ການຈັດສະພາບແວດລ້ອມສໍຳລັບເດັກກ່ອນໄວຮຽນ

ສະຕິປັນຍາໃຫ້ແກູ່ເດັກ, ສະນີັ້ນ, ຄູຄວນຈັດສະພາບແວດລ້ອມໃຫ້ແກູ່ເດັກ ແລະ ຮັບປະກັນຄວາມປອດໄພໃຫ້ແກູ່ ເດັກ. 5. ວຽກບາ້ ນ 1) ປັນຫຍງັ ຈງຶີ່ ຈໍາເປນັ ໃຫ້ເດກັ ທໍາຄວາມລງ້ີ ເຄີຍກັບສະພາບແວດລ້ອມອ້ອມຂາ້ ງ? 2) ຈົ່ງຈໍາແນກບນັ ດາຈດຸ ພເິ ສດ, ຄວາມຮັບຮຂູ້ ອງເດກັ ໃນແຕລູ່ ະເກນອາຍກຸ ່ອູ ນເຂ້ົີາໂຮງຮຽນສາມັນ? 3) ການຮບັ ຮ້ສູ ະພາບແວດລອ້ ມແບບສໍາພດັ ຖານ ແລະ ປະຈກັ ຕາມີຄແນວໃດ? (ຈົງ່ ອະທິບາຍໂດຍຫຍ)ໍ້ 43

ບດົ ທີ 5 ສານພິດ ແລະ ມນົ ລະພດິ 1. ຄວາມໝາຍຂອງສານພດິ ແລະ ມນົ ລະພດິ ມົນລະພິດໝາຍເຖິງ ເຮັດໃຫ້ ເປຶ້ອນ ຊີ່ຶງໄດ້ແກູ່ ຂະບວນການຕູ່າງໆ ທີ່ມະນຸດກະທໍາທັງໂດຍຕີ້ັງໃຈ ແລະ ບ່ໍໄດ້ ຕັ້ີງໃຈ, ປ່ອຍຂອງເສຍຊ່ີຶງບ່ໍ ເພ່ີິງປາຖະໜາເຂີົ້າໄປໝັກໝົມໃນບັນຍາກາດ, ພີ້ນດິນ ແລະ ໃນນ້ໍາ. ມີຜົນໃຫ້ສິງີ່ ແວດ ລ້ອມເຊ່ອີ ມໂຊມລົງ. ໂດຍມີຜູ້ໃຫ້ຄວາມໝາຍຄາໍ ວູ່າ “ມົນລະພິດ” ໄວ້ຫາຼ ຍທູ່ານດົ່ງັ ນີ້ ມົນລະພິດຂອງສ່ີງິ ແວດລ້ອມ ໝາຍເຖິງ ພາວະແວດລ້ອມທີ່ມີຄວາມບໍ່ສົມດຸນຂອງສັບພະຍາກອນ ແລະ ມີສານພິດ ທີ່ເປັນພິດຈົນມີຜົນຕ່ໍສຸຂະ ພາບຂອງມະນຸດ, ພດ ແລະ ສັດ. ມົນລະພິດຂອງສ່ິີງແວດລ້ອມ ໝາຍເຖິງ ການປ່ຽນແປງຂອງສີ່ິງແວດລ້ອມທີ່ບໍ່ເພ່ີິງປະສົງ ອັນເປັນຜົນມາຈາກ ການກະທໍາຂອງມະນຸດນັບທັງທາງກົງ ແລະ ທາງອ້ອມ ເຮັດໃຫ້ເກີດການປ່ຽນແປງທາງດ້ານກາຍະພາບ, ຊີວະພາບ ແລະ ຄວາມສມົ ບູນຂອງສງີ່ິ ທີມ່ ີຊວີ ິດ, ມຜີ ນົ ກະທບົ ໂດຍກົງຕ່ມໍ ະນດຸ ຫຼ ຜູາ່ ນມາທາງນາ້ໍ , ຜະລດິ ຜນົ , ຈາກພດ ແລະ ສັດ. ມນົ ລະພິດ ໝາຍເຖິງ ພິດເກີດຈາກຄວາມມົວໝອງ ຫຼ ຄວາມເປຶ້ອນຂອງສ່ີິງແວດລ້ອມ ເຊັ່ນົ ໃນອາກາດ ຫຼ ໃນ ນໍ້າເປັນຕ້ີົນ; (ກົດ) ຂອງເສຍ ວັດຖຸອັນຕະລາຍ ແລະ ມົນລະສານອ່ີນໆ ລວມທັງຕະກອນ ຫຼ ສ່ິີງຕົກຄ້າງຈາກສ່ິີງ ເຫຼົ່ານັ້ີນທີ່ຖກປ່ອຍຖີ້ມຈາກແຫຼູ່ງ ກໍາເນີດມົນລະພິດ ຫຼ ທ່ີມີຢູ່ໃນສີິ່ງແວດລ້ອມຕາມທໍາມະຊາດ ຊຶີ່ງກໍ່ໃຫ້ເກີດ ຫຼ ອາດກ່ໍໃຫ້ເກີດຜົນກະທົບຕ່ໍຄຸນນະພາບສິ່ີງແວດລ້ອມ ຫຼ ພາວະທີ່ເປັນພິດໄພອັນຕະລາຍຕໍ່ສຸຂະພາບຂອງປະຊາຊົນ ໄດ້ ແລະ ໝາຍຄວາມລວມເຖິງລັງສີ, ຄວາມຮ້ອນ, ແສງ, ສຽງ, ກ່ິີນ, ຄວາມສ່ົັນສະເທອນ ອ່ີນໆ ທີ່ເກີດ ຫຼ ຖກ ປອ່ ຍອອກຈາກແຫ່ງຼູ ກາໍ ເນດີ ມນົ ລະພດິ ດ້ວຍ. 2. ສານກາໍ ມນັ ຕະພາບລງັ ສໃີ ນສງິ່ີ ແວດລອ້ ມ ຮບູ ທີ 1: ສານກາໍ ມນັ ຕະພາບລງັ ສໃີ ນແວດລອ້ ມ ກໍາມັນຕະພາບລັງສີ (Radioactivity) ເປັນຄຸນສົມບັດຂອງທາດ ແລະ ໄອໂຊໂທບບາງສູ່ວນ ທີ່ສາມາດປ່ຽນ ແປງຕົວເອງ ໃຫ້ເປັນທາດ ຫຼ ໄອໂຊໂທບອ່ີນ ຊຶ່ີງການປ່ຽນແປງນີ້ຈະມີການປົດປ່ອຍ ຫຼ ສ່ົງລັງສີອອກມາດ້ວຍ ປາ 44

ກົດການນີ້ໄດ້ພົບຄັີ້ງທໍາອິດໂດຍ ເບດເຄິເຮລເມີ່ອປີ ພສ 2439 ຕ່ໍມາໄດ້ມີການພິສູດຮູ້ວູ່າ ລັງສີທີ່ແຜູ່ອອກມາໃນ ຂະບວນການສະລາຍຕວົ ເອງຂອງທາດ ຫຼ ໄອໂຊໂທບນນັີ້ ປະກອບດວ້ ຍ ລງັ ສີອານຟາ, ລງັ ສີເບຕູ່າ ແລະ ລັງສກີ ຼາມາ. 2.1 ລງັ ສອີ ານຟາ ລັງສີທ່ີປະກອບດ້ວຍອະນຸພາກອານຟາຊ່ີຶງເປັນອະນຸພາກທີ່ມີມວນ 4 amu ມີປະຈຸ +2 ອະນຸພາກຊະນິດນີ້ ຈະຖກກ້ນີັ ໄວ້ດວ້ ຍແຜູ່ນເຈຍ້ ຫຼ ພຽງແຕູ່ຜິວໜງັ ຊັີນ້ ນອກຂອງຄນົ ເຮາົ ເທົາ່ ນີ້ນັ ການສະລາຍຕວົ ເອງໃຫ້ລງັ ສອີ ານຟາ 90Th 232----->88Ra 228 + 2a 4 2.2 ລງັ ສເີ ບຕາູ່ ລັງສີທີ່ປະກອບດ້ວຍອະນຸພາກເອເລັກຕົງ ຫຼ ໂພຊິໂຕນ ລັງສີນີ້ມີຄຸນສົມບັດທະລຸຕົວເອງໄດ້ດີກວູ່າລັງສີ ອານຟາ ສາມາດທະລຸຜູ່ານນໍ້າທີ່ເລິກປະມານ 1 ນິ້ີວ ຫຼ ປະມານຄວາມໜາຂອງຜິວເນີ້ອທີ່ຝ່າມໄດ້. ລັງສີເບຕູ່າຈະ ຖກກນັ້ີ ໄດໂ້ ດຍໃຊ້ແຜ່ນູ ອາລູຍມນິ ຽມຊະນດິ ບາງ. ການສະລາຍຕວົ ເອງໃຫ້ລງັ ສເີ ບຕາ 79Au 198----->80Hg 198 + -1b 0 7N 13----->6C 13 + +1b 0 2.3 ລງັ ສກີ າຼ ມາ ລັງສີທີ່ເປັນຄີ່ນແມູ່ເຫັຼກໄຟຟ້າພະລັງງານສູງ ມີຄຸນສົມບັດເຊົ່ັນດຽວກັນກັບລັງສີເອັກ ທີ່ສາມາດທະລຸຜູ່ານ ຮູ່າງ ກາຍໄດ້ ການກາໍ ບງັ ລັງສີກາຼ ມາຕອ້ ງໃຊ້ວັດສດຸທ່ີມີຄວາມໜາແໜ້ນສູງເຊົ່ນັ ຕະກວ່ົ ຫຼ ຢູເຣນຽນ ເປັນຕົີ້ນ. ການສະລາຍຕົວເອງໃຫ້ລງັ ສກີ າຼ ມາ 27Co 60----->-1b 0 + 28Ni 60----->28Ni60 + g 2.4 ການໃຊປ້ ະໂຫຍດຈາກລງັ ສີ ປະຈຸບັນໄດ້ມີການນໍາລັງສີ ແລະ ສານກໍາມັນຕະລັງສີມາໃຊ້ງານຕູ່າງໆ ກັນເຊົ່ັນ ໃນທາງການແພດມີການ ໃຊ້ໃນການກວດວິເຄາະ ແລະ ບໍາບັດອາການໂລກຂອງຜູ້ເຈັບປ່ວຍຈາກໂລກຮ້າຍຕູ່າງໆ ເຊັ່ົນ ການສາຍລັງສີເອັກ, ການກວດກະດູກ ແລະ ການບໍາບັດໂລກມະເຮັງ ເປັນຕີ້ົນ. ນອກຈາກນ,ີ້ ກມີການໃຊ້ງານທາງລັງສີໃນອຸດສາຫະກາໍ , ການກະເສດ ແລະ ການສຶກສາວິໄຈທາງວິທະຍາສາດ ເຊົ່ັນ ການໃຊ້ລັງສີກວດສອບຮອຍເຊີ່ອມຮອຍແຫງໃນຊີ້ນ ສວູ່ ນໂລຫາຕູ່າງໆ, ການໃຊ້ປາ້ ຍເຮອງແສງໃນທີ່ມດ, ການກວດອາຍຸວັດຖຸບຮູ ານ, ການຖະໜອມອາຫານດວ້ ຍລງັ ສີ ແລະການຂ້າເຊ້ີອໂລກໃນເຄອີ່ ງມແພດ. 2.5 ອນັ ຕະລາຍຈາກລງັ ສີ ເຖິງວູ່າລັງສີຈະມີຢູ່ລ້ອມຮອບຕົວເອງເຮົາ ແລະ ມະນຸດທຸກຄົນກສາມາດໃຊ້ປະໂຫຍດຈາກລັງສີໄດ້ ແຕູ່ ລັງສີກນັບໄດ້ວູ່າມີຄວາມເປັນພິດໄພໃນຕົວເອງເຊັ່ົນກັນ ລັງສີມີຄວາມສາມາດກ່ໍໃຫ້ເກີດຄວາມເສຍຫາຍຂອງເຊວ ສິີ່ງມີຊີວິດ ແລະ ຖ້າໄດ້ຮັບລັງສີສູງຫຼາຍອາດເຮັດໃຫ້ມີອາການປ່ວຍທາງລັງສີໄດ້. ດົ່ັງນ້ີັນ, ຜູ້ທີ່ປະຕິບັດວຽກງານ ກູ່ຽວ ຂ້ອງກັບລັງສີຈະຕ້ອງກະທໍາດ້ວຍຄວາມຮອບຄອບ ເພີ່ອປ້ອງກັນຕົວເອງເອງ ແລະ ສາທາລະນະຊົນບ່ໍໃຫ້ໄດ້ ຮບັ ອນັ ຕະລາຍຈາກລງັ ສ.ີ 45

2.6 ຜນົ ຂອງລງັ ສຕີ ສໍ່ ງິ່ີ ມຊີ ວີ ດິ ລັງສີທີ່ແຜູ່ອອກຈາກທາດກໍາມັນຕະລັງສີເມີ່ອຜູ່ານເຂີົ້າໄປໃນສິ່ີງມີຊີວິດທັງຫຼາຍ ຈະເຮັດໃຫ້ເກີດການແຕກ ຕົວເປນັ ອີອງົ ຂອງອາຕອມຕາມແນວທາງທລ່ີ ງັ ສຜີ ູ່ານໄປ ເຮັດໃຫ້ເກດີ ຜນົ ເສຍຕສໍ່ ິ່ີງມີຊີວິດ 2 ແບບ ຄ: - ຜົນຂອງລັງສີທ່ີມີຕໍ່ຮູ່າງກາຍຄ ເກີດເປັນຜ່ີນແດງຂ້ີຶນຕາມຜິວໜັງ, ຜົນຫຼົ່ນ, ເຊວຕາຍ, ເປັນແຜເປື່ອຍ, ເກີດເນ້ີອເສ້ັີນໃຍຈໍານວນຫຼາຍທີ່ປອດ (fibrosis of the lung), ເກີດໂລກເມັດເລອດຂາວຫຼາຍ (leukemia), ເກີດຕາຕ້ໍ (cataracts) ຂີ້ຶນໃນຕາ ເປັນຕີົ້ນ. ຊ່ີຶງຮູ່າງກາຍຈະເປັນຫຼາຍ ຫຼ ນ້ອຍຂຶີ້ນຢູ່ກັບປະລິມານຂອງລັງສີທ່ີໄດ້ ຮບັ ສ່ວູ ນຂອງຮ່າູ ງກາຍທີ່ໄດ້ ແລະ ອາຍຸຂອງຜູ້ໄດ້ຮັບລັງສີ. ດັົ່ງນນ້ັີ , ຜູ້ໄດ້ຮັບລັງສີມີອາຍຸນ້ອຍແລ້ວອນັ ຕະລາຍເນອ່ີ ງ ຈາກລງັ ສີຈະມຫີ າຼ ຍກວ່າູ ຜູ້ທ່ີມອີ າຍຸຫາຼ ຍ ໃນເດກັ ເກີດໃໝແູ່ ລ້ວອາດໄດຮ້ ັບອນັ ຕະລາຍເຖງິ ພກິ ານ ຫຼ ເສຍຊວີ ິດໄດ.້ - ຜົນຂອງລັງສີທ່ີກູ່ຽວກັບການສບພັນຄ ເຮັດໃຫ້ໂຄຼໂມໂຊມ (chromosome) ເກີດການປ່ຽນແປງ ມີຜົນ ເຮດັ ໃຫ້ລກູ ຫາຼ ນເກີດປຽ່ ນລັກສະນະໄດ້. 2.7 ການປອ້ ງກນັ ລງັ ສີ ລງັ ສີທຸກຊະນິດມີອັນຕະລາຍຕ່ໍສິີ່ງມີຊີວິດທງັ ນີັ້ນ ຈີ່ຶງຕ້ອງເຮັດການປ້ອງກັນບໍ່ໃຫ້ຮູ່າງກາຍໄດຮ້ ັບລັງສີ ຫຼ ໄດ້ ຮັບແຕູ່ພຽງປະລິມານນ້ອຍທ່ີສຸດ ໃນກລະນີທີບ່ ໍ່ສາມາດຫຼີກລູ່ຽງໄດເ້ ນ່ອີ ງຈາກຕອ້ ງເຮັດງານກູ່ຽວຂ້ອງກບັ ລັງສີແລ້ວ ຄວນມີຫກັຼ ເພີອ່ ປະຕບິ ດັ ດ່ັົງນ້ີ - ເວລາຂອງການເຜີຍ (time of exposure) ໂດຍໃຊ້ເວລາໃນການເຮັດງານໃນບລິເວນທີ່ມີລັງສີໃຫ້ສີັ້ນທີ່ ສດຸ ເພາະປະລິມານກໍານົດຂອງລງັ ສຈີ ະແປກົງກັບເວລາຂອງການເຜຍີ . - ໄລຍະທາງ (distance) ການເຮັດງານກູ່ຽວກັບລັງສີຄວນຢູ່ຫູ່າງຈາກແຫູ່ຼງກໍາເນີດລັງສີຫຼາຍໆ ທັງນີ້ເພາະ ຄວາມເຂ້ມີັ ຂອງລັງສີຈະແປປ້ຶີນກັບກາໍ ລງັ ສອງຂອງໄລຍະທາງຄເມອ່ີ d ຄໄລຍະທາງ. - ເຄີ່ອງກໍາບັງ (shielding) ເຄີ່ອງກໍາບັງທີ່ວາງກີັ້ນລະຫວູ່າງຄົນກັບແຫຼູ່ງກໍາເນີດລັງສີຈະດູດກນບາງສູ່ວນ ຂອງລັງສີ ຫຼ ອາດຈະທັງໝົດເລີຍກໄດ້. ດັົ່ງນ້ີັນ, ໃນກລະນີທີ່ຕ້ອງເຮັດງານໃກ້ກັບສານກໍາມັນຕະລັງສີ ແລະ ຕ້ອງ ໃຊ້ເວລານານໃນການປະຕິບັດວຽກງານ ເຮົາຈໍາເປນັ ຕອ້ ງໃຊ້ເຄ່ີອງກໍາບັງຊ່ວູ ຍ ເຄີ່ອງກາໍ ບັງທີ່ດີຄວນເປັນພວກໂລຫະ ໜກັ ເພາະວາູ່ ໂລຫະໜກັ ຈະມເີ ອເລກັ ຕົງຢເູ່ ປັນຈາໍ ນວນຫຼາຍ ເຮັດໃຫ້ລັງສີເມ່ີອແລູ່ນມາປະທະກັບເອເລັກຕງົ ແລວ້ ຈະ ສູນເສຍພະລງັ ງານໄປໝົດ ຕົວຢາ່ ງຂອງເຄ່ີອງກໍາບັງເຊົນ່ັ ແຜູ່ນກ່ົວ, ແຜູ່ນເຫຼັກ, ແຜູ່ນຄອນກີດ ໃຊ້ເປັນເຄີ່ອງກາໍ ບັງ ພວກລັງສີເອັກ ແລະ ລັງສີກາຼ ມາ. ແຜູ່ນລູໄຊຄອສ ໃຊ້ເປັນເຄອ່ີ ງກໍາບັງລັງສີເບຕູ່າໄດ້ ອາກາດ ແລະ ແຜູ່ນເຈ້ຍ ອາດ ໃຊ້ເປນັ ເຄອ່ີ ງກໍາບງັ ອະນຸພາກອານຟາ ສວູ່ ນນາໍ້ ແລະ ພາຣາຟນໃຊ້ເປັນເຄີອ່ ງກາໍ ບັງອະນພຸ າກນວິ ຕອນໄດ.້ 46

ຮບູ ທີ 2: ມນົ ພາວະຈາກກາໍ ມນັ ຕະລງັ ສທີ ມີ່ ຢີ ໃູ່ ນທາໍ ມະຊາດ ລັງສີທີ່ມີຢູ່ໃນທໍາມະຊາດ ຊີຶ່ງໄດ້ຈາກການສະລາຍຕົວເອງຂອງກໍາມັນຕະພາບວັດຖຸ ກາຍເປັນທາດຕູ່າງໆ ທາດກໍາມັນຕະພາບລງັ ສີທີ່ສໍາຄັນມຢີ ູ່ 2 ຕະກນູ ຄ ຢູເຣນຽມ (Uranium) ແລະ ທລຽມ (Thorium) ທາດທງັ ສອງ ນຕ້ີ ູ່າງກສະລາຍຕົວເອງເປັນທາດຕູາ່ ງໆ ຫຼາຍທາດທ່ີໜ້າສົນໃຈຄ ຕະກູນຢູເຣນຽມໃຫ້ທາດເຣດອນ (Radon) ແລະ ຕະກູນທລຽມໃຫ້ທາດໂທອອນ (Thoron) ທັງເຣດອນ ແລະ ໂທອອນ ມີສະພາບເປນັ ກ໊າດລອຍຂີ້ຶນມາຈາກພີ້ນດິນ ຂຶ້ີນສູ່ອາກາດຢູ່ຕະຫຼອດເວລາ, ທາດທັງ 2 ນີ້ ຈະສ່ົງກໍາມັນຕະລັງສີອອກເປັນຫຼາຍຊູ່ວງ ກາຍເປັນທາດຕູ່າງໆ. ດ່ັົງນ້ີັນ, ທຸກຄັ້ີງທີ່ເຮົາຫາຍໃຈເອົາອາກາດເຂີົ້າປອດ ຍູ່ອມໄດຮ້ ັບສູ່ວນຂອງລັງສີຂອງທາດຕູ່າງໆ ທ່ີກູາ່ ວມາແລ້ວເຂີ້ົາ ໄປດ້ວຍ, ພວກໂມໂນໄຊເປັນແຮູ່ທາດທີ່ມີກໍາມັນຕະລັງສີ. ດັົ່ງນີ້ັນ, ໂອກາດທີ່ເຮົາຈະໄດ້ຮັບລັງສີກມີ. ນອກຈາກ ນີັ້ນສະຖາບັນວິໄຈສິີ່ງແວດລ້ອມ ຍັງໄດ້ວິໄຈເພ່ີອວັດປະລິມານຂອງເຣດອນ ແລະ ໂທອອນ ໂດຍດູດອາກາດ ກາງແຈ້ງຜ່າູ ນເຈຍ້ ກົ່ນັ ຕອງເຜົາເປນັ ຖງົ ເພີ່ອລດຸ ປະລິມານຂອງເຈ້ຍກັົ່ນຕອງ ແລວ້ ວດັ ປະລິມານຂອງລັງສ.ີ ມວນສານທັງຫຼາຍປະກອບໄປດ້ວຍອະນຸພາກນ້ອຍໆ ທີ່ເຮົາເອ້ີນວູ່າ ອາຕອມ (Atom) ຫຼ ເອ້ີນວູ່າປະລະ ມານູແຕູ່ລະອາຕອມປະກອບດ້ວຍ ນິວເຄຼູ່ຍ(Nucleus) ເປັນແກນກາງມີບລິເວນແລູ່ນອ້ອມເອີ້ນວູ່າ ເອເລັກຕົງ (Electron) ຄ້າຍໆ ດວງຈນັ ໝນູ ຮອບດວງອາທດິ . ໃນແຕູ່ລະທາດປະກອບດ້ວຍໂປຼຕົງ ແລະ ເນີຕົງຢູ່ໃນນິວເຄຼູ່ຍ ຊ່ຶີງຈໍານວນໂປຼຕົງໃນນິວເຄູ່ຼຍນີ້ເອີ້ນວູ່າ \"ເລກ ອາຕອມ\" (Atomic number) ແຕູ່ລະທາດຈະມີຈໍານວນຕູ່າງກັນ ຕົວຢ່າງເຊ່ົນັ ອາຕອມຂອງໄຮໂຕເຈນມີໂປຼຕົງ 1 ອະນຸພາກ ອາຕອມຂອງຢເູ ຣນຽມມີໂປຼຕງົ 92 ອະນຸພາກ ທາດດຽວກັນມີໂປຕຼ ົງເທາ່ົ ກັນ ແຕູ່ອາດຈະມີເນຕີ ົງຕ່າູ ງກັນ ໄດ້ ສ່ງີິ ນເ້ີ ອງເປນັ ເຫດໃຫ້ທາດດຽວກນັ ແບ່ງູ ອອກໄດອ້ ີກຫາຼ ຍຊະນິດ ແຕ່ລູ ະຊະນິດມມີ ວນ (Mass) ບໍ່ເທ່າົ ກັນ ເຊ່ັົນ ໂປຼຕຽມຂຽນໄດ້ດົັ່ງນ້ີ 1H1 (1P + 1N) ຄິວທຽມ 1H2 (1P + 2N) ທຣີຕຽມ 1H3 (1P + 3N) ຊຶີ່ງກເນີ່ອງມາ ຈາກມີຈໍານວນເນຕີ ົງຕູ່າງກັນນ້ີັນເອງ ແລະ ມີຊີ່ເອີ້ນແຕູ່ລະຊະນິດນີ້ວາູ່ ເປັນ ໄອໂຊໂທບ (Isotope) ຂອງທາດນັ້ີນໆ ໄອໂຊໂທບແບງູ່ ອອກ ຄ ໄອໂຊໂທບທີ່ຢ່ຕູ ົວເອງ (Stable Isotope) ແລະ ໄອໂຊໂທບທບີ່ ່ຢໍ ່ຕູ ົວເອງ ມກີ ານແຜູ່ລງັ ສີ ອອກມາເອີ້ນວູ່າ ເຮດິໂອໄອໂຊໂທບ (Radio Isotope) ເພີ່ອໃຫ້ເຂ້ົີາໃຈງູ່າຍເຂ້ີົາ ລັງສີໄອໂຊໂທບ (Iso- tope) ກ ຄ ອາຕອມຂອງທາດທີ່ມີອາຕອມມິກນໍາເບີ (Atomic number) ອັນດຽວກັນ ຄຸນສົມບັດທາງເນີຕົງ (neutron) ຕູ່າງກັນ ແລະ ມີນໍ້າໜັກຕູ່າງກັນດ້ວຍ ຄຸນສົມບັດທາງຟຊິກຕູ່າງກັນ ແຕູ່ທາງເຄມີເກອບຄກັນທຸກປະການຈະຕູ່າງ ກັນກແມູ່ນອດັ ຕາຄວາມໄວໃນການທໍາປະຕິກລິ ຍິ າເທາົ່ ນ້ີັນ ຊີຶ່ງເປັນຄນຸ ສມົ ບັດຂອງທາດນັີນ້ ໆ ຕາມ ທໍາມະຊາດ. 47

ທາດບາງຊະນິດ ຈະມີການແຜງໄອໂຊໂທບອອກໄປບ່ໍຢຸດຢຶ້ັງເຊ່ັົນ ທາດຢູເຣນຽນ (Uranium) ທລຽມ (Tho rium) ແລະ ທາດເຮຕຽມ (Radium) ເປນັ ລັງສີທີ່ເຮົາເບິ່ີງບໍ່ເຫັນດ້ວຍຕາເປັົ່າເຊ່ັົນ ເອເລັກຕົງຂອງທາດເຫ່ຼົາ ນີ້ຈະແຜູ່ລັງສີໃຫ້ລັງສີເອັກ (X-ray) ລັງສີເອັກກຄ ລັງສີທີ່ມີຄ່ີນແມູ່ເຫັຼກໄຟຟ້າທີ່ມີຄວາມຖ່ີປະມານຕ້ັີງແຕູ່ 1016 ເຖິງ 1021 ແຮກ (Herzt) (ແຮກ ກຄ ຄໍານວນຄວາມຖ່ີຂອງລູກຄີ່ນໃນໜຶີ່ງໜູ່ວຍເວລາ) ແຕູ່ຖ້າລັງສີທ່ີມີຄວາມ ຍາວຄີ່ນລະຫວູ່າງ 4 x 10-7 = 0.0,000,007 ແມັດເປັນກູຸ່ມລັງສີທີ່ປະສາດຕາຂອງເຮົາຮັບຮູ້ໄດ້ ເຮົາເອີ້ນວູ່າ ແສງ (Light) ສູ່ວນນິວເຄຼູ່ຍ (Nucleus) ກຈະແຜູ່ລັງສີອອກມາເປັນລັງສີອານຟາ (Alpha rays), ລັງສີເບຕູ່າ (Bata rays) ແລະລັງສີກຼາມມາ (Gamma rays). ຊຶີ່ງລງັ ສີກຼາມມາຄີ່ນແມູ່ເຫັຼກໄຟຟ້າທີ່ມຄີ ວາມຖີປ່ ະມານ 1019 ເຖງິ 1022 ແຮກ (ສູວ່ ນລງັ ສອີ ານຟາ ແລະ ເບຕູ່າ ບມ່ໍ ຄີ ່ີນແມ່ເູ ຫັຼກໄຟຟ້າ) ລງັ ສີເຫຼົ່ານເີ້ ປນັ ອນັ ຕະລາຍຕໍມ່ ະນຸດເພາະ ເປັນລັງສີທ່ີເກີດຈາກການສະລາຍຕົວເອງຂອງສານກໍາມັນຕະພາບວັດຖຸ ຊີ່ຶງສາມາດທະລຸຜູ່ານຜິວໜັງຂອງຄົນໄດ້ ບາງຊະນິດສາມາດທະລຸແຜູ່ນເຫັຼກໜາ 25 ຊັງຕີແມັດ, ເຈ້ຍ, ແຜູ່ນອະລູມີນຽມ, ແຜູ່ນກົ່ວທີ່ມີຄວາມໜາ 8 ຊັງຕີ ແມັດ ຫຼ ກໍາແພງຊີເມັນໄດ້ ຊີ່ຶງສະແດງວູ່າ ລັງສີເຫົ່ຼານີ້ເປັນອັນຕະລາຍ ຖ້າຜູ່ານຮູ່າງກາຍຂອງມະນຸດກຈະທໍາລາຍ ເຊວໃນຮາູ່ ງກາຍ. ຮບູ ທີ 3: ອນັ ຕະລາຍຈາກລງັ ສີ ເມ່ີອລັງສີເຂົີ້າສູ່ຮູ່າງກາຍແລ້ວ ຮູ່າງກາຍຈະເກີດອາການຜິດປົກກະຕິທັງພາຍນອກ ແລະ ພາຍໃນ ເຊ່ົັນ ຜົນ ຫນ່ົຼ , ຜິວໜັງໄໝ້, ເປນັ ແຜເປອ່ື ຍເປັນມະເຮງັ , ເປັນອັນຕະລາຍຕລ່ໍ ະບບົ ປາສາດ, ຫວົ ໃຈ, ເມັດເລອດ ແລະ ເຮດັ ໃຫ້ ການໄຫຼວຽນຂອງເລອດເສຍໄປ ຖ້າໄດ້ຮັບລັງສີເຂີ້ົາໄປ 400 ເຮັມ-500 ເຮັມ ມີໂອກາດຕາຍ 50% ຖ້າໄດ້ຮັບ 1,000 ເຮັມ ຕາຍ 100%. ອາການຫຼັງຈາກຖກລັງສີປະລິມານ 100 ເຮັມ-250 ເຮັມ ມີອາການວິນຫົວ ແລະ ຮາກເປັນຢູ່ 2 ອາທິດ, ຖ້າຫຼາຍກວູ່າ 700 ເຮັມ ຜົນຫົ່ຼນ ເຈັບຄ ເລອດອອກທ່ີອະໄວຍະວະພາຍໃນ, ເລອດອອກທ່ີ ຜິວໜງັ , ທາງເດນີ ອາຫານ ມອີ າການປຽ່ ນແປງທາງເລອດ. 1. ອັນຕະລາຍຂອງລງັ ສຕີ ເ່ໍ ຊວໃນຮູ່າງກາຍ ມຄີ - ມະເຮັງເມັດເລອດຂາວ (Leukemia) ສູ່ວນຫຼາຍມກັ ຈະເປັນກັບເດັກທຮ່ີ ັບການຮັກສາທາງດ້ານລັງສີ ແພດ, ພະຍາບານທີ່ປະຕິບັດວຽກງານດາ້ ນລັງສ.ີ - ມະເຮັງທີ່ກະດູກ ໂດຍສະເພາະເຮດຽມ ມີຄຸນສົມບັດເຊ່ັົນດຽວກບັ ທາດແຄຊຽມ ຈະເກາະຕິດ ກະ ດູກ ແລວ້ ແຜູ່ລງັ ສອີ ອກມາເຮັດໃຫ້ເປນັ ມະເຮັງທີ່ກະດກູ . 48

- ມະເຮງັ ທີ່ປອດ ຫາຍໃຈເອົາກາໍ ມັນຕະລັງສເີ ປນັ ກາ໊ ດປນົ ເຂາີ້ົ ໄປ ເຮດັ ໃຫ້ເກດີ ເປນັ ມະເຮງັ ທ່ີປອດໄດ.້ - ມະເຮັງທີ່ຕ່ອູ ມໄທລອຍ. - ຜນົ ເສຍຈາກລງັ ສີເຮັດໃຫ້ຄນົ ອາຍຸສນັີ້ ເຊັົນ່ ແພດລັງສີມອີ າຍຸສະເລູ່ຍນ້ອຍກວູ່າແພດທ່ົວໆ ໄປ. - ຜົນເສຍຕ່ໍເຊວສບພັນ ເຮັດໃຫ້ເດັກເກີດກູ່ອນກໍານົດ, ເດັກອອກມາພິການ, ອູ່ອນແອ, ບໍ່ແຂງແຮງ ເປນັ ຕົີ້ນ. 2. ໜູ່ວຍວັດປະລິມານຂອງລັງສີ ໜູ່ວຍວັດລັງສີເປັນ ເຮິນເກນ (Roentgen) ສໍາຫັຼບລັງສີໃນຮູ່າງກາຍມີ ໜູ່ວຍເປັນເຮັມ (Rem) ຫຍໍ້ມາຈາກພາສາອັງກິດຄ \"Roentgen equivalent man\" ອົງການລະຫວູາ່ ງປະເທດກໍາ ນົດວູ່າປະລິມານຂອງລັງສີ ໂດຍເອົາອາຍຸຄົນງານທີ່ເຮັດງານກູ່ຽວກັບລັງສີຄ ມີອາຍຸບ່ໍຕໍ່າກວູ່າ 18 ປີ ສົມບູນມາເປັນ ເກນຄໍານວນຄ ປະລິມານລັງສີສະສົມທ່ີໄດ້ຮັບສູງສຸດແຕູ່ລະບຸກຄົນທີ່ເຮັດງານແລ້ວບ່ໍເກີດອັນຕະລາຍ-5 (N-18) ເຮັມ N- ອາຍຸຂອງບຸກຄົນນັ້ີນໂດຍຖ້າອາຍຸ 18 ປີ ຈະຕ້ອງໄດ້ຮັບປະລິມານລັງສີ 5 ເຮັມ ເປັນຄູ່າຫຼາຍທີ່ສຸດທ່ີ ຈະບເ່ໍ ກດີ ອັນຕະລາຍ 3. ມນົ ລະພດິ ເຈອປນົ ໃນນາ້ໍ ມົນລະພິດທາງນ້ໍາ ໝາຍເຖິງ ນ້ໍາທີ່ເຊ່ີອມຄຸນນະພາບ ຫຼ ນໍ້າທີ່ມີຄຸນສມົ ບັດປ່ຽນໄປຈາກທໍາມະຊາດ ທັງນີ້ເນີ່ອງ ຈາກມີມວນສານຂອງສານພິດ ຫຼ ສານປົນເປ້ຶອນຕູ່າງໆ ປະປົນເກີນມາດຕະຖານທີ່ກະຊວງຄວບຄຸມມົນລະພິດກໍາ ນົດ ຈົນເຮດັ ໃຫ້ບ່ສໍ າມາດນາໍ ນໍ້າໄປໃຊ້ປະໂຫຍດໄດ.້ ແຫ່ຼູງກໍາເນີດມົນລະພິດທີ່ສົ່ງຜົນກະທົບຕ່ໍຄຸນນະພາບນ້ໍາໃນແຫຼູ່ງນ້ໍາແບູ່ງອອກເປັນ 2 ປະເພດໃຫຍູ່ໆ ໄດ້ແກູ່ ແຫູ່ຼງທ່ີມີຈຸດກໍາເນີດແນູ່ນອນ (Point Source) ໄດ້ແກູ່ ແຫ່ຼູງຊຸມຊົນ, ໂຮງງານອຸດສາຫະກໍາ ເປັນຕ້ົີນ ແລະ ແຫູ່ຼງ ທີ່ມຈີ ດຸ ກໍາເນີດບແໍ່ ນູນ່ ອນ (Non-Point Source) ໄດ້ແກູ່ ການກະເສດ ເປັນຕົ້ີນ. 3.1 ແຫງຼູ່ ກາໍ ເນດີ ນາໍ ເສຍ ນໍ້າເສຍຈາກຊຸມຊົນ ໄດ້ແກູ່ ນ້ໍາເສຍທີ່ເກີດຈາກກິດຈະກໍາຕູ່າງໆ ຂອງປະຊາຊົນທ່ີອາໄສຢູ່ໃນຊຸມຊົນ ນໍ້າ ເສຍນີ້ ມຄີ ວາມເປ້ຶອນໃນຮູບຂອງສານອນິ ຊສີ ງູ . ນ້ໍາເສຍຈາກອຸດສາຫະກໍາ ໄດ້ແກູ່ ນໍ້າເສຍທີ່ເກີດຈາກຂະບວນການອຸດສາຫະກໍາ ຕັ້ີງແຕູ່ຂັີ້ນຕອນການລ້າງ ວດັ ຖຸດິບ, ຂະບວນການຜະລດິ ຈົນເຖິງການທໍາຄວາມສະອາດໂຮງງານ ລວມທັງນ້ໍາເສຍທີ່ຍງັ ບໄໍ່ ດຮ້ ັບການບາໍ ບດັ ຫຼ ນ້ໍາເສຍທີ່ຜູາ່ ນການບໍາບດັ ແລວ້ ແຕູ່ຍງັ ບໍ່ເປັນໄປຕາມມາດຕະຖານນໍ້າເສຍຈາກອຸດສາຫະກາໍ ອງົ ປະກອບຂອງນໍາ້ ເສຍ ຈາກໂຮງງານອຸດສາຫະກໍາຈະແຕກຕູ່າງກັນ ຂ້ຶີນຢູ່ກັບອັດຕາການໄຫຼຂອງນ້ໍາເສຍແຕູ່ລະປະເພດ ແລະ ຂະໜາດຂອງ ໂຮງງານ. ນໍ້າເສຍຈາກການກະເສດ ໄດ້ແກູ່ ນ້ໍາເສຍທ່ີເກີດຈາກກິດຈະກໍາທາງການປູກຝັງ, ການລ້ຽງສັດ. ນ້ໍາເສຍ ຈາກການປູກຝັງຈະມີໄນໂຕເຈນຟອສຟາດໂປແຕັສຊຽມ ແລະ ສານພິດຕູ່າງໆ ໃນປະລິມານສູງ. ສູ່ວນນ້ໍາເສຍຈາກ ການລ້ຽງສັດ ຈະພົບສ່ີິງເປຶ້ອນໃນຮູບຂອງສານອນິ ຊເີ ປັນສູ່ວນຫາຼ ຍ. ການປຽ່ ນແປງຄນຸ ສົມບັດຂອງນໍ້າສງັ ເກດໄດຈ້ າກຫາຼ ຍລກັ ສະນະໄດ້ແກູ່ - ການປ່ຽນແປງທາງກາຍະພາບ ເຊົັ່ນ ການທີ່ນໍ້າຂູຸ່ນແມູ່ນເນ່ີອງຈາກມີສານແຂວນລອຍປົນເປຶ້ອນຢູ່ ຫຼ ການທີ່ນາໍ້ ມສີ ປີ ຽ່ ນໄປເນີອ່ ງຈາກມແີ ຮູ່ທາດບາງຊະນິດປະສົມຢູ່ ແລະ ການມີຄາບນໍາ້ ມນັ ເປັນຕົີ້ນ. 49

- ການປ່ຽນແປງທາງສະລິລະພາບ ເຊ່ົັນການປ່ຽນລົດຊາດເກີດຈາກສານເຄມີ ຫຼ ການສະລາຍຕົວເອງ ຂອງສານເຄມໃີ ນນໍາ້ . - ການປຽ່ ນແປງທາງຊີວະວິທະຍາໂດຍມີປະລິມານຈຸລິນຊີຫຼາຍ ເຮັດໃຫ້ນ້ໍາມີຄຸນສົມບັດບໍ່ເໝາະສົມທ່ີຈະ ນໍາໄປໃຊ້ປະໂຫຍດ ຈຸລິນຊີສູ່ວນໃຫຍູ່ເປັນແບກທິເຣຍ ເຊີ້ອລາ ແລະ ໄຄທີ່ຈະເລີນແຜູ່ພັນໄດ້ດີ. ເມ່ີອມີສານອິນຊີ ຕູ່າງໆ ຫຼາຍໃນນໍ້າ ແບກທິເຣຍຈະຍູ່ອຍສານອິນຊີເຫຼົ່ານີ້ໃນສະພາວະທ່ີມີອອກຊີເຈນ ແລະ ກ໊າດທີ່ມີຄາບອນໄດ ອອກໄຊ ແລະ ນໍາ້ ອອກມາ ຊີ່ຶງໄຄຈະນາໍ ໄປເປັນວັດຖຸດິບໃນການສັງເຄາະແສງຕໄ່ໍ ປ. - ການປ່ຽນແປງທາງເຄມີເກດີ ຈາກການປ່ອຍສານອະນິນຊີ ເຊ່ົນັ ໂລຫະໜັກຈໍາພວກສານບາຫຼອດ, ຕະ ກົວ່ , ສານໜລູ ງົ ສແູ່ ມູ່ນໍ້າ ເຮດັ ໃຫມ້ ີສະພາບເປັນກດົ ຫຼ ດາູ່ ງຫຼາຍກວາູ່ ຄາູ່ ມາດຕະຖານ. 3.2 ສາເຫດຂອງມນົ ລະພດິ ທາງນາໍ້ ມົນລະພິດທາງນ້ໍາສາມາດເກີດຂີຶ້ນຈາກຫຼາຍສາເຫດ ທັງສາເຫດຈາກທໍາມະຊາດແລະສາເຫດຈາກມະນຸດ ດ່ັົງນ້ີ ທໍາມະຊາດ ແຫຼູ່ງນ້ໍາຕູ່າງໆ ອາດເກີດຈາກການເນົ່າເສຍໄດ້ເອງ ເມ່ີອຢູ່ໃນພາວະທ່ີຂາດອອກຊີເຈນ ສູ່ວນ ໃຫຍູ່ມີສາເຫດເກີດຈາກການເພີ່ມຈໍານວນຢ່າງວູ່ອງໄວຂອງແພລງຕອນແລ້ວຕາຍລົງພ້ອມໆ ກັນ. ເມອ່ີ ຈຸລິນຊີເຮັດ ການຍູ່ອຍສະລາຍຊາກແພລງຕອນເຮັດໃຫ້ອອກຊີເຈນໃນນໍ້າຖກນໍາໄປໃຊ້ຫຼາຍ ຈົນເກີດການຂາດແຄນໄດ້. ນອກຈາກນ,ີ້ ການເນົ່າເສຍອາດເກີດໄດ້ອກີ ປະການໜ່ງີຶ ຄ ເມີ່ອນາ້ໍ ຢູ່ໃນສະພາບໜຶ່ງີ ບ່ໍມກີ ານໝູນວຽນຖູ່າຍເທ. ນໍ້າເສຍ ແລະ ສິ່ີງປະຕິກູນຈາກແຫູ່ຼງຊຸມຊົນ ໄດ້ແກູ່ ອາຄານ, ບ້ານເຮອນ, ສໍານັກງານ, ອາຄານການຄ້າ, ໂຮງແຮມ ເປັນຕີົ້ນ. ສີິ່ງປະປົນມາກັບນໍ້າເສຍປະກອບດ້ວຍສານອິນຊີ ຊ່ີຶງຈະຖກຍູ່ອຍສະລາຍໂດຍຜູ້ຍູ່ອຍສະລາຍ ສານອິນຊີທ່ີສາໍ ຄນັ ຄ ແບກທເິ ຣຍ ຊງຶີ່ ມີທັງແບກທິເຣຍແອໂຮບດິ (aerobic bacteria) ເປັນແບກທິເຣຍທີ່ຕ້ອງໃຊ້ ອອກຊີເຈນອິດສະຫຼະໃນການຍູ່ອຍສະລາຍສານອິນຊີ ກັບແບກທິເຣຍແອນາໂຣບິດ (anaerobic bacteria) ເປັນ ແບກທິເຣຍທ່ີຍູ່ອຍສະລາຍສານອິນຊີໄດ້ໂດຍບໍ່ຕ້ອງອາໄສອອກຊີເຈນອິດສະຫຼະ ອີກຊະນິດໜີ່ຶງຄ ແບກທິເຣຍແຟ ຄັດເຕຕບິ (facultativebacteria) ເປັນແບກທິເຣຍພວກທ່ີສາມາດດໍາເນີນຊີວິດຢູ່ໄດ້ທັງອາໄສ ແລະ ບ່ໍຕ້ອງອາໄສ ອອກຊີເຈນອດິ ສະຫຼະ ທັງນີ້ຂຶີ້ນຢູ່ກັບປະລມິ ານອອກຊເີ ຈນໃນສະພາວະແວດລອ້ ມນນ້ີັ ບດົ ບາດໃນການຍູ່ອຍສະລາຍ ສານເຫົຼ່ານຂ້ີ ອງແບກທເິ ຣຍແອໂຣບິດຕ້ອງໃຊ້ອອກຊເີ ຈນໃນປະລິມານຫຼາຍ ການຫາປະລິມານຂອງອອກຊີເຈນທ່ີຈຸ ລິນຊີຕ້ອງການໃຊໃ້ ນການຍູ່ອຍສະລາຍອິນຊີເຮັດໃຫ້ປະລິມານອອກຊີເຈນທ່ີລະລາຍນໍ້າ (ດີໂອ DO = dissolved oxygen) ລດຸ ລົງຕໍ່າຫຼາຍ ຕາມປກົ ກະຕິນາໍ້ ໃນທາໍ ມະຊາດຈະມີອອກຊີເຈນລະລາຍປນົ ຢູ່ປະມານ 8 ມິນລີກາຼ ມຕໍ່ລີດ ຫຼ 8 ສູ່ວນໃນລ້ານສູ່ວນ (ppm) ໂດຍທົ່ວໄປຄູ່າ DO ຕໍ່າກວູ່າ 3 ມິນລີກຼາມ/ລີດຈັດເປັນນ້ໍາເສຍ ສານໃນນ້ໍາ (biochemical oxygen demand) ເອ້ີນຫຍໍ້ວູ່າ BOD ເປັນການບອກຄຸນນະພາບນໍ້າໄດ້ ຖ້າຄູ່າ BOD ສູງ ສະແດງວູ່າໃນນ້ໍານັີ້ນມີອິນຊີສານຢູ່ຫາຼ ຍ ການຍອູ່ ຍສະລາຍອິນຊີສານຂອງຈຸລິນຊີຕ້ອງໃຊ້ອອກຊີເຈນ ເຮັດໃຫ້ອອກ ຊີເຈນໃນນໍ້າເຫຼອຢູ່ນ້ອຍ ໂດຍທ່ົວໄປຖ້າໃນແຫູ່ຼງນໍ້າໃດມີຄູ່າ BOD ສູງກວູ່າ 100 ມິນລີກຼາມ/ລີດ ຈັດວູ່ານ້ໍານ້ັີນ ເປັນນ້ໍາເສຍຖ້າໃນແຫຼູ່ງນໍ້ານ້ີັນມີຄູ່າ BOD ສູງ ຫຼ ມີອິນຊີສານຫຼາຍ ປະລິມານອອກຊີເຈນໃນນໍ້າຈະລຸດນ້ອຍລົງ ແບກທິເຣຍແອໂຣບິດຈະລຸດນ້ອຍລົງດ້ວຍ ອິນຊີສານຈະຖກສະລາຍດ້ວຍແບກທິເຣຍແອນາໂຣບິດ ແລະ ແບກທິ ເຣຍແຟຄດັ ເຕຕິບຕໄໍ່ ປ ຊງ່ຶີ ຈະເຮັດໃຫ້ກ໊າດຕູ່າງໆ ເຊົັ່ນ ມິເທນໄຮໂຕເຈນຊັນໄຟແອມໂມເນຍກ໊າດເຫົ່ຼານີ້ເອງທ່ີເຮັດ ໃຫ້ເກີດກິີ່ນເໝັນ ແລະ ສີຂອງນໍ້າ ປ່ຽນໄປ. ນອກຈາກສານອິນຊີແລ້ວ ຕາມແຫຼູ່ງຊຸມຊົນຍັງມີແຟບຊັກເຄີ່ອງຊ່ີຶງ ເປນັ ຕົວລດຸ ຄວາມຕຶງຜວິ ຂອງນໍ້າ ຊ່ຶງີ ໝນູ ວຽນໄປສູ່ຄນົ ໄດທ້ າງຕູ່ອງໂສ້ອາຫານ. 50

ການກະເສດ ເປັນສາເຫດໜ່ີຶງທີ່ເຮັດໃຫ້ນ້ໍາເສຍ ເຊົັ່ນ ການລ້ຽງສັດ, ເສດອາຫານ ແລະ ນໍ້າເສຍຈາກການ ຖີ້ມຄອກສັດລົງສູ່ແມູ່ນໍ້າ ລໍາເຊ ຊ່ີຶງກ່ໍໃຫ້ເກີດໂລກລະບາດ. ການໃຊ້ປຸຍໄນເຕດຂອງກະເສດ ເມີ່ອປຸຍລົງສູ່ແຫູຼ່ງນໍ້າ ຈະເຮດັ ໃຫ້ນໍາ້ ມີປະລິມານເກອໄນເຕດສູງ ຖາ້ ດມີ່ ເຂົ້າີ ໄປຈະເຮດັ ໃຫ້ເປັນໂລກພິດໄນເຕດ ໄນເຕດຈະປຽ່ ນເປັນໄນໄຕຼ ແລ້ວລວມຕົວເອງກັບຮິໂມໂກຼບິນອາດເຮັດໃຫ້ເກີດອັນຕະລາຍເຖິງແກູ່ຊີວິດໄດ້. ນອກຈາກນີ້, ກະເສດຕະກອນນິ ຍົມໃຊ້ສານກໍາຈັດສັດຕູພດຫຼາຍຂຶ້ີນ ສານທີ່ຕົກຄ້າງຕາມຕ້ີົນພດ ແລະ ຕາມຜິວດິນ ຈະຖກຊະລ້າງໄປກັບນ້ໍາຝົນ ແລະ ໄຫຼລົງສແູ່ ຫູ່ງຼ ນາໍ້ ສານທີ່ສະລາຍຕວົ ເອງຊາ້ ຈະສະສມົ ໃນແຫງູຼ່ ນໍາ້ ນນັີ້ ຫາຼ ຍຂຶີນ້ ຈົນເປນັ ອັນຕະລາຍໄດ.້ ໂຮງງານອຸດສາຫະກໍາ ຂອງເສຍຈາກໂຮງງານອຸດສາຫະກາໍ ເຊ່ົັນ ໂຮງໂມແ້ ປງ້ , ໂຮງງານອາຫານກະປ່ອງສວູ່ ນ ໃຫຍູ່ມີສານອິນຊີພວກໂປຕຼ ີນຄາໂບໄຮເດສປົນຢູ່ຫຼາຍ ສານອິນຊີທຖີ່ ກປອ່ ຍອອກມາກັບນາໍ້ ເສຍນີ້ກຈະຖກຍູ່ອຍສະ ລາຍເຮັດໃຫ້ເກີດຜົນ ເຊ່ັົນດຽວກັບນໍ້າເສຍທ່ີຖກປ່ອຍຈາກຊຸມຊົນ. ນອກຈາກນ້ີ, ອາດມີສານພິດຊະນິດອີ່ນປະປົນ ຢູ່ດ້ວຍຂຶີ້ນຢູ່ກັບປະເພດຂອງໂຮງງານ ເຊ່ັົນ ບາຫຼອດຈາກໂຮງງານຜະລິດໂຊດຽມໄຮດອກໄຊຊີຶ່ງເປັນສານພິດຕໍ່ ສດັ ນໍ້າ ແລະ ຜູ້ນໍາສັດນ້ໍາໄປບລິໂພກ. ນອກຈາກນີ້, ນໍ້າເສຍຈາກໂຮງງານບາງປະເພດ ເຮັດໃຫ້ສະພາບກົດເບສຂອງ ແຫູຼ່ງນ້ໍານີ້ັນປ່ຽນໄປ ເຊັົ່ນ ນ້ໍາເສຍຈາກໂຮງງານເຈ້ຍມີຄູ່າ PH ສູງຫຼາຍ, ນໍ້າເສຍຈາກໂຮງງານ ບາງປະເພດ ເຊົັ່ນ ຈາກໂຮງໄຟຟ້າອາດເຮັດໃຫ້ອຸນຫະພູມຂອງນ້ໍາປ່ຽນແປງໄປ ສະພາບເຊັົ່ນນີ້ບ່ໍເໝາະກັບການດໍາລົງຊີວິດຂອງສ່ິີງມີ ຊວີ ິດໃນນາ້ໍ . ການຄົມມະນາຄມົ ທາງນ້ໍາ ໃນການເດນີ ເຮອຕາມແຫ່ຼູງນາ້ໍ ລໍາເຊ ທະເລ ມະຫາສະມຸດ ມກີ ານຖີ້ມຂອງເສຍທ່ີ ປະກອບດ້ວຍສານອິນຊີ ແລະ ນ້ໍາມັນເຊີ້ອເພີງ ຖ້າມີໂອກາດຮົ່ວໄຫຼລົງນໍ້າໄດ້ ແລະ ມີຈໍານວນຫຼາຍ ກຈະເຮັດໃຫ້ ສດັ ນໍາ້ ຂາດອອກຊີເຈນ ແລະ ເປັນຜນົ ເສຍຕລ່ໍ ະບົບນເິ ວດ. 3.3 ຜນົ ກະທບົ ຂອງມນົ ລະພດິ ທາງນາໍ້ ການປະມົງ ນໍ້າເສຍເຮັດໃຫ້ສັດນ້ໍາລຸດປະລິມານລົງ ນໍ້າເສຍທ່ີເກີດຈາກສານພິດອາດເຮັດໃຫ້ປາຕາຍທັນທີ ສູ່ວນນໍ້າເສຍທີ່ເກີດຈາກການລຸດຕໍ່າຂອງອອກຊີເຈນລະລາຍໃນນ້ໍາ ເຖິງວູ່າຈະບ່ໍເຮັດໃຫ້ປາຕາຍທັນທີແຕູ່ອາດທໍາ ລາຍພດ ແລະ ສັດນໍ້ານ້ອຍໆ ທ່ີເປັນອາຫານຂອງປາ ແລະ ຕົວອູ່ອນ ເຮັດໃຫ້ປາຂາດອາຫານ ກໍ່ໃຫ້ເກີດຜົນເສຍ ຫາຍຕ່ໍການປະມົງ ແລະ ເສດຖະກິດ. ປະລິມານອອກຊີເຈນລະລາຍໃນນ້ໍາຖ້າຫາກລຸດຈໍານວນລົງຫຼາຍ ໃນທັນທີກ ອາດເຮັດໃຫ້ປາຕາຍໄດ້. ນອກຈາກນີ້, ນໍ້າເສຍຍັງທໍາລາຍແຫຼູ່ງເພາະວາງໄຂູ່ ຂອງປາເນີ່ອງຈາກການຕົກຕະກອນ ຂອງສານແຂວນລອຍໃນນໍາ້ ເສຍປົກຄຸມພີ້ນທວ່ີ າງໄຂູ່ຂອງປາ ຊຶງີ່ ເປັນການຢຸດຢັຶ້ງການແຜູ່ພນັ ເຮັດໃຫ້ປາສູນພນັ ໄດ.້ ການສາທາລະນະສຸກ ນໍ້າເສຍເປັນແຫຼູ່ງແຜູ່ເຊີ້ອໂລກເຮັດໃຫ້ເກີດໂລກລະບາດ ເຊັົ່ນ ໂລກອະຫິວາ, ໂລກ ທອ້ ງບດິ . ເປັນແຫງູຼ່ ເພາະເຊ້ີອຍຸງຊຶີ່ງເປັນພາຫະຂອງໂລກບາງຊະນິດ ເຊົັນ່ ມາເລເລຍ, ໄຂ້ເລອດອອກ ແລະ ສານມົນ ລະພິດທີປ່ ະປົນໃນແຫ່ຼູງນໍ້າ ຖ້າເຮົາບລິໂພກເຂົ້ີາໄປຈະເຮດັ ໃຫ້ເກີດໂລກຕູ່າງໆ ເຊ່ນັົ ໂລກມິນາມາຕະ ເກດີ ຈາກການ ຮບັ ປະທານປາທ່ີມສີ ານບາຫຼອດສູງ ໂລກອໄິ ຕ-ອໄິ ຕເກີດຈາກການໄດຮ້ ັບສານແຄສມຽມ. ການຜະລິດນໍ້າເພ່ີອບລິໂພກ ແລະ ອຸປະໂພກ, ນໍ້າເສຍກະທົບຕ່ໍການຜະລິດນໍ້າດ່ີມນາໍ້ ໃຊ້ຢ່າງຍງີິ່ ແຫຼູ່ງນໍ້າສໍາ ຫັຼບຜະລິດນ້ໍາປະປາໄດ້ຈາກແມູ່ນໍ້າລໍາເຊ ເມ່ີອແຫ່ຼູງນ້ໍາເນົ່າເສຍເປັນຜົນໃຫ້ຄຸນນະພາບນ້ໍາລຸດລົງ, ຄູ່າໃຊ້ຈູ່າຍໃນຂະ ບວນການຜະລດິ ເພີ່ອໃຫ້ນໍ້າມີຄຸນນະພາບເຂົີ້າເກນມາດຕະຖານນ້ໍາດ່ີມຈະເພມ່ີ ຂ້ີຶນ. ການກະເສດ ນ້ໍາເສຍມີຜົນກະທົບຕໍ່ການປູກຝັງ ແລະ ສັດນ້ໍາ, ນ້ໍາເສຍທ່ີກໍ່ໃຫ້ເກີດຄວາມເສຍຫາຍຕໍ່ການ ກະເສດ ສູ່ວນໃຫຍູ່ເປັນນໍ້າເສຍທ່ີມຄີ ວາມເປັນກດົ ເປນັ ດູ່າງສູງ ນາ້ໍ ທມ່ີ ີປະລມິ ານເກອອນິ ຊີ ຫຼ ສານພິດສູງ ອ່ນີ ໆ ຊຶີ່ງ ເກີດຈາກໂຮງງານອຸດສາຫະກໍາປ່ອຍນໍ້າເສຍ ແລະ ເກີດຈາກຜົນຂອງການເຮັດກະເສດນີັ້ນເອງ ເຊ່ົັນ ການ ຊົນລະປະທານສ້າງເຂ່ີອນກັກເກັບນ້ໍາໄວ້ໃຊ້ເພ່ີອການກະເສດ ທັງນີ້ເນ່ີອງຈາກຄຸນສົມບັດນໍ້າໃນທໍາມະຊາດປະກອບ 51

ດວ້ ຍເກອອະນນິ ຊີເຈອປົນຢູ່ໂດຍສະເພາະເກອຄຼໄຮ ຂະນະທີ່ໃຊ້ນ້ໍາເພ່ີອການກະເສດນ້ໍາຈະລະເຫີຍເປັນອາຍໂດຍທໍາ ມະຊາດ ປະລິມານເກອອະນນິ ຊີຈະລະເຫຍີ , ຈະຕົກຄາ້ ງໃນດິນເມ່ີອມີການສະສົມຫຼາຍຂຶ້ີນ, ປະລິມານເກອໃນດິນສູງ ຂ້ນີຶ ເຮັດໃຫ້ດນິ ເຄມັ ບເໍ່ ໝາະແກູ່ການປກູ ປະລິມານເກອອະນນິ ຊີທຕ່ີ ກົ ຄາ້ ງອາດຖກຖູາ່ ຍທອດລງົ ສ່ແູ ມູ່ນໍ້າໃນທສ່ີ ຸດ. 3.4 ວທິ ກີ ານປອ້ ງກນັ ມນົ ລະພດິ ທາງນາ້ໍ ເຮາົ ສາມາດມສີ ູ່ວນຮູ່ວມໃນການຮກັ ສາສະພາບທີ່ດຂີ ອງແຫູ່ຼງນໍ້າໄດໂ້ ດຍ - ບຖໍ່ ມີ້ ຂອງເສຍລົງສູ່ແຫ່ງຼູ ນໍ້າ ແລະ ທາງລະບາຍນໍ້າສາທາລະນະ. - ບໍາບັດນາ້ໍ ເສຍຂີ້ນັ ຕົ້ີນ ການລະບາຍລງົ ແຫ່ງູຼ ນ້າໍ ຫຼ ທລໍ່ ະບາຍນໍ້າ. - ຊ່ວູ ຍກັນລດຸ ປະລິມານການໃຊ້ນໍ້າ ແລະ ລດຸ ປະລມິ ານຂເີ້ ຫຍ້ອີ ໃນບາ້ ນເຮອນ. - ລຸດ ຫຼ ຫຼີກລູ່ຽງການໃຊ້ສານເຄມີ, ປຸຍ, ສານກໍາຈັດສັດຕູພດໃນກິດຈະກໍາທາງກະເສດ ຫຼ ສານເຄມີທີ່ ໃຊ້ໃນບ້ານເຮອນ. - ຄວນນາໍ ນໍ້າເສຍກບັ ມາໃຊ້ປະໂຫຍດ. - ສາໍ ຫຼວດ ເພີ່ອລຸດປະລິມານນ້າໍ ເສຍ ຂອງແຕ່ລູ ະຂີັ້ນຕອນການຜະລດິ ໃນໂຮງງານອດຸ ສາຫະກໍາ. - ສ້າງຈິດສໍານຶກຂອງປະຊາຊົນໃນນຶກເຖິງຄວາມສໍາຄັນຂອງການຮັກສາຄຸນນະພາບແຫ່ຼູງນ້ໍາ ແລະ ປະຢັດ ການໃຊ້ນ້າໍ ເທົາ່ ທ່ຈີ ໍາເປນັ . - ໃຊ້ນາໍ້ ຢ່າງຮູ້ຄນຸ ຄູ່າລດຸ ບັນຫາມົນລະພດິ . ນໍ້າເປັນປັດໄຈທີ່ສໍາຄັນໃນການດໍາລົງຊີວິດມະນຸດ ນອກເໜອຈາກການອຸປະໂພກ ບລິໂພກໃນຊີວິດປະຈໍາ ວັນແລ້ວ ນໍ້າຍັງມີບົດບາດສູງໃນການສ້າງສັນອະລິຍະທໍາ, ຄວາມໝັີ້ນຄົງ ແລະ ຮັົ່ງມີຂອງສັງຄົມ. ມະນຸດໄດ້ປະ ໂຫຍດມະຫາສານຈາກສັບພະຍາກອນນໍ້າມາໂດຍຕະຫອຼ ດ ແຕູ່ໃນປະຈຸບັນບັນຫາການຂາດແຄນນ້ໍາ ແລະ ການເກີດ ມົນລະພິດທາງນໍ້າຍີິ່ງທະວີຄວາມຮຸນແຮງຂຶີ້ນທຸກຂະນະ. ເນີ່ອງຈາກຜູ້ໃຊ້ນໍ້າສູ່ວນໃຫຍູ່ຂາດຄວາມຮັບຮູ້ ແລະ ຈິດ ສໍານຶກຮັບຜິດຊອບຕໍ່ບັນຫາທີ່ເກີດຂຶີ້ນ, ໃນອານາຄົດອັນໃກ້ສະຖານການຂອງສັບພະຍາກອນນໍ້າອາດເກີດບັນຫາ ໃຫຍູ່ເຖິງຂີ້ນັ ວກິ ດິ ໂດຍສະເພາະໃນດ້ານການຂາດແຄນນ້າໍ ທັງນີ້ເນ່ອີ ງຈາກ: - ແນວໂນ້ມທ່ີຈະເກດີ ໄພແລງ້ ຫຼາຍຂຶນີ້ . - ນໍາ້ ໃນແຫງຼູ່ ນາ້ໍ ຕາູ່ ງໆ ມຄີ ຸນນະພາບລຸດລງົ . 52

- ການໃຊ້ນໍ້າຟຸມເຟອຍໃນກິດຈການຕູ່າງໆ ອັນໄດ້ແກູ່ ການກະເສດ ອຸດສາຫະກໍາ ການໃຊ້ນໍ້າໃນຄົວ ເຮອນແລະ ທລຸ ະກດິ ບລກິ ານຕາູ່ ງໆ 3.5 ແຫງ່ຼູ ກາໍ ເນດີ ນາ້ໍ ເສຍ ນາ້ໍ ເສຍຈາກຊມຸ ຊນົ ໄດແ້ ກູ່ ນໍ້າເສຍທ່ເີ ກີດຈາກກິດຈະກາໍ ຕູ່າງໆ ຂອງປະຊາຊົນທີ່ອາໄສຢູ່ໃນຊມຸ ຊົນ ນ້າໍ ເສຍ ນປີ້ ົນເປອຶ້ ນໃນຮູບຂອງສານອິນຊີສູງ ນໍ້າເສຍຈາກອຸດສາຫະກາໍ ໄດ້ແກູ່ ນໍ້າເສຍທີ່ເກດີ ຈາກຂະບວນການອດຸ ສາຫະກໍາ ຕີັ້ງແຕູ່ຂັີ້ນຕອນການລ້າງວັດຖຸດິບ ຂະບວນການຜະລິດຈົນເຖິງການເຮັດຄວາມສະອາດໂຮງງານ ລວມທັງນໍ້າເສຍທີ່ ຍັງບ່ໍໄດ້ຮັບການບໍາບັດ ຫຼ ນໍ້າເສຍທ່ີຜູ່ານການບໍາບັດແລ້ວແຕູ່ຍັງບ່ໍເປັນໄປຕາມມາດຕະຖານນໍ້າເສຍອຸດສາຫະກໍາ ເບິີ່ງປະກອບຂອງນໍ້າເສຍຈາກໂຮງງານອຸດສາຫະກໍາຈະແຕກຕູ່າງກັນຂຶີ້ນຢູ່ກັບອັດຕາການໄຫຼຂອງນໍ້າເສຍ, ປະເພດ ແລະ ຂະໜາດຂອງໂຮງງານ. ນາໍ້ ເສຍຈາກກະເສດໄດ້ແກູ່ນໍ້າເສຍທີ່ເກີດຈາກກິດຈະກໍາທາງການປູກຝງັ , ການລ້ຽງສັດ. ນໍ້າເສຍຈາກການ ປູກຝັງຈະມີໄນໂຕເຈນ ຟອດສຟັດໂປແຕສຊຽມ ແລະ ສານພິດຕູ່າງໆ ໃນປະລິມານສູງ, ສູ່ວນນໍ້າເສຍຈາກການ ລ້ຽງສັດຈະພົບສງ່ີິ ເປ້ອຶ ນໃນຮບູ ຂອງສານອິນຊເີ ປັນສວູ່ ນຫາຼ ຍ 3.6 ຜນົ ກະທບົ ຂອງນາໍ້ ເສຍ - ມີສີ ແລະ ກນ່ີິ ທີ່ເນົ່າເໝນັ ບສໍ່ າມາດໃຊ້ອຸປະໂພກ ແລະ ບລິໂພກໄດ.້ - ເປັນອັນຕະລາຍຕໍ່ສີ່ິງມີຊີວິດທັງໃນນໍ້າ ແລະ ໃນບລິເວນໃກ້ຄຽງເຮັດໃຫ້ເສຍຄວາມສົມດຸນທາງທໍາມະ ຊາດ ເກີດຜົນກະທົບຕລໍ່ ະບບົ ນເິ ວດ ແລະ ສ່ິີງແວດລ້ອມ. - ເປັນອັນຕະລາຍຕໍ່ສຸຂະພາບຂອງປະຊາຊົນ ເພາະເປັນແຫູ່ຼງເພາະພັນຂອງເຊີ້ອໂລກ ແລະ ເປັນພາຫະນະ ນາໍ ໂລກຕູ່າງໆ ສູ່ມະນຸດ, ສັດ ແລະ ພດ. - ທໍາລາຍທດັ ສະນຍີ ະພາບ ໂດຍສະເພາະແຫູ່ຼງນາ້ໍ ທໃີ່ ຊ້ໃນການຄົມມະນາຄມົ ແລະ ແຫຼູງ່ ທູອ່ ງທູ່ຽວ. - ເປັນບັນຫາຕ່ໍຂະບວນການຜະລິດນໍ້າປະປາ ເຮັດໃຫ້ສິີ້ນເປອງຄູ່າໃຊ້ຈູ່າຍໃນການປັບປຸງຄຸນນະພາບນໍ້າ ເພີ່ມຫຼາຍຂ້ີນຶ . 3.7 ຫກຼັ ການປອ້ ງກນັ ມນົ ລະພດິ ທາງນາໍ້ ເຮາົ ສາມາດມີສູ່ວນຮູ່ວມໃນການຮກັ ສາສະພາບທດີ່ ີຂອງແຫ່ງຼູ ນໍ້າໄດໂ້ ດຍ - ບ່ເໍ ສຍຂອງເສຍລົງສູ່ແຫູ່ງຼ ນ້າໍ ແລະ ທາງລະບາຍນ້າໍ ສາທາລະນະ. - ບໍາບດັ ນາໍ້ ເສຍຂີນັ້ ຕົີ້ນ ການລະບາຍລົງແຫງ່ຼູ ນ້ໍາຫຼທໍ່ລະບາຍນາໍ້ . - ຊູ່ວຍກນັ ລຸດປະລິມານການໃຊ້ນ້ໍາ ແລະ ລດຸ ປະລມິ ານຂເີ້ ຫຍອີ້ ໃນບ້ານເຮອນ. - ລຸດ ຫຼ ຫີຼກລູ່ຽງການໃຊ້ສານເຄມີ, ປຸຍ, ສານກໍາຈັດສັດຕູພດໃນກິດຈະກໍາທາງກະເສດ ຫຼ ສານເຄມີທີ່ ໃຊ້ໃນບ້ານເຮອນ. - ຄວນນໍານາໍ້ ເສຍກບັ ມາໃຊ້ປະໂຫຍດ. - ສໍາຫວຼ ດ ເພອ່ີ ລດຸ ປະລິມານນ້ໍາເສຍ ຂອງແຕລູ່ ະຂນັີ້ ຕອນການຜະລດິ ໃນໂຮງງານອຸດສາຫະກໍາ. - ສ້າງຈິດສໍານຶກຂອງປະຊາຊົນໃນນຶກເຖິງຄວາມສໍາຄັນຂອງການຮັກສາຄຸນນະພາບແຫຼູ່ງນໍ້າ ແລະ ປະຢັດ ການໃຊ້ນໍາ້ . 53

ຮບູ ທີ 4 4. ມນົ ລະພດິ ເຈອປນົ ໃນອາກາດ ປະຈຸບັນເຮົາຕ້ອງປະເຊີນກັບບັນຫາສີ່ິງແວດລ້ອມຫຼວງຫຼາຍ ຊຶີ່ງນັບວັນບັນຫາດັ່ົງກູ່າວຈະທະວີຄວາມຮຸນແຮງ ຫາຼ ຍຂນ້ຶີ ບນັ ຫາເລ່ອີ ງມົນລະພິດທາງອາກາດກເປັນບນັ ຫາໃຫຍູ່ບນັ ຫາໜ່ີຶງທີ່ພວກເຮົາທຸກຄົນຄວນຈະຄິດເຖງິ ແລະ ຫາແນວທາງໃນການແກ້ໄຂຢ່າງຈິງຈັງ ຮບູ ທີ 5: ຄວັ ນຈາກໂຮງງານອດຸ ສາຫະກາໍ ມົນລະພິດທາງອາກາດ (Air Pollution) ໝາຍເຖິງ ພາວະຂອງອາກາດທ່ີມີສານເຈອປົນຢູ່ໃນປະລິມານທ່ີ ຫຼາຍພ ແລະ ເປັນໄລຍະເວລານານພທີ່ຈະເຮັດໃຫ້ເກີດຜົນເສຍຕໍ່ສຸຂະພາບ ອະນາໄມຂອງມະນຸດ, ສັດ, ພດ ແລະ ວດັ ສດຸຕູ່າງໆ ສານດ່ົັງກູ່າວອາດເປັນທາດ ຫຼ ສານປະກອບ ທີ່ເກີດຂຶີ້ນເອງຕາມທໍາມະຊາດ ຫຼ ເກີດຈາກການກະທໍາ ຂອງມະນຸດ ຫຼ ອາດຢູ່ໃນຮູບຂອງກ໊າດ ຢົດຂອງແຫຼວ ຫຼ ອະນຸພາກຂອງແຂງກໄດ້ ສານມົນລະພິດທາງອາກາດຫັຼກ ທ່ີສາໍ ຄນັ ຄ ຝນຸ່ ລະອອງ (SPM), ຕະກົ່ວ (Pb), ກ໊າດຄາບອນມອນອອກໄຊ, ກາ໊ ດຊັນເຟີໄດອອກໄຊ (SO2), ກາ໊ ດ ອອກໄຊຂອງໄນໂຕເຈນ (NOx). ຄົນສູ່ວນໃຫຍູ່ມັກຄິດວູ່າມົນລະພິດທາງອາກາດຕ້ອງເປັນຫຍັງທ່ີກູ່ຽວກັບ ຄັວນ, ຝົນກົດ, ສານ CFC ຫຼ ສານພິດຮູບແບບຕູ່າງໆ ທີ່ມັກເກີດຂຶີ້ນພາຍນອກບ້ານ ຄວາມຈິງມົນລະພິດທາງອາກາດບາງປະເພດອາດຢູ່ນອກ ເໜອການຄວບຄຸມຂອງມະນຸດ ເຊ່ັົນ ການເກີດຝຸ່ນກະຈາຍຈາກພາຍຸທະເລຊາຍ ຫຼ ຄັວນພິດທີ່ເກີດຈາກໄຟໄໝ້ປ່າ 54

ຊຶ່ີງແຫູ່ຼງທີ່ກໍ່ໃຫ້ເກີດມົນລະພິດອາດຈະມີຢູ່ບ່ໍຫຼາຍແຫູ່ງແຕູ່ສາມາດສົ່ງຜົນກະທົບໄປໄດ້ທົ່ວທັງບລິເວນໃກ້ຄຽງເຊັົ່ນ ຫງັຼ ການເກີດພູເຂົາໄຟລະເບດີ ຈະພົບວູ່າມີກມູຸ່ ຄັວນ ແລະ ຂ້ີເຖາົ່ ປວກະຈາຍໄປທົວ່ ຊ້ນີັ ບັນຍາກາດ. ນອກຈາກນ້ີັນ, ມນົ ລະພິດທາງອາກາດສາມາດເກດີ ຂຶີ້ນໄດ້ພາຍໃນບ້ານເຮອນທີ່ຢູອ່ າໄສ ຫຼ ແມູ່ນແຕູ່ພາຍໃນ ອາຄານສໍານັກງານ ແລະ ສ່ີິງກໍ່ສ້າງຕູ່າງໆ ຍົກຕົວເອງຢ່າງເຊົ່ັນ ຄັວນຈາກການສູບຢາສູບ ຫຼ ການປຸງແຕູ່ງອາຫານ ເປນັ ຕົີ້ນ. ຊງ່ຶີ ເຮົາສາມາດລະບຸຕົວເອງສານພິດແຫູ່ຼງທ່ີກ່ໍໃຫ້ເກີດມົນລະພິດທາງອາກາດ ແລະ ຜົນກະທບົ ທີ່ອາດເກີດຂຶີ້ນ ກບັ ຮູາ່ ງກາຍຫາກໄດຮ້ ັບສານພິດດງົັ່ ກາູ່ ວໄດ້ດົັງ່ ນີ້ ຮບູ ທີ 6: ຄວນັ ຈາກໂຮງງານອດຸ ສາຫະກາໍ ກ໊າດຄາບອນມອນອອກໄຊ (CO) ເປັນກ໊າດທີ່ບໍ່ມີສີ, ບໍ່ມີກິີ່ນເກີດຈາກການເຜົາໄໝ້ບໍ່ສົມບູນຂອງເຊ້ີອເພີງ ທີ່ມີຄາບອນເປັນສູ່ວນປະກອບ ເຊົັ່ນ ນ້ໍາມັນປໂຕລຽມ, ນໍ້າມັນດີເຊລ ຫາກຮູ່າງກາຍເຮົາໄດ້ຮັບກ໊າດຄາບອນມອນ ອອກໄຊໃນປະລິມານທ່ີຫຼາຍຈະສົ່ງຜົນໃຫ້ເກີດອາການມຶນງົງ ແລະ ເຫງົານອນ, ເນ່ີອງຈາກກ໊າດຄາບອນມອນອອກ ໄຊນຈີ້ ະໄປຈບັ ຕວົ ເອງກບັ ຮິໂມໂກຼບນິ ໃນເມັດເລອດເຮັດໃຫ້ປະລິມານອອກຊີເຈນໃນເລອດຕ່ໍາລົງນນ້ັີ ເອງ. ກ໊າດຄາບອນໄຕອອກໄຊ (CO2) ເປັນກ໊າດເຮອນແກ້ວຊະນິດໜຶີ່ງທ່ີບ່ໍມີສີ, ບໍ່ມີກິີ່ນຊຶ່ີງສູ່ວນໃຫຍູ່ຈະເກີດ ຈາກການເຮັດກິດຈະກໍາຂອງມະນຸດ ເຊ່ົັນ ການເຜົາໄໝ້ຂອງຖູ່ານຫີນ, ນ້ໍາມັນ, ກ໊າດທໍາມະຊາດ ຫຼ ການເຜົາໄໝ້ ເຊີ້ອເພີງໃນໂຮງງານອຸດສາຫະກໍາ ແລະ ລົດຍົນ ເປັນຕ້ີົນ. ຊຶີ່ງຫາກຮູ່າງກາຍໄດ້ຮັບກ໊າດນີ້ໃນປະລິມານທ່ີຫຼາຍຈະ ເຮັດໃຫ້ເກີດອາການປວດຫວົ , ວິນຫວົ , ປວດຮາກ ຫຼ ຮາກໄດ.້ ກ໊າດຄໂຣຟູອໂລກາບອນ (CFCS): ເປັນກ໊າດເຮອນແກ້ວຊະນິດໜ່ີຶງທ່ີບ່ໍໄດ້ເກີດຂຶີ້ນເອງຕາມທໍາມະຊາດ ສວູ່ ນຫຼາຍຈະເກີດຈາກກິດຈະກໍາທາງດ້ານອຸດສາຫະກໍາຂອງມະນຸດເຊົ່ັນ ການສ້າງເຄີ່ອງເຮັດຄວາມເຢັນ ຫຼ ການຜະ ລິດສະເປເມີ່ອສານ CFCS ຖກປ່ອຍອອກສູ່ຊ້ີັນບັນຍາກາດຈະສົ່ງຜົນທໍາລາຍຊັ້ີນໂອໂຊນຊຶ່ີງເປັນຊີ້ັນທ່ີຊູ່ວຍປ້ອງ ກັນລັງສີອັດຕາໄວໂອເລດ (UV) ບໍ່ໃຫ້ແຜູ່ລງົ ມາສູ່ໂລກໄດ້ໃນປະລິມານທີ່ຫຼາຍເກີນໄປ. ດົັ່ງນີ້ັນ, ຫາກຊີັ້ນໂອໂຊນ ຖກທໍາລາຍຈະສ່ງົ ຜນົ ໃຫ້ລັງສີດົ່ັງກູ່າວແຜູ່ລງົ ມາຍງັ ໂລກໄດ້ຫຼາຍ ຈະສົງ່ ຜົນກະທບົ ຕ່ໍມະນຸດຄເຮັດໃຫ້ມີໂອກາດທີ່ຈະ ເກດີ ໂລກມະເຮັງຜິວໜັງໄດ.້ ກ໊າດໄນໂຕເຈນອອກໄຊ (NOX): ສູ່ວນໃຫຍູ່ເກີດຈາກການເຜົາໄໝ້ເຊອ້ີ ເພງີ ປະເພດນໍ້າມັນດີເຊລ, ນາໍ້ ມັນປ ໂຕລຽມ ແລະ ຖູ່ານຫີນຊ່ີຶງກ໊າດດ່ັົງກູ່າວເປັນສາເຫດເຮັດໃຫ້ເກີດໝອກ ຄັວນ ແລະ ຝົນກົດ. ນອກຈາກນັີ້ນ, ຍັງ ເຮດັ ໃຫ້ເກດີ ໂລກກູ່ຽວກບັ ລະບົບທາງເດິນຫາຍໃຈໄດຫ້ າກໄດຮ້ ບັ ໃນປະລິມານທີ່ຫາຼ ຍ. 55

ອະນຸພາກຂອງສານແຂວນລອຍໃນອາກາດ (Suspended particulate matter): ປະກອບໄປດ້ວຍຝຸ່ນ ຄັວນ ໝອກ ແລະ ອາຍນໍ້າຊຶ່ີງລອຍປະປົນຢູ່ໃນຊັ້ີນບັນຍາກາດ. ສານແຂວນລອຍເຫົຼ່ານີ້ສົ່ງຜົນເຮັດໃຫ້ທັດສະນະວິ ໄສໃນການເບີິ່ງເຫັນລຸດລົງ ອາດກ່ໍໃຫ້ເກີດອຸບັດຕິເຫດທາງລົດຍົນໄດ້ ແລະ ຖ້າເຮົາດົມເອົາສານພວກນີ້ເຂົີ້າໄປໃນ ປະລມິ ານທຫີ່ າຼ ຍອາດກ່ໃໍ ຫ້ເກດີ ອາການປອດອັກເສບໄດ.້ ກ໊າດຊັບເຟີໄດອອກໄຊ (SO2): ເກີດຈາກການເຜົາໄໝ້ຂອງຖູ່ານຫີນ, ໂຮງງານຜະລິດໄຟຟ້າ ຫຼ ເກີດຈາກ ຂະ ບວນການທາງອຸດສາຫະກໍາບາງປະເພດເຊົັ່ນ ອຸດສາຫະກໍາການເຮັດເຈ້ຍ, ອຸດສາຫະກໍາເຮັດໂລຫະ ຊີຶ່ງກ໊າດ ດົັ່ງກູ່າວເປັນສາເຫດເຮັດໃຫ້ເກີດໝອກ ຄັວນ ແລະ ຝົນກົດ ໃນດ້ານຜົນກະທົບຕ່ໍສຸຂະພາບຂອງມະນຸດຈະເຮັດໃຫ້ ເກດີ ອາການຫອບ ຫຼ ຕິດເຊີ້ອໃນປອດໄດ.້ ນອກຈາກນີັ້ນຍັງມີສານພິດຫຼາຍຊະນິດທີ່ເຮົາຮູ້ຈັກ ແລະ ຊິນເຄີຍດີທ່ີກ່ໍໃຫ້ເກີດມົນລະພິດທາງອາກາດ, ສານພດິ ເຫາ່ຼົ ນີ້ເມ່ີອຖກປ່ອຍອອກສູ່ຊ້ີັນບັນຍາກາດກສ່ົງຜນົ ກະທບົ ຕໍມ່ ະນຸດໄດເ້ ຊ່ັົນດຽວກັນ ຕົວຢ່າງເຊ່ົນັ ຮບູ ທີ 7: ຜຊູ້ າຍສບູ ຢາສບູ ຄວັນຢາສູບ ຫຼ ຄວັນຢາສູບ (Tobacco smoke): ເປັນທ່ີຮູ້ກັນດີວູ່າຄວັນຢາສູບເປັນສານເຄມີທີ່ເປັນສາ ເຫດກ່ໍໃຫ້ເກີດໂລກມະເຮັງ ບໍ່ແມູ່ນສະເພາະແຕູ່ຄົນທີ່ສູບເທ່ົານີ້ັນ ແຕູ່ຄົນທີ່ສູບເອົາຄວັນຢາສູບເຂີ້ົາໄປກມີໂອກາດ ສູ່ຽງທີ່ຈະເກີດໂລກມະເຮງັ ປອດ ໂລກຫດ ຫຼ ການຕດິ ເຊ້ີອໃນປອດໄດເ້ ຊ່ນົັ ດຽວກນັ . ສານປົນເປຶ້ອນທາງຊີວະພາບ (Biological pollutants): ເປັນສານທີ່ເກີດຂີ້ຶນໃນທໍາມະຊາດ ແລະ ລູ່ອງ ລອຍຢູ່ໃນຊັ້ີນບັນຍາກາດ ເຊັ່ົນ ລະອອງເກສອນດອກໄມ້ ຫຼ ອັບສປອດ ສານເຫຼົ່ານີ້ເປັນສາເຫດເຮັດໃຫ້ເກີດໂລກ ຫດ, ຫອບ, ພມູ ແພ້ ຫຼ ໂລກເຍອີ່ ຫຸ້ມຕາອກັ ເສບໄດ.້ ສານປະກອບອນິ ຊີທລີ່ ະເຫຍີ ເປນັ ອາຍໄດໄ້ ວ (Volatile organic compounds): ສູ່ວນໃຫຍູ່ຈະເປນັ ສານທ່ີ ລະເຫີຍມາຈາກສີທາບ້ານ ສີນໍ້າມັນທີ່ເປັນສານຈໍາພວກອະຊິໂຕນ ການລະເຫີຍຂອງນໍ້າມັນປໂຕລຽມ ຫຼ ແມູ່ນແຕູ່ ໃນຂັີ້ນຕອນຂອງການຊັກແຫ້ງກມີສານດັົ່ງກູ່າວລະເຫີຍອອກມາໄດ້ ສານເຫ່ົຼານີ້ເປັນສາເຫດເຮັດໃຫ້ເກີດອາການ ເຄອງຕາ, ດັງ ແລະ ຄ. ໃນບາງຄ້ັີງອາດສງ່ົ ຜນົ ໃຫ້ເກີດອາການເຈັບຫວົ , ວິນຫົວ, ປວດຮາກ ແລະ ທີ່ຮ້າຍແຮງທີ່ສຸດ ຄເຮດັ ໃຫ້ລະບບົ ການເຮັດງານຂອງຕບັ ລີົ້ມແຫວຼ . ຟມອນດິໄຮ (Formaldehyde): ເປັນສານເຄມີທີ່ປະກອບໄປດ້ວຍ ຄາບອນໄຮໂຕເຈນ ແລະ ອອກຊີເຈນ ຢູ່ໃນຮູບຂອງກ໊າດທີ່ບ່ໍມີສີ ແຕູ່ມີກີິ່ນ ພົບໄດ້ທົ່ວໄປຕາມທໍາມະຊາດ, ສູ່ວນໃຫຍູ່ເປັນຜົນຜະລິດຈາກພດ, ສັດ ແລະ ຄົນ ໂດຍອາດພົບໃນສູ່ວນປະສົມຂອງ ນ້ໍາມັນພດ, ແຊມພູ, ລິບສະຕິກ, ເສີ້ອຜ້າ ຫຼ ເຈ້ຍຊໍາລະ ຖ້າຮູ່າງກາຍໄດ້ຮັບ ສານດັງ່ົ ກ່າູ ວໃນປະລມິ ານທີຫ່ ຼາຍໃນໄລຍະເວລາອັນສນ້ັີ ຈະເຮດັ ໃຫ້ເກດີ ການເຄອງຕາ, ດັງ ແລະ ເກດີ ອາການພູມແພ້ 56

ແຕູ່ຫາກໄດ້ຮັບໃນປະລິມານທ່ີຫຼາຍໃນຊູ່ວງໄລຍະຍາວຈະສ່ົງຜົນທໍາລາຍລະບົບປາສາດ, ລະບົບການຍູ່ອຍອາຫານ ລວມໄປເຖິງກໃ່ໍ ຫ້ເກດີ ໂລກມະເຮັງໄດ.້ ສານກໍາມັນຕະລັງສີ (Redon): ເປັນສານທີ່ສະສົມຢູ່ພາຍໃນບ້ານໄດ້ ໃນຕົວຈິງແລ້ວສານເຫຼ່ົານີ້ສູ່ວນໃຫຍູ່ ຈະສະສົມຢູ່ໃນຊີັ້ນຫິນ ແລະ ຊັ້ີນດິນພາຍໃນບລິເວນບ້ານນ້ີັນເອງ ແລະ ຈະປົດປ່ອຍອອກມາໃນຮູບຂອງກ໊າດຊຶ່ີງ ກ໊າດດງັ່ົ ກູ່າວຫາກຮາູ່ ງກາຍໄດ້ຮັບໃນປະລິມານຫຼາຍອາດສ່ງົ ຜົນໃຫ້ເກີດໂລກມະເຮງັ ປອດໄດ.້ ຮບູ ທີ 8: ຄວນັ ດາໍ ຈາກລດົ ໂດຍສານປະຈາໍ ທາງ ບັນຫາມົນລະພິດທາງອາກາດຈາກຍານພາຫະນະສູ່ວນໃຫຍູ່ຈະພົບໃນຕົວເມອງ ເນ່ີອງຈາກມີຈໍານວນຍານ ພາຫະນະເພ່ີມຂຶ້ີນຢ່າງວູ່ອງໄວ ຈາກການວັດຄຸນນະພາບອາກາດເຫັນວູ່າສານມົນລະພິດທີ່ກໍ່ໃຫ້ເກີດບັນຫາມົນລະ ພິດທາງອາກາດຫຼາຍທີ່ສດຸ ຄ ຝ່ນຸ ທມີ່ ີຄາູ່ ເກນີ ມາດຕະຖານທີ່ກາໍ ນດົ ສວູ່ ນສານມນົ ລະພິດອ່ີນໆ ໄດ້ແກູ່ ກ໊າດຄາບອນ ໄນອອກໄຊ, ສານຕະກົວ່ , ກ໊າດຊັນຟໄດອອກໄຊ ແລະ ກາ໊ ດໄນໂຕເຈນໄດອອກໄຊຍງັ ຢູ່ໃນເກນມາດຕະຖານ. ສ່ວູ ນບັນຫາມນົ ລະພດິ ທາງອາກາດພົບໃນເຂດຊຸມຊົນຂະໜາດໃຫຍູ່ທມີ່ ີການຂະຫຍາຍຕົວເອງຂອງອຸດສາ ຫະກໍາ, ການຄົມມະນາຄົມ ຂົນສົ່ງ, ການຈາລະຈອນ ແລະ ກິດຈະກໍາອີ່ນໆ, ມົນລະພິດທາງອາກາດທ່ີເກີດຂີ້ຶນທ່ີ ໂຮງງານໄຟຟ້ານັບວູ່າເປັນຕົວຢ່າງໜີຶ່ງທ່ີສະແດງໃຫ້ເຫັນວູ່າ ກ໊າດຊັນຟໄດອອກໄຊ ຊຶີ່ງເກີດຈາກການເຜົາໄໝ້ຂອງ ຖູ່ານຫີນລິກໄນ ເພີ່ອໃຊ້ໃນການຜະລິດກະແສໄຟຟ້າ ເຮັດໃຫ້ເກີດພິດໄພຕໍ່ສຸຂະພາບຂອງຄົນ ແລະ ສີ່ິງມີຊີວິດທ່ີຢູ່ ອາໄສໃນບລເິ ວນນັີ້ນລວມເຖງິ ພ້ີນທີ່ໃກຄ້ ຽງ ອີກທັງຍັງເຮດັ ໃຫ້ພດຜນົ ທາງການກະເສດເສຍຫາຍດວ້ ຍ. ຈະເຫັນໄດ້ວູ່າມົນລະພິດທາງອາກາດນ້ີັນສາມາດເກີດຂີຶ້ນໄດ້ຮອບຕົວເຮົາເອງ ແລະ ແມູ່ນວູ່າມົນລະພິດທາງ ອາກາດສູ່ວນໃຫຍູ່ຈະເກີດຈາກໂຮງງານອຸດສາຫະກໍາ, ໂຮງຜະລິດໄຟຟ້າ ຫຼ ຈາກຍານພາຫະນະກຕາມ ແຕູ່ເຮົາສາ ມາດມີສູ່ວນຊູ່ວຍລຸດມົນລະພິດດ່ັົງກູ່າວໄດ້ ໂດຍເລີ່ມຈາກການປັບປຸງຕົກແຕູ່ງບ້ານ, ປັບປ່ຽນຮູບແບບໃນການບລິ ໂພກ ຫຼ ປ່ຽນວິທີເດິນທາງໃໝູ່ ສິີ່ງຕູ່າງໆເຫຼົ່ານີ້ມີສູ່ວນເຮັດໃຫ້ມົນລະພິດທາງອາກາດລຸດນ້ອຍລົງໄດ້ ຂ້ຶີນຢູ່ກັບວູ່າ ເຮົາພ້ອມທີ່ຈະເຮັດຕາມວິທີດົ່ັງກູ່າວແລ້ວ ຫຼ ຍັງ ແລະ ນີ້ຄບາງສູ່ວນໃນແນວທາງທີ່ຈະຊູ່ວຍລຸດມົນລະພິດທາງອາ ກາດໄດໂ້ ດຍເລມີ່ ຕົ້ີນທ່ີບ້ານຂອງເຮາົ ເອງ. - ປ່ຽນຫຼອດໄຟຟ້າຈາກຫຼອດໄສ້ໃຫ້ເປັນຫອຼ ດປະຢດັ ໄຟເພ່ີອຊູ່ວຍປະຢັດພະລັງງານ. - ປດໄຟທຸກດອກໃນບາ້ ນເມ່ອີ ບ່ໍໃຊ້ງານ. 57

- ໃຊ້ພະລັງງານຈາກແຫູ່ຼງພະລັງງານທີ່ສາມາດທົດແທນ ຫຼ ສ້າງໃໝູ່ໄດ້ ເຊ່ົັນ ໃຊ້ພະລັງງານແສງອາທິດໃນ ການໃຫ້ຄວາມຮອ້ ນ ຫຼ ພະລັງງານລມົ ຊງຶີ່ ພະລັງງານເຫ່າົຼ ນຈ້ີ ະບ່ໍປອ່ ຍກາ໊ ດຄາບອນໄຕອອກໄຊອອກສູ່ບນັ ຍາກາດ. - ພະຍາຍາມນໍາເຈ້ຍ, ປາສຕກິ ຫຼ ຈອກນາໍ້ ກບັ ມາໃຊ້ໃໝູແ່ ທນການນໍາໄປເປນັ ຂເີ້ ຫຍ້ອີ . - ລດຸ ການໃຊ້ຖງົ ປາສຕກິ ແລະ ປຽ່ ນມາໃຊ້ຖງົ ເຈຍ້ ແທນ. - ຫກຼີ ລ່ຽູ ງການໃຊ້ສະເປເພາະຈະກໃໍ່ ຫ້ເກດີ ສານ CFCS ຫາຼ ຍຂນ້ີຶ . - ບ່ໍໃຊ້ຜະລິດຕະພັນທີ່ເຮັດຈາກໂຟມ ຫຼ ນໍາວັດສດຸທ່ີເຮັດຈາກໂຟມໄປດັດແປງເຮັດຊີ້ນງານອ່ີນໆແທນທ່ີ ຈະນໍາໄປເຜົາທໍາລາຍຊ່ຶີງຈະກໍ່ໃຫ້ເກີດມົນລະພິດຕາມມາ ໂດຍເຮົາສາມາດນໍາໂຟມໄປເຮດັ ການອັດ ແລະ ນໍາມາເຮັດ ເປນັ ຝາຫອ້ ງໄດ.້ - ກວດສອບເຄ່ອີ ງປັບອາກາດ, ຕູ້ເຢນັ ຢູ່ສະເໝີຫາກເກີດການເພ ຫຼ ຮອຍຮົວ່ ຄວນຮບີ ສ້ອມແປງທນັ ທີ. - ພະຍາຍາມເປດເຄ່ີອງປັບອາກາດໃຫ້ນ້ອຍທສີ່ ຸດ. - ຫຼີກລູ່ຽງການຂບັ ລົດໃນເສນີ້ັ ທາງທີມ່ ລີ ດົ ຕດິ ເປນັ ປະຈາໍ . - ໃຊ້ລົດຍົນໂດຍສານປະຈໍາທາງ ການຍູ່າງ ຫຼ ຂ່ີລົດຖີບໄປໂຮງຮຽນ ຫຼ ໄປເຮັດວຽກແທນການໃຊ້ລດົ ຍົນ ສວູ່ ນຕົວເອງ ຄວນໃຊ້ລົດສູ່ວນຕົວເອງເມ່ີອຕ້ອງເດິນທາງໄລຍະໄກເທົາ່ ນີນ້ັ . - ບ່ໍຄວນຂັບລົດໂດຍໃຊ້ອາລົມຫຼາຍເກີນໄປເພາະນອກຈາກຈະເຮັດໃຫ້ສູ່ຽງຕ່ໍການເກີດອຸບັດຕິເຫດແລ້ວ ການທ່ີເຮົາເບກແຮງ ຫຼ ອອກຕົວເອງໄວເກີນໄປຈະເຮັດໃຫ້ຕ້ອງໃຊ້ເຊີ້ອເພີງໃນການເຜົາໄໝ້ຫຼາຍຂ້ີຶນຊີຶ່ງກ່ໍໃຫ້ເກີດ ປະ ລິມານກ໊າດຄາບອນໄຕອອກໄຊ ແລະ ກາ໊ ດຄາບອນມອນອອກໄຊເພ່ີມຫຼາຍຂ້ນຶີ ໄປດວ້ ຍ. - ປກູ ຕົີ້ນໄມ້ເພາະຕົີ້ນໄມ້ສາມາດຊູ່ວຍດດູ ຊຶມກ໊າດຄາບອນໄຕອອກໄຊໄດ.້ - ຄວນໝັນ້ີ ກວດສອບເຄີ່ອງຈກັ ໃຫຢ້ ູ່ໃນສະພາບທສີ່ ົມບູນສະເໝີ. - ພຽງເທົ່ານີ້ເຮົາກສາມາດລຸດມົນລະພິດທາງອາກາດອີກທັງຍັງຊູ່ວຍປະຢັດພະລັງງານ ແລະ ປະຢັດຄູ່າໃຊ້ ຈູ່າຍປະຈໍາວນັ ໄດອ້ ກີ ດວ້ ຍ 5. ມນົ ລະພດິ ເຈອປນົ ໃນດນິ (Soil Pollution or Land Pollution) ຮບູ ທີ 9 5.1 ຄວາມໝາຍຂອງມົນລະພດິ ທາງດິນ ມນົ ລະພດິ ທາງດິນໝາຍເຖິງ ດິນທີ່ເສ່ີອມຄູ່າໄປຈາກເດມີ ແລະ ມີສານມົນລະພິດເກນີ ຂີດຈໍາກັດຈົນເປັນອັນ ຕະລາຍຕ່ໍສຂຸ ະພາບ ແລະ ພະລາໄມ ຕະຫຼອດຈນົ ການຈະເລນີ ເຕີບໂຕຂອງພດ ແລະ ສັດ ທັງໂດຍທາງກົງ ແລະທາງ 58

ອ້ອມ, ບັນຫາມົນລະພິດຂອງດິນເກີດຂ້ີຶນຈາກການທໍາລາຍ ຫຼ ການເກີດການຖົດຖອຍຂອງຄຸນນະພາບ ຫຼ ຄຸນ ລກັ ສະນະຂອງສະພາວະໃດສະພາວະໜ່ີຶງ ທີ່ເກີດຈາກມົນລະສານ (Pollutant) ທີ່ກ່ໍໃຫ້ເກີດມົນພາວະດິນເປັນອະ ນຸ ພາກທ່ີມີຂະໜາດນ້ອຍ ສາມາດປວກະຈາຍໄປໃນອາກາດ, ດິນຈະມົນລະສານທີ່ກ່ໍໃຫ້ເກີດບັນຫາມົນລະພິດທາງ ອາກາດຊີຶ່ງຄວາມຮຸນແຮງນັີ້ນຂ້ີຶນຢູ່ກັບຈະຂຶີ້ນກັບວູ່າອະນຸພາກດິນນ້ັີນມີອົງປະກອບແນວໃດສະພາບທາງອຸຕຸນິຍົມ ວທິ ະຍາສະພາບພ້ີນທີ່ເປັນຕີົ້ນ ໃນກລະນີທີ່ຄາ້ ຍຄກັນຫາກອະນຸພາກດິນຖກພດັ ພາໄປຍງັ ແຫູຼ່ງນໍ້າ, ດນິ ທເີ່ ປນັ ມນົ ລະ ສານຈະກ່ໍໃຫ້ເກີດບັນຫາມົນລະພິດທາງນ້າໍ ໂດຍກງົ ທັງທາງຄຸນນະພາບ ແລະ ປະລມິ ານອີກທັງຍັງກໍ່ໃຫ້ເກີດບັນ ຫາ ໂດຍອ້ອມ ເມີ່ອອະນຸພາກດິນນີ້ັນມີທາດອາຫານທີ່ສ່ົງເສີມການຈະເລີນເຕີບໂຕຂອງພດ ນໍ້າກໍ່ໃຫ້ເກີດພາວະຂາດ ອອກຊີເຈນໃນແຫຼູ່ງນໍ້າ, ສັດນໍ້າໃນແຫຼູ່ງນ້ໍານັ້ີນໄດ້ຮັບຜົນກະທົບເກີດກິີ່ນເໝັນຂອງກ໊າດໄຂູ່ເນົ່າ (hydrogen su- lfide, H2S) 5.2 ອນັ ຕະລາຍຈາກມນົ ລະພດິ ທາງດນິ 1. ອັນຕະລາຍຕ່ໍມະນຸດ, ມະນຸດຈະໄດ້ຮັບພິດຂອງສານປະກອບໄນໄທ ໄນໄທໃນຢາປາບສັດຕູພດ, ຈາກນ້ໍາ ດ່ີມ, ນໍ້າໃຊ້ໃນແຫູ່ຼງກະເສດ ແລະ ຈາກຜົນຜະລິດທາງການກະເສດເຊັ່ົນ ຜັກ, ໝາກໄມ້ຈົນເຖິງລະດັບທີ່ເປັນພິດຕ່ໍ ຮາູ່ ງກາຍ. 2. ອັນຕະລາຍຕໍ່ສັດ, ສັດທີ່ຫາກິນໃນດິນຈະໄດ້ຮັບພິດຈາກການສໍາພັດສານພິດໃນດິນໂດຍກົງ ແລະ ຈາກ ການບລິໂພກອາຫານທ່ີມີສານພິດປະປົນຢູ່ ສານພິດທີ່ໄດ້ຮັບສູ່ວນໃຫຍູ່ຈະເປັນຢາຂ້າແມງໄມ້ທ່ີນອກຈາກຈະທໍາ ລາຍສັດຕູພດແລ້ວຍັງທໍາລາຍສັດຕູທໍາມະຊາດຊຶີ່ງເປັນຕົວອູ່ອນໄປດ້ວຍເຮັດໃຫ້ເກີດການລະບາດຂອງແມງໄມ້ບາງ ຊະນິດທີ່ເປັນອັນຕະລາຍຕໍ່ພດໃນພາຍຫັຼງ ຫຼ ອາດເກີດການທໍາລາຍແມງໄມ້ທີ່ຊູ່ວຍປະສົມເກສອນ ດ່ັົງນັີ້ນຜົນຜະ ລດິ ອາດລຸດລົງໄດ.້ 3. ອັນຕະລາຍຕໍ່ພດ ແລະ ສ່ິີງມີຊີວິດໃນດິນ, ພດຈະດູດຊຶມສານພິດເຂີົ້າໄປ ເຮັດໃຫ້ຈະເລີນເຕີບໂຕຜິດ ປົກກະຕິ ຜົນຜະລິດຕໍ່າ ຫຼ ເກີດອັນຕະລາຍ ແລະ ມີການສູນພັນຂຶີ້ນ ແບກທິເຣຍທີ່ສ້າງໄນເທດໃນດິນ ຫາກໄດ້ຮັບ ຢາຂ້າແມງໄມ້ ທີ່ມີຄວາມເຂັ້ີມຂຸ້ນ 100 ພີພີເອັມຈະເຮັດໃຫ້ຂະບວນການສ້າງໄນເທດຂອງແບກທິເຣຍໄດ້ຮັບຜົນ ກະທບົ ໄດ.້ 5.3 ສາເຫດການເກດີ ມນົ ລະພດິ ທາງດນິ 1.ການໃຊ້ປຸຍທາງວິທະຍາສາດ ເພ່ີອເພີ່ມຜົນຜະລິດທາງກະເສດແບູ່ງໄດ້ເປັນ 2 ກູຸ່ມໃຫຍູ່ຄ ປຸຍເຄມີທ່ີ ປະກອບດ້ວຍທາດຫັຼກສໍາຄັນຂອງພດ ໄດ້ແກູ່ ໄນໂຕເຈນ (N), ຟອດສຟັດ (P) ແລະ ໂປເຕສຊຽມ (K) ເມີ່ອໃຊ້ ຕິດຕໍ່ກັນເປັນເວລານານຈະເຮັດໃຫ້ດິນສົ້ີມ ມີສະພາບຄວາມເປັນກົດສູງ ບໍ່ເໝາະສົມແກູ່ການປູກພດ, ທັງນີ້ອາດມີ ປັດໄຈອ່ີນໆ ທີ່ເຂົີ້າມາກູ່ຽວຂ້ອງຄ ການປູກທີ່ບໍ່ຖກວິທີເຮັດໃຫ້ດິນເກີດການເຊ່ີອມໂຊມ ຫຼ ອາດເກີດຈາກທໍາມະ ຊາດເປັນຜູ້ທໍາລາຍສບັ ພະຍາກອນດນິ ໄດ.້ 2. ການໃຊ້ສານເຄມີກໍາຈັດສັດຕູພດ (pesticides) ຊ່ີຶງສູ່ວນໃຫຍູ່ແລ້ວຈະທໍາລາຍສ່ິີງມີຊີວິດທຸກຊະນິດບໍ່ ວາູ່ ຈະເປັນຊະນິດທີ່ໃຫ້ປະໂຫຍດ ຫຼ ໂທດຕກ່ໍ ານກະເສດ ແມູ່ນແຕູ່ຜນົ ກະທົບຕໍ່ມະນຸດດ້ວຍ ສານເຄມີທສີ່ ະລາຍຕົວ ເອງໄດ້ຊ້າຈະຕົກຄ້າງໃນດິນ ເຊ່ັົນ ສານປະເພດຄຮິເນເຕດໄຮໂດຄາບອນ ຫຼ ອກາໂນຄຮິນ (organochlorine) ເປັນສານປະກອບທ່ີດ້ວຍອາຕອມຄຼຮິນ (Cl) ໄດ້ແກູ່ ດີດີທີ (DDT) ທີ່ໃຊ້ໃນການປູກຝັງ, ການຄວບຄຸມ, ການ ແຜູ່ລະບາດຂອງມາເລເລຍ ແລະ ການຄວບຄຸມແມງໄມ້ອ່ີນໆ, ດິແອວຮິນ (dieldrin) ທ່ີໃຊ້ໃນກໍາຈັດແມງໄມ້ໃນ 59

ການກະເສດ ແລະ ກໍາຈັດປວກ, ດິແອວຮິນ (aldrin) ທ່ີໃຊ້ໃນການປູກຝັງ, ກໍາຈັດປວກ ແລະ ແມງໄມ້ ການສະ ສົມຂອງສານເຄມີທໃີ່ ຊ້ກາໍ ຈດັ ສັດຕພູ ດຕູ່າງໆ ຈະເຮດັ ໃຫ້ເກີດມນົ ລະພດິ ທາງດນິ ຕໍ່ໄປ. 3. ການປ່ອຍໃຫ້ນ້ໍາເສຍຈາກຂະບວນການຜະລິດເຊິ່ງີ ນ້າໍ ເສຍສູ່ວນໃຫຍູ່ແມູ່ນມາຈາກຂະບວນການເຫົຼ່ານີ້ຈະ ເກີດການຊະລ້າງຜູ່ານສານເຄມີຕູ່າງໆ ໃນອຸດສາຫະກໍາເຊັົ່ນ ສານພີຊີບີ (PCB) ທ່ີໃຊ້ໃນການຜະລິດສີ ແລະ ປາສ ຕິກ, ສານເຮດຊີບີ (HCB) ທໃ່ີ ຊ້ໃນການຜະລິດຢາງສງັ ເຄາະ. 4. ການຖີ້ມຂີ້ເຫຍ້ີອ ມົນລະພິດທາງດິນສູວ່ ນໃຫຍູ່ເກີດຈາກການຖ້ີມຂີເ້ ຫຍີ້ອທີ່ເກີດຈາກສານເຄມີ ຊ່ີຶງຍາກ ຕໍ່ການຍູ່ອຍສະລາຍເຊ່ົັນ ກະປ່ອງ, ເສດໂລຫະ ແລະ ປາສຕິກ ຂີ້ເຫຍີ້ອເຫົ່ຼານ້ີຈະສະສົມໃນດິນຈົນເຮັດໃຫ້ເກີດພາ ວະມົນລະພິດທາງດິນ. ນອກຈາກນີ້, ປະລິມານຂີ້ເຫຍ້ີອທີ່ເພ່ີມຂ້ີຶນຫາກບ່ໍມີການກໍາຈັດທີ່ຖກວິທີຈະສົ່ງຜົນກະທົບ ໃຫ້ເກີດມົນລະພິດທາງດິນຫາຼ ຍຂຶ້ນີ . 6. ມນົ ລະພດິ ເຈອປນົ ໃນອາຫານ ອາຫານ ເປນັ ສີ່ງິ ຈໍາເປັນທີສ່ ຸດຢ່າງໜຶ່ີງໃນການດໍາລງົ ຊວີ ິດຂອງມະນຸດ ມະນຸດຕ້ອງບລິໂພກອາຫານວນັ ລະຫຼາຍໆ ຄັງ້ີ ທງັ ນີ້ເພ່ີອໃຫ້ຮາູ່ ງກາຍເກີດພະລງັ ງານສາມາດເຄອ່ີ ນໄຫວໄປມາ ແລະ ກະທາໍ ກິດຈະກາໍ ຕາູ່ ງໆ ໄດ້ ທງັ ນີ້ອາຫານທ່ີ ມະນດຸ ບລໂິ ພກເຂີ້ົາໄປນ້ີນັ ຕ້ອງສະອາດ ປາສະຈາກເຊອ້ີ ໂລກ ແລະ ສີງ່ິ ເຈອປົນທີ່ເປນັ ອນັ ຕະລາຍຕຮໍ່ ່າູ ງກາຍ ຫາກໃນ ອາຫານມີສີິ່ງແປກປອມເຈອປົນ ຮູ່າງກາຍຈະເກີດປະຕິກິລິຍາຕໍ່ຕ້ານຂ້ຶີນ ເຮົາສາມາດແບູ່ງສານແປກປອມອອກເປັນ 2 ປະເພດ ດັົງ່ ນ້ີ 1. ພິດທ່ີເກີດຂຶີ້ນໂດຍທໍາມະຊາດຂອງອາຫານເອງ ເຊົັ່ນ ເຫັດພິດ, ຜັກຫວານປ່າ, ປາບາງຊະນິດ, ຫອຍ, ແມງດາທະເລ ເປັນຕົີ້ນ. 2. ພິດທ່ເີ ກີດຈາກການເຈອປນົ ແບູ່ງເປນັ ປະເພດຍູ່ອຍໆ ໄດດ້ ່ົງັ ນີ້ 2.1 ສິີ່ງເຈອປນົ ໃນອາຫານທ່ີບເໍ່ ຈຕະນາ ໄດແ້ ກູ່ - ຈຸລິນຊີໃນອາຫານ ທີ່ອາດເກີດຈາກສາເຫດຕູ່າງກັນ ເຊັົ່ນ ຈາກແຫູ່ຼງກໍາເນີດທີ່ບ່ໍສະອາດ, ວັດຖຸດິບມີ ຄຸນນະພາບຕໍ່າ, ວິທີການຜະລິດບໍ່ຖກສຸຂະລັກສະນະ, ການຮັກສາຄວາມສະອາດຂອງຜູ້ປຸງອາຫານ ຕະຫຼອດຈົນພາ ຊະນະທີ່ໃຊ້ໃນການບນັ ຈອຸ າຫານ ຊີຶ່ງພິດຈາກຈຸລນິ ຊມີ ີຫາຼ ຍຊະນິດ ເຊັນ່ົ ແບກທເິ ຣຍ, ເຊີອ້ ລາ, ເຊ້ອີ ໄວລັດ. - ໂລຫະເປັນພິດໃນອາຫານ ມະນຸດອາດໄດ້ຮັບພິດໂລຫະທາງອ້ອມຈາກພດ ແລະ ສັດທີ່ຮັບປະທານ ໂດຍຂະບວນການຂອງຫູ່ວງໂສ້ອາຫານຄ ໂຮງງານອຸດສາຫະກໍາຖູ່າຍເທຂອງເສຍທີ່ເປັນໂລຫະລົງສູ່ແຫຼູ່ງນ້ໍາ ໂລຫະ ເຫ່ຼົານີ້ຈະສະສົມຢູ່ໃນພດ ແລະ ສັດທ່ີອາໄສໃນແຫູ່ຼງນໍ້າ ເມີ່ອເຮົາບລິໂພກພດ ຫຼ ສັດເຫ່ົຼານີັ້ນ ເຮົາກຈະໄດ້ຮັບສານ ພິດດງ່ົັ ກູ່າວ. - ພິດຈາກຢາຂ້າແມງໄມ້ຕົກຄ້າງ ປະຈຸບັນຢາຂ້າແມງໄມ້ ຫຼ ຢາປາບສັດຕູພດ ຊີຶ່ງສັງເຄາະມາຈາກສານ ເຄມີເປັນສງິ່ີ ຈາໍ ເປນັ ຢ່າງຍິີງ່ ໃນດ້ານການກະເສດ ແລະ ການສາທາລະນະສຸກ ບາງຊະນດິ ສະລາຍຕົວເອງໄດ້ຍາກ ແລະ ຕກົ ຄ້າງກະຈາຍຢູ່ໃນສິງີ່ ແວດລອ້ ມ ເຮັດໃຫ້ພດດດູ ຮັບສານພິດເຫຼາົ່ ນີນ້ັ ມາສະສົມໄວ້ ເມ່ີອເຮົານໍາມາປຸງອາ ຫານ ຈຶ່ີງ ມີໂອກາດໄດຮ້ ບັ ສານຕົກຄ້າງເຫົາຼ່ ນັີນ້ ດ້ວຍ. 2.2 ສີ່ິງເຈອປນົ ໃນອາຫານໂດຍເຈຕະນາ ອາຫານທ່ີບລິໂພກບາງຢ່າງອາດໃສູ່ສິີ່ງປຸງແຕູ່ງລົງໄປໂດຍມວີ ັດຖຸ ປະສົງຫຼາຍຢ່າງ ເຊົ່ັນ ຮັກສາຄຸນນະພາບອາຫານໃຫ້ເກັບໄວ້ໄດ້ນານ, ສານບາງຢ່າງໃສູ່ໃຫ້ເກີດຮົດ, ສີ, ກີິ່ນ ຕາມ 60

ຄວາມຕ້ອງການ ຫຼ ອາດເຮັດໃຫ້ອາຫານໜ້າຮັບປະທານ ທງັ ນ້ີເພ່ອີ ຫວັງຜົນທາງການຄ້າເປັນສໍາຄນັ ສານເຈອປົນທ່ີ ສາໍ ຄນັ ໄດແ້ ກູ່. 1) ສານປຸງແຕູ່ງສີ ສີສັງເຄາະທຸກຊະນິດ ຖເປນັ ສານສງັ ເຄາະທີ່ບໍ່ມີປະໂຫຍດຕໍ່ຮ່າູ ງກາຍ ແລະ ເມ່ອີ ສະສົມ ຢູ່ໃນປະລິມານຫຼາຍເຮັດໃຫ້ເກີດອັນຕະລາຍ ຈຶ່ີງຈໍາເປັນຕ້ອງໃຊ້ໃນປະລິມານທີ່ຈໍາກັດ. ນອກຈາກນີ້, ຕ້ອງບ່ໍມີສານ ທີ່ເຮັດໃຫ້ເກດີ ພິດ ຫຼ ມີໂລຫະຕູ່າງໆ ເຈອປົນ ຄວນໃຊ້ສີສັງເຄາະທ່ີອານຸຍາດ ຫຼ ເປັນສີຈາກທໍາມະຊາດ ເຊນັົ່ ສີ ດໍາ ຈາກຝ່ນຸ ຖູ່ານ, ສີແດງຈາກຄົງັ່ , ສເີ ຫອຼ ງຈາກຂີໝ້ ້ນີ , ສຂີ ຽວຈາກໃບເຕຍີ ເປນັ ຕົ້ີນ. 2) ສານປຸງແຕູ່ງຮົດ ໄດແ້ ກູ່ - ສານສັງເຄາະຮົດຫວານ ຫຼ ນໍ້າຕານທຽມ ເປັນສານທີ່ສັງເຄາະຂຶ້ີນ ມີຄວາມຫວານກວູ່ານ້ໍາຕານຫຼາຍ ຮູ້ ຈກັ ກັນທວ່ົ ໄປວູ່າ ສານເຫົຼ່ານບີ້ ່ໍມີຄນຸ ຄາູ່ ໃນການໃຫ້ພະລງັ ງານແຕູ່ຢ່າງໃດ ອາດເຮັດໃຫ້ຖອກທ້ອງໄດ.້ - ສານຊູຮົດ ມີຜູ້ນິຍົມໃຊ້ກັນຢ່າງກວ້າງຂວາງ ເຮັດໃຫ້ອາຫານແຊບ ບົດບັງກ່ີິນທ່ີບໍ່ຕ້ອງການ ເຮົາມັກ ເອີ້ນວູ່າ ຜົງຊູຮົດ(ແປ້ງນົວ) ໃນອາດິດວັດຖຸດິບລາຄາແພງຈຶີ່ງມີການປອມປົນກັນຫຼາຍ ແຕູ່ປະຈຸບັນລາຄາຖກການ ປອມປນົ ຈຶ່ີງລຸດລງົ ບາງຄນົ ທ່ີແພ້ຜົງນວົ ອາດມີອາການມນງງົ , ປວດຮາກ, ຮາກ, ເຈບັ ຫົວ ເປັນຕົ້ີນ. - ນ້ໍາສ້ົີມສາຍຊູໃນທ້ອງຕະຫຼາດເປັນນໍ້າສີ້ົມສາຍຊູທຽມ ບາງແຫູ່ງມີການປອມປົນໂດຍໃຊ້ກົດກໍາມະ ຖນັ ເຈອຈາງ ຊງ່ີຶ ມອີ ັນຕະລາຍຕກໍ່ ະເພາະອາຫານ ແລະ ລາໍ ໄສ້ຫາຼ ຍ. - ນາ້ໍ ປາ ເນອີ່ ງຈາກຜູ້ຜະລິດບາງລາຍພະຍາຍາມລຸດຕົ້ີນທຶນການຜະລິດ ໂດຍໃຊ້ເກອຕົ້ີມ ແລະ ເຈອປົນ ວັດຖບຸ າງຢາ່ ງ ເຮັດໃຫ້ຄຸນນະພາບລຸດລົງ ແລະ ອາດເປນັ ອັນຕະລາຍໄດ.້ 3) ສານປຸງແຕູ່ງລັກສະນະຫຼສານທີ່ເກດີ ຈາກຂະບວນການຜະລິດອາຫານ - ສານບແລກ ຫຼ ຜົງກອບ ເປັນສານທ່ີຫາ້ ມໃຊ້ເພາະປົກກະຕິໃຊ້ເປນັ ຢາຂາ້ ເຊ້ີອ ຜູ້ທີ່ຮັບປະທານເຂີ້ົາໄປ ອາດມີອາການປວດຮາກ, ຮາກ, ເຈັບທ້ອງ ຖ້າຮັບປະທານຫຼາຍອາດເກີດໂລກມະເຮັງ ມັກພົບໃນອາຫານທີ່ກອບ ເຊົັ່ນ ລູກຊີ້ນເດງີ້ັ , ຈນມນັ , ໝາກມູວ່ ງດອງ ເປນັ ຕົ້ີນ. - ສານເພີມ່ ຄວາມຄງົ ຕວົ ເອງ ໃສູ່ໃນອາຫານເພ່ີອໃຫ້ລວມຕົວເອງເປນັ ເນີ້ອດຽວກັນ ມີຄວາມຢູ່ຕົວເປັນ ກອ້ ນ ຫຼ ແທ່ງູ ເຊນົັ່ ກະແລ່ມູ ຂະໜົມອົບ ເປັນຕົີ້ນ. 4) ສານປຸງແຕູ່ງກ່ີິນ ເປັນສານກຸູ່ມໃຫຍູ່ທ່ີສດຸ ໂດຍມີທັງກນ່ິີ ຈາກທໍາມະຊາດ ແລະ ຈາກສານສັງເຄາະ ຄະ ນະກໍາມະການອາຫານ ແລະ ຢາຍງັ ບສໍ່ າມາດບອກຄວາມເປັນພິດໄດໝ້ ດົ ທກຸ ຊະນິດ. 5) ສານກັນບູດ ໃນການຖະໜອມອາຫານມັກໃສູ່ສານທ່ີເອ້ີນວູ່າວັດຖຸກັນເສຍລົງໄປ ເພ່ີອປ້ອງກັນການ ຈະເລີນເຕບີ ໂຕຂອງແບກທິເຣຍ, ຍີດ ແລະ ເຊີ້ອລາເພ່ີອໃຫ້ອາຫານ, ຢາ ຫຼ ເຄີ່ອງສໍາອາງເກັບໄວ້ໄດ້ນານ ວັດຖຸກັນ ເສຍທ່ີນິຍົມໃຊ້ ແລະ ບ່ໍເປັນອັນຕະລາຍຄໂຊດຽມເບນໂຊເອດ ຫຼ ກົດເບນໂຊອິດ ຖ້າຮັບປະທານຫຼາຍເກີນໄປຈະ ເຮັດໃຫ້ກະເພາະອາຫານ ແລະ ລະບບົ ທາງเດິນອາຫານຜດິ ປົກກະຕິໄດ.້ ການປອ້ ງກັນ ແລະ ແກໄ້ ຂມນົ ລະພດິ ຈາກສານເຄມທີ ປີ່ ນົ ເປອ້ຶ ນໃນອາຫານ 1. ຫີກຼ ລຽູ່ ງການຮັບປະທານອາຫານຊ່ີຶງມສີ ານເຄມີທກ່ີ ່ໍໃຫ້ເກີດອນັ ຕະລາຍ. 2. ຫກີຼ ລຽູ່ ງການໃຊ້ພາຊະນະທ່ີກໃ່ໍ ຫ້ເກີດສານພດິ ທປ່ີ ົນເປອ້ຶ ນໃນອາຫານ. 3. ເມີ່ອເກີດອາການຜດິ ປົກກະຕິ ຫຼ ອາການແພ້ຈາກການຮັບປະທານອາຫານຊະນິດໃດຊະນິດໜຶີ່ງໃຫ້ ຢຸດ ຮັບປະທານອາຫານຊະນິດນ້ັີນທັນທີ ຖ້າມີອາການຮຸນແຮງໃຫ້ໄປພົບແພດ ແນວໃດກຕາມການປ້ອງກັນ ແລະ ແກ້ 61

ໄຂບັນຫາມົນລະພິດດ້ານຕູ່າງໆ ຕ້ອງອາໄສຄວາມຮູ່ວມມທັງຈາກພາກລັດ, ພາກເອກະຊົນ ແລະ ປະຊາຊົນ ໂດຍມີ ພາກລດັ ຖະບານເປັນຝາ່ ຍແນະນາໍ ແລະ ມແີ ຜນການດາໍ ເນີນງານທຊີ່ ັດເຈນ. 7. ມນົ ລະພດິ ຈາກສງີ່ິ ເສດເຫຼອ 7.1 ສາເຫດຂອງມົນລະພິດທາງຂີເ້ ຫຍີ້ອ ຂີ້ເຫຍີ້ອເປັນບັນຫາສໍາຄັນຂອງຫຼາຍໆ ທ້ອງຖິ່ີນເກອບທົ່ວໂລກ ຂ້ີເຫຍີ້ອສູ່ວນໃຫຍູ່ມັກຈະຖກຖີ້ມລົງໃນ ດິນ ຂີ້ເຫຍີ້ອບາງຊະນິດສະລາຍຕົວເອງໃຫ້ສານປະກອບອນິ ຊີ ແລະ ສານປະກອບອະນິນຊີ, ແຕູ່ຂ້ເີ ຫຍີ້ອບາງຊະ ນິດ ສະລາຍຕົວເອງຍາກເຊ່ັົນ ໜັງ, ປາສຕິກ, ໂລຫະ ອີ່ນໆ. ຂີ້ເຫຍ້ີອປະເພດນີ້ຖ້າທໍາລາຍໂດຍການເຜົາຈະໄດ້ສານ ປະກອບ ປະເພດເກອເຊ່ັົນ ເກອໄນເຕດສະສົມຢູ່ໃນດິນເປັນຈໍານວນຫຼາຍ ຂີ້ເຫຍີ້ອທີ່ໄດ້ເກີດຂະບວນການຜະລິດ ທາງອຸດສາຫະກໍາ ໂດຍສະເພາະຂ້ີເຫຍີ້ອຈາກເທັກໂນໂລຊີອຸດສາຫະກໍາກໍາລັງເພີ່ມຂີ້ນຶ ຢ່າງວູ່ອງໄວ ມີຄວາມເປັນພິດ ສູງ ແລະ ຍູ່ອຍສະລາຍຍາກເຊົ່ັນ ຂີ້ເຫຍ້ີອຈາກໂຮງງານອຸດສາຫະກໍາທີ່ມີ ໂລຫະໜັກ ເຊັົ່ນ ຕະກົ່ວ, ບາຫຼອດ, ແຄດມຽມເມີ່ອຖມີ້ ລົງດິນເຮັດໃຫ້ດິນບລິເວນນີັ້ນມໂີ ລຫະໜັກ ສະສມົ ຢູ່ຫຼາຍ. 7.2 ຜົນກະທບົ ຈາກມນົ ລະພດິ ທາງຂີ້ເຫຍອີ້ 1. ອາກາດເສຍ ເກີດຈາກການເຜົາຂີ້ເຫຍີ້ອກາງແຈ້ງກໍ່ໃຫ້ເກີດຄວັນ ແລະ ສານພິດທາງອາກາດ ເຮັດໃຫ້ ຄຸນນະພາບອາກາດເຊອີ່ ມໂຊມ. 2.ນ້ໍາເສຍ ເກີດຈາກການກອງຂີ້ເຫຍ້ີອບົນພີ້ນ ເມີ່ອຝົນຕົກລົງມາບົນກອງຂີ້ເຫຍ້ີອ ຈະເກີດນໍ້າເສຍມີ ຄວາມ ເປຶອ້ ນຫຼາຍໄຫຼລົງສູ່ແມນູ່ ໍ້າ. 3. ແຫຼູ່ງພາຫະນໍາໂລກ ເກີດຈາກການກອງຂ້ີເຫຍ້ີອບົນພ້ີນ ເຮັດໃຫ້ເກີດແຫຼູ່ງເພາະພັນຂອງໜູ ແລະ ແມງວນັ ເປັນຕົີ້ນ ຊີຶງ່ ເປນັ ພາຫະນໍາໂລກຕິດຕ່ໍ ເຮັດໃຫ້ມີຜນົ ກະທົບຕສ່ໍ ຸຂະພາບ ອະນາໄມຂອງ ປະຊາຊົນ. 4. ເຫດລາໍ ຄານ ແລະ ຄວາມບໜ່ໍ ້າເບິ່ີງ ເກີດຈາກການເກັບຂີ້ເຫຍີ້ອບ່ໍໝົດ ລວມທັງການກອງຂ້ີເຫຍ້ີອບົນ ພ້ີນ ສົ່ງກີ່ິນເໝັນລົບກວນປະຊາຊົນ ແລະ ເກີດພາບບ່ໍສວຍງາມ ບໍ່ເປັນທັດສະນີຍະພາບທີ່ດີ. ນອກຈາກບັນຫາສ່ີິງ ແວດລ້ອມຂ້າງຕົີ້ນແລ້ວ ຂີ້ເຫຍີ້ອຍັງເປັນຕົວການສໍາຄັນສໍາຫັຼບບັນຫາການຈັດການຂີ້ເຫຍີ້ອຂອງໜູ່ວຍງານທ່ີຮັບ ຜິດຊອບ ຊ່ີຶງຈະຕ້ອງເພີ່ມປະລິມານບກຸ ຄະລາກອນ ອປຸ ະກອນການຈັດການຂ້ີເຫຍີ້ອລວມທັງ ການໃຫ້ຄວາມຮູ້ທາງ ວຊິ າການ ແລະ ເທັກໂນໂລຊີແກູ່ເຈາົ້ີ ໜ້າທີ່ເພມີ່ ຂີຶ້ນຕາມການເພ່ມີ ຂີ້ນຶ ຂອງປະລິມານຂ້ີເຫຍ້ີອ. 62

7.3 ແນວທາງການແກໄ້ ຂຂເີ້ ຫຍອີ້ 1. ຫີຼກລ່ຽູ ງການໃຊ້ໂຟມຫຼປາສຕກິ . 2. ສ້ອມແປງ, ແກໄ້ ຂເຄອີ່ ງໃຊ້ທີ່ເປເ່ ພໃຫ້ນາໍ ກບັ ມາໃຊ້ໃໝູແ່ ທນການເສຍເປັນຂີ້ເຫຍີ້ອ. 3. ຄວນນໍາວດັ ສດທຸ ີ່ໃຊ້ແລ້ວ ເຊນັົ່ ເຈຍ້ , ແກວ້ , ປາສຕິກ ມາແປຮບູ ກບັ ມາໃຊ້ໄດ້ໃໝ.ູ່ 4. ນາໍ ຂອງທີ່ໃຊ້ແລວ້ ບາງຊະນິດມາດັດແປງໃຊ້ໃໝູ່ໃຫ້ເກີດປະໂຫຍດ. 5. ຄວນແຍກຂີ້ເຫຍອີ້ ຕາມປະເພດ ເຊ່ັົນ ຂີ້ເຫຍອ້ີ ປຽກ, ຂເີ້ ຫຍ້ີອແຫ້ງ, ປາສຕກິ ອນີ່ ໆ. 63

ບດົ ທີ 6 ຄວາມໝາຍ, ຈດຸ ປະສົງ, ໜາ້ ທກີ່ ານຈັດສະພາບແວດລອ້ ມ 1. ຄວາມໝາຍຂອງການຈດັ ສະພາບແວດລອ້ ມ 1.1 ຄວາມໝາຍ ການຈັດສະພາບແວດລອ້ ມແມູ່ນການຈັດ ສະພາບແວດລ້ອມທາງການຮຽນ (Learning Environment) ອຣະພັນ ປະສິດທິຣັດ ວູ່າໝາຍເຖິງ ສະພາວະໃດໆ ທີ່ມີຜົນຕ່ໍການຮຽນຮູ້ຂອງມະນຸດທັງ ທາງກົງ ແລະ ທາງອ້ອມ ທັງທ່ີເປັນຮູບປະທໍາ ແລະ ນາມມະທໍາ ສະພາບແວດລ້ອມທ່ີ ເປັນຮູບປະທໍາ (Concrete Environmental) ຫຼ ສະພາບແວດລ້ອມທາງກາຍະພາບ (Physical Environment) ໄດ້ແກູ່ ສະພາບຕູ່າງໆ ທີ່ມະນຸດສ້າງຂຶ້ີນ ເຊົັ່ນ ອາ ຄານ, ສະຖານທີ່, ໂຕະ, ຕັ່ົງ, ວັດສດຸ ອຸປະກອນ ຫຼ ສີ່ຕູ່າງໆ ລວມທັງສິີ່ງຕູາ່ ງໆ ທຢີ່ ູ່ຕາມທໍາມະຊາດ ອັນໄດ້ແກູ່ ຕີົ້ນ ໄມ້, ພດ, ພູມປະເທດ, ພູມອາກາດ. ສູ່ວນສະພາບແວດລ້ອມທີ່ເປັນນາມມະທໍາ (Abstract Environment) ຫຼ ສະພາບແວດລ້ອມທາງດ້ານຈິດຕະວິທະຍາ (Psychological Environmental) ໄດ້ແກູ່ ລະບົບຄຸນຄູ່າທີ່ຍຶດຖຊີຶ່ງ ເປັນສູ່ວນສໍາຄັນ ຂອງວັດທະນະທໍາ ຂອງກູຸ່ມສັງຄົມຂູ່າວສານ, ຄວາມຮູ້, ຄວາມຄິດ ຕະຫຼອດຈົນຄວາມຮູ້ສຶກນຶກ ຄິດ ແລະ ເຈຕະຄະຕິຕູ່າງໆ ບ່ໍວູ່າຈະເປັນຂອງ ຕົວເອງ ຫຼ ຄົນອີ່ນກຕາມ. ນອກຈາກນີ້, ແມກເວ (McVey 1989 : 124) ໄດ້ໃຫ້ທັດສະນະໄວ້ວູ່າ ສະພາບແວດລ້ອມທາງການຮຽນ ດ້ານກາຍະພາບປະກອບດ້ວຍແສງສະຫວູ່າງ, ສີ ສຽງ, ບລິເວນທີ່ວ່າູ ງ, ເຟີນິເຈີ ແລະ ລັກສະນະຂອງສະຖານທ່ີທ່ີໃຊ້ຮຽນຮູ້ສູ່ວນສະພາບແວດລ້ອມທ່ີເປັນນາມມະທໍາ ຫຼ ສະພາບແວດລອ້ ມທາງດາ້ ນຈດິ ຕະວທິ ະຍາ. 1.2 ຄວາມສາໍ ຄນັ ການຈັດໃຫ້ເດັກໄດ້ໃກ້ຊິດຕິດແທດກັບສະພາບແວດລ້ອມຢ່າງປົກກະຕິໃນຊີວິດປະຈໍາວັນແມູ່ນຄວາມ ຮຽກຮ້ອງຕ້ອງການອັນຈໍາເປັນສໍາລັບເດັກທຸກໆ ຄົນ ເພາະວູ່າ ສະພາບແວດລ້ອມອ້ອມຂ້າງໄດ້ຊູ່ວຍເປີດກວ້າງ ຄວາມຮບັ ຮຂູ້ ອງເດັກຕກ່ໍ ບັ ທຸກສງ່ີິ ຢ່າງຂອງວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການອ້ອມຂາ້ ງເຊັ່ົນ: - ຊ່ວູ ຍປູກຝງັ ຄວາມສໍານຶກໃນການອະນຸລັກສງິີ່ ແວດລ້ອມໃຫ້ຢູ່ໃນສະພາບທີດ່ ີ. - ຊູ່ວຍເສີມສ້າງລັກສະນະອັນຖກຕ້ອງໃຫ້ແກູ່ເດັກ, ຕາມທໍາມະຊາດແລ້ວເດັກກໄດ້ຕິດພັນກັບສະພາບ ແວດລ້ອມແບບບັງເອນີ ດ້ວຍຕົນເອງຢູ່ແລ້ວ ໂດຍຂາດການຈັດຕ້ີັງ, ການນໍາພາ, ການສິດສອນຂອງຜູ້ໃຫຍນູ່ ັບແຕູ່ມ້ີ ເດັກເກດີ ເປັນຕີົ້ນມາ, ແຕູ່ຖ້າວູ່າຄູ ແລະ ພໍ່ແມ່ຫູ າກໄດ້ຈດັ ຕີັ້ງແນະນໍາສິດສອນ ແລະ ໃຫ້ເດັກໄດໃ້ ກ້ຊດິ ຕິດແທດກັບ ສະພາບແວດລ້ອມອ້ອມຂ້າງຢ່າງກວ້າງຂວາງ ມັນຈະຊູ່ວຍໃຫ້ເດັກຮັບຮູ້ບັນຫາແບບງູ່າຍດາຍ ມີເນ້ີອໃນຄົບຖວ້ນ ແລະ ຊັດເຈນດກີ ວູ່າແບບບັງເອນີ . 2. ຈດຸ ປະສງົ ຂອງການຈດັ ສະພາບແວດລອ້ ມ ພວກເຮາົ ຄວນຈດັ ຕີ້ັງໃຫເ້ ດັກໄດສ້ ໍາພັດກັບສະພາບແວດລ້ອມເພອ່ີ ບນັ ລຸເຖິງ 2 ບນັ ຫາຄ: ກ. ສ້າງເງີ່ອນໄຂຊັກຊວນ (ກະຕຸ້ນ) ໃຫ້ເດັກປັບຕົວເຂີ້ົາກັບການດໍາລົງຊີວິດຕົວຈິງ, ໃຫ້ເດັກໃກ້ຊິດກັບບັນດາ ວັດຖຸຕູ່າງໆ ແລະ ປະກົດການທີ່ເກີດຂຶ້ີນອ້ອມຂ້າງ, ເພີ່ອໃຫ້ເດັກມີຄວາມຮູ້ກູ່ຽວກັບທໍາມະຊາດ ແລະ ການດໍາລົງຊີ ວິດໃນສັງຄົມທ່ີອຸດົມສົມບຸນຫຼາຍຮູບແບບ ໂດຍຕອບສະໜອງຄວາມຮັບຮູ້ຂອງເດັກ ປັບປຸງຂະຫຍາຍເປີດກວ້າງ ຄວາມ ຮັບຮູ້ທາງສະຕິປັນຍາ ແລະ ຕອບສະໜອງຄວາມຮັບຮູ້ຂອງເດັກຕໍ່ກັບໂລກພາວະວິໄສຢ່າງຖກຕ້ອງ ແລະ ເປັນລະບົບຕໍ່ເນ່ີອງ. 64

ຂ. ສຶກສາບຸກຄະລິກທູ່າທີອັນຖກຕ້ອງ ແລະ ສຶກສາໃຫ້ເດັກມີຈິດໃຈມະນຸດສະທໍາ, ເພ່ີອເສີມສ້າງລັກສະນະນິ ໄສໃຫ້ເດັກຮູ້ຮັກທໍາມະຊາດ, ຮັກສັງຄົມ, ຮູ້ປົກປັກຮັກສາສະພາບແວດລ້ອມ ແລະ ວັດທະນະທໍາໃຫ້ຢູ່ໃນສະພາບດີ ຕະຫຼອດໄປ.  ຕໍ່ກບັ ເດັກອະນບຸ ານນອ້ ຍ ແລະ ອະນບຸ ານກາງ ຄວນເຝກແອບກໍາລັງຄວາມສາມາດ, ຄວາມຮສູ້ ຶກດ້ວຍຫຼາຍເປົຶ້າໝາຍ (ວດັ ຖ)ຸ ໃນເວລາດຽວກັນ ແລະ ຮັບຮູ້ຊັດເຈນຢາ່ ງວອູ່ ງໄວ, ຮບັ ຮໄູ້ ດ້ບາງສັນຍານທີ່ພນ້ົີ ເດັົ່ນທີແ່ ຕກຕູ່າງກັນ ຕົວຢ່າງ: ເມີ່ອສັງເກດໂຖດອກໄມ້ມີຫຼາຍດອກ (ດອກກຸຫຼາບ, ດອກຊອ້ ນ, ດອກເຂັມ) ເດັກອາດຈະໄຈແ້ ຍກໄດ້ອັນ ໃດແມູ່ນດອກກຸຫຼາບ, ດອກຊ້ອນ, ດອກເຂັມ.  ຕກໍ່ ບັ ເດັກອະນຸບານກາງ ແລະ ເດັກໃຫຍູ່ ຄວນເຝກແອບຄວາມສາມາດ ຄວາມຮສູ້ ກຶ ດ້ວຍຫຼາຍເປາຶ້ົ ໝາຍຫາຼ ຍກວູ່າເດັກອະນບຸ ານນ້ອຍ 4-5 ເປົຶ້າໝາຍ, ພ້ອມກັນນ້ີັນເດັກຮູ້ສັງເກດສັນຍານພ້ີນຖານແບບຊັດເຈນ, ໄວວາ, ຮູ້ສຶກໄວ (ເອີ້ນຊ່ີ ສີສັນ ຂະໜາດ ຮູບຮູ່າງ ຈໍານວນບັນດາເປຶ້ົາໝາຍ) ບົນພີ້ນຖານນັ້ີນອາດສາມາດເຝກແອບຂີັ້ນຕອນຈິນຕະນາການໃຫ້ເດັກຮູ້ ປຽບທຽບ, ໄຈແ້ ຍກ, ຈໍາແນກປະເພດ ແລະ ສງັ ລວມແບບງູ່າຍດາຍ. 3. ໜາ້ ທີ່ຂອງການຈັດສະພາບແວດລອ້ ມ 3.1 ພັດທະນາອນິ ຊີສາໍ ພັດຂອງເດັກກັບບນັ ດາສີິ່ງຕາູ່ ງໆ ວັດຖຸ ແລະ ປະກົດການອ້ອມຂ້າງເດັກຈະຮັບຮູ້ ແລະ ເຂີ້ົາໃຈສະພາບແວດລ້ອອ້ມຂ້າງໄດ້ດີຖກຕ້ອງ ແລະ ຊັດເຈນກຕໍ່ເມ່ີອເຂົາໄດ້ສໍາພັດດ້ວຍຕົວເຂົາເອງຄ ຕາໄດ້ເບີິ່ງ, ຫູໄດ້ຟັງ, ມໄດ້ຈັບບາຍ, ໄດ້ຊີມລົດຊາດ ຫຼ ໄດ້ດົມ ກິນີ່ ຂອງສິີ່ງເຫຼາົ່ ນັ້ນີ . ຮບູ ທີ 1 ເດກັ ຍາູ່ ງຊມົ ທາໍ ມະຊາດ ການທີ່ຄູ ຫຼ ຜູ້ໃຫຍູ່ຈັດຕັ້ີງໃຫ້ເດັກໄດ້ສໍາພັດຕົວຈິງກັບສ່ິີງແວດລ້ອມຈະຊູ່ວຍໃຫ້ເດັກມີຄວາມຊາບຊ້ຶີງ ແລະ ເຂີ້ົາໃຈລະອຽດເຖິງຄວາມສໍາຄັນ ແລະ ຄຸນປະໂຫຍດຂອງສິ່ີງແວດລ້ອມ ແລະ ຊັບພະຍາກອນທໍາມະຊາດທ່ີມີ ການດໍາລົງຊີວິດປະຈໍາວັນຂອງມະນດຸ . 65

ຕົວຢ່າງ: ຄູຊູ່ວຍໃຫ້ເດັກຮູ້ສັງເກດຕົນເອງກັບສີິ່ງແວດລ້ອມເປັນສ່ີິງທ່ີແຍກອອກຈາກກັນບໍ່ໄດ້ຄ: ຄົນຕ້ອງການອາ ຫານ, ເຄີ່ອງນູຸ່ງຫ່ົມ, ທີ່ຢູ່ອາໄສ, ຢາປວົ ພະຍາດ, ສິີ່ງທີ່ກູ່າວມານີັ້ນລ້ວນແຕູ່ໄດ້ມາຈາກສ່ິີງແວດລ້ອມທັງນີ້ັນ ຖ້າຄົນ ເຮົາຫາກໃຊ້ຊັບພະຍາກອນທາໍ ມະຊາດແບບຟູມເຟອຍຈະເກດີ ບັນຫາຕຊ່ໍ ີວດິ ຄນົ . 3.2 ພດັ ທະນາການດາ້ ນສະຕປິ ນັ ຍາ ແລະ ກະຕນຸ້ ຄວາມຢາກຮຢູ້ າກເຫນັ ການປະກອບຄວາມຮູ້ພີ້ນຖານໃຫ້ແກູ່ເດັກຄວນດໍາເນີນຈາກສີິ່ງທີ່ເດັກໄດ້ຮູ້ ໄດ້ເຫັນ ໄດ້ສໍາພັດຈາກສີິ່ງທີ່ ເດກັ ໄດໃ້ ກຊ້ ິດ ຈາກນີັນ້ , ຈງຶີ່ ກ້າວເຖິງບນັ ຫາທກີ່ ວາ້ ງໄກ. ໃນຂະບວນວິວັດແຫູ່ງການປະກອບຄວາມຮູ້ໃຫ້ແກູ່ເດັກຄວນດໍາເນີນແບບປົກກະຕຕິ ໍ່ເນ່ີອງຈາກບັນຫາເກ່ົາ ຈີຶ່ງກ້າວໄປຫາອນັ ໃໝູພ່ ອີ່ ບ່ໍໃຫເ້ ດັກຫງຼົ ລມ ແລະ ຮບັ ຮູ້ແບບເປນັ ລະບົບດ.ີ ຕົວຢ່າງ: ການສຶກສາກູ່ຽວກັບສວນດອກໄມ້ - ຄຄູ ວນປັບປງຸ ຄນສິ່ີງທເ່ີ ດັກຮູ້ແລ້ວໃນອະນບຸ ານນ້ອຍ ຫຼ ອະນຸບານກາງເຊນົັ່ : ຊດີ່ ອກໄມ້, ສ,ີ ກີນິ່ ແລະ ປະກອບສ້າງຄວາມຮູ້ໃໝູ່ໃຫ້ແກູ່ເດັກເຊັ່ົນ: ກ່ີິງ ກ້ານ ກີບ ແລະ ເກສອນດອກໄມ້, ເລິກເຂີົ້າໄປກວູ່ານັີ້ນແມູ່ນໃຫ້ ເດັກຮູ້ວິທີປູກ, ບົວລະບັດ, ວິທີນໍາໃຊ້ດອກໄມ້ໃຫ້ເປັນປະໂຫຍດ, ວິທີປົກປັກຮັກສາດອກໄມ້ໃຫ້ສວຍສົດງົດງາມ ຕະ ຫຼອດເວລາ. - ວິທີປະກອບສ້າງຄວາມຮູ້ໃຫ້ແກູ່ເດັກຕ້ົີນຕແມູ່ນການມອບໝາຍໜ້າທີ່ໃຫ້ເດັກຮັບຜິດຊອບຢ່າງຂາດຕົວ ຈາກນ້ີັນ, ເດັກກຈະຮຽນຮູ້ຈາກທໍາມະຊາດ, ຈາກຊີວິດຕົວຈິງ ແລະ ຈາກເຫດການທີ່ເກີດຂ້ີຶນດ້ວຍຕົນເອງເທີ່ອລະ ນອ້ ຍ ເຊີິ່ງຄູ ຫຼ ຜໃູ້ ຫຍູ່ຈະຕອ້ ງຊູ່ວຍເຫຼອ ຕິດຕາມ ແລະ ແນະນາໍ ເດັກຕີມ່ . ຕົວຢ່າງ: ມອບໜ້າທີ່ໃຫ້ເດັກປູກຕີົ້ນໄມ້ ແລະ ບົວລະບັດສວນດອກໄມ້ ຖ້າເດັກກຸູ່ມໃດ ຫຼ ຜູ້ໃດຫາກເອົາໃຈໃສູ່ ຫົດນໍ້າ, ໃສູ່ຝຸ່ນ ແລະ ບົວລະບັດດີດອກໄມ້ກຈະງາມ ແຕູ່ກົງກັນຂ້າມຖ້າກກູຸ່ມໃດ ຫຼຜູ້ໃດບ່ໍເອົາໃຈໃສູ່ຕີ້ົນດອກໄມ້ ກຈະຫຽູ່ ວແຫ້ງ ແລະ ຕາຍໄປ ຮບູ ທີ 2: ເດກັ ປກູ ດອກໄມ້ 66

ຮບູ ທີ 3: ເດກັ ໃສຝູ່ ນຸ່ ແລະ ຫດົ ນາໍ້ ດອກໄມ້ ໃນເວລາເຂົາໄດ້ສໍາພັດ ຫ້ຼີ ເຮັດຕົວຈິງນ້ີັນເຂົາຈະຮູ້ສຶກດີກູ່ຽວກັບຄໍາສັບຕູ່າງໆ ຄ ຊີ່ດອກໄມ້, ສູ່ວນ ປະກອບຕູ່າງໆ ຂອງດອກໄມ້, ຮູ້ບັນດຊ່ີອຸປະກອນຮັບໃຊ້ໃນການປູກ, ຮູ້ວິທີໃສູ່ຝຸ່ນ, ຫົດນໍ້າ, ຮູ້ຈັກຊີ້ດອກໄມ້, ຮູ້ ຄຸນຄາູ່ ຂອງດອກໄມ້ ແລະ ຮູຄ້ າໍ ສບັ ອນ່ີ ໆ ອີກ. ຮບູ ທີ 4: ເຄອ່ີ ງຮບັ ໃຊໃ້ ນການປກູ ສີ່ິງສໍາຄັນອີກປະການໜຶ່ີງແມູ່ນຄູຕ້ອງເລົ່າສະຖານະການຕົວຈິງທີ່ເດ່ົັນຊັດໃນສັງຄົມໃຫ້ເດັກຟັງເພາະ ເດັກ ສົນໃຈໃນເຫດການອັນໃໝູ່ໆ ໃນຍຸກປັດຈຸບັນເຊ່ິີງສະແດງອອກທາງໜ້າໜັງສພິມ, ວິທະຍຸ, ໂທລະພາບເຊັ່ົນ: ໄຟ ໄໝ້ປ່າ, ເສ້ີັນທາງຖກຕັດຂາດ, ສັດເປັນພະຍາດ, ປະສົບກັບໄພອຶດຫິວ, ພດພັນອາຫານຕູ່າງຖກທໍາລາຍ, ກູຸ່ມຄົນ ລັກຕັດໄມ້ ແລະ ອີ່ນໆ... ເຫດການຕູ່າງໆ ທ່ີກູ່າວມານ້ັີນ ຄູອາດອູ່ານ, ເລົ່າ ຫຼ ສົນທະນາກັບເດັກຢ່າງຈະແຈ້ງ ມັນ ຈະຊວູ່ ຍໃຫ້ເດກັ ເກດີ ຄວາມຮູ້ອັນໃໝູ່, ຮໄູ້ ດ້ຜົນດີ ແລະ ຜົນຮ້າຍຂອງມນັ ຈາກນນີັ້ , ຈ່ງຶີ ຊອກຫາຊູອ່ ງທາງຈໍາກດັ ໃນ ສີ່ິງທີ່ບໍດ່ .ີ 67

3.3 ພດັ ທະນາການດາ້ ນສັງຄົມ - ໃນເວລາໃຫ້ເດັກທໍາຄວາມລີ້ງເຄີຍກັບສະພາບແວດລ້ອມຄູ ຫຼ ຜູ້ໃຫຍູ່ຕ້ອງເອົາໃຈໃສູ່ພິເສດ ແລະ ເປັນ ປະຈໍາຕ່ໍການກໍາເນີດ ແລະ ຂະຫຍາຍຕົວດ້ານຄຸນນະພາບ ແລະ ຄຸນສົມບັດອັນດີໃຫ້ແກູ່ເດັກເຊ່ົັນ: ຄວາມຊີ່ສັດ ສຸດຈະລິດ, ຄວາມອູ່ອນໂຍນ, ຄວາມອົດທົນ, ຄວາມຮັກການອອກແຮງງານ, ຮັກ ແລະ ຖະໜອມຜະລິດຕະພັນ ຂອງແຮງງານ, ຮັກວັດຖຸບູຮານອັນເກົ່າແກູ່, ທັງໝົດທີ່ກູ່າວມານ້ັີນແມູ່ນການສຶກສາທູ່າທີ ບຸກຄະລິກທ່ີຖກຕ້ອງຕ່ໍ ກັບສະພາບແວດລ້ອມສັງຄມົ . - ນອກນັີ້ນ, ກຄວນສຶກສາເດັກໃຫ້ມີຈິດໃຈມະນຸດສະທໍາ, ມີຄວາມສະເທອນໃຈຕ່ໍຄວາມງາມ, ຮູ້ໃກ້ຊິດ ຕິດແທດ, ບົວລະບັດ, ປົກປັກຮັກສາບັນດາສ່ີິງແວດລ້ອມຢູ່ອ້ອມຂ້າງດ້ວຍຫຼາຍຮູບແບບ ແລະ ອຸດົມສົມບຸນ, ຄູ ຄວນຈັດຕີ້ັງ ແລະ ສຶກສາໃຫ້ເດັກຮູ້ຄວາມງາມຂອງສງ່ິີ ຢູ່ອ້ອມຂ້າງ, ພ້ອມກນັ ນ້ັນີ ກຮກັ ສາຜົນງານຂອງເດັກໃຫຢ້ ູ່ໃນ ສະພາບທດີ່ ີຢູ່ຕະຫຼອດກາລະນານ. - ຕໍ່ກັບໝູ່ເພີ່ອນຕ້ອງໃຫ້ເດັກໄດ້ໃກ້ຊິດ, ຮັກແພງສາມະຄີ, ສາມາດຢູ່ຮູ່ວມກັນກັບໝູ່ໄດ້, ເອີ້ອເຟຶ້ອອາລີຕໍ່ ໝູ່ເພ່ີອນ, ຕ່ໍກັບຜູ້ໃຫຍູ່ໃຫ້ເດັກຮູ້ປະພຶດຢ່າງຖກຕ້ອງຄ ນັບຖ ແລະ ປະຕິບັດຕາມຄໍາຜູ້ໃຫຍູ່ແນະນໍາຂອງຜູ້ໃຫຍູ່ ຊວູ່ ຍເຫອຼ ຜູ້ໃຫຍູ່ ຫຼ ຜູ້ເຖົີ້າ, ຮ້ຂູ ອບ ແລະ ຮູຂ້ ໂທດ. - ສຶກສາເດັກໃຫ້ມີຄຸນສົມບັດອັນຖກຕ້ອງ ແລະ ມີຈິດໃຈມະນຸດສະທໍາຕໍ່ສິີ່ງແວດລ້ອມ, ຜູ້ໃຫຍູ່ຕ້ອງມີ ຄວາມຮກັ ແພງ, ນັບຖ ແລະ ເຊ່ອີ ໝ້ັີນໃນຄວາມສາມາດທ່ີບມົ່ ຊ້ອນຂອງເດັກດ້ວຍຄວາມຈງິ ໃຈ ແລະ ກົງກັນຂາ້ ມບ່ໍ ຄວນໝີນ່ິ ປະໝາດ ຫຼ ຕໍານເິ ດກັ ວ່າູ ບຮໍ່ ຈູ້ ັກຫຍງັ ແລະ ເຮັດໃຫເ້ ດກັ ເສຍກໍາລັງໃຈທ້ໍຖອຍ. - ສອນເດັກຮູ້ຮັກສາສີິ່ງທີ່ດີງາມ, ຮູ້ຮັກສາ ແລະ ປ້ອງກັນສິ່ີງທ່ີດີງາມຢູ່ອ້ອມຂ້າງ, ຮູ້ປະຕິເສດສີ່ິງທ່ີບໍ່ດີ, ຮູ້ ປະຕິເສດຄວາມຊນິ ເຄີຍທີ່ບໍ່ດ.ີ - ຄວນເສີມສ້າງ ແລະ ເຝກແອບຄວາມສາມາດໃນການອອກແຮງງານຮັບໃຊ້ຕົນເອງ, ອອກແຮງບົວລະບັດ ຕ້ີົນໄມ້ ຫຼ ໂຕສັດ. - ໃນການດໍາລົງຊວີ ິດປະຈາໍ ວັນຄວນເຝກແອບຄວາມຊິນເຄີຍທີ່ດີ, ຮູຈ້ ັກອະນາໄມໃນການກິນດ່ີມ, ນອນ, ຫິຼີ້ນ (ລາ້ ງມກ່ອູ ນກນິ ເຂີາ້ົ ...) ແລະ ແບບແຜນການດາໍ ລງົ ຊີວິດທ່ສີ ວີ ິໄລ. ຮບູ ທີ 5: ເດກັ ນບົ 68

ຮບູ ທີ 6: ເດກັ ຊວູ່ ຍເຫອຼ ຜເູ້ ຖາີ້ົ 4. ໃຈຄວາມ ເປຶ້ົາໝາຍ ແລະ ຈຸດປະສົງທີ່ໃຫ້ເດັກເຄີ່ອນໄຫວຊອກຮູ້ສະພາບແວດລ້ອມ ຄວາມສໍາຄັນຄຕ້ອງໃຫ້ເດັກປັບຕົວ ເຂ້ີົາກັບສະພາບແວດລອ້ ມອອ້ ມຂ້າງ, ສາ້ ງໃຫ້ເດກັ ມີຄວາມຮູ້ກ່ຽູ ວກັບທໍາມະຊາດ ແລະ ການດໍາລົງຊີວິດໃນສງັ ຄົມທີ່ ຖກຕ້ອງ ເຊ່ີິງເປັນການເສີມສ້າງລັກສະນະນິໄສໃນການຮັກທໍາມະຊາດ, ຮັກສັງຄົມ, ໃຫ້ເດັກຮູ້ປົກປັກຮັກສາສະ ພາບແວດລ້ອມໂດຍຜູ່ານກິດຈະກໍາຕູ່າງໆ, ຢາກເຮັດໄດ້ແນວນັ້ີນ, ຄູ ແລະ ຜູ້ໃຫຍູ່ຕ້ອງເປີດກວ້າງຄວາມຮັບຮູ້ຂອງ ເດກັ ຕໍກ່ ັບສງ່ີິ ແວດລອ້ ມ, ຮັບຮູ້ວັດຖສຸ ິ່ີງຂອງຕາູ່ ງໆ ແລະ ສ້າງໃຫເ້ ດັກໄດສ້ ໍາພັດກັບສະພາບແວດລອ້ ມອ້ອມຂ້າງ. 5. ວຽກບາ້ ນ ຄາໍ ຖາມ: 1) ເປັນຫຍງັ ເຮົາຈງ່ຶີ ຈັດຕງ້ີັ ໃຫເ້ ດັກໄດ້ສໍາພັດຕວົ ຈິງກັບສະພາບແວດລ້ອມອອ້ ມຂ້າງ? 2) ສະພາບແວດລອ້ ມຊູ່ວຍພດັ ທະນາການໃນດ້ານໃດແດູ່? ຈ່ົງອະທບິ າຍໂດຍຫຍ້ໍ 3) ຈ່ົງຊອກຫາເຫດການໃດໜ່ຶີງມາສົມທຽບລະຫວູ່າງສະພາບແວດລ້ອມທ່ີດີ ແລະ ບໍ່ດີ ມາສົນທະນາກັນພາຍ ໃນໝຄູ່ ະນະເຊີິ່ງເຫດການນນ້ັີ ໄດ້ພົວພັນກນັ ເຖງິ ການຢຮູ່ ູວ່ ມກັນພາຍໃນຫ້ອງຮຽນ ຫຼ ຫພັກພວກນອ້ ງ? 69

ບດົ ທີ 7 ການຈດັ ສະພາບແວດລອ້ ມໃນໂຮງຮຽນລຽ້ ງເດກັ -ອະນບຸ ານ 1. ຄວາມສາໍ ຄນັ ຂອງການຈດັ ສະພາບແວດລອ້ ມ ການຈັດສະພາບແວດລ້ອມໃນໂຮງຮຽນລວມທັງພາຍໃນ ແລະ ພາຍນອກຫ້ອງຮຽນສາໍ ລັບເດກັ ແມູນ່ ມີຄວາມສໍາ ຄນັ ແລະ ມີຜົນຕ່ໍການພັດທະນາການຂອງເດັກຢ່າງຮອບດ້ານ, ສະນ້ີັນ, ຜູ້ທ່ີມີໜ້າທ່ີກູ່ຽວຂ້ອງກັບການຈັດການສຶກ ສາເດັກກູ່ອນໄວຮຽນຕ້ອງເຂົ້ີາໃຈຫັຼກການຂອງການຈັດສະພາບແວດລ້ອມໃນຫ້ອງຮຽນ ແລະ ນອກຫ້ອງຮຽນ ເພ່ອີ ດໍາເນີນ ແລະ ສ່ົງເສີມການຈດັ ການສກຶ ສາເດັກໃນລະດັບນໄີ້ ດ້ຢ່າງຖກຕ້ອງ. 2. ການຈດັ ສະພາບແວດລອ້ ມນອກຫອ້ ງຮຽນ 2.1 ສະພາບແວດລອ້ ມນອກຫອ້ ງຮຽນ ກ. ທຕີ່ ັ້ງີ ຂອງໂຮງຮຽນ ໂຮງຮຽນອະນຸບານຄວນຕັ້ີງຢູ່ບູ່ອນທີ່ສະດວກໃນການໄປມາເພ່ີອພ່ໍແມູ່ ຫຼ ຜູ້ປົກຄອງຈະມາຮັບສົ່ງເດັກ ສະດວກ, ແຕູ່ບ່ໍຄວນຕັີ້ງຢູ່ບູ່ອນແອອັດ ຫຼ ໃກ້ຖະໜົນບູ່ອນທີ່ມີພາຫະນະແລູ່ນສວນສນົ ໄປມາບໍ່ຂາດ, ເປັນການດີທີ່ ສຸດຖ້າໂຮງຮຽນລ້ຽງເດັກ- ໂຮງຮຽນອະນຸບານ ຫາກຕີ້ັງຢູ່ບ່ໍຫູ່າງຈາກໂຮງຈັກໂຮງງານດັົ່ງກູ່າວ ຈະເຮັດໃຫ້ອາກາດບໍ່ ບລສິ ຸດ ແລະ ມີສຽງດງັ ອຶກກະທຶກ ຫຼ ໂຮງງານບາງແຫູ່ງກປ່ອຍສານພິດອອກມາເຮດັ ໃຫເ້ ປນັ ອນັ ຕະລາຍຕເໍ່ ດກັ . ຂ. ອາຄານ ຄວນສ້າງເປັນຊັີ້ນດຽວ ຫຼ ຖ້າມີດິນຈໍາກັດບ່ໍຄວນສ້າງເກີນ 2 ຊັ້ີນ, ຂະໜາດຂອງອາຄານນ້ອຍ-ໃຫຍູ່ ຂນ້ີຶ ກບັ ຈາໍ ນວນຂອງເດກັ ທີ່ຈະຮບັ , ຄວນມີຫອ້ ງນາ້ໍ ໃຫ້ພຽງພກບັ ຈາໍ ນວນເດກັ . ຄ. ຂອບເຂດ (ບລິເວນ) ໂຮງຮຽນອະນຸບານຄວນມີບລິເວນກວ້າງຂວາງ, ມີອາກາດບລິສຸດ, ມີເນ້ີອທ່ີກວ້າງພທີ່ຈະເຮັດເດີ່ນຫ້ຼິີນ ສໍາລັບເດກັ ເພີ່ອໃຫ້ເຂົາໄດອ້ ອກກໍາລັງກາຍກາງແຈງ້ ແລະ ມີເຄອ່ີ ງຫ້ີຼິນສະໜາມ, ນອກຈາກນນີ້ັ , ໂຮງຮຽນອະນຸບານ ຄວນເປັນບູອ່ ນທີ່ຮາບພຽງ, ສະອາດຖກຫກັຼ ອະນາໄມ ແລະ ມີຮີ້ົວອອ້ ມໂຮງຮຽນ. ງ. ເດ່ນີ ຫນິຼີ້ ສໍາລັບເດກັ ເດັກໄວອະນຸບານມັກແລູ່ນ, ເຕັີ້ນ, ໂດດ ແລະ ຍູ່າງຫ້ິີຼນໃນບູ່ອນທີ່ກວ້າງ, ບາງຄ້ີັງເດັກກຈະນອນກີ້ງ ເກອກຢູ່ຕາມພີ້ນ, ດັ່ົງນ້ີັນ, ໂຮງຮຽນຄວນຈັດໃຫ້ມີເດີ່ນເພ່ີອຕອບສະໜອງຄວາມຕ້ອງການຂອງເດັກ, ເຖິງວູ່າໂຮງ ຮຽນຢູ່ຕວົ ເມອງກຄວນຈດັ ໃຫ້ມີເດນ່ີ ຫີ້ິຼນສໍາລັບເດັກຫີິຼ້ນ ໄດອ້ ອກກາໍ ລງັ ກາຍຕາມໃຈ, ເດີ່ນເດັກຫິຼີ້ນອາດຈະເປັນ 2 ສວູ່ ນຄ: ເດີ່ນຫຍາ້ ແລະ ເດີນ່ ສໍາລັບເດກັ ຫີຼນ້ິ .  ເດ່ນີ ຫຍ້າ ສູ່ວນໜ່ີງຶ ຂອງເດີນ່ ຖາ້ ມເີ ງ່ີອນໄຂກຄວນປກູ ຫຍາ້ ສໍາລັບໃຫ້ເດກັ ແລ່ນູ ຫນີຼ້ິ ແລະ ຫີນ້ຼິ ກບັ ເພ່ີອນໆ, ບາງ ຄງັີ້ ກອາດໃຊ້ຄກັບຫ້ອງຮຽນກໄດເ້ ຊັ່ນົ : ຄູເລົ່ານິທານທີ່ເດ່ີນ, ສົນທະນາ, ແຕ້ມຮູບ. ດົັ່ງນີ້ັນ, ເດີ່ນສູ່ວນນ້ີຄວນມີຕ້ີົນ ໄມ້ໃຫ້ເປັນຮົ່ມເຢັນດີເພີ່ອໃຫ້ເດັກໄດ້ນົ່ັງຫ້ຼິີນ ຫຼ ນອນຫຼ້ີິນຊົມທໍາມະຊາດອ້ອມຕົວຂອງເຂົາເອງ, ແຄມເດ່ີນອາດຈະ ປູກຕີ້ົນໄມ້, ປູກພູຸ່ມໄມ້. ເພີ່ອໃຫ້ເດັກເບີກບານຕາມທໍາມະຊາດ, ໃນຊົນນະບົດຖ້າມີເງີ່ອນໄຂບໍ່ຈໍາເປັນຈະປູກຫຍ້າ ຕາມທໍາມະຊາດ ຫຼ ບາງແຫູ່ງອາດຈະເປັນດິນສູງກຄວນປ່ອຍໄວ້ ເພາະເດັກຕ້ອງປີນໄຕູ່, ເດັກຈະມູ່ວນຊ່ີນກັບການ ແລູ່ນຂຶ້ນີ ລງົ ພຽງແຕູ່ລະວງັ ຢາ່ ໃຫ້ມີຕໄມ້ ຫຼ ສິງີ່ ສະດດຸ ລີົ້ມໄດ.້ 70

ນອກຈາກເດີ່ນຫຍ້າມີສູ່ວນສໍາຄັນໃນການພັດທະນາເດັກ. ສະນັີ້ນ, ໂຮງຮຽນຈ່ຶີງຈໍາເປັນຕ້ອງດູແລ ຮັກສາເດນີ່ ໃຫ້ຢູສ່ ະພາບດີສະເໝດີ ງົັ່ ນີ:້ - ດູແລພ້ີນທ່ີໃຫ້ຮຽບຮ້ອຍຄ ຕັດຫຍ້າຢູ່ສະເໝີ, ຖ້າມີຫຍ້າຊະນິດມີໜາມ ຫຼ ແຂງກຄວນຈະຕັດອອກ ໃຫເ້ ຫອຼ ໄວແ້ ຕຫູ່ ຍາ້ ອູ່ອນ - ຖ້າບອູ່ ນໃດເປນັ ຂຸມກຄວນຖົມໃຫ້ຮາບພຽງ, ຖ້າມີເງີອ່ ນໄຂກຄວນຊອກຫຍາ້ ມາປູກໃສູ່ - ກວດ ແລະ ເກັບໃບໄມ,້ ກ່ິີງໄມ້, ໄມ້ແຫງ້ , ລະວັງຢາ່ ໃຫ້ມີກ້ອນຫນີ ຫຼ ສ່ີິງແຫມຼ ຄົມຢກູ່ າງເດີ່ນ ເພາະ ຈະເປັນອັນຕະລາຍຕ່ເໍ ດກັ - ຖາ້ ມເີ ງອ່ີ ນໄຂຄວນຫດົ ນ້ໍາໃຫ້ຊມຸູ່ ເພອີ່ ໃຫຫ້ ຍ້າສວຍງາມ  ເດີນ່ ທເີ່ ດັກຫນຼິ້ີ ເດ່ີນສວູ່ ນນຈີ້ ະເປນັ ທີຕ່ ີັ້ງຂອງເຄີ່ອງຫ້ຼີນິ ຕ່າູ ງໆ ເພີອ່ ສົ່ງເສີມໃຫເ້ ດັກໄດ້ເຄອ່ີ ນໄຫວກ້າມຊນີ້ ໃຫຍູ່ເຊນັົ່ ແຂນຂາ ແລະ ລໍາຕົວ ຍ້ອນເດັກມັກເຕີັ້ນ, ໂດດ, ແລູ່ນ, ຫ້ອຍ, ໂຫນ, ປີນ, ໄຕູ່.ດົ່ັງນ້ີັນ, ເຄີ່ອງຫ້ຼີິນຄວນມີລັກສະ ນະທ່ີສາມາດຕອບສະໜອງຄວາມຕ້ອງການດ່ົັງກູ່າວ, ເຄີ່ອງຫ້ີຼິນຄວນປະກອບດ້ວຍ ຊີງຊ້າ ອາດຈະເຮັດດ້ວຍເຫຼັກ (ດ່ັົງເຄີຍເຫັນໃນໂຮງຮຽນອະນຸບານໃນເມອງຕູ່າງໆ) ແຕູ່ຖ້າໂຮງຮຽນຢູ່ຕາມຊົນນະບົດທີ່ບ່ໍມີເງີ່ອນໄຂກເຮັດເປັນ ໂອນຊາ ມດັ ໃສູ່ກບັ ງາູ່ ໄມເ້ ພ່ອີ ໃຫເ້ ດັກຂ່ີຫຼ້ິີນ. ຈ. ສວນ - ການຈັດສວນໃນໂຮງຮຽນອະນບຸ ານ ໝາຍເຖງິ ບູ່ອນປູກຕົີ້ນໄມ້ ຫຼ ພດຜັກ, ການທີ່ຈະໃຫ້ຄົນຮກັ ທໍາ ມະຊາດນັີນ້ ຈະຕ້ອງປູກຝັງນິໄສແຕູ່ເວລາຍັງເດັກນ້ອຍ ແລະ ໃນໄວຮຽນອະນຸບານ, ດ່ົັງນີັ້ນ, ໂຮງຮຽນອະນບຸ ານຄວນ ພະຍາຍາມຈດັ ໃຫ້ມີສວນຢູ່ດ້ວຍ ແລະ ຈດັ ໃຫ້ເປັນກິດຈະກໍາໜ່ີຶງຂອງໂຮງຮຽນ ເຊີິ່ງຕອນເຊົີ້າກູອ່ ນອີ່ນຄູອາດຈະພາ ເດັກຫົດຜັກ ແລ້ວເບ່ິີງການຈະເລີນເຕີບໂຕ ແລະ ຄວາມແຕກຕູ່າງຂອງຜັກຕູ່າງໆ, ໃນການປູກນີ້ັນໃຫ້ເດັກໄດ້ຊູ່ວຍ ກນັ ຈມ້ີ ດນິ , ໃສຝູ່ ຸ່ນ, ຫົດນາໍ້ ແລະ ຫຼກົ ຫຍ້າ. - ເພີ່ອຄວາມສວຍງາມອີກແບບໜີຶ່ງຄູຄວນພາເດັກປູກຕ້ີົນໄມ້ແລ້ວແຄວນໄວ້ (ຕີ້ົນໄມ້ເປັນເຄອ ຫຼ ມີ ໃບສວຍງາມ) 2.2 ການຈດັ ສະພາບແວດລອ້ ມນອກຫ້ອງຮຽນ - ບລິເວນນອກຫ້ອງຮຽນເພີ່ອປູກຕ້ີົນໄມ້ໃຫ້ມີຮ່ົມ ແລະ ໂລູ່ງແຈ້ງ, ຄວນແບູ່ງເນີ້ອທີ່ສໍາລັບເດັກຫຼິີ້ນ ແລະ ສໍາລັບຈັດວາງເຄີ່ອງຫິຼີ້ນໃນເດ່ີນປະເພດໃຫ້ເດັກໄດ້ປີນໄຕູ່, ລອດຊົງຕົວ ແລະ ອ່ີນໆ. (ໂອນຊາ, ໄມ້ເດອງດັບ, ຕະ ຫູຼດ, ຂົວໄຕູ່, ຂ້ີັນໄດຕູ່າງລະດັບ) ເໝາະສົມກັບອາຍຸຂອງເດັກ, ມີຄວາມແຂງແຮງທົນທານໂດຍຄໍານຶງເຖິງຄວາມ ປອດໄພ ແລະ ປະໂຫຍດຂອງການນໍາໃຊ້. - ເດ່ີນຫິຼ້ີນສໍາລັບເດັກຄວນປູກຫຍ້າໃສູ່ ແລະ ໃຫ້ມີເນ້ີອທ່ີທີ່ມີລະດັບໜ້າດິນແຕກຕູ່າງກັນ ມີບູ່ອນຮາບ ພຽງມບີ ູ່ອນເນີນພູ, ບູອ່ ນຫິ້ນຼີ ນໍາ້ -ຫ້ນີິຼ ຊາຍ. - ໃນໂຮງຮຽນຕ້ອງມີຫ້ອງນ້ໍາ, ຫ້ອງຖູ່າຍທີ່ຖກຫັຼກອະນາໄມເໝາະກັບອາຍຸຂອງເດັກ ແລະ ສະດວກຕ່ໍ ການນາໍ ໃຊ.້ 71

ຮບູ ທີ 1: ການຈດັ ສະພາບແວດລອ້ ມນອກຫອ້ ງຮຽນ 3. ການຈັດສະພາບແວດລ້ອມໃນຫ້ອງຮຽນ 3.1 ສະພາບແວດລອ້ ມໃນຫອ້ ງຮຽນ ກ. ຫອ້ ງຮຽນ ຫ້ອງຮຽນເປັນບອູ່ ນທເ່ີ ດກັ ຮຽນ, ຫນ້ີິຼ ແລະ ພກັ ຜ່ອູ ນ, ຫ້ອງຮຽນຂອງເດັກອະນບຸ ານຄວນເປນັ ຫ້ອງທີ່ ກວາ້ ງ ອາດຈະໃຊຫ້ ອ້ ງຂະໜາດ 7-9 ແມດັ ຫຼ 6x8 ແມັດ ທງັ ນກ້ີ ເພີອ່ ເດັກອະນຸບານນ້ີນັ ຈະເຄອ່ີ ນໄຫວຢສູ່ ະເໝີ 72

ຈ່ຶງີ ຈໍາເປນັ ຕ້ອງມເີ ນອີ້ ທ່ີພສາໍ ລບັ ໃຫເ້ ດກັ ເຄ່ອີ ນໄຫວໄດ້ສະດວກ. ຂ. ສສີ ັນ ເດັກມັກສິີ່ງທ່ີມີສີສັນ ຖ້າໂຮງຮຽນອະນຸບານມີງົບປະມານພຽງພຄວນທາສີຫ້ອງເປັນສີອູ່ອນໆ ແລະ ເປນັ ສີທີ່ເຢນັ ຕາເຊັນົ່ ສີຟ້າອູອ່ ນ, ສີຂຽວອູ່ອນ, ສີໄຂູ່, ສີບົວອູ່ອນ. ຖາ້ ຫາກເພດານຫອ້ ງເປັນສີຂາວຈະຊູ່ວຍໃຫ້ຫ້ອງ ແຈ້ງສະຫວາູ່ ງຂ້ນີຶ ຕມ່ີ . ຄ. ແສງສະຫວູ່າງ ຫ້ອງຮຽນຕ້ອງມີແສງສະຫວູ່າງພຽງພ ຄວນມີປ່ອງຢ້ຽມສູງຈາກພ້ີນປະມານ 70 ຊັງຕີແມັດ ເພີ່ອໃຫ້ ເດັກຫຼຽວເຫັນທີວທັດຕູ່າງໆ, ຖ້າທ້ອງຖ່ີິນໃດມີໄຟຟ້າຄວນໃຊ້ດອກໄຟເພີ່ອໃຫ້ແສງສະຫວູ່າງໃນຍາມທີ່ຕ້ອງການ ປ່ອງຢ້ຽມ. ງ. ອາກາດ ຫ້ອງຮຽນອະນຸບານຄວນມີປະຕູ ແລະ ປ່ອງຢ້ຽມຄດັົ່ງທີ່ໄດ້ກູ່າວມາແລ້ວນ້ີັນ ເພີ່ອໃຫ້ອາກາດພຽງພ ແລະ ມີລມົ ລູວ່ ງດີ ເພາະເດັກຕອ້ ງການອາກາດບລສິ ດຸ ປາສະຈາກກ່ນິີ ເໝັນອ່ີນໆ. ຈ. ຄວາມສະອາດ ຫ້ອງຮຽນສໍາລັບເດັກໃຫ້ສະອາດຢູ່ສະເໝີ, ພີ້ນຫ້ອງຕ້ອງສະອາດເພາະເດັກໄດ້ນົັ່ງ, ໄດ້ນອນ, ໄດ້ຫີ້ິຼນ ດົັງ່ ນັນ້ີ , ຄວນກວດຖູໃຫ້ສະອາດ ແຕ່ລູ ະວັງຢາ່ ໃຫພ້ ີ້ນມີ່ນເພາະເດກັ ຈະພະລາດລ້ີົມໃນເວລາເດັກຫຼິນີ້ . ສ. ຄວາມເປັນລະບຽບ ໃນຫ້ອງຮຽນອະນຸບານມີເຄີ່ອງໃຊ້ ເຄ່ີອງຫີ້ຼິນ ແລະ ອຸປະກອນຮັບໃຊ້ໃນການຮຽນ-ການສອນຢ່າງ ຫຼວງຫຼາຍ, ສງິີ່ ເຫາ່ຼົ ນ້ັີນຄວນຈັດວາງໃຫເ້ ປນັ ລະບຽບຮຽບຮ້ອຍ ຫຼ ຄູຕ້ອງແນະນໍາເດັກມ້ຽນເຄີ່ອງຫິີ້ນຼ ເມີ່ອເວລາເດັກ ຫີິຼ້ນແລວ້ . ຊ. ຄວາມປອດໄພ ຄວາມປອດໄພເປັນສ່ງີິ ທີ່ບ່ໍຄວນມອງຂ້າມເພາະເດັກໃນໄວນ້ີຈະມກັ ທົດລອງ, ເດັກມຄີ ວາມສົນໃຈຢາກ ຮູ້ຢາກເຫັນ ດ່ັົງນີັ້ນ, ສ່ີິງທ່ີຄິດວູ່າຈະເປັນອັນຕະລາຍຕ່ໍກຄວນຈໍາກັດ ຫຼ ມ້ຽນໄວ້ບູ່ອນທ່ີປອດໄພແມູ່ນແຕູ່ສິ່ີງທີ່ນໍາ ມາໃຫ້ເດັກດີ່ມກຄວນປະໃຫ້ເຢັນ ຫຼ ອູຸ່ນກູ່ອນຈຶ່ີງເອົາມາໃຫ້ເດັກ ນອກຈາກບັນຫາກູ່າວມາຂ້າງເທິງແລ້ວ ຫ້ອງ ຮຽນຄວນຈັດໃຫ້ເດັກມີຄວາມຮູ້ສກຶ ວາູ່ ສະນຸກສະໜານ ມຄີ ວາມສະບາຍ ເພ່ີອຊູ່ວຍໃຫ້ເດັກຢາກຢູ່ຫອ້ ງໂດຍບໍ່ຮູ້ສຶກ ອຶດອັດຄກບັ ຖກຂງັ ເພາະວູ່າເຂົາມເີ ຄ່ີອງຫຼນ້ິີ ທີ່ເຂົາຕ້ອງການ. ຫ້ອງຮຽນຂອງເດກັ ສາມາດຈດັ ໄດ້ 2 ແບບຄ: ກ. ຫ້ອງຮຽນປົກກະຕິ (ຫອ້ ງຮຽນສະເພາະ) ໂຮງຮຽນທມີ່ ີເງ່ີອນໄຂດມີ ັກຈະແຍກຫ້ອງອາຫານ, ຫ້ອງນອນອອກຈາກຫ້ອງຮຽນກເປນັ ພຽງບູ່ອນ ຮຽນ, ບູ່ອນຫິ້ຼີນ ແລະ ບູ່ອນປະຕິບັດກິດຈະກໍາຂອງເດັກ, ດັ່ົງນັ້ີນ, ຫ້ອງຮຽນປະເພດນີ້ຈຶ່ີງມັກມີເນ້ີອທ່ີກວ້າງຂວາງ. ໃນການຈັດຫ້ອງຮຽນຄວນຈັດໂຕະ, ຕົັ່ງຂອງເດັກເປັນສູ່ວນໜີ່ຶງຂອງຫ້ອງຮຽນ ແລະ ສູວ່ ນເຫຼອກໄວ້ຫ້ຼິີນ, ຮຽນ ຫຼ ຈດັ ກດິ ຈະກໍາອີ່ນ ການຈັດຫ້ອງຮຽນປົກກະຕິນີຝ້ າດ້ານໜຶ່ີງມັກຕິດກັບກະດານຍາວຢູ່ຕະຫຼອດຝາ ຈດັ ມູມຕູ່າງໆ ໄວ້ ເຊ່ັົນ ມູມເຮອນນ້ອຍ ຫຼ ມູມບົດບາດສົມມຸດ, ມູມດົນຕີ, ມຸມຄະນິດສາດ, ມຸມເຄ່ີອງຫຼິ້ີນສໍາພັດ, ມຸມໄມ້ບາລ໋ອກ, ມູມສງ່ົ ເສີມການອູ່ານ ຫຼ ມູມນິທານ, ມຸມສ້າງສນັ , ມູມເກມການສຶກສາເພອີ່ ໃຫ້ເດັກໄດ້ຫິນຼີ້ ເອງ ຫຼ ຫ້ິຼີນຕາມໃຈ ຫຼ ຕາມຄໍາແນະນໍາຂອງຄູ, ມີຮູບພາບທີ່ເໝາະສົມກັບເດັກ, ຕູ້ເກັບເຄີ່ອງ, ຖ້ານສໍາລັບວາງເຄີ່ອງຫີຼ້ິນຕ້ອງບໍ່ໃຫ້ສູງ ແລະ ບໍ່ເລິກເດັກຈງຶ່ີ ສາມາດເອົາເຄອ່ີ ງ ແລະ ເກບັ ມ້ຽນໄດເ້ ອງ. 73

ຮບູ ທີ 2: ການຈດັ ຫອ້ ງຮຽນປກົ ກະຕິ (ແບບທີ 1) 74

ຮບູ ທີ 3: ການຈດັ ຫອ້ ງຮຽນປກົ ກະຕິ (ແບບທີ 2) ຂ. ຫ້ອງຮຽນແບບໃຊ້ຮຽນ, ໃຊ້ຮັບປະທານອາຫານ ແລະ ໃຊ້ນອນ (ຫອ້ ງຮຽນໃຊ້ລວມ) ຢູ່ປະເທດລາວເຮົາໃນປັດຈຸບັນໂຮງຮຽນອະນຸບານ ສູ່ວນຫຼາຍຈະໃຫ້ເດັກຮັບປະທານອາຫານ, ນອນ. ຮຽນ, ຫິີ້ຼນ ແລະ ເຮັດກິດຈະກາໍ ອີ່ນໆ. ໃນຫ້ອງຮຽນປະເພດນີ້ຍັງມີບນັ ດາສງ່ິີ ຂອງຄກັບຫ້ອງຮຽນປົກກະຕິທີ່ ໄດ້ກູ່າວມາແລ້ວນ້ັີນ, ຍັງມີບູ່ອນ, ມີແວູ່ນ ຫຼ ບູ່ອນແຕູ່ງຕົວຂອງເດັກ, ການຈັດຫ້ອງຮຽນກຄ້າຍກັບຫ້ອງຮຽນ ປົກກະຕິພຽງແຕູ່ເພີ່ມເຄ່ີອງໃຊ້, ເຄີ່ອງນອນ, ສະນັີ້ນ, ຫ້ອງຮຽນປະເພດນີ້ຈີຶ່ງມີເນ້ີອທີ່ກາງເຫຼອນ້ອຍກວູ່າຫ້ອງຮຽນ ປກົ ກະຕິ. 75

ຮບູ ທີ 4: ຫອ້ ງຮຽນໃຊນ້ ອນ, ໃຊຮ້ ຽນ ແລະ ໃຊຮ້ ບັ ປະທານ ໝາຍເຫດ: ຖ້າມີເງີອ່ ນໄຂຄວນເຮັດຕູ້ ຫຼ ຖ້ານໃສູ່ເຄີ່ອງເພີ່ອເປັນບູ່ອນມ້ຽນກະເປົາ, ບູ່ອນນອນ, ເກີບ ແລະ ເຄ່ີອງໃຊ້ອ່ີນໆ ຂອງເດກັ . 4. ວທິ ກີ ານຈດັ ມມູ ຫນີ້ິຼ ໃນຫອ້ ງຮຽນ 4.1 ຈດຸ ປະສງົ ຂອງການຈດັ ມມູ ຫນຼີິ້ ຫຼ ຫອ້ ງຫນີ້ຼ ລບັ ເດກັ - ເພ່ີອໃຫ້ເດັກໄດ້ຮັບປະສົບການໂດຍກົງຈາກການປະຕິບັດກິດຈະກໍາທີ່ສອດຄູ່ອງກັບທໍາມະຊາດ ແລະ ຕອບສະໜອງຄວາມຕ້ອງການຂອງເດັກ - ເພີ່ອເປີດໂອກາດໃຫ້ເດັກໄດ້ທົດລອງຄ້ີົນຄວ້າ ແລະ ຮຽນດ້ວຍຕົນເອງ, ໃຫ້ເດັກກ້າຕັດສິນໃຈ, ແກ້ໄຂ ບັນຫາ ແລະ ເຮດັ ສງີ່ິ ໃດໜີງຶ່ ດວ້ ຍຕົນເອງ - ເພອ່ີ ເຝກໃຫ້ເດັກໄດ້ເຮດັ ວຽກເປນັ ກູ່ມຸ , ຮູ້ຟັງຄາໍ ຄິດເຫນັ ຂອງໝູເ່ ພີ່ອນ, ຮສູ້ ດິ ແລະ ໜ້າທີ່ຂອງຕົນເອງ, ຮ້ແູ ບູງ່ ປັນເຄ່ອີ ງຫີິນຼ້ ແລະ ຊູ່ວຍເຫອຼ ໝເູ່ ພ່ອີ ນ - ເພີ່ອສົງ່ ເສີມໃຫ້ເດັກໄດພ້ ັດທະນາການໃຊ້ພາສາ, ເພ່ີອຖູ່າຍທອດຄວາມຮສູ້ ຶກນຶກຄິດ ແລະ ສ້າງຄວາມສໍາ ພນັ ທີດ່ ກີ ບັ ຜູ້ອີນ່ - ເພີ່ອພດັ ທະນາທາງດາ້ ນຄະນິດສາດ ແລະ ວທິ ະຍາສາດໃຫ້ເດັກ - ເພ່ີອສົ່ງເສີມ ແລະ ເຝກໃຫ້ເດັກມີຄວາມເປັນລະບຽບໃນການປົກປັກຮັກສາ, ໃນການເກັບມ້ຽນອຸປະ ກອນເຄອີ່ ງຫິີນ້ຼ ເຂ້ີົາບອູ່ ນເກາົ່ ຫຼັງຈາກຫິນ້ີຼ ແລວ້ - ເພອ່ີ ດຶງດດູ ຈດິ ໃຈເດກັ ໃຫຢ້ າກມາໂຮງຮຽນບ່ໍຂາດ - ເພອີ່ ສົ່ງເສີມໃຫ້ຄູມີຄວາມຕີ່ນຕວົ ໃນການຈັດຫາອປຸ ະກອນເຄ່ີອງຫິີຼນ້ ໃໝູ່ໆ ເລ້ອີ ຍໆ - ເພີ່ອໃຫ້ເດັກໄດ້ຮັບປະສົບການໃໝູ່ ພ້ອມນີັ້ນ, ກສົ່ງເສີມ ແລະ ດຶງດູດຈິດໃຈຂອງຄູໂຮງຮຽນອີ່ນຢາກ ເຂົາ້ີ ມາຖອດຖອນບດົ ຮຽນຢ່າງເປນັ ປົກກະຕິ 4.2 ວທິ ຈີ ດັ ມມູ ຕາູ່ ງໆ ມູມຫກັຼ ທສີ່ າມາດຈັດໃນຫ້ອງປະກອບມີດົັງ່ ນີ້: 76

ກ. ມູມບົດບາດສົມມຸດ ລວມມີ ມູມເຮອນນ້ອຍ, ຮ້ານຄ້າ, ມູມຮັບແຂກ. ມູມນ້ີເປັນມູມທີ່ເດັກຫ້ີິຼນໄດ້ເພ່ີອສູ່ອງແສງເຖິງ ການດໍາລົງຊີວິດຂອງຄົນອາຊີບຕູ່າງໆ ໃນສັງຄົມເຊ່ົັນ ເປັນແພດ, ຄູ, ນາຍຊູ່າງ, ແມູ່ຄ້າ, ຕໍາຫຼວດ ເຊີ່ິງການຈັດມູມ ຄວນອງີ ຕາມຈຸດພິເສດຂອງການຫນ້ີຼິ  ອຸປະກອນມ:ີ - ເຄອ່ີ ງໃຊ້ໃນເຮອນຄົວທເ່ີ ປັນຂອງຈງິ ຫຼ ຈໍາລອງ (ເຕົາໄຟ, ໝ້,ໍ ຖວ້ ຍ, ບູ່ວງ, ຈານ...) - ເຄອ່ີ ງໃຊ້ທ່ີບ່ໃໍ ຊ້ແລ້ວ (ໂທລະສັບ, ເຕາົ ລດີ ເກົ່າ ...) - ຊດຸ ເຄີ່ອງນຸູ່ງ ແລະ ຊຸດແຕ່ງູ ກາຍ, ເຄອ່ີ ງມປະກອບອາຊີບຕາູ່ ງໆ: (ເຄອີ່ ງນ່ງຸູ ເດກັ ຊົນເຜາົ່ ຕາູ່ ງໆ, ຊດຸ ແພດ, ຄ,ູ ທະຫານ, ກະເປາົ ພາຍເກ່ົາ, ເຄອ່ີ ງເສີມສວຍ, ເຄ່ອີ ງມກວດຄນົ ເຈັບ, ເຄອ່ີ ງໃຊສ້ ໍາລັບຄູ) - ໂຕະ, ຕົັງ່ ຫຼ ຖ້ານ (ຊັີນ້ ) ສໍາລັບວາງອປຸ ະກອນ - ຕຽງນອນສາໍ ລັບຕກຸ ກະຕາ (ເວລາຫິ້ນີຼ ບົດບາດສົມມຸດສໍາລັບເປນັ ແພດກວດຄນົ ເຈັບ) ຮບູ ທີ 5: ມມູ ບດົ ບາດສມົ ມດຸ ຂ. ມູມດນົ ຕີ ເປນັ ມູມທ່ີໃຊສ້ ຽງດງັ ຄວນຈດັ ໃຫຫ້ າູ່ ງໄກຈາກມູມນິທານ  ອປຸ ະກອນມີ: ລະນາດ, ກອງ, ໝາກກະແຊກັ , ແຊູ່ງ ແລະ ເຄີອ່ ງດນົ ຕພີ ີ້ນບາ້ ນ ອີງຕາມແຕູ່ລະທອ້ ງຖນ່ີິ ເຊນັົ່ : ທູ່ອນໄມ້ ຫຼ ໄມ້ໄຜູ່, ໃບໄມ້, ກະປ່ອງ, ຝາແປບຊີ ທຜີ່ ະລິດເປນັ ເຄ່ີອງເຄາະຕູ່າງໆ 77

ຮບູ ທີ 6 ມມຸ ດນົ ຕີ ຄ. ມູມເຄ່ີອງຫີ້ນິຼ ສາໍ ພັດ ເປັນມູມໜ່ຶງີ ທີ່ໃຫ້ເດກັ ໄດ້ຫ້ນີິຼ  ອຸປະກອນມີ: ເຄອ່ີ ງຫ້ນິຼີ ທີສ່ າມາດດຶງເຂົີ້າດຶງອອກໄດ້, ເສອ້ີ ທ່ີໃສຊູ່ ິບ, ເຊອກມັດ, ເອົາແກນູ່ ພດຕູ່າງໆຫຍິບໃສູ່ ຖົງ, ໝາກບານ, ລົດນ້ອຍ, ເຄອີ່ ງຫິຼນີ້ ອນ່ີ ໆ ຮບູ ທີ 7: ມມູ ເຄອີ່ ງຫນ້ີຼິ ສາໍ ພດັ ງ. ມູມໄມ້ບາລອ໊ ກ ໄມ້ບາລອ໊ ກແມູນ່ ອຸປະກອນໜຶ່ີງທ່ເີ ປັນເຄອ່ີ ງຫ້ນີິຼ ສໍາລບັ ເດັກ  ອປຸ ະກອນມ:ີ - ໄມ້ບາລ໊ອກເປັນຮູບຊງົ ຕູ່າງໆ: ຮູບ 3 ລູ່ຽມ, ຮູບ 4 ລຽູ່ ມ, ຮບູ ທ່ກໍ ົມ ແລະ ອີ່ນໆ... - ໂຕະ ຫຼ ຖ້ານສໍາລັບວາງເຄອ່ີ ງ ຫຼ ແກ໊ດເຈີ້ຍັ 78

ຮບູ ທີ 8: ມມູ ໄມບ້ າລອ໊ ກ ຈ. ມູມສ່ງົ ເສີມການອູ່ານ (ນທິ ານ) ເປນັ ບ່ອູ ນທ່ີຮີບໂຮມປຶ້ມອາູ່ ນຕູ່າງໆເຊ່ົັນ: ນິທານ, ເລີ່ອງ, ວາລະສານ, ... ຮບູ ພາບ ແລະ ອີ່ນໆ  ອປຸ ະກອນມີ: - ປຶ້ມນິທານ, ປຶ້ມເລອ່ີ ງ, ຮູບພາບ, ເສີ້ອກັນເປຶອ້ ນ, ຕກຸ ກະຕາ, ຫຸນູ່ ແລະ ອ່ນີ ໆ - ຕູ້ ຫຼ ຖ້ານ, ຜາ້ ແພເພ່ອີ ໃສູ່ປຶ້ມ ຮບູ ທີ 9: ມມູ ນທິ ານ ສ. ມູມສິລະປະສ້າງສັນ ເປັນມູມທ່ີຕ້ອງການຄວາມມິດງຽບ  ອປຸ ະກອນມ:ີ - ສດໍາ, ສທີ ຽນ, ສີນ້າໍ , ກາວ, ຟອຍທາສ,ີ ເຈ້ຍສີ, ດນິ ໜຽວ, ດິນນໍ້າມັນ, ເມັດພດ ຫຼ ແກູ່ນສໍາ ລັບຕດິ ເຈ້ຍ, ຜາ້ ແລະ ອີ່ນໆ... - ໂຕະຕງົ່ັ ສາໍ ລບັ ໃຫ້ເດັກນງັົ່ ແຕ້ມ - ຕູ້ ຫຼ ຖ້ານສໍາລບັ ວາງອປຸ ະກອນຜົນງານຂອງເດັກ 79

ຮບູ ທີ 10: ມມູ ສລິ ະປະສາ້ ງສນັ ຊ. ມູມເກມການສຶກສາ ເກມການສຶກສາແມູ່ນເຄີ່ອງຫຼິີ້ນສາໍ ລັບໃຫ້ເດກັ ໄດ້ຫຼິີ້ນເພີ່ອພັດທະນາການຄີ້ົນຄິດຂອງເດັກ  ອປຸ ະກອນມີ: - ເກມຕັດຕໍ່, ເກມຈັບຄູ,່ ເກມໂດມໂີ ນ, ເກມລອດໂຕ, ເກມລຽງລໍາດັບ, ເກມຈັດໝວດໝູ່, ເກມພ້ນີ ຖານການບວກ 80

ຮບູ ທີ 11 ຍ. ມູມຄະນິດສາດ ການສອນຄະນດິ ສາດໃນຊນ້ີັ ອະນຸບານມຄີ ວາມແຕກຕູ່າງຈາກການສອນໃນລະດັບອີ່ນ ຄສາມາດປະຕບິ ດັ ໄດທ້ ກຸ ເວລາເມີ່ອມີໂອກາດ ເພີອ່ ເຝກໃຫເ້ ດັກໃຊຄ້ ວາມຄດິ , ຄົ້ີນຄວ້າ, ແກ້ບັນຫາ ແລະ ຮຽນຮ້ດູ ວ້ ຍຕົນເອງ.  ອຸປະກອນມ:ີ - ບດັ ເລກ, ໂມງຈາໍ ລອງ, ຮູບເລຂາຄະນິດ 81

ຮບູ ທີ 12 ດ. ມູມທໍາມະຊາດ ແລະ ວິທະຍາສາດ ເປັນມູມໜ່ຶີ ງທ່ີໃຫ້ເດັກໄດ້ສັງເກດສີ່ິງແວດລ້ອມອ້ອມຕົວເດັກ, ໄດ້ຮຽນຮູ້ພ້ີນຖານທາງດ້ານ ວິທະຍາສາດ ແລະ ທາໍ ມະຊາດ  ອປຸ ະກອນມີ: - ຫີນຊະນິດຕູ່າງໆ - ດອກ, ແກນູ່ , ຕີ້ົນພດຊະນິດຕູ່າງໆ - ເປອກຫອຍ, ແວນູ່ ຂະຫຍາຍ, ແມູເ່ ຫຼັກ, ຊີງຊັົ່ງ, ຮັງນກົ ແລະ ອ່ີນໆ - ອາູ່ ງລ້ຽງປາ 82

ຮບູ ທີ 13: ມມູ ວທິ ະຍາສາດ-ທາໍ ມະຊາດ 5. ການຈດັ ມມູ ຫນຼ້ີິ ແຕລູ່ ະມມູ ໃນຫອ້ ງ 5.1 ຂຄ້ໍ ວນຄາໍ ນງຶ ເຖງິ ການຈດັ ມມູ ຫນ້ິຼີ ການຈັດມູມຫີຼນ້ິ ໃຫ້ໄດ້ຮັບຜນົ ດີຄູຄວນຄໍານງຶ ແລະ ສກຶ ສາບັນຫາດງັົ່ ນ້ີ: ກ. ລະດັບສຽງ - ມູມທີ່ຕ້ອງການຄວາມມິດງຽບໄດ້ແກູ່ ມູມນິທານ, ມູມຄະນິດສາດ, ມູມວິທະຍາສາດ, ເຊງີິ່ ເປັນ ມູມ ທີ່ເດັກຕ້ອງການຄ້ົີນຄວ້າ, ຮຽນຮູ້, ສັງເກດຕູ່າງໆ, ສະນີ້ັນ, ສາມາດຈັດຢູ່ໃກ້ກັນ ແລະ ຕ້ອງແຍກອອກຈາກມູມທີ່ ໃຊສ້ ຽງດັງ. - ມູມທີ່ໃຊ້ສຽງດັງເຊັ່ົນ: ມູມບົດບາດສົມມຸດ, ມູມໄມ້ບາລ໊ອກ, ມູມດົນຕີ ເຊິ່ີງເປັນມູມທີ່ເດັກໄດ້ໃຊ້ ສຽງດັງໃນການຫ້ຼິີນເພ່ີອໃຫ້ເກີດຄວາມມູ່ວນຊີ່ນ, ສະນີັ້ນ, ສາມາດຈັດໃກ້ກັນ ແລະ ຕ້ອງແຍກອອກຈາກມູມທ່ີ ຕ້ອງການຄວາມມິດງຽບ. ຂ. ບລເິ ວນຂອບເຂດຂອງມູມ - ການຈັດມູມທ່ີດີນັີ້ນ ນອກຈາກຈະມີອຸປະກອນເຄີ່ອງຫິີ້ຼນຕູ່າງໆປະກອບເຂ້ົີາຕາມແຕູ່ລະມູມແລ້ວ, ເພີ່ອໃຫ້ເດັກມີລະບຽບ ແລະ ເຄ່ີອນໄຫວຕາມບູ່ອນທ່ີກໍານົດໄວ້, ຄວນມີເຄ່ີອງເກມແຕູ່ລະມູມ ເພ່ີອໃຫ້ເດັກໄດ້ຫ້ິີຼນ ຢ່ມູ ມູ ດ່ົງັ ກ່າູ ວບໍໄ່ ດ້ລົບກວນຜູ້ຫນຼິີ້ ຢູ່ມູມອ່ນີ . - ເວລາຈັດແຕູ່ລະມູມນັ້ີນຄູຄວນພິຈາລະນາເຖິງຄວາມສະດວກສະບາຍ, ຈັດແນວໃດໃຫ້ຄູໄດ້ພາເດັກ ຫ້ນີິຼ ໃນທຸກໆມູມ. 83

ຄ. ຈາໍ ນວນເດກັ ຈາໍ ນວນເດັກທເີ່ ຂ້າົີ ຫິີຼນ້ ໃນແຕ່ລູ ະມມູ ກເປນັ ສູ່ວນໜງ່ຶີ ທ່ີສາໍ ຄັນ, ຄຕູ ້ອງຈັດເດັກເຂົາ້ີ ຫີນິ້ຼ ແຕູ່ລະມມູ ໃຫ້ ເໝາະສົມ, ມມູ ໜງຶ່ີ ປະມານ 3-4 ຄນົ . 5.2 ສິີ່ງທີ່ຄວນເອາົ ໃຈໃສູ່ ມມູ ຕູ່າງໆເຮົາສາມາດຈັດໄວໃ້ ນຫ້ອງເປັນປະຈາໍ ເລຍີ ເອີ້ນວູາ່ ຫອ້ ງຫິນຼີ້ , ຖາ້ ບໍມ່ ີເງ່ີອນໄຂສາມາດຈັດໃນຫ້ອງ ຮຽນກໄດ້ ແຕູ່ຕ້ອງອີງໃສູ່ເນີ້ອທ່ີຂອງຫ້ອງຮຽນ, ຖ້ງຫ້ອງແຄບສາມດຜັດປ່ຽນການຈັດມູມຕາມໜູ່ວຍການສອນ (ເກບັ ມຽ້ ນອຸປະກອນໃສູ່ກະຕາູ່ ຫຼ ແກ໊ດ ສາມາດເອາົ ອອກມາຫີ້ນິຼ ແລ້ວເກັບມ້ຽນໃຫເ້ ປັນລະບຽບ) 5.3 ການຈດັ ຫາ ແລະ ຜະລດິ ອຸປະກອນປະກອບມມູ ການຫ້ຼນິີ ເປນັ ກິດຈະກໍາສ່ົງເສີມການຮຽນຮໃູ້ ຫ້ແກເູ່ ດກັ , ຊູ່ວວຍໃຫ້ເດັກເຂົ້ີາໃຈສງ່ີິ ຕູ່າງໆທີຢ່ ູ່ອອ້ ມຕວົ ເດກັ , ໂດຍສະ ເພາະຖ້າເດັກໄດ້ສໍາພັດກັບເຄີ່ອງຫ້ີຼິນຈະຊູ່ວຍເສີມສ້າງພັດທະນາການດ້ານຕູ່າງໆໃຫ້ເດັກນໍາອີກ ເພີ່ອເປັນແນວທາງ ໃຫ້ແກູ່ຄູໃນການຈັດຫາອຸປະກອນ ຫຼ ເຄ່ີອງຫ້ີຼິນປະກອບເຂີ້ົາໃນແຕູ່ລະມູມ, ຄູຄວນຄໍານຶງເຖິງລັກສະນະ, ການຜະ ລດິ , ສະພາບແວດລອ້ ມ, ແຫງຼູ່ ຕູາ່ ງໆທ່ີພຫາໄດ້ດງ່ົັ ນີ້:  ລັກສະນະຂອງເຄອີ່ ງຫິຼີ້ນ - ເຄ່ີອງຫຼິີນ້ ເໝາະກບັ ໄວອາຍຸ, ສອດຄູອ່ ງກບັ ຫັຼກສດູ - ສົງ່ ເສມີ ໃຫເ້ ດັກເກີດທັກສະໃນຂະບວນການພດັ ທະນາຄວາມພ້ອມຂອງເດັກ - ຕອ້ ງຄາໍ ນງຶ ເຖິງຄວາມປອດໄພ, ຂະໜາດ ແລະ ສີສນັ - ມີຄາໍ ອະທບິ າຍ ຫຼ ຂໍ້ແນະນາໍ ໃນການນໍາໃຊ້ ແລະ ການໄດ້ມາຂອງເຄ່ອີ ງຫຼິນ້ີ - ຈາກທາໍ ມະຊາດ - ຈາກສ່ິີງທີຢ່ ່ໃູ ກ້ຕວົ ເດກັ (ດ້ວຍການຂນົ ຂວາຍຈາກເດກັ ແລະ ຈາກຜປູ້ ົກຄອງ) - ຈາກການຊ້ີ - ຈາກການຜະລດິ (ຄສູ າມາດຜະລິດຂອງຫິ້ຼີນດ້ວຍການນໍາໃຊວ້ ັດສະດຸເສດເຫອຼ ຕາູ່ ງໆ) 5.4 ການນາໍ ໃຊ້ ແລະ ວທິ ີຮກັ ສາມມູ ຫຼີ້ິນ ກ. ການນາໍ ໃຊ້ ເພີ່ອອາໍ ນວຍຄວາມສະດວກໃຫ້ເດັກເຂີ້ົາໄປຫຼ້ິີນໃນມູມຕູ່າງໆໄດ້ຢ່າງທ່ົວເຖິງທັງໄດ້ຮັບປະສົບການຈາກ ການຫນິຼີ້ , ຄູຄວນວາງກົດລະບຽບໄວດ້ ັົງ່ ນ້ີ: - ໃນແຕລູ່ ະມູມຄວນມເີ ຄ່ີອງໝາຍຕິດໄວ້ ຕົວຢາ່ ງ: + ມມູ ນິທານ ຕດິ ຮູບປຶ້ມ + ມມູ ເຮອນນອ້ ຍ ຕດິ ຮູບໂທລະສັບ ຫຼ ເຄ່ອີ ງໃຊໃ້ ນເຮອນ + ມູມແພດ ຕດິ ຮູບກາແພດ - ມບີ ດັ ປະຈາໍ ມມູ ແລະ ບດັ ຕົວເລກເພີອ່ ກາໍ ນດົ ຈໍານວນເດກັ ເຂີ້ົາຫິຼນ້ີ ແຕູ່ລະມູມ - ກູ່ອນຈະເຂີົ້າໄປຫີິ້ຼນແຕູ່ລະມູມໃຫ້ເດັກເລອກບັດປະຈໍາມູມ ຕິດໃສູ່ເສີ້ອ (ຫຼຫ້ອຍໃສູ່ຄ) ແລ້ວຈຶ່ີງເຂີົ້າ ໄປຫ້ນຼີິ ໃນມູມນນີັ້ - ຖ້າຢາກປ່ຽນໄປຫນ້ຼິີ ມູມໃໝ,ູ່ ຕ້ອງປ່ຽນບດັ ປະຈາໍ ມູມສາກອູ່ ນຈງຶ່ີ ໄປຫນິຼ້ີ ໄດ້ - ຫງັຼ ຈາກຫິີ້ຼນແລ້ວຕ້ອງເກບັ ມຽ້ ນເຄ່ີອງຫ້ິີຼນໃຫ້ເປນັ ລະບຽບ 84

- ຄູຕ້ອງຕິດຕາມການຫິີ້ນຼ ຂອງເດັກໃນແຕ່ລູ ະມູມ - ພາຍຫຼັງຫຼນີິ້ ແລ້ວ ຄຕູ ້ອງກວດບໍ່ໃຫເ້ ດັກບ່ເໍ ອົາເຄອີ່ ງຫ້ິນຼີ ໄປນາໍ - ຄູຄວນໃຫ້ກໍາລງັ ໃຈຊມົ ເຊຍີ ເດກັ ທີ່ຫ້ິີຼນດີ ຫຼ ເກບັ ມ້ຽນເຄ່ອີ ງຫ້ນຼິີ ດີ, ແນະນາໍ ເດັກ ຫຼ ມ້ຽນມດັ ໄວດ້ ີ - ພາຍຫຼັງຫີຼນແລ້ວຄູຄວນປະເມີນຜົນວູ່າ ເດັກມັກຫິຼ້ີນມູມໃດຫຼາຍກວູ່າໝູ່, ມັກຫີ້ິຼນເຄ່ີອງຫຼ້ິີນຊະນິດ ໃດຫຼາຍກວູ່າໝ,ູ່ ການເກບັ ມຽ້ ນເຄອ່ີ ງຫ້ີຼິນ ແລະ ການປະຕບິ ດັ ລະບຽບໃນການຫນຼີ້ິ ຂ. ວທິ ຮີ ັກສາ ແລະ ເສມີ ຂະຫຍາຍເຄອີ່ ງຫິຼີນ້ ສໍາລັບເດັກເຄີ່ອງຫິຼ້ີນເປັນສ່ີິງທີ່ປະເສີດ ແລະ ມີຄຸນຄູ່າຢ່າງຫຼວງຫຼາຍ, ຖ້າຢາກໃຫ້ເດັກມີເຄີ່ອງຫິຼີ້ນດີ ແລະ ຫາຼ ຍ, ຜໃູ້ ຫຍູ່ (ຄູ ແລະ ຜປູ້ ກົ ຄອງ) ຄວນປະຕບິ ັດດງົ່ັ ນີ້: - ປົກປັກຮກັ ສາສງີ່ິ ທີມ່ ີຢ່ແູ ລ້ວ - ສ້ອມແປງສ່ິງີ ທເີ່ ກ່ົາແກູ່, ເປເ່ ພ ໃຫ້ດຂີ ີຶ້ນເຊ່ົັນ: ທາສໃີ ໝູ່, ຫຸມ້ ຫ່ໍຄນ ແລະ ອ່ີນໆ. - ຈັດຕັີ້ງຜະລິດເຄ່ອີ ງຫ້ີິຼນຊະນິດຕູ່າງໆ ຈາກວດັ ສະດເຸ ສດເຫຼອ, ວດັ ສະດຸທອ້ ງຖິນ່ີ ແລະ ວດັ ສະດຸຕາມທໍາ ມະຊາດ 6. ໃຈຄວາມ ການຈັດສະພາບແວດລ້ອມນອກຫ້ອງຮຽນ ແລະ ໃນຫ້ອງຮຽນຂອງໂຮງຮຽນລ້ຽງເດັກ-ອະນບຸ ານເປັນປັດໃຈສໍາ ຄັນຢາ່ ງໜ່ງຶີ ໃນການຈັດການຮຽນ-ການສອນ ເພອີ່ ສົງ່ ເສມີ ໃຫ້ເດັກມີພດັ ທະນາການຢ່າງຮອບດ້ານ 7. ວຽກບ້ານ 1) ໃຫນ້ ກັ ຮຽນສງັ ເກດຕົວຈິງໃນໂຮງຮຽນລ້ຽງເດັກ-ອະນບຸ ານ 2) ປະຕບິ ັດຕົວຈງິ (ຈັດມມູ ຫຼິ້ນີ ສາໍ ລບັ ເດັກ) 3) ຂຽນບົດລາຍງານເປັນລາຍບຸກຄົນ ຫຼ ເປນັ ກມຸູ່ 85

ບດົ ທີ 8 ການປກູ ຝງັ ຈດິ ສາໍ ນກຶ ໃນການອະນລຸ ກັ ສງ່ີິ ແວດລອ້ ມ 1. ການຮກັ ສາສະພາບແວດລອ້ ມອອ້ ມຂາ້ ງ 1.1 ການຮກັ ສາສະພາບແວດລອ້ ມໃຫສ້ ະອາດ ແລະ ສວຍງາມ ການຮກັ ສາສະພາບແວດລ້ອມໃຫສ້ ະອາດມີຄວາມສວຍງາມໃນຂະບວນການຮຽນ-ການສອນຂອງຄູຕ້ອງ ໄດ້ສາ້ ງຈິດສໍານກຶ ໃຫ້ນັກຮຽນສະຫງວນມັກຄວາມສະອາດ ໂດຍໃຫນ້ ກັ ຮຽນໄດປ້ ະຕບິ ດັ ຕົວຈິງເຊັນົ່ : ອະນາໄມພ້ີນ ຫ້ອງ, ຝາຫອ້ ງ, ກະດານ, ໂຕະຕົັ່ງ, ອະນາໄມເດີ່ນ, ອະນາໄມຫ້ອງນໍ້າ, ອະນາໄມເຄີ່ອງໃຊ້ ພ້ອມທັງສອນໃຫ້ເດັກຮູ້ ເກັບມ້ຽນເຄອີ່ ງຂອງໃຫ້ເປນັ ລະບຽບງາມຕາ. ຮບູ ທີ 1: ການອະນາໄມພນ້ີ ຫອ້ ງຮຽນ 1.2 ການຮກັ ສາ ແລະ ຈດັ ສນັ ສະພາບແວດລອ້ ມໃຫຢ້ ໃູ່ ນສະພາບດີ ແລະ ໜາ້ ຢູ່ ສະພາບແວດລ້ອມແມູ່ນມີຄວາມສໍາຄນັ ຈໍາເປັນຕໍ່ການດໍາລົງຊີວິດຂອງຄົນເຮົາ, ຖ້າຄົນເຮົາຫາກຈັດສະພາບ ແວດລ້ອມຢູ່ໃນສະພາບດີ, ຈົບງາມຈະຊູ່ວຍໃຫ້ຈິດໃຈຄົນເຮົາມີຄວາມເບີກບານມູ່ວນຊີ່ນ, ຫຼຸດຜູ່ອນຄວາມເຄົັ່ງຕຶງ ໄດ,້ ການຈັດສພາບແວດລອ້ ມໃຫຢ້ ູ່ໃນສະພາບດີ ແລະ ໜາ້ ຢຕູ່ ້ອງໄດເ້ ຮັດຫາຼ ຍກິດຈະກາໍ ຄ: - ດນິ ທີ່ບໍ່ດຈີ ະຕ້ອງມີຝຸ່ນ ແລະ ໄດຮ້ ັບການປັບປງຸ ຢູເ່ ລ້ອີ ຍໆ - ຕ້ົີນໄມຕ້ ້ອງໄດ້ໃສຝູ່ ່ນຸ ແລະ ຫົດນ້າໍ ບໍ່ໃຫ້ຂາດເພ່ອີ ໃຫຕ້ ີ້ນົ ໄມ້ເຕບີ ໃຫຍູ່ໃຫຜ້ ົນຜະລິດດີ - ການລ້ຽງສັດຕ້ອງໄດ້ໃຫ້ອາຫານເໝາະສົມກັບອາຍຸສັດ ພ້ອມທັງອະນາໄມທໍາຄວາມສະອາດສະຖານທີ່ ລຽ້ ງສັດ, ເຊນີ ສດັ ຕະວະແພດມາກວດພະຍາດ ແລະ ສັກຢາໃຫສ້ ັດເພອີ່ ກັນພະຍາດ 86

ຮບູ ທີ 2: ໃຫອ້ າຫານສດັ 2. ການຮກັ ສາສະພາບແວດລອ້ ມບໃ່ໍ ຫສ້ ນູ ເສຍໄປ - ເມ່ີອພົບເຫັນບຸກຄົນໃດໜີຶ່ງມີເຈດຕະນາທ່ີບໍ່ດີໃນການທໍາລາຍສະພາບແວດລ້ອມເຊົ່ັນ ທໍາລາຍປ່າໄມ້, ທໍາ ລາຍສັດ, ເຮັດເປີເປ້ຶອນໃສູ່ສະຖານທີ່ຕູ່າງໆ, ລັກເອົາຊັບສົມບັດຕູ່າງໆທີ່ຢູ່ອ້ອມຂ້າງ ຈົ່ງພ້ອມກັນກໍາຈັດ ແລະ ລາຍ ງານໃຫ້ຄູ ຫຼ ຜູ້ໃຫຍູ,່ ຜູ້ປກົ ຄອງບາ້ ນດູ່ວນເພອ່ີ ຈະໄດກ້ ໍາຈດັ ແລະ ແກໄ້ ຂໃຫທ້ ັນການ. ຕົວຢ່າງ: ລັກຍິງສັດ, ເດັດດອກໄມ້, ຕັດຕົ້ີນໄມ້, ເຜົາປ່າ, ເອົາຊັບສົມບັດລວມເຊ່ົັນ: ລັກພະໃນວັດ, ໃນຖໍ້າ ຫຼ ເຄີອ່ ງໃຊ້ຕ່າູ ງໆ ຮບູ ທີ 3: ການຕດັ ໄມທ້ າໍ ລາຍປາ່ ທີ 4: ລກັ ຍງິ ສດັ 3. ການຈດັ ສນັ ສງິີ່ ເສດເຫອຼ ຂເີ້ ຫຍີ້ອ ແລະ ສິີ່ງເສດເຫອຼ ຕູ່າງໆ ນັກຮຽນຮູ້ບໍ່ວ່າູ ປະລິມານຂີ້ເຫຍ້ີອທີ່ພວກເຮົາຮູ່ວມກັນຜະລດິ ຂຶີ້ນມາໃນແຕູ່ລະ ວັນ ແຕູ່ລະປີມີຈໍານວນໜ້ອຍຫຼາຍປານໃດ ແລະ ກໍ່ໃຫ້ເກີດບັນຫາໜ້ອຍຫຼາຍປານໃດ, ໃນປັດຈຸບັນຢູ່ກໍາແພງ ນະຄອນມີຂີ້ເຫຍ້ີອ 250 ໂຕນຕ່ໍວັນ, ຖ້າມີປະຊາກອນເພີ່ມຂີ້ຶນແນູ່ນອນຂີ້ເຫຍີ້ອກຈະເພີ່ມຂ້ີຶນ ແລ້ວພວກເຮົາຈະມີ ວິທີກາໍ ຈັດແນວໃດ. ກູ່ອນອີ່ນໝົດພວກເຮົາຕ້ອງມາຊູ່ວຍກັນສໍາຫຼວດຊະນິດ ແລະ ປະລິມານຂ້ີເຫຍີ້ອໃນບລິເວນໂຮງຮຽນ ຫຼ ໃນ ໂຮງຮຽນໂດຍຄຕູ ອ້ ງພານັກຮຽນປະຕບິ ດັ ກດິ ຈະກໍາຕູ່າງໆ 87

4. ໃຈຄວາມ ການສາ້ ງຈິດສໍານກຶ ໃຫ້ແກູ່ເດັກໃນການອະນຸລກັ ຮັກສາສະພາບແວດລ້ອມ ສີ່ິງສໍາຄນັ ແລະ ຈໍາເປນັ ຄູຜູ້ສອນຕ້ອງ ໄດສ້ ອນເດກັ ດ ຮູ້ສະຫງວນມັກຄວາມສະອາດຢູ່ເລອີ້ ຍໆ, ຢາກເຮດັ ໄດຄ້ ແນວນ້ັີນໃນກິດຈະກາໍ ການຮຽນ-ການສອນ ຕ້ອງໄດ້ໃຫ້ເດັກໄດ້ປະຕິບັດຕົວຈິງເຊັ່ົນ ໃຫ້ນັກຮຽນອະນາໄມຫ້ອງຮຽນ, ອະນາໄມເຄີ່ອງຫຼິີ້ນ, ອະນາໄມເຄ່ີອງໃຊ້, ອະນາໄມສະຖານທີ່ເດີ່ນໂຮງຮຽນ, ພ້ອມກັນນີັ້ນກຕ້ອງສອນໃຫ້ເດັກມີຫົວຄິດປະດິດສ້າງ, ນໍາເອົາສີ່ິງເສດເຫຼອມາ ຜະລດິ ເປນັ ເຄ່ີອງໃຊ້, ເຄ່ີອງຫີິຼນ້ , ຜະລິດເປັນອຸປະກອນການສອນ ແລະ ອ່ີນໆ. 5. ວຽກບາ້ ນ ຄໍາຖາມ: 1) ເປນັ ຫຍັງຈ່ີງສອນໃຫເ້ ດັກອະນລຸ ັກສິງີ່ ແວດລ້ອມ? 2) ຄູສອນຈະຕ້ອງໃຫ້ນັກຮຽນເຮັດກິດຈະກໍາຫຍັງແດູ່ເພີ່ອປູກຝັງຈິດສໍານຶກຂອງນັກຮຽນກູ່ຽວກັບສິີ່ງແວດ ລອ້ ມ? 3) ໃຫ້ນັກຮຽນຄູຈົ່ງປະດິດດອກໄມ້, ກະເປົາ, ແຟມເອກະສານ ຈາກເຈ້ຍທ່ີຜະລິດໄດ້ເອງໃນການຮຽນຮູ້ ຫຼ ຖ້າຜະລິດບ່ໍໄດ້ໃຫ້ເອາົ ເຈຍ້ ອີ່ນແທນກໄດ້ ແລວ້ ນໍາມາກວດເອາົ ຄະແນນ 88

ບດົ ທີ 9 ບດົ ບາດບຸກຄົນ ແລະ ຊມຸ ຊນົ ຕກ່ໍ ານອະນລຸ ກັ ສິ່ີງແວດລອ້ ມ 1. ບດົ ບາດບກຸ ຄນົ ຕກໍ່ ານອະນລຸ ກັ ສງິີ່ ແວດລອ້ ມ ທຸກຄົນຢ່ໃູ ນສັງຄມົ ລວ້ ນແລ້ວແຕ່ມູ ບີ ົດບາດສາໍ ຄນັ ຕ່ກໍ ານອະນຸລັກສ່ິງີ ແວດລ້ອມເຊນັົ່ : - ມີຄວາມຮັບຜິດຊອບຕສ່ໍ ງ່ິີ ແວດລອ້ ມອອ້ ມຂ້າງ - ຫຼກີ ເວ້ນັີ ການກະທໍາທີ່ເສຍຫາຍ ບ່ທໍ າໍ ລາຍສ່ງິີ ແວດລ້ອມ - ປະຕບິ ດັ ໜ້າທີ່ ທ່ີກ່ຽູ ວພນັ ໃນການອະນຸລັກສ່ງີິ ແວດລ້ອມອ້ອມຂ້າງ - ເປນັ ແບບຢ່າງໃນການຮກັ ສາສີງິ່ ແວດລອ້ ມ - ຈດັ ກດິ ຈະກາໍ ໃຫເ້ ດກັ ມີຄວາມສາໍ ນຶກຕໜ່ໍ ້າທ່ີຮັບຜິດຊອບຕໍສ່ ງິີ່ ແວດລອ້ ມ ຮບູ ທີ 1: ຄວາມເອາົ ໃຈໃສຂູ່ ອງຄຕູ ກໍ່ ບັ ເດກັ  ໜາ້ ທຕີ່ ນ້ົີ ຕທບີ່ ຸກຄົນຄວນເອົາໃຈໃສູ່ຕເ່ໍ ດັກ ບກຸ ຄນົ ຕນົີ້ ຕທີ່ເອົາໃຈໃສໂູ່ ດຍກງົ ຕ່ເໍ ດກັ ແມນູ່ ຜ້ໃູ ຫຍູ່ ແລະ ພໍ່ແມູ່ ດ່ງັົ ນີນ້ັ , ຜໃູ້ ຫຍູ່ ແລະ ພແໍ່ ມູຄ່ ວນປະຕິບດັ ໜ້າທ່ີຂອງຕົນຢາ່ ງເຂີ້ມັ ງວດ: 1) ຕ້ອງປກູ ຝງັ ອຸດມົ ຄະຕອິ ັນຖກຕອ້ ງໃຫເ້ ດັກໃນນການອະນຸລັກສງິ່ີ ແວດລ້ອມ 2) ຄວນຕັ້ີງໜ້າເຝກຝນົ ຫຼ ຫຼຫ່ໍ ຼອມໃຫ້ເດກັ ກາຍເປັນສະມາຊິກທດ່ີ ີຂອງສັງຄມົ ເຊັົ່ນ: - ມີນິໄສມັກ ແລະ ຮກັ ຄວາມສະອາດ - ບເ່ໍ ປັນຄນົ ມກັ ງູ່າຍ - ຖ້ມີ ຂີ້ເຫຍ້ອີ ໃຫ້ຖກບູ່ອນ - ຮ້ນູ າໍ ໃຊ້ໄຟຢາ່ ງຖກຕ້ອງ ແລະ ປະຢັດ - ຮຮູ້ ກັ ທາໍ ມະຊາດ 3) ວິທສີ ຶກສາໃຫ້ເດກັ ຮູສ້ າເຫດທພີ່ າໃຫ້ສະພາບແວດລອ້ ມຖກທໍາລາຍ: - ນໍາໃຊວ້ ິທີສົນທະນາປະກອບຮບູ ພາບທີທ່ າໍ ມະຊາດຖກທາໍ ລາຍ - ໃຊ້ວທິ ີເບີ່ງິ ຮູບເງົາ, ວິດໂີ ອທ່ີມີເນອ້ີ ໃນກູ່ຽວກບັ ທໍາມະຊາດຖກທໍາລາຍ - ໃຫເ້ ດກັ ວາງແຜນການອະນລຸ ກັ ສະພາບແວດລ້ອມດວ້ ຍຕນົ ເອງ 4) ຄວນຈັດກິດຈະກໍາຕູ່າງໆໃຫ້ເດັກໄດ້ປະກອບສູ່ວນທີ່ຊູ່ວຍໃຫ້ເດັກມີຈິດໃຈຮັກໃນການອະນຸລັກສີ່ິງແວດ ລອ້ ມເຊັ່ນົ : 89

- ພາເດັກຊົມຜົນງານທອ່ີ ້ານເອີ້ອຍສ້າງຂນ້ີຶ - ພາເດັກທັດສະນະສຶກສາຕາມສະຖານທຕີ່ ູ່າງໆ - ຈັດຕີ້ັງອ່າູ ນຂູ່າວສານ ໜງັ ສພິມຕາມສະຖານທີ່ຕູ່າງໆ - ຈັດສະຖານະການຈໍາລອງດ້ວຍຮູບພາບປະດັບເອ້ຍ້ອງ ຫຼ ເຄີ່ອງໝາຍບົ່ງບອກເຖິງການປົກປັກຮັກສາ ທາໍ ມະຊາດ 5) ມອບໝາຍວຽກງານທ່ພີ ວົ ພນັ ເຖິງການອະນຸລກັ ສ່ິີງແວດລ້ອມໃຫ້ແກເູ່ ດັກຮັບຜດິ ຊອບຄ: - ບວົ ລະບດັ ຫົດນ້ໍາຕົນີ້ ໄມ້ - ອະນາໄມສວນ, ເດນີ່ ໂຮງຮຽນ, ປັດກວດ ແລະ ເກັບໃບໄມ,້ ເສດຂີ້ເຫຍອ້ີ - ອະນາໄມ ແລະ ບົວລະບດັ ຮັກສາຄວາມສະອາດຄອກສດັ 6) ຜູ້ໃຫຍູ່ ແລະ ເດກັ ຕອ້ ງເປນັ ແບບຢ່າງໃນການອະນຸລກັ ສ່ງິີ ແວດລ້ອມ - ການເປດີ , ປດໄຟຟາ້ ຫັຼງຈາກໃຊແ້ ລວ້ - ການປົວແປງ, ສອ້ ມແຊມເຄອ່ີ ງໃຊ້ ຫຼ ເຄອ່ີ ງຫິີ້ຼນທ່ເີ ປເ່ ພ - ການຮບັ ປະທານອາຫານໃນຈານໃຫ້ໝົດ, ບໍ່ເຮັດຕົກເຮູຍ່ , ບໍໃ່ ຫ້ມີສຽງດັງ - ຜູ້ໃຫຍູ່ຕ້ອງເປັນແບບຢ່າງໃນການຮກັ ສາຄວາມສະອາດ, ເປັນແບບຢາ່ ງໃນການໄປມາ, ການເວີ້າົ ຈາໃຫ້ ສຸພາບຮຽບຮອ້ ຍ - ເປນັ ແບບຢາ່ ງໃນການນິຍົມຊົມຊອບສລິ ະປະ ວັດທະນະທໍາ ແລະ ຮີດຄອງປະເພນີຢ່າງຖກຕ້ອງ 90

ຮບູ ທີ 2: ບາງພາບທກີ່ ຽູ່ ວຂອ້ ງກບັ ໜາ້ ທີ່ 2. ບດົ ບາດຊມຸ ຊນົ ຕກໍ່ ານອະນລຸ ກັ ສງີ່ິ ແວດລອ້ ມ - ປູກຝັງຄນຸ ລັກສະນະອັນຖກຕ້ອງໃນການອະນຸລກັ ສງີ່ິ ແວດລ້ອມ - ປະຊາສາໍ ພັນ ແລະ ເຜີຍແຜູ່ຄວາມຮັບຮູ້ໃຫ້ສະມາຊິກຂອງຕົນ - ດແູ ລປກົ ປັກຮກັ ສາສະພາບແວດລອ້ ມ - ປະສານງານ ແລະ ຮູວ່ ມມແກໄ້ ຂບັນຫາທກີ່ ຽ໋ ວຂ້ອງເຖງິ ສະພາບແວດລອ້ ມ - ວາງແຜນການນໍາໃຊຊ້ ັບພະຍາກອນທໍາມະຊາດທີ່ມີໃນຊຸມຊົນມາໃຊ້ຢ່າງຖກຕອ້ ງ 2.1 ບດົ ບາດຂອງໜາ້ ທສ່ີ ມີ່ ວນຊນົ ສີ່ມວນຊົນມບີ ົດບາດສໍາຄນັ ທີສ່ ຸດ ເພາະຊຸມຊນົ ຍງັ ຂາດຄວາມຮ,ູ້ ຄວາມເຂົາ້ີ ໃຈກຽູ່ ວກັບສ່ງິີ ແວດລ້ອມ ດງ່ົັ ນນ້ັີ , ພະນັກງານສີສ່ ານມວນຊົນຈະຕ້ອງມີໜ້າທ່ີຮັບຜດິ ຊອບເຊນົັ່ : - ເຜຍີ ແຜ່ຄູ ວາມຮຄູ້ ວາມສາມາດໃຫສ້ ະມາຊິກຂອງຕົນຮບັ ຮູ້ ແລະ ເຂີ້າົ ໃຈຢ່າງຈະແຈງ້ - ສະເໜຂີ ູ່າວສານຂ້ໍມນູ ຄວາມເປນັ ຈິງໃນກລະນເີ ກີດຄວາມເສຍຫາຍຕ່ກໍ ບັ ສງີິ່ ແວດລອ້ ມ - ອົບຮົມ ແລະ ຂະຫຍາຍຄວາມຮູ້ ຄວາມຮັບຜິດຊອບຕສໍ່ ິງີ່ ແວດລອ້ ມແກູ່ສະມາຊກິ ຂອງຕົນໃຫ້ດີ 2.2 ບດົ ບາດໜາ້ ທຂ່ີ ອງໜວູ່ ຍງານ ຫຼ ອງົ ການຕກໍ່ ານອະນລຸ ກັ ສງ່ິີ ແວດລອ້ ມ ໜາ້ ທ່ີຮບັ ຜດິ ຊອບຂອງໜູ່ວຍງານ ຫຼ ອົງການທີ່ເປນັ ຕົວແທນຂອງສະຖາບັນສັງຄົມໃນຊຸມຊນົ ທີ່ມີການ ອະນລຸ ັກສີິງ່ ແວດລ້ອມ ແລະ ຊບັ ພະຍາກອນທໍາມະຊາດເປັນໜ້າທີ່ສາໍ ຄນັ ຕ່ໍການປູກຝງັ ຄວາມສໍານຶກ, ອຸດມົ ຄະຕິອັນ ຖກຕ້ອງຕ່ໍການອະນຸລັກສີ່ິງແວດລ້ອມ ແລະ ຊັບພະຍາກອນທໍາມະຊາດໃຫ້ແກູ່ເຍົາວະຊົນ ເພີ່ອກ່ໍສ້າງໃຫ້ເຂົາເປັນຜູ້ ໃຫຍູ່ທ່ີດີມີຄວາມສໍານຶກໃນການຮັບຜິດຊອບຕໍ່ສິີ່ງແວດລ້ອມ, ໃຫ້ມີຄວາມສາມາດທີ່ດີໃນອະນາຄົດເຊີິ່ງເປັນການ ປະກອບສູ່ວນໃນການແກ້ໄຂບັນຫາໄລຍະຍາວນານ ແລະ ເສີມສ້າງຊຸມຊົນທີ່ດີໃນອະນາຄົດ, ດັົ່ງຄໍາສຸພາສິດ ຫວຽດນາມບອກວ່າູ : “ ປກູ ພດ 10 ປໄີ ດຮ້ ບັ ຜົນ, ສກຶ ສາຄນົ 100 ປີຈງ່ຶີ ສາໍ ເລດັ ” . 91

ຮບູ ທີ 5: ສສີ່ ານກຽູ່ ວກບັ ສງ່ີິ ແວດລອ້ ມຖກທາໍ ລາຍ 92