คํานํา พืชสมุนไพร เปนสิ่งท่ีอยูคูคนไทยมานับพันป แตเมื่อการแพทยแผนปจจุบันเริ่มเขามามีบทบาทในบานเรา สรรพคุณและคุณคาของสมุนไพรอันเปนส่ิงท่ีเรียกไดวาภูมิปญญาโบราณก็เร่ิมถูกบดบงั ไปเรอื่ ยๆ และถกู ทอดท้งิ ไปในทสี่ ดุ ความจรงิ คนสวนใหญก็พอรูๆ กันวา สมุนไพรไทยเปนสิ่งที่มีคุณคาใชประโยชนไดจริง และใชไดอยางกวางขวาง แตเปนเพราะวาเราใชวิธีรักษาโรคแผนใหมม านานมากจนวชิ าแพทยแผนโบราณทีม่ ีสมุนไพรเปนยาหลักถูกลืมจนตอไมติด เร่ืองเหลานี้จึงเปนเร่ืองที่ผูจัดทําสนใจที่จะศึกษาถึง\" เรื่องสมุนไพรพื้นบาน\" ประกอบกับภาครัฐเร่ิมกลับมาเห็นคุณคา ของสมุนไพรพ้ืนบานอกี ครั้ง โดยผจู ัดทาํ ไดนํามาสรา งในรูปแบบของหนังสืออิเล็กทรอนิกส(E-Book) เพื่อใหเกิดความสะดวกในการนํามาใชสอนนักเรียน ตลอดจนนักเรียนหรือผูที่สนใจสามารถเขา ไปอานหาความรแู ละฝก การอานออกเขยี นไดอานคลอ งเขยี นคลองอกี ทางหน่ึง ผจู ดั ทาํ ขอขอบคุณผมู สี วนเก่ยี วขอ งทกุ ทา นในการจัดทาํ หนงั สอื อิเล็กทรอนิกส (E-Book)เลมน้ีใหสําเร็จลุลวงดวยดี และหวังวาจะเปนประโยชนตอการเรียนการสอน ตลอดจนเกิดประโยชนตอ ผสู นใจพชื สมนุ ไพรพน้ื บา นสืบไป
สารบญั หนา 1สมุนไพรพ้นื บาน 1 ประวตั คิ วามเปนมาของสมนุ ไพร 2 3 ประวัติของการใชสมุนไพร 3 ประโยชนของสมุนไพร 4 สรรพคุณสมุนไพรพน้ื บาน 5 ตะไคร 6 ขงิ 7 บวั บก 8 ขา 9 กระชาย 10 มะกรูด 11 วานหางจระเข 12 กานพลู 13 กลวยนํ้าวา 14 กระเทียม 15 ข้ีเหลก็ 16 คูณ 17 ชมุ เหด็ เทศ 18 มะขาม 19 แมงลกั 20 ไพล 21 เทียนบาน 22 กะเพรา 23 ยอ 24 ฟกทอง 25 มะเกลือ 26 เลบ็ มอื นาง 27 ฟาทะลายโจร 28 กระเจีย๊ บแดง 29 หญาหนวดแมว หญา คา ออยแดง
สรรพคุณสมนุ ไพรพนื้ บาน (ตอ) หนา ขลู 30 สับปะรด 31 สะแก 32 พลู 33 ทองพันชงั่ 34 มะหาด 35 พญาปลอ งทอง 36 มะนาว 37 มะแวงเครอื 38 มะแวงตน 39 แหว หมู 40 เรว 41 ดปี ลี 42 นอยหนา 43 ยา นาง 44 ปลาไหลเผอื ก 45 บอระเพ็ด 46 มงั คุด 47 กระวาน 48 49บรรณานุกรม
~1~ สมุนไพรพื้นบา นประวตั คิ วามเปน มาสมนุ ไพรคืออะไร คําวา สมุนไพร ตามพระราชบัญญัตหิ มายความถึง ยาที่ไดจ ากพืช สัตว และแร ซ่ึงยังมิไดมีการผสมปรุงหรือแปรสภาพ (ยกเวนการทําใหแหง) เชน พืชก็ยังคงเปนสวนของราก ลําตน ใบดอก ผล ฯลฯ ยังไมไดผานข้ันตอนการแปรรูปใดๆ เชน การห่ัน การบด การกล่ัน การสกัดแยกรวมทงั้ การผสมกบั สารอนื่ ๆ แตใ นทางการคา สมุนไพรมักจะถูกดัดแปลงในรูปแบบ ตางๆ เชน ถูกหั่นเปนชิ้นเล็กลง บดใหเปนผง อัดใหเปนแทง หรือปอกเปลือกออก เปนตน เม่ือพูดถึงสมุนไพรคนท่ัวๆ ไปมักจะนึกถึงเฉพาะพืชท่ีนํามาใชประโยชนในทางยา ท้ังน้ีเพราะ สัตว และแรมีการใชนอ ย จะใชเ ฉพาะในโรคบางชนิดเทาน้ันประวตั ิของการใชส มุนไพร สมุนไพร คือ ของขวัญท่ีธรรมชาติมอบใหกับมวลมนุษยชาติ มนุษยเรารูจักใชสมุนไพรในดา นการบาํ บัดรกั ษาโรค นับแตย คุ นแี อนเดอรทัลในประเทศอริ ักปจ จุบนั ท่ีหลมุ ฝงศพพบวามีการใชสมนุ ไพรหลายพันปมาแลวที่ชาวอินเดียแดงในเม็กซิโก ใชตนตะบองเพชร(Peyate) เปนยาฆาเชื้อและรักษาบาดแผล ปจจุบันพบวา ตะบองเพชรมีฤทธ์ิกลอมประสาทประมาณ 4,000 ปมาแลว ท่ีชาวสุเมเรยี นไดเขามาต้ั งรกราก ณ บริเวณแมนํ้าไทกริสและยูเฟรติสปจจุบัน คือ ประเทศอิรัก ใชสมุนไพร เชน ฝน ชะเอม ไทม และมัสตารด และตอมาชาวบาบิโลเนียน ใชสมุนไพรเพ่ิมเติมจากชาวสเุ มเรยี น ไดแ กใ บมะขามแขก หญา ฝรน่ั ลกู ผักชี อบเชย และกระเทียม ในยุคตอมาอียิปตโบราณมี อิมโฮเทป แพทยผูมีช่ือเสียงซึ่งตอมาไดรับการยกยองใหเปนเทพเจาแหงการรักษาโรค ของอียิปต มีตําราสมุนไพรที่เกาแก คือ Papytus Ebers ซ่ึงเขียนเม่ือ 1,600 ป กอนคริสตศักราช ซ่ึงคนพบโดยนักอียิปตวิทยาชาวเยอรมันนี ช่ือ Georg Ebers ในตําราน้ีไดกลาวถึงตําราสมุนไพรมากกวา 800 ตํารับ และสมุนไพรมากกวา 700 ชนิด เชน วานหางจระเข เวอรมวูด(warmwood) เปปเปอรมินต เฮนเบน(henbane) มดยอบ, hempdagbane ละหงุ mandrake เปน ตน รูปแบบในการเตรยี มยาในสมยั น้ัน ไดแก การตม การชง ทําเปนผง กล่ันเปนเมด็ ทําเปนยาพอก เปน ข้ผี งึ้ นอกจากนี้ยังพบวาชาติตางๆ ในแถบยุโรปและแอฟริกา มีหลักฐานการใชสมุนไพรตามลาํ ดับกอนหลงั ของการเริม่ ใชสมุนไพร คือ หลังจากสมุนไพรไดเจริญรุงเรืองในอียิปตแลว ก็ไดมีการสืบทอดกันมา เชน กรีก โรมัน อาหรับ อิรัก เยอรมัน โปรตุเกส สวีเดน และโปแลนดสวนในแถบเอเซีย ตามบนั ทกึ ประวัติศาสตรพบวามีการใชสมุนไพรท่ีอินเดียกอน แลวสืบทอดมาที่จีน มะละกา และประเทศไทย
~2~ประโยชนข องพชื สมุนไพร 1. สามารถรักษาโรคบางชนดิ ได โดยไมต อ งใชยาแผนปจจบุ ัน ซึ่งบางชนิดอาจมีราคาแพง และตองเสยี คา ใชจา ยมาก อกี ทัง้ อาจหาซ้อื ไดย ากในทองถิน่ นนั้ 2. ใหผลการรกั ษาไดดีใกลเ คยี งกบั ยาแผนปจ จุบัน และใหความปลอดภยั แกผูใชม ากกวาแผน ปจ จบุ นั 3. สามารถหาไดงายในทองถ่ินเพราะสว นใหญไดจ ากพชื ซง่ึ มีอยทู ว่ั ไปทงั้ ในเมอื งและ ชนบท มรี าคาถกู สามารถประหยดั คาใชจา ยในการซ้อื ยาแผนปจจบุ ัน ทีต่ องสัง่ ซื้อจากตา ง ประเทศเปนการลดการขาดดลุ ทางการคา 4. ใชเปนยาบํารุงรักษาใหรางกายมสี ขุ ภาพแข็งแรง 5. ใชเปน อาหารและปลกู เปนพืชผักสวนครัวได เชน กะเพรา โหระพา ขงิ ขา ตาํ ลึง 6. ใชในการถนอมอาหารเชน ลกู จนั ทร ดอกจนั ทรแ ละกานพลู 7. ใชปรุงแตง กลิ่น สี รส ของอาหาร เชน ลูกจนั ทร ใชปรงุ แตง กลิน่ อาหารพวก ขนมปง เนย ไสก รอก แฮม เบคอน 8. สามารถปลูกเปน ไมประดบั อาคารสถานที่ตาง ๆ ใหสวยงาม เชน คูน ชมุ เหด็ เทศ 9. ใชปรงุ เปน เครอ่ื งสําอางเพ่ือเสรมิ ความงาม เชน วา นหางจระเข ประคาํ ดีควาย 10. ใชเ ปน ยาฆาแมลงในสวนผัก, ผลไม เชน สะเดา ตะไคร หอม ยาสบู 11. เปน พชื ท่สี ามารถสงออกทํารายไดใหก บั ประเทศ เชน กระวาน ขมิน้ ชนั เรว 12. เปน การอนุรักษม รดกไทยใหประชาชนในแตล ะทอ งถนิ่ รูจักชว ยตนเองในการ นําพืช สมุนไพรในทอ งถนิ่ ของตนมาใชใหเกดิ ประโยชนตามแบบแผนโบราณ 13. ทําใหค นเห็นคุณคาและกลับมาดําเนินชวี ิตใกลช ดิ ธรรมชาตยิ ง่ิ ขึ้น 14. ทําใหเกดิ ความภมู ใิ จในวัฒนธรรม และคุณคาของความเปน ไทย
~3~สรรพคุณสมุนไพรพนื้ บา นตะไครชื่อวทิ ยาศาสตร Cymbopogon citratus Stapf.วงศ GRAMINEAEชอื่ อื่นๆภาคเหนือ : จะไค (Cha-khai) จะไค (Cha-khai)ภาคใต : ไคร (Khrai)ชวา : ซีเร (Sere)ถ่ินกําเนดิ อนิ โดนเี ซีย ศรีลังกา พมา อนิ เดีย อเมรกิ าใต ไทยรปู ลักษณะ : ไมลม ลกุ ทมี ีอายุไดห ลายป ชอบดนิ รว นซุย ปลกู ได ตลอดป ใบสีเขียวยาวแหลม ดอกฟสู ขี าว หวั โตขน้ึ จากดินเปนกอๆ กลิน่ หอมฉนุ คอนขางรอนการปลูก : ไถพรวนดินและตากดนิ ไวประมาณ 7 - 10 วัน ยอ ยดนิ ใหล ะเอยี ด ใสป ยุ คอกหรือปุยหมักคลุกเคลา ใหเขา กับดินขดุ หลมุ ปลกุ ระยะ 30 x 30 เซนติเมตร กอนนําตะไครไปปลกู นําพนั ธุท่เี ตรียมไวต ัดใบออก ใหเหลือตนยาว ประมาณ 30 - 40 เซนติเมตร มาแชนา้ํ ประมาณ 5 - 7 วนัเพอ่ื ใหรากงอก รากที่แกเ ต็มท่ีจะมสี เี หลอื งเขม นําไปปลุกในแปลงวางตน พนั ธุ ใหเอียง 45 องศาไปดา นใดดานหนง่ึ แลวกลบดิน จากนน้ั รดนํ้าใหชมุ หลงั ปลกู ไดป ระมาณ 30 วนั ก็ควรใสปุยสตู ร 15 - 15 - 15 หรอื 46 - 0 - 0 อตั รา 50 กิโลกรมั /ไรสรรพคณุ และสวนทีน่ ํามาใชเ ปนยานํ้ามันจากใบและตน – แตง กล่นิ อาหาร เคร่ืองด่มื สบูลําตนแกหรือเหงา – แกอ าการทองอดื ทอ งเฟอ ขบั ปส สาวะ แกนิ่ว ขับประจาํ เดอื น
~4~ขงิชอ่ื วิทยาศาสตร : Zingiber officinale Roscoe.ชื่อวงศ : ZINGIBERACEAEชอ่ื พนื้ เมือง: ขงิ แกลง, ขิงแดง (จนั ทรบุรี) ขิงเผือก (เชียงใหม) สะเอ (แมฮองสอน) ขิงบา น ขิงแครงขงิ ปา ขงิ เขา ขงิ ดอกเดียว (ภาคกลาง) เกีย (จีนแตจิว๋ )ลักษณะท่วั ไป : ไมล มลกุ สงู 0.3-1 เมตร มีเหงาใตด นิ เปลือกนอกสีนํ้าตาลแกมเหลือง เน้ือในสีนวลแกมเขยี ว มกี ลนิ่ เฉพาะ แตกสาขา คลา ยนว้ิ มอื ใบเด่ยี ว เรยี งสลับ รปู ขอบขนาน แกมใบหอกกวาง 1.5-2 ซม. ยาว 15-20 ซม. ดอกชอ แทงออกจากเหงา กลีบดอกสเี หลอื งแกมเขียว ใบประดบั สเี ขยี วออ น ผลแหง มี 3 พสู รรพคณุ เหงา แกท้งั สดและแหงใชเปน ยาขับลม ชว ยใหเจรญิอาหาร แกอ าเจียน แกไอ ขบั เสมหะและขับเหงอ่ื ผงขงิ แหง มีฤทธ์ขิ บั น้ําดี ชวยยอยไขมนั ลดการบบี ตัวของลาํ ไส บรรเทาอาการปวดทองเกรง
~5~บวั บกชอ่ื วิทยาศาสตร : Centella asiatica Urbanวงศ : Umbelliferaeชอ่ื สามัญ : Asiatic Pennywort/Tiger Herbalชอ่ื อนื่ : ผักแวน ผกั หนอกรูปลกั ษณะ : ไมล มลุก อายุหลายป เลอ้ื ยแผไปตามพ้นื ดนิ ชอบทชี่ ้นื แฉะ แตกรากฝอยตามขอ ไหลท่แี ผไ ปจะงอกใบจากขอ ชูขึ้น 3-5 ใบ ใบเดย่ี ว เรียงสลับ รูปไต เสน ผาศนู ยก ลาง 2-5 ซม. ขอบใบหยัก กานใบยาว ดอกชอ ออกทซ่ี อกใบ ขนาดเลก็ 2-3 ดอก กลบี ดอกสีมวง ผลแหง แตกไดสรรพคณุ และสว นที่นํามาใชเ ปนยาใบสด - ใชเปน ยาภายนอกรักษาแผลเปอ ย แผลไฟไหมน าํ้ รอนลวก โดยใชใ บสด 1 กาํ มือ ลา งใหสะอาด ตาํ ละเอยี ด คน้ั เอาน้ําทาบริเวณแผลบอย ๆ ใชกากพอกดว ยก็ได แผลจะสนทิ และเกดิ แผลเปนชนดิ นนู (keloid) นอ ยลง สารทอ่ี อกฤทธ์ิคอืกรด madecassic, กรด asiatic และ asiaticoside ซง่ึ ชวยสมานแผลและเรง การสรางเน้อื เยอื่ระงับการเจรญิ เติบโตของเชอ้ื แบคทเี รยี ที่ทาํ ใหเกดิ หนองและลดการอกั เสบ มีรายงานการคนพบฤทธิฆ์ าเชอ้ื รา อันเปนสาเหตขุ องโรคกลาก ปจจุบนั มีการพฒั นายาเตรียมชนดิ ครมี ใหทารักษาแผลอกั เสบจากการผา ตัด นํ้าตม ใบสด - ดม่ื ลดไข รกั ษาโรคปากเปอย ปากเหม็น เจ็บคอ รอนในกระหายน้ํา ขบั ปสสาวะ แกทอ งเสีย
~6~ขาชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Languas galaga (Linn). Stuntzชือ่ วงศ: ZINGIBERACEAEชื่อพน้ื เมือง: ขา ขา ใหญ ขาหลวง ขา หยวก (ภาคเหนือ) กฎุ กกโรหนิ ี เสะเออเคย (แมฮ อ งสอน)สะเชย (กะเหรยี่ ง-แมฮอ งสอน)ลกั ษณะทั่วไป : ไมล ม ลกุ สูง 1.5-2 เมตร เหงา มขี อ และปลอ งชัดเจน ใบเดยี่ ใบสีเขียวออ นสลับกันรูปรางรยี าว ปลายแหลม ดอกออกเปนชอ ที่นอ ดอกยอยขนาดเลก็ กลบี ดอกสีขาว โคนติดกนั เปนหลอดส้นั ๆ ปลายแยกเปน 3 กลบี กลีบใหญที่สดุ มรี ้ิวสแี ดง ใบประดบั รูปไข ผลแหง แตกได รูปกลมสรรพคณุ เหงา สดตาํ ผสมกบั เหลา โรง ใชทารักษาโรคผิวหนังทเี่ กดิ จากเชื้อรา เชน กลากเกลื้อน เหงา ออ นตม เอานํ้าดมื่ บรรเทาอาการทองอืด ทองเฟอ และขับลม ขาไมม ีฤทธิก์ อกลายพันธุและไมเ ปนพิษ
~7~กระชายช่ือวทิ ยาศาสตร : Boesenbergia rotunda (Linn.) Mansf.ชอื่ วงศ : ZINGIBERACEAEชื่อพื้นเมือง: ขิง กระชาย กะชาย วานพระอาทิตย (กรุงเทพฯ) กระแอม ระแอน (ภาคเหนือ) ขิงทราย (มหาสารคาม) จ๊ีปู ซีฟู (ฉาน-แมฮองสอน) เปาะสี่ เปาซอเราะ (กะเหรี่ยง-แมฮองสอน)ลักษณะทั่วไป : ไมล ม ลุก ไมม ลี ําตน บนดนิ มีเหงา ใตดนิ ซึ่งแตกรากออกไป เปน กระจุกจํานวนมากอวบน้ํา ตรงกลางพองกวางกวาสวนหัวและทาย ใบเดี่ยว เรียงสลับในระนาบเดียวกัน รูปขอบขนานแกมรูปไข ตรงกลางดานในของกานใบมีรองลึก ดอกชอ ออกแทรกอยูระหวางกาบใบที่โคนตน กลีบดอกสีขาวหรอื ชมพอู อ น ใบประดับรูปใบหอก สีมวงแดง ดอกยอยบานครั้งละ 1 ดอก ผลของกระชายเปน ผลแหงสรรพคณุ เหงา ใชแ กโ รคในปาก ขบั ปส สาวะ รักษาโรคบิด แกปวดมวนทองขบั ระดูขาว
~8~มะกรูดชื่อวทิ ยาศาสตร Citrus hystrix DC.ช่ือวงศ Rutaceacชอ่ื สามญั Leech Lime, Mauritius Papeda, Kaffir Lime, Porcupine Orangeชอ่ื ทองถ่ินภาคเหนือ เรียก มะขูด, มะขนุภาคใต เรยี ก สม กรูด, สมมวั่ ผีเขมร เรยี ก โกรย เขียดกะเหรี่ยง-แมฮอ งสอน เรียก มะขูลักษณะทวั่ ไป : มะกรดู เปนไมยนื ตน ขนาดเล็ก แตกก่งิ กาน ลําตน และก่งิ มีหนามแข็ง ใบ เปนใบประกอบทีม่ ีใบยอยใบเดยี ว สเี ขยี วหนา มีลกั ษณะคอดกิว่ ทก่ี ลางใบเปน ตอนๆ มกี านแผออกใหญเทากบั แผน ใบ ทาํ ใหเห็นใบเปน 2 ตอน ใบสเี ขยี วแกคอ นขางหนา มกี ลนิ่ หอมมากเพราะมตี อ มน้ํามนั อยู ดอก ออกเปนกระจกุ 3–5 ดอก กลบี ดอกสีขาว รว งงาย ผล มีหลายแบบแลวแตพ ันธผุ ลเลก็ เทามะนาว ผิวขรุขระนอยกวา และไมมจี ุกที่หัวการปลูก มะกรูดปลูกไดด ใี นดนิ ทุกชนิด ขยายพันธโุ ดยการเพาะเมลด็สรรพคุณทางยา :ผวิ ผลสดและผลแหง รสปรา หอมรอน สรรพคุณแกล มหนา มืด แกว งิ เวียน บํารงุหวั ใจ ขับลมลําไส ขบั ระดูผล รสเปรีย้ ว มสี รรพคุณเปนยาขบั เสมหะ แกไ อ แกนํา้ ลายเหนยี ว ฟอกโลหติ ใชส ระผมทําใหผ มดกดาํ ขจดั รังแคราก รสเยน็ จืด แกพิษฝภายใน แกเสมหะ แกล มจุกเสยี ดน้าํ มะกรดู รสเปร้ยี ว กดั เสมหะ ใชดองยามีสรรพคุณเปน ยาฟอกโลหิตสาํ หรับสตรีใบ รสปรา หอม แกไอ แกอาเจียนเปน โลหติ แกชํ้าใน และดับกลนิ่ คาว
~9~วานหา งจระเขชือ่ วทิ ยาศาสตร : Aloe barbadensis Mill.ชือ่ วงศ: ALOACEAEชื่อพื้นเมอื ง: วานไฟไหม (ภาคเหนอื ) หางตะเข (ภาคกลาง)ลักษณะท่วั ไป : ไมล มลกุ อายหุ ลายป สูง 0.5-1 เมตร ขอและปลอ งส้นั ใบเด่ยี ว เรียงรอบตนกวา ง 5-12 ซม. ยาว 0.3-0.8 เมตร อวบนํา้ มาก สีเขียวออนหรอื สีเขยี วเขม ภายในมีวนุ ใส ใตผ ิวสีเขยี วมนี า้ํ ยางสีเหลือง ใบออนมปี ระสีขาว ดอกชอออกจากกลางตน ดอกยอย เปน หลอดหอยลง สีสม บานจากลา งขึ้นบน ผลแหง แตกไดสรรพคุณวนุ สดภายในใบทฝี่ านออกใชปดพอกรักษาแผลสดแผลเร้อื รงั แผลไฟไหมนาํ้ รอ นลวก แผลไหมเ กรียม กนิ รักษาแผลในกระเพาะอาหาร และใชเปนสว นผสมในเคร่ืองสําอาง น้าํ ยางสีเหลอื งจากใบเค่ียวใหแหง เรียกวา ยาดาํ เปนยาระบายชนิดเพม่ิการบีบตวั ของลําไสใหญ
~ 10 ~กานพลูชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Eugenia caryophyllum Bullock & Harrisonวงศ : Myrtaceaeชื่อสามญั : Cloveลกั ษณะ : ไมยืนตน สูง 5-10 เมตร ใบเด่ยี ว เรยี งตรงขา ม รูปวงรหี รอื รูปใบหอก กวาง 2.5-4 ซม.ยาว 6-10 ซม. ขอบเปน คลื่น ใบออ นสีแดงหรอื นาํ้ ตาลแดง เนื้อใบบางคอนขางเหนียว ผวิ มัน ดอกชอ ออกท่ีซอกใบ กลีบดอกสขี าวและรว งงา ย กลบี เลยี้ งและฐานดอกสีแดงหนาแขง็ ผลเปน ผลสดรปู ไขประโยชนทางสมุนไพร : ตํารายาไทย ใชดอกตมู แหง แกปวดฟน โดยใชดอกแชเหลาเอาสาํ ลชี บุ อดุรฟู น และใชข นาด 5-8 ดอก ชงน้ําเดอื ด ด่มื เฉพาะสว นนา้ํ หรอื ใชเคย้ี วแกทอ งเสีย ขบั ลม แกทอ งอืดเฟอ นอกจากนใี้ ชผสมในยาอมบว นปากดับกล่ินปาก พบวาในน้ํามันหอมรเหยท่ีกลั่นจากดอกมีสาร eugenol ซ่ึงมฤี ทธเ์ิ ปนยาชาเฉพาะที่ จงึ ใชแ กป วดฟน และมีฤทธล์ิ ดการบีบตวั ของลาํ ไส ทําใหเกิดอาการปวดทอ งลดลง ชวยขับนาํ้ ดี ลดอาการจกุ เสียดทีเ่ กดิ จากการยอยไมสมบูรณและสามารถฆา เชื้อแบคทีเรียหลายชนดิ เชน เชอื้ โรคไทฟอยด บดิ ชนิดไมม ตี วั เชอ้ื หนองเปน ตนนอกจากนยี้ ังกระตุนใหม กี ารหล่ังเมือก และลดการเปนกรดในกระเพาะอาหารดว ย
~ 11 ~กลว ยนํ้าวาชื่อวิทยาศาสตร : Musa sapientum L.]วงศ : Musaceaeชื่อสามญั ; Bananaลกั ษณะ : ไมลมลุก สงู 2-4.5 เมตร มีลําตน ใตดนิ ลําตน เหนือดนิ เกดิ จากกาบใบหมุ ซอ นกัน ใบเด่ียว เรียงสลับซอนกนั รอบตนที่ปลายยอด รปู ขอบขนาน กวาง 25-40 ซม. ยาว 1-2 เมตร ผิวใบเรียบมัน ทอ งใบสอี อ นกวา มนี วล ดอก ชอ เรยี กวา หัวปลอี อกที่ปลายยอด ใบประดับหุมชอดอกสีแดงหรือมว ง กลบี ดอกสขี าว บาง ผล เปน ผลสดประโยชนทางสมนุ ไพร : ตํารายาไทยใชผลดบิ ซง่ึ มีสารแทนนนิ มาก รักษาอาการทองเสียและบดิโดยกนิ ครงั้ ละครง่ึ หรอื หน่ึงผล มีรายงานวา มีฤทธ์ิปองกนั การเกดิ แผลในกระเพาะอาหารของหนูขาวท่ถี ูกกระตนุ ดว ยยาแอสไพริน เช่ือวาฤทธิ์ดงั กลา วเกดิ จากการถกู กระตนุ ผนงั กระเพาะอาหารใหห ลัง่ สารเมอื กออกมามากข้ึน จงึ นาํ มาทดลองรักษาโรคกระเพาะอาหารของคน โดยใชกลว ยดิบหนั่ เปนแวน ตากแหงบดเปนผง กินวันละ 4 ครัง้ ๆ ละ 1-2 ชอนแกง กอนอาหารและกอนนอนอาจทาํ ใหเ กิดอาการทอ งอืด ซ่ึงปองกันไดโ ดยกนิ รวมกับยาขบั ลม เชน ขิง
~ 12 ~กระเทียมชอื่ วิทยาศาสตร : Allium sativum L.วงศ : Alliaceaeชอื่ สามัญ : Common Garlic , Allium ,Garlic ,ชอ่ื อน่ื : กระเทียม (ภาคกลาง) หอมเทยี ม (ภาคเหนือ) หอมขาว (ภาคอีสาน) เทียม, หอมเทยี ม(ภาคใต)ลักษณะ : ไมพุม สงู 2-4 เมตร กง่ิ ออ นมีหนาม ใบประกอบชนดิ มีใบยอยใบเดียว เรียงสลับ รปู ไขรปู วงรีหรอื รูปไขแกมขอบขนานกวาง 3-5 ซม. ยาว 4-8 ซม. เน้อื ใบมีจดุ นํา้ มนั กระจาย กานใบมีครีบเลก็ ๆ ดอกเดย่ี วหรือชอ ออกที่ปลายกิ่งและทซี่ อกใบ กลบี ดอกสขี าว กลิ่นหอม รวงงาย ผลเปน ผลสด กลมเกลี้ยง ฉ่าํ นํ้าประโยชนทางสมุนไพร : ตํารายาไทยใชน ํ้ามะนาวและผลดองแหง เปน ยาขบั เสมหะแกไอ แกโ รคเลือดออกตามไรฟน เพราะมวี ิตามินซี นํ้ามะนาวเปนกระสายยาสําหรบั สมุนไพรท่ีใชข บั เสมหะเชนดปี ลกี นิ รวมกับยาขับลม เชน ขงิ
~ 13 ~ขี้เหล็กชอ่ื วิทยาศาสตร : Cassia siamea Britt.วงศ : Leguminosaeช่ือสามญั : Cassod Tree / Thai Copper Pod ชอื่ อนื่ ขี้เหล็กแกน ข้ีเหล็กบาน ขีเ้ หล็กหลวงขเี้ หลก็ ใหญล กั ษณะ : ไมย ืนตน สูง 10-15 เมตร ใบประกอบแบบขนนก เรียงสลับใบยอ ยรูปขอบขนาน กวา งประมาณ 1.5 ซม. ยาว 4 ซม. ใบออ นมขี นสนี ้ําตาลแกมเขียว ดอกชอ ออกทป่ี ลายก่งิกลบี ดอกสเี หลอื ง ผลเปน ฝกแบนยาวและหนาประโยชนท างสมุนไพร : ตํารายาไทยใชดอกเปนยานอนหลับ ลดความดันโลหิตดอกตมู และใบออ นเปนยาระบาย ใบแกร ะดูขาว แกน่ิว ขับปสสาวะ แกนแกไ ข ทําใหนอนหลับ รักษากามโรค ใบออ นและแกน มีสารกลมุ แอนทราควิโนนหลายชนดิ จงึ มฤี ทธเิ์ ปน ยาระบายใชใบออ นครัง้ ละ 2-3 กาํ มือตม กบั น้ํา 1-1.5 ถว ย เตมิ เกลอื เลก็ นอ ย ด่ืมกอ นอาหารเชาคร้ังเดยี ว นอกจากนี้ในใบออนและดอกตมู ยังพบสารซึ่งมฤี ทธิ์กดประสาทสวนกลางทําใหนอนหลบั โดยใชวธิ ดี องเหลาด่ืมกอ นนอน
~ 14 ~คูณชอ่ื วิทยาศาสตร : Cassia fistula L.วงศ : Leguminosaeชื่อสามญั : Golden Shower Tree/ Purging Cassiaชื่ออ่นื : ราชพฤกษ ลมแลงลักษณะ : ไมย ืนตน สูง 5-15 เมตร ใบประกอบแบบขนนกเรียงสลับ ใบยอ ยรูปไขห รอื รปู วงรีกวาง 4-8 ซม. ยาว 7-12 ซม. ดอกชอ ออกท่ีปลายก่ิง หอ ยเปนโคมระยา กลีบดอกสเี หลือง ผลเปนฝกกลม สีน้าํ ตาลเขม หรอื ดํา เปลือกแข็ง ผวิ เรียบ ภายในมีผนงั กัน้ เปนหอง แตละหองมีเมล็ด 1 เมล็ด หมุ ดว ยเนือ้ สีดําเหนยี วประโยชนทางสมุนไพร : ตํารายาไทยใชเน้ือหมุ เมลด็ แกท องผกู ขับเสมหะ ดอกแกไ ข เปน ยาระบาย แกนขบั พยาธไิ สเดอื น พบวาเนื้อหมุ เมล็ดมสี ารกลมุ แอนทราควโิ นน จงึ มสี รรพคณุ เปนยาระบาย โดยนาํ เนื้อหมุ เมล็ดซ่งึ มสี ีดาํ เหนยี ว ขนาดกอนเทาหัวแมม อื (ประมาณ 4 กรัม) ตมกับน้าํใสเ กลือเล็กนอ ย ดื่มกอ นนํ้า ดืม่ กอ นนอน มขี อ ควรระวังเชนเดยี วกบั ชุมเหด็ เทศ
~ 15 ~ชุมเห็ดเทศชือ่ วทิ ยาศาสตร : Senna alata L.วงศ : Leguminosaeชื่อสามัญ Ringworm Bushชอ่ื อื่น : ขี้คาก ลับมนี หลวง หมากกะลิงเทศ ชุมเหด็ ใหญลักษณะ : ไมพมุ สงู 1 - 3 เมตร แตกกงิ่ ออกดส นขาง ในแนวขนานกับพ้นื ใบประกอบ แบบขนนกเรยี งสลับ ใบยอยรูปขอบขนาน รปู วงรแี กมขอบขนาน หรือรูปไขกลบั กวาง 3-7 ซม. ยาว 6-15 ซม. หูใบเปนรปู สามเหลีย่ ม ดอกชอ ออกทีซ่ อกใบตอนปลายก่งิ กลีบดอกสเี หลืองทอง ใบประดับ สนี าํ้ ตาลแกมเหลืองหุมดอกยอ ยเหน็ ชัดเจน ผลเปน ฝก มคี รบี 4 ครบี เมล็ดแบน รปูสามเหล่ียมประโยชนท างสมุนไพร : รสเบ่ือเอียน ใบตาํ ทาแกก ลากเกลือ้ น โรคผวิ หนงั ดอกและใบตมรับประทานแกอ าการทอ งผูก มสี าร แอนทราควิโนน กลยั โคซายด หลายชนิด ไดแก emodin,aloe - emodin และ rhein ใชเ ปนยาระบายกระตุนลาํ ไสใ หญใหบ บี ตวั การทดลองในสัตว และคน พบวา ใบแกม ีฤทธิ์ นอยกวาใบออ น นอกจากนี้นํ้าจากใบ ยังมฤี ทธิ์ฆาเชื้อแบคทเี รียดว ย
~ 16 ~มะขามช่ือวิทยาศาสตร : Tamarindus indica L.วงศ : Leguminosaeช่ือสามญั : Tamarindช่อื อนื่ : Tamarindลกั ษณะ : มะขามเปน ไมย ืนตนขนาดกลางจนถงึ ขนาดใหญแตกกง่ิ กานสาขามาก เปลอื กตน ขรขุ ระและหนา สนี ํ้าตาลออน ใบ เปน ใบประกอบ ใบเล็กออกตามกิ่งกา นใบเปนคู ใบยอ ยเปนรปู ขอบขนาน ปลายไบและโคนใบมน ดอก ออกเปนชอ เลก็ ๆ ตามปลายกิง่ หนึ่งชอ มี 10-15 ดอก ดอกยอ ยขนาดเล็ก กลบี ดอกสีเหลืองและมจี ดุ ประสแี ดงอยกู ลางดอก ผล เปน ฝก ยาว รปู รางยาวหรือโคง ยาว 3-20 ซม. ฝก ออ นมเี ปลือกสเี ขยี วอมเทา สีนํ้าตาลเกรียม เนอ้ื ในตดิ กับเปลอื ก เมอ่ื แกฝ กเปลีย่ นเปนเปลือกแข็งกรอบหกั งาย สีน้ําตาล เนอื้ ในกลายเปน สีนํา้ ตาลหุมเมล็ด เนือ้ มรี สเปรย้ี วและหวานประโยชนทางสมุนไพร : สรรพคณุ ทางยา· ยาระบาย แกอาการทองผกู ใชม ะขามเปย กรสเปร้ียว 10–20 ฝก (หนกั 70–150 กรัม) จิม้ เกลอืรับประทาน แลวดืม่ น้ําตามมากๆ หรอื ตมนํา้ ใสเ กลอื เล็กนอ ยดื่มเปนน้ํามะขาม· ขับพยาธไิ สเดือน นาํ เอาเมลด็ แกม าควั่ แลวกะเทาะเปลือกออก เอาเนอ้ื ในเมล็ดไปแชนํ้าเกลอื จนนุม รับประทานครัง้ ละ 20-30 เม็ด· ขับเสมหะ ใชเ นอื้ ในฝกแกห รือมะขามเปยกจิ้มเกลือรบั ประทานพอสมควรคุณคาทางโภชนาการ ยอดออนและฝก ออ นมีวิตามิน เอ มาก มะขามเปยกรสเปรี้ยว ทําใหช ุมคอลดความรอ นของรา งกายไดด ี เน้อื ในฝก มะขามที่แกจัด เรียกวา \"มะขามเปย ก\" ประกอบดว ยกรดอนิ ทรียห ลายตวั เชน กรดทารททารร ิค กรดซติ ริค เปน ตน ทําใหออกฤทธ์ิ ระบายและลดความรอนของรา งกายลงได แพทยไ ทยเชอ่ื วา รสเปร้ียวนี้จะกดั เสมหะใหละลายไดด ว ย
~ 17 ~แมงลักชื่อวทิ ยาศาสตร : Ocimum basilicum L.f. var. citratum Back.วงศ : Labiataeชอ่ื สามัญ : Hairy Basilชื่ออ่นื : กอมกอ ขาว มังลักลกั ษณะ : แมงลักมลี กั ษณะทรงตน ใบ ดอก และผลคลา ยโหระพา ตางกนั ที่กล่ิน ใบสีเขยี วออนกวา กลีบดอกสีขาวและใบประดับสีเขยี วประโยชนท างสมนุ ไพร : ตํารายาไทยมกั เรยี กผลแมงลกั วา เม็ดแมงลัก ใชเปน ยาระบายชนิดเพม่ิกาก เพราะเปลือกผลมีสารเมือกซ่ึงสามารถพองตัวในนา้ํ ได 45 เทา เหมาะสําหรบั ผูทไ่ี มช อบกนิอาหารที่มกี ากเชน ผัก ผลไม ใชผ ลแมงลัก 1-2 ชอนชา แชน ้าํ 1 แกว จนพองตัวเตม็ ที่ กินกอ นนอน ถาผลแมงลักพองตัวไมเ ต็มท่ีจะทาํ ใหทองอดื และอจุ จาระแข็ง จากการทดลองพบวา แมงลกัทาํ ใหจํานวนครงั้ ในการถา ยและปริมาณอจุ จาระเพ่มิ ขน้ึ รวมท้ังทําใหอ จุ จาระออนตวั กวาปกตินอกจากนีใ้ บและตนสดมฤี ทธข์ิ ับลม เนื่องจากมีน้ํามนั หอมระเหย
~ 18 ~ไพลชอ่ื วิทยาศาสตร : Zingiber purpureum Roscoeวงศ : Zingiberaceaeชอ่ื อืน่ : ปูลอย ปูเลย วานไฟลักษณะ : ไมล ม ลกุ สูง 0.7-1.5 เมตร มเี หงาใตด ิน เปลอื กนอกสีน้าํ ตาลแกมเหลอื ง เน้ือในสเี หลืองแกมเขยี ว มกี ลน่ิ เฉพาะ แทงหนอ หรือลําตนเทียมข้นึ เปนกอประกอบดวยกาบหรือโคน ใบหมุ ซอนกัน ใบ เดีย่ ว เรียงสลับ รูปขอบขนานแกมใบหอก กวาง 3.5-5.5 ซม. ยาว 18-35 ซม. ดอก ชอแทงจากเหงาใตดิน กลบี ดอกสีนวล ใบประดบั สีมวง ผล เปนผลแหง รปู กลมประโยชนทางสมนุ ไพร : ตํารายาไทยใชเหงา เปนยาขับลม ขับประจําเดอื น มฤี ทธิ์ระบายออ น ๆแกบิด สมานลาํ ไส ยาภายนอกใชเ หงาสดฝนทาแกเ คลด็ ยอก ฟกบวม เสนตงึ เมอ่ื ยขบ เหนบ็ ชาสมานแผล จากการวิจัยพบวาในเหงา มีน้ํามนั หอมระเหยซง่ึ มคี ุณสมบตั ลิ ดอาการอักเสบและบวมจงึ มกี ารผลติ ยาขีผ้ ้ึงผสมน้ํามันไพล เพ่ือใชเปนยาทาแกอ าการเคลด็ ขดั ยอก น้ํามันไพลผสมแอลกอฮอลส ามารถทากนั ยงุ ได นอกจากนี้พบวาในเหงา มีสาร 4-(4-hydroxy-1-butenyl)veratrole ซงึ่ มีฤทธข์ิ ยายหลอดลม ไดท ดลองใชผงไพล กับผปู วยเด็กท่ีเปนหดื สรุปวาใหผ ลดีทั้งในรายทมี่ อี าการหอบหืดเฉยี บพลันและเรอ้ื รงั
~ 19 ~เทียนบานชอ่ื วิทยาศาสตร : Impatiens balsamina L.วงศ : Balsaminaceaeชือ่ สามญั : Garden Balsamชือ่ อ่ืน : เทียนดอก เทียนสวนลักษณะ : พรรณไมพ วกคลมุ ดิน ลําตนจะอุมนํา้ ลําตน จะไมต ้ังตรงขนึ้ ไป จะเอยี งเล็กนอย เปราะงา ย ใบมลี ักษณะมนรี ปลายแหลม ดอกนนั้ จะมีหลายสี เขน สีชมพู สีแดง สม และขาว เปน ดอกเดี่ยว จะออกติดกันชอ หนึง่ อาจะจะมี 2-3 ดอก กลีบดอกจะซอน ๆ กันเปน วงกลม มีกลีบเลยี้ ง 3 กลบี กลบี ดอก 5 กลบี กลีบดา นลางงอเปราะ มจี ะงอยยื่นออกมาเปน หลอดเลก็ -ยาวปลายโคง ขึน้ ขนาดดอก 3-6 ซม.ประโยชนท างสมุนไพร : ใชร ักษาฝ แผลพพุ อง ใชใบสดและดอกสดประมาณ 1 กํามือ ตาํ ละเอียดพอกฝ หรอื คนั้ น้ําทาบริเวณท่เี ปน ฝและแผลพุพองวันละ 3 ครั้ง (สีจากน้าํ คนั้ จะติดอยนู าน จึงควรระวังการเปรอะเปอ นเสื้อผาและรา งกายสวนอ่ืน ๆ )
~ 20 ~กะเพราชื่อวิทยาศาสตร : Ocimum sanctum L.วงศ : Labiataeชอื่ อ่นื : กอมกอ กอมกอ ดง กะเพราขาว กะเพราแดงลักษณะ : กะเพรามี 3 พนั ธุ คือ กะเพราแดง กะเพราขาวและกะเพราลูกผสมระหวา งกะเพราแดงและกะเพราขาว มีลักษณะท่ัวไปคลายโหระพา ตา งกันท่กี ลิ่นและกิ่งกานซึง่ มขี นปกคลุมมากกวาใบกะเพราขาวสเี ขียวออ น สวนใบกะเพราแดงสีเขียวแกมมว งแดง ดอกยอยสีชมพูแกมมวง ดอกกะเพราแดงสเี ขมกวากะเพราขาวประโยชนทางสมนุ ไพร : ตํารายาไทยใชใบหรือท้งั ตน เปน ยาขับลมแกปวดทอง ทอ งเสีย และคล่นื ไสอาเจียน นิยมใชกะเพราแดงมากกวา กะเพราขาว โดยใชยอดสด 1 กํามือ ตม พอเดอื ด ดื่มเฉพาะสว นนํา้ พบวา ฤทธ์ิขบั ลมเกดิ จากนา้ํ มันหอมระเหย การทดลองในสตั ว แสดงวาน้ําสกดั ท้ังตน มฤี ทธิ์ลดการบีบตัวของลาํ ไส สารสกัดแอลกอฮอลส ามารถรกั ษาแผลในกระเพาะอาหารสาร eugenol ในใบมฤี ทธ์ิขับนํ้าดี ชวยยอยไขมนั และลดอาการจกุ เสยี ด
~ 21 ~ยอช่ือวทิ ยาศาสตร : Morinda citrifolia L.วงศ : Rubiaceaeชอ่ื สามัญ : Indian Mulberryชื่ออื่น : มะตาเสอื ยอบานลกั ษณะ : ไมย ืนตน สูง 2-6 เมตร ใบเดี่ยว เรียงตรงขา ม รปู วงรี กวาง 8-15 ซม. ยาว 10-20 ซม.หใู บอยรู ะหวางโคนกา นใบ ดอกชอ ออกที่ซอกใบ ฐานดอกอดั กันแนน เปนรูปทรงกลม กลบี ดอกสีขาว ผลเปน ผลสด เชือ่ มตดิ กันเปนผลรวม ผวิ เปน ตมุ พองประโยชนท างสมนุ ไพร : ตํารายาไทยใชผลสดดิบหรือหาม ฝานเปน ช้ินบาง ยางหรือค่วั ไฟออ น ๆใหเหลอื ง ตมหรอื ชงกับน้ํา ด่ืมแกคล่ืนไสอ าเจียน
~ 22 ~ฟกทองชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Cucurbita moschata Decne.วงศ : Cucurbitaceaeชือ่ สามัญ : Pumpkinชอ่ื อน่ื : หมากอึ (ภาคอีสาน) มะฟก แกว ฟกแกว (ภาคเหนือ) มะน้าํ แกว หมกั อื้อ (เลย) หมากฟกเหลอื ง (แมฮ อ งสอน) น้ําเตา ภาคใตลกั ษณะ : เปนพืชลมลุก มีเถายาวเลอ้ื ยปกคลุมดิน ลําตน มีลกั ษณะกลมหรอื เปนเหลย่ี มมน ผิวเปนรอ งตามความยาว มขี นออน ๆ มีหนวดสาํ หรบั ยึด เกาะยดึ บริเวณขอ ใบเปนใบเดีย่ ว มีขนาดใหญออกเรียงสลับกัน โคนใบเวาคลา ยรปู หวั ใจ ขอบใบหยกั เปนเหลี่ยม 5 เหล่ียม มีขนทง้ั 2 ดา นของตวั ใบดอกเปน ดอกเด่ยี วสีเหลอื งมีขนาดใหญ ลกั ษณะคลายระฆงั หรอื กระดิ่งออกบรเิ วณงา มใบผลมีขนาดใหญ มีลักษณะเปนพเู ล็ก ๆ โดยรอบเปลือกนอกขรุขระและแข็ง มีสเี ขียวและจะเปลยี่ นเปนสเี ขียวออ นและ สเี หลืองเขม และสเี หลอื งตามลําดบั เนื้อภายในมีสีเหลืองอมเขยี ว สีเหลือง และสีสม เมลด็ มีจํานวนมากซงึ่ อยูตรงกลางผลระหวางเน้ือฟู ๆ มีรูปรางคลายไข แบน มีขอบนนู อยโู ดยรอบประโยชนทางสมุนไพร : เนอื้ ฟก ทองประกอบดว ยแปง โปรตนี ไขมนั ฟอสฟอรัส แคลเซยี ม เหล็กและ สารเบตา - แคโรทีน ซงึ่ เปน สารทร่ี า งกายนําไปสรา งวิตามิน เอ เมลด็ มฟี อสฟอรสั ในปรมิ าณสงู รวมทั้งแปง โปรตนี และนา้ํ ประมาณรอยละ 40 สวนเมลด็ แหงมสี ารควิ เคอรบิทนี(Cucurbitine) เปนสารสําคญั ซ่ึงมีฤทธ์ฆิ าพยาธไิ ดผ ลดี นอกจากน้ัน ฟกทองสามารถกระตุนการหลัง่ อนิ ซูลิน ซ่งึ ชว ยปอ งกันโรคเบาหวาน ความดันโลหติ ควบคมุ ระดับน้ําตาลในเลอื ด บํารงุนัยนตา ตับและไต เมล็ดใชเ ปนยาขบั พยาธิตวั ตืด ปองกันการเกิดนิว่ ในกระเพาะปส สาวะ และชว ยดบั พิษปอดบวม รากชว ยแกพษิ แมลงสตั วก ัดตอ ย ยางชว ยแกพษิ ผืน่ คนั เรมิ และงูสวดั ออกฤทธิ์คอื asperuloside
~ 23 ~มะเกลอืช่ือวทิ ยาศาสตร : Diospyros mollis Griff.วงศ : Ebenaceaeช่ือสามัญ : Ebony treeชื่ออื่น : ผีเผา (ฉาน-ภาคเหนอื ) มักเกลอื (เขมร-ตราด)ลักษณะ : ไมต นขนาดกลางถงึ ขนาดใหญ สูง 10-30 เมตร เรือนยอดเปนพมุ กลม ผวิ เปลอื กเปนรอยแตกสะเก็ดเล็กๆ สดี ํา เปลอื กในสีเหลือง กระพี้สขี าว กิ่งออ นมขี นนมุ ขึ้นประปราย ใบ เปน ใบเดี่ยวขนาดเลก็ รูปไขหรอื รีเรยี งตัวแบบสลบั ดอก ออกเปนชอ ตามซอกใบ ดอกแยกเพศตา งตนดอกตัวผูม ขี นาดเล็ก สเี หลืองออ น หนงึ่ ชอ มี 3 ดอก ผิวเกลี้ยง ผลออ นสีเขยี ว ผลแกสดี าํ ผลแกจัดจะแหง มีกลบี เล้ยี งตดิ บนผล 4 กลบี ผลแกร าวเดอื นมถิ ุนายน-สงิ หาคม เมลด็ แบน สีเหลอื ง 4-5 เมล็ด ขนาดกวา ง 0.5-0.7 ซม. ยาว 1-2 ซม. ขยายพันธุโดยการเพาะเมล็ดประโยชนทางสมุนไพร : ผลดบิ สด-ใชเปน ยาถายพยาธิไดหลายชนดิ ถายพยาธิปากขอไดด ที ส่ี ดุเดก็ อายุ 10 ปใช 10 ผล ผูท่อี ายมุ ากกวา 10 ป ใหเพ่ิมจํานวนขึน้ 1 ผลตอ 1 ป แตสูงสดุ ไมเกิน 25 ผล คอื ผทู อี่ ายุ 25 ปข ้นึ ไปกิน 25 ผลเทา นน้ั ลา งใหสะอาด ตาํ พอแหลก กรองเอาเฉพาะนํา้ ผสมหวั กะทิ 2 ชอนชาตอ มะเกลอื 1 ผล กนิ คร้ังเดียวใหห มดตอนเชา มดื กอนอาหาร 3 ชวั่ โมงหลังจากนี้ 3 ช่วั โมง ถาไมถ า ยใหกนิ ยาระบายดเี กลอื โดยใชผงดีเกลอื 2 ชอ นโตะ ละลายนา้ํประมาณครึ่งแกว เพือ่ ถายพยาธิ และตัวยาทเี่ หลือออกมา สารท่ีมฤี ทธิค์ ือ diospyroldiglucosideขอ ควรระวัง 1: ผูทีห่ ามใชมะเกลือไดแก เดก็ อายตุ ํ่ากวา 10 ป หญิงมีครรภ หรอื หลงัคลอดไมเ กิน 6 สัปดาห ผูทีเ่ ปน โรคกระเพาะอาหาร หรอื มอี าการปวดทอง ถายอุจจาระผิดปกติบอยๆ และผทู ก่ี าํ ลังเปน ไข ในการเตรยี มยาตอ งใชผ ลดิบสด เตรียมแลว กนิ ทันที ไมค วรเตรียมยาครงั้ ละมากๆ ใชเ ครอ่ื งบดไฟฟา จะทาํ ใหละเอียดมาก มตี วั ยาออกมามากเกินไปขอ ควรระวงั 2: เคยมรี ายงานวา ถากนิ ยามะเกลือขนาดสงู กวาท่ีระบุไว หรือเตรียมไวน าน สารสาํ คญั จะเปล่ียนเปน สารพิษชื่อ diospyrol ทาํ ใหจ อรับภาพ และประสาทตาอักเสบ อาจตาบอดไดประโยชนด านอืน่ ๆ เนอ้ื ไมใชท ําเฟอรน ิเจอรป ระดับมุก ผล ใหสีดาํ ใชยอ มผา และแพรได
~ 24 ~เล็บมือนางช่ือวิทยาศาสตร : Quisqualis indica L.วงศ : Combretaceaeช่อื สามัญ : Rangoon Creeperชอื่ อื่น : จะมง่ั จามัง่ มะจีม่ังลักษณะ : ไมเ ถาเนื้อแขง็ ตนแกมกั มีกลิน่ ทเี่ ปล่ียนเปนหนาม ใบเดยี่ ว เรียงตรงขาม รปู วงรี หรือรปูไขแ กมขอบขนาน กวาง 5-8 ซม. ยาว 10-16 ซม. ดอกชอ ออกทีป่ ลายกิง่ และซอกใบบรเิ วณปลายก่งิ กลบี ดอกสแี ดงโคนกลบี เลยี้ งเปนหลอดเรียวยาว สีเขียว ผลเปน ผลแหง รปู กระสวย มเี ปลือกแข็งสนี ้าํ ตาลเขม มสี นั ตามยาว 5 สนัประโยชนทางสมนุ ไพร : ตํารายาไทยใชเนอ้ื ในเมล็ดแหง เปนยาขับพยาธิไสเดือน สําหรับเด็กกินคร้ังละ 2-3 เมล็ด และผใู หญครั้งละ 4-5 เมล็ด โดยนาํ มาปน เปนผง ผสมกับนํ้าผง้ึ ปน เปน ยาลูกกลอน หรือตม เอาน้าํ ด่ืม หรือทอดกับไขก นิ ก็ได สารทม่ี ีฤทธิข์ ับพยาธิไดแกก รด quisqualic ซ่ึงเปน กรดอะมิโนชนิดหนึ่ง
~ 25 ~ฟา ทะลายโจรชือ่ วทิ ยาศาสตร : Andrographis paniculata (Burm.) Wall. ex Neesวงศ : Acanthaceaeช่อื อ่นื : คีปงฮี (จนี ) ฟาทะลายโจร หญา กนั งู นา้ํ ลายพังพอนลักษณะ : ไมล มลกุ สูง30-60 ซม.ทงั้ ตน มรี สขม ลําตนเปนส่ีเหล่ียม แตกก่ิงออกเปน พมุ เลก็ ใบเดีย่ ว เรยี งตรงขาม รูปไขหรือรูปใบหอก กวา ง 2-3 ซม. ยาว4-8 ซม. สเี ขยี วเขมเปน มนั ดอกชอออกทีป่ ลายกิง่ และซอกใบ ดอกยอ ยขนาดเล็กกลีบดอกสีขาว โคนกลีบดอกติดกัน ปลายแยกออกเปน 2 ปาก ปากบนมี 3 กลบี มเี สนสีแดงเขม พาดตามยาว ปากลางมี 2 กลีบ ผลเปน ฝก สีเขียวอมน้าํ ตาล ปลายแหลม เมื่อผลแกจ ะแตกเปน สองซกี ดีดเมล็ดออกมาประโยชนทางสมนุ ไพร : ชาวจนี ใชฟ าทะลายเปน ยามาแตโ บราณ และมาเปนทนี่ ิยมใชใ นปะเทศไทยเม่ือไมน านมานี้ โดยใชเ ฉพาะใบหรอื ท้ังตน บนดินซึ่งเกบ็ กอนทจ่ี ะมดี อกเปน ยาแกเจ็บคอ แกทองเสีย แกไ ข เปนยาขมเจรญิ อาหาร การศึกษาฤทธล์ิ ดไขในสัตวท ดลองพบวาสารสกดัแอลกอฮอลมแี นวโนมลดไขได รายงานการใชร กั ษาโรคอุจจาระรวงและบดิ ไมมตี วั แสดงวาฟาทะลายมปี ระสิทธิภาพในการรักษาเทา กับเตตราซยั คลินแตในการรกั ษาอาการเจบ็ คอนั้นมรี ายงานท้ังท่ไี ดผ ลและไมไดผลขนาดท่ีใชค อื พืชสด 1-3 กาํ มอื ตม น้าํ ดมื่ กอ นอาหารวนั ละ 3 คร้งั หรือใชพืชแหง บดเปน ผงละเอียดปนเปน ยาลูกกลอนขนาดเสน ผาศูนยก ลางประมาณ 0.8 ซม. กินครัง้ละ 3-6 เม็ด วันละ 3-4 ครั้ง กอ นอาหารและกอนนอน สาํ หรับผงฟา ทะลายที่บรรจุแคปซูล ๆละ 500 มิลลกิ รัม ใหก ินครง้ั ละ 2 เมด็ วนั ละ 2 คร้ัง กอนอาหารเชาและเย็น อาการขางเคยี งที่อาจพบคอื คลนื่ ไส
~ 26 ~กระเจยี๊ บแดงชื่อวิทยาศาสตร : Hibiscus sabdariffa L.วงศ : Malvaceaeชื่อสามัญ : Roselleชือ่ อืน่ : กระเจี๊ยบ กระเจ๊ียบเปร้ีย ผกั เกง็ เค็ง สม เก็งเค็ง สมตะเลงเครงลักษณะ : ไมพ มุ สงู 50-180 ซม. มีหลายพันธุ ลาํ ตนสีมวงแดง ใบเดยี่ ว รปู ฝามือ 3 หรือ 5 แฉกกวา งและยาวใกลเคยี งกนั 8-15 ซม. ดอกเด่ียว ออกทีซ่ อกใบ กลบี ดอกสีชมพูหรือเหลอื งบรเิ วณกลางดอกสมี วงแดง เกสรตัวผเู ช่อื มกนั เปนหลอด ผลเปนผลแหง แตกได มกี ลบี เลีย้ งสีแดงฉาํ่ นาํ้หุมไวประโยชนท างสมุนไพร : ตํารายาไทยใชใบและยอดออนซึง่ มรี สเปร้ียวแกไอ เมลด็ บํารุงธาตุ ขับปส สาวะ มรี ายงานการทดลองในผูปวยโรคน่ิวในทอไต ซงึ่ ด่ืมยาชงกลบี เลย้ี งแหงของผล 3 กรัมในน้ํา 300ซซี ี วันละ 3 คร้ัง ทําใหถายปสสาวะสะดวกขึน้ บางรายน่วิ หลดุ ไดเอง นอกจากนีท้ ําใหผปู วยกระเพาะปส สาวะอักเสบมีอาการปวดแสบเวลาปสสาวะนอ ยลง
~ 27 ~หญาหนวดแมวชอื่ วิทยาศาสตร : Orthosiphon grandiflorus Boldingวงศ : Labiataeชอ่ื สามัญ : Cat's Whiskerชอื่ อนื่ : พยบั เมฆลักษณะ : ไมพุม สูง 0.5-1 เมตร กง่ิ และกานส่ีเหล่ียมสีมวงแดง ใบ เดย่ี ว เรียงตรงขา ม รูปไขแ กมสี่เหลยี่ มขา วหลามตัด กวาง 2-4 ซม. ยาว 4-7 ซม. ขอบใบหยักฟน เลื่อย ดอก ชอ ออกท่ีปลายกิ่งมี 2 พนั ธุค อื พันธดุ อกสีขาวและพนั ธุดอกสมี ว งนํ้าเงิน เกสรตัวผูยืน่ พนกลีบดอกออกมายาวมากผล เปนผลแหง ไมแตก รูปรขี นาดเลก็ประโยชนท างสมนุ ไพร : ตํารายาไทยใชท้งั ตน เปนยาขับปสสาวะ แกโ รคปวดตามสันหลงั และบนั้เอว ใบเปนยารกั ษาโรคเบาหวานและลดความดันโลหติ มีการทดลองใชใบแหงเปนยาขบั ปสสาวะขบั กรดยรู คิ ซ่ึงเปน สาเหตขุ องโรคเกาดและรกั ษาโรคนิว่ ในไตกบั ผูปวยโรงพยาบาลรามาธบิ ดี โดยใชใบแหงประมาณ 4 กรัม ชงกบั น้าํ เดอื ด 750 ซีซี ดม่ื ตางนาํ้ ตลอดวนั ไดผลเปนทีน่ า พอใจของแพทย พบวาในใบมีเกลือโปแตสเซียมสงู ผปู วยโรคหัวใจไมควรใช
~ 28 ~หญาคาช่ือวทิ ยาศาสตร : Imperata cylindrica Beauv.วงศ : Gramineaeชื่อสามัญ :ลกั ษณะ : ไมล ม ลุก สูง 0.3-0.9 เมตร มีเหงาใตดิน รูปรา งยาวและแขง็ ใบ เดี่ยว แทงออกจากเหงา กวาง 1-2 ซม. ยาวไดถ ึง 1 เมตรขอบใบคม ดอก ชอ แทงออกจากเหงา ดอกยอ ยอยรู วมกนัแนน สเี งินอมเทาจาง ผล เปน ผลแหง ไมแ ตกประโยชนทางสมุนไพร : ตํารายาไทยใชรากและเหงา เปนยาขบั ปสสาวะ แกอ าการกระเพาะปส สาวะอักเสบ ปส สาวะแดง บํารุงไต ขบั ระดขู าว มีการศึกษาฤทธิข์ บั ปสสาวะในสตั วท ดลองพบวา ไดผลเฉพาะนา้ํ ตมสวนราก
~ 29 ~ออ ยแดงช่อื วิทยาศาสตร : Saccharum officinarum L.วงศ : Gramineaeชอื่ สามญั : Sugar-caneชื่ออ่ืน : ออ ย ออ ยขม ออ ยดําลกั ษณะ :ไมล มลุก สูง 2-5 เมตร ลําตน สมี วงแดง มีไขสขี าวปกคลุม ไมแตกกง่ิ กาน ใบเด่ียว เรียงสลับกวา ง 2.5-5 ซม. ยาว 0.5-1 เมตร ดอกชอ ออกท่ีปลายยอด สขี าว ผลเปน ผลแหง ขนาดเล็ก ออ ยมหี ลายพันธุ แตกตา งกนั ท่คี วามสงู ความยาวของขอ และสขี องลาํ ตนประโยชนทางสมุนไพร : ตํารายาไทยใชลําตนเปน ยาขับปส สาวะ โดยใชล ําตน สด 70-90 กรมั หรือแหง 30-40 กรมั ห่นั เปน ช้ิน ตม นา้ํ แบงด่ืม วันละ 2 ครัง้ กอ นอาหาร แกไตพิการ หนองในและขับนวิ่ แพทยพ ้ืนบานใชข ับเสมหะ มรี ายงานวา ออยแดงมีฤทธ์ขิ บั ปสสาวะในสตั วท ดลอง
~ 30 ~ขลูช่อื วิทยาศาสตร : Pluchea indica Lessวงศ : Compositaeชอื่ สามัญ : Indian Marsh Fleabaneชอ่ื อนื่ : ขลู หนวดง่วั หนงดงว้ิ หนวดงัว หนวดวัวลักษณะ : ไมพมุ สงู 1-2.5 เมตร ชอบขนึ้ ในทช่ี ื้นแฉะ ใบเดยี่ ว เรยี งสลับ รูปไขกลับ กวาง 1-5 ซม.ยาว 2.5-10 ซม. ขอบใบหยักซฟ่ี นหาง ๆ ดอกชอ ออกทยี่ อดและซอกฟน กลีบดอกสมี วง ผลเปนผลแหง ไมแ ตกประโยชนทางสมนุ ไพร : ตํารายาไทยใชทงั้ ตน ตม กนิ เปน ยาขับปสสาวะ แกเบาหวาน ตม นา้ํ อาบแกผื่นคัน น้าํ คนั้ ใบสดรกั ษาริดสดี วงทวาร การทดลองในสตั วและคนปกติ พบวายาชงทงั้ ตนมีฤทธิ์ขับปสสาวะมากวายาขับปสสาวะแผนปจ จุบนั (hydrochlorothiazide) และมขี อ ดคี อื สญู เสยี เกลือแรนอยกวา
~ 31 ~สับปะรดชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Ananas comosus Merr.วงศ : Bromeliaceaeชอ่ื สามัญ : Pineappleช่ืออ่นื : ขนนุ ทอง ยานดั ยานนัด บอ นดั มะขะนดั มะนดั ลิงทอง หมากเกง็ลกั ษณะ : ไมลมลกุ อายหุ ลายป สูง 90-100 ซม. มลี าํ ตน อยูใ ตด ิน ใบ เดี่ยว เรียงสลับซอนกันถม่ี ากรอบตน กวาง 6.5 ซม. ยาวไดถงึ 1 เมตร ไมมีกา นใบ ดอก ชอ ออกจากกลางตน มีดอกยอ ยจาํ นวนมาก ผล เปน ผลรวม รูปทรงกระบอก มใี บเปนกระจุกที่ปลายผลประโยชนท างสมนุ ไพร : ตํารายาไทยใชเนอ้ื ผลเปนยาแกไอขบั เสมหะ เหงาเปนยาขบั ปส สาวะ แกน่วิ พบวาลาํ ตน และผลมีเอนไซมย อยโปรตนี ช่อื bromelain ใชเปน ยาลดการอกั เสบและบวมจากการถูกกระแทกบาดแผล หรือการผาตัด โดยผลิตเปน ยาเม็ดชอ่ื Ananase Forte Tablet
~ 32 ~สะแกช่ือวทิ ยาศาสตร : Combretum quadrangulare Kurzวงศ : Combretaceaeชอ่ื สามัญ :ชื่ออน่ื : แก ขอนแข จองแข แพง สะแกลกั ษณะ : ไมย นื ตน สงู 5-10 เมตร กิง่ ออนเปนรปู เหลีย่ ม ใบเดย่ี ว เรยี งตรงขาม รูปวงรี หรอื รูปไขกลับ กวาง 3-8 ซม. ยาว 6-15 ซม. ดอกชอ ออกทีซ่ อกใบ และปลาดยอด ดอกยอยมีขนาดเลก็กลีบดอกสขี าว ผลแหง มี 4 ครบี เมลด็ สนี า้ํ ตาลแดง รปู กระสวย มี 4 สนั ตามยาวประโยชนทางสมุนไพร : เมลด็ แก- ใชขบั พยาธไิ สเ ดอื น และพยาธิเสน ดายในเด็ก โดยใชขนาด 1 ชอ นคาว หรือ 3 กรัม ตําผสมกบั ไขทอดกนิ ครัง้ เดียว ขณะทองวา ง
~ 33 ~พลูชอื่ วทิ ยาศาสตร : Piper betle L.วงศ : Piperaceaeชื่อสามญั : Betel Vineลกั ษณะ :ไมเถาเนอ้ื แขง็ รากฝอยออกบรเิ วณขอใชย ึดเกาะ ขอโปงนนู ใบ เดย่ี ว เรียงสลับ รูปหวั ใจ กวาง 8-12 ซม. ยาว 12-16 ซม. มกี ลิ่นเฉพาะและมรี สเผด็ ดอก ชอ ออกท่ีซอกใบ ดอกยอ ยขนาดเล็กอัดแนนเปนรูปทรงกระบอก แยกเพศ สขี าว ผล เปน ผลสด กลมเลก็ เบียดอยบู นแกน พลมู ีหลายพันธุเชน พลเู หลือง พลูทองหลางประโยชนท างสมนุ ไพร :ตํารายาไทยใชน ้ําคัน้ ใบสดกินเปน ยาขับลมและทาแกลมพิษ โดยใช 3-4 ใบ ขย้ีหรอื ตําใหล ะเอยี ดผสมเหลา โรงเล็กนอย ทาบริเวณท่ีเปน ใบมีน้าํ มันหอมระเหย ประกอบดว ยสาร chavicol และ eugenol ซ่งึ มีฤทธทิ์ ําใหชาเฉพาะที่ สามารถบรรเทาอาการคนั และฆา เช้อื โรคบางชนดิ ดว ย จึงมกี ารพฒั นาตาํ รับยาขี้ผึง้ ผสมสารสกัดใบพลขู ้ึนเพ่อื ใชเปนยาทารักษาโรคผวิ หนังบางชนิด
~ 34 ~ทองพันชั่งชื่อวทิ ยาศาสตร : Rhinacanthus nasutus Kurzวงศ : Acanthaceaeช่อื อืน่ : ทองคนั ชัง่ หญามันไกลกั ษณะ : ไมพมุ สูง 1-2 เมตร ก่งิ ออ นมกั เปนสนั สี่เหล่ยี ม ใบเดี่ยวเรียงตรงขามรูปไขห รือรปู วงรีกวาง 2-4 ซม. ยาว 4-8 ซม. ดอกชอ ออกท่ซี อกใบกลีบดอกสขี าว โดคนกลบี ตดิ กนั เปน หลอดปลายแยกเปน 2 ปาก ปากลางมีจดุ ประสีมว งแดง ผลเปนผลแหง แตกไดประโยชนท างสมนุ ไพร : ตํารายาไทยใชใบสดและรากโขลกละเอยี ด แชเ หลา โรง 1 สัปดาหเ อานาํ้ทาแกกลากเกล้อื น สารสําคัญคอื rhinacanthin และ oxymethylanthraquinone
~ 35 ~มะหาดช่ือวิทยาศาสตร : Artocarpus lakoocha Roxb.วงศ : Moraceaeช่ืออื่น : หาด ขุนปา มะหาดใบใหญลกั ษณะ : ไมย ืนตน สงู ประมาณ 30 เมตร ทรงพมุ แผก วา ง ใบ ดี่ยว เรียงสลับ รปู ขอบขนานหรือรปู วงรี กวาง 8-10 ซม. ยาว 10-20 ซม. หลังใบเปนมนั สีเขยี วเขม ทอ งใบสาก ดอก ชอ ออกท่ีซอกใบ คอ นขา งกลม กานสน้ั แยกเพศ อยูบนตน เดียวกัน ผล เปน ผลรวม สีเหลือง ผิวขรขุ ระ มีขนนุมประโยชนท างสมุนไพร : ตํารายาไทยใชปวกหาดเปน ยาถา ยพยาธิเสน ดาย พยาธิไสเดือนและพยาธิตัวตืดสาํ หรับเด็ก สารทอี่ อกฤทธคิ์ อื 2, 4, 3, 5- tetrahydroxystillbene จากการศกึ ษาไมพบความเปน พษิ ขนาดทใ่ี ชคือ ผงปวกหาด 3 กรมั ละลายนาํ้ เยน็ ดืม่ ตอนเชา มดื หลงั จากนนั้ประมาณ 2 ช่วั โมงใหก นิ ยาถาย (ดีเกลอื ) นอกจากน้ียงั ใชละลายนํ้าทาแกค ัน “ปวกหาด” เตรยี มโดยการเคย่ี วเน้ือไมก บั น้ํา กรองเนอื้ ไมอ อก บีบน้ําออกใหแหง จะไดผงสีนวลจับกนั เปนกอน ยางไฟจนเหลอื ง เรยี กกอนน้ีไดว า ปวกหาด
~ 36 ~พญาปลองทองชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Clinacantus nutans (Burm.) Lindauวงศ : Acanthaceaeชื่ออ่นื : ผักมนั ไก ผักล้นิ เขียด พญาปลองคํา พญาปลองดํา พญายอ เสลดพังพอน เสลดพังพอนตวัเมียลกั ษณะ : ไมพุมรอเล้ือย สงู 1-3 เมตร ใบเด่ียว เรยี งตรงขา ม รูปใบหอก กวาง 1-3 ซม. ยาว 4-12 ซม. สีเขียวเขม ดอกชอ ออกเปนกะจุกท่ีปลายก่ิง กลบี ดอกสีแดงสม โคนกลบี สเี ขยี ว ตดิ กนัเปนหลอดยาว ปลายแยกเปน 2 ปาก ไมคอยออกดอก ผลเปนผลแหง แตกไดประโยชนทางสมนุ ไพร : ตํารายาไทยใชใบสดรกั ษาแผลไฟไหมนํา้ รอนลวก แมลงกัดตอ ย ผน่ื คนัโดยนาํ ใบสด 5-10 ใบ ตําหรอื ขยี้ทา การทดลองในสัตวพบวา สารสกดั ใบสดดวย n-butanol สามารถลดการอกั เสบได มีการเตรียมเปนทิงเจอรเพ่ือใชทารักษาอาการอกั เสบจากเริมในปาก โดยใชใ บสด 1 กก. ปน ละเอียด เติมแอลกอฮอล 70% 1 ลติ ร หมัก 7 วนั กรอง ระเหยบนเครอ่ื งอังไอนาํ้ ใหปรมิ าตรลดลงครงึ่ หนง่ึ เติมกลีเซอรนี เทาตวั
~ 37 ~มะนาวชอ่ื วิทยาศาสตร : Citrus aurantifolia Swing.วงศ : Rutaceaeชอ่ื สามญั : Common Limeช่ืออืน่ : สม มะนาว มะลิว (ภาคเหนอื )ลกั ษณะ : ไมพมุ สูง 2-4 เมตร กง่ิ ออนมีหนาม ใบประกอบชนดิ มใี บยอ ยใบเดียว เรียงสลบั รูปไขรูปวงรหี รือรปู ไขแกมขอบขนานกวาง 3-5 ซม. ยาว 4-8 ซม. เนื้อใบมีจุดน้าํ มันกระจาย กานใบมีครบี เลก็ ๆ ดอกเด่ยี วหรือชอ ออกท่ีปลายกิง่ และที่ซอกใบ กลบี ดอกสีขาว กล่ินหอม รวงงาย ผลเปน ผลสด กลมเกล้ียง ฉํ่านาํ้ประโยชนทางสมุนไพร : รายาไทยใชน ํา้ มะนาวและผลดองแหงเปนยาขับเสมหะแกไ อ แกโ รคเลือดออกตามไรฟน เพราะมีวติ ามินซี น้ํามะนาวเปนกระสายยาสําหรับสมนุ ไพรท่ีใชขบั เสมหะเชนดปี ลี
~ 38 ~มะแวงเครอืชอื่ วทิ ยาศาสตร : Solanum trilobatum L.วงศ : Solanaceaeช่อื อน่ื : แขวง เคยีลักษณะ : ไมเลือ้ ย มหี นามตามก่งิ กาน ใบเดี่ยว เรยี งสลบั รูปไขกวาง 4-5 ซม. ยาว 5-8 ซม. ขอบใบเวา มหี นามตามเสน ใบ ดอกชอ ออกท่ปี ลายกิง่ และซอกใบ กลีบดอกสีมวง ผลเปนผลสด รปูกลม ผลดบิ สีเขยี วมีลายตามยาว เมอื่ สุกสแี ดงประโยชนทางสมนุ ไพร : ตํารายาไทยใชผลสดแกไ อขบั เสมหะ โดยใชขนาด 4-10 ผล โขลกพอแหลกคั้นเอานาํ้ ใสเกลอื เล็กนอย จิบบอ ยๆ หรือเค้ียวกลืนเฉพาะน้ําจนหมดรสขมเฝอน มะแวงเครอื เปนสว นผสมหลกั ในยาประสะมะแวง เชนกนั นอกจากนีใ้ ชขบั ปสสาวะแกไขแ ละเปนยาขมเจริญอาหารดว ย
~ 39 ~มะแวงตนชื่อวทิ ยาศาสตร : Solanum indicum L.วงศ : Solanaceaeช่ืออน่ื :ลักษณะ : ไมพ มุ สงู 1-1.5 เมตร ลําตน มีขนนมุ ใบเด่ยี ว เรยี งสลับรปู ไขหรือรูปขอบขนานกวาง 4-10 ซม. ยาว 6-12 ซม. ขอบใบเวา ผวิ ใบมขี นนุมท้งั สองดา น ดอกชอ ออกตามกิ่งหรือที่ซอกใบ กลีบดอกสมี ว ง ผลเปนผลสด รูปกลม ผลดิบสีเขยี วออน ไมมีลาย เมือ่ สุกสสี มประโยชนท างสมนุ ไพร : ตํารายาไทยใชผลสดแกไอขบั เสมหะ รักษาเบาหวาน ขับปส สาวะ มีการทดลองในสัตว พบวา นํ้าสกดั ผลมีฤทธิ์ลดน้ําตาลในเลือด แตมีฤทธนิ์ อยและระยะเวลาการออกฤทธ์ิส้ัน พบสเตดรอยดป ริมาณคอ นขา งสงู จึงไมค วรใชติดตอกนั เปนเวลานาน มะแวง ตนเปน สวนผสมหลัก ในยาประสะมะแวง ซึ่งองคการเภสชั กรรมผลติ ขึน้ ตามตาํ รับยาสามัญประจําบา นแผนโบราณ
~ 40 ~แหวหมูช่ือวิทยาศาสตร : Cyperus rotundus L.วงศ : Cyperacearชอ่ื สามัญ : Nutgrassชื่ออืน่ : หญาขนหมูลกั ษณะ : ไมล ม ลุก อายหุ ลายป สงู 20-40 ซม. มลี ําตนใตด ินเปนหวั คลายหัวแหว ไทย แตกแขนงลําตนเปน เสนแขง็ เหนียวอยใู ตด นิ และงอกเปนหัวใหมได ใบเดย่ี ว จํานวนมาก แทงออกจากหวักวา ง 2-6 มม. ยาว 5-20 ซม. ดอกชอ คลายดอกหญา สนี ้ําตาลแดง แตกแขนงเปน 4-10 กิ่ง กา นชอ ดอกเปน สามเหลี่ยมตรง ผลเปนผลแหงประโยชนทางสมุนไพร : ตํารายาไทยใชห ัวใตด ินเปน ยาบาํ รุงหัวใจ ขบั เหงือ่ และขบั ปส สาวะ การทดลองในสัตวพ บฤทธิ์ขับปสสาวะ ลดไข ลดความดันโลหิตและลดการอกั เสบ ซ่ึงเชอื่ วาเกดิ จาก a-cyperone นอกจากน้พี บฤทธ์ยิ บั ยง้ั การเจริญเตบิ โตของเชอ้ื มาลาเรียชนิดฟล ซิพารมั ในหลอดทดลองดว ย
~ 41 ~เรวช่ือวทิ ยาศาสตร : Amomum xanthioides Wall.วงศ : Zingiberaceaeชื่อสามญั : Bustard cardamom, Tavoy cardamomชื่ออื่น : หมากแหนง (สระบุรี) หมากเนิง (อสี าน) มะอี้ หมากอ้ี มะหมากอ้ี (เชียงใหม) หนอเนง(ชัยภมู )ิลักษณะ :เรว เปน พืชลมลุก มีเหงาหรือลาํ ตนอยใู นดิน จัดเปนพชื สกุลเดียวกบั กระวาน ขา ขงิ ใบมีลักษณะยาวเรียว ปลายใบแหลมและหอ ยโคงลง กานใบมีขนาดส้นั ออกดอกเปน ชอจากยอดที่แทงขน้ึ มาจากเหงา ดอกมสี ีขาวกา นชอดอกสัน้ ผลมขี นสีแดงปกคลุม เมล็ดมสี นี ํา้ ตาล เรวมีหลายชนิด เชนเรว หอม เรวชา ง เรวกอ ซึง่ เรวเหลานี้มีลักษณะตน แตกตางกนั ไปประโยชนท างสมนุ ไพร :น้าํ มนั หอมระเหยในเมล็ดเรว มีฤทธิ์เปนยาขบั ลม ชวยแกอ าการทองอืดทองเฟอ แนน จุกเสยี ด โดยใชเมลด็ ประมาณ 3 กรมั บดใหเปนผงรับประทานวันละ 3 ครงั้ และชว ยขับเสมหะ แกคลนื่ เหยี นอาเจยี นไดด อี กี ดวย
~ 42 ~ดปี ลีชอ่ื วิทยาศาสตร : Piper chaba Huntวงศ : Piperaceaeช่ือสามญั : Long Pepperลักษณะ : ไมเถารากฝอยออกบริเวณขอเพื่อใชยึดเกาะ ใบ เดยี่ วรปู ไขแกมขอบขนาน กวา ง 3-5 ซม. ยาว 7-10 ซม. สเี ขียวเขมเปน มนั ดอก ชอ ออกทซ่ี อกใบ ดอกยอ ยอัดกันแนน แยกเพศ ผลเปน ผลสด มสี ีเขยี ว เม่ือสุกจะเปล่ียนเปน สแี ดง รสเผด็ รอ นประโยชนท างสมนุ ไพร : ตํารายาไทยใชผลแกจดั แตย งั ไมสุกตากแหง เปน ยาขับลม บาํ รุงธาตุ แกทอ งเสีย ขบั รกหลงั คลอด โดยใชผ ล 1 กาํ มือ (ประมาณ 10-15 ผล) ตม เอาน้ําด่ืม นอกจากนใ้ี ชเปน ยาแกไอ โดยเอาผลแหงคร่งึ ผลฝนกบั มะนาวแทรกเกลอื ใชก วาดคอหรอื จิบบอ ยๆ ฤทธิ์ขบั ลมและแกไ อ เกิดจากนาํ้ มนั หอมระเหยและสาร piperine พบวา สารสกดั เมทานอลมีผลยับยง้ั การบีบตัวของลําไสเ ลก็ และสารสกัดปโตรเลียมอีเธอร ทําใหสตั วท ดลองแทง จงึ ควรระวงั การใชในสตรีมีครรภ
~ 43 ~นอยหนาชือ่ วทิ ยาศาสตร : Annona squamosa L.วงศ : Annonaceaeชอ่ื สามัญ : Sugar Appleชอื่ อื่น : นอยแน นะนอแน หมักเขยี บลกั ษณะ : ไมยนื ตน สงู 3-5 เมตร ใบเดี่ยว เรยี งสลับ รปู ใบหอกหรอื รปู ใบหอกแกมขอบขนานกวา ง 3-6 ซม. ยาว 7-13 ซม. ดอกเดยี่ ว ออกท่ซี อกใบ หอยลง กลีบดอกสเี หลืองแกมเขียว 6 กลีบเรียง 2 ชั้นๆ ละ 3 กลีบ หนาอวบนํ้า มีเกสรตัวผแู ละรังไขจาํ นวนมาก ผลเปนผลกลุม คอนขา งกลมประโยชนทางสมนุ ไพร : ตํารายาไทยใชใบสดและเมล็ดฆาเหา โดยใชเมลด็ ประมาณ 10 เมล็ดหรอื ใบสดประมาณ 1 กาํ มอื (15 กรมั ) ตาํ ใหละเอยี ด ผสมกับนํ้ามันมะพราวพอแฉะ ขยใ้ี หท ่ัวศีรษะ ใชผา คลุมโพกไวป ระมาณ 10 นาทีถงึ คร่งึ ชัว่ โมง ใชห วสี างเหาออก สระผมใหส ะอาด (ระวังอยา ใหเขา ตา เพราะจะทําใหต าอักเสบและแสบได) มีรายงานยืนยนั วานํา้ ยาที่ค้นั จากเมลด็ บดกับนํา้ มันมะพรา วในอตั ราสวน 1:2 สามารถฆาเหาไดด ที ี่สดุ คือฆาไดถ ึง 98% ใน 2 ช่วั โมง ใชรักษาหิด กลากและเกลื้อนดว ย
~ 44 ~ยานางชื่อวิทยาศาสตร : Tiliacora triandra Dielsวงศ : Menisspermaceaeลกั ษณะ : ไมเ ถา ใบเดย่ี ว เรียงสลับ รูปไขแกมใบหอก กวาง 2-4 ซม. ยาว 5-12 ซม. ดอกชอ ออกตามเถาและทซ่ี อกใบ แยกเพศอยคู นละตน ไมมกี ลบี ดอก ผลเปนผลกลมุ ผลยอย รปู วงรปี ระโยชนทางสมนุ ไพร :ตาํ รายาไทยใชร ากตม กับนาํ้ ดื่มเปนยาแกไขท กุ ชนิด การทดลองพบวา สารสกัดรากมฤี ทธิ์ตา นเชอื้มาลาเรยี ชนดิ ฟล ซพิ ารัมในหลอดทดลอง
~ 45 ~ปลาไหลเผือกชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Eurycoma longifolia Jackวงศ : Simaroubaceaeชื่ออ่นื : กรุงบาดาล คะนาง ชะนาง ตรึงบาดาล ตงุ สอ แฮพนั ชน้ั เพยี ก หยกิ บอถอง หยกิ ไมถ งึเอียนดอน ไหลเผือกลกั ษณะ : ไมย นื คน สูง 4-6 เมตร ลําตน ตรง ไมคอยแตกกิง่ กาน ใบประกอบแบบขนนก เรยี งสลับ ออกเปนกระจกุ บรเิ วณปลายก่ิง ใบยอ ยรูปไขแกมวงรี กวาง 2-3 ซม.ยาว 5-7 ซม. สีเขยี วเขม ยอดและใบออนมขี นสีนํา้ ตาลแดง ดอกชอ ออกท่ซี อกใบ ดอกยอ ยขนาดเล็ก กลบี ดอกสมี วงแดง ผลเปนผลสด รปู ยาวรปี ระโยชนทางสมุนไพร : ตํารายาไทยใชรากเปน ยาแกไ ขท กุ ชนิดรวมท้ังไขจบั ส่นั พบวาสารทีอ่ อกฤทธ์ิเปนสารท่ีมีรสขมไดแ ก eurycomalactoneeurycomanol และ eurycomanone สารทงั้ สามมฤี ทธิ์ยบั ยง้ั การเจริญเติบโตของเช้อื มาเลเรยีชนิดฟล ซพิ ารมั ในหลอดทดลองได จดั เปน สมุนไพรที่มศี ักยภาพ ควรศกึ ษาวิจยั ตอ ไป
~ 46 ~บอระเพด็ชือ่ วทิ ยาศาสตร : Tinospora crispa ( L.) Miers ex Hook.f. & Thomsวงศ : Menisspermaceaeชื่ออน่ื : เครือเขาฮอ จงุ จงิ เจตมูลหนาม เจตมูลยาน เถาหัวดว น หางหนูลักษณะ : ไมเถาเลื้อยพัน มีลกั ษณะคลายชิงชา มาก ตางกันที่เถามีขนาดใหญก วา มีปมุ ปมมากกวามรี สขมกวาและไมม ีปมุ ใกลฐ านใบประโยชนทางสมุนไพร : ตํารายาไทยใชเถาเปนยาแกไข ขบั เหง่ือ แกกระหายน้ํา แกร อ นใน โดยนําเถาสดขนาดยาว 2 คบื ครึ่ง (30-40 กรัม) ตมค้นั เอาน้ําด่ืม หรือตม เคยี่ วกับนา้ํ 3 สว นจนเหลือ 1 สวน ดม่ื กอนอาหารวันละ 2 คร้ังเชาเย็น หรือเมอ่ื มีไข นอกจากนีใ้ ชเ ปนยาขมเจริญอาหารดวย ปจ จบุ ันองคก ารเภสัชกรรมผลิตทิงเจอรบอระเพ็ด เพ่อื ใชแทน Tincture Gentian ซึ่งเปนสว นผสมของยาธาตุท่ตี อ งนาํ เขา จากตางประเทศ การทดลองในสัตวพ บวา นา้ํ สกดั เถาสามารถลดไขได
Search
