บทที่ 4 แนวคิดของสารสนเทศทางการพยาบาล

บทท่ี 4 แนวคดิ ของสารสนเทศทางการพยาบาล อ.ยุทธนา นุ่นละออง1

ความหมาย ความสาคัญ ประเภทของสารสนเทศ  สารสนเทศ (Information) หมายถึง ขอ้ มลู ทเ่ี ปน็ ประโยชนต์ อ่ การดาเนินชีวิตของมนุษย์ ทีไ่ ดผ้ า่ น การกระบวนนาเข้าขอ้ มลู ผ่านการประมวลผลหรือจัดระบบ เพื่อให้มี ความหมายและคณุ ค่าสาหรบั ผู้ใช้สามารถนาไปใชป้ ระโยชนไ์ ด้ เชน่ การ จัดการกบั ขอ้ มลู ที่มีอยูเ่ ปน็ จานวนมากใหเ้ ปน็ หมวดหม่แู ละเรียกดไู ดง้ า่ ยและ รวดเร็ว  เทคโนโลยีสารสนเทศ (Information Technology) หมายถึง อุปกรณ์หรอื เคร่ืองมอื ที่เก่ยี วขอ้ งกบั การรวบรวมประมวล เก็บ รกั ษา และเผยแพร่ขอ้ มูลและสารสนเทศโดยรวมทั้งฮารด์ แวร์ ซอฟตแ์ วร์ ฐานข้อมูล และการสอ่ื สาร โทรคมนาคม2

1.ความหมายและประเภทของข้อมูล สารสนเทศ และความรู้ ข้อมูลและสารสนเทศมีความหมายและประเภทท่ี หลากหลาย เน่ืองจากขอ้ มูลและสารสนเทศถูกนาไปใช้ ในเกอื บทุกด้านทุกองค์กร ดังนน้ั ขอ้ มูลและสารสนเทศ จงึ มีความหมายและประเภทเปลีย่ นไปตามลกั ษณะของ งานท่ีนาไปใช้ สามารถรวบรวมและสรุปไดด้ ังน้ี3

1.1 ข้อมลู ขอ้ มูล (Data) คือ สง่ิ ต่างๆ หรอื ข้อเท็จจรงิ ทีเ่ ราสนใจ ทไ่ี ด้รับจากประสาทสมั ผัส หรือสื่อต่างๆ แล้วบนั ทึกไว้เป็นตวั เลข ข้อความ รปู ภาพ และสญั ลักษณ์ เช่น เกรดนักเรียนท่ี ได้รบั ในแต่ละวชิ า ราคาของสินค้าตา่ งๆ น้าหนัก สว่ นสงู เปน็ ต้น4

1.2 สารสนเทศ สารสนเทศ (Information) คอื ส่งิ ท่ไี ดจ้ าก การประมวลผลของข้อมลู เพือ่ ใหส้ ามารถนามาใช้ ประโยชน์ในดา้ นการวางแผน การพัฒนา การ ควบคมุ และการตัดสินใจ สารสนเทศท่ดี ีจะตอ้ งมี ความถกู ต้อง สมบูรณ์ น่าเช่ือถือ และมคี วาม ทันสมยั เชน่ การหาคา่ เฉลย่ี การเรยี งลาดับ กราฟ แผนภูมิ เปน็ ต้น ขอ้ มูล การประมวลผล สารสนเทศ5

ตัวอยา่ งการเปรยี บเทยี บขอ้ มลู กับสารสนเทศ ข้อมลู สารสนเทศ มะยมมนี า้ หนกั 50 กรมั เงาะมีน้าหนัก 140 กรมั ชมพมู่ นี า้ หนกั 150 กรมั มงั คดุ มนี า้ หนกั 200 กรัม กระท้อนมีนา้ หนกั 350 กรมั สม้ มีนา้ หนัก 500 กรมั ทเุ รยี นมีน้าหนัก 1,000 กรัม แตงโมมีนา้ หนกั 1,150 กรมั6

1.3 ความรู้ ความรู้ (knowledge) คอื สงิ่ ท่ี ประกอบดว้ ยขอ้ มูลและสารสนเทศทถ่ี กู จัดรปู แบบ และประมวลผลเพอ่ื นาไปประยุกต์ใชใ้ นปญั หาที่ ตอ้ งการนาขอ้ มลู และสารสนเทศเหลา่ นไ้ี ปแกไ้ ข เชน่ เพราะเหตุใดนักเรียนบางคนจึงสูงกวา่ นกั เรยี นคนอืน่ ซึง่ อาจมลี ักษณะนสิ ัยมาจากการรบั ประทานอาหาร การออกกาลังกาย เป็นต้น7

2.การจดั การความรู้ (knowledge management) การแก้ปญั หา การแสวงหาความรู้การจัดการความรู้ การนาความรมู้ าปรบั ใช้ ต้องมคี วามรแู้ ละทักษะ ใชก้ ารอบรมเพอื่ สร้างความรู้ เรียกวา่ เปน็ ทุนทางปัญญา8

ตวั อยา่ งระบบสารสนเทศเพอื่ จดั การความรู้9

3.ลักษณะของข้อมูลท่ดี ี 2.ความสมบรู ณ์ครบถ้วนในการ นาไปใชง้ าน 1.ความถูกตอ้ งข้อมูล - ขอ้ มูลงานทะเบยี น - ตอ้ งมกี ารตรวจสอบก่อนทุกครั้ง - ระบบงานจพี เี อส ลกั ษณะของ ข้อมูลทด่ี ี 3.ความถกู ต้องตามเวลา 4.ความสอดคล้องกัน ของขอ้ มลู - ขอ้ มูลการขาดเรียน - ข้อมูลการรับยาของคนไข้ เช่น ท่ีอยูใ่ นทะเบียน บ้านและโรงเรียนไมต่ รงกนั10

4. การจัดเก็บข้อมูล โดยสว่ นมากในปจั จบุ ันจะจัดเก็บข้อมลู อยใู่ น “ระบบฐานขอ้ มูล” ซ่ึงงา่ ยต่อการจัดเก็บ การ เขา้ ถงึ และการประมวลผล11

ลาดบั ช้ันของขอ้ มูลในฐานข้อมลู1.เขตข้อมูล (field) 2.ระเบียน (record) ประกอบดว้ ย จานวนเต็ม ข้อความ กล่มุ ของเขตขอ้ มูลทีม่ ี วันเวลา เปน็ ต้น ความสมั พนั ธก์ ัน ลาดับชน้ั ของขอ้ มูล ในฐานข้อมลู3.ตาราง (table) กล่มุ ของระเบยี นหลายๆ 4.ฐานขอ้ มลู (database) ระเบียน เป็นท่ีรวมของตารางหลายๆ12 ตารางเข้าด้วยกัน

13

ตัวอย่าง14

ฐานขอ้ มลู เชิงสัมพันธ์ (Relationship)15

ความหมาย ความสาคญั ประเภท ของสารสนเทศ16

- เทคโนโลยีได้เข้ามามีบทบาทอย่างมากในการ ดาเนนิ ชีวติ ประจาวนั ของมนษุ ยใ์ นยคุ ของสังคมเศรษฐกิจ ฐานความรู้ (Knowledge-Based Economy) - เนื่องจากเทคโนโลยีสารสนเทศทาให้เกดิ การส่ือสารไรพ้ รมแดน ชว่ ยอานวยความสะดวกและช่วยสง่ เสรมิ ใหม้ ีคุณภาพชวี ติ ท่ีดขี ้ึน17

เทคโนโลยี คอื การประยกุ ตเ์ อาความรดู้ า้ นวิทยาศาสตร์ เชน่ คอมพิวเตอร์การสื่อสาร โทรคมนาคม ตลอดจนการศกึ ษา พัฒนาองคค์ วามรู้ตา่ งๆมาใชใ้ หเ้ กดิ ประโยชนใ์ นกจิ การตา่ งๆ เช่น ดา้ นการแพทย์ การศกึ ษา สารสนเทศ คอื ขอ้ มลู ทผ่ี า่ นการประมวลผลและเป็น ประโยชน์ต่อการดาเนนิ ชวี ิตของมนุษย์ ตัวอย่างสารสนเทศ เช่น คะแนนเฉลยี่ (GPA)18

เทคโนโลยีสารสนเทศ จึงหมายถึง เคร่ืองมือหรือ วิธีการท่ีเกี่ยวข้องการรวบรวมประมวล เก็บรักษา และ เผยแพร่ข้อมูลและสารสนเทศ19

1.ชว่ ยเพิ่มประสทิ ธิภาพในการทางาน 2.ช่วยด้านบรกิ าร- ใหร้ วดเร็ว ถูกต้องและแม่นยา -สามารถใช้ระบบฐานขอ้ มูลจาก เชน่ ชว่ ยคิดและแสดง สถานทีห่ รอื เวลาใดกไ็ ด้คะแนนเฉลยี่ ของนักเรียน เช่น การดผู ลสอบเข้าผ่าน ทางเว็บไซต์ 3.ช่วยดาเนินการใน 4.ช่วยอานวยความสะดวก หน่วยงาน ในชวี ิตประจาวัน-จดั การระบบการทางานภายในหน่วยงานนัน้ ๆ เชน่ การรับขอ้ ความผ่านทาง โทรศพั ทเ์ คลือ่ นท่ีหรอื การบนั ทกึ ข้อมูล เชน่ การเกบ็ ข้อมูลของนักเรยี นไว้ท่ีเครือ่ ง รปู ภาพดว้ ยกลอ้ งดิจทิ ัลเครอื่ งเซิร์ฟเวอร์ของโรงเรียน20

1.การบนั ทึกและจดั เก็บขอ้ มูล 2.การประมวลผล -นาขอ้ มลู เขา้ สู่ระบบเพอื่ ใชใ้ น -นาขอ้ มูลท่ีรวบรวมจากอปุ กรณ์ การประมวลผล รบั ข้อมลู ตา่ งๆ มาประมวลผลตาม โปรแกรมหรือคาสง่ั ท่กี าหนด เชน่ บนั ทึกจานวนเงนิ ลงในบัตร แถบแมเ่ หลก็ ทใ่ี ช้ในศูนย์อาหาร เชน่ การคานวณภาษเี งนิ ได้ คะแนนเฉล่ยี3.การแสดงผล 4.การส่อื สารและเครือข่าย - นาผลลพั ธ์ท่ีได้จากการประมวลผล ไปแสดงยังอุปกรณใ์ นรูปของภาพ -การส่งขอ้ มลู และสารสนเทศจากทีห่ นงึ่ ไปยังอีกท่ี ตวั อกั ษร เสยี ง และสื่อประสมต่างๆ หน่ึงเพอื่ ให้คอมพิวเตอร์และอุปกรณส์ อื่ สาร เชน่ เครือ่ งพมิ พ์ จอภาพ ลาโพง สามารถทางานไดห้ ลากหลายมากข้ึน 21 เช่น ระบบอินเตอร์เน็ต โทรศัพทเ์ คลือ่ นท่แี ละการศึกษาทางไกลผ่าน ดาวเทียม

ความหมาย ความสาคัญ ประเภทของสารสนเทศ  แหลง่ สารสนเทศ หมายถึง สถานที่ท่มี สี ารสนเทศสะสมอยู่ และเปดิ โอกาส ให้บคุ คลสามารถเขา้ ใชส้ ารสนเทศเหลา่ นัน้ ได้ แหลง่ สารสนเทศแบง่ ไดเ้ ปน็ 4 ประเภท (รัถพร ซงั ธาดา.2539 : 5) ดังนี้  4.1 แหลง่ สารสนเทศท่เี ป็นสถาบนั จาแนกไดด้ ังน้ี  4.1.1 หอ้ งสมุด คือสถานที่รวมทรพั ยากรสารสนเทศสาขาวิชาต่าง ๆ ทอ่ี ยใู่ น รปู ของวสั ดุตพี มิ พแ์ ละวัสดุไมต่ ีพมิ พ์ รวมท้ังฐานข้อมูลคอมพวิ เตอรโ์ ดยมี บรรณารกั ษเ์ ป็นผ้บู รหิ ารงาน และดาเนนิ งานตา่ ง ๆ เพือ่ ใหบ้ ริการแก่ผู้ใช้ หอ้ งสมุด  4.1.2 ศูนย์สารสนเทศ (Information Center) แหล่งสารสนเทศประเภทนีแ้ ต่ละ แหลง่ มีช่ือต่าง ๆ กนั อยา่ งไรก็ตามล้วนมจี ุดมุง่ หมายเพ่อื บรกิ ารสารสนเทศ เฉพาะสาขาวชิ า เชน่ ศนู ย์เอกสารประเทศไทย ศนู ย์ขอ้ มลู ทางเทคโนโลยี ศูนย์ สนเทศทางการเกษตรแหง่ ชาติ และศูนยส์ ารนเิ ทศอสี านสิรนิ ธร22

ความหมาย ความสาคัญ ประเภทของสารสนเทศ  4.2 แหลง่ สารสนเทศที่เป็นสถานท่ี ไดแ้ ก่ อนุสาวรีย์ โบราณสถาน อทุ ยาน แห่งชาตริ วมถงึ สถานที่จาลองด้วย เช่น อนุสาวรยี ์ชยั สมรภูมิ ปราสาทหนิ พมิ าย เมอื งโบราณ เป็นตน้ แหลง่ สารสนเทศเหล่าน้ี มปี ระโยชน์ต่อการศึกษาคน้ คว้าอยา่ ง ยิง่ ทง้ั ยงั เปน็ แหลง่ ท่เี ขา้ ถึงได้ไมย่ ากนกั สว่ นข้อด้อยของแหล่งสารสนเทศท่เี ปน็ สถานที่ก็คอื สถานท่ีบางแหง่ อยไู่ กล การเดนิ ทางไปสถานท่แี หง่ นั้นต้องใชเ้ วลาและ ค่าใช้จ่ายเปน็ จานวนมาก  4.3 แหล่งสารสนเทศทเ่ี ปน็ บุคคล ได้แก่ ผเู้ ช่ียวชาญ ผู้รอบรู้ในสาขาตา่ ง ๆผู้ ตอ้ งการสารสนเทศจากบุคคลตอ้ งไปพบปะสนทนาหรอื สอบถามจากผเู้ ชี่ยวชาญนน้ั โดยตรงจงึ จะไดส้ ารสนเทศที่ตอ้ งการ  4.4 แหลง่ สารสนเทศที่เปน็ เหตุการณ์ ได้แก่ กจิ กรรมตา่ ง ๆ ที่เกดิ ขนึ้ เชน่ \"14 ตุลา\"ในปี พ.ศ. 2516 \"พฤษภาทมิฬ\" ในปี พ.ศ. 2535 หรอื การประชมุ การ สมั มนาในเรือ่ งตา่ ง ๆ เปน็ ตน้ เหล่าน้ีลว้ นเป็นแหล่งสารสนเทศในเร่ืองนนั้23

ความหมายของสารสนเทศทางการพยาบาล  สารสนเทศทางการพยาบาล (nursing informatic)  มาจากคาวา่ Informatics ซ่งึ มาจากฝร่ังเศส = Informatique และเยอรมัน = Information  Gorn (1983) Informatics : วิทยาศาสตรค์ อมพิวเตอร์ + วทิ ยาศาสตร์สารสนเทศ + วชิ าชพี ตา่ ง ๆ สารสนเทศทางการพยาบาล = การนาวทิ ยาศาสตรท์ างคอมพวิ เตอร์และ สารสนเทศ มาใช้ในการจดั การเก่ียวกับขอ้ มลู สารสนเทศ และความรทู้ างการพยาบาล ศาสตร์อ่ืนใชค้ าวา่ Computer science  Ball & Hannah (1988) : การใชเ้ ทคโนโลยีสารสนเทศในการทางานเก่ยี วกับพยาบาล  Grobe (1988) : หลกั การนาศาสตร์สารสนเทศ การวเิ คราะหท์ างวิทยาศาสตร์ และ การบริหารจัดการข้อมลู ทางการพยาบาลมาใชส้ ร้างองค์ความรูท้ างการพยาบาล “The integration of nursing science, computer science and information science to manage and communicate data, information and knowledge in nursing practice. (Staggers and Bagley-Thompson 2002; p.260).”24

ความหมายของสารสนเทศทางการพยาบาล  สรุปสารสนเทศทางการพยาบาล (Nursing Informatics) คือ การจดั สรรขอ้ มลู ทางการพยาบาล โดยการใช้ความรทู้ าง คอมพิวเตอร์ ความร้ทู างด้านสารสนเทศ และความรทู้ างดา้ นการ พยาบาล เพื่อประโยชนใ์ นการปฏิบัตพิ ยาบาล การบรกิ ารสุขภาพ การ บรหิ ารการพยาบาล การศกึ ษาและการวจิ ยั25

ความสาคญั ของระบบสารสนเทศในระบบบริการสุขภาพ  รปู แบบสารสนเทศทางการพยาบาล แบ่งเป็น 2 รปู แบบ ดังนี้  1. สาหรบั ให้การพยาบาลผปู้ ว่ ยโดยตรง เมื่อผูป้ ว่ ย/ญาติ มารบั บริการ  ระบบฐานขอ้ มลู เชน่ ประวัติผู้ปว่ ย ทางเวชระเบียน  ระบบเครอื ข่ายสื่อสาร เช่น hangout, facebook, line  2. สาหรบั ใหก้ ารพยาบาลผปู้ ่วยทางอ้อม เพอื่ พัฒนาคณุ ภาพบรกิ าร  ฐานข้อมูลที่เกยี่ วกับผู้ปว่ ย และการพยาบาล  ระบบเครอื ขา่ ยทางการพยาบาล  ระบบปัญญาเทียม เชน่ โปรแกรมชว่ ยสอนความรู้ (CAI : Computer Assisted Instruction) หรือสาระที่เก่ยี วกับสุขภาพสาหรับพยาบาล และผทู้ มี่ ารบั บรกิ าร26

ความสาคัญของระบบสารสนเทศในระบบบริการสุขภาพ  ประโยชนข์ องสารสนเทศทางการพยาบาล  ดา้ นบริหาร ช่วยจัดระบบ และการตัดสินใจ ประเมนิ ประสทิ ธิผลการ พยาบาล  ดา้ นบริการ จดั ระบบการบริการผปู้ ่วย (ICNP, Nanda, NIC, NOC) รวดเร็ว  ด้านวิชาการและงานวจิ ัย เชน่ จัดระบบข้อมลู การนาเสนอ การบรกิ าร วิชาการ27

การเขา้ ถงึ แหล่งสารสนเทศทางการพยาบาล  ระบบข้อมลู ทางการพยาบาล เมือ่ พยาบาลใหก้ ารดูแลผู้ป่วย ควรมกี ารจัดเก็บข้อมูล ทางการพยาบาลไว้ในคอมพิวเตอร์อย่างเปน็ ระบบ  เพอื่ นามาใชใ้ นการวางแผนในการให้การพยาบาล  เพ่ือนาขอ้ มูลที่บันทกึ มาวิเคราะหป์ ัญหาท่ีเกิดขึ้น แนวโนม้ ของการเกิดปญั หา (เรื่องของ ระบาดวิทยา) เพอ่ื พัฒนาคณุ ภาพการใหก้ ารพยาบาล  เปน็ การเก็บขอ้ มูลไปเร่อื ย ๆ และมีการนาข้อมูลกลบั มาใช้เป็นระยะๆ  ICNPR  คอื ระบบการประสมประสานคาสาหรับการปฏิบัติพยาบาล(การวนิ ิจฉัย,กจิ กรรมการพยาบาล และผลลัพธ์ทางการพยาบาลท่ีจะเอ้อื ตอ่ การ crossmap คาต่างๆทางการพยาบาลในทุก ระบบจาแนกทมี่ อี ยู่และคาทอ้ งถ่ิน  ICNPR ประกอบด้วย  1.ระบบจาแนกขอ้ วนิ ิจฉัยทางการพยาบาล Nursing Phenomena  2. ระบบจาแนกกิจกรรมการพยาบาล Nursing Actions or Nursing Interventions  3. ระบบท่จี าแนกผลลพั ธท์ างการพยาบาล Nursing Outcomes28

ตวั อยา่ งโปรแกรม 29

ตัวอยา่ งโปรแกรม 30

ตวั อยา่ งโปรแกรม 31

ตัวอยา่ งโปรแกรม 32

ตัวอยา่ งโปรแกรม 33

ตัวอยา่ งโปรแกรม 34

ตัวอยา่ งโปรแกรม 35

การเข้าถงึ แหลง่ สารสนเทศทางการพยาบาล  งานวจิ ยั ทางการพยาบาล  ประกอบด้วย  การบรหิ ารโครงการวจิ ยั  เปน็ การจดั เตรยี มทรัพยากร เพอ่ื ให้ดาเนนิ วิจัยไดส้ าเรจ็ เชน่ การทบทวนวรรณกรรม แหล่งุ ทนวจิ ยั ทรัพยากร การค้นควา้ หาความรจู้ าก CD – ROM, internet, library, การใช้ key word ในการค้นหา ทาใหไ้ ด้ขอ้ มูลมาเร็ว และหยดั เวลา ได้ขอ้ มลู ท่กี ว้างขวาง  การปฏบิ ตั วิ จิ ยั  คอื การหาความรู้ทเ่ี กยี่ วขอ้ งกับการทาวจิ ยั การเก็บข้อมลู และการวเิ คราะห์ขอ้ มลู การ อภิปรายผล การนาเสนอ การเผยแพร่ผลงาน  ฐานข้อมูลด้านวิจัย  CINAHL  EBSCO  ENDNOTE36

การเขา้ ถึงแหลง่ สารสนเทศทางการพยาบาล  งานการศกึ ษาทางการพยาบาลการศึกษาพยาบาล ในหน่วยงานและสถานศกึ ษา ประกอบด้วย  1. ภาระกจิ งานบริหารการศกึ ษา จดั สรรทรัพยากรเออื้ ต่อการเรยี นการสอน ดาเนินกิจกรรมใหค้ วามชว่ ยเหลือ สนับสนนุ การเรียนการสอน ประเมินผลการดาเนนิ งาน ปรับปรุงเปล่ียนแปลง หลักสตู ร (อบรม/การศกึ ษา/การศึกษาตอ่ )  2. ภาระกจิ การเรยี นการสอน เป็นการนาเทคโนโลยีมาใช้ในการเรยี นการสอน เช่น การพิมพง์ าน การ นาเสนองาน โปรแกรมการเรียนรู้ดว้ ยตนเอง : การเกบ็ คะแนนการศกึ ษาต่อเนือ่ ง สาขาพยาบาลศาสตร์ (CNEU)  เทคโนโลยีสารสนเทศที่มปี ระโยชนต์ ่อการศกึ ษาพยาบาลได้แก่  ระบบทะเบยี นการศึกษา ช่วยในการจัดระบบฐานข้อมูลต่างๆของนักศกึ ษา  ระบบ Learning Management System ใชใ้ นการเรียนการสอน ออนไลน์37