ า้ นทานโรคตำ�่ มกั จะเจบ็ ไขไ้ ดป้ ว่ ยงา่ ย สุขภาพจิตไม่คอ่ ยจะแจม่ ใสนัก ดงั นน้ั ถ้าคนเราออกก�ำลงั กายอย่างสมำ�่ เสมอจะมปี ระโยชน์ตอ่ ร่างกาย เปน็ อยา่ งมากแตก่ ารออกกำ� ลงั กายหรอื เลน่ กฬี าตอ้ งอยใู่ นความพอเหมาะพอดตี อ่ สขุ ภาพของบคุ คลนนั้ เชน่ ไม่ออกกำ� ลังกายจนมากเกนิ ไปหรอื นานเกินไป ตลอดจนถึงการเลือกประเภทกีฬาท่ีเหมาะสมตอ่ รปู รา่ งของตนเองอันเปน็ การป้องกันไม่ให้เกดิ การบาดเจ็บได้ การบาดเจบ็ จากการเลน่ กฬี า มสี าเหตหุ ลายประการ เชน่ ซอ้ มมากเกนิ ไป เลน่ มากเกนิ ไป สภาพ รา่ งกายไม่พรอ้ ม คูแ่ ขง่ ขันไมด่ ี เกดิ อุบตั เิ หตุระหวา่ งการแขง่ ขันจะทำ� ให้เกิดการบาดเจบ็ ตอ่ สภาพของ ร่างกายได้ การบาดเจบ็ ทั่วๆ ไปแบง่ ออกเปน็ กลุ่มใหญ่ไดด้ งั น้ี การบาดเจ็บต่อเนื้อเย่อื ทั่วๆ ไป เช่น การถลอก ฟกชำ้� อันเป็นผลมาจากการลื่นลม้ ถกู ตดี ว้ ย อุปกรณ์แขง่ ขัน ถกู ตถี ูกฟาดจากคู่ตอ่ สู้ การบาดเจ็บตอ่ กลา้ มเนือ้ เชน่ อาการตึงตวั การเหยียดตัวของกลา้ มเนือ้ การฟกช�้ำ การฉกี ขาด ของกลา้ มเน้อื การบาดเจ็บต่อเอ็นกล้ามเน้ือและเอ็นกระดูก เช่น การอักเสบของเอ็น การยืดตัวของเอ็นการ ฉีกขาดของเอ็น 92