ตอนที่ 5 การประดิษฐ์พานบายศรีพญานาค

ตอนท่ี ๕ การประดษิ ฐ์พานบายศรีพญานาค

การประดษิ ฐพ์ านบายศรีส่ขู วัญ------------------------ ๙๒

แผนการเรยี นรู้ตอนที่ ๕ ชดุ การเรียน การศกึ ษาต่อเน่ืองหลักสตู รการประดิษฐพ์ านบายศรีสูข่ วญั ตอนท่ี ๕ การประดิษฐ์พานบายศรพี ญานาค เร่ืองท่ี ๕.๑ การเตรยี มวสั ดอุ ุปกรณ์พานบายศรีพญานาค ๕.๒ การเตรียมส่วนประกอบพานบายศรีพญานาค ๕.๓ การประดิษฐส์ ว่ นตกแต่งพานบายศรีพญานาค ๕.๔ การประกอบและตกแต่งพานบายศรพี ญานาค สาระสาคัญ บายศรีพญานาค เป็นบายศรปี ระยกุ ต์เพ่อื ความสวยงาม จะพับใบตองเป็นกลีบหน้านาคแล้วห่อหุ้ม ดว้ ยใบตองยกด้านข้างข้ึนเป็นร่องบุ๋มหนึ่งชั้น เป็นลูกบายศรี ส่วนตัวแม่จะมีจานวนช้ันต้ังแต่ ๗-๙ ช้ัน หรือ มากกว่าน้ัน นุ่งผ้านุ่งโดยการยกใบตองให้เป็นร่องท้ังสองด้านด้วยวิธียกยอหรือยกนม รองด้วยกระหนก ด้านหลังตัวแม่ เข้าตัวหรือนุ่งผ้า ๙ ชั้น ๗ ช้ัน และ ๕ ชั้น นาไปประกอบบนภาชนะซ่ึงอาจเป็นโตกหรือ พานแบบต่าง ๆ แต่ละชั้นจัดวางด้วยตัวบายศรีจานวน ๖ ตัว และมีตัวแซมเย็บแบบดอกไม้เป็นรูปใบโพธ์ิ กลีบใบตองสอดไส้ดอกพุด นาวางระหว่างตัวบายศรี ชั้นบนมีกรวยยอดบายศรีที่เป็นกรวยจีบตกแต่งด้วย กลีบใบตองรองด้วยกระทงอยา่ งสวยงาม หลังประกอบเสร็จตกแต่งให้สวยงามด้วยมาลัย และดอกไม้มงคล ตามความเหมาะสม จุดประสงคก์ ารเรยี นรู้ เมอ่ื เรยี นร้ตู อนท่ี ๕ แล้วผ้เู รยี นสามารถ ๑. บอกวัสดุอุปกรณ์ท่ีใช้ในการประดิษฐ์พานบายศรีพญานาคได้ ๒. อธบิ ายข้นั ตอนการเตรียมส่วนประกอบพานบายศรีพญานาคได้ ๓. อธบิ ายขนั้ ตอนการประดิษฐ์ส่วนตกแตง่ พานบายศรีพญานาคได้ ๔. อธบิ ายขน้ั ตอนการประกอบพานบายศรสี ู่พญานาคได้ ๕. ประดษิ ฐ์พานบายศรีพญานาคได้ การประดษิ ฐ์พานบายศรีสู่ขวัญ------------------------ ๙๓

กิจกรรมระหวา่ งเรยี น ๑. ศึกษาชดุ การเรยี น เร่ืองที่ ๕.๑ – ๕.๕ ไปพรอ้ มกับเรยี นรจู้ ากผ้สู อน ๒. ปฏิบัตกิ จิ กรรมตามที่ไดร้ ับมอบหมายตามเอกสารชดุ การเรยี นแต่ละเรอ่ื ง ๓. ศึกษาเพ่มิ เติมจากวดี ิทศั น์ สื่อการเรยี นรู้ ๑. ตวั อย่างของจรงิ ๒. แบบจาลองบายศรีพญานาค ๓. ใบตอง ดอกไม้ ๔. วสั ดอุ ุปกรณ์ ๕. เอกสารประกอบการเรยี น ๖. กิจกรรมี่ ๕ ๗. วีดิทัศน์ประกอบชดุ การเรยี น การประเมินผล ๑. ประเมินจากผลการทากจิ กรรมที่ ๕ ๒. ประเมนิ ผลจากการทากิจกรรมประเมนิ คร้งั สุดทา้ ย เม่ืออา่ นแผนการเรยี นรปู้ ระจาตอนท่ี ๕ แลว้ โปรดศึกษาเอกสาร และฝกึ ปฏิบัตติ ามคาแนะนาอย่างตอ่ เน่อื ง และเมื่อศกึ ษาเอกสารจบตอนแลว้ ให้ทา กจิ กรรมท่ี ๕ ในแบบฝกึ ปฏิบัติ การประดษิ ฐพ์ านบายศรีสู่ขวัญ------------------------ ๙๔

เร่ืองท่ี ๕.๑ การเตรยี มวัสดุอุปกรณพ์ านบายศรีพญานาค ๕.๑.๑ การเตรยี มวสั ดุ วัสดใุ นการประดิษฐพ์ านบายศรีพญานาคท่ตี ้องเตรยี มมดี ังน้ี ๑. ใบตองตานี ๒. ดอกดาวเรือง ๓. ดอกบานไม่รู้โรย ๔. ดอกรัก ๕. ดอกพุด ๖. ดอกกหุ ลาบมอญ ๗. ใบกระบือ หรอื ริบบน้ิ (ถา้ มี) ๘. กาบพับพลงึ (ใชห้ รือไม่ก็ได้) ๙. ด้ายเบอร์ ๖๐ สีเขียว ๑๐. ด้ายร้อยมาลยั ๑๑. ตะปเู ข็ม ๑๒. ไมจ้ มิ้ ฟนั ๑๓. ไมก้ ลดั ๑๔. ไม้เสยี บอาหาร ๑๕. โฟมขนาด ๑ ๑/๒ นิ้ว ๑๖. โฟมขนาด ๒ น้วิ ๑๗. โฟมขนาด ๓ นว้ิ ๑๘. ลวดเบอร์ ๑๘ และ ๒๐ ๑๙. กระดาษแข็ง ๒๐. ริบบน้ิ ฝาง ๕.๑.๒ การเตรียมอุปกรณ์ ๑. พานแบบต่าง ๆ ตามชอบ ขนาดเส้นผ่าศูนยก์ ลาง ๔๒ และ ๒๔ เซนติเมตร ๒. กรรไกร ๓. เข็มมือ ๔. เขม็ รอ้ ยมาลัย ๕. มีดคัดเตอร์ ๖. คีมปากจ้ิงจก ๗. กะละมัง ๘. กระบอกฉีดนา้ ๙. ผา้ ขาวบางและผา้ ขรี้ ้ิว การประดษิ ฐพ์ านบายศรีส่ขู วัญ------------------------ ๙๕

๕.๑.๓ การเตรยี มใบตอง ในการประดิษฐ์พานบายศรีสู่ขวัญแบบพญานาค จะใช้พานหลัก ๒ พาน เป็นพานรองพญานาค และพานรองช้นั บายศรีทใี่ ช้โฟมจัดเรียงต่อกนั เป็นช้ันขึ้นไป บายศรีแต่ละช้ันประกอบดว้ ยตวั บายศรีช้นั ละ ๖ ตัว ชน้ั ที่ ๑ (ล่างสุด) ชน้ั ท่ี ๒ และช้ันท่ี ๓ ใช้ตัวบายศรี ๗ ช้นั ชั้นท่ี ๔ และชน้ั ที่ ๕ ใชต้ ัวบายศรี ๕ ชั้น ดงั ภาพ กรวยจบี หงอน มาลยั ตมุ้ บายศรี ๕ ชนั้ ปดิ หน้า ตัวแซม ขอบปากบน ตา บายศรี ๗ ชนั้ ลนิ้ ขอบปาก ลา่ ง เครา อก เกลด็ ภาพที่ ๕.๑ แสดงสว่ นประกอบพานบายศรีพญานาค การประดิษฐพ์ านบายศรสี ูข่ วัญ------------------------ ๙๖

ในการประดษิ ฐพ์ านบายศรีสู่ขวัญแบบพญานาค ต้องเตรยี มใบตองเพ่ือพับกลีบจานวนมาก ดงั นี้ ๑) แมบ่ ายศรหี รือยอดบายศรี  พบั กลบี นิว้ มือนางเก็บชายสาหรบั ทากระหนก ฉกี ใบตอง ขนาด ๑ x ๕ นิว้ จานวน ๖๐ ชิ้น (ตวั ละ ๒ ชนิ้ ๕ ชั้น ๆ ละ ๖ ตวั )  ห่อกลบี นว้ิ มอื นาง ๔ ชั้น สาหรบั ทากระหนก ฉกี ใบตอง ขนาด ๑ x ๖ นิ้ว จานวน ๒๔๐ ชนิ้ (นว้ิ มือนาง ๖๐ กลีบ ห่อกลบี ละ ๔ ชน้ั )  พบั กลบี กหุ ลาบกระหนกซา้ ยและขวา ฉกี ใบตอง ขนาด ๑ ๑/๒ x ๔ นวิ้ จานวน ๕๔๐ ชิ้น (จานวนที่ทา ๓๐ ตวั กระหนกซ้าย-ขวา ลาย ๙ ชั้น รวม ๑๘ ช้ิน)  หอ่ กระหนกซ้าย-ขวาเขา้ ด้วยกนั ฉีกใบตอง ขนาด ๑ x ๘ น้ิว จานวน ๑๒๐ ชน้ิ (กระหนก ๓๐ ตวั ห่อตัวละ ๔ ชน้ั )  พับกลบี นว้ิ มือนางตวั แม่ ฉีกใบตอง ขนาด ๒x๙ นว้ิ จานวน ๓๐ ช้นิ  ห่อกลบี นิว้ มือนางตัวแม่ ๙ ชัน้ ฉกี ใบตอง ขนาด ๑ x ๗ นิว้ จานวน ๒๗๐ ช้ิน ๒) ลกู บายศรแี บบหนา้ นาคยกยอ  พับกลีบหนา้ นาค ฉกี ใบตอง ขนาด ๒ x ๗ นว้ิ จานวน ๒๐๔ ชนิ้  พบั กลบี เลบ็ ครุฑยกยอห่อกลีบหนา้ นาค ฉกี ใบตอง ขนาด ๓ x ๙ นิ้ว จานวน ๒๐๔ ชน้ิ ๓) ผ้านุ่งบายศรี  ตวั บายศรี ๗ ชัน้ ขนาดผ้านุง่ น้สี าหรบั บายศรี ๑ ตวั ให้ฉกี ไว้ ๒ ชดุ ๆ ละ ๖ ตวั ตวั บายศรีชั้นท่ี ๑ -๓ ขนาด ๒ x ๘ น้วิ จานวน ๓ ช้ิน ตวั บายศรชี ั้นท่ี ๔-๖ ขนาด ๒ ๑/๒ x ๑๐ นิ้ว จานวน ๒ ชน้ิ ตัวบายศรชี น้ั ที่ ๗ ขนาด ๓ x ๑๑ น้วิ จานวน ๑ ชน้ิ  ตัวบายศรี ๕ ชัน้ ขนาดผา้ น่งุ น้ีสาหรับบายศรี ๑ ตวั ใหฉ้ กี ไว้ ๓ ชดุ ๆ ละ ๖ ตวั ตัวบายศรีช้นั ที่ ๑ -๓ ขนาด ๒ x ๘ นิว้ จานวน ๓ ช้นิ ตวั บายศรชี น้ั ท่ี ๔-๕ ขนาด ๒ ๑/๒ x ๑๐ นิ้ว จานวน ๒ ชนิ้ ๔) กรวยบายศรีพญานาค  กรวยจีบ ฉกี ใบตอง ขนาด ๒ ๑/๒ x ๑๒ น้ิว จานวน ๕๐ ช้นิ  กรวยพับ ฉกี ใบตองขนาด ๖ x ๑๐ นิ้ว จานวน ๔ ช้นิ  กระทงรองกรวยกลบี กุหลาบ ฉกี ใบตองขนาด ๒ x ๔ นิว้ จานวน ๕๐ ช้นิ  กลีบประดบั ยอดกรวย ฉกี ใบตองขนาด ๑ ๑/๒ x ๓ นว้ิ จานวน ๑๔ ชิ้น  ลายเปียหรือตะขาบรดั ข้อ ฉีกใบตองขนาด ๑ x ๔ น้วิ จานวน ๑๘ ชนิ้ การประดษิ ฐพ์ านบายศรสี ่ขู วัญ------------------------ ๙๗

๕) อกพญานาค ฉีกใบตองหรือใบพับพึงขนาด ๔ x ๑๒ นิ้ว จานวน ๒๐-๓๐ ชิ้น ๖) ปดิ หนา้ พญานาค  พับกลีบนิ้วมือนาง ฉีกใบตอง ขนาด ๒x ๕ นว้ิ จานวน ๑ ชน้ิ  ห่อยกยอนิว้ มอื นาง ๒ ชั้น ฉกี ใบตอง ขนาด ๑ ๑/๒ x ๖ นวิ้ จานวน ๒ ชิ้น  พบั กลีบกุหลาบ ๕ ชนั้ สองดา้ น ฉีกใบตอง ขนาด ๑ ๑/๒ x ๕ จานวน ๑๐ ชิ้น  พับกา้ น ฉีกใบตอง ขนาด ๑ ๑/๒ x ๖ นว้ิ จานวน ๑๕ ชนิ้ ๗) ลิ้นพญาพญานาค  พับกลีบน้ิวมือนาง ฉีกใบตอง ขนาด ๒x ๕ นว้ิ จานวน ๑ ชนิ้  พบั ก้านฉกี ใบตอง ขนาด ๑ ๑/๒ x ๖ นว้ิ จานวน ๑๕ ชน้ิ ๘) ขอบปากบนพญานาค (ซ้าย-ขวา)  พับกลบี น้วิ มือนาง ฉีกใบตอง ขนาด ๒ x ๗ น้ิว จานวน ๒ ชนิ้  ห่อยกยอนว้ิ มอื นาง ฉีกใบตอง ขนาด ๑ ๑/๒ x ๔ น้วิ จานวน ๔ ชิ้น  กลบี กหุ ลาบ ฉีกใบตอง ขนาด ๑ ๑/๒ x ๔ นว้ิ จานวน ๓๖ ชิน้ ๙) ขอบปากล่างพญานาค (ซา้ ย-ขวา)  พบั กลบี นว้ิ มือนาง ฉีกใบตอง ขนาด ๒ x ๗ นิว้ จานวน ๒ ชน้ิ  ห่อยกยอนิ้วมอื นาง ฉีกใบตอง ขนาด ๑ ๑/๒ x ๕ น้ิว จานวน ๒ ชิ้น  พับกลีบกุหลาบ ฉีกใบตอง ขนาด ๑ ๑/๒ x ๔ นิว้ จานวน ๕๒ ชน้ิ ๑๐) เคราพญานาค (ซา้ ย-ขวา)  พบั กลีบน้วิ มือนางฉีกใบตอง ขนาด ๒ x ๗ นิ้ว จานวน ๒ ชนิ้  ห่อยกยอนิ้วมอื นางฉีกใบตอง ขนาด ๑ ๑/๒ x ๕ นิ้ว จานวน ๒ ชนิ้  พบั กลบี กุหลาบ ฉกี ใบตอง ขนาด ๑ ๑/๒ x ๔ นิว้ จานวน ๒๔ ช้ิน ๑๑) ตาพญานาค (ซ้าย-ขวา)  ตาใน o พบั กลีบน้วิ มือนาง ฉีกใบตอง ขนาด ๒ x ๗ นว้ิ จานวน ๑ ชนิ้ o ห่อยกยอนวิ้ มือนาง ฉีกใบตอง ขนาด ๑ ๑/๒ x ๕ น้วิ จานวน ๓ ชน้ิ o พับกลีบกหุ ลาบ ฉีกใบตอง ขนาด ๑ ๑/๒ x ๕ นิว้ จานวน ๑๔ ชน้ิ  ตานอก o พับกลบี นวิ้ มือนาง ฉีกใบตอง ขนาด ๒ x ๗ น้วิ จานวน ๑ ชน้ิ o หอ่ นว้ิ มอื นาง ฉีกใบตอง ขนาด ๑ ๑/๒ x ๕ นวิ้ จานวน ๔ ชิน้ o พับกลีบกุหลาบ ฉีกใบตอง ขนาด ๑ ๑/๒ x ๕ นวิ้ จานวน ๒๐ ชิ้น ๑๒) กระหนกรองตาพญานาค  ฉกี พับกลบี นวิ้ มือนาง ใบตอง ขนาด ๒ x ๗ น้วิ จานวน ๒ ชน้ิ  ห่อยกยอนว้ิ มอื นาง ฉกี ใบตอง ขนาด ๑ ๑/๒ x ๕ น้วิ จานวน ๔ ช้นิ  พับกลีบกหุ ลาบ ฉีกใบตอง ขนาด ๑ ๑/๒ x ๕ น้ิว จานวน ๒๐ ช้ิน การประดษิ ฐพ์ านบายศรีส่ขู วัญ------------------------ ๙๘

๑๓) หงอนใหญ่ (ดา้ นหนา้ ) ช้นั ที่ ๓ ชัน้ ที่ ๖ ชน้ั ที่ ๒ ชัน้ ที่ ๑ ชนั้ ที่ ๗ ชัน้ ที่ ๘ ชนั้ ท่ี ๔ ชน้ั ที่ ๙ ชัน้ ที่ ๑๐ ชัน้ ที่ ๕ ชั้นท่ี ๑๑ ช้ันที่ ๑๒ ชน้ั ที่ ๑๓ ภาพท่ี ๕.๒ แสดงส่วนประกอบหงอนใหญ่พญานาค  ชนั้ ท่ี ๑ กระหนก ๗ ชัน้ (ซ้าย-ขวา) o พบั กลีบนิว้ มือนาง ฉีกใบตอง ขนาด ๑ x ๗ นิ้ว จานวน ๒ ชน้ิ o ห่อยกยอนวิ้ มือนาง ฉีกใบตอง ขนาด ๑ ๑/๒ x ๕ นิ้ว จานวน ๒ ช้ิน o พบั กลีบกุหลาบ ฉกี ใบตอง ขนาด ๑ ๑/๒ x ๔ นิ้ว จานวน ๒๖ ช้ิน  ชั้นท่ี ๒ ยอดยกยอ (ลายเปยี ) ๒๕ ชัน้ o พับกลบี นว้ิ มือนาง ฉีกใบตอง ขนาด ๑ x ๗ น้ิว จานวน ๑ ชนิ้ o ห่อยกยอนวิ้ มือนาง ฉกี ใบตอง ๒๕ ชั้น ขนาด ๑ ๑/๒ x ๖ นว้ิ จานวน ๒๕ ช้นิ  ชั้นท่ี ๓ – ๕ ช้ันท่ี ๗ – ๙ และชัน้ ที่ ๑๑ – ๑๓ ลูกบายศรยี กยอ ฉีกใบตองจานวน ๙ ชุด o พับกลบี นิ้วมือนาง ฉีกใบตอง ขนาด ๑ x ๗ นวิ้ จานวน ๑ ชน้ิ o หอ่ ยกยอน้ิวมือนาง ฉกี ใบตอง ขนาด ๑ ๑/๒ x ๖ น้วิ จานวน ๓ ชิ้น  ช้นั ท่ี ๖ และชัน้ ท่ี ๑๐ ยกยอ (ลายเปยี ) ๑๓ ช้นั ฉีกใบตองจานวน ๒ ชดุ o พับกลีบน้ิวมือนาง ฉีกใบตอง ขนาด ๑ x ๗ น้ิว จานวน ๑ ชน้ิ o ห่อยกยอนิ้วมอื นาง ฉีกใบตอง ขนาด ๑ ๑/๒ x ๖ นิ้ว จานวน ๑๓ ชิน้ การประดษิ ฐพ์ านบายศรสี ูข่ วัญ------------------------ ๙๙

กระหนกปิดข้าง กระหนกปิดข้างตัว S ภาพท่ี ๕.๓ แสดงสว่ นประกอบหงอนใหญ่พญานาคทป่ี ดิ ข้างแล้ว  กระหนกปิดขา้ ง (ซ้าย-ขวา) o พับกลีบนิว้ มือนาง ฉีกใบตอง ขนาด ๒ x ๗ นวิ้ จานวน ๒ ชนิ้ o ห่อน้วิ มือนาง ฉกี ใบตอง ขนาด ๑ ๑/๒ x ๖ นว้ิ จานวน ๔ ชิ้น o กลบี กหุ ลาบ ฉีกใบตอง ขนาด ๑ ๑/๒ x ๗ นิ้ว จานวน ๓๒ ชนิ้  กระหนกปิดขา้ งตวั S หางหงส์ (ซา้ ย-ขวา) o พับกลบี นิว้ มือนาง ฉีกใบตอง ขนาด ๒ x ๗ น้วิ จานวน ๒ ชนิ้ o หอ่ นิ้วมอื นาง ฉีกใบตอง ขนาด ๑ ๑/๒ x ๖ นว้ิ จานวน ๔ ชนิ้ o กลบี กหุ ลาบ ฉกี ใบตอง ขนาด ๑ ๑/๒ x ๗ นิ้ว จานวน ๓๘ ช้นิ ๑๔) หงอนเล็ก (หลัง)  ยอด (แมบ่ ายศรยี กยอ) o พบั กลีบนิ้วมือนาง ฉีกใบตอง ขนาด ๒ x ๗ น้วิ จานวน ๑ ชน้ิ o หอ่ ยกยอนว้ิ มือนาง ฉกี ใบตอง ขนาด ๑ ๑/๒ x ๖ นิว้ จานวน ๑๕ ชิน้ o กลบี กหุ ลาบ ฉีกใบตอง ขนาด ๑ ๑/๒ x ๕ นว้ิ จานวน ๒๐ ช้นิ  ลูกบายศรยี กยอ o พบั กลบี นิ้วมือนาง ฉีกใบตอง ขนาด ๒ x ๗ นวิ้ จานวน ๔ ชน้ิ o ห่อยกยอน้ิวมอื นาง ฉีกใบตอง ขนาด ๑ ๑/๒ x ๗ น้ิว จานวน ๑๒ ชน้ิ  ผ้านงุ่ o นงุ่ ยกยอลูกบายศรี ฉีกใบตอง ขนาด ๒ x ๘ นิ้ว จานวน ๔ ชน้ิ o ปิดหนา้ เมื่อเขา้ ตัวเสรจ็ ฉีกใบตอง ขนาด ๒ x ๖ นิว้ จานวน ๑ ชิ้น การประดิษฐพ์ านบายศรสี ่ขู วัญ------------------------ ๑๐๐

๑๕) เกล็ดหลังพญานาค  พับกลบี นิว้ มือนาง ฉีกใบตอง ขนาด ๒x ๕ นว้ิ จานวน ๓๐ ช้ิน  ห่อยกยอน้วิ มอื นาง ฉีกใบตอง ขนาด ๑ ๑/๒ x ๗ นิ้ว จานวน ๓๐ ชิ้น  ห่อยกยอตวั ลูกยกยอ ฉกี ใบตอง ขนาด ๒ x ๗ น้วิ จานวน ๓๐ ชิ้น ๑๖) เกล็ดขา้ งตวั พญานาค (กลีบเลบ็ มือนางสอดไส้กลีบบวั สายแปลง)  พับกลบี ครุฑ ฉกี ใบตอง ขนาด ๓ x ๓ นว้ิ จานวน ๑๕๐ – ๒๐๐ ช้ิน  ตดั คร่ึงใบกระบือตามยาวตามจานวนใบตองพับกลบี บวั สายแปลงนามาซ้อนด้านใน ๑๗) ตวั แซมแบบกระหนก  ทาแบบใบโพธิ์ฉีกใบตอง (ไมต่ ้องใช้ใบตองสวยก็ได้) จานวน ๔ ชิ้นต่อ ๑ ใบ จานวน รวม ๑๒๐ ชนิ้  พบั กลบี น้ิวมือนาง ฉีกใบตอง ขนาด ๑ x ๕ น้วิ จานวน ๓๐ ช้ิน  ห่อยอยอกลบี นว้ิ มือนาง ๔ ชน้ั ฉีกใบตอง ขนาด ๑ x ๕ นิ้ว จานวน ๑๒๐ ชนิ้  พบั ขอบใบโพธิซ์ า้ ยขวา ฉีกใบตอง ขนาด ๑ x ๒ ๑/๒ นวิ้ จานวน ๓๐ ช้นิ ต่อ ๑ ใบ รวม ๙๐๐ ช้ิน  พบั ยอดกระหนกกลบี นวิ้ มือนาง ฉีกใบตอง ขนาด ๒ x ๕ น้ิว จานวน ๓๐ ชิ้น  หอ่ ยกยอกลีบนิ้วมือนางยอดกระหนก ๒ ช้นั ฉกี ใบตอง ขนาด ๑ x ๖ น้วิ จานวน ๖๐ ช้ิน  พบั ยอดกระหนกดา้ นใน ๓ ช้ัน ฉกี ใบตอง ด้านนอก ๑๑ ชัน้ ขนาด ๑ ๑/๒ x ๔ นิ้ว จานวน ๘๔๐ ช้ิน การประดิษฐพ์ านบายศรสี ู่ขวัญ------------------------ ๑๐๑

เรอ่ื งท่ี ๕.๒ การเตรยี มส่วนประกอบพานบายศรีพญานาค การเตรียมส่วนประกอบพานบายศรีพญานาคเป็นขั้นตอนการประดิษฐ์ส่วนต่าง ๆ ท่ีจะนามา ประกอบเป็นพาน ได้แก่ ตัวบายศรี ส่วนประกอบตัวพญานาค และกรวยบายศรี ซ่ึงมีรายละเอียดและ ขน้ั ตอนการประดิษฐ์ดังน้ี ๕.๒.๑ แม่บายศรหี รอื ยอดบายศรี แมบ่ ายศรีพญานาคนีจ้ ะประกอบด้วย ๒ ส่วนคือส่วนท่ีเป็นยอด แม่บายศรแี บบยกยอและแบบกระหนกมาประกอบกันเพิ่มความสวยงาม ใหก้ บั ตัวบายศรี ๑) ยอดแม่บายศรีแบบยกยอ ๑๒ ๓ ๔๕ ๖ ๗๘ ๙ ๑. - ๕. พับกลีบนิ้วมือนาง ๖. สอดลวดเข้าด้านในกลีบนวิ้ มือนางแลว้ เย็บ ๗. – ๙. ยกยอกลบี น้ิวมอื นางจานวน ๙ ชน้ั เปน็ ตวั แม่ การประดิษฐพ์ านบายศรสี ขู่ วัญ------------------------ ๑๐๒

๒) ยอดบายศรีแบบกระหนก ๓ ๑๒ ๔๕ ๖ ๗๘ ๙ ๑๐ ๑๑ ๑๒ ๑๓ ๑๔ ๑๕ ๑ พบั มว้ นกลบี นวิ้ มือนาง ๒. - ๖. หอ่ กลีบยกยอหรอื ยกนมลดจากยอดกลีบนว้ิ มือนาง ๑ นว้ิ ๗. ห่อยกยอเพ่ิมอีกรวม ๔ ช้นั เย็บไว้ ๘. พับกลบี กุหลาบสวมเขา้ ข้างกลีบยกยอดา้ นขวาบิดลงเล็กน้อย ๙. - ๑๐. ตัดชายด้านลา่ งออกเฉยี งเข้าด้านใน ๑๑. สวมกลีบกหุ ลาบตามข้ันตอน ๘ – ๑๐ จานวน ๙ ช้ัน บดิ ให้โค้ง ๑๒. - ๑๓. ตัดชายโคง้ ด้านในออก เปน็ ยอดดา้ นขวา ๑๔. ทายอดด้านซา้ ยตามขนั้ ตอนท่ี ๑ – ๑๓ จัดโค้งให้ได้ขนาดเทา่ กับด้านขวา ๑๕. นายอดซ้ายและขวาเย็บติดกัน การประดษิ ฐ์พานบายศรีสขู่ วัญ------------------------ ๑๐๓

๑๖ ๑๗ ๑๘ ๑๙ ๒๐ ๒๑ ๑๖. พบั ใบตองเปน็ ชายธงห่อด้านล่างพนั รวบให้แน่นแล้วเยบ็ ติด ๑๗. – ๒๐. หอ่ ยกยออีก ๓ ชั้น กดให้สันทบแบะลง พกั ไว้ ทาท้งั หมด ๑๘ ชิน้ ๒๑. นายอดบายศรียกยอวางทบั กระหนก แล้วห่อยกยอ เป็นตวั แม่ ทาไวจ้ านวน ๑๘ ชน้ิ ๕.๒.๒ ลูกบายศรีแบบหนา้ นาคยกยอ ๑ ๒๓ ๔ ๕๖ ๑. จับใบตองด้านแข็งอยู่ขวามือพับชายใบตองด้านขวาเฉียงลงจากก่ึงกลางใบตอง ๑/๔ นิ้ว มือซา้ ย จับปลายกลบี แหลมไว้ ๒. พับม้วนกลบี มว้ นเข้าไปอกี ให้แน่นรกั ษายอดกลบี ไม่ให้คลายออกเม่ือถงึ จุดกึ่งกลางแล้วหยดุ ๓. – ๕. พับชายใบตองด้านซ้ายเฉียงลงแล้วพับม้วนกลีบเข้าหาจุดกึ่งกลางชนกับกลีบด้านขวาเย็บไว้ เรยี กวา่ กลบี หน้านาค ๖. ห่อยกยอโดยจับใบตองด้านแข็งไวข้ วามือพับใบตองทางด้านขวาเฉียงลง ๔๕ องศา จากจดุ ก่งึ กลางใบตอง การประดษิ ฐ์พานบายศรีสูข่ วัญ------------------------ ๑๐๔

๗๘ ๑๐ ๙ ๑๑ ๑๒ ๗. พบั ทบเข้าไปต้ังฉากจดุ ก่งึ กลางใบตอง ๘. – ๙. พบั ใบตองทางด้านซา้ ยเฉียงลง ๔๕ องศา พับทบเข้าไปต้งั ฉากจุดกึง่ กลางใบตองชนกบั สันทบ ด้านขวา ๑๐. นากลบี หนา้ นาคมาวางลงในกลีบขอ้ ๙ ลดจากยอดกลีบ ๑/๒ นิ้ว ๑๑. ยกกลีบทางขวาทบั กลบี หนา้ นาคเบ่ียงขึ้นไปทางซ้าย ๑๒. ยกกลบี ทางซ้ายเบ่ียงขึ้นไปทางขวาทบสนั ทบดา้ นขวาจดั ให้กลบี หน้านาคตง้ั ตรง แลว้ เย็บติด การประดิษฐ์พานบายศรสี ่ขู วัญ------------------------ ๑๐๕

๕.๒.๓ การเข้าตวั บายศรี ๑๒ ๓ ๔ ๖ ๕ ๗ ๘ ๙ ๑๐ ๑. นาตัวลูกวางตอ่ จากตวั แมแ่ ล้วห่อหรอื นงุ่ ผา้ แบบยกยอ ๒. – ๓. นงุ่ ผา้ ชน้ั ถดั ไปใหว้ างผ้านุง่ ให้เสมอกับสนั ทบผ้านุ่งชัน้ กอ่ นหนา้ ๔. – ๖. นงุ่ หรือห่อตวั ลูกจนครบจานวนช้นั คือ ๕ ชัน้ ๗ ชัน้ และ ๙ ช้นั ๗. พับใบตองเป็นชายธง ๘. นาชายธงปดิ ทบั ด้านหนา้ ๙. – ๑๐. รวบชายธงไปด้านหลงั เกบ็ ชายส่วนเกนิ เขา้ ดา้ นใน เย็บท้ังด้านหนา้ และดา้ นหลัง การประดษิ ฐ์พานบายศรีส่ขู วัญ------------------------ ๑๐๖

๕.๒.๔ การประดษิ ฐ์กรวยจบี ๒ ๓ ๑ ๔๕ ๖ ๗๘ ๑. พับใบตองเฉียงตามยาวรีดสนั ทบเบา ๆ ๒. วางใบตองขอ้ ๑ เรียงทับกนั ระยะหา่ ง ๑/๒ นิ้ว ๓. – ๔. เย็บกลีบด้านล่างตดิ กัน ไดร้ ะยะครงึ่ วงกลมแลว้ หยุด ๕. จับจบี ด้านบนซอ้ นทบั กันแล้วเย็บติดเปน็ จบี พีทรปู กระโปรง ๖. ทาเพม่ิ อีก ๒ – ๓ ชนิ้ ๗. นาจบี พที ในข้อ ๖ เย็บต่อกันทง้ั ดา้ นลา่ งและดา้ นบนตามโค้ง ๘. – ๙. จบั ยอดกรวยรวบแล้วเยบ็ ให้กลบี พที ติดกนั ๙ การประดษิ ฐพ์ านบายศรสี ูข่ วัญ------------------------ ๑๐๗

๕.๒.๕ การประดษิ ฐ์ลาตัวพญานาค ๑ ๒๓ ๔ ๕๖ ๗๘ ๙ ๑๐ ๑๑ ๑๒ ๑. ตัดโฟมเปน็ รปู ตวั S แล้วเกาด้านข้างออกใหเ้ รียบมนตามรูป ๒. ปดิ ดา้ นหนา้ สว่ นบนดว้ ยใบตองชว่ งยาวใชต้ ะปูเข็มตรึงไว้ ๓. พนั ใบตองปิดโครงแบบโฟมจนเตม็ ตวั ๔. ใช้ใบตองหรือใบพลับพลงึ ชว่ งยาว พับดา้ นขวาตงั้ ฉากกึ่งกลาง ๕. พับอีกดา้ นลงตง้ั ฉาก ๖. พับทบเขา้ หากนั แลว้ ตะแคงลงให้สนั ทบอยูด่ า้ นบน ๗. พับชายด้านบนลงมาต้ังฉากชนรมิ กลบี ด้านหนา้ ๘. พบั ไปด้านหนา้ อีกทบ ๙. พลิกกลับทาเช่นเดียวกันกบั ๗ -๘ เป็นกลบี คอมา้ ๑๐. จับชายด้านลา่ งทัง้ สองของกลีบคอม้ากางออก ๑๑. นากลีบข้อ ๑๐ ไปจัดวางด้านล่างของโครงแบบยึดดา้ นขา้ ง ๒ ด้านด้วยตะปเู ข็ม ๑๒. ช้ันถัดขนึ้ ไปจัดวางใหป้ ลายแหลมของกลบี ตรงกนั ระยะหา่ งช้ันละ ๑ น้ิว ทาจนถึงรอยหยักคอ การประดิษฐพ์ านบายศรสี ่ขู วัญ------------------------ ๑๐๘

๕.๒.๖ การประดษิ ฐป์ ดิ หนา้ พญานาค ๑ ๒๓ ๔๕ ๖ ๗๘ ๙ ๑๐ ๑๑ ๑๒ ๑. พับกลีบนิว้ มือโดยใส่ลวดไวภ้ ายในกลบี ๒. ห่อยกยอกลีบนว้ิ มือนางชนั้ แรกเสร็จพลิกไปด้านหลังเย็บรบิ บ้นิ ติด ๓. หอ่ ยกยอต่ออกี ๒ ชัน้ รวมเปน็ ๓ ชั้น ๔. -๖. พบั กลบี แหลมตามภาพ ๗. นากลีบแหลมไปสวมเขา้ ขา้ งด้านขวากลบี ยกยอข้อ ๓ พับสันทบด้านล่างกลบั เปน็ กลีบกหุ ลาบ ๘. พบั กลบี กุหลาบดา้ นซ้ายตรงข้ามเสมอด้านขวา ๙. พับกลีบกหุ ลาบสลับขวา – ซา้ ย ให้กลบี กางออกจนครบ ๔ ช้ัน ๑๐. - ๑๒. หอ่ ยกยอเปน็ ลายเปียลงไปจนครบ ๑๕ ชน้ั พกั ไว้แตล่ ะช้นั เย็บทัง้ ด้านหนา้ และดา้ นหลัง การประดษิ ฐ์พานบายศรีสู่ขวัญ------------------------ ๑๐๙

๕.๒.๗ การประดษิ ฐล์ นิ้ พญานาค ๑๒ ๓๔ ๕๖ ๑. พับกลบี นิ้วมือนางแล้วสอดลวดไว้ดา้ นใน ๒. ด้านหลงั กลีบน้วิ มือนางเย็บริบบ้นิ ตดิ ความยาวเทา่ ลวด ๓. ตัดคร่ึงใบกระบือเอาแกนใบออก ๔. นาใบกระบอื มาหอ่ ยกยอจานวน ๔ – ๕ ชน้ั ๕.- ๖. ห่อยกยอด้วยใบตองตอ่ จานวน ๒๐ – ๒๕ ช้ัน หมายเหตุ ถ้าไมม่ ีใบกระบอื ใช้รบิ บ้นิ หรอื ใช้ใบตองล้วนกไ็ ด้ การประดษิ ฐพ์ านบายศรสี ูข่ วัญ------------------------ ๑๑๐

๕.๒.๘ การประดิษฐข์ อบปากบนพญานาค ๑๒ ๓๔ ๕๖ ๑. พับกลีบยกยอจานวน ๒ ช้นั ๒. พบั กลีบกหุ ลาบเข้าดา้ นข้างทั้งสองดา้ นสลบั ซา้ ยขวาด้านละ ๓ กลบี ๓. ช้ันถัดไปเขา้ กลบี กหุ ลาบด้านซา้ ยดา้ นเดยี วโค้งลงจานวน ๙ – ๑๑ กลีบ ๔. – ๕. ตดั ชายด้านในส่วนโค้งออกท้ิง ๖. ทาด้านขวาเพ่ิมอีก ๑ อนั ใหเ้ ทยี บระดับความโคง้ ใหเ้ ทา่ กับดา้ นซา้ ย การประดษิ ฐ์พานบายศรีส่ขู วัญ------------------------ ๑๑๑

๕.๒.๙ การประดษิ ฐข์ อบปากลา่ งพญานาค ๑ ๒๓ ๔ ๕๖ ๗ ๘๙ ๑๐ ๑๑ ๑๒ ๑. พบั กลีบยกยอ ๒ ช้ัน ๒. พับกลีบกหุ ลาบเขา้ ด้านขา้ งทั้งสองดา้ นสลับซ้ายขวาดา้ นละ ๒ กลบี ๓. – ๕. ชัน้ ถดั ไปเข้ากลีบกุหลาบดา้ นขวาด้านเดยี วโคง้ ลงจานวน ๗ กลีบ ขณะทาให้ตดั ชายส่วนเกนิ ออก เพือ่ เพม่ิ ความโคง้ ๖. – ๗. ตัดชายใบตองด้านในสว่ นโคง้ ออก ๘. พับกลบี กุหลาบสวมเข้าตรงส่วนโคง้ ดา้ นใน (โค้งกลับ) ๙. ขณะทาให้ตดั ชายใบตองเฉยี งเข้าเพื่อเพ่ิมความโค้ง ๑๐. พบั กลีบกหุ ลาบเปน็ โค้งต่อจนครบ ๑๕ กลบี พยายามให้งอข้ึนเหมือนลายกระหนก ๑๑. – ๑๒ . ตัดชายใบตองด้านในสว่ นโค้งออก ทาเพ่มิ ดา้ นซ้ายอีก ๑ อัน ดัดโคง้ งอให้เสมอกนั เปน็ รปู ตัว S เรยี กกระหนกหางหงส์ การประดิษฐ์พานบายศรสี ูข่ วัญ------------------------ ๑๑๒

๕.๒.๑๐ การประดิษฐเ์ คราพญานาค ๑ ๒๓ ๔ ๕๖ ๗ ๘๙ ๑. พบั กลบี ยกยอ ๒ ชัน้ ๒. พบั กลบี กหุ ลาบเข้าด้านข้างท้ังสองด้านสลบั ซา้ ยขวาด้านละ ๒ กลบี ๓. – ๕. ช้ันถดั ไปเข้ากลีบกหุ ลาบดา้ นขวาด้านเดียวโคง้ ลงจานวน ๗ กลบี ขณะทาใหต้ ัดชายส่วนเกนิ ออกเพื่อเพมิ่ ความโคง้ ทาดา้ นซ้ายเพมิ่ อกี ๑ อัน ๖. ตัดชายใบตองด้านในสว่ นโค้งออกเปน็ รูปกระหนก ๗. นากระหนกซ้าย – ขวา ประกบกันแล้วเยบ็ ตดิ ๘. – ๙. พนั โคนด้านล่างดว้ ยใบตองแล้วเยบ็ ติด การประดิษฐพ์ านบายศรีสูข่ วัญ------------------------ ๑๑๓

๕.๒.๑๑ การประดิษฐ์ตาพญานาค ตาพญานาค จะประกอบด้วย ตาช้ันในหรือตาดา้ นบน ตาช้นั นอกหรอื ตาดา้ นลา่ ง และกระหนกรอง ขอบตาสองด้านซ้ายขวา จะประดิษฐ์เป็นคู่สาหรับหน้าข้างซ้ายและข้างขวา ส่วนของดวงตาจะใช้เป็นตา ตุ๊กตาสาเรจ็ หรอื ประดิษฐต์ กแตง่ เป็นวงดอกไม้กไ็ ด้ มขี น้ั ตอนประดษิ ฐ์ ดงั น้ี ตาชัน้ นอก ตาชั้นใน กกระรหะหนนกกรอรงอตงา ตตาา ๑) การประดษิ ฐต์ าพญานาคช้นั ใน ๑ ๒๓ ๔๕๖ ๑. พบั กลีบยกยอ ๔ ชน้ั แล้วพับกลีบกุหลาบเขา้ ด้านขา้ งสลับซ้ายขวา ๒. - ๓. เขา้ กลีบกุหลาบทุกชนั้ โดยเบ่ยี งหรอื เฉยี งกลบี ออกด้านข้าง ๔. ในการเขา้ กลบี กุหลาบแตล่ ะช้ันใหต้ ัดชายใบตองด้านล่างเฉียงเขา้ ๕. - ๖. เขา้ กลีบกหุ ลาบด้านข้างจานวน ๗ ชั้น (ข้อ ๕ ภาพดา้ นหน้า และ ข้อ ๖ ภาพด้านหลงั ) ทาไว้จานวน ๒ ชน้ิ การประดษิ ฐพ์ านบายศรีสู่ขวัญ------------------------ ๑๑๔

๒) การประดษิ ฐต์ าพญานาคช้นั นอก ๑๒๓ ๔ ๕ ๑. พับกลีบยกยอ ๔ ชั้น ๒. เขา้ กลีบกุหลาบซ้ายสลบั ขวา ใช้ใบตองช้ินใหญ่กว่าตาชน้ั ใน ๓. ช้ันถัดไปเขา้ กลบี กหุ ลาบโดยเบยี่ งยอดแหลมออก ๔. ตัดชายดา้ นล่างกลบี กหุ ลาบทุกช้นั ๕. ทาจนครบ ๙ ช้ัน เมือ่ ถงึ ชน้ั ล่างสดุ กลีบจะกางออกเกือบเป็นเสน้ ตรง ทาไวจ้ านวน ๒ ชน้ิ สาหรบั ด้านซา้ ยและขวา ภาพที่ ๕.๔ แสดงตาชน้ั นอกและตาชัน้ ในเม่ือประกอบกัน การประดษิ ฐ์พานบายศรสี ู่ขวัญ------------------------ ๑๑๕

๓) กระหนกรองตาพญานาค ๑ ๒๓ ๔ ๕๖ ๗ ๘๙ ๑. พบั กลบี ยกยอ ๒ ช้ัน แล้วตดั ชายใบตองด้านลา่ งออกเฉยี งเข้าดา้ นใน ๒. เขา้ กลีบกุหลาบด้านซ้ายเฉียงเขา้ กึ่งกลาง ๓. เข้ากลีบกุหลาบทางดา้ นขวาอีกกลบี ทบั กลีบด้านซ้าย ๔. เขา้ กลีบกหุ ลาบอกี ๒ ชน้ั จนครบ ๓ ชน้ั แตล่ ะชน้ั หา่ งกนั ๑/๔ นวิ้ เปน็ สว่ นยอดกระหนก ๕. เขา้ กลีบกหุ ลาบทางด้านขวาบิดเฉยี งไปทางซ้ายเปน็ สว่ นโค้งชั้นท่ี ๑ ๖. เข้ากลบี กหุ ลาบทางดา้ นขวาบิดเฉยี งไปทางซ้ายเป็นส่วนโคง้ ช้ันท่ี ๒ และ ๓ โดยใหห้ า่ งกนั ชน้ั ละ ๑/๔ นิว้ จนครบ ๗ ชน้ั ๗. - ๘. ตดั ใบตองส่วนเกนิ ทางด้านซา้ ย โดยตดั ให้โคง้ เปน็ ครงึ่ วงกลมจากดา้ นล่างกลีบกุหลาบช้ันท่ี ๓ ของสว่ นยอดกระหนกลงไปจนสุด ๙. ทากระหนกข้างซ้ายตามขัน้ ตอนที่ ๑ - ๘ สลับโค้งลงทางซา้ ย การประดษิ ฐ์พานบายศรสี ขู่ วัญ------------------------ ๑๑๖

๕.๒.๑๒ การประดิษฐห์ งอนพญานาค หงอนพญานาค หมายถึง ส่วนท่ีอยู่ด้านบนของหัวของตัวพญานาค พระอาจารย์วิชัยแห่ง วัดหนองปลาปาก อาเภอเมือง จังหวัดอุบลราชธานี ที่ท่านเป็นผู้ชานาญเรื่องการประดิษฐ์พานบายศรี พญานาคทา่ นเรียกวา่ หงอนพญานาค ซึ่งประกอบด้วย หงอนเล็ก และหงอนใหญ่ โดยหงอนใหญ่จะถูกจัด วางไว้ด้านหนา้ และหงอนเล็กถกู จดั วางไวด้ ้านหลงั เรียงกนั มีวิธกี ารประดษิ ฐ์ดังน้ี ๒) หงอนใหญ่ ๑) หงอนเลก็ ใหญ่ ๑) หงอนเลก็ ๑๒ ๓๔ ๑. พบั กลบี ตวั ลกู บายศรียกยอจานวน ๓ ช้นั ๔ กลีบ และพนั น้ิวมอื นางสอดลวดไวด้ ้านในแล้วห่อยก ยอเป็นลายเปีย จานวน ๒๐ – ๒๕ ช้ัน ๒. นากลีบบายศรีวางบนลายเปียด้านลา่ งแลว้ น่งุ ผ้าแบบยกยอ ๓. – ๔. นงุ่ ยกยอตวั ลกู จนครบ ๔ ชั้น ปดิ หนา้ ด้วยชายธง การประดิษฐ์พานบายศรสี ่ขู วัญ------------------------ ๑๑๗

๒) หงอนใหญ่ ๑๒ ๓๔ ๕๖ ๑. เตรยี มกระหนก ๗ ชนั้ เยบ็ ประกอบซ้ายขวา ๑ ชิน้ ยกยอลายเปีย ๑๓ ชั้น ๒ ชิน้ ยกยอลายเปยี ๒๕ ชนั้ ๑ ชิ้น ตวั ลูกบายศรียกยอ ๓ ชนั้ ๙ ตวั ๒. นากระหนกวางดา้ นหลังเปยี ๒๕ ช้ันแล้วน่งุ ผ้าแบบยกยอ ๓. วางตัวลูกบายศรียกยอด้านหนา้ ล่างของลายเปยี แล้วนงุ่ ผา้ แบบยกยอจานวน ๓ ตวั ๔. วางยกยอลายเปีย ๑๓ ช้นั ต่อแล้วนงุ่ ผา้ แบบยกยอ ๕. วางตวั ลกู บายศรยี กยอนุง่ ผ้าแบบยกยออีก ๓ ตวั ๖. วางยกยอลายเปีย ๑๓ ช้นั ต่อแลว้ นุ่งผา้ แบบยกยอ วางตัวลูกบายศรยี กยอน่งุ ผ้าแบบยกยออีก ๓ ตวั แลว้ ปดิ ทบั ด้านหน้าดว้ ยชายธง การประดิษฐ์พานบายศรสี ู่ขวัญ------------------------ ๑๑๘

๗๘ ๗ ๘๙ ๗. ประดษิ ฐก์ ระหนก ๑๓ ชน้ั ซ้ายและขวา จานวน ๒ ชนิ้ ๘. ประดษิ ฐก์ ระหนกหางหงส์ตามอยา่ งขอบปากบน ซา้ ยและขวา จานวน ๒ ชนิ้ ๙. นาชิน้ งานขอ้ ๗ ตดิ ขอบข้างหงอนใหญ่ด้านบน และนาชนิ้ งานขอ้ ๘ ตดิ ทบั ด้านล่างกระหนก ชน้ิ งานขอ้ ๗ ทาทั้งสองด้าน จัดวางให้เทา่ กัน ๕.๒.๑๓ การประดิษฐ์เกรด็ หลงั พญานาค ๑ ๒๓ ๑. พับกลีบยกยอ ๑ ช้นั จานวน ๓๐ ตวั ๒. เย็บริบบนิ้ ขนาดความยาว ๕๐ เซนติเมตรไว้ดา้ นหลัง กลีบยกยอตัวแรก ๓. นงุ่ ผา้ แบบยกยอระยะห่างช้ันละ ๑/ ๒ นิ้ว ๔. นงุ่ ผ้ายกยอจนครบ ๓๐ ตวั ขณะนงุ่ ผา้ ใหเ้ ย็บทัง้ ด้านหนา้ และดา้ นหลัง หากความยาวไม่พอกับหลงั พญานาคใหพ้ ับกลบี และนุ่งผา้ เพม่ิ อกี การประดษิ ฐ์พานบายศรีสู่ขวัญ------------------------ ๑๑๙

๕.๒.๑๔ การประดิษฐ์เกล็ดข้างตัวพญานาค ๑) การพบั กลบี บัวสายแปลง ๑ ๒๓ ๔ ๕๖ ๗ ๘๙ ๑. กางใบกระบือหันสีเขยี วเข้าหาตัว ด้านแขง็ อยู่ขวามือพับครึ่งเพอื่ หาจดุ กง่ึ กลางแล้วกางออก ๒. พบั เฉียงลง ๔๕ องศา จากจดุ กึ่งกลาง ๓. พบั ทบลงเขา้ ไปตั้งฉากกึ่งกลาง ๔.- ๕. พบั อีกดา้ นเช่นเดยี วกบั ข้อ ๒ และข้อ ๓ ๖. พลิกกลับด้านหลัง ๗. พบั สันทบด้านขวาทแยงไปทางซ้าย ๘. พับสนั ทบด้านซ้ายทแยงไปทางขวา เปน็ กลบี บัวสาย ดงึ ด้านล่างกลบี ออกเล็กน้อย เรยี กกลบี บัวสายแปลง แล้วเย็บติด การประดษิ ฐพ์ านบายศรีสขู่ วัญ------------------------ ๑๒๐

๒) การพับกลบี เล็บครฑุ ๑ ๒๓ ๔ ๕๖ ๗ ๑. - ๕. พับใบตองตามข้นั ตอนการพบั กลีบบวั สายแปลง ๖. พับสันทบดา้ นขวาทแยงลงไปทางซ้าย ๗. พบั สนั ทบดา้ นซ้ายทแยงลงไปทางขวาทับสันทบดา้ นขวาเป็นกลบี เลก็ ครฑุ ๓) การพับกลบี เลบ็ ครฑุ สอดไส้กลบี บัวสายแปลง ๑ ๒๓ ๑. พบั กลีบเล็บครุฑตามขั้นตอนการพับกลบี เลบ็ ครฑุ ขอ้ ๑ – ข้อ ๕ แล้วนากลบี บัวสายแปลงวางทบั ก่งึ กลางกลบี ลดจากยอดแหลมเล็กน้อย ๒. พบั สนั ทบกลีบล่างดา้ นขวาทแยงลงไปทางซ้าย ๓. พับสันทบกลบี ล่างด้านซา้ ยทแยงลงไปทางขวา ทับสันทบด้านขวา รัดกลบี บวั สายแปลงชว่ งโคง้ ใช้เปน็ เกร็ดขา้ งตัวพญานาค การประดิษฐพ์ านบายศรีสขู่ วัญ------------------------ ๑๒๑

เรอ่ื งท่ี ๕.๓ การประดษิ ฐ์สว่ นตกแต่งพานบายศรพี ญานาค ส่วนตกแต่งพานบายศรีพญานาค เป็นส่วนที่ประดิษฐ์เพิ่มเติมเพ่ือความสวยงามของพาน ได้แก่ การประดิษฐ์ตัวแซมแบบกระหนก การเยบ็ แบบดวงตาพญานาค การตกแต่งกรวยจีบ มาลัยตุ้ม มาลัยคล้องกรวย เฟ่ือง และ ดอกทัดหู มขี น้ั ตอนการประดิษฐด์ งั นี้ ๕.๓.๑ การประดษิ ฐต์ วั แซมแบบกระหนก ตัวแซมกระหนกมีขนั้ ตอนประดิษฐ์หลายขนั้ ตอน ไดแ้ ก่ เตรียมแบบใบโพธิ์ พับกลีบเล็บครุฑ เป็นกลีบแต่ง นากลีบเล็บแตง่ ไปเย็บใสแ่ บบใบโพธิ์พับกระหนกรองด้านข้าง ๒ ช้ิน มีขนั้ ตอนประดิษฐ์ ดังน้ี ๑) การเย็บแบบใบโพธ์ิ ๑๒๓ ๔๕ ๖ ๑. ตัดกระดาษเปน็ รปู ใบโพธิ์ ๓ ขนาด สาหรบั พานบายศรี ๓ ชน้ั นามาวางบนใบตองทส่ี ลบั ทางกัน ๔ ช้ิน ๒. ตัดใบตองตามแบบเยบ็ ตรงึ ตรงกลาง สอดลวดตวั U ไวด้ า้ นใน ๓. พบั กลบี ยกยอหรือยกนม ๓ ชั้น นามาวางบนยอดแหลมของแบบแลว้ เย็บตดิ ๔. – ๕. เย็บใบตองกลบี กหุ ลาบโคง้ ลงทางด้านขวาระยะหา่ งแต่ละช้ัน ๑/๔ น้วิ จนเต็มขอบใบ ๖. เย็บใบตองกลีบกุหลาบโคง้ ลงทางด้านซ้ายจนเต็มขอบใบเช่นเดียวกัน การประดษิ ฐ์พานบายศรสี ขู่ วัญ------------------------ ๑๒๒

๒) การพบั กลบี เลบ็ ครฑุ สอดไสด้ อกพุด ๑๒ ๓๔ ๕๖ ๗ ๔ ๑. จบั ใบตองด้านแขง็ ไวท้ างขวา พบั เฉียงใบตองลงล่าง ๔๕ องศา ๒. พบั เข้าอีกครง้ั สันทบตั้งฉากก่ึงกลาง ๓. – ๔. พับด้านซ้ายเช่นเดยี วกบั ดา้ นขวาได้รูปสามเหลี่ยมสนั ทบต้งั ฉากชิดกนั ๕. วางดอกพดุ กึ่งกลางลดจากปลายแหลมเล็กนอ้ ย ๖. พับสนั ทบดา้ นขวาไปทางซ้าย ๗. พบั สนั ทบดา้ นซ้ายไปทางขวาเกยทับกนั ดับสันทบดา้ นขวา ๓) การเยบ็ กลีบแต่งใบโพธ์ิ ๑ ๒๓ ๕ ๖๗ ๘ ๑. ชั้นท่ี ๑ นากลบี เลบ็ ครุฑสอดไสด้ อกพดุ กลีบแรกวางตรงกลางระหวา่ งกลีบกุหลาบดา้ นข้างช้นั ท่ี ๑ แล้วเย็บติด ๒. – ๓ ชั้นท่ี ๒ กลบี ท่ี ๒ วางด้านขา้ งกลบี ท่ี ๑ ด้านซา้ ยปลายแหลมอยู่เสมอโคง้ กลบี ช้นั แรก แล้วเยบ็ ตดิ กลีบท่ี ๓ วางดา้ นขา้ งกลีบท่ี ๑ ดา้ นขวาปลายแหลมอยู่เสมอโค้งกลีบชน้ั แรก แล้วเยบ็ ติด ๔. – ๕. ชนั้ ที่ ๓ วางกลีบแรกข้างกลบี ชนั้ ๒ ดา้ นซา้ ยปลายแหลมอย่เู สมอโค้งกลีบช้นั ๒ กลีบต่อไปวาง สับหวา่ งไปทางขวาจนครบ ๓ กลบี ๖. – ๗. ชน้ั ที่ ๔ เยบ็ สบั หว่างเช่นเดยี วกบั ชั้นท่ี ๓ จานวน ๔ กลบี ๘. ชั้นที่ ๔ เย็บสับหว่างเชน่ เดียวกบั ชน้ั ท่ี ๔ จานวน ๕ กลีบ การประดิษฐ์พานบายศรีสขู่ วัญ------------------------ ๑๒๓

๔) การพับกระหนกรองใบโพธ์ิ ๑๒ ๓ ๔๕ ๖ ๗๘ ๙ ๓๓ ๑. พบั กลีบยกยอ ๔ ช้นั จานวน ๒ ชนิ้ ๒. พับกลีบกหุ ลาบสวมเข้าขา้ งกลบี ยกยอด้านขวาบิดลงเล็กน้อย ๓. – ๔. ตัดชายดา้ นลา่ งออกเฉียงเข้าด้านใน ๕. สวมกลบี กุหลาบตามขน้ั ตอน ๓ – ๔ จานวน ๙ ช้ัน บิดให้โคง้ ๖. – ๗. ตดั ชายใบตองโค้งด้านในท้ิงโดยตดั จากบนลงลา่ ง เป็นกระหนกรองดา้ นขวา ๘. ทาดา้ นซา้ ยตามข้ันตอนท่ี ๖ – ๗ โดยเปลีย่ นเขา้ กลีบกุหลาบทางด้านซ้ายของกลีบยกยอ จัดโคง้ ใหไ้ ดข้ นาดเทา่ กับกระหนกรองด้านขวา ๙. นากระหนกซ้าย – ขวา ไปเย็บใส่ด้านหลงั ของใบโพธ์ิ ๕.๓.๒ ดวงตาพญานาค การประดิษฐ์ดวงตาพญานาค โปรดดูขัน้ ตอนการประดิษฐ์ ในหัวขอ้ ๔.๓.๓ การประดิษฐ์ดอกทัดหู หน้า ๘๒ การประดษิ ฐพ์ านบายศรีสู่ขวัญ------------------------ ๑๒๔

๕.๓.๓ การตกแตง่ กรวยจีบ การตกแต่งกรวยจีบท่ีได้จัดทาไว้ข้างต้นนั้น จะประดิษฐ์กระทงรองกรวยกลีบกุหลาบและทากรวย แตง่ อันเลก็ ปดิ ครอบทับยอดกรวยจบี อกี ชัน้ หนง่ึ ตามขัน้ ตอนดังน้ี ๑) การเย็บกระทงกลีบกหุ ลาบ ๑๒ ๓ ๔๕ ๖ ๗ ๘๙ ๑๐ ๑๑ ๑๒ ๑. จบั ใบตองใหด้ า้ นแข็งอยู่ขวามือ ๒. พับคร่ึงหาจดุ กง่ึ กลาง ๓. กางออกพับริมด้านขวาลงมาต้งั ฉากก่งึ กลาง ๔. พับรมิ ด้านซ้ายลงมาต้ังฉากกงึ่ กลางชนดา้ นขวาเป็นรูปสามเหลี่ยม ๕. พับทบเข้า ๖. พบั สันทบดา้ นบนไปทางขวาเปน็ กลีบกหุ ลาบ ๗. พบั อีกกลีบนามาสอดเข้าดา้ นหลังสนั ทบกลีบแรกใหส้ ันทบโคง้ กลบี แรกทับกลีบท่ี ๒ ๘. พบั กลีบที่ ๓ สอดเขา้ หลังกลีบท่ี ๒ แลว้ เรม่ิ เย็บจากดา้ นหลงั ไปดา้ นหน้า ๙. พบั กลบี ต่อไปสอดเข้าด้านหลังตอ่ กันแลว้ เยบ็ ท่ลี ะกลีบ จนได้ขนาดความยาวรอบปากกรวย ๑๐. ตัดดา้ ยที่เย็บในร่องของกลบี แรก ๑๑. สอดกลีบสุดท้ายเขา้ ในร่องของกลีบแรกแลว้ เยบ็ ต่อกัน ๑๒. ตัดรมิ ดา้ นลา่ งให้เสมอกนั การประดิษฐพ์ านบายศรีส่ขู วัญ------------------------ ๑๒๕

๒) การถักรัดข้อ ๓ ๔ ๘ ๑๒ ๑๑ ๕๖ ๗ ๙ ๑๐ ๑๒ ๑๓ ๑๔ ๑๕ ๑๖ ๑. วางรบิ บ้ินบนกง่ึ กลางใบตอง ๒. – ๕. ห่อแบบยกยอแลว้ เยบ็ ตดิ ๖. - ๗. ตดั ชายใบตองด้านล่างเฉียงเข้าดา้ นใน ๘. ชัน้ ถัดไปวางใบตองเสมอสนั ทบด้านบนแล้วห่อยกยอเป็นลายเปียเสมอกนั ลงไป ๙. เปียจนได้ความยาวท่ีต้องการ ๑๐. ตัดปลายกลีบสุดทา้ ยเฉียงเข้าด้านในให้แหลม ๑๑. - ๑๒. ดึงกลีบเริ่มแรกออก ๓-๔ กลบี ให้พอดีกับปลายแหลมสอดเข้าได้ ๑๓. – ๑๔. ขดรดั ข้อเป็นวงเอาปลายแหลมสอดเข้ากลบี แรกให้แน่น ๑๕. - ๑๖. เยบ็ ดา้ นในของรัดข้อจดั ให้เป็นวงกลม การประดษิ ฐพ์ านบายศรสี ่ขู วัญ------------------------ ๑๒๖

๓) การตกแตง่ กรวยจบี ๑ ๒ ๓ ๔ ๑. พบั กรวยเล็กขนาดครอบยอดกรวยจีบได้ ๒. พบั กลบี เลบ็ มือนางซ้อนสอดไส้บวั สายแปลงใบกระบือ เย็บรอบกรวย ๓. นารดั ข้อ (ตะขาบ) รัดดา้ นล่างปากกรวย ๔. - ๕. เยบ็ กระทงกลีบกหุ ลาบ ๖. จัดวางกรวยจีบลงในกระทง นากรวยเลก็ สวมทบั ยอดกรวยจีบ การประดิษฐพ์ านบายศรีสู่ขวัญ------------------------ ๑๒๗

๕.๓.๔ การประดษิ ฐด์ อกขา่ ดว้ ยดอกพุด ๑ ๒๓ ๔ ๕๖ ๗ ๘๙ ๑๐ ๑๑ ๑. ชน้ั ที่ ๑ เลอื กดอกพุดดอกใหญ่ก้านใหญ่แข็งแรง ๑ ดอก ๒. – ๔ ชั้นที่ ๒ เลอื กดอกพุดขนาดดอกเท่ากนั จานวน ๓ - ๔ ดอก จดั วางลดจากชัน้ ที่ ๑ คร่ึงดอก แลว้ ใช้ดา้ ยมัดพนั ลงมาดา้ นล่าง มดั คลอ้ งใหแ้ น่นแล้วพนั กลบั ข้นึ ด้านบนแล้วคล้องมัดอกี ครง้ั ๕. – ๗. ชน้ั ที่ ๓ วางดอกพดุ ระหว่างช่องว่างของดอกชน้ั ท่ี ๒ แล้วคลอ้ งมัดให้แนน่ ทลี ะ ๑ ดอกวนเป็น วงกลมประมาณ ๔ – ๕ ดอก ๘. ชนั้ ท่ี ๔ วางดอกพดุ ระหว่างช่องวา่ งของดอกชั้นท่ี ๓ แล้วคลอ้ งมัดให้แนน่ ทีละ ๑ ดอกวนเปน็ วงกลมประมาณ ๖ – ๗ ดอก ๙. ชนั้ ที่ ๕ วางดอกพดุ ระหวา่ งช่องวา่ งของดอกชน้ั ท่ี ๔ แล้วคลอ้ งมัดให้แนน่ ทลี ะ ๑ ดอกวนเปน็ วงกลมประมาณ ๗ - ๘ ดอก ๑๐. – ๑๑. ถา้ ต้องการดอกใหญใ่ หม้ ัดเพิ่มลงไปอีกตามต้องการ แลว้ ตดั กา้ นดอกให้เสมอกัน การประดษิ ฐ์พานบายศรีสขู่ วัญ------------------------ ๑๒๘

การนาดอกข่าดอกพุดไปใช้ ดอกข่าที่ประดิษฐ์จากดอกพุดนี้สามารถนาไปใช้ในการประดับตกแต่งพานให้สวยงามด้วยการทา เป็นช่อดอกประดับยอดตัวแม่บายศรี หรือตกแต่งระหว่างชั้นพานบายศรี หรือนาไปร้อยเป็นอุบะสาหรับ มาลยั ได้ มีวิธีการประดษิ ฐเ์ พอ่ื การนาไปใชด้ ังน้ี การทาก้านดอก ๑ ๒๓ ๑. หมนุ ลวดเสียบเข้าระหว่างก้านดอกดา้ นลา่ งใชม้ ือประครองดอกไวไ้ ม่ให้แตก (ห้ามดนั ลวด) ๒. ร้อยกลบี เลีย้ งดอกรักขนึ้ ปิดก้านดอกด้านล่าง ๓. รอ้ ยข้ัวชบาพาสติกขน้ึ ทับกลีบเลี้ยงดอกรัก นาไปเสียบยอดตัวแมบ่ ายศรีแทนมาลยั ต้มุ ได้ การร้อยตุง้ ต้งิ ๑ ๒๓ ๔ ๕ ๑. ตดั ก้านดอกข่าให้สนั้ เตรยี มกลบี เลีย้ งดอกรักและข้ัวชบาพลาสตกิ รอ้ ยด้ายร้อยมาลัยใส่เขม็ มือ ๒. ร้อยดอกขา่ โดยแทงเข็มเข้าด้านขา้ งชอ่ ดอกข่าเฉียงขน้ึ ก่ึงกลางกา้ นดอกขา่ ๓. ร้อยกลบี เล้ียงดอกรักลงทับก้านดอกข่า ๔. ร้อยขัว้ ชบาพลาสติกลงทับกลีบเลย้ี งดอกข่าจดั กลีบให้ตรงกัน ๖. ร้อยดอกรักหนั ปลายแหลมข้ึนด้านบน จานวนดอกแลว้ แต่ขนาดการใช้งาน การประดษิ ฐพ์ านบายศรีสู่ขวัญ------------------------ ๑๒๙

๖.๓.๖ การร้อยมาลยั ดอกพุด มาลยั ดอกพดุ นี้นาไปใช้ในการคล้องยอดกรวยบายศรีจะร้อยเป็นมาลัยซีก ๓ หลักหรือ ๕ หลักก็ได้ ตามขั้นตอนการประดิษฐด์ ังน้ี ๑) มาลัยซกี ๓ หลัก ๑ ๒๓ ๔ ๕๖ ๗ ๘๙ ๑๐ ๑๑ ๑. ภาพท่ี ๕.๔ ผังลายมาลยั ซกี ๓ หลกั ๒. ๓. – ๕. รอ้ ยดอกพุด ๒ ดอกไขว้กัน ๖. ชั้นถัดไปรอ้ ยดอกพุด ๑ ดอกวางกง่ึ กลางชน้ั แรก ๗. – ๙. ชั้นตอ่ ไปร้อยดอกพุด ๒ ดอกและ ๑ ดอกสลบั กนั จนเตม็ เขม็ หรอื ตามความยาวท่ตี ้องการ ๑๐. รอ้ ยดา้ ยสาหรบั รอ้ ยมาลยั จานวน ๔ เส้น รดู มาลัยออกจากเข็มลงด้ายแลว้ มดั เป็นวงกลม ๑๑. รอ้ ยตงุ้ ตงิ้ ดอกรัก ๔ ดอก จานวน ๕ สาย รวบตงุ้ ติง้ รวมกนั มัดดว้ ยด้ายใหแ้ นน่ เป็นอบุ ะ ตัดสายตุ้งตงิ้ ทิ้งเหลือไวเ้ ฉพาะด้ายผกู ผกู อุบะเขา้ กบั วงมาลัยมัดใหแ้ น่นตัดดา้ ย การประดิษฐพ์ านบายศรีสขู่ วัญ------------------------ ๑๓๐

๒) มาลัยซกี ๕ หลกั ๓ ๑๒ ๔๕ ๖ ๗๘ ๙ ๑๐ ภาพที่ ๕.๕ ผงั มาลยั ซกี ๕ หลกั ๑. รอ้ ยดอกพุด ๓ ดอกไขว้กัน ๒. ชน้ั ถดั ไปร้อยดอกพุด ๒ ดอกวางกึ่งกลางสบั หว่างกบั ชนั้ แรก ๓. – ๔. ชน้ั ตอ่ ไปร้อยดอกพุด ๓ ดอกและ ๒ ดอกสลับกนั จนเตม็ เข็มหรือตามความยาวทต่ี อ้ งการ ๖. – ๗. ร้อยดา้ ยสาหรับร้อยมาลยั จานวน ๔ เสน้ รดู มาลัยออกจากเข็มลงด้ายแลว้ มัดเปน็ วงกลม ๘. รอ้ ยตุ้งติ้งดอกรัก ๔ – ๕ ดอก จานวน ๕ สาย ๙. รวบตุง้ ติ้งรวมกนั มดั ดว้ ยดา้ ยใหแ้ น่นเปน็ อุบะตดั สายตงุ้ ติ้งท้ิงเหลือไว้เฉพาะด้ายผูก ๑๐. ผกู อุบะเขา้ กบั วงมาลยั มดั ให้แน่นตัดดา้ ย การประดิษฐ์พานบายศรสี ขู่ วัญ------------------------ ๑๓๑

๖.๓.๔ มาลยั ตมุ้ ดอกพดุ ๑๒ ๓ ๔๕ ๖ ๗๘ ๙ ๑๐ ๑๑ ๑๒ ๑. รอ้ ยดอกรักดว้ ยเข็มร้อยมาลยั หันก้นดอกขนึ้ (ใช้ทางมะพร้าว หรือลวดเบอร์ ๒๐ ก็ได)้ ๒. - ๔. ชั้นท่ี ๑ ตัดก้านดอกพดุ ให้สนั้ ร้อยดอกพดุ ลงในเขม็ ชนดอกรกั วนเปน็ วงกลม ๕ ดอก ๕. - ๖. ช้ันท่ี ๒ ร้อยดอกพดุ จานวน ๖ ดอก ส่งดอกเลยชน้ั ที่ ๑ ครึ่งดอก ๗. - ๘. ช้นั ที่ ๓ รอ้ ยดอกพุด จานวน ๗ ดอก ส่งดอกเลยชนั้ ท่ี ๒ ครึ่งดอก ๙-๑๐ ชันที่ ๔ ร้อยดอกพุด จานวน ๘ ดอก สง่ ดอกเลยชนั้ ท่ี ๓ ครง่ึ ดอก ๑๑ ๑๒ ชั้นท่ี ๕ รอ้ ยดอกพดุ จานวน ๙ ดอก ส่งดอกเลยชั้นที่ ๔ ครง่ึ ดอก การประดิษฐพ์ านบายศรีส่ขู วัญ------------------------ ๑๓๒

๑๓ ๑๔ ๑๕ ๑๖ ๑๗ ๑๘ ๑๙ ๒๐ ๒๑ ๒๒ ๒๓ ๒๔ ๑๓. – ๑๔. ชัน้ ท่ี ๖ รอ้ ยดอกพดุ จานวน ๙ ดอก สง่ ดอกเทา่ ช้นั ที่ ๕ ๑๕. - ๑๖. ชั้นที ๗ ร้อยดอกพดุ จานวน ๘ ดอก สง่ ดอกเท่าชน้ั ท่ี ๔ ๑๗. - ๑๘. ชั้นท่ี ๘ ร้อยดอกพดุ จานวน ๗ ดอก สง่ ดอกเทา่ ชน้ั ท่ี ๓ ๑๙. – ๒๐. ชน้ั ที่ ๙ รอ้ ยดอกพุด จานวน ๖ ดอก ส่งดอกเทา่ ช้นั ท่ี ๒ ๒๑. - ๒๒. ช้นั ท่ี ๑๐ รอ้ ยดอกพุด จานวน ๕ ดอก ส่งดอกเทา่ ชน้ั ที่ ๑ ๒๓. ร้อยดอกรกั เอากน้ ดอกลง ๒๔. ยอดบนรอ้ ยดอกพุด ทาเตรียมไวต้ ามจานวนของตัว บายศรี ๑๘ – ๒๐ อนั ภาพท่ี ๕.๖ ผงั มาลัยต้มุ การประดิษฐ์พานบายศรีสู่ขวัญ------------------------ ๑๓๓

เรือ่ งท่ี ๕.๔ การประกอบและตกแตง่ พานบายศรีพญานาค ๕.๔.๑ การเตรยี มพาน ๑ ๒๓ ๔ ๕๖ ๑. ตัดโฟมเป็นวงกลมลงในพานเล็กและพานใหญ่ แล้วปู ใบตอง ๒. ตัดโฟมหนา ๓ น้ิว เป็นวงกลมขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง เท่ากับพานเล็ก จานวน ๒ ช้ิน แล้ววางซ้อนกันใช้ไม้ เสียบอาหารทากาวปักให้ติดกัน เป็นช้ันที่ ๑ ช้ันถัด ขนึ้ ไปลดขนาดเสน้ ผ่าศนู ยก์ ลางลงช้นั ละ ๑ นวิ้ ๓. - ๔. พับใบตองตามยาวปิดทับช้ันโฟมชั้ยบายศรีเป็นกลีบ พที โดยรอบ ๕. - ๖. นาชั้นบายศรีช้ันที่ ๑ (ช้ันล่าง) มาปักยึดเข้ากับพาน เลก็ ด้วยไมเ้ สยี บอาหาร ๗. นาช้ันบายศรีช้ันถัดไปปักยึดเข้ากับช้ันล่างเรียงลด ขนาดข้ึนไป ๗ การประดษิ ฐ์พานบายศรสี ขู่ วัญ------------------------ ๑๓๔

๕.๔.๒ การประกอบตัวพญานาค ๑๒ ๓ ๔ ๕๖ ๗๘ ๙ ๑. - ๓. นาลาตวั พญานาคท่เี ตรียมไวม้ าติดเกล็ดด้านขา้ งลาตวั โดยตดิ เรียงจากด้านลา่ งขนึ้ ด้านบน ๔. ติดปิดหน้าพญานาค (ชิ้นสว่ นหัวขอ้ ๕.๒.๖) จากด้านลา่ งส่วนหน้าปิดข้ึนมาด้านบนส่วนหัวใช้ลวด ตัว U ยดึ ติดใหแ้ น่น ๕. ตัดโฟมเป็นรปู ส่ีเหล่ียมแล้วห่อพันด้วยใบตองให้เรียบร้อยนามาเสียบเข้ากับลาคอเป็นช่วงปากยึด ลวดตวั U ๖. ปักล้นิ เขา้ ในปาก (ช้นิ ส่วนหวั ขอ้ ๕.๒.๗) ๗. - ๙. นาเกลด็ หลังพญานาค (ชิน้ สว่ นหวั ขอ้ ๕.๒.๑๓) มาติดด้านหลงั โดยใชไ้ มเ้ สียบอาหารยึดตดิ ใหแ้ น่น การประดิษฐพ์ านบายศรีสูข่ วัญ------------------------ ๑๓๕

๑๐ ๑๑ ๑๒ ๑๓ ๑๔ ๑๕ ๑๐. ติดหงอนใหญ่ (ช้ินส่วนหัวข้อ ๕.๒.๑๒) ด้านหน้า ชิด กับปดิ หน้าพญานาคด้วยไมเ้ สยี บอาหาร ๑๑. ติดหงอนเล็ก (ช้ินส่วนหัวข้อ ๕.๒.๑๒) ด้านหลัง ๑๖ หงอนใหญ่ด้วยไมเ้ สยี บอาหาร ๑๒. ติดขอบปากบน (ชิ้นส่วน ๕.๒.๘) ข้างปิดหน้าทั้ง สองชิน้ จดั ให้เสมอกัน ๑๓. ติดตาล่างหรือตาช้ันนอก (ช้ินส่วน ๕.๒.๑๑) ข้าง หงอนเล็กโดยใช้ไม้เสียบอาหารปักยึด ทั้งสองด้าน จัดใหเ้ สมอกัน ๑๗ ๑๔. ติดตาบนหรือตาช้ันใน (ชิ้นส่วน ๕.๒.๑๑) ทับตา ล่างโดยใช้ลวดตัว U ยึดติดให้แน่น ทั้งสองด้านจัด ให้เสมอกนั ๑๕. ติดกระหนกรองตา (ช้ินส่วน ๕.๒.๑๑) ต่อจากตา ชัน้ ใน ยดึ ดว้ ยลวดตวั U ทงั้ สองด้านจดั ใหเ้ สมอกนั ๑๖. ติดขอบปากล่าง (ช้ินส่วน ๕.๒.๙) ต่อจากกระหนก รองตา จัดให้โค้งไปตามของปาก ยึดด้วยลวดตัว U ท้งั สองดา้ นจัดให้เสมอกัน ๑๗. ติดเครา (ชิ้นสว่ น ๕.๒.๑๐) ใต้ปากยดึ ด้วยลวดตัว U ๑๘. จดั ดดั โคง้ งอล้ินและหงอนให้สวยงามตามตอ้ งการ ๑๘ ขอ้ ควรระวงั ระหว่างประกอบสว่ นหัวอย่ากดแรงโครงโฟมจะหักตอ้ งประคองด้านล่างไว้ด้วย การประดษิ ฐ์พานบายศรสี ู่ขวัญ------------------------ ๑๓๖

๕.๔.๓ การประกอบพานบายศรี ๑๒ ๓ ๕ ๑. เสียบดอกดาวเรืองรอบฐานด้านล่างของโฟมชั้น บายศรี ๒. นาตัวบายศรีมาจัดวางชั้นละ ๖ ตัว สับหว่างกัน ทุกช้ัน โดยปักตัวบายศรี ๗ ช้ันไว้ล่างสุดและช้ันท่ี ๒ ชั้นถัดข้ึนไปเป็นตวั บายศรี ๕ ชั้น ๓. นาตัวแซมใบโพธิ์พร้อมกระหนกรองมาจัดวาง ระหวา่ งตวั บายศรที ุกชน้ั ๔. ช้ันบนสุดจัดวางกรวยแต่ง ปักยึดให้แน่นด้วยลวด ตวั U หรือไม้เสยี บอาหาร ๕. ยกตัวพญานาคจัดวางบนพานใหญ่ให้ท้องแอ่นออก ๔ นอกพานเว้นที่หลังพานไว้สาหรับวางพานช้ันบายศรี ปักยึดด้วยลวดตัว U และไม้เสียบอาหารให้แน่น ติด ดวงตาให้เรียบร้อยท้ังสองดา้ น การประดิษฐพ์ านบายศรสี ขู่ วัญ------------------------ ๑๓๗

๖๗ ๘ ๖. นาพานเลก็ ทจ่ี ดั วางตัวบายศรี ข้ึนวางบนพานใหญ่ ด้านหลังของพญานาค มัดด้วยฝ้ายเพื่อยึด พานด้านบนกับด้านล่างไว้ (หากมีลวดใช้ลวดยึดก็ได้แต่จะดูไม่สวยงาม) ปักดอกดาวเรืองให้ เตม็ พานใหญร่ อบตัวพญานาค ๗. รัดกรวยดว้ ยมาลัย (ใช้มาลัยดอกพุดหรอื ดอกกหุ ลาบก็ได)้ ๘. ตกแต่งด้วยดอกไม้ เสยี บยอดบายศรีด้วยมาลัยตมุ้ (มาลยั ตุ้มดอกพุด หรือดอกกหุ ลาบก็ได้) การประดิษฐ์พานบายศรสี ขู่ วัญ------------------------ ๑๓๘

ข้อเสนอแนะ ในขั้นตอนการยกชั้นบายศรีวางบนพานใหญ่นั้นจาเป็นต้องมีคนช่วยยกและจับพานใหญ่ท่ีมี ตัวพญานาคไวด้ ว้ ยเพื่อไม่ใหล้ ้มเอนลงไปด้านหน้า และทบฝา้ ยหลาย ๆ เส้นผูกมัดพานเล็กด้วยฝ้ายพัน โยงลงมาดา้ นลา่ งฐานพานใหญ่ และพนั ฝา้ ยอีกช้ันไว้ท่สี ่วนคอของพญานาคเข้ากับชนั้ บายศรี ดังภาพ การประดิษฐพ์ านบายศรสี ู่ขวัญ------------------------ ๑๓๙

ภาพท่ี ๕.๖ ตวั อย่างพานบายศรพี ญานาคแบบต่าง ๆ การประดษิ ฐพ์ านบายศรีสูข่ วัญ------------------------ ๑๔๐