ข้าวเม่า

ขา้ วเม่า บา้ นผกั บงุ้ ตาบลกลางใหญ่ อาเภอบา้ นผอื จงั หวดั อดุ รธานี

ความหมายและความสาคญั  การทาขา้ วเม่าของคน อีสานท่เี ห็นไดเ้ ด่นชดั ก็คือ การแปรรูปอาหารและการถนอมอาหาร โดย เร่ิมตน้ มมี าตงั้ แต่บรรพบุรุษของชาวอสี านท่นี ิยมรบั ประทานขา้ วเหนียวเป็นอาหารหลกั มกี ารทานา ขา้ วเหนียวไวเ้พอ่ื กินในครอบครวั เหลอื กินจงึ นาไปขายและรูจ้ กั การแปรรูปขา้ วเปลือกมาเป็นขา้ วเม่า หรืออาหารอย่างอ่นื ใชอ้ งคค์ วามรูใ้ นการถนอมอาหารใหส้ ามารถเก็บไวก้ ินไดน้ านๆ และมปี ระเพณี พธิ กี รรมทเ่ี ก่ยี วขอ้ งกบั ขา้ วเมา่ คอื  ประเพณีเดอื นสบิ สอง (พฤศจกิ ายน) เมอ่ื ออกพรรษาในภาคกลางมเี ทศนม์ หาชาติ ตรงกบั เดอื นย่ี (พฤศจกิ ายน) ในภาคเหนอื มพี ธิ ใี ส่บาตรขา้ วพระเจา้ หลวง(ถวายขา้ วมธุปยาส)ส่วนภาคอสี านมพี ธิ บี ญุ ขา้ วเมา่ ถวายสงฆ์ ทม่ี า : เร่อื งสถานทท่ี ่องเทย่ี ว / ภมู ปิ ญั ญาทอ้ งถน่ิ https://sites.google.com 27/08/2561

พ้นื ท่ศี ึกษาภมู ิปญั ญาพ้นื ถ่นิ คอื บา้ นผกั บงุ้ ตาบลกลางใหญ่ อาเภอบา้ นผอื จงั หวดั อดุ รธานี  ประวตั คิ วามเป็นมาของหมู่บา้ นผกั บงุ้ หมู่ท่ี ๒,๔,๘,๑๓  มชนทบ่ี า้ นผกั บงุ้ อพยพมาจากบา้ นนาเมอื ง แขวงสุวรรณเขต สปป.ลาว เมอ่ื ประมาณ ๒๐๐ –๓๐๐ ปี โดยมนี ายไกรสร ชาวดร พ่อเฒ่าทดิ ทดั , พ่อเฒ่ามอน และพ่อตูไ้ พร เป็นผูน้ ามา ทงั้ น้มี จี ดุ ประสงคเ์ พอ่ื มาจบั จองทด่ี นิ ทากิน ประกอบกบั เกดิ ศึกสงครามข้นึ จงึ พากนั อพยพมาตง้ั ถน่ิ ฐานอยู่บา้ นผกั บงุ้  ทางดา้ นทศิ ตะวนั ออกของหม่บู า้ นมหี นองนา้ ขนาดใหญ่อยู่ เรยี กกนั วา่ “หนองผกั บงุ้ ” เน่อื งจากมตี น้ ผกั บงุ้ ข้นึ อยู่อย่างหนาแน่น ดว้ ยเหตนุ ้ีชาวบา้ นจงึ เรียกช่อื หม่บู า้ นของตนวา่ “บา้ นผกั บงุ้ ” ตามช่อื ของหนองนา้ ดงั กลา่ ว  ทม่ี า : นายพสิ ษิ ฐ์ คนั ธี ผูใ้ หญ่บา้ นผกั บงุ้ หมู่ 2 23/08/2561

แผนท่เี สน้ ทางในการเดินทาง เร่มิ ตน้ เสน้ ทางท่อี ดุ รธานี - ตลาดสดบา้ นผกั บงุ้

วตั ถดุ ิบในการทาขา้ วเม่า ขา้ วเหนยี ว อายุประมาณ 3-4 เดอื น

การผลติ ขา้ วเม่า พนั ธุข์ า้ วท่นี ิยมนามาผลติ เป็ นขา้ วเม่าน้นั เป็นการผลติ ตามอายุ ขา้ วท่มี ตี ามฤดูกาลเกบ็ เก่ยี วตามระยะเวลาขา้ ว เช่น  ตน้ เดอื นสงิ หาคม พนั ธุข์ า้ วอเี ต้ยี หรอื ขา้ วดอหรอื อกี อย่างหน่งึ ขา้ วตน้ ปี อายุขา้ วประมาณ ๘๐- ๘๕ วนั  กลางถงึ ปลายเดอื นสงิ หาคม พนั ธุข์ า้ วหอมทอง อายุขา้ วประมาณ ๘๐- ๘๕ วนั  ตน้ เดอื นกนั ยายน พนั ธุข์ า้ วนางบญุ มา อายุขา้ วประมาณ ๘๐- ๘๕ วนั  กลางเดอื นกนั ยายน พนั ธุข์ า้ วหางยี อายุขา้ วประมาณ ๘๐- ๘๕ วนั และพนั ธุข์ า้ วดอญวน อายุขา้ วประมาณ ๘๐- ๘๕ วนั  ปลายเดอื นกนั ยายน พนั ธุข์ า้ วญวนกลาง อายุขา้ วประมาณ ๘๐- ๘๕ วนั  ตน้ เดอื นตลุ าคม พนั ธุข์ า้ วข้ตี มพนั ธุ์ อายุขา้ วประมาณ ๘๐- ๘๕ วนั  กลางเดอื นตลุ าคม พนั ธุข์ า้ วพนั ธุส์ บาย อายุขา้ วประมาณ ๘๐- ๘๕ วนั พนั ธุข์ า้ วพนั ธุ์ กข 8 อายุขา้ วประมาณ ๘๐- ๘๕ วนั  ปลายเดอื นตลุ าคม พนั ธุข์ า้ วอนิ แปลง อายุขา้ วประมาณ ๘๐- ๘๕ วนั พนั ธุข์ า้ วหอมพม่า อายุขา้ วประมาณ ๘๐- ๘๕ วนั  ตน้ เดอื นพฤศจกิ ายน พนั ธุข์ า้ วบอื สมิ อายุขา้ วประมาณ ๘๐- ๘๕ วนั  กลางเดอื นพฤศจกิ ายน พนั ธุข์ า้ วบอื สมิ อายุขา้ วประมาณ ๘๐- ๘๕ วนั

อปุ กรณใ์ นการทาขา้ วเม่า ครก หรอื ปากมอง เตาควั่ ขา้ ว เค้ยี วเกย่ี วขา้ ว

ไมพ้ าย กระดง้ ไมค้ นั ดา้ ม ตะแกรง แม่มอง สาก

ขน้ั ตอนการทาขา้ วเม่า ขน้ั ตอนท่ี 2 นาเมลด็ ขา้ วท่ีไดใ้ สก่ ระสอบนาไปแช่น้าประมาณ 1-2 ชวั่ โมง  ขน้ั ตอนท่ี 1 เกบ็ เก่ยี วขา้ วท่มี ีอายุ 3-4 เดือน

 ขน้ั ตอนท่ี 3 นาขา้ วท่แี ช่น้ามาควั่ ขน้ั ตอนท่ี 4 พอขา้ วท่คี วั่ แหง้ ไดท้ ่กี ต็ กั ออกเพอ่ื นาขา้ วไปตาก

ขน้ั ตอนท่ี 5 จากน้นั กน็ าขา้ วมาตา ใชเ้วลาประมาณ 4 – 5 นาที ใชเ้วลาประมาณ 15 – 20 นาที การตามอี ยู่ 3 ขนั้ ตอน ใชเ้วลาประมาณ 10 – 15 นาที 1. การตาเปลอื ก 2. การตาต่าว 3. การตาซอ้ ม

ขน้ั ตอนท่ี 6 การนาขา้ วเม่าท่ตี าเสร็จมาฝดั และรอ่ น หลงั จากการตาเสรจ็ ก็นามาฝดั เอากากขา้ วเมา่ ออก หลงั จากฝดั เอากากออกแลว้ กน็ ามาร่อนเอาราขา้ วออก ฝดั ประมาณ 3 – 4 ครงั้ 2- 3 ครง้ั ถอื วา่ เสรจ็ ส้นิ ของขนั้ ตอนการผลติ สามารถ นามารบั ประทานและจาหน่ายได้

ผลติ ภณั ฑ์ ขา้ วเมา่

ปลายทางของขา้ วเม่า ราคาจาหน่าย ขายปลกี กโิ ลกรมั ละ 80-100 บาท ขายสง่ กโิ ลกรมั ละ 60 บาท

สรุป ขา้ วเม่าเป็นภูมิปญั ญาท่ีมีคุณค่าอย่างสูงของชาวอีสาน ซ่ึงคนอีสานน้ีสามารถปรบั ประยุกต์แนวทางในการดารงชีวิตใหเ้ ขา้ กบั สภาพแวดลอ้ มไดเ้ป็นอย่างดี อาชพี หลกั ของชาวบา้ นในภาคอสี านก็คอื การทานาโดยเฉพาะนาขา้ วเหนียว เมอ่ื ก่อนการแปรรูปขา้ วจากเปลอื ก มาเป็นขา้ วสารจะใชค้ รกตาซ่งึ เร่มิ จากครกมอื จนถงึ ครกกระเด่อื ง ซ่งึ นบั เป็นเทคโนโลยพี ้นื บา้ นจากฝีมอื ช่างในหมู่บา้ นทถ่ี ่ายทอดกนั มาเป็น เวลานาน ไมท้ ่จี ะนามาทาครกจะตอ้ งเป็นไมท้ ่ที นทานเหนียวแน่นไม่แตกงา่ ยเมอ่ื แหง้ สนิท เช่น ไมห้ วา้ สากท่ใี ชต้ าก็เช่นกนั จะตอ้ งใชไ้ มท้ ่มี ี ความเหนียวแน่นทนทาน มนี า้ หนกั พอเหมาะ การเลอื กไมจ้ ะทาครกทาสากน้ีถอื ว่าเป็นภมู ปิ ญั ญาชาวบา้ นทอ่ี าศยั ตอ้ งการสงั เกตประสบการณ์ และความรูท้ ส่ี บื ทอดกนั มา ภูมปิ ญั ญาทแ่ี ฝงอยู่ก็คือทาใหเ้ กิดความสามคั คีรกั ใคร่กลมเกลยี วกนั เมอ่ื ตาขา้ วเสร็จก็ตอ้ งนามาฝดั ใหส้ ะอาดโดยใชก้ ระดง้ ผูห้ ญงิ สมยั ก่อนส่วนมากจะฝดั ขา้ วเป็นต่างจากสมยั น้ีบางคนแทบไม่รูจ้ กั กระดง้ ฝดั ขา้ วเลย สง่ิ ทต่ี ามมานอกจากขา้ วแลว้ ก็จะมแี กลบ รา ปลายขา้ ว แกลบจะถูกท้งิ หรือนาไปทาป๋ยุ ราแก่จะนาไปผสมกบั ราอ่อนเพอ่ื นาไปเป็นส่วนผสมสาคญั ในการทาปลาแดกหรือปลารา้ และใชใ้ นการเล้ยี ง สตั ว์ เพราะในขณะท่ฝี ดั ขา้ วจะมฝี ูงไก่ เป็ด ห่าน หมูเขา้ มาแย่งกนั กินนนั่ เอง หลงั จากท่โี รงสขี า้ วมามบี ทบาทในการแปรรูปขา้ วเปลอื กเป็น ขา้ วสาร ครกมอื และครกกระเด่ืองก็มคี วามสาคญั นอ้ ยลงการใชง้ านก็เหลอื เพยี งการตาขนม เช่น ขนมจีน ขา้ วเขยี บ ในปจั จุบนั หลายๆ หมู่บา้ นแทบจะไม่มคี รกกระเด่อื งใหเ้ หน็ แลว้ เวลามงี านบุญท่ตี อ้ งทาขนมจนี หรือขา้ วเขียบส่วนมากก็จะซ้อื จากตลาดไม่ค่อยทากนั เองแลว้ เวลามงี านบญุ ทต่ี อ้ งทาขนมจนี หรอื ขา้ วเขยี บสว่ นมากกจ็ ะซ้อื จากตลาดไมค่ ่อยทากนั เองแลว้ แต่ทบ่ี า้ นผกั บุง้ ชาวบา้ นก็ยงั ใชค้ รกกระเดอ่ื งเพอ่ื ตาขา้ วเมา่ อยู่และปรบั ประยุกต์ พฒั นาเพอ่ื ใหส้ ะดวกในการใชง้ านมากข้นึ เป็นการสะทอ้ นใหเ้หน็ ถงึ วถิ ชี วี ติ แบบดงั้ เดมิ ของคนอสี าน

นายพสิ ษิ ฐ์ คนั ธี นายไชยพร เพยี งโงก ผูใ้ หญ่บา้ นผกั บงุ้ ม.2 นกั วชิ าการพฒั นาชมุ ชนพฒั นาการ

ขอขอบพระคุณ คุณแมส่ ุภามติ ร ตะวงษา คณุ แมน่ ารี ราชสนิ ผูใ้ หข้ อ้ มลู การทาขา้ วเมา่ บา้ นผกั บงุ้ ม.2 ผูใ้ หข้ อ้ มลู การทาขา้ วเมา่ บา้ นผกั บงุ้ ม.2