การจัดการสารสนเทศดิจิทัลสำหรับคอลเล็คชั่นพิเศษ_อบรมห้องสมุด_

กำรจัดกำรสำรสนเทศดจิ ทิ ลั สำหรับคอลเลค็ ชน่ั พเิ ศษ ดร. ศศธิ ร ตณิ ะมำศ สำนกั หอสมดุ มหำวิทยำลัยนเรศวร 1

ควำมร้แู ละทกั ษะสำหรับกำรจดั กำรสำรสนเทศดิจิทัล o กระบวนกำรจดั กำรสำรสนเทศ o กำรจัดหำและรวบรวมขอ้ มลู o ประเภทของข้อมูล o กำรจดั กำรไฟลข์ อ้ มลู o กำรจดั กำรลิขสิทธิ์ และ DOI o กำรเผยแพร่และประชำสมั พันธ์ o กำรจัดเก็บและวิเครำะห์ข้อมลู o กำรลงรำยกำรตำมมำตรฐำนเมตำเดตำ้ 2

กระบวนกำรจดั กำรสำรสนเทศ กำรใช้ วเิ ครำะห์  กำรวิเครำะหค์ วำมตอ้ งกำรสำรสนเทศ สำรสนเทศ ควำม  กำรรวบรวมสำรสนเทศ ตอ้ งกำร  กำรจดั หมวดหมูแ่ ละประมวลผลสำรสนเทศ เผยแพรแ่ ละ  กำรผลติ และให้บริกำรสำรสนเทศ ประชำสมั พันธ์ รวบรวม  กำรเผยแพร่สำรสนเทศ สำรสนเทศ  กำรใชส้ ำรสนเทศ ผลิตและ จัดหมวดหมู่ ให้บริกำร และวเิ ครำะห์ ประมวลผล แผนภาพท่ี 4 Information Management Cycle ท่ีมา ปรับจาก Wilson, 2003; สมพร พทุ ธาพิทกั ษผ์ ล, 2546 3

 วิเครำะหค์ วำมต้องกำร • สำรวจ/ศกึ ษำควำมเปน็ ไปได้ มีทรพั ยากรเพยี งพอ มคี วามตอ้ งการใชง้ าน ขอบเขต ของเรือ่ งกว้างไป หรอื แคบไปไหม? หรอื มีแหลง่ สารสนเทศอนื่ ท่ที าแล้ว? • ตัวอย่ำง ดูจำก แนวกาหนดขอบเขตของเนือ้ หาของคณะทางาน PULINET ท่ีแบ่งเปน็ 9 หมวดหมู่ 4

 หมวดสถาบนั พระมหากษตั รยิ ์ ได้แก่ พระมหากษัตรยิ ์ไทย และพระราชวงศท์ ี่เกย่ี วขอ้ ง เชน่ สมเด็จพระนเรศวรมหาราช , ในหลวงรัชกาลท่ี ๙ และรชั กาลที่ ๑๐ และพระบรมวงศานวุ งศ์  หมวดบุคคล เน้นบุคคลทีม่ ีความสาคญั ตอ่ ชมุ ชน ท้องถ่นิ และประเทศชาติ รวมถึงบุคคลสาคญั ของมหาวทิ ยาลัย  หมวดอาหารไทย อาหารพ้ืนเมอื ง ของทร่ี ะลกึ สินคา้ เศรษฐกจิ  หมวดสถานท่ี โบราณสถาน โบราณวัตถุ และสถาปตั ยกรรม มรดกทางวฒั นธรรม เช่น วดั ปชู นยี สถาน พระราชวัง  หมวดศลิ ปะและดนตรี สิ่งที่แสดงถงึ ภูมปิ ัญญาของไทยและภูมิปญั ญาพ้ืนบ้าน การละเลน่ พ้นื บา้ น  งานฝมี ือและหตั ถกรรม เช่น ส่งิ ประดษิ ฐ์ เครื่องใช้โบราณ เครอื่ งมือประกอบอาชีพ งานจักสาน ผา้ และสิ่งทอ เคร่ืองปน้ั ดินเผา  หมวดประเพณี วฒั นธรรมและวิถชี ีวติ เชน่ ประเพณเี กีย่ วกบั ศาสนา ความเชอื่ ความศรัทธา พธิ กี รรมและวถิ ีชีวิต  หมวดภูมิปญั ญา การศึกษา นวัตกรรม เป็นความรูแ้ ละภมู ิปัญญาทเ่ี ป็นประโยชน์ต่อการพัฒนาประเทศทุกสาขา  หมวดกฬี า การทอ่ งเทีย่ ว และทัว่ ไป นอกเหนอื จากหมวดขา้ งตน้ 5

จดหมำยเหตใุ นหลวงรชั กำลท่ี ๙ 6

หนังสือหายาก ศาสตราจารย์ศลิ ป์ พริ ะศรี ฐานข้อมูลภาคตะวันตก 7

 กำรรวบรวมและเลือกสำรสนเทศ  ทรัพยำกรอยใู่ นรูปกระดำษ สง่ิ ของ หรอื วัสดยุ อ่ ส่วน  สื่ออเิ ล็กทรอนิกส์ ไฟล์เอกสำร ภำพน่งิ ภำพเคล่อื นไหว 8

 วธิ กี ำรจดั ทำสำรสนเทศดิจิทัล ประกอบดว้ ย 2 สว่ นคอื  จัดทำเปน็ สำรสนเทศดิจิทลั ตง้ั แต่แรก (Born-digital) เชน่ ไฟล์ดิจิทัลทเี่ ปน็ เอกสำร MS Word MS Excel, Powerpnt หรือ ไฟลภ์ ำพดิจทิ ัล จำกกลอ้ งดิจิทัล มือถอื หรือแทบ็ เล็ต เป็นต้น 9

 แปลงสำรสนเทศจำกแอนำลอก ให้อยู่ในรูปดิจิทลั (Digitization) • ใชแ้ สกนเนอร์ สแกนภำพ หรอื เอกสำรตน้ ฉบบั ใหเ้ ปน็ ไฟล์ PDF • ใชเ้ คร่ืองแปลงขอ้ มลู เป็นดจิ ิทัล เชน่ แปลงให้เปน็ ตัวอักขระดว้ ยโปรแกรม OCR (Optical Scanner Character Recognition) • กำรจับภำพ (capture) จำกต้นฉบบั แฟ้มข้อมลู หรือเวบ็ ไซต์ต่ำงๆ เช่น App บนมือถือ Capture จำกหน้ำคอมพิวเตอร์ OCR Scanner App สแกนเอกสำรเปน็ PDF 10

Case study จำกสำนกั หอสมุดมหำวทิ ยำลยั ขอนแกน่ o หนว่ ยงำนรับผดิ ชอบ งำนโสตทศั นจดหมำยเหตุ ภำรกิจพิพิธภัณฑแ์ ละหอจดหมำยเหตุ o สงิ่ ทีเ่ กบ็ เช่น เหตุกำรณ์ เอกสำร ภำพ วีดทิ ัศน์ วสั ดุ o ตวั อยำ่ ง o ภำพถ่ำยพธิ ีพระรำชทำนปรญิ ญำบัตร คู่มือพระรำชทำนปริญญำบตั ร เทปเสยี งพระรำชดำรัส o ภำพกำรก่อตง้ั มหำวทิ ยำลัย โฉนด แบบแปลน พิมพ์เขียว โมเดล o ภำพกจิ กรรม เชน่ กำรรับนอ้ ง o เอกสำรทำงรำชกำรท่ีสำคัญ ดำ้ นพสั ดุ กำรเงนิ เชน่ รำยงำนผลกำรปฏิบตั ิงำน สรุปวำระกำรประชมุ o เอกสำรงำนวิจยั o เอกสำรเกำ่ หนงั สอื หำยำก หนงั สอื ที่มคี วำมสำคัญทำงประวัติศำสตร์ o ประวตั ิศำสตร์คำบอกเลำ่ 11

12

ตวั อย่ำง บตั รนักศกึ ษำคนแรก อำคำรพระรำชทำนปรญิ ญำบตั รหลงั แรก ศำลเจำ้ พอ่ มอดินแดง 13

ประเภทของข้อมูลและกำรจัดกำรไฟลข์ ้อมลู รปู แบบ (Format) สำหรับบันทึกขอ้ มูลดจิ ทิ ลั  GIF เหมำะสำหรบั ตน้ ฉบบั Master  JPG สำหรับใช้งำนบนเวบ็  PDF สำหรบั เอกสำรดำวโหลดบนเวบ็  AVI สำหรบั แปลงเกบ็ ไว้ นำไปตัดตอ่  MP4 สำหรบั เผยแพร่ และใหด้ ำวโหลด 14

กำรจดั กำรไฟล์ข้อมลู สว่ นสำคัญ File Name กำรตั้งชอ่ื เป็นภำษำไทย หรือองั กฤษ ใช้ตวั เลข หรอื อักษร Resolution 300 dpi ควำมละเอียด มาตรฐาน 1024X720 pixels Watermark ใสล่ ำยนำ้ เปน็ ขอ้ ควำม หรอื ภำพ สามารถใชโ้ ปรแกรมช่วยใส่ลายนา้ ได้ Metadata ทำ metadata ใน Property ของ file Copyright ใช้ Crative Common มสี ญั ญาอนุญาตใช้งาน 15

Application สำหรบั กำรบันทึกขอ้ มลู ดจิ ิทัล Application Stand alone Application On Web  Adobe Acrobat  Omeka on Client & Web Server  ImageTuner  Facebook Fanpage  PDFill  Google Open Gallery  PDFcutter  Toki Tiki (Digital Timeline)  ISSUU  Sway on Microsoft 365 16

Adobe Acrobat 17

แทรกหน้ำในเอกสำร กลับหมนุ หน้ำ ซำ้ ย ขวำ บน ลำ่ ง Extract แยกหน้ำกระดำษเป็นสว่ นๆ Crop ขอบกระดำษใหส้ วยงำม 18

แทรกลำยนำ้ Watermark แทรกเปน็ ขอ้ ควำม หรือ แทรกจำกภำพก็ได้ 19

วธิ กี ำรแปลงขอ้ มลู แบบงำ่ ย Save as Type บน MS Office ใหเ้ ปน็ pdf 20

Image Tuner - ใส่ลำยนำ้ - แปลงไฟล์ - ปรับขนำด แก้ไข 21

PDFill - ใสล่ ำยนำ้ บน pdf - แปลงไฟล์ - ปรบั ขนำด แกไ้ ข 22

กำรจัดกำรลขิ สิทธ์ิ สำรสนเทศที่นำมำจดั ทำดิจทิ ัล อำจมำจำกแหลง่ ผลิต หลำยประเภท ** บำงประเภทต้องมีกำรขออนญุ ำต ตำมกฎหมำยลขิ สทิ ธิ์ ** สำรสนเทศปฐมภมู ิ สำรสนเทศทตุ ิยภมู ิ (secondary สำรสนเทศตติยภูมิ (primary source) source) (tertiary source) สำรสนเทศที่ ไ้ดจำก้ตนแห่ลงผิลต เิกดจำก สำรสนเทศี่ทนำสำรสนเทศปฐมูภมิ มำ สำรสนเทศ่ีทัจดทำ ึข้ นเ็ปนูรปแบบให่ม ช่ วยในกำรค้ นหำ และ้ชี บอกแห่ลง กำรค้ นค้วำ วิ ัจย ิคด้คนโดยตรง จั ดำท้ขึ นให่ม ผ่ ำนกำรสั งเครำะ์หแ้กไข สำรสนเทศปฐมูภมิ ว่ ำอู่ยท่ี ใด มี กำริวเครำะห์ ประเิมน และนำมำ ปัรบปุรง เื่พอ่ชวยำอนวยควำมสะดวกแก่ ประมวลใ้หั้สน กระชั บ เ่ืชอืถอได้ ู้ผใ้ช บรรณำนุ กรม นำมำุนกรม บรรณำนิ ทั ศ์น เป็ นต้ น ไ้ดแ่ก หนั งืสอ วำรสำร รำยงำนกำรวิ ัจย กำรรวบรวม สรุ ป ่ยอเ่ืรอง จั ดหมวดหมู่ ิสทิธับตร มำตรฐำน แบบฟอ์รมับนทึ ก ดรรชนี สำระสั งเขป และบทควำมปริ ัทศน์ ข้ อูมล โปรแกรมคอมพิ วเตอ์ร เ็ปน้ตน เฉพำะเ่ืรอง เ็ปน้ตน ต้ องขออนุ ญำตเจ้ ำของก่ อนำนมำเผยแพร่ หำกีมู้ผัจดทำ โดยตรง อำจ้ตองขออนุ ญำต ไม่ จำเ็ปน้ตองขออุนญำต เ่ืนองจำกไ่มถื อ ่วำมี เ้ืนอหำสำระทำงวิ ชำกำรโดยตรง สำธำรณะ เ่ชน กรีณเ็ปนบทควำม หรื อหันงสื อ่ีทีม ู้ผัจดทำ หืรอระุบ้ขอำกหนดไว้ 23

ตวั อย่ำง จดหมำยนำ เร่อื งขออนุญำตเจ้ำของผลงำน 24

ตวั อยำ่ ง แบบฟอร์มขออนญุ ำตเจำ้ ของผลงำน 25

ตวั อยำ่ ง แบบฟอรม์ ขออนญุ ำตเผยแพรผ่ ลงำนวชิ ำกำรในฐำน NU Digital Repository 26

ตัวระบุวตั ถุดจิ ทิ ัล หรือ เลข DOI เอกสำรในรูปแบบดิจิทลั เมื่อจดั เกบ็ ไว้ในแหล่งจดั เกบ็ ต้องมกี ำรกำหนด ตัวระบวุ ตั ถดุ ิจิทลั (DOI) คล้ำยกับหนงั สือ ท่ตี ้องมเี ลข ISBN รำชบัณฑิตสถำนไดร้ ะบุให้ใชค้ ำวำ่ “ตัวระบวุ ตั ถุดจิ ทิ ัล (ดีโอไอ)” หรอื Digital Object Identifier (DOI) สำนักงำนคณะกรรมกำรกำรวจิ ัยแห่งชำติ (วช.) เป็นหน่วยงำนหลัก ทรี่ ับผดิ ชอบในกำรจัดทำ รหสั ทรัพยำกรสำรสนเทศดจิ ิทัล ลิงก์ลงทะเบยี น http://doi.nrct.go.th 27

องคป์ ระกอบของ DOI องคป์ ระกอบของ DOI ประกอบดว้ ย 2 สว่ น คือ Prefix และ Suffix Prefix คือ คำนำหนำ้ ชื่อของรหสั ทรพั ยำกรสำรสนเทศดิจทิ ลั ทกุ รหสั ตอ้ งขนึ้ ต้นดว้ ย หมำยเลข 10 เสมอ Suffix คือ ส่วนทสี่ องทอี่ ยดู่ ำ้ นหลัง / กำหนดโดย “หน่วยงำนทเี่ ป็นสมำชิก” หรอื “ ผู้ ลงทะเบยี นขอรหสั ” เปน็ ผู้กำหนด 10.1000/002 10.14457/CMU.the.2010.11 Prefix Suffix Example 10.14457/CU.res.2005.14 10.14457/KMITL.the.2006.275 28

คณุ ลกั ษณะและประโยชน์ของ DOI  กำรขอรบั รหสั DOI ของทรพั ยำกร * สำมำรถส่งขอ้ มูลเปน็ File csv เพื่อขอ DOI ครงั้ ละจำนวนมำกได้ โดยมขี อ้ มลู บรรณำนุกรมให้ครบถว้ น เชน่ ชือ่ งำน ผรู้ ับผิดชอบ รำยละเอียดกำรพิมพ์  DOI เปน็ กำรแสดงถงึ ลขิ สิทธ์คิ วำมเป็นเจ้ำของ ในงำนทีเ่ ปน็ ทรัพย์สินทำงปญั ญำของ สถำบันโดยตรง  ช่วยใหค้ วำมสะดวกในกำรเขำ้ ถึงขอ้ มลู กำรคน้ หำ กำรสรำ้ งระบบเชอ่ื มโยงไฟล์ดจิ ทิ ลั  เอกสำรดจิ ิทัลท่มี ีกำรยำ้ ยทอ่ี ยูจ่ ัดเกบ็ ถ้ำมเี ลข DOI กำกับ แม้เปลย่ี นทอี่ ยู่ก็ยังสำมำรถ เขำ้ ถงึ ได้ ตำมคอนเซป้ ต์ “คลิกแล้วเจอเลย”  ชว่ ยในกำรทำธุรกจิ กำรซ้อื ขำย จัดเก็บและเผยแพรไ่ ฟลด์ ิจิทลั ในระยะยำว 29

กำรเผยแพรแ่ ละประชำสมั พนั ธ์ สำมำรถใชเ้ คร่อื งมอื เผยแพร่และประชำสมั พันธ์ไดห้ ลำยแบบ อำทิ  เผยแพรใ่ นลักษณะฐำนขอ้ มูลสบื คน้ หรอื เวบ็ ไซต์ ท้งั แบบฟรี และแบบจัดซื้อมำ  เผยแพรบ่ นโซเชยี ลมีเดยี หรอื เวบ็ บลอ๊ ก ทส่ี มคั รได้ฟรี สำมำรถจัดกำรเนอื้ หำ (Customize) ไดต้ ำมต้องกำร 30

Application On Web  Digital library software on Client & Web Server  Facebook Fanpage  Google Open Gallery  Toki Tiki (Digital Timeline)  ISSUU  Sway on Microsoft 365 * 31

Greenstone 32

Omeka on Web 33

Dspace 34

Google Gallery 35

Sway on office 365 36

Facebook Fanpage 37

กำรสร้ำงเนื้อหำดจิ ิทลั ด้วยเครื่องมอื สำเรจ็ รปู 38

 ซอฟตแ์ วร์สำเรจ็ รปู สำหรับจดั ทำฐำนข้อมลู Digital Collection Free Open Source database ex. IR Dspace, Omeka, Greenstone etc. Free Online Exhibition & Galley ex. Padlet, Sutori, Toki Tiki , Google Open Gallery , WordPress  ซอฟต์แวรส์ ำเรจ็ รปู สำหรับจดั ทำหนงั สอื อิเลก็ ทรอนิกส,์ E-Magazine, E-Journal Purchase software license 3D PageFlip Free Online eBook ex. PubHTML5, Issuu, WordPress 39

ตวั อยำ่ ง Digital Collection ท่ใี ช้ Tools ตำ่ งๆ จดั ทำ Google Gallery 40

http://www.ebook.lib.ku.ac.th/ereading/ 41

http://digital.nlt.go.th/digital/items/show/2226 42

โปรแกรม 3D PageFlip หนำ้ จัดกำรหนงั สือ Manage Books เลือกไฟล์ที่ต้องกำรจดั ทำอบี ุ้ค 43

44

สำมำรถ copy code ไปเผยแพรไ่ ด้ 45

แสดงผลดว้ ย Adobe Flash Player 46

ฝกึ ปฏิบตั ิกำร 1. ตกแตง่ ไฟล์ข้อมูล มีตย ไฟลด์ ิจิทัล Drive https://bit.ly/2Li8JgX หรอื ใชไ้ ฟลท์ เ่ี ตรยี มมำ เอกสำร, ภำพถ่ำย, ไฟล์เอกสำร-ไฟลภ์ ำพ 2. จดั ทำอีบคุ้ บนเว็บฟรี (Pubhtml5 หรือ Issuu) 3. เผยแพรแ่ ละนำเสนอเนื้อหำบนเว็บ หรอื เคร่ืองมอื อน่ื ๆ เชน่ WordPress , Google Site, Google Gallery, Youtube (VDO), Facebook หมายเหตุ อีบุ้คบน application 3D PageFlip ท่หี ้องสมดุ ซอ้ื จากัดจานวนเพยี ง 1 license หากทา่ นใดต้องการใชง้ านสาหรับคอลเล็คชั่นพเิ ศษ มาขอรบั Key number ได้ภายหลงั 47

Drive Training Example https://bit.ly/2Li8JgX 48

Download 3D PageFlip http://www.3dpageflip.com/pageflip-3d/ https://bit.ly/326wSfH URL Pubhtml5 http://pubhtml5.com/ ขน้ั ตอนสมัครแนะนำใหใ้ ชa้ ccount google หรือ fb URL Issuu https://issuu.com/ URL WordPress https://wordpress.org/ https://th.wordpress.org/ 49

http://pubhtml5.com 1. เลอื ก My PUBS 50