efimerios_2021_ian_feb

ÄÉÌÇÍÉÁÉÏ ÐÅÑÉÏÄÉÊÏ ÔÇÓ ÉÅÑÁÓ ÓÕÍÏÄÏÕ ÔÇÓ ÅÊÊËÇÓÉÁÓ ÔÇÓ ÅËËÁÄÏÓ Ἔτος 70όν - Τεῦχος 1ον Ἀγγέλων καί βασιλέων «ἀνώτεροι»! Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021

ΕΚΔΙΔΕΤΑΙ ΠΡΟΝΟΙᾼ τοῦ Μακ. Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος κ. ΙΕΡΩΝΥΜΟΥ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ: Κλάδος Ἐκδόσεων τῆς Ἐπικοινωνιακῆς καί Μορφωτικῆς Ὑπηρεσίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ΕΚΔΟΤΗΣ - ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΚΛΑΔΟΥ: Ἐπίσκοπος Ὠρεῶν κ. Φιλόθεος ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ: Ἀλέξανδρος Ἰ. Κατσιάρας ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ 2020-2021 ΜΕ ΔΙΕΤΗ ΘΗΤΕΙΑ (ἀλφαβητικά): πρωτ. Ἀκίνδυνος Δαρδανός (Ἱ.Μ. Ὕδρας, Σπετσῶν καί Αἰγίνης), π. Κωνσταντῖνος Καλλιανός (Ἱ.Μ. Χαλκίδος), πρωτ. Ἰγνάτιος Καλογεράκης (Ἱ.Μ. Γουμενίσσης, Ἀξιουπόλεως καί Πολυκάστρου), π. Ἠλίας-Συμεών Λαουλάκος (Ἱ.Μ. Κηφισίας, Ἀμαρουσίου καί Ὠρωποῦ), πρωτ. Νικόλαος Μεντζελίδης (Ἱ.Μ. Καλαβρύτων καί Αἰγιαλείας), Ἀθανάσιος Β. Γλάρος, (Ἀναπλ. Καθ. ΕΚΠΑ) – ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΥΛΗΣ: Ζαμπία Ἀγριμάκη – ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Ἀλέξανδρος Κατσιάρας – ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: Ζαμπία Ἀγριμάκη, Ἐμμανουήλ Πλοῦσος – ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ: Ζαμπία Ἀγριμάκη – ΕΚΤΥΠΩΣΗ - ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: Ἀποστολική Διακονία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος – Ὑπεύθυνος Τυπογραφείου: Β. Μπίτσης, Πρωτομαγιᾶς 3 - 145 68 Κρυονέρι Ἀττικῆς, Τηλ.: 210- 8160.127 – Fax: 210-8160.128. Τιμή τεύχους 1 € (γιά ὅσους δέν τό δικαιοῦνται δωρεάν). ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ: Ἀθηνᾶς 30, 105 51 ΑΘΗΝΑ | Τηλ.: 211 18.25.298, Fax: 211 18.25.317 e-mail: [email protected] Προμετωπίδα ἐξωφύλλου: Ἀπό τό «Εἰσοδικόν» Φωτογραφία ἐξωφύλλου: Claude Pinet, Ὁ καλόγερος Σαμουήλ, λεπτομέρεια ἀπό τόν πίνακα Ὁ χορός τοῦ Ζαλόγγου (1803), Μουσεῖο Μπενάκη, Ἀθήνα Τό τεῦχος εἰκονογραφεῖται μέ πίνακες Ἑλλήνων καί ξένων ζωγράφων, πού ἔχουν ὡς θέμα τήν τουρκοκρατούμενη Ἑλλάδα ΠΑΡΑΚΛΗΣΗ: Τά κείμενα τῶν συνεργατῶν νά μήν ὑπερβαίνουν τίς 750 λέξεις. Δέν γίνονται δεκτά δημοσιευμένα κείμενα. Τό περιοδικό Ἐφημέριος δέν εὐθύνεται γιά τό γλωσσικό ἰδίωμα τῶν ἀρθρογράφων του. Δέν ἐπιτρέπεται ἡ ἀναδημοσίευση, ἡ ἀναπαραγωγή –ὁλική ἤ μερική– τοῦ περιεχομένου τοῦ περιοδικοῦ Ἐφημέριος καθ’ οἱονδήποτε τρόπο. Ἐπιτρέπεται μόνον ἡ παράθεση ἀποσπασμάτων ἀποκλειστικῶς γιά ἐπιστημονικούς καί ἐκπαιδευτικούς σκοπούς, μέ ἀναφορά τῆς πηγῆς προελεύσεως.

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΙΕΡΕΙΣ Ἔτος 70όν Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 Τεῦχος 1ον Περιεχόμενα ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΚΑΤΣΙΑΡΑ Εἰσοδικόν ............................................................................................................. 3 ΠΡΟΣΟΜΟΙΑ Γεώργιος Τερτσέτης, «Ὄνειρον τοῦ Φώτου» .................................................................. 6 π. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΜΠΑΘΡΕΛΛΟΥ Τό προοίμιο τοῦ Συντάγματος καί ἡ ἀποκήρυξη τῆς τυραννίας......................................8 ΜΙΛΤΙΑΔΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Σχόλιο στό Β΄ Ἀνάγνωσμα τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς Ὑπαπαντῆς τοῦ Κυρίου........................10 ΙΩΑΝΝΗ ΚΑΡΑΒΙΔΟΠΟΥΛΟΥ Τό νόημα τῆς διάνοιξης τῶν οὐρανῶν ............................................................................13 Πρωτ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΥ Ἀνθρωπολογικές ἀνιχνεύσεις. Ὁ νεοπλατωνισμός (ΙΙ) ...................................................16 ΔΗΜΗΤΡΗ ΜΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ Ἡ Θεανθρωπότητα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ (β) ....................................................................19 ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Ι. ΣΚΑΛΤΣΗ Οἱ συμβολισμοί στήν τάξη τοῦ Ἑωθινοῦ Εὐαγγελίου.....................................................22 Πρωτ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΔΟΡΜΠΑΡΑΚΗ Κυριακή μετά τά Φῶτα .................................................................................................23 Ἀρχιμ. ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Δ. ΠΑΠΑΘΩΜΑ Εἰσαγωγή στό Κανονικό Δίκαιο καί τήν Κανονική Οἰκονομία (ΙΓ´)...............................25 ΣΤΑΥΡΟΥ ΓΟΥΛΟΥΛΗ Νέος χρόνος καί Κήρυγμα γιά τόν Νέο Κόσμο: Εὐαγγέλια ..........................................28 Ἀρχιμ. ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΟΣ ΤΣΟΡΜΠΑΤΖΟΓΛΟΥ Ὁ Χριστιανισμός στά Βρετανικά νησιά, VI ...................................................................30 Ἀρχιμ. ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ ΤΡΟΧΑΛΑΚΗ Ἡ θεραπευτική δύναμη τοῦ λόγου τῆς Ἐκκλησίας ........................................................32 Πρωτ. ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΛΟΝΤΟΥ Ὁ Παῦλος στή Θεσσαλονίκη ...........................................................................................34 Πρωτ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Α. ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ Πεντηκοστιανοί ἐναντίον Πεντηκοστιανῶν......................................................................36 Ἀρχιμ. ΣΥΜΕΩΝ ΑΥΓΟΥΣΤΑΚΗ Ὁ Ἅγιος Βονιφάτιος, Ἀπόστολος τῆς Γερμανίας...........................................................38 ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΤΣΟΥΚΑΡΑ Ἡ περίπτωση τῆς Ἐνθρόνου Θεοτόκου τοῦ Σινᾶ .......................................................... 41 ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΜΠΟΥΜΗ Ἐπιλεγόμενα ..................................................................................................................43 ΜΑΡΙΟΥ-ΚΥΠΑΡΙΣΣΗ ΜΩΡΟΥ Γιῶργος Πρεβεδουράκης ................................................................................................45 Βιβλιοπαρουσίαση ............................................................................................................ 47 Ἐφημεριακά .....................................................................................................................48 Τεῦχος 1ον Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 1

Ρήγας Βελεστινλῆς, Ὁ Θούριος (1797) (ἀπόσπασμα) Ὥς πότε παλικάρια νά ζοῦμεν στά στενά, μονάχοι σά λιοντάρια, σταίς ράχαις στά βουνά; Σπηλιαίς νά κατοικοῦμεν, νά βλέπωμεν κλαδιά, να φεύγωμ' ἀπ' τόν Κόσμον, για τήν πικρή σκλαβιά. Νά χάνωμεν ἀδέλφια, Πατρίδα, καί Γονεῖς, τούς φίλους, τα παιδιά μας, κι ὅλους τούς συγγενεῖς. Καλλιῶναι μίας ὥρας ἐλεύθερη ζωή, παρά σαράντα χρόνοι σκλαβιά, καί φυλακή. Τί σ' ὠφελεῖ ἄν ζήσης, καί εἶσαι στή σκλαβιά, στοχάσου πώς σέ ψένουν καθ' ὥραν στή φωτιά. [...] Ἐλᾶτε μ' ἕναν ζῆλον, σέ τοῦτον τὸν καιρόν, Νά κάμωμεν τόν ὅρκον, ἐπάνω στόν Σταυρόν. [...] Ὤ Βασιλεῦ τοῦ Κόσμου, ὁρκίζομαι σέ σέ, στήν γνώμην τῶν τυράννων, νά μήν ἐλθῶ ποτέ. Μήτε νά τούς δουλεύσω, μήτε νά πλανηθῶ, εἰς τά ταξίματά τους, γιά νά παραδοθῶ. Ἐν ὅσῳ ζῶ στόν Κόσμον, ὁ μόνος μου σκοπός, γιά νά τούς ἀφανίσω, θέ νάναι σταθερός. Πιστός εἰς τήν Πατρίδα, συντρίβω τόν ζυγόν, ἀχώριστος γιά νᾶμαι, ἀπό τόν Στρατηγόν. Κι ἄν παραβῶ τόν ὅρκον, νά στράψ' ὁ Οὐρανός, καί νά μέ κατακάψη, νά γένω σάν καπνός. 2 Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 Τεῦχος 1ον

Εἰσοδικόν Ἀγγέλων καί βασιλέων «ἀνώτεροι»! Τό 2021 συμπληρώνονται 70 χρόνια ἀπό τήν ἔκδοση τοῦ πρώτου τεύχους τοῦ Ἐφημέριου ὡς ἔνθετο τοῦ περιοδικοῦ Ἐκκλησία. Στά χρόνια αὐτά οἱ Διευθυντές Συντάξεως προσπάθησαν νά παρέχουν στούς ἱερεῖς ἕνα ἐργαλεῖο εὐαισθητοποίησης στήν ἐξειδικευμένη ἀποστολή τους, ἡ ἔκδοση τοῦ ὁποίου καθίσταται ἐφικτή χάρις στή συνεισφορά τους. Θά ἀναφερθοῦμε στήν ἐξειδικευμένη ἀποστολή τῶν ἱερέων, πού θεωροῦνται ἀνώτεροι ἀγγέλων καί βασιλέων. Γιά νά κατανοήσει κανείς τήν ἱερωσύνη, τήν Ἱερωσύνη τοῦ Χριστοῦ, καθότι Αὐτός εἶναι ἡ πηγή, «ὃς ἐποίησε τὰ πρότερα ἐκείνων καὶ ἐκεῖνα καὶ τὰ μετέπειτα καὶ τὰ νῦν καὶ τὰ ἐπερχόμενα»1, εἶναι ἀπαραίτητο νά ἀνατρέξει στήν Παλαιά Διαθήκη, διότι ἐκεῖ προεικονίζεται, καί νά τήν ἐντάξει στό σχέδιο τῆς Θείας Οἰκονομίας, τῆς σωτη- ρίας τῆς κτίσεως. Ἐκεῖ δηλώνεται ὅτι ἡ κτίση εἶναι ἀποτέλεσμα τοῦ θελήματός Του2, ἀπό τήν ἀφετηρία μέχρι τό ἀπέρατο τέρμα της3, πού εἶναι ἡ «ἐν Χριστῷ κοινωνία», στήν ὁποία ἀμετάθετα ἑλκύεται. Ἀπό τήν «ὥρα» πού ἡ δημιουργία ἐκτίσθη ἀπό τό μηδέν, «τρέχει» νά προφθάσει τήν ὁλοκλήρωσή της, τήν ἀθανασία, πού θά συμβεῖ Μελλοντικά. Ἡ ὁλοκλήρωσή της εἶναι ἀδιανόητη χωρίς συνεχῆ ἀναφορά στόν Θεό. Ταυτόχρονα συνεχῶς «πλάθεται», «ἐξελίσσεται»4: ἀπό τό «ἐν ἀρχῇ» στό «γέγονε»5, ἀπό τό «ἐγενήθησαν»6 στίς ἔσχα- τες ἡμέρες7, ἀπό τό κατ’ εἰκόνα στό καθ’ ὁμοίωσιν, ἀπό τόν «παρόντα» στόν «μέλ- λοντα αἰῶνα», ἀπό τήν «ὧδε πόλιν» στήν «μέλλουσαν»8. Τό Μέλλον συνέχει ὅλη τή Βίβλο, εἶναι χῶρος θεοφάνειας. Γιά τόν λόγο αὐτό καί ἡ Ἱερωσύνη εἶναι συνδεδεμένη μέ τό Μέλλον. Ὅλα κινοῦνται προοδευτικά στόν μελλοντικό θρίαμβο τῆς Βασιλείας Του, ὅπου θά ἐγκαινιαστεῖ «καινὸς οὐρανὸς καὶ καινὴ γῆ»9. Προϋπόθεση τερματι- σμοῦ στήν ἀθανασία, ὁ ἀκατάπαυστος προσανατολισμός τοῦ ἀνθρώπου στόν Θεό, ἐκτός τῆς φύσης του. Διότι ἡ πραγματική εἰκόνα τῶν ὄντων εἶναι στό μέλλον: «σκιὰν ἔχων ὁ νόμος τῶν μελλόντων ἀγαθῶν»10. Τό ἀληθινό «εἶναι» τοῦ ἀνθρώπου βρίσκε- ται σέ αὐτό πού μελλοντικά θά γίνει διά τῆς ἐν Χριστῷ σχέσης του, στήν ἀποφυγή, διά τῆς ὑπακοῆς, τῆς γεύσης τοῦ ἀπαγορευμένου Δένδρου. Στόν ἀντίποδα τῆς ἐντολῆς τοῦ Θεοῦ, στή Γένεση περιγράφεται νά εἰσβάλλει καί μιά ἄλλη παρείσακτη προσπάθεια ἀπόκτησης τοῦ ζητουμένου τῆς ἀθανασίας, ὄχι διά τῆς διαμεσολάβησης τοῦ Θεοῦ, ἀλλά διά τῆς βρώσεως τοῦ ἀπαγορευμένου καρποῦ. Ὁ ὄφις πρότεινε στόν ἄνθρωπο νά φάει κάτι κτιστό, δηλαδή τήν ἴδια του τή φύση, γιά νά γίνει θεός. «Καὶ εἶδεν ἡ γυνή, ὅτι καλὸν εἰς βρῶσιν καὶ ὅτι ἀρεστὸν τοῖς ὀφθαλμοῖς ἰδεῖν καὶ ὡραῖόν ἐστι τοῦ κατανοῆσαι»11. Ἐδῶ ἡ ἀπευθείας ὅραση, ἡ παρατήρηση, γίνεται τό κριτήριο τῆς κατανόησης τῶν ὄντων. Ἡ δοκιμή προκάλεσε τήν ἐμπειρία Τεῦχος 1ον Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 3

τοῦ θανάτου, τῆς φθορᾶς σέ κάθε ἐπίπεδο. Τό κριτήριο εἶναι αἰσθητικό. «Τό ὡραῖο ἐγείρει -ὑποχρεωτικό- θαυμασμό…»12, ὅπως τά ἀγάλματα. Ἡ προτεραιότητα ὅρασης, τῆς παρατήρησης, τονίστηκε ἰδιαίτερα στήν ἀρχαία Ἑλ- λάδα. Ὁ Πλάτωνας, π.χ., θεωροῦσε ὅτι ἡ ἀναζήτηση τῆς ἀλήθειας τῶν ὄντων ξεκινάει ἀπό αὐτό πού βλέπουμε, γιά νά ἀναχθοῦμε πίσω ἀπό τά φαινόμενα, σέ αὐτό πού ἦταν πρίν, στόν προϋπάρχοντα χῶρο τῶν ἰδεῶν. Ἀπό αὐτόν ἐξέπεσαν οἱ ἀθάνατες ψυχές -ὁ Πλάτων ἐντόπισε στήν ψυχή τό κέντρο τῆς ἀνθρώπινης ταυτότητας- καί ἐγκλωβίστηκαν στά σώματα.13 Ἑπομένως λύτρωση εἶναι ἡ ἐπιστροφή στό ἀγαθό, πού ἡ ἀνάμνησή του διατηρεῖται· λύτρωση, πού περιέχει τήν ἀπαλλαγή ἀπό τό σῶμα διά τῆς αὐτοβελτίωσης, τῆς αὐτοκάθαρσης κ.λπ. Ἡ Ἀδαμική παρακοή ἐπέφερε ἐκτροπή τοῦ ἀρχικοῦ σχεδίου, ἀλλά ὄχι διακοπή. Ὁ Θεός δέν ἐγκαταλείπει τούς «παραπεσόντας» οὔτε μετά τήν παρακοή. Ὑπόσχεται ὅτι θά ἀποστείλει Κάποιον πού θά συντρίψει τόν ὄφι.14 Τό μέλλον ἀποκτᾶ σωτηριο- λογική σημασία. Ἡ ἀναμονή ἑνός Μεσσία κυριαρχεῖ στή Βίβλο, ἀλλά ἡ Ἐνσάρκωση πραγματοποιεῖται μέσα ἀπό ἀλλεπάλληλα γεγονότα-φάσεις, σέ περιβάλλον ἐχθρικό. Ξεχωρίζει ἡ ἐκλογή τοῦ Ἀβραάμ, ὁ ὁποῖος καλεῖται νά ἐκπατριστεῖ ἀπό τό δεδομένο, τό οἰκεῖο, τό παρελθόν. Νά πορευτεῖ στά τυφλά πρός μιά ἄγνωστη γῆ, πού θά μάθει στό μέλλον15. Χωρίς νά τοῦ ἐξηγεῖ ὁ Θεός τήν ἀξία μιᾶς τέτοιας ἄνευ ὅρων ὑπακοῆς. Τό σωτηριῶδες μέλλον ἀποκαλύπτει πλήρως ὁ Θεάνθρωπος. Ταυτίζει τήν ἀποστο- λή Του μέ τήν ἐξαγγελία ἑνός μελλοντικοῦ γεγονότος: «Μετανοεῖτε, ἤγγικε γὰρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν»16. Ἡ ἔνταξη στή Βασιλεία Του εἶναι ὑπόθεση μετανοίας. Με- τάνοια σημαίνει μεταστροφή στήν ἀναζήτηση τῆς ἀλήθειας, ἀπό τήν ὅραση17 καί τήν παρατήρηση18 στήν πίστη, ἀφοῦ ἀναφερόμαστε σέ ζητήματα στά ὁποῖα δέν μπορεῖ νά ἀσκηθεῖ κανένας ἔλεγχος19. Γνωρίζουμε μόνο διά τῆς ὑπακοῆς στόν Θεό. Πρότυπο ὑπακοῆς, ὁ Θεάνθρωπος, πού δέν ζεῖ γιά τόν ἑαυτό Του, ἀλλά γιά νά ὑπακούει, νά παραπέμπει στόν Πατέρα20. Διά τῆς παρακοῆς εἰσῆλθε ὁ θάνατος, διά τῆς ὑπακοῆς ἑνός δικαίου εἰσῆλθε ἡ σωτηρία21. Ἡ μετάνοια ὡς ἐπιλογή τοῦ «ἀληθεύειν» ἀπό τό Μέλλον εἶναι θέμα ἐλευθερίας καί ὄχι φύσεως. Αὐτό ἔχει ἀπελευθερωτικές συνέπειες γιά τόν ἄνθρωπο, πού πλέον δέν τόν δεσμεύει κανένα παρελθόν, καμμία, πράξη, οὔτε ἡ ἴδια του ἡ φύση. Ἑβδομηκο- ντάκις καί ἄν ἁμαρτήσει, συγχωρεῖται22. Ὁ πιστός καλεῖται νά ξεχάσει «τὰ ὀπίσω»23, ὅποιος ἐπιμένει γίνεται στήλη ἅλατος24. Ἡ μετάνοια καταργεῖ τό παρελθόν. Οἱ ρίζες μας δέν πηγάζουν ἀπό τό παρελθόν, παραδόξως εἶναι ριζωμένες στά Ἔσχατα. Ἁμαρ- τία εἶναι «ἡ ἀποτυχία στήν κίνηση τῆς τελειώσεως» καί ὄχι ἡ ἀπώλεια «κάποιου παραδείσου».25 Ὅλα ἀναμένουν ἕνα αἴσιο, ριζικά ἀτέλεστο Τέλος, τοποθετημένο στό μέλλον καί ὄχι στό παρελθόν. Ἡ ἀνάμνηση εἶναι μελλοντικῶν-ἐλπιζομένων26 γεγο- νότων. Μᾶς χαρίζονται καί εὐχαριστοῦμε «ἐν παντί». Ἡ ἱστορία πλέον εἶναι τό πεδίον βιώσεως τῶν τραγικῶν συνεπειῶν τῆς παρακοῆς. Ἡ κτίση στενάζει. Τό προπατορικό ἁμάρτημα ὡς ἡ ἐπιδίωξη κορεσμοῦ τῆς δίψας 4 Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 Τεῦχος 1ον

γιά ἀθανασία στήν ἀνθρώπινη φύση, δηλαδή στό παρελθόν, ὄχι μόνο δέν ὁδήγησε σέ ἀπόκτηση τοῦ ζητουμένου, ἀπεναντίας πολλαπλασίασε τά προβλήματα τοῦ ἀν- θρώπου. Ὁδήγησε στήν αὐτο-ὑποτίμησή του. Ἡ γυναίκα πού μοῦ ἔδωσες εὐθύνε- ται.27 Ἡ ἀνθρώπινη φύση τώρα φαντάζει κακή. Ὁ Θεός ἀδιάκοπα τιμᾶ τό κτιστό καί, παρά τήν παρακοή τοῦ Ἀδάμ, ἐνσαρκώνεται. Ἀναδέχεται τήν τραγικότητα τῆς ἁμαρτίας, τῶν ἱστορικῶν ἀντινομιῶν, τῶν ταλαιπω- ριῶν τῆς ἀνθρώπινης φύσης (ἀπελπισία, ἀσθένεια, θάνατο κ.λπ.), πλήν τῆς ἁμαρτίας. Δέν ἀπέρριψε τήν ἱστορία, ἀφοῦ διῆλθε «εὐεργετῶν»28. Δέν ἀντλεῖ ταυτότητα ἀπό αὐτήν29, ἀλλά εἰσάγει τό Μέλλον στό παρόν. Δέν εἶναι τυχαῖο ὅτι ἡ θεραπεία τοῦ παραλυτικοῦ συνοδεύθηκε μέ τό «μηκέτι ἁμάρτανε»30. Γιά τόν Θεάνθρωπο ὁ κόσμος δέν ἀλλάζει μέσῳ τῆς ἀπευθείας μεταβολῆς καί ἀναδιάταξης τῶν κοινωνικῶν δομῶν, ἀλλά διά τῆς ἀλλαγῆς νοοτροπίας, ἐλεύθερης μετανοίας καί ἀγάπης. Γι’ αὐτό δέν προώθησε πολιτικές ἀνατροπές, ἐπαναστάσεις κ.λπ. Δέχτηκε τό Μαρτύριο, ἀπέρριψε τήν ἀνυπακοή, τήν ἀνταρσία. Διά τῆς ὑπακοῆς τά φυσικά δεδομένα μεταβάλλονται31. Στήν Πρὸς Ἑβραίους, κεφ. 8 καί 9, περιγράφεται ἡ ὑπεροχή τῆς Ἱερωσύνης τοῦ Θεανθρώπου ἔναντι τῆς ἰουδαϊκῆς. Ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ὁ «ἀρχιερεύς τῶν μελλόντων ἀγαθῶν»32. Ἡ σύνδεση τῆς Ἱερωσύνης Του μέ τό μέλλον εἶναι ἀδιαπραγμάτευτη: «ἡ βασιλεία ἡ ἐμὴ οὐκ ἔστιν ἐκ του κόσμου τούτου»33. Ὁ Σατανᾶς, ὅπως στόν Ἀδάμ, προτείνει στόν Χριστό νά σταματήσει νά ἀναφέρεται στόν Πατέρα Του καί νά στρα- φεῖ στόν κτιστό κόσμο, στίς δυνάμεις Του, αὐτονομημένα.34 Ὁ κάθε ἱερέας διαρκῶς ἀντιμετωπίζει τό ἴδιο δίλημμα: νά στραφεῖ στίς κτιστές του δυνάμεις, στά ἔργα τῶν χειρῶν του ἤ νά δανείζει τά χέρια του γιά τά ἔργα τῶν χειρῶν Του; Ἡ ἔμπονη παρα- πεμπτικότητα στόν Ἐρχόμενο εἶναι πού ἱκανώνει τόν ἱερέα νά φιλεύει «Ψωμί» καί νά κερνάει «Κρασί», ὡς ὁ Μελχισεδέκ35, τήν κοινωνία πού ἀσφυκτιᾶ στήν κοιλάδα τοῦ θανάτου «σφόδρα»36. Μόνον ὅταν ἕνας ἱερέας ἀναρωτιέται πῶς θά ἐνεργοῦσε, πῶς θά ἱερουργοῦσε ὁ Χριστός στή θέση του τήν ἀνθρώπινη σωτηρία, ἔχει προοπτική νά προφητεύσει «πνεῦμα ζωῆς», ἐλευθερίας, ἀγάπης αἰσιοδοξίας, ἐλπίδας, νά ἀναγ- γείλει «θανάτου νέκρωσιν…ἄλλης βιοτῆς τῆς αἰωνίου ἀπαρχήν»37. Ἡ ἀποστολή του δεν εἶναι τόσο νά κηδεύει, ὅσο νά ἀνασταίνει τόν ἄνθρωπο, θάβοντας τό ἴδιον θέλημα. Αὐτῆς τῆς ποιότητας ἡ Ἱερωσύνη, πού εἶναι σχοινοβασία, κάνει τούς φέροντάς την ἀγγέλων καί βασιλέων ἀνώτερους, ἀφοῦ εἰκονίζουν τῶν πάντων Βασιλέα Χριστό! ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ. 1. Ιδθ 9:5. 2. Ἐφ 1 4-13. 3. Μαξίμου Ὁμολογητοῦ, Μυσταγωγία, PG 91, 677A. 4. Γρηγορίου Νύσσης, Ἐξήγησις ἀκριβὴς εἰς τὰ Ἄσματα τῶν Ἀσμάτων, Ὁμιλία Στ΄, PG 44,885D. 5. Ἀπ 16:17. 6. Γεν 1. 7. Ἠσ 2:2, Μτ 25:13. 8. Ἑβρ 13:14. 9. Ἠσ 65:17 καί Ἀπ 20:1 καί 20:23. 10. Ἑβρ 10:1. 11. Γεν 3:6. 12. Πλάτων, Ἱππίας Μείζων, 290b, 290c. 13. Τά περί ἀθανασίας τῆς ψυχῆς ἐκτίθενται στόν πλατωνικό διάλογο Φαίδων. Βλ. εἰδικότερα, A.A. Long, Νοῦς, Ψυχή καί Σῶμα στόν ἀρχαῖο ἑλληνικό στοχασμό, μτφ. Δ. Παπουτσάκη, Ἀθήνα: Πανεπιστημιακές Ἐκδόσεις Κρήτης 2019. 14. Γεν 3:15. 15. Γεν 12. 16. Μτ 4:17. 17. Ἰω 20:29. 18. Λκ 17:20. 19. Ἑβρ 11:1. 20. Ἰω 5:30. 21. Ρωμ 5:19, Ἰω 6:38. 22. Μτ 18:15-22. 23. Γεν 19:17. 24. Γεν 19:26. 25. Ν. Ματσούκας, Κόσμος, ἄνθρωπος, κοινωνία κατά τόν Μάξιμο Ὁμολογητή, Ἀθήνα: Γρηγόρη 1980, σ. 312. 26. Ἑβρ 11:1. 27. Γεν 3:12. 28. Πράξ 10:38. 29. Ἰω 8:23. 30. Ἰω 5:14. 31. Λκ 21:33. 32. Ἑβρ 9:11. 33. Ἰω 18:36. 34. Μτ 4:1-11. 35. Ἑβρ 7:3. 36. Ἰεζ 37:1-14. 37. Τροπάριον τῆς Ζ΄ ὠδῆς τοῦ Κανόνα τῆς Ἀναστάσεως. Τεῦχος 1ον Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 5

ΠΡΟΣΟΜΟΙΑ - 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟ '21 Γεώργιος Τερτσέτης, «Ὄνειρον τοῦ Φώτου»* (ἀποσπάσματα) Ὅταν ὁ Φῶτος Τζαβέλας μέ τά ἀπομεινάρια τῆς καταστροφῆς τοῦ Σουλίου ἐταξίδευε γιά νά εὕρει φύλαξη στά Ἰονικά Νησιά, μία νύχτα τόν ἐπλάκωσε σ' ἕνα δάσος, καί, θέλοντας αὐτός νά πλαγιάσει, ἐμπῆκε σέ μία σπηλιά. Τριγύρου στέκουν ἄγρυπνοι οἱ στρατιῶται του. Ἀλλ' ὁ ὕπνος δέν ἔκλειε τά μάτια τοῦ Φώτου. Ξαναθυμότουν τόσους γενναίους παλληκαράδες σκοτωμένους καί ξαναθυμήθηκε τόν Σαμουήλ, ὁπού ἐκάηκε στόν Πύργο τῆς Μπαρούτης. Ἐμελετοῦσε καί ἀνατριχίαζε ἡ σάρκα, ἐμελετοῦσε τά φονικά, τές ἀτιμίες πού θέλει ὑποφέρουν τ' ἀνήλικα τέκνα, τά κορίτσια, οἱ γέροντες, πού θά πέσουν στά χέρια τοῦ ἀλιτήριου Ἀληπασᾶ. Ἀλλ' ὡς καθώς τυχαίνει καμμιά φορά, ὁπού ὅτα κανείς φθάσει εἰς τήν ἀκμήν τῆς λύπης καί τῆς ἀπελπισίας εὑρίσκει μιά κάποια γαλήνη, ὡς τή γαλήνη τοῦ θανάτου, τέτοιας λογῆς καί ὁ Φῶτος φαίνεται πώς τότε ἀποκοιμήθηκε. Στόν ὕπνο του θωρεῖ ἀξάφνου μιά φλόγα καί ἀκτινοβολοῦσε εἰς ὅλη τή σπηλιά καί βλέπει ὀμπρός του ἕνα λευκοφόρο. Ἀκτίνα ἦταν σέ κάθε τρίχα τῆς κεφαλῆς του γιο- μάτη φῶς, ἐπετοῦσε σ' ἕνα σύγνεφο καθαρότατο καί στό μέτωπό του ἦτον γραμμένο Ἅγιος. –Ὤ Τζαβέλα, ἡ ἀγάπη, πού σοῦ εἶχα εἰς τήν ζωήν μέ κάνει νά σέ θυμοῦμαι καί ἀφοῦ ἐχωρίσθηκα ἀπό τό κορμί. Ἦλθα νά σέ παρηγορήσω, μή σέ παρατρώγει ὁ πόνος τῆς πατρίδος. Εἶμαι ὁ Σαμουήλ. [...] –Ἀπό τά λόγια σου καταλαβαίνω, εἶπε ὁ Φῶτος, πώς εἶσαι ἐσύ ὁ Σαμουήλ, ἀλλα τί πολλήτερη βεβαιότητα νά μοῦ δώσεις, πώς ἀληθινά σοῦ ὁμιλῶ καί σέ βλέπω, καί ἔτσι πλέον ἀνοικτόκαρδα νά χαρῶ γιά τό μελλούμενο τῆς πατρίδος. Δῶσε μου καθαρότε- ρο σημεῖο τῆς παρουσίας σου, παρακαλῶ σε, μήπως ἡ θωριά σου προξενεῖται ἀπό ἐκεῖνο πού κάποτες τυχαίνει στούς ἀνθρώπους, πού στά πράγματα πού μεριμνοῦνε στήν ἡμέρα συχνοβλέπουν καί στά ὄνειρατα τῆς νυχτός. –Καταλαβαίνω, εἶπε ὁ Σαμουήλ, ὅτι μιλεῖς κατά τήν συνήθεια τοῦ κόσμου καί κατά τό θόλωμα πού φέρνει τό κορμί στήν ψυχή σου καί διστάζεις ἄν εἶμαι ἀληθινά ἐγώ. Δέν ἠξεύρεις ὅτι ἔρχομαι ἀπό τόπους, ὁπού εἶναι ἀγνώριστη ἡ ψευτιά ἤ ὁ δόλος καί ὁπού ποτέ παρόμοια λάμψη δέν ἐφώτισε ὄνειρο ἀνθρώπου; Ὅμως νά σοῦ δείξω καί ποιά εἶναι ἡ εὐτυχία μου. Ἔλα μ' ἐμέ. Ἔτζι ἐφάνη τοῦ Φώτου πώς ἐβγῆκε ἀπό τήν σπηλιά καί στή συντροφιά τοῦ Σα- μουήλ ἀνέβαινε στά οὐράνια. [...] Ἐπέρασαν οἱ δυό τους μέ ὀγληγοράδα ὅλα τά οὐράνια καί ἔφθασαν εἰς ἕναν τόπον, ὅθεν ἦταν ἄφθονα περιβόλια καί μυριστικά καί μυριάδες ἀρχάγγελοι καί ἅγιοι λευκοφόροι καί πορφυρά ἡμέρα ὁλοῦθε χυμένη, γλυ- 6 Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 Τεῦχος 1ον

κόπνοοι ζέφυροι, κιθάρες καί ψαλμωδίες εἰς τόν Θεόν. Ἔλεγαν οἱ ψαλμωδίες εἰς τόν Πλάστην τ' Οὐρανοῦ καί τῆς Γῆς: Δόξα εἰς αὐτόν πού γνωρίζει ὅλα τά περασμένα, τά ἐρχόμενα καί τά παρόντα, καί ὅταν φθάσει ἡ ὑστερινή ἡμέρα τῆς κρίσης καί ὅλα τά οὐράνια θά πέφτουνε συντριμμένα, αὐτός θά στέκει ἀκλόνητος εἰς τόν αἰθέρα συντροφιασμένος ἀπό τά στρατεύματα τῶν Ἀγγέλων. –Ἐδῶ, εἶπεν ὁ Σαμουήλ εἰς τόν Φῶτο, ἐδῶ εἶναι ἡ κατοικία τῶν Ἡρώων, ἐδῶ εἶναι τῆς θεότητος. Νά, εἰς ἐκεῖνο τό σύγνεφο πού λαμποκοπάει μακρόθενε ἀπό μᾶς, ἐκεῖ εἶναι ἡ Ἁγία Τριάδα, τήν ὁποίαν ἐσύ δέν εἶσαι ἄξιος τώρα νά ἰδεῖς, ἀλλά θώρειε τρι- γύρω σου. Νά ὁ Κατσώνης, νά ὁ Ρήγας ἤγκαιρα φερμένος, νά ὁ Ἀρβανίτης Γεώργης Καστριώτης, νά καί ὁ πατέρας σου ὁ Λάμπρος. Καί ὡς τόν εἶδε ὁ Φῶτος ἔτρεξεε ἀπάνω του, λέγοντάς του: Ἀνδρειωμένε, πατέρα μου, πόση χαρά ἔχει ἡ καρδιά μου, θωρώντας σε εἰς τόση εὐτυχία! [...] Καί ὁ Σαμουήλ εἶπε: – [...] Ἀφοῦ τώρα εἶδες ὅλα αὐτά, ἐπέστρεψε εἰς τήν σπηλιά σου καί ἀφοῦ ξυ- πνήσεις, θαρρετά, νόμιζε, ὅτι ἀληθινά μ' ἐμέ ὁμίλησες καί ἐστάθηκες αὐτή τή νύχτα, καί ἀλήθεια εἶναι ὅ,τι εἶδες καί ἄκουσες. Γιά νά σοῦ δώσω ἀκόμη καί ἄλλη πιαστή βεβαιότητα εἰς αὐτό τό πράγμα, ἤξευρε ὅτι εὐθύς πού ἔλθει εἰς τό σκοτείνιασμα ἡ ἐρχόμενη ἡμέρα, ὁ Ἀληπασᾶς παραβαίνοντας τάς συνθήκας πού ἔχει μ' ἐσέ, νά σέ ἀφήσει ἥσυχον εἰς τό ταξίδι, θά σέ χτυπήσει μέ πολύ λαό, καί ἐσύ νᾶσαι ἕτοιμος, νά μή μείνεις νικημένος στήν ἔξαφνη μάχη. Αὐτά ἦταν τά ὕστερα λόγια τοῦ Σαμουήλ καί ὁ Φῶτος ἐξύπνησε θαυμαζόμενος ποῦ ἤτανε. Μέ τό στοχασμό σ' αὐτή τή νύχτα, ἐβγῆκε ἀπό τή σπηλιά καί ἀκλούθησε μέ σιγή τό ταξίδι του, μεριμνώντας πάντα τά εἶδε καί τά ἤκουσε. Ἦταν ὁ Ἥλιος βασιλεμένος. Ἐθολώσανε τά νερά, ἔλαμπαν τ' ἀστέρια, ἐνῶ, ἔξαφνα ἀπό κρεμνές τοποθεσίες καί πλατειές πεδιάδες ἀκούει βόλια τουφεκιῶν νά πέφτουνε κατά τούς ἀνθρώπους του. Ἀκούει τόπια νά φυσομανοῦν στόν ἀέρα καί μεγάλη κα- ταχνιά καί σκόνη ἀσηκωνότανε. Ἦταν ἕτοιμος ὁ Φῶτος εἰς τήν μάχη· ἄλλα λίγοι ἦταν οἱ Σουλιῶτες καί ἀρίθμητοι οἱ ἐχθροί καί ἐδειλίασε ὁ Φῶτος γιά τά ἀποτελέσματα. Ὡς ἤτανε σέ αὐτή τήν κατάσταση, νά ὁπού θωρεῖ, ἀπό τά ἄκρα τοῦ Οὐρανοῦ, θωρεῖ τόν Σαμουήλ νά κατεβαίνει μέ ἐκείνη τήν ἑτοιμασία, πού τόν εἶδε τή νύχτα, ἀλλά στό χέρι του ἐβαστοῦσε δίστομο σπαθί, ὅλο φλόγα καί αἷμα, καί τόν εἶδε νά ὁρμήσει στούς ἐχθρούς. Πόσοι ἐμείνανε λαβωμένοι, πόσοι σκοτωμένοι, πόσοι ἔφυγαν μέ τή λύσσα τοῦ φόβου! Καί τότες ὁ Φῶτος, πατώντας εἰς τά σώματα τῶν ἐχθρῶνε καί δίχως νά χάσει κανένα ἀπό τά παλληκάρια του, ἥσυχα ἐταξίδευε καί ἀπέρασε στά Νησιά τά Ἰονικά. * Τό ἀφήγημα τοποθετεῖται χρονικά μετά την ἀνατίναξη τοῦ καλόγερου Σαμουήλ στό Κούγκι, τόν Δεκέμβριο τοῦ 1803. Εἶναι γραμμένο τό 1830 καί δημοσιεύτηκε, γιά πρώτη φορά, στό περ. Αἱ Μοῦσαι, τχ. 40 (1894), πού ἐξέδιδε στή Ζάκυνθο ὁ Παναγιώτης Ματαράγκας. Τεῦχος 1ον Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 7

Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΔΙΑΛΕΓΕΤΑΙ Τό προοίμιο τοῦ Συντάγματος καί ἡ ἀποκήρυξη τῆς τυραννίας π. Δημητρίου Μπαθρέλλου Ἐφημ. Ἱ.Ν. Ἀναλήψεως Ντράφι - Ἐπισκ. Καθηγητοῦ Παν. Emory Τά Συντάγματα τῆς ἑλληνικῆς ἐπα- ὁ Θεός καί τό θέλημά του εἶναι ἀνώτε- νάστασης, ἀλλά καί πολλά μεταγε- ρα ἀπό κάθε ἄνθρωπο μᾶς παρέχει τή νέστερα, ἦταν φιλελεύθερα. Εἶναι, γιά δυνατότητα καί τό ἀπαιτούμενο κρι- παράδειγμα, χαρακτηριστικό ὅτι, σύμφω- τήριο ἀμφισβήτησης τῆς τυραννίας. Ἡ να μέ τό Σύνταγμα τῆς Τροιζήνας (1827), τυραννία αὐτή μπορεῖ νά εἶναι ἄλλοτε σέ μιά ἐποχή κατά τήν ὁποία ἡ δουλεία ἀτομική καί ἄλλοτε συλλογική. Ὁ ναζι- ἦταν ἀκόμα συνήθης, ἀφενός ἀπαγο- σμός, γιά παράδειγμα, τύγχανε εὐρεί- ρευόταν ἡ ἀγοραπωλησία ἀνθρώπων καί ας λαϊκῆς ἀποδοχῆς στή Γερμανία. Ὁ ἀφετέρου ὁριζόταν ὅτι ὅποιος δοῦλος γερμανικός λαός ἀνέδειξε δημοκρατικά, «πατήσει τό ἑλληνικό ἔδαφος» αὐτο- πλαισίωσε, καί ὑποστήριξε τόν Φύρερ μάτως καθίσταται ἐλεύθερος. Τό προοί- του. Στήν ἐξαιρετική ταινία Σόφι Σόλ μιο τῶν Συνταγμάτων αὐτῶν ἀναφέρεται γίνεται λόγος γιά μία μικρή ὁμάδα φοι- στό ὄνομα τῆς Ἁγίας Τριάδας. Τό πρῶτο, τητῶν, πού ἀντιστάθηκαν εἰρηνικά στό λοιπόν, πράγμα πού κάνουν τά ἑλληνι- ναζιστικό καθεστώς. Τούς συνέλαβαν, κά Συντάγματα εἶναι νά ἐπικαλεστοῦν τούς καταδίκασαν, καί τούς ἐκτέλεσαν τό ὄνομα τοῦ Θεοῦ. Αὐτό ὅμως ἀποτελεῖ, – ἕνας μάλιστα ἀπό αὐτούς, ὁ Ὀρθόδο- μεταξύ ἄλλων, ἀποφασιστική ἀποκήρυ- ξος, ρωσικῆς καταγωγῆς, Ἀλέξανδρος ξη τῆς τυραννίας, τά δεσμά τῆς ὁποίας Σμορέλ, ἀνακηρύχθηκε πρόσφατα Ἅγιος οἱ Ἕλληνες πάσχιζαν νά ἀποτινάξουν. ἀπό τήν Ἐκκλησία τῆς Ρωσίας. Σέ μιά Ὅπως τό διατύπωσαν οἱ θεμελιωτές τῆς σκηνή τῆς ταινίας, καθώς τό δικαστήριο ἀμερικανικῆς δημοκρατίας στή Διακήρυ- ἑτοιμάζεται νά ἀνακοινώσει τή θανατική ξη τῆς ἀνεξαρτησίας τους, «ὅλοι οἱ ἄν- καταδίκη τῶν ἀδελφῶν Σόλ, ὁ πατέρας θρωποι ἔχουν δημιουργηθεῖ ἴσοι […] καί τους εἰσέρχεται στό δικαστήριο γιά νά τούς ἔχουν δοθεῖ ἀπό τόν Δημιουργό τους τούς ὑπερασπιστεῖ. Ὅταν ὁ δικαστής δί- ὁρισμένα ἀναφαίρετα δικαιώματα, στά νει ἐντολή νά τόν ἀπομακρύνουν, ἐκεῖνος ὁποῖα συγκαταλέγ[εται] ἡ ἐλευθερία»1. ἀναφωνεῖ: «Ὑπάρχει καί κάποια ἄλλη, ἀνώτερη δικαιοσύνη». Ἡ δήλωση αὐτή Ἄς δοῦμε, ὅμως, τό ζήτημα ἀναλυτι- συνιστᾶ τή μέγιστη δυνατή ἀμφισβήτη- κότερα. Κάθε τύραννος θεωρεῖ ὅτι ἡ ση τῆς τυραννίας, διότι ὑπενθυμίζει στό θέλησή του ἔχει ἀπόλυτη ἰσχύ καί, ἑπο- ναζιστικό δικαστήριο ὅτι ὑπόκειται, καί μένως, κανείς δέν ἐπιτρέπεται νά τήν ἐκεῖνο, στήν αἰώνια καί ἀδέκαστη δι- ἀμφισβητήσει. Ἀντιθέτως, ἡ ἐπίγνωση ὅτι 8 Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 Τεῦχος 1ον

καιοσύνη τοῦ Θεοῦ. Δέν εἶναι τυχαῖο ὅτι χός, ὁ ξένος, ὁ ἄρρωστος, ὁ ἀνυπεράσπι- οἱ δύο μεγάλοι ὁλοκληρωτισμοί τοῦ εἰκο- στος, ὁ φυλακισμένος, ὁ ἀλλόφυλος, ὁ ἀλ- στοῦ αἰώνα εἶχαν ἀντιχριστιανικό προ- λόθρησκος, ἤ ὁ ἐχθρός, ἀποτελεῖ εἰκόνα σανατολισμό καί θεμελίωσαν τήν τυραν- Του. Οἱ ἰσχυροί αὐτῆς τῆς γῆς δέν ἔχουν νία τους σέ θεοποιημένους ἡγέτες. τό δικαίωμα νά τόν ἀγνοοῦν ἤ νά τόν καταδυναστεύουν, ἀλλά τήν ὑποχρέωση Τέτοιους τυράννους ἔχουμε γνωρίσει νά τόν ἀντιμετωπίζουν μέ τόν σεβασμό πολλούς. Ἐδῶ ἀνήκουν, γιά παράδειγμα, πού ἁρμόζει σέ κάθε ἀνθρώπινο πρόσω- ὁ Κρέοντας στήν Ἀντιγόνη τοῦ Σοφοκλῆ, πο. Αὐτό ἀκριβῶς ἀποτελεῖ τό καλύτερο πού ἔθεσε τή θέλησή του πάνω ἀπό τόν ἀντίδοτο σέ ὁποιαδήποτε τυραννία. θεῖο νόμο, ἤ οἱ Ρωμαῖοι αὐτοκράτορες, πού ἀξίωναν ἀπό τούς χριστιανούς νά Τά σύγχρονα δημοκρατικά κράτη τούς λατρεύουν ὡς θεούς, καί τούς θα- ἔχουν ἀναπτύξει μηχανισμούς ἐλέγχου νάτωναν ἀκριβῶς ἐπειδή ἀρνοῦνταν νά καί ἐξισορρόπησης τῆς ἐξουσίας (\"checks τό κάνουν. Θά εἶχε ἐν προκειμένῳ ἐν- and balances\"), ὅπως, γιά παράδειγμα, διαφέρον νά ἀντιπαραβάλουμε τούς βα- ἡ διάκριση νομοθετικῆς καί ἐκτελεστι- σιλεῖς τοῦ Ἰσραήλ μέ τούς φαραώ τῆς κῆς ἐξουσίας, τά ἀνεξάρτητα δικαστή- Αἰγύπτου. Οἱ φαραώ θεωροῦνταν καί ρια, ἡ “τέταρτη ἐξουσία” τοῦ τύπου ἀντιμετωπίζονταν ὡς θεοί. Ἀντιθέτως, οἱ κ.λπ., ἀκριβῶς ἐπειδή δέν ἐμπιστεύονται βασιλεῖς τοῦ Ἰσραήλ γνώριζαν (ἤ ἔπρε- ἀπόλυτα τούς ἡγέτες τους, καί θέλουν πε νά γνωρίζουν), ὅπως καί ὅλος ὁ λαός, νά διασφαλίσουν, ὅσο τό δυνατόν πε- ὅτι ὑπόκεινται στόν Θεό. Γι’ αὐτό, κάθε ρισσότερο, ὅτι δέν θά ἐξελιχθοῦν σέ τυ- φορά πού διολίσθαιναν στήν τυραννία, ράννους (πράγμα πού, ὅπως βλέπουμε, ἐμφανιζόταν κάποιος προφήτης, γιά νά ἐνίοτε ἐπιχειροῦν μέ τόν ἕνα ἤ τόν ἄλλο τούς θυμίσει ὅτι ὀφείλουν νά σέβονται τρόπο). Τό ἔσχατο, ὅμως, κριτήριο ἐλέγ- τόν Θεό καί νά κυβερνοῦν τόν λαό μέ χου καί περιχαράκωσης τῆς ἀνθρώπινης δικαιοσύνη. Οἱ ἡγέτες δέν ἐπιτρέπεται ἐξουσίας εἶναι ἡ ἀναφορά στόν ἴδιο τόν οὔτε νά παριστάνουν τούς θεούς οὔτε νά Θεό, πού θυμίζει σέ κάθε ἐπίδοξο τύραν- ἐξελίσσονται σέ τύραννους. νο, ἀλλά καί σέ ὅλους ἐμᾶς, τά ὅρια τῆς ἐξουσίας του. Αὐτό ἀκριβῶς ὑποδηλώνει τό προοίμιο τοῦ Συντάγματος: Θυμίζοντάς μας ὅτι Ἡ ἐνδεχόμενη, λοιπόν, ἀπάλειψη τοῦ δέν ἀποτελοῦμε, ἀτομικά ἤ συλλογικά, προοιμίου τοῦ Συντάγματος θά ἦταν ὄχι τό ἔσχατο κριτήριο ἠθικῆς καί δικαιοσύ- ἁπλῶς καί μόνον ἀπευκταία γιά λόγους νης, μᾶς προστατεύει ἀπό τήν ὕβρη. Μᾶς ἱστορικῆς, πολιτιστικῆς, καί συνταγματι- φέρνει στόν νοῦ τό κριτήριο τοῦ Θεοῦ, μέ κῆς συνέχειας. Θά ἦταν, πολύ περισσότε- βάση τό ὁποῖο θά κριθοῦν καί οἱ ἡγέτες ρο, ἀνησυχητική γιά τό μέλλον καί τήν μας ἀλλά καί ἐμεῖς οἱ ἴδιοι. Σύμφωνα μέ ποιότητα τῆς ἐλευθερίας καί τῆς δημο- τό κριτήριο αὐτό, κάθε ἄνθρωπος, ὁ φτω- κρατίας μας. ΣΗΜΕΙΩΣΗ. 1. Ἡ ὑπογράμμιση δική μου. Τεῦχος 1ον Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 9

ΠΑΛΑΙΟΔΙΑΘΗΚΙΚΑ Ἡ ἀλλαγή στό σχέδιο τοῦ Θεοῦ Σχόλιο στό Β΄ Ἀνάγνωσμα τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς Ὑπαπαντῆς τοῦ Κυρίου: Ἠσα 6:1-12 Μιλτιάδου Κωνσταντίνου Ὁμ. Καθηγ. Α.Π.Θ. - Ἄρχ. Διδασκάλου τοῦ Εὐαγγελίου τῆς ΜτΧ Ἐκκλησίας Ἡε΄ ὠδή τοῦ κανόνα τοῦ Ὄρθρου νιώθει τόν ἴδιο τρόμο πού εἶχε βιώσει καί τῆς γιορτῆς τῆς Ὑπαπαντῆς τοῦ ὁ προφήτης Ἠσαΐας, ὅποτε ἀπευθυνόμε- Κυρίου εἶναι ἀφιερωμένη στό ὅραμα τῆς νος στήν Θεοτόκο: «πῦρ, ἔφη, βαστάζεις κλήσης τοῦ προφήτη Ἠσαΐα. Στόν εἱρ- Ἁγνή, βρέφος φρίττω ἀγκαλίσασθαι μό τῆς ε΄ ὠδῆς ὁ ὑμνογράφος ἀναφέρε- Θεόν». Ἀναθαρρεῖ ὅμως ἐνθυμούμενος ται στόν τρόμο πού βίωσε ὁ προφήτης τήν καθαρτική δύναμη τοῦ ἄνθρακα μέ Ἠσαΐας βλέποντας ὀραματικά τόν Θεό τόν ὁποῖο ὁ ἄγγελος ἐξάγνισε τόν προ- μέ ἀνθρώπινο σῶμα: φήτη: «Ῥύπτεται Ἡσαΐας, τοῦ Σεραφὶμ τὸν ἄνθρακα δεξάμενος, ὁ Πρέσβυς ἐβόα Ὡς εἶδεν Ἡσαΐας συμβολικῶς, τῇ Θεομήτορι, σὺ ὥσπερ λαβίδι χερσὶ λα- ἐν θρόνῳ ἐπῃρμένῳ Θεόν, μπρύνεις με, ἐπιδοῦσα ὃν φέρεις, φωτὸς ὑπ’ Ἀγγέλων δόξης δορυφορούμενον, ἀνεσπέρου καὶ εἰρήνης δεσπόζοντα». Ὢ τάλας ἐβόα, ἐγώ! Ἡ σύγκριση τῶν ἀντιδράσεων τοῦ Πρὸ γὰρ εἶδον σωματούμενον Θεόν, Συμεών κατά τή συνάντησή του μέ τό φωτὸς ἀνεσπέρου, καὶ εἰρήνης δε- βρέφος Ἰησοῦ μέ ἐκεῖνες τοῦ προφήτη σπόζοντα. Ἠσαΐα κατά τό ὅραμα τῆς κλήσης του στηρίζεται στήν Καινή Διαθήκη, ὅπου γιά Στά τροπάρια τῆς ὠδῆς πού ἀκολου- πρώτη φορά ταυτίζεται ὁ ἐμφανιζόμε- θοῦν διευκρινίζεται ὅτι μόλις ὁ Συμεών νος στόν προφήτη Θεός μέ τό δεύτερο ἀντίκρυσε τό θεῖο βρέφος στήν ἀγκαλιά πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος. Ὅπως χα- τῆς Παναγίας ἀντιλήφθηκε πώς βρίσκε- ρακτηριστικά σημειώνει ὁ εὐαγγελιστής ται μπροστά στόν ἴδιο Θεό πού εἶχε ἀπο- Ἰωάννης, ἀναφερόμενος στήν ἀποστο- καλυφθεῖ στόν προφήτη Ἠσαΐα: «Συνεὶς λή τοῦ προφήτη (Ἠσα 6:9-10), «Αὐτά ὁ θεῖος πρέσβυς, τὴν προφανεῖσαν, πάλαι τά εἶχε πεῖ ὁ Ἠσαΐας γιά τόν Ἰησοῦ· κι τῷ Προφήτῃ δόξαν, χερσὶ Λόγον βλέπων εἶχε μιλήσει ἔτσι γι’ αὐτόν, ὅταν εἶδε τή Μητρὸς κρατούμενον, ὢ χαίροις, ἐβόα Σε- δόξα του» (Ἰωα 12:41). Ἡ ταύτιση αὐτή μνή, ὡς γὰρ θρόνος περιέχεις τόν Θεόν». δικαιολογεῖ τήν ἐπιλογή ὡς δεύτερου Ἔτσι, στή θέα τοῦ σαρκωμένου Θεοῦ ἀναγνώσματος τῆς γιορτῆς τῆς Ὑπαπα- 10 Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 Τεῦχος 1ον

ντῆς τήν περικοπή Ἠσα 6:1-12, ὅπου πε- ἕνα στό ἄλλο λέγοντας: \"Ἅγιος, ἅγιος, ριγράφεται τό μεγαλειῶδες ὅραμα τῆς ἅγιος εἶναι ὁ Κύριος Σαβαώθ· ὅλη ἡ γῆ κλήσης καί τῆς ἀποστολῆς τοῦ προφήτη εἶναι γεμάτη ἀπό τή δόξα του\". Ἀπό τή Ἠσαΐα. φωνή πού ἔβγαζαν τινάχτηκε τό ὑπέρ- θυρο, καί ὁ ναός γέμισε καπνό» (6:1-4). Ἡ θέση τοῦ ὁράματος τῆς κλήσης καί Ἡ ἴδια εἰκόνα τῶν ἑξαπτέρυγων ὄντων τῆς ἀποστολῆς τοῦ προφήτη Ἠσαΐα στό πού ψάλλουν τόν τρισάγιο ὕμνο γύρω ἕκτο κεφάλαιο τοῦ βιβλίου του, ἀντί τοῦ ἀπό τόν θρόνο τοῦ Θεοῦ χρησιμοποιεῖται πρώτου, ὅπως θά ἦταν ἀναμενόμενο, καί κατά τήν περιγραφή τῆς οὐράνιας ὀφείλεται προφανῶς στήν πρόθεση τοῦ λειτουργίας ἀπό τό βιβλίο τῆς Ἀποκαλύ- τελικοῦ συντάκτη, ὁ ὁποῖος συγκέντρωσε ψεως (4:8). καί ἐξέδωσε τίς προφητεῖες τοῦ Ἠσαΐα, νά ἐξηγήσει –ἐκθέτοντας μέ ἕνα εἶδος Ἀποτέλεσμα τῆς ψαλμωδίας τῶν σε- εὐρείας εἰσαγωγῆς τήν ἀποστασία τοῦ ραφίμ ἦταν νά τραντάζεται τό ὑπέρθυ- Ἰσραήλ– τήν ἀποστολή τοῦ προφήτη ρο τῆς εἰσόδου τοῦ ναοῦ καί τό οἴκημα καί νά δικαιολογήσει τό ἀμετάκλητο τῆς νά γεμίσει καπνό. (6:4) Ὁ καπνός καί ἡ ἀπόφασης τοῦ Θεοῦ νά ἀποστασιοποιη- βίαιη ἀνατάραξη θυμίζουν τή συνάντηση θεῖ ἀπό τόν λαό του. τοῦ Μωυσῆ μέ τόν Θεό στό ὄρος Σινᾶ (Ἐξο 19:18). Στή συνάντηση ἐκείνη ὁ Ὁ Ἠσαΐας βλέπει τό ὅραμά του «τή χρο- Θεός εἶχε προειδοποιήσει τόν Μωυσῆ νιά πού πέθανε ὁ βασιλιάς Ὀζίας» (6:1α). γιά τόν θανάσιμο κίνδυνο πού διατρέχει Τό ἔτος αὐτό σηματοδοτεῖ τό τέλος τῶν ὁ λαός ἄν ἐπιχειρήσει νά πλησιάσει γιά “καλῶν ἡμερῶν” γιά τό βασίλειο τοῦ Ἰού- νά δεῖ τόν Θεό (Ἐξο 19:21). Βλέποντας ὁ δα, καθώς ὁ Ὀζίας (773-736 π.Χ.) ὑπῆρξε Ἠσαΐας ἀκόμα καί τά σεραφίμ νά ἔχουν ἕνας ἀπό τούς πιό ἐπιτυχημένους, μετά καλυμμένα τά πρόσωπά τους ἀπέναντι τόν Σολομώντα, ἡγεμόνες. Ἀμέσως μετά, στόν Θεό, αἰσθάνεται ἀπειλημένος. Ἔχο- ἡ ἔνταση τῆς ἐπεκτατικῆς πολιτικῆς τῶν ντας καταγγείλει μέ ξεχωριστή δριμύτη- Ἀσσυρίων πρός τά ἀνατολικά, θά ὁδηγή- τα τήν ἁμαρτωλότητα τῶν συμπατριω- σει τό βόρειο βασίλειο τοῦ Ἰσραήλ στήν τῶν του, διαπιστώνει ξαφνικά, καθώς ἔρ- καταστροφή καί τό νότιο βασίλειο τοῦ χεται ἀντιμέτωπος μέ τήν ἁγιότητα τοῦ Ἰούδα σέ μεγάλες περιπέτειες. Θεοῦ, ὅτι βρίσκεται καί ὁ ἴδιος στήν ἴδια κατάσταση: «εἶμαι ἄνθρωπος μέ χείλη Ἡ περιγραφή τοῦ ὁράματος εἶναι συ- ἀκάθαρτα καί κατοικῶ ἀνάμεσα σ' ἕναν γκλονιστική. Ὁ Ἠσαΐας βλέπει «τόν λαό μέ χείλη ἀκάθαρτα» (6:5). Ἡ διαπί- Κύριο νά κάθεται πάνω σέ θρόνο με- στωση αὐτή τόν συντρίβει, ὁ Θεός ὅμως γαλόπρεπο καί ὑπερυψωμένο· ὁ ναός τόν ἀπαλλάσσει ἀπό τό ἀδιέξοδο πού ἦταν γεμάτος ἀπό τή δόξα του. Γύρω βιώνει· ἕνα ἀπό τά σεραφίμ θά ἀγγίξει του στέκονταν σεραφίμ, πού τό καθένα τά χείλη του μέ ἕνα ἀναμμένο κάρβουνο εἶχε ἕξι φτεροῦγες: μέ τίς δύο κάλυπταν πού εἶχε πάρει ἀπό τό θυσιαστήριο καί πλήρως τό πρόσωπό τους, μέ τίς ἄλλες θά τόν διαβεβαιώσει ὅτι αὐτό «θά ἐξα- δύο σκέπαζαν τά πόδια τους καί μέ τίς ἄλλες δύο πετοῦσαν. Καί φώναζαν τό Τεῦχος 1ον Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 11

φανίσει τίς ἀνομίες σου καί θά καθαρί- ὅμως κατανοητή ὅταν διαβάσει κανείς σει ἐντελῶς τίς ἁμαρτίες σου» (6:6-7). προηγουμένως τά πέντε πρῶτα κε- φάλαια τοῦ βιβλίου, ὅπου ἐκτίθεται μέ Παίρνοντας θάρρος ἀπό τόν ἐξαγνισμό ἰδιαίτερα παραστατικό τρόπο ὄχι μόνον του ὁ Ἠσαΐας καί ἐνθουσιασμένος πού τό μέγεθος τῆς ἀποστασίας τοῦ Ἰσραήλ γλύτωσε τόν θάνατο, ὅταν ὁ Θεός, ἀπευ- ἀπό τόν Θεό, ἀλλά καί ἡ ἄρνησή του νά θυνόμενος στήν οὐράνια αὐλή του, ρωτᾶ ἐπιστρέψει. Ὁ Θεός διαπιστώνει ὅτι ἡ «Ποιόν νά ἀποστείλω; Ποιός θά πάει ἄρνηση αὐτή δέν ὀφείλεται σέ ἀδυναμία στόν λαό αὐτόν;» προσφέρεται αὐθόρ- τοῦ λαοῦ νά κατανοήσει τό πρόβλημα μητα ὡς ἐθελοντής, χωρίς κἄν νά ρωτή- ἀλλά σέ συνειδητή ἐπιλογή: «Γιατί ἔγινε σει γιά τό εἶδος τῆς ἀποστολῆς: «Ἐγώ νωθρή ἡ καρδιά αὐτοῦ του λαοῦ, καί βα- εἶμαι ἐδῶ· στεῖλε ἐμένα» (6:8). ριακοῦν τ' αὐτιά τους, καί κλείνουν νυ- σταλέα τά μάτια τους· γιά νά μή δοῦνε Ἡ ἀποστολή πού ἀναθέτει ὁ Θεός στόν μέ τά μάτια τους κι ἀκούσουν μέ τ' αὐτιά Ἠσαΐα φαίνεται ἀσυνήθιστη. Δέν ζητᾶ τους καί καταλάβουν μέσα τους βαθιά, ἀπό τόν προφήτη νά κηρύξει μετάνοια καί ἐπιστρέψουνε σ’ ἐμένα καί τούς για- οὔτε νά προειδοποιήσει τόν λαό γιά τρέψω» (6:10). Ἔτσι, ὁ μόνος τρόπος κάποια ἐπικείμενη καταστροφή, ἀλλά νά θεραπείας πού ἀπομένει εἶναι ἡ ἀλλαγή ἐξαγγείλει τήν καταδικαστική του ἐτυμη- στό σχέδιο τοῦ Θεοῦ. Αὐτή τήν ἀλλαγή γορία: «… γιά νά μή δοῦνε μέ τά μάτια ἐπισημαίνει ὁ ἀπόστολος Παῦλος στόν τους κι ἀκούσουν μέ τ' αὐτιά τους καί τελευταῖο λόγο του πρός τούς συμπα- καταλάβουν μέσα τους βαθιά, καί ἐπι- τριῶτες του στή Ρώμη, ὑπενθυμίζοντάς στρέψουνε σ’ ἐμένα καί τούς γιατρέψω» τους τήν προφητεία τοῦ Ἠσαΐα: «Μάθε- (6:9-10). Ἡ ἄρνηση τοῦ Θεοῦ νά παρέμ- τε, λοιπόν, ὅτι ὁ Θεός ἔστειλε τή σωτη- βει θεραπευτικά ὑπέρ τοῦ λαοῦ του ξαφ- ρία αὐτή στούς ἐθνικούς. Αὐτοί θ’ ἀκού- νιάζει τόν Ἠσαΐα, ὁ ὁποῖος τό μόνο πού σουν τώρα!» (Πρα 28:25-28). Τήν ἴδια μπορεῖ νά κάνει εἶναι νά θέσει τό ἐρώτη- ἀλλαγή βλέπει νά ἔρχεται καί ὁ δίκαιος μα: «Ὥς πότε Κύριε;», γιά νά πάρει μιά Συμεών, ὅταν εὐλογώντας τήν Παναγία ἀπάντηση πού δείχνει τό ἀμετάκλητο τῆς τῆς ἐπισημαίνει: «Αὐτός θά γίνει αἰτία ἀπόφασης τοῦ Θεοῦ: «Ὡσότου οἱ πόλεις νά καταστραφοῦν ἤ νά σωθοῦν πολλοί ἐρημώσουν ἀπό κατοίκους, κι ἀδειάσου- Ἰσραηλίτες. Θά εἶναι σημεῖο ἀντιλεγόμε- νε τά σπίτια ἀπό ἀνθρώπους, κι ἡ χώρα νο, γιά νά φανερωθοῦν οἱ πραγματικές ἀπομείνει ἔρημη» (6:11). διαθέσεις πολλῶν.» (Λου 2:34-35). Μιά τόσο σκληρή ἀπόφαση προκαλεῖ ἴσως ἔκπληξη στόν ἀναγνώστη, γίνεται Edward Dodwell, Ὁ Παρθενώνας Τεῦχος 1ον τόν καιρό τῆς τουρκοκρατίας, ἀπό τό βιβλίo του Views in Greece, (Λονδίνο 1821) 12 Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021

ΚΑΙΝΟΔΙΑΘΗΚΙΚΟΙ ΑΝΑΒΑΘΜΟΙ Τό νόημα τῆς διάνοιξης τῶν οὐρανῶν, τῆς περιστερᾶς καί τῆς φωνῆς ἐξ οὐρανοῦ κατά τή Βάπτιση τοῦ Ἰησοῦ 'Ιωάννη Καραβιδόπουλου Ὁμοτίμου Καθηγητοῦ Α.Π.Θ. «Ἠνεῴχθησαν αὐτῷ οἱ οὐρανοὶ καὶ εἶδεν τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ καταβαῖνον ὡσεὶ περιστεράν … οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός» (Ματθ. 3, 16-17) Τήν βάπτιση τοῦ Ἰησοῦ διηγοῦνται Ἁγιασμό τῆς ἑορτῆς τῶν Θεοφανείων). οἱ τρεῖς Συνοπτικοί Εὐαγγελιστές Δεδομένου ὅτι οἱ οὐρανοί παραμένουν (Μάρκ. 1,9-11. Ματθ. 3,13-18. Λουκ. 3, κλειστοί καί μόνο σέ ἐξαιρετικές περι- 21-22) καί ἐμμέσως πλήν σαφῶς ἀνα- πτώσεις ἀνοίγουν, ἡ διάνοιξή τους κατά φέρεται σέ αὐτήν ὁ Ἰωάννης (Ἰω. 1,29- τή Βάπτιση τοῦ Ἰησοῦ ἐκφράζει, μέ τίς 34). Τά βασικά στοιχεῖα πού ἀπαντοῦν παραστάσεις βέβαια τοῦ κοσμοειδώλου σέ ὅλες τίς διηγήσεις τῶν Εὐαγγελιστῶν τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, τήν πραγματική εἶναι τρία: ἡ διάνοιξη τῶν οὐρανῶν, ἡ σχέση Θεοῦ καί ἀνθρώπου πού ἐπιτυγ- κάθοδος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μέ μορφή χάνεται μέ τό ἔργο τοῦ Χριστοῦ. Τήν περιστερᾶς στόν βαπτιζόμενο Ἰησοῦ καί ἴδια ἔννοια ἔχει καί τό σχίσιμο τοῦ κατα- ἡ ἐξ οὐρανῶν φωνή τοῦ Θεοῦ Πατέρα. πετάσματος στόν Ναό κατά τήν ὥρα τῆς ἐκπνοῆς τοῦ Ἰησοῦ ἐπί τοῦ Σταυροῦ (βλ. 1. Ποιό εἶναι τό νόημα τῆς διάνοιξης τῶν Μάρκ. 15,38. Ματθ. 27,51. Λουκ. 23,45). οὐρανῶν; Μή ἔχοντας ἁμαρτίες νά ὁμο- Τό καταπέτασμα πού χωρίζει τόν Ναό λογήσει, ὅπως οἱ ἄλλοι βαπτιζόμενοι, ὁ ἀπό τά Ἅγια τῶν Ἁγίων δέν χρειάζεται Ἰησοῦς βγῆκε «εὐθύς» ἀπό τό ρεῦμα τοῦ πλέον, διότι ἡ θυσία τοῦ Χριστοῦ ἐπί τοῦ ποταμοῦ, κι ἐνῶ ἔβγαινε «ἰδοὺ ἠνεῴχθη- Σταυροῦ καί ἡ Ἀνάστασή του ἔκαναν σαν αὐτῷ οἱ οὐρανοί». Ἡ διάνοιξη τῶν προσιτό τόν Θεό στόν ἄνθρωπο. οὐρανῶν, γνωστό θέμα τῆς ἀποκαλυπτι- κῆς φιλολογίας τοῦ Ἰουδαϊσμοῦ, δηλώνει 2. Κατά τή διήγηση τῆς Βάπτισης τά μέ παραστατικό τρόπο τήν ἐπικοινωνία τρία πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδας βρί- ἐπίγειου καί οὐράνιου κόσμου, κατά τήν σκονται ἐπί σκηνῆς: Ὁ Πατέρας ἀπευθύ- ὁποία «τὰ ἄνω τοῖς κάτω συνεορτάζει, νεται πρός τόν Υἱόν, ὁ ὁποῖος βαπτίζε- καὶ τὰ κάτω τοῖς ἄνω συνομιλεῖ» (κατά ται ἀρχίζοντας ἔτσι τό μεσσιανικό ἔργο τό ποίημα Σωφρονίου Πατριάρχου Ἱε- του, καί τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ κατέρχε- ροσολύμων, πού ἀναγινώσκεται στόν Μ. ται ἐπάνω του. Ἡ ὁρατή μορφή μέ τήν Τεῦχος 1ον Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 13

ὁποία κατέρχεται τό Ἅγιον Πνεῦμα ἀπό ρεῖ ὅτι ἡ παρουσία περιστερᾶς τόσο στήν τόν οὐρανό δηλώνεται μέ τό «ὡσεὶ πε- περίπτωση τῆς λήξης τοῦ κατακλυσμοῦ ριστερά». Ἡ περιστερά εἶναι, κατά τόν ὅσο καί στή Βάπτιση τοῦ Ἰησοῦ μαρτυ- Μωσαϊκό νόμο, τό μόνο ἀπό τά πτηνά ρεῖ ὅτι ἕνας καί ὁ αὐτός εἶναι ὁ Θεός τῆς πού μπορεῖ νά προσφερθεῖ ὡς θυσία στό Παλαιᾶς καί τῆς Καινῆς Διαθήκης. Προ- Ναό (βλ. Λευϊτ. 1,14) καί ἀποτελεῖ σύμ- φανῶς στρέφεται κατά αἱρετικῶν τῆς βολο ἀκεραιότητας σύμφωνα μέ σχετικό ἐποχῆς πού διατείνονταν τό ἀντίθετο. λόγιο τοῦ Ἰησοῦ (Ματθ. 10,16). Ἡ κάθο- δος τοῦ Πνεύματος «ὡσεὶ περιστερά» 3. Ἡ σύντομη διήγηση τῆς Βάπτισης τε- ἔχει, κατά τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, λειώνει καί συγχρόνως ἀποκορυφώνεται ἕνα βαθύτατο συμβολισμό, στηριγμένο στή φωνή ἐξ οὐρανοῦ τοῦ Θεοῦ Πατέρα: σέ ἀντίστοιχο παράλληλο τῆς Παλαιᾶς «οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν Διαθήκης. Ὅπως στήν περίπτωση τοῦ ᾧ εὐδόκησα». Ἡ ἐπιγραμματική αὐτή Νῶε ἡ περιστερά πού ἔφερε κλαδί ἐλι- προσφώνηση τοῦ Θεοῦ Πατέρα πρός τόν ᾶς ὑπῆρξε ἄγγελος καλῆς εἴδησης, για- Ἰησοῦ, σέ β΄ πρόσωπο κατά τίς διηγήσεις τί δήλωσε τό τέλος τοῦ κατακλυσμοῦ τοῦ Μάρκου καί τοῦ Λουκᾶ, σέ γ΄ πρόσω- (Γεν. 8,8-12), ἔτσι καί τώρα ἡ κάθοδος πο κατά τόν Ματθαῖο, μᾶς φέρει στό νοῦ τοῦ Πνεύματος μέ τή μορφή περιστερᾶς δύο κυρίως χωρία τῆς Παλαιᾶς Διαθή- δηλώνει τό τέλος τοῦ κατακλυσμοῦ τῆς κης, τό Ψαλμ. 2,7 («Υἱός μου εἰ σύ») ἁμαρτίας καί τήν ἔναρξη νέας ἐποχῆς καί τό 'Ησ 42,1 («Ἰσραὴλ ὁ ἐκλεκτός γιά τήν ἀνθρωπότητα τῆς ἐποχῆς τοῦ μου, προσεδέξατο αὐτὸν ἡ ψυχή μου· Μεσσία. «Τότε μέν», παρατηρεῖ ὁ ἱερός ἔδωκα τὸ πνεῦμα μου ἐπ’ αὐτόν...»). Τό Χρυσόστομος, «ἀπό τήν κιβωτό βγάζει δεύτερο τμῆμα τῆς πατρικῆς προσφώνη- ἕναν ἄνθρωπο, ἐνῶ τώρα ὁλόκληρη τήν σης μᾶς θυμίζει τά ἄσματα τοῦ Πάσχο- οἰκουμένη στόν οὐρανόν ἀνεβάζει, καί ντος Δούλου τοῦ Θεοῦ ἀπό τό βιβλίο ἀντί κλάδου ἐλιᾶς φέρνει τήν υἱοθεσία τοῦ προφήτη Ἠσαΐα. Μέ τή φωνή ἀπό στό γένος τῆς οἰκουμένης»· καί συνεχί- τά οὐράνια σημειώνεται μιά σημαντική ζει: «τότε πού τά πράγματα ἔφτασαν σέ στιγμή στήν ἱστορία τοῦ Ἰησοῦ καί στήν ἀπόγνωση δόθηκε λύση καί διόρθωση, ἀποκάλυψη τοῦ προσώπου καί τῆς ἀπο- ἀλλά τότε μέ τιμωρία, τώρα ὅμως μέ τή στολῆς του στόν κόσμο: Ἀναγνωρίζεται χάρη καί τή μεγάλη δωρεά» (PG 57,205). δημόσια ὁ Ἰησοῦς ὅτι εἶναι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, μιά ἰδιότητα πού ὑπογραμμίζεται Ἐκφράζεται συνεπῶς μέ τήν περιστε- σέ ὅλους τους Εὐαγγελιστές ἰδιαίτερα δέ ρά ἕνα μήνυμα ἐλπίδας γιά τήν ἀνθρω- στό Κατά Μάρκον Εὐαγγέλιο ἀπό τήν πότητα, τό μήνυμα ὅτι ἔφτασε ἡ ὥρα τῆς ἀρχή μέχρι τό τέλος του, ἀλλά καί σέ ὅλη ἀπελευθέρωσης ἀπό τή δουλεία στίς δυ- τήν Καινή Διαθήκη. νάμεις τῆς φθορᾶς καί τῆς καταστροφῆς, ἔφτασε δηλαδή ἡ νέα ἐποχή, ἐποχή τοῦ Ὅπως ὁ βασιλιάς τοῦ Ἰσραήλ μέ τά Μεσσία, πού προαναγγέλλεται στήν Πα- λόγια του Ψαλμοῦ 2,7 ἐνθρονίζεται καί λαιά Διαθήκη. Ὁ Θεοφύλακτος παρατη- ἀρχίζει τό ἔργο του, ἔτσι καί ὁ Ἰησοῦς ἀρχίζει τή δημόσια δράση του μέ τήν 14 Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 Τεῦχος 1ον

ἀναγνώρισή του ὡς Υἱοῦ ἀπό τόν Θεό Ἠσαΐας (Ἠσ 42,1. 52,13-53,12), γιά τό Πατέρα, δηλαδή μέ τήν ἐπίσημη διακή- ὁποῖο ἐπανειλημμένως γίνεται λόγος στήν ρυξη τῆς μεσσιανικῆς του ἰδιότητας, γιατί Καινή Διαθήκη καί τό ὁποῖο ὁλοκληρώνε- τελικά τό «οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγα- ται μέ τό Πάθος, πού κατέχει κεντρική πητός» ἰσοδυναμεῖ μέ τό: Αὐτός εἶναι ὁ θέση σέ ὅλα τά Εὐαγγέλια. Ὁ θρόνος ἐπί Μεσσίας. Ὅτι ὅμως δέν εἶναι ὁ πολιτικός τοῦ ὁποίου θά καθίσει ὁ Μεσσίας Ἰησοῦς ἐπίγειος Μεσσίας τῶν Ἰουδαϊκῶν προσ- θά εἶναι ὁ σταυρός, γιά τόν ὁποῖο προ- δοκιῶν τῆς ἐποχῆς διαφαίνεται στό δεύ- ετοιμάζεται ὁ ἀναγνώστης ἤδη ἀπό τά τερο μέρος τῆς πατρικῆς φωνῆς: Ὁ Μεσ- πρῶτα κεφάλαια τῶν εὐαγγελίων. Υἱός σίας ἀναλαμβάνει τό δύσκολο ἔργο τοῦ Θεοῦ καί Πάσχων Δοῦλος εἶναι δύο μεσ- Πάσχοντος Δούλου τοῦ Θεοῦ, ὅπως τό σιανικοί τίτλοι πού θά συνοδεύσουν τόν προβλέπει καί τό περιγράφει ὁ προφήτης Ἰησοῦ σέ ὅλο τό ἐπίγειο ἔργο του. Francesco Hayez, Πρόσφυγες ἀπό τήν Πάργα (1831), Πινακοθήκη Tosio Martinengo, Μπρέσια (Ἰταλία) Τεῦχος 1ον Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 15

ΠΡΟΣ ΚΑΤΗΧΗΣΙΝ 'Ανθρωπολογικές ἀνιχνεύσεις Ὁ Νεοπλατωνισμός (ΙΙ) Πρωτ. Ν. Ι. Λουδοβίκου Καθηγ. Ἀνωτάτης Ἐκκλ. Ἀκαδημίας Θεσσαλονίκης Ἕνας ἄλλος ὅρος βασικός στόν Πλω- Αὐτή ἡ θανάσιμη ἑτερότητα μιᾶς πε- τῖνο εἶναι ὁ ὅρος ἅπλωσις, πού ρίεργης νοσταλγίας γιά τήν ὕλη εἶναι προέρχεται ἀπό τήν ἁπλότητα. Τό Ἕν οὐσιαστικά ἡ πτώση τοῦ ἀνθρώπου. Γιά εἶναι ἁπλοῦν. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος διά τῆς τόν Πλωτίνο, ἡ δημιουργία εἶναι ἡ πτώση θεωρίας κινηθεῖ πρός τό Ἕν, γίνεται κι πρός τήν κατάσταση τῆς σχέσης μέ τήν αὐτός ἁπλοῦς, περνάει δηλαδή σέ μιά ὑλικότητα, διότι ἡ ὕλη ἀποτελεῖ οὐσια- κατάσταση ἁπλότητας, μή συνθετότητας, στικά τό τέλος τῆς καθοδικῆς ὀντολο- ἀπόλυτης καθαρότητας καί καθαρῆς νοη- γικῆς κλίμακάς του. Ό,τι ἀπομένει σάν τικότητας καί μέ τόν τρόπο αὐτό ἀποκτᾶ σκουπίδι μετά τό Ἕν, μετά τόν νοῦ καί τό πραγματικό του Εἶναι. Τί γίνεται ὅμως μετά τήν ψυχή, ὅ,τι δέν μπορεῖ νά γίνει μέ αὐτόν τόν ἄνθρωπο πού συναντοῦμε ψυχή εἶναι ἡ ὕλη, πού, κατά τόν Πλωτῖνο, κάθε μέρα, τόν δυστυχισμένο ἤ κάποτε εἶναι κάτι αἰσχρό, κάτι πού δέν μπορεῖ εὐτυχισμένο καί πάντως θνητό καί βαθειά νά ἔχει τήν ὀντολογική δυνατότητα νά ταλαιπωρημένο ἄνθρωπο τῆς ζωῆς; Τί ἀντικρύσει τό Ἕν. Ἑπομένως ἡ ὕλη εἶναι εἴμαστε ἐμεῖς καί πῶς ἀκριβῶς βρισκόμα- ἀδιανόητο νά θεωρηθεῖ ὡς εὐτυχής κα- στε στήν κατάσταση πού βρισκόμαστε; τάσταση. Ἡ πτώση στήν ὕλη εἶναι ἕνα μεγάλο κοσμικό ἀτύχημα. Ὁ ἄνθρωπος Στό σημεῖο αὐτό, ὁ Πλωτίνος ἀπα- πέφτει μέσα στό μηδέν του καί μέ τόν ντᾶ πώς ἐδῶ ἔχουμε νά κάνουμε μέ μία τρόπο αὐτό ἀποκτᾶ πλέον μιά χαρακτη- πτώση. Τό ἴδιο τό γεγονός τοῦ ἀνθρώπου ριστική ἀναπηρία. Ὁ Πλωτίνος λέει ὅτι ἡ εἶναι μιά πτώση, τό Εἶναι του, ἡ φύση ἴδια ἡ ψυχή μέ τήν πτώση αὐτή διχάζε- του εἶναι μιά πτώση. Πτώση ἀπό τί; Ἀπό ται σέ δύο εἴδη: ἕνα κομμάτι ἀνώτερης μιά κατάσταση ὑπερουράνιας περιαγω- ψυχῆς κι ἕνα κομμάτι κατώτερης ψυχῆς. γῆς, ἀπό μιά κατάσταση ὑπερουράνιας περιπλάνησης, πού ἦταν μιά οὐρανοδρο- Ἡ κατώτερη ψυχή εἶναι αὐτή πού συν- μία, μιά νοερά περιήγηση καί ἐνατένι- δέεται μέ τό σῶμα, διότι πρέπει νά τό ση αὐτοῦ του Ἑνός. Στή συνέχεια ὅμως ζωοποιήσει. Ὁ ἄνθρωπος ἔχει ἀποκτήσει ἐκτυλίσσεται ἕνα δράμα, διότι, ὅπως λέει μιά ἐπιπρόσθετη ἑτερότητα, ἕνα μηδέν ὁ Πλωτίνος, ὁ ἄνθρωπος «προσήγγισεν», πού κουβαλάει πάνω του καί πρέπει νά πλησίασε στήν κατάσταση αὐτή, «ἄλλος τό συντηρήσει. Ἔτσι, ἡ μισή ψυχή ξοδεύ- εἶναι ἐθέλων», θέλοντας νά εἶναι κάτι ει τήν ἐνέργειά της γιά νά συντηρεῖ αὐτό ἄλλο. τό τεράστιο ὑλικό φορτίο, τό ὁποῖο εἶναι 16 Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 Τεῦχος 1ον

οὕτως ἤ ἄλλως ἀνέλπιδο καί μηδενικό, πιό τραγικά ὁ Πλωτῖνος: τό Ἕνα, δέν παρά ταῦτα ὅμως, συνιστᾶ τό τίμημα μᾶς χρειάζεται, δέν μᾶς ἐπιθυμεῖ. Εἶναι τῆς τιμωρίας, διότι ὁ ἄνθρωπος παρα- ἡ ἀπόλυτη αὐτάρκεια, εἶναι τό κλείσιμο πλανήθηκε ἀπό τή διαρκῆ θέα τοῦ Ἑνός. στόν ἑαυτό του. Δέν ὑπάρχει τρόπος νά Ἡ ψυχή μέ τόν τρόπο αὐτό ἀποκτᾶ συ- ἔρθουμε σέ ἐπικοινωνία μ’ αὐτό τό ἀνεν- ναισθήματα καί ἐπιθυμίες. δεές Ἕν, μέ τή δική του θέληση. Ἡ θέλη- ση εἶναι ἀπεγνωσμένα δική μας. Ἔτσι, τό κατώτερο μέρος τῆς παλιᾶς τριμεροῦς πλατωνικῆς διαίρεσης τῆς ψυ- Ἐδῶ γεννιέται μία βαθειά ἀγωνία, ἡ χῆς, σέ θυμοειδές, ἐπιθυμητικό καί λογι- ὁποία διαποτίζει τήν πνευματική ζωή. στικό, βρίσκει τήν ἐξήγησή του καί τή συ- Εἶναι ἡ ἀγωνία τοῦ ἀνθρώπου νά βρεῖ, νέχειά του. Οἱ ἐπιθυμίες καί τά συναισθή- ἐξαιρώντας ἀπό τή ζωή του τό ἴδιο τό πε- ματα εἶναι δεμένα μέ τό σῶμα, ἑπομένως ριεχόμενό της, τό ἴδιο τό ψυχοβιολογικό ἐξ ὁρισμοῦ ἀποτελοῦν στοιχεῖα πτώσης. στοιχεῖο της, μιά θεωρία καί νά κυνηγή- Δέν ταιριάζουν στό κέντρο τῆς ψυχῆς, σει τό Ἕν τό ὁποῖο δέν τόν θέλει, δέν τόν στήν ἀνώτερη ψυχή, στό ἀνώτερο τμῆμα ἀναζητᾶ, δέν τόν γνωρίζει. Ὁ ἄνθρωπος της πού εἶναι ὁ νοῦς. Ὁ ἄνθρωπος πρέπει πρέπει νά ἀναγνωρίσω τό Ἕν καί οὐσια- νά σταματήσει αὐτόν τόν μολυσμό πού στικά νά ἀποδώσει τό νόημα αὐτό στό ὑφίσταται ἀπό τό σῶμα, νά ἐπιχειρήσει εἶναι, διότι δέν εἶναι ποτέ σίγουρος ὅτι τή μεγάλη ἀπόδραση πρός τό μέρος τοῦ τό ἔχει στήν πραγματικότητα συναντήσει, ἀνώτερου τμήματος τῆς ψυχῆς, δηλαδή ἀκριβῶς ἐπειδή τό ἴδιο δέν τόν ἀναζητᾶ. τοῦ νοῦ, καί νά ξαναβρεῖ τή θεωρία, τό ἀληθινό περιεχόμενο τῆς ζωῆς του. Μέ τόν τρόπο αὐτό κορυφώνεται ἡ βα- θειά ἀγωνία, πού ἄρχισε ἀπό τήν περίο- Εἶναι, ὡστόσο φοβερό γιά ἕναν ὁλόκλη- δο τοῦ Ὀρφισμοῦ. Οἱ ἑπόμενοι φιλόσο- ρο πολιτισμό (καί ὁ ἑλληνικός πολιτισμός φοι μετά τόν Πλωτῖνο –ὁ Ἰάμβλιχος, ὁ ἐκείνη τή στιγμή εἶναι σέ παρακμή) νά Πρόκλος κ.ἄ.– θά γίνουν ἐπιπλέον καί θε- θεωρεῖ πώς τό εἶναι του καί ἡ καιρικότη- ουργοί. Θ’ ἀναζητήσουν μέσα σέ μαγικές τά του, ὁ καιρός του, ὁ χρόνος του, εἶναι τελετές κάθαρσης, τή δυνατότητα νά προ- μιά πτώση· πώς τό ἴδιο τό σῶμα του, τό σεγγίσει ἡ ψυχή αὐτό τό ἀκατάδεκτο Ἕν, συναίσθημά του μέ τό ὁποῖο δημιουργεῖ διότι θ’ ἀνακαλύψουν, ἐκτός τῶν ἄλλων, τήν τέχνη καί κοινωνεῖ μέ τόν ἄλλον, ἡ ὅτι ἡ ψυχή αὐτή δέν εἶναι τόσο δυνατή ἐπιθυμία του μέ τήν ὁποίαν οὐσιαστικά ὅσο νόμισε ὁ Πλωτῖνος, δέν εἶναι καθαρά ἀναπτύσσει τό εἶναι καί τήν προσωπι- διανοητική ἀνάταση, ἀλλά καί μιά μεγάλη κότητά του εἶναι πτώση. διανοητική ἔλλειψη. Θά διαπιστώσουν ὅτι εἶναι πολύ πιό ἐπηρεασμένοι ἀπό τήν κα- Ὁ ἄνθρωπος, λοιπόν, πρέπει νά ἐπι- τώτερη ψυχή κι ἀπό τά πάθη της καί ὅτι χειρήσει μία μεγάλη ἔξοδο γιά νά μπο- εἶναι ἐντελῶς ἀδύνατο νά ἐλευθερωθοῦν ρέσει νά κατευθυνθεῖ τελείως ἀφαιρετι- τόσο εὔκολα καί ν’ ἀντικρύσουν τό Ἕν. κά, πέρα καί πάνω ἀπ’ ὅλα αὐτά, καί νά Ὑπ’ αὐτήν τήν ἔννοια ἡ φιλοσοφία θά ἐκ- συναντήσει τό Ἕν. Ποιό Ἕν; Τό Ἕν τό φυλιστεῖ σέ θεουργία. ὁποῖον, «ἡμῶν οὐκ ἐφίεται», λέει ἀκόμα Τεῦχος 1ον Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 17

ΕΚΚΛΗΣΙΟΛΟΓΙΚΑ Ἡ ταυτότητα τῆς Ἐκκλησίας, ΛΔ´ Ἡ Θεανθρωπότητα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ (β) Δημήτρη Μαυρόπουλου Ἡσχέση θεότητας καί ἀνθρωπότητας αιώνια ἀλήθεια: «Πάτερ, οὓς δέδωκάς ὑπῆρχε στή βούληση τοῦ Θεοῦ πρίν μοι, θέλω ἵνα ὅπου εἰμὶ ἐγὼ κἀκεῖνοι ὦσι ἀπό τή δημιουργία τοῦ κόσμου. Αὐτή ἡ μετ’ ἐμοῦ, ἵνα θεωρῶσιν τὴν δόξαν τὴν θεία βούληση χαρακτηρίζεται ὡς κεκρυμ- ἐμὴν ἣν δέδωκάς μοι, ὅτι ἠγάπησάς με μένο μυστήριο, τό ὁποῖο τελικά ἀποκα- πρὸ καταβολῆς κόσμου» (Ἰωάν. 17,24). λύφθηκε μέ τό ἔργο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ Πρόκειται βέβαια γιά τήν ἀγάπη πρός (ἐνανθρώπηση, διδασκαλία, ἐνέργειες, τόν ἐνανθρωπήσαντα Λόγο τοῦ Θεοῦ, πάθος, Ἀνάσταση καί Ἀνάληψη), ἤ, ὅπως πού ἤδη εἶναι παρών στή θεία βούληση ὑπογραμμίζει ὁ ἀπόστολος Πέτρος, ἑνός καί πρίν ἀκόμη ἀπό τή δημιουργία τοῦ μυστηρίου «προεγνωσμένου μὲν πρὸ κα- κόσμου. Γι᾽ αὐτό καί ὁ ἐνανθρωπήσας ταβολῆς κόσμου, φανερωθέντος δὲ ἐπ’ Λόγος νοεῖται ὡς τό «πρότυπο» μέ βάση ἐσχάτων τῶν χρόνων» (Α´ Πέτρ. 1,20). τό ὁποῖο δημιουργήθηκε ὁ ἄνθρωπος. Εἰδικά στό εὐαγγέλιο τοῦ Ἰωάννη προ- βάλλεται αὐτή ἡ προαιώνια βούληση Εἶναι σημαντικό νά ἔχουμε πάντοτε τοῦ Θεοῦ νά δημιουργήσει τόν ἄνθρω- ἐνώπιόν μας τήν προοπτική τῆς θέωσης πο μέ προορισμό τή σχέση θεότητας καί τοῦ ἀνθρώπου, κατάσταση πού θεωρεῖ- ἀνθρωπότητας, πού περιγράφεται ὡς ται ὡς ὁ τελικός σκοπός τῆς δημιουργίας σάρκωση τοῦ προαιώνιου (ἄρα καί πρό τοῦ Θεοῦ, καί πού ἐνεργεῖται μέ τή συνερ- τῆς Δημιουργίας) Λόγου (καί Υἱοῦ) τοῦ γασία Θεοῦ καί ἀνθρώπου. Αὐτή τήν προ- Θεοῦ: «Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος, καὶ ὁ Λόγος οπτική ἀνέδειξε (καί ἀναδεικνύει) σχεδόν ἦν πρὸς τὸν Θεόν, καὶ Θεὸς ἦν ὁ Λόγος. ὡς μονοσήμαντη ἡ θεολογία τῆς Ἐκκλη- Οὗτος ἦν ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν Θεόν. Πάντα σίας, ὅπως διατυπώνεται ἀπό τόν Μέγα δι’ αὐτοῦ ἐγένετο, καὶ χωρὶς αὐτοῦ Ἀθανάσιο («αὐτὸς [ὁ Υἱὸς] υἱοποίησεν ἐγένετο οὐδὲ ἓν ὃ γέγονεν. […] Καὶ ὁ ἡμᾶς τῷ Πατρί, καὶ ἐθεοποίησε τοὺς ἀν- Λόγος σὰρξ ἐγένετο καὶ ἐσκήνωσεν ἐν θρώπους γενόμενος αὐτὸς ἄνθρωπος. […] ἡμῖν, καὶ ἐθεασάμεθα τὴν δόξαν αὐτοῦ, γέγονεν ἄνθρωπος, ἵνα μᾶλλον ἡμᾶς θεο- δόξαν ὡς μονογενοῦς παρὰ πατρός, ποιήσῃ», Κατὰ Ἀρειανῶν 1, 38 καί 39, PG πλήρης χάριτος καὶ ἀληθείας» (Ἰωάν. 26, 92B καί C), καί ὅπως ἐπίσης τονίζου- 1,1-3.14). Στήν ἀρχιερατική του μάλι- με στή λατρευτική μας παράδοση («Σω- στα προσευχή, πρό τοῦ πάθους, ὁ ἴδιος ματοῦται ὁ Λόγος ἐν μήτρᾳ σου, καὶ δι᾿ ὁ Ἰησοῦς θά ἐπισημάνει αὐτή τήν προ- εὐσπλαγχνίαν γνωρίζεται ἄνθρωπος, ἵνα Θεὸν τὸν ἄνθρωπον ἀπεργάσηται, Κόρη 18 Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 Τεῦχος 1ον

πανάμωμε», σύμφωνα μὲ τὸ Θεοτοκίο τῆς λείας, ὅταν ὁ Θεός θά εἶναι «τὰ πάντα στ´ ὠδῆς τῆς 22ας Νοεμβρίου, ἤ «ἄνθρωπος ἐν πᾶσι», κατά τήν εὔστοχη διατύπωση γίνεται Θεός, ἵνα Θεὸν τὸν Ἀδὰμ ἀπερ- τοῦ ἀποστόλου Παύλου: «ἵνα ᾖ ὁ Θεὸς γάσηται», σύμφωνα μέ τό Δοξαστικό τῶν τὰ πάντα ἐν πᾶσι» (Α´ Κορ. 15,28). Αἴνων τῆς ἑορτῆς τοῦ Εὐαγγελισμοῦ). Στήν αὐγή τῆς ἱστορίας ὁ Θεός ζήτησε Κατά τόν ἅγιο Μάξιμο τόν Ὁμολογητή, ἀπό τόν ἄνθρωπο τή συνεργασία γιά νά ὁ Θεός μᾶς δημιούργησε γιά νά κοινωνή- ὁλοκληρώσει τή δημιουργία του, δηλα- σουμε μαζί του καί νά γίνουμε μέτοχοι δή γιά νά ἀνυψώσει τόν ἄνθρωπο στόν τῆς αἰώνιας ζωῆς του, ὥστε νά γίνουμε τόπο τῆς θεότητας, στή θεία ὁμοίωση. ὅμοιοι μέ αὐτόν κατά τή θέωση πού μᾶς Τότε ὁ ἄνθρωπος δέν ὑπάκουσε στή θεία χαρίζει, τονίζοντας ὅτι γι᾽ αὐτό τόν λόγο ὑπόδειξη, προτιμώντας νά ἀντλήσει ζωή δημιουργήθηκαν τά ὄντα καί ὁ σκοπός ἀπό τόν ἑαυτό του ἀντί νά συνδεθεῖ μέ τῶν ἐνεργειῶν τους («Εἰς τοῦτο γὰρ τήν πηγή τῆς αἰώνιας ζωῆς τοῦ Θεοῦ. ἡμᾶς καὶ πεποίηκεν, ἵνα γενώμεθα θείας Ἡ ἁμαρτία τοῦ ἀνθρώπου, δηλαδή τό κοινωνοὶ φύσεως, καὶ τῆς αὐτοῦ ἀϊδιότη- λάθος του, διορθώθηκε μέ τήν ἐμφάνι- τος μέτοχοι· καὶ φανῶμεν αὐτῷ ὅμοιοι ση στήν ὕπαρξη τῆς Παρθένου Μαρίας, κατὰ τὴν ἐκ χάριτος θέωσιν· δι᾿ ἣν πᾶσά ἡ ὁποία ὑπάκουσε στήν κλήση τοῦ Θεοῦ τε τῶν ὄντων ἡ σύστασίς ἐστι καὶ ἡ δια- νά συνεργαστεῖ γιά τήν ἀνάδειξη τοῦ ἀν- μονή, καὶ ἡ τῶν μὴ ὄντων παραγωγὴ καὶ θρώπου σέ εἰκόνα καί ὁμοίωση Θεοῦ. γένεσις», Ἐπιστολὴ δ΄, Πρὸς Κωνστα- ντῖνον σακελλάριον, PG 91, 609C). Ὁ ἐρχομός στήν ὕπαρξη τῆς Θεοτόκου ἐντάσσεται στό προαιώνιο σχέδιο τῆς Ἡ πραγματοποίηση αὐτῆς τῆς προο- θείας βούλησης γιά τή σωτηρία τοῦ ἀν- πτικῆς ἀναδεικνύει τό περιεχόμενο τῆς θρώπου, κατά ὁμόλογο τρόπο μέ τό μέριμνας καί τοῦ ἔργου τῆς Ἐκκλησίας, σχέδιο τῆς ἐνανθρώπησης τοῦ Υἱοῦ καί ἡ ὁποία ἀπό τήν ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς, Λόγου τοῦ Θεοῦ. Αὐτή τή συνθήκη κατα- μέ τήν παρουσία καί τήν ἐνδυνάμωση γράφει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός: τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, μᾶς παιδαγωγεῖ «Σὲ [τὴν Μαριὰμ] προγνοὺς ὁ τῶν ὅλων καί μᾶς ὁδηγεῖ στή σχέση μέ τόν Χρι- Θεὸς ἀξίαν, ἠγάπησε, καὶ ἀγαπήσας προ- στό. Καί ναί μέν τό ἔργο τῆς Ἐκκλησί- ώρισε, καὶ ἐπ᾿ ἐσχάτων τῶν χρόνων εἰς τὸ ας ἐνεργεῖ τή σωτηρία ἑκάστου πιστοῦ, εἶναι παρήγαγε» (Λόγος εἰς τὸ Γενέσιον ὑπόκειται ὅμως ἡ καθολική μέριμνά της τῆς Θεοτόκου, PG 96, 672D). Καί συ- γιά τή σωτηρία τῆς ὅλης δημιουργίας μπληρώνει ὁ ἅγιος Νικόλαος Καβάσιλας τοῦ Θεοῦ, ὥστε νά πραγματοποιηθεῖ ἡ ὅτι ἡ συμπερασματική ἁγιογραφική δια- ἀπό καταβολῆς κόσμου θεία ἐπαγγελία τύπωση ὅτι ὅσα «ἐποίησε» ὁ Δημιουργός τῆς ἀποκατάστασης καί τῆς ἐγχρίστω- ἦταν «καλὰ λίαν» (βλ. Γέν. 1,31: «Καὶ σης ὅλης τῆς κτίσεως, μιᾶς κατάστασης εἶδεν ὁ Θεός τὰ πάντα, ὅσα ἐποίησε, πού ἐγκαινιάσθηκε μέ τήν ἐνανθρώπηση καὶ ἰδοὺ καλὰ λίαν»), ἀναφερόταν στό τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ καί πού κατευθύνεται πρόσωπο τῆς Παναγίας («Ὥστε ἐξεῖναι στήν τελική ἐγκαθίδρυση τῆς θείας Βασι- εἰπεῖν ὡς ἣν ὁ Θεὸς περὶ αὐτῶν ἐξήνε- Τεῦχος 1ον Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 19

γκε ψῆφον καλὰ προσειπὼν καὶ καλὰ Ὀνομάζουμε λοιπόν τόν Χριστό Νέο διαφερόντως εὐφημία τῆς Παρθένου» Ἀδάμ, γιατί ὁ ἴδιος ἐγκαινιάζει μιά νέα [Ὥστε μποροῦμε νά ποῦμε πώς ἡ κρίση ἀνθρωπολογία. Εἶναι ἕνας νέος ἄνθρω- πού διατύπωσε ὁ Θεός λέγοντας ὅτι τά πος, κατά πάντα βέβ­ αια ὅμοιος μέ τόν δημιουργήματά του εἶναι καλά καί καλά παλαιό, χοϊκός καί αὐτός ὅπως ὁ πα- λίαν, ἀποτελοῦσε ἐγκώμιο τῆς Παρθένου] λαιός, ἀλλά ἐγχριστωμένος, ἐνθεωμένος (βλ. Νικολάου Καβάσιλα, Ἡ Θεομήτωρ, λόγῳ τῆς ὑποστατικῆς ἕνωσης θείας καί Γ´, Εἰς τὴν πάνδοξον Κοίμησιν τῆς […] ἀνθρώπινης φύσης. Καί αὐτός ὁ Νέος Θεοτόκου, Ἔκδοσις […] Εὐαγγελιστρί- Ἀδάμ ἀποκαθιστᾶ τό ἔργο τοῦ Πατέρα. ας Τήνου, Ἀθῆναι 1968, σελ. 168-171). Ἡ Καί ὀνομάζουμε τήν Παναγία Νέα Εὔα, συμφωνία τῆς Θεοτόκου νά δεχθεῖ τήν γιατί προσήγαγε διά τοῦ ἑαυτοῦ της «ἄνευ σπορᾶς» σάρκωση τοῦ Λόγου, τό ἀνθρώπινο γένος γιά τήν πραγματο- καί νά τόν κυοφορήσει, μέ τό «γένοιτό ποίηση τοῦ ἀπ᾽ ἀρχῆς σκοποῦ τῆς θείας μοι κατὰ τὸ ρῆμά σου», θεωρεῖται «τῆς δημιουργίας, τή θέωση τοῦ ἀνθρώπου. σωτηρίας ἡμῶν τὸ κεφάλαιον». Ἡ ἴδια Ἔτσι δικαιώνεται ἡ δημιουργία τοῦ μάλιστα ἔχει πλήρη συνείδηση τοῦ κο- ἀνθρώπου στά πρόσωπα τοῦ Υἱοῦ τοῦ ρυφαίου γεγονότος, ὅπως ἐκφράζεται Θεοῦ καί Υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καί τῆς στόν χαιρετισμό της πρός τήν Ἐλισάβετ: Παναγίας. «Ἰδοὺ γὰρ ἀπὸ τοῦ νῦν μακαριοῦσί με πᾶσαι αἱ γενεαί» (Λουκ. 1,48). Μένει νά ἀπαντήσουμε στό ὑποθετικό ἐρώτημα, ἄν θά ἐνσαρκωνόταν ὁ Υἱός τοῦ Γνωρίζοντας ὅτι ἡ Παναγία εἶναι ἀλη- Θεοῦ στήν περίπτωση πού ὁ ἄνθρωπος θής ἄνθρωπος, κατά πάντα ὅμοια μέ δέν ἀποτύγχανε. Οἱ Πατέρες ἀπαντοῦν, κάθε ἄνθρωπο, μποροῦμε νά καταλάβου- ναί, συμπληρώνοντας ὅτι τότε δέν θά με ὅτι δι᾽ αὐτῆς μετέχει ὅλο τό ἀνθρώπι- μιλούσαμε γιά ἐνανθρώπηση τοῦ Λόγου νο γένος στό γεγονός τῆς ἐνανθρώπησης ἀλλά γιά ἐνθέωση τοῦ ἀνθρώπου. Καί τοῦ Χριστοῦ. Αὐτό ἄλλωστε ὑπογραμμί- στίς δυό περιπτώσεις θά εἴχαμε ἕνωση ζει ὁ ἅγιος Ἀθανάσιος: «Ἀδελφὴ ἡμῶν τοῦ κτιστοῦ μέ τό ἄκτιστο στό πρόσωπο ἡ Μαρία, ἐπεὶ καὶ πάν­τες ἐκ τοῦ Ἀδάμ τοῦ Υἱοῦ. Ἡ ἐνανθρώπηση λοιπόν δέν γί- ἐσμεν» (Ἐπιστολὴ πρὸς Ἐπίκτητον Κο- νεται ἐπειδή ἀπέτυχε ὁ ἄνθρωπος, ἀλλά ρίνθου, PG 26, 1061B), καί τό ἴδιο ἐπι- ἐπειδή ὁ ἄνθρω­πος δέν προσκόμισε τήν βεβαιώνει ἡ λειτουργική μας παράδοση: κτίση καί τόν ἑαυτό του ἐνθεωμένα στόν α) «Μακαρία σὺ εἶ (εἶσαι) ἄ­χραντε κόρη, Υἱό τοῦ Πατρός. Δέν εἶ­ναι αἰτία τῆς ἐναν- Ἀδὰμ τοῦ γηγενοῦς θυγάτηρ», κατά τό θρωπήσεως ἡ πτώση τοῦ ἀνθρώπου – ἡ δογματικό Θεοτοκίο τοῦ γ´ ἤχου, ἤ β) ἐνανθρώπηση τοῦ Υἱοῦ (ἤ ἡ ἐνθέωση «Δεῦτε […] τὴν Παναγίαν Παρθένον καὶ τοῦ ἀνθρώπου) θά γινόταν οὕτως ἢ ἄλ­ Θεοτόκον ἀνευφημήσωμεν, τῆς ἀνθρω- λως. Αὐτό πού διαφέρει εἶναι ὁ τρόπος πίνης οὐσίας τὸ χωνευτήριον», κατά τό τῆς ἐνανθρωπήσεως. Ὑπῆρξε αὐτός ὁ ἀνάλογο Θεοτοκίο τοῦ πλ. β´ ἤχου. τρόπος, ἐπειδή ὑπῆρξε ἡ ἀποτυχία. 20 Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 Τεῦχος 1ον

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΕΣ ΑΠΟΡΙΕΣ Οἱ συμβολισμοί στήν τάξη τοῦ Ἑωθινοῦ Εὐαγγελίου Παναγιώτη Ἰ. Σκαλτσῆ Καθηγητοῦ Θεολογικῆς Σχολῆς Α.Π.Θ. Ἐρώτηση: Τίς Κυριακές στήν Ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου ἀναγινώσκεται ὡς γνωστόν τό Ἑωθινό Εὐαγγέλιο. Ποιοί συμβολισμοί ἀναδεικνύονται μέσα ἀπό αὐτή τή λειτουργική τάξη καί παράδοση; Γ.Θ. Κατά τήν ἀρχαία τάξη ἡ θέση τοῦ Ἑω- ρακτηρισθεῖ «περίεργη» καί ἀδόκιμος5, θινοῦ Εὐαγγελίου, τῆς ἀναστάσιμης καινοφανής καί αὐθαίρετος6. Καί τοῦτο δηλαδή περικοπῆς πού ἀναγινώσκεται διότι προκάλεσε μεγάλη ἀταξία μέ τόν στούς Ὄρθρους τῶν Κυριακῶν, ἦταν πρίν χωρισμό τοῦ Εὐαγγελικοῦ ἀναγνώσματος ἀπό τούς Κανόνες. Συγκεκριμένα μετά ἀπό τούς ἀναβαθμούς καί τά δύο προ- τούς ἀναβαθμούς ἤ τό πρῶτο ἀντίφωνο κείμενά του, τήν ἑνιαία δηλαδή ἀσματική τοῦ δ΄ ἤχου κατά τίς ἑορτές ψάλλονταν ὁμάδα τοῦ μοναχικοῦ Ὄρθρου. τά δύο προκείμενα καί ἀκολουθοῦσαν τό εὐαγγελικό ἀνάγνωσμα, τό «Ἀνάστασιν Στήν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος ὑπῆρξε Χριστοῦ…», ὁ πεντηκοστός ψαλμός, ἡ ἰδιαίτερος προβληματισμός καί ἐνδια- εἰδική συναπτή «Σῶσον ὁ Θεός…» καί οἱ φέρουσα συζήτηση γιά τό θέμα αὐτό στό Κανόνες1. πλαίσιο τῶν λειτουργικῶν Συνεδρίων7, μέ ἀποτέλεσμα ἡ ἀνάγνωση τοῦ Ἑωθι- Στήν τάξη τοῦ ἀσματικοῦ ἐνοριακοῦ νοῦ Εὐαγγελίου νά ἐπανέλθει στήν πα- τυπικοῦ, τό Εὐαγγέλιο διαβάζεται στό ραδοσιακή της θέση, δηλαδή μετά τούς τέλος τῆς Ἀκολουθίας καί μάλιστα ἀπό ἀναβαθμούς8. Σέ κάθε περίπτωση κατά ἄμβωνος2. Κάτι ἀνάλογο διασώζεται στόν τή διαδικασία ἀνάγνωσης αὐτοῦ τοῦ ἀνα- Ὄρθρο τοῦ Μεγάλου Σαββάτου. Στά νε- στασίμου Εὐαγγελίου ἀναδεικνύονται ότερα χρόνια, μέ πρωτοβουλία τῶν Πρω- σπουδαῖοι συμβολισμοί Χριστοκεντρικοῦ τοψαλτῶν Κωνσταντίνου3 καί Γεωργίου περιεχομένου. Ἡ ἀντίληψη ὅτι τά γεγο- Βιολάκη4, ἡ τάξη τοῦ Ἑωθινοῦ Εὐαγγε- νότα τῆς ταφῆς καί τῶν ἐμφανίσεων τοῦ λίου μετατέθηκε μετά τούς Κανόνες, γιά Κυρίου πρέπει νά ἀναπαρίστανται εἶναι πρακτικούς-ποιμαντικούς λόγους, προκει- πολύ παλαιά, ἀναγόμενη στούς 4ο καί μένου ὁ λαός νά παρευρίσκεται στόν Ναό 5ο αἰῶνες. Ἡ πορεία τότε τοῦ λαοῦ τοῦ καί νά ἀκούει τό τόσο σημαντικό στοιχεῖο Θεοῦ μέ ἐπικεφαλῆς τόν Ἐπίσκοπό του τοῦ Ὄρθρου, ὅπως εἶναι τό ἀναστάσιμο στόν Πανάγιο Τάφο, γιά τήν ἀνάγνωση Εὐαγγέλιο. Ἡ ἐξέλιξη ὅμως αὐτή ἔχει χα- τοῦ ἀναστασίμου Εὐαγγελίου, συμβόλιζε Τεῦχος 1ον Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 21

τή μετάβαση τῶν μυροφόρων «ἐπὶ τὸ μνη- Αὐτό ὅμως δέν ἰσχύει γιά τήν Κυριακή μεῖον, ἀνατείλαντος τοῦ ἡλίου» (Μάρκ. τοῦ Θωμᾶ, ἡ ὁποία καίτοι Δεσποτική ἑορ- 16,2), «φέρουσαι ἃ ἡτοίμασαν ἀρώματα» τή, διατηρεῖ τόν ἀναστάσιμο χαρακτήρα (Λουκ. 24,1. Πβ. Ματθ. 28, 1-8). της. Γι’ αὐτό καί ἡ τάξη τοῦ Ἑωθινοῦ γίνεται κατά τήν ἀρχαία παράδοση, δέν Ὁ ἱερέας μέχρι σήμερα φορᾶ λευκά διαβάζεται δηλαδή ἀπό τήν ὡραία Πύλη, ἄμφια, διότι καί ὁ ἄγγελος πού ἐκήρυξε ἀλλά ἀπό τά δεξιά τῆς Ἁγίας Τραπέζης14. στίς μυροφόρες τήν Ἀνάσταση φοροῦσε ἔνδυμα «λευκὸν ὡσεὶ χιών»9. Ὅπως ἐπί- Ὅσον ἀφορᾶ τώρα τόν ἀσπασμό τοῦ σης ὁ ἄγγελος ἀνήγγειλε στίς μυροφόρες Εὐαγγελίου, τό Τυπικό τῆς Μεγάλης τό «ἠγέρθη οὐκ ἔστιν ὧδε» (Μάρκ. 15,5- Ἐκκλησίας παραγγέλλει νά μή γίνεται 6) καθήμενος «ἐν τοῖς δεξιοῖς» (Μάρκ. κατά τίς Δεσποτικές καί Θεομητορικές 15,5-6) τοῦ μνημείου, ἔτσι καί ὁ ἱερέας ἑορτές πού πέφτουν Κυριακή, διότι τότε διαβάζει τό Εὐαγγέλιο στεκόμενος στά ὁ 50ός Ψαλμός λέγεται χύμα. Μέ τή σύ- δεξιά τῆς Ἁγίας Τραπέζης10. Ὁ ἀσπασμός σταση αὐτή διαφωνεῖ ὁ Γεώργιος Ρήγας πού ἀκολουθεῖ ἀπό τούς πιστούς κατά τή στηριζόμενος στή διάταξη τοῦ Τυπικοῦ διάρκεια τῆς ψαλμωδίας τοῦ 50οῦ ψαλμοῦ τοῦ Ἁγίου Σάββα, ὅπου διατυπώνεται παραπέμπει στόν ἀσπασμό πού γίνεται μέ σαφήνεια ὅτι τήν Κυριακή τῶν Βαΐων τό Πάσχα11 καί βιβλικά στηρίζεται στήν μετά τό Εὐαγγέλιο τῆς ἑορτῆς ψάλλεται μετά τήν Ἀνάσταση προσκύνηση τοῦ Κυ- ὁ πεντηκοστός ψαλμός καί τούτου ψαλ- ρίου ἀπό τίς μυροφόρες12. λομένου γίνεται ὁ συνήθης ἀσπασμός τοῦ Εὐαγγελίου. Σύμφωνα μέ τό Τυπικό ἐάν στίς Κυρια- κές συμπέσει Δεσποτική ἤ ἄλλη μεγάλη Ἀνάλογη διάταξη ἔχει τό ἐν λόγῳ Τυπι- ἑορτή, τότε ἀντί τοῦ Ἑωθινοῦ Εὐαγγελίου κό γιά ὅλες γενικά τίς Δεσποτικές ἑορτές λέγεται τό Εὐαγγέλιον τοῦ Ὄρθρου τῆς πού πέφτουν ἡμέρα Κυριακή. Τότε «οὐδέν ἑορτῆς, μετά, βεβαίως, τούς ἀναβαθμούς, τῶν ἀναστασίμων ψάλλομεν... εἰμή μόνον τοῦ ἱερέως ἐστραμμένου πρός δυσμάς13. προσκυνοῦμεν τό Εὐαγγέλιον».15 Σ Η Μ Ε Ι Ω Σ Ε Ι Σ . 1. Ἰωάννης Μ. Φουντούλης, Ἀπαντήσεις…, τ. Β΄, Ἀθήνα: Ἀποστολική Διακονία 31989, σ. 288. 2. Ἰωάννης Μ. Φουντούλης, Ἀπαντήσεις…, τ. Ε΄, Ἀθήνα: Ἀποστολική Διακονία 2003, σ. 308. 3. Κωνσταντῖνος Πρωτοψάλτης, Τυπικόν Ἐκκλησιαστικόν κατά τό ὕφος τῆς τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας, Κωνσταντινούπολη 1851, σ. 2. 4. Γεώργιος Βιολάκης, Τυπικόν τῆς τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας, Ἀθήνα χ.χ., σ. 368, σχ. 2. 5. Ἰωάννης Μ. Φουντούλης, Ἀπαντήσεις..., τ. Ε΄, σ. 308. 6. Γεώργιος Ρήγας (Οἰκονόμος), Ζητήματα Τυπικοῦ [Λειτουργικά Βλατάδων, 2], Θεσσαλονίκη 1999, σ. 54. 7. Ἱερουργεῖν τό Εὐαγγέλιον. Ἡ Ἁγία Γραφή στήν Ὀρθόδοξη Λατρεία. Πρακτικά Ε΄ Πανελληνίου Λειτουργικοῦ Συμποσίου Στελεχῶν Ἱερῶν Μητροπόλεων [Σειρά Ποιμαντική Βιβλιοθήκη -10], Ἀθήνα 2004, σ. 279-304. 8. Βλ. Δίπτυχα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, 2020. 9. Ματθ. 28,2 ἑξ. Ἦταν ντυμένος «ἐν λευκοῖς». Μάρκ. 16,5. Ματθ. 28,3 10. Ἰωάννης Μ. Φουντούλης, Λειτουργική, τχ. Ε΄, Ἀκολουθίαι τοῦ Νυχθημέρου, Θεσσαλονίκη 1969, σ. 116. 11. Α. Dmitrievskii, Οpisanie..., τ. Ι, σ. 558. 12. Ματθ. 28, 9. Βλ. καί Ἰωάννης Μ. Φουντούλης, Λογική Λατρεία, Ἀθήνα: Ἀποστολική Διακονία 31997, σ. 248. Τοῦ ἰδίου, Ἀπαντήσεις..., τ. Α΄, Ἀθήνα 41991, σ. 136-137. 13. Τυπικόν τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἀκολουθίας τῆς ἐν Ἱεροσολύμοις Ἁγίας Λαύρας τοῦ ὁσίου καί θεοφόρου Πατρός ἡμῶν Σάββα, ἐπιμελείᾳ τε καί σπουδῇ Σπυρίδωνος Ἱεροδιακόνου τοῦ Παπαδοπούλου, Βενετία 1771, σ. 214. Βλ. καί Γεώργιος Ρήγας (Οἰκονόμος), Τυπικόν [Ἀνάλεκτα Βλατάδων 1], σ. 82. 14. Ἰωάννης Μ. Φουντούλης, Ἀπαντήσεις..., τ. Ε΄, σσ. 124-127 15. Τυπικόν τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἀκολουθίας τῆς ἐν Ἱεροσολύμοις Ἁγίας Λαύρας τοῦ ὁσίου καί θεοφόρου Πατρός ἡμῶν Σάββα, σ. 214. Βλ. καί Γεώργιος Ρήγας (Οἰκονόμος), Ζητήματα Τυπικοῦ, σ. 53-54. 22 Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 Τεῦχος 1ον

ΔΙΑΚΟΝΙΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ Κυριακή μετά τά Φῶτα Πρωτ. Γεωργίου Δορμπαράκη Ἐφημ. Ἱ. Ν. Ἁγίας Παρασκευῆς Καλλιπόλεως, Ἱ. Μ. Πειραιῶς ῾Ο καταβὰς αὐτός ἐστιν καὶ ὁ ἀναβὰς ὑπεράνω πάντων τῶν οὐρανῶν, ἵνα πλη- ρώσῃ τὰ πάντα (᾽Εφ. 4, 10) Ὁἀπόστολος τῆς Κυριακῆς μετά τά τά πάντα ὁπότε τό κάθε τι εἶναι καί Φῶτα συνιστᾶ σύνοψη τοῦ σκο- Θεός!), ἀλλά γιά τήν πανσθενῆ καί πα- ποῦ τῆς ἐν Χριστῷ οἰκονομίας: ὁ Χρι- νάγαθη ἄκτιστη ἐνέργειά Του, ἡ ὁποία στός κατέβηκε στόν κόσμο ὡς ἄνθρωπος, δημιούργησε τόν κόσμο, τόν διακρατεῖ ὁλοκλήρωσε τό σωτηριῶδες ἐπί γῆς ἔργο στήν ὕπαρξη καί τόν καθοδηγεῖ στόν τε- Του, ἀναλήφθηκε στούς Οὐρανούς στέλ- λικό του προορισμό. «῞Οτι ἐξ αὐτοῦ καὶ νοντας τό Πνεῦμα τό ῞Αγιο στούς ἀν- δι᾽ αὐτοῦ καὶ εἰς αὐτὸν τὰ πάντα ἔκτι- θρώπους, ὥστε νά μπορέσουμε νά γίνου- σται». Κατά τή διατύπωση μάλιστα τοῦ με σάν κι ᾽Εκεῖνον. Τά λόγια τοῦ ἀπο- μεγάλου Πατέρα ὁσίου Μαξίμου τοῦ στόλου φανερώνουν τή θεότητα Αὐτοῦ ὁμολογητοῦ «πάντα ἀπέχει τοῦ Θεοῦ οὐ καί συνεπῶς τήν ἐγγύτητά Του σέ κάθε τόπῳ ἀλλὰ φύσει». ῾Η ἀπόσταση δηλαδή ὄν καί σέ κάθε ἄνθρωπο: «ἵνα πληρώσῃ ὅλων τῶν κτισμάτων ἀπό τόν Θεό δέν τὰ πάντα». Γιά νά γεμίσει μέ τήν πα- ἔχει τοπικό χαρακτήρα ἀλλά φυσικό: ρουσία Του τό σύμπαν. ῾Ο Χριστός μέ ἄλλη ἡ φύση τῶν κτισμάτων καί ἄλλη ἡ ἄλλα λόγια εἶναι «ὁ πανταχοῦ παρὼν φύση τοῦ Δημιουργοῦ Θεοῦ. καὶ τὰ πάντα πληρῶν». 2. Εἶναι τόσο σημαντική ἡ παραπάνω 1. ῾Η πανταχοῦ παρουσία τοῦ Κυρίου ἀλήθεια, ὥστε ὁ ἀπόστολος σέ ἄλλο ση- δέν ἀποτελεῖ περιθωριακή σκέψη τοῦ μεῖο τῆς ἴδιας ἐπιστολῆς (κεφ. 1) τήν ἔχει ἀποστόλου Παύλου. Συνιστᾶ τή βασική ξανατονίσει: ἡ ᾽Εκκλησία εἶναι τό σῶμα ἀλήθεια τῆς ᾽Εκκλησίας καί τό θεμέλιό τοῦ Χριστοῦ, «τὸ πλήρωμα τοῦ πάντα ἐν της: ὁ Χριστός ἐκτός ἀπό ἄνθρωπος εἶναι πᾶσι πληρουμένου», εἶναι ἡ πληρότητα ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, ὁ ῾Οποῖος βρίσκεται πα- δηλαδή ἐκείνου ὁ Ὁποῖος μέ τήν πα- ντοῦ καί γεμίζει μέ τήν παρουσία Του ρουσία Του γεμίζει πλήρως τά πάντα. ὅλο τό σύμπαν. Δέν πρόκειται βεβαίως Πρόκειται γιά συνέπεια αὐτοῦ πού θεό- γιά μία φυσικοῦ τύπου παρουσία Του, πνευστα καταγράφει καί ὁ εὐαγγελιστής ἕνα εἶδος πανθεϊσμοῦ γιά παράδειγμα ᾽Ιωάννης ἤδη στήν ἀρχή τοῦ εὐαγγελίου (:ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ διαπερνᾶ καί συνέχει του: «Πάντα δι᾽ Αὐτοῦ (τοῦ Χριστοῦ) Τεῦχος 1ον Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 23

ἐγένετο καὶ χωρὶς Αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ νά στραφεῖ γιά προσευχή;– οὔτε μπο- ἓν ὃ γέγονε». Πόσο ὄμορφα ἐπίσης ἡ ρεῖ νά τηρήσει τίς ἐντολές τοῦ Χριστοῦ ᾽Εκκλησία ψάλλει τήν ἀλήθεια αὐτή διά –«χωρὶς ἐμοῦ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν»– γραφίδος ἁγίου ᾽Ανδρέου Κρήτης στόν οὔτε πολλῷ μᾶλλον μπορεῖ νά νιώσει Μεγάλο Κανόνα του: «ψυχή μου, ψυχή τήν ταύτιση μέ τόν Χριστό ὡς μέλος Του μου, ἀνάστα, τί καθεύδεις; Τὸ τέλος ἐγ- πού Τόν ἔχει ἐνδυθεῖ – «ὅσοι εἰς Χριστὸν γίζει καὶ μέλλεις θορυβεῖσθαι. ᾽Ανάνηψον ἐβαπτίσθητε, Χριστὸν ἐνεδύσασθε». Ἀπό οὖν ἵνα φείσηταί σου, Χριστὸς ὁ Θεός, ὁ τήν ἄλλη, ἡ αἴσθηση αὐτή τοῦ δίνει ἐκείνη πανταχοῦ παρὼν καὶ τὰ πάντα πληρῶν». τή δύναμη ἀπέναντι σέ κάθε δυσκολία, πού φθάνει στό ὅριο τῆς παντοδυναμίας. 3. Ἐννοεῖται βεβαίως ὅτι ἡ παντα- «Εἰ ὁ Θεὸς ὑπὲρ ἡμῶν, τίς καθ᾽ ἡμῶν;». χοῦ παρουσία τοῦ Κυρίου εἶναι ταυτο- Καί· «πάντα ἰσχύω ἐν τῷ ἐνδυναμοῦντί χρόνως πανταχοῦ παρουσία ὅλης τῆς με Χριστῷ». Ἁγίας Τριάδος. Διότι ὁ ἕνας στή φύση Του καί τριαδικός στίς ὑποστάσεις Του ῾Ο κόσμος εἶναι ἀκατανόητος καί συ- Θεός ἔχει μία καί κοινή ἐνέργεια, ὁπότε νήθως μᾶς φοβίζει, ὅταν τόν βλέπουμε ἡ πανταχοῦ παρουσία τοῦ Κυρίου εἶναι ἔξω ἀπό τήν παρουσία τοῦ Κυρίου. Καί ἐξίσου πανταχοῦ παρουσία καί τοῦ Θεοῦ δικαίως. Διότι διαγράφοντας τόν παντα- Πατρός καί τοῦ ῾Αγίου Πνεύματος, συ- χοῦ παρόντα Κύριο καί τήν ἐνέργειά Του νεπῶς καί ἡ ἐπίκληση στό κάθε πρόσω- ἀφήνουμε δίοδο εἰσόδου στόν πονηρό καί πο τῆς ῾Αγίας Τριάδος συνιστᾶ ἐπίκληση τίς καταστροφικές δυνάμεις του. Εἶναι καί στά ἄλλα πρόσωπα. ῞Ολος ὁ Θεός γνωστό ὅτι ἡ πνευματική χαλάρωση δέν μας βρίσκεται ὡς ἐνέργεια μαζί μας καί συνιστᾶ μία ἁπλή στάση, ἀλλά κάθοδο δίπλα μας καί μέσα μας, ἔχοντάς μας καί ἀλλοίωση τοῦ ἀνθρώπου. ῾Ο φόβος στό κέντρο τῆς γεμάτης ἄπειρης ἀγάπης ἔτσι γίνεται τό καθοριστικό γνώρισμα «καρδιᾶς» Του, κατά τό πατερικό λόγιο τῆς ψυχῆς ἑνός τέτοιου ἀνθρώπου. ᾽Αντι- «ὁ Πατὴρ δι᾽ Υἱοῦ ἐν ῾Αγίῳ Πνεύματι θέτως, δυναμώνοντας τήν πίστη μας καί ποιεῖ τὰ πάντα». βλέποντας τόν ἑαυτό μας καί τόν κόσμο μέσα στήν παντοδύναμη ἐνέργεια τοῦ 4. ῾Η καλλιέργεια τῆς αἴσθησης αὐτῆς Κυρίου, ὁ κόσμος γίνεται φιλικός καί τῆς πανταχοῦ παρουσίας τοῦ Θεοῦ μας κοντινός, κυριολεκτικά μέσο δοξολογίας ἀποτελεῖ καί τήν προϋπόθεση τῆς πνευ- τοῦ Θεοῦ, πού σημαίνει ὅτι μᾶς ὁδηγεῖ ματικῆς ζωῆς τοῦ χριστιανοῦ. Χριστια- στήν εὕρεση τῆς ἀληθινῆς ἀγάπης. ῞Οπου νός χωρίς τήν αἴσθηση αὐτή δέν μπορεῖ ὅμως ἀγάπη ἐκεῖ καί ὁ Θεός, ἐκεῖ καί ἡ νά προοδεύσει ὡς χριστιανός, ἀφοῦ οὔτε σωτηρία μας. προσευχή μπορεῖ νά κάνει σωστά –ποῦ Λεπτομέρεια ἀπό τόν πίνακα τοῦ Ν. Γύζη, Τό κρυφό σχολειό (1885- 1886) 24 Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 Τεῦχος 1ον

ΚΑΝΟΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Εἰσαγωγή στό Κανονικό Δίκαιο καί τήν Κανονική Οἰκονομία (ΙΓ΄) Ἡ δισχιλιετής ἱστορική διαδρομή τῶν Ἱερῶν Κανόνων Ἀρχιμ. Γρηγορίου Δ. Παπαθωμᾶ Καθηγητοῦ Κανονικοῦ Δικαίου Θεολογικῆς Σχολῆς Ε.Κ.Π.Α. «Αὕτη ἡ Βίβλος [τῶν Ἱερῶν Κανόνων] εἶναι ἡ μετὰ τὰς ἁγίας Γραφὰς ἁγία Γραφή, ἡ μετὰ τὴν Παλαιὰν καὶ Καινὴν Διαθήκην Διαθήκη. Τὰ μετὰ τὰ πρῶτα καὶ θεόπνευστα λόγια, δεύτερα καὶ θεόπνευστα λόγια. Αὕτη ἐστὶ τὰ αἰώνια ὅρια, ἃ ἔθεντο οἱ Πατέρες ἡμῶν». (Πηδάλιον, «Προλεγόμενα», σ. ιστ΄). «Τοὺς γὰρ τῶν προγεγενημένων ἱερῶν καὶ ἁγίων ἑπτὰ Οἰκουμενικῶν Συνόδων καὶ τῶν Τοπικῶν, τῶν ἐν τῇ Ἀνατολῇ δηλονότι συγκεκροτημένων (ἀπὸ τῶν χρόνων τῶν Ἀποστόλων μέχρι τοῦ χρόνου καθ’ ὃν ἐβασίλευσεν ἐν Κωνσταντινουπόλει Βασίλειος ὁ Πορφυρογένητος), θεσμοὺς καὶ κανόνας, ὡς αὐτὰ τὰ ἅγια εὐαγγέλια δεχόμεθα, κατὰ τὸν β΄ τῆς Στ΄ ἁγίας καὶ Οἰκουμενικῆς Συνόδου κανόνα, καὶ τὴν γ΄ διάταξιν τοῦ β΄ τίτλου τῶν Νεαρῶν, ἐν ᾗ εὑρίσκομεν, ὅτι δεῖ τοὺς κανόνας τῶν ἑπτὰ Συνόδων καὶ τὰ Δόγματα κρατεῖν ὡς τὰς θείας Γραφάς […]. Δῆλον δὲ καὶ διατὶ τοὺς τῶν Ἱερῶν Συνόδων κανόνας ὡς τὰς θείας Γραφάς, ὅτι θεοφόρων ἀνδρῶν θεσμοί εἰσιν, οὓς ἔθετο ὁ Θεὸς ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ, ὡς καὶ τοὺς Ἀποστόλους καὶ τοὺς Προφήτας, οὕτω καὶ τοὺς διδασκάλους, καθὼς ὁ θεῖος Ἀπόστολος διδάσκει (Α΄ Κορ. 12, 28), οἳ καὶ θείῳ Πνεύματι ἐμπνευσθέντες ἐθέσπισαν τοὺς τοιούτους Κανόνας, ἵν’ ἔχωμεν αὐτοὺς ὡς λύχνους φαίνοντας ἐν αὐχμηρῷ τόπῳ (Β΄ Πέτρ. 1, 19), καθὰ καὶ τὰς θείας Γραφάς. Τὸ γὰρ διὰ τῶν Ἀποστόλων, ὡς προείρηται, λαλῆσαν Ἅγιον Πνεῦμα, τὸ αὐτὸ καὶ διὰ τῶν θεοφόρων Πατέρων λελάληκε, καὶ οὐχ ἕτερον». (Ἀποκρίσεις τῶν Πατριαρχῶν τῆς Ἀνατολῆς πρὸς τοὺς Ἀγγλικανοὺς ἀνωμότους [1716/25], στόν τόμο Ἰω. Καρμίρη, Τὰ Δογματικὰ καὶ Συμβολικὰ Μνημεῖα τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας, τ. Β΄, Graz 21968, σελ. 808/[888]). Ἡδιαδρομή πού ἀκολούθησαν οἱ Ἱε- ας καί τύποις ἐκδόσεων Ἱερῶν Κανόνων ροί Κανόνες τῆς Ἐκκλησίας στόν ἄλλης μίας χιλιετίας. ἱστορικό χρόνο τῆς Ἀνθρωπότητας ὁλο- κληρώνει στόν οὐδό τοῦ 21ου αἰώνα δύο Η Α΄ ἐκκλησιακή χιλιετία, ἡ ὁποία συ- (2) πλήρως συμπληρωμένες χιλιετίες, μέ μπίπτει καί μέ τή συγκρότηση καί τόν χροιά κανονοθεσίας μίας χιλιετίας καί ἱστορικό βίο τῆς Ἐκκλησίας, εἶναι ἡ χι- μέ χρῶμα συνερμηνευτικῆς κανονολογί- λιετία τῆς κανονογέννησης, τῆς κανο- νοθέσπισης καί συνόλου τοῦ ἔργου τῆς Τεῦχος 1ον Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 25

κανονοθεσίας της (1ος-9ος αἰ.). Σέ αὐτήν, κανονικά κείμενα. Αὐτό τό τελευταῖο χα- ὡς περιεχόμενο μέρος καί συνέχεια τῆς ρακτηριστικό τους θά μποροῦσε νά ἀπο- τόσο εὔμορφα καί ἐτυμολογικά ἀπο- κληθεῖ, μέ ἕναν δάνειο ὅρο ἀπό τόν Μ. καλούμενης Παράδοσης (πού σημαίνει Βασίλειο, «κεκρυμμένος νοῦς» τῶν Ἱε- στήν ὀντολογική λειτουργία της σκυτα- ρῶν Κανόνων, ὅταν ὁ ἴδιος ἀναφέρεται λοδρομία) καί ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας, ἀνα- σέ τέτοιου εἴδους ἰδιώματα τῶν ἀναδυ- δύθηκαν οἱ Κανόνες αὐτοί, ὄχι ὡς νομικά θέντων ἱστορικά κειμένων τῆς Ἐκκλησί- κείμενα ἑνός «Νομικοῦ Σωματείου» Δη- ας· «Τὸ γὰρ μὴ παρέργως ἀκούειν τῶν μοσίου ἤ Ἰδιωτικοῦ Δικαίου, ἤ ἀκόμη καί θεολογικῶν φωνῶν, ἀλλὰ πειρᾶσθαι τὸν μιᾶς θρησκειακῆς συσσωμάτωσης, ὅπως ἐν ἑκάστῃ λέξει καὶ ἐν ἑκάστῃ συλλαβῇ φαντάζει κάποιες φορές ἡ Ἐκκλησία σή- κεκρυμμένον νοῦν ἐξιχνεύειν, οὐκ ἀργῶν μερα, ἀλλά ὡς καρπός μιᾶς διαχρονικῆς εἰς εὐσέβειαν, ἀλλὰ γνωριζόντων τὸν δισδιάστατης ἐμπειρίας τοῦ Ἐκκλησια- σκοπὸν τῆς κλήσεως ἡμῶν. […]. Ἐπειδὴ κοῦ Σώματος στήν πορεία του πρός τά δυσθήρατος ἡ ἀλήθεια, πανταχόθεν ἡμῖν ὀντολογικά Ἔσχατα καί τή Βασιλεία. ἐξιχνευτέα»1. Ἐάν αὐτό ἐξασφαλισθεῖ, Εἶναι κείμενα διόλου νομικά καί αἰωνι- ὡς κορυφαία προϋπόθεση στήν προσέγ- στικά, ἀλλά, κατ’ ἀναλογία καί κατά συ- γιση τῶν Ἱερῶν Κανόνων τῆς Ἐκκλησίας, στοίχηση πρός τά λειτουργικά, τά βιβλι- τότε τά ὑπόλοιπα χαρακτηριστικά πού κά καί τά πατερικά-συνοδικά, κείμενα ἀναδεικνύονται στήν προσέγγιση αὐτή μέ ὀντολογικό περιεχόμενο καί μέ σαφῆ καθίστανται εὐχερῶς εὐδιάκριτα καί ἐσχατολογικό προσανατολισμό. Δεδο- προφανῆ. μένου ὅμως ὅτι αὐτά γεννήθηκαν μέσα στό ἱστορικό γίγνεσθαι τῆς Ἀνθρωπότη- Η Β΄ χριστιανική χιλιετία μᾶς διέσωσε τας, χαρακτηρίζονται ἀναπόφευκτα καί μέσα ἀπό τίς πολυποίκιλες Κανονικές ἀπό ἱστορική συναφειακότητα, ὅπως Συλλογές καί μέσα ἀπό μία πληθώρα εἶναι κυρίαρχα ἡ γλώσσα, ἡ θεολογική ἐκδοθέντων καί ἐν πολλοῖς ἀνέκδοτων δυναμική τοῦ Ἐκκλησιακοῦ Σώματος ἀκόμη Νομοκανόνων (10ος-20ός αἰ.)2 τό στή δεδομένη ἱστορική στιγμή, τό ἱστορι- κείμενο τῶν Ἱερῶν Κανόνων τῆς Α΄ χιλιε- κό πλαίσιο πού προκάλεσε τήν ἀνάδυσή τίας ἀναλλοίωτο καί ἀκέραιο, πέρα ἀπό τους, κ.λπ. Εἰδικώτερα, σχετικά μέ αὐτό κάποια ἀντιγραφικά (ὀπτικά ἤ ἀκουστι- τό τελευταῖο, θά ἦταν ἄδικο νά ἐμμείνου- κά) λάθη δευτερευούσης σημασίας στή με στήν ἱστορική ἐπίφαση πού ἐμφανίζει χειρόγραφη ἀναπαραγωγή τους. Εἶναι τό κάθε κανονικό κείμενο καί νά ἀπω- ἀκριβῶς αὐτό τό κείμενο τῶν Ἱερῶν Κα- λέσουμε ἔτσι τή θεολογία πού, ὡς πυρή- νόνων, πού παραμένει ἀδιάκοπα ἐνεργό νας, ὑφίσταται συμπυκνωμένη πίσω ἀπό μέσα στή δισχιλιετή Κανονική Παράδοση τόν κάθε Κανόνα, τόν χαρακτηριζόμενο τῆς Ἐκκλησίας μέχρι τήν ἐποχή μας (21ος ἀπό γλωσσική λακωνικότητα καί ποιη- αἰ.). Ἐν τούτοις, μία ὁρατή ἀλλοίωση – τική ἀφαίρεση, καθώς καί τή θεολογία διότι ὑπάρχουν ἀρκετές, τόσο ἀδιόρατες ἐκείνη, πού διαπεραιώνεται σέ αὐτά τά ὅσο καί παράπλευρες, ἀλλοιώσεις– πού ἔχει ὑποστεῖ ἡ δισχιλιετής αὐτή Κανο- 26 Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 Τεῦχος 1ον

νική Παράδοση ἔγκειται στήν ἐπίσημη ρα σέ …ξένη ὁρολογική ἀγκαλιά» καί ὀνοματοδοσία της: ἀντί τοῦ ὀντολογικά σέ παρανάγνωση (contre-sens) μέ παρα- καί πατερικά ὀρθοῦ Κανονική Οἰκονο- πλανητικές ἀποδόσεις, καί ἀκούει στόν μία (καν. 1/Γρηγόριος Νύσσης-383), «ἡ ἀτυχῆ ἀντιδάνειο καί ἐναντιοφανῆ ὅρο παλιά ἀγαπημένη πού βρίσκεται σήμε- «Κανονικό Δίκαιο» (sic). Διαχρονική Ἱστορική Ἐξέλιξη τοῦ ὅρου “Κανονικό Δίκαιο” (sic) Κανών (1ος αἰ.) Κανονική Οἰκονομία (4ος αἰ.) ↓↓ Νόμος + Κανών Δέν υἱοθετήθηκε ↓↓ Νομοκάνων (Ἀνατολή) ↓↓ Jus Canonicum ← Jus + Canon (Δύση) ↓ Ἀντιδάνειο → Κανονικό Δίκαιο (19ος αἰ.) // Πρόταση υἱοθέτησης (21ος αἰ.) Προτεινόμενοι ἐνδεδειγμένοι Κανονικοί ὅροι • Κανονική Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας • Κανονική Οἰκονομία (ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης/καν. 1 (4ος αἰ. μ.Χ.)· ὁ κατ’ ἐξο- χήν ἐνδεδειγμένος ὅρος αὐτοῦ τοῦ γνωστικοῦ ἀντικειμένου) • Κανονική Θεολογία (ἡ ἀθέατη καί ἀχαρτογράφητη πλευρά τῶν Ἱερῶν Κανόνων) • Consensus Canonum (ὑπάρχει, παρά τήν κάποιες φορές φαινομενική ἐναντιο- φάνεια) Σ Η ΜΕΙ ΩΣ ΕΙ Σ. 1. Βασιλείου τοῦ Μεγάλου, «Περὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος», κεφ. 1, § 2, PG, τ. 32, στ. 69Β· πβ. καν. 91 καί 92/Βασίλειος. 2. Τό γεγονός ὅτι ὑπάρχουν ἀκόμη πολλοί ἀνέκδοτοι Νομοκάνονες πού βρίσκονται διάσπαρτοι καί λησμονημένοι σέ διάφορα μέρη, ἀπετέλεσε τόν κύριο λόγο, γιά νά ἐγκαινιασθεῖ μία νέα Ἐπιστημονική σειρά ἀπό τήν Ἀποστολική Διακονία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος μέ τίτλο τῆς σειρᾶς «Βιβλιοθήκη Ἑλλήνων Νομοκανόνων» (ΒΕΝ)- 2019, ὅπως ἀκριβῶς εἶναι καί ἡ ΒΕΠ-1955, καθώς οἱ Νομοκάνονες αὐτοί τυγχάνουν κειμενικός πλοῦτος καί κανονικά μνημεῖα τῆς Ἐκκλησίας. Λεπτομέρεια ἀπό τόν πίνακα τοῦ Ary Scheffer, Οἱ Σουλιώτισσες (1827), Μουσεῖο τοῦ Λούβρου, Παρίσι Τεῦχος 1ον Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 27

TΟ ΑΓΡΙΕΛΑΙΟΝ ΕΙΣ ΚΑΛΛΙΕΛΑΙΟΝ Νέος χρόνος καί Κήρυγμα γιά τόν Νέο Κόσμο: Εὐαγγέλια Σταύρου Γουλούλη Δρος Βυζαντινῆς Τέχνης Οἱ τέσσερις εὐαγγελιστές ἔγραψαν χίζει μέ τό ἄμεσο κήρυγμα τοῦ Ἰησοῦ κείμενα γιά νά ἐκφράσουν τήν καί τήν ἐκλογή τῶν μαθητῶν-κηρύκων ἀνάδυση ἑνός νέου κόσμου σέ έναν και- (1.14 κ.ἑ.), καί τελειώνει μέ τόν φόβο νό χρόνο ὡς πρός τίς σχέσεις Θεοῦ καί τῶν μαθητριῶν στόν Τάφο, φόβο πού ἀνθρώπου, ἀλλά καί τίς σχέσεις μεταξύ ξεπερνᾶ ἡ ἀναστάσιμη ἀποκάλυψη τοῦ τῶν ἀνθρώπων, ὅπου ἀνανεώνεται τό Ἰησοῦ, ἐξαποστέλλοντος εἰς τά ἔθνη τούς παρελθόν, ἡ Ἱστορία. Τό στοιχεῖο πού προσωρινῶς ἀπιστοῦντας (16.14) μαθη- ὁριοθετεῖ τό νέο εἶναι τό κήρυγμα (ἀπο- τές. Τό παγκόσμιο κήρυγμα μέ κατάλη- κάλυψη) περί τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ. ξη τό βάπτισμα τῆς σωτηρίας (16.15-16) ἀρχίζει. Οἰκονομεῖται, ἑπομένως, κήρυγ- Ἡ ἀρχή τῶν εὐαγγελίων ἐκφράζει τό μα καί βάπτισμα, σέ δύο κύκλους (μετά νέο κήρυγμα στόν λαό του Θεοῦ, τό τέλος τήν ἀποκάλυψη τῆς Τριάδος καί μετά τους τήν ὁλοκλήρωσή του ἤ τήν Ἀποστο- τήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ) μέ κίνηση λή, τό κήρυγμα στά ἔθνη. ἀπό τόν Ἰσραήλ στά ἐλεγχόμενα ἀπό τή Ρώμη ἔθνη. Ὁ Μάρκος, ἐκφράζοντας τήν κληρο- νομιά τοῦ Πέτρου (Ρώμη, περί τό 70;) Ὁ Ἰωάννης δεκαετίες ἀργότερα ἀντί ἐμφανίζει τήν παρουσία τοῦ ἐνσαρκω- γιά τόν ὅρο «ἄγγελος» χρησιμοποιεῖ τόν θέντος Χριστοῦ ὡς κήρυκα θείου λόγου, ὅρο «ἄνθρωπος» (Ἰω. 1.6, προσθέτο- τοῦ νέου λόγου τῶν πραγμάτων: ἡ ἀνα- ντας τό χ. Ἠσαΐας, 40.3), γιά τόν κήρυκα γόρευση τῆς ἀρχῆς τοῦ Υἱοῦ γίνεται ἀπό Πρόδρομο, ὁ ὁποῖος τώρα μαρτυρεῖ περί τόν Πατέρα διά τοῦ Πνεύματος (Μκ. τοῦ Φωτός (1.6) καί εἰσηγεῖται τό βάπτι- 1.9-11). Ἡ Τριάς ἀποκαλύπτεται θριαμ- σμα ὕδατος στόν Ἰορδάνη, ὅπου ἀπο- βευτικά στήν Ἱστορία. Προπομπός ἐμ- καλύπτεται ὁ Θεός Λόγος, ὡς ποταμός, φανίζεται ὁ ἄγγελος (Μκ. 1.2: «...ἰδοὺ ρεῦμα, ὡς φῶς πού καταλύει τό σκότος ἐγὼ ἀποστέλλω τὸν ἄγγελόν μου...» (1.4-5, 7-9). Ζώντας στήν Ἔφεσο μετα- κ.λπ., πβ. ’Ησαΐας 40.3), δηλαδή ὁ Ἰω- φέρει ἕναν νέο λόγο Μυστηρίου, γνωστόν άννης Πρόδρομος, ὁ ὁποῖος ταυτόχρονα στόν ἑλληνικό κόσμο, πάνω στήν ἀρχή κηρύσσει στόν Ἰορδάνη σέ ὅλους, Ἰου- τῶν ὄντων, τοῦ Παντός. «Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ δαίους, Ἱεροσολυμῖτες (1.5). Τό ρεῦμα Λόγος…», «..ἦν πρὸς τὸν Θεὸν», «πάντα τοῦ ποταμοῦ κατακλύζει τό παρελθόν, δι’ αὐτοῦ ἐγένετο». Ὡς ἰσότιμος μέ τόν τήν ἁμαρτία (1.5), ἀναδύεται τό νέο, τό Πατέρα, εἶναι ἀντανάκλαση τοῦ Ἑαυτοῦ Μέλλον. Στόν Μάρκο τό Εὐαγγέλιο ἀρ- 28 Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 Τεῦχος 1ον

τοῦ ἀπροσίτου Πατρός, φῶς ἐκ φωτός. Ὁ τῆς γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ (παιδική ἡλι- Λόγος ὁρίζεται ὡς «ἀρχὴ τῆς κτίσεως» κία, γέννηση Ἰωάννου Προδρόμου), ὁπότε (Ἀποκ. 3.14). Στήν οὐσία ὅμως ἀνανε- παραθέτουν τή γενεαλογία τοῦ Ἰησοῦ, ἡ ώνει τήν ἑβραϊκή κοσμογονία (Γεν. 1.3: γέννηση τοῦ ὁποίου ἀποτελεῖ τομή ἀπό «γεννηθήτω φῶς»), παρακάμπτοντας τήν τό ἔσχατο παρελθόν στό ἔσχατο μέλ- ἰωνική φιλοσοφία πού προβάλλει τίς ρί- λον. Ὁ Ματθαῖος ἐκθέτει μέ τή Γενεαλο- ζες τῶν ὄντων, ὁμοίως καί τά Μυστήρια, γία τήν προϊοῦσα πρόοδο τοῦ ἑβραϊκοῦ ἰδίως τά ὀρφικοδιονυσιακά. [Ὁ Ὀρφι- λαοῦ, ἀπό τόν γενάρχη τῶν Πιστῶν τοῦ σμός ὅριζε ἀρχή τῶν ὄντων, δημιουργία, Θεοῦ, τόν Ἀβραάμ, ὅπως καί τοῦ βασιλιᾶ ὄχι ἐκ τοῦ μηδενός, ἀλλά ἀπό τόν Ἔρω- Δαυΐδ (1.1-17). Ὁ Πρόδρομος, κηρύσσο- τα καί τόν ἀκτινοφόρο Φάνη, τήν πρώτη ντας, ἀναφέρει τή νέα γενιά τοῦ Ἀβρα- μυθική ἀποκάλυψη στό σύμπαν ἑνός άμ ἀνθρώπων γεννηθέντων ἐκ τῶν λίθων ἀναφανέντος ὄντος πού δημιούργησε τά (Μτ. 3.7-9), τά ὑπό εὐαγγελισμόν ἔθνη πάντα, ἀκόμη καί τούς θεούς, δημιουρ- (Μτ. 28.19-20) πού βλέπουν φῶς μέγα γήματα τοῦ Οὐρανοῦ καί τῆς Γαίας.] Τό (Μτ. 4.15=Ἱερεμ. 1.9). Ὁ Λουκᾶς (3.21- φῶς φέρνει προσκεκλημένους, τήν ἐκλο- 38) καταγράφει τήν παγκόσμια γενεαλο- γή τῶν μαθητῶν (1.35-52), ἀποκαλύπτει γία τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τόν Ἀδάμ ὡς τόν μιά διαρκῆ ἑορτή συνοδευόμενη μέ κή- Ἰησοῦ. Ἀλλά ἄν στόν Μάρκο καί Ἰωάν- ρυγμα (ἀρχίζοντας στόν Γάμο τῆς Κανᾶ, νη ἄγγελος εὐαγγελίου εἶναι ὁ Πρόδρο- καί μετά σέ Πάσχα, Σκηνοπηγία, Ἐγκαί- μος, στόν Λουκᾶ ὁ νέος κόσμος ἔρχεται νια), ἐνῶ στό τέλος τοῦ εὐαγγελίου δι- μέ τήν ἐμφάνιση ἀγγέλου, τοῦ Γαβριήλ, δάσκαλος καί μαθητές συνεστιάζονται. ἀναγγέλλοντος τήν ὑπέρ τά φυσικά ὅρια Ζοῦν τήν ἐγκαθίδρυση ἑνός νέου κόσμου. γέννηση τοῦ Προδρόμου καί τήν ὑπέρ ἀν- Εἶναι μία πρότυπη ἐκλεκτή ὁμάδα, οἱ θρωπίνην φύσιν γέννηση τοῦ Χριστού. Ὡς πρῶτοι μυημένοι στή νέα βασιλεία. Ἑλληνορωμαῖος ἐνδιαφερόταν γιά ὅλους τούς λαούς τῆς Ρώμης, οἱ ὁποῖοι πλέον Ὁ Ματθαῖος πού γράφει γιά Ἑβραίους θεωροῦνται ὀργανικό μέλος τῆς ἐκλεκτῆς καί ὁ Λουκᾶς πού γράφει στόν κράτιστο ὁμάδας τοῦ Χριστοῦ καί τῶν μαθητῶν. Θεόφιλο, σύνδεσμο μέ τή ρωμαϊκή ἐξου- Γιά τήν ἀποστολή ὅμως τῶν Κηρύκων σία, βλέπουν τή διάδοση τοῦ κηρύγματος στά ἔθνη θά ἀναφερθεῖ στίς Πράξεις. σέ συνάρτηση μέ τήν ἱστορική διάσταση Τά τέσσερα εὐαγγέλια κατατάσσονται σέ ἀναφορά πρός τό κήρυγμα ὡς ἑξῆς: ['Αποδέκτες νέου κηρύγματος]: 'Ισραήλ πρός Ἔθνη Μαθητές πρός Ἰσραήλ Μάρκος Ἰωάννης Ματθαῖος Λουκᾶς ['Αποδέκτες εὐαγγελίου]: ἑβραϊκό περιβάλλον ἐθνικό περιβάλλον Τεῦχος 1ον Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 29

ΑΓΙΟΛΟΓΙΑ - ΚΕΛΤΙΚΟΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ Ὁ Χριστιανισμός στά Βρετανικά νησιά VΙ. Θεόδωρος Ταρσέας, β. Ἡ παραμονή στήν Κωνσταντινούπολη Ἀρχιμ. Παντελεήμονος Τσορμπατζόγλου Δρος Θεολογίας - Ἱ. Προϊστ. Ἱ.Ν. Ἁγίων Ἀναργύρων Ψυρρῆ Ἄγνωστο εἶναι ἄν ὁ Θεόδωρος, πι- Μία ἐνδιαφέρουσα ἐπίσης μαρτυρία θανόν μέ τήν οἰκογένειά του, ἐγκα- πού διασώζεται στό ἀποδιδόμενο στόν τέλειψε τήν περιοχή τῆς Ταρσοῦ τήν ἐπο- Βέδα ἔργο Quaestiones octo3 συμβάλλει ἐν χή αὐτή ἤ ἐνωρίτερα. Σημασία πάντως πολλοῖς στήν ἀπάντηση τοῦ αἰνίγματος ἔχει ὅτι κάποια ἐποχή βρέθηκε στήν τῆς πιθανῆς παρουσίας τοῦ Θεοδώρου Κωνσταντινούπολη, διότι ἀπό κάποιες στήν Κωνσταντινούπολη. Στό παραπάνω πληροφορίες, τίς ὁποῖες διασώζει συμ- ἔργο ὁ Βέδας ἀναλύοντας τό χωρίο τοῦ πτωματικά, γίνεται κατανοητό ὅτι ἔχει ἀπ. Παύλου ὅτι «νυχθημερὸν ἐν τῷ βυθῷ διαβιώσει ἐκεῖ ἀφοῦ ἔχει ἰδία ἀντίληψη πεποίηκα» (Β´ Κορ 11, 25) γράφει ὅτι τῆς πόλεως, τοῦ πνευματικοῦ περιβάλ- εἶχε ἀκούσει ἀπό κάποιους ἀνθρώπους λοντος καί τῶν μνημείων της. Οἱ γνώσεις νά θυμοῦνται πώς ἑρμήνευε τό χωρίο ὁ φιλοσοφίας, ἀστρονομίας, ἰατρικῆς καί Θεόδωρος… ὡς ἑξῆς, ὅτι ὑπῆρχε στήν Κύ- νομικῆς πού ἀποθησαυρίζονται στά ἔργα ζικο ἕνας ἐξαιρετικά βαθύς λάκκος, πού του ἐπιβεβαιώνουν τήν μαθητεία του τόν χρησιμοποιοῦσαν γιά νά βασανίζουν στήν Κωνσταντινούπολη κοντά στούς τούς ἐγκληματίες, τόν ὁποῖο ἐξαιτίας φημισμένους δασκάλους τῆς ἐποχῆς, τοῦ βάθους τόν ὀνόμαζαν «τό βᾶθος τῆς Θεοφύλακτο Σιμοκάττη, Στέφανο Ἀλε- θάλασσας», παρομοίου σέ ρυπαρότητα ξανδρέα, Γεώργιο Πισίδη κ.ἄ1. Γιά πα- καί σκοταδιοῦ πού γνώρισε ὁ Παῦλος ράδειγμα, μαρτυρεῖ ὅτι εἶχε δεῖ ἀπό κο- γιά χάρη τοῦ Χριστοῦ4. Ἡ ἀνάμνηση τοῦ ντά τούς δώδεκα Κοφίνους, ὅπου εἶχαν Θεοδώρου ἀπό τήν Κύζικο θεωρεῖται ἐν- συγκεντρωθεῖ τά περισσεύματα μετά τό δεικτική τῆς γνώσεως, ἄρα καί τῆς φυσι- θαῦμα τοῦ χορτασμοῦ τῶν πεντακισχιλί- κῆς παρουσίας του, ἄν ὄχι στήν Κωνστα- ων, οἱ ὁποῖοι φυλάσσονταν κάτω ἀπό τήν ντινούπολη τοὐλάχιστον στήν εὐρύτερη ἐκ πορφυρίτου στήλη τοῦ Κωνσταντίνου περιοχή5· ἐπιπλέον παρέχει καί ἕνα ἐπι- στόν ὁμώνυμο φόρο, και ὑπῆρχε μνημε- πρόσθετο στοιχεῖο, τό ὁποῖο τόν συνδέει ῖο στήν βάση μέ τούς δώδεκα Κοφίνους μέ τά θεολογικά δρώμενα καί τίς μεγάλες τούς ὁποίους εἶχε μεταφέρει κατά τήν προσωπικότητες πού δέσποζαν στή Βασι- παράδοση ἡ ἁγία Ἑλένη ἀπό τήν Τιβε- λεύουσα τήν ἐποχή ἐκείνη καί ἀναφέρο- ριάδα2. μαι στόν Μάξιμο Ὁμολογητή6. Ὁ Μάξιμος 30 Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 Τεῦχος 1ον

μέχρι τό 624/5 μόναζε στή Χρυσούπολη, τοῦ Πέρσου. Ὁ Ἀναστάσιος, Πέρσης στήν στήν ἀνατολική ἀκτή τοῦ Βοσπόρου καί καταγωγή, μαρτύρησε ἀπό τούς συμπα- στή συνέχεια ἀναγκάσθηκε λόγῳ τῆς περ- τριῶτές του στό σημερινό Κιρκούκ στίς σικῆς προελάσεως νά μετακινηθεῖ στήν 22 Ἰανουαρίου 6288 καί ἡ τιμή γρήγορα Κύζικο, καί μάλιστα στή μονή τοῦ ἁγίου διαδόθηκε στήν Κωνσταντινούπολη μετά Γεωργίου στήν ὁποία ἀναφέρεται παρα- τήν ὁριστική νίκη ἐπί τῶν Περσῶν (630) πάνω ὁ Θεόδωρος μέσῳ τοῦ Βέδα. Γιά καί μέ τή σύνταξη σχετικοῦ ἐγκωμίου ἀπό νά καταλήξει ἀργότερα (628/630) στήν τόν Γεώργιο Πισίδη τά χρόνια αὐτά (631- Β. Ἀφρική, δίχως ὅμως νά χάσει ἐπαφή 638)9. Ἡ ἐξοικείωση μέ τήν τιμή τοῦ πα- μέ τήν μονή καί τόν ἐπίσκοπο τῆς περιο- ραπάνω μάρτυρος θα πρέπει νά συνέβη χῆς Ἰωάννη7. στήν Κωνσταντινούπολη κατά τά τελευτα- ῖα ἔτη τῆς παραμονῆς στήν πόλη αὐτή, γιά Ἀκόμη, ὁ Θεόδωρος εἶναι πολύ πιθανό τόν πιθανότερο λόγο ὅτι θά αἰσθάνθηκε νά γνωρίσθηκε καί νά συνδέθηκε μέ τόν συμπατριώτης μέ τον μάρτυρα. Ἡ τελευ- Σωφρόνιο, μετέπειτα πατριάρχη Ἱερο- ταία παρατήρηση θά πρέπει νά καθόρι- σολύμων, ὅταν μετέβη ὁ τελευταῖος στήν σε ἐν πολλοῖς καί τήν ἐγκατάστασή του Κωνσταντινούπολη, γιά νά μεταπείσει στήν Ρώμη, στήν μονή τοῦ ἁγίου Σάββα, τόν πατριάρχη Σέργιο ἀπό τήν ἐπικείμε- γνωστῆς καί ὡς Ἀκουασαλβίας, \"ad Aqua νη ἐπικύρωση τῆς συμφωνίας ἑνώσεως, Salvias\", τήν ἐπονομαζομένη τῶν Κιλίκων, μονοθελητικῆς χροιᾶς, Ὀρθοδόξων- Μο- ὅπου φυλασσόταν ἡ κάρα του μάρτυρος νοφυσιτῶν πού εἶχε ὑπογραφεῖ στήν Ἀλε- Ἀναστασίου τοῦ Πέρσου, ἐκ δωρεᾶς προ- ξάνδρεια (Ἰούνιος 633)· εὔλογο εἶναι νά σφύγων μοναχῶν τῆς περιοχῆς. Ἡ σύνδε- εἰκάσουμε ὅτι διέμεινε στήν μονή τοῦ φί- ση αὐτή θά συνεχισθεῖ καί μετά τή με- λου του Μαξίμου, στήν Κύζικο. τάβαση τοῦ Θεοδώρου στήν Ἀγγλία ἀφοῦ θά μεταφράσει ἐκεῖ ἀπό τά ἑλληνικά στά Τέλος, ἕνα ἐπιπρόσθετο στοιχεῖο γιά την λατινικά τόν Βίο καί θά τόν καθιερώσει παρουσία τοῦ Θεοδώρου στήν Κωνστα- ὡς ἅγιο πλέον τῆς Ἀγγλικῆς Ἐκκλησίας10. ντινούπολη, εἶναι ἡ σχέση πού ἀνέπτυξε μέ τήν τιμή τοῦ μάρτυρος Ἀναστασίου ΣΗΜΕ Ι Ω ΣΕ Ι Σ . 1. Βλ. Lapidge, Biblical Commentaries, σ. 47-64. Πρβλ. M. Roueche, \"Stephanus the Alexandrian Philosopher, the Kanon and a Seventh-Century Millennium\", Journal of the War- burg and Courtauld Institutes 74 (2011) 1-30 2. Ἡ πλέον πρώιμη μαρτυρία σχετικά μέ τήν ὕπαρξη τοῦ μνημείου· βλ. Bassett, The Urban Image of Late Antique Constantinople, Cambridge 2004, σ. 68-70, 188- 208, 192-204. 3. (CPL 1364), PL 93, 455-78, ἀγγλ. μετάφρ. W.T. Foley – A.G. Holder, Bede: A Biblical Miscellany, Liverpool 1999. 4. PL 93, 456-457 § 3. 5. Ἡ Κύζικος ἀπέχει ἐλάχιστα, 9-10 χιλιόμετρα ἀπό τό λιμάνι τῆς Πανόρμου καί σέ εὐθεία γραμμή μόλις ἑκατό χιλιόμετρα ἀπό τήν Κπολη. Γιά τήν Κύζικο, βλ. Τ. Λουγγής, «Θέμα Ὀψίκιον», στό Ἡ Μικρά Ἀσία τῶν θεμάτων, Ἀθήνα 1998, σ. 179. 6. Γιά τόν Μάξιμο Ὁμολογητή· βλ. Π. Χρήστου, Ἑλληνική Πατρολογία, Ε´, Θεσσαλονίκη 1992, σ. 266-284· P. Allen – B. Neil (ἔκδ.), The Oxford Ηandbook of Maximus the Confessor, Oxford 2015. 7. Βλ. P. Sherwood, \"An annotated datelist of the works of Maximus the Confessor\", Studia Anselmiana 30 (1952) 6-7. 8. Βλ. C. Franklin, \"Theodore and the Passio of S. Anastasii\"», στό Arch- bishop Theodore, ὅ.π., σ. 176-181. 9. (BHG 86). Τό ἐγκώμιο προϋποθέτει τό Μαρτύριο, καθώς καί τήν ὕπαρξη κάποιου λειψάνου στήν Κπολη. 10. Βλ. C. Franklin, The Latin dossier of Anastasius the Persian: Hagiographic Translations and Transformations, Toronto 2004· πβ. Bischoff, Lapidge, Biblical Commentaries, σ. 184. Τεῦχος 1ον Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 31

ΙΑΤΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Ἡ θεραπευτική δύναμη τοῦ λόγου τῆς Ἐκκλησίας Ἀρχιμ. Χρυσοστόμου Τροχαλάκη Θεολόγου - Γενικοῦ Ἰατροῦ, Ἱ.Μ. Λαγκαδᾶ Μετά τίς γενικές τοποθετήσεις περί τίς θεολογικές ἔννοιες. Ἡ θεραπευτική τῆς ἑλληνικῆς γλώσσης πού διατυ- του ἐπίδραση προκύπτει ἀπό τό ἐννοιο- πώσαμε ὥς τώρα, ἐλπίζουμε ὅτι στή συ- λογικό του περιεχόμενο, ἔχει ὅμως τήν νέχεια θά μπορέσουμε νά ἀναπτύξουμε σημασία του καί ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο πιό ἐξειδικευμένα καί πρακτικά τή θε- διατυπώνεται, συνεργώντας στήν θερα- ραπευτική δύναμη τοῦ θεολογικοῦ λόγου πευτική του ἀποτελεσματικότητα. τῆς Ἐκκλησίας. Μέ τήν λέξη λόγο ἐννο- οῦμε τήν ὁμιλία καί μία διδασκαλία δια- Εἶναι νεώτερη ἀνακάλυψις τῆς νευρο- τυπώνεται ὡς λόγος προφορικός ἤ γρα- λογίας ἡ μεγάλη πλαστικότητα τοῦ ἐγκε- πτός. Ὁ ἴδιος, ὅμως, ὅρος, εἶναι προσδιο- φάλου. Μία γλῶσσα πού διαθέτει μεγάλη ριστικός τῆς ταυτότητος τοῦ ἀνθρώπου μορφοποιητική πλαστικότητα, μπορεῖ νά διότι ἡ ταυτότητά μας προσδιορίζεται ἀξιοποιεῖ τήν πλαστικότητα τοῦ νευρωνι- ἀπό τό ὅτι ἔχουμε ψυχή νοερά καί λογική. κοῦ συστήματος τοῦ ἐγκεφάλου σέ βαθ- Τό καίριο σημεῖο στήν διαμόρφωση τῆς μό ἀνάλογο. Καί ἡ πιό εὔπλαστη γλῶσσα προσωπικότητος τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ὅτι εἶναι, ὁμολογουμένως, ἡ ἀρχαία ἑλληνική. ὁ κάθε λόγος, ὑγιής ἤ νοσηρός, ἡ κάθε δι- Αὐτή ἡ πλαστικότητα διασώζεται καί στή δασκαλία, ὑγιαίνουσα ἤ ὄχι, ἐπιδρᾶ στήν νεώτερη μορφή τῆς ἑλληνικῆς γλώσσης, λογική προσωπικότητα τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ὅταν δέν ἀποκόπτεται ἀπό τίς ρίζες της μέν ὑγιαίνουσα διδασκαλία διαμορφώνο- καί διασώζει τήν ἀδιάσπαστη ἑνότητά της ντας ὑγιῆ προσωπικότητα, ἡ δέ ψευδής ἀπό τόν Ὅμηρο ὥς σήμερα. Αὐτός πού ὁμι- καί διεστραμμένη, ὁδηγώντας τήν προσω- λεῖ τήν νέα ἑλληνική μπορεῖ νά ἀξιοποιεῖ πικότητά μας πρός τήν κατεύθυνση τοῦ τήν πλαστικότητα τῆς ἑλληνικῆς γλώσσης, πάθους. Ὁ ἀπόστολος Παῦλος ἐπιμένει ἐφόσον μπορεῖ νά γνωρίζει τήν νέα ἑλληνι- στήν ἔννοια τῆς «ὑγιαινούσης διδασκα- κή ὡς ἀπόροια τῆς ἀρχαίας. Γι᾿ αὐτό ἡ νέα λίας». Διδασκαλία πού δέν διαθέτει τό ἑλληνική θά ἔπρεπε, νά διδάσκεται στίς ἀνωτέρω χαρακτηριστικό δέν ἐντάσσεται ἴδιες βάσεις πού διδάσκεται καί ἡ ἀρχαία. στόν θεολογικό λόγο τῆς Ἐκκλησίας. Τότε ἡ δεδομένη καί ἀπό ὅλους ἀναγνω- ρίσιμη μεγάλη πλαστικότητα τῆς ἀρχαίας Ὁ λόγος τῆς Ἐκκλησίας διακρίνεται ἑλληνικῆς μπορεῖ νά ἀξιοποιεῖται καί ἀπό στήν ἐξωτερική του μορφή, πού διαμορ- τόν ὁμιλητή τῆς νέας, ὑπέρ τῆς εὐρύθμου φώνεται ἀπό τήν γλῶσσα τῶν κειμένων, λειτουργίας τῆς ἐγκεφαλικῆς λειτουργίας καί ἀπό τό ἐσωτερικό του περιεχόμενο, τοῦ ἀνθρώπου. 32 Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 Τεῦχος 1ον

Ὁ ἑνιαῖος τρόπος κατανοήσεως τῆς ἑλ- τὸ μέγα ἔλεός σου, δεόμεθά σου, ἐπάκου- ληνικῆς γλώσσας πρέπει νά ἀρχίση νά δι- σον καὶ ἐλέησον». Αὐτές οἱ φράσεις ἀπο- δάσκεται σέ ἕνα παιδί, ὅσον τό δυνατόν, τελοῦν μηνύματα πνευματικά, μέσῳ τῶν ἐνωρίτερα. Σχετικές μελέτες ἀποδεικνύ- ὁποίων ὁ ἄνθρωπος καί μάλιστα τό παι- ουν ὅτι, ὅσο ἐνωρίτερα στήν προσχολική δί ἐξοικειώνεται μέ τήν ἔννοια τῆς λέξης ἡλικία μπορεῖ ἕνα παιδί νά κατανοεῖ τίς «ἐλεῶ». Προσλαμβάνοντάς την μέσα ἀπαρχές τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας, τόσο στήν καρδιά του, δέχεται τήν ἀγαθήν ἀλ- περισσότερο ἀναπτύσσεται μέσα του λοίωση πού κάνει τόν ἄνθρωπο ταπεινό, τό πνεῦμα τῆς ὁλοκληρωμένης παιδεί- ὑπάκουο στόν Θεό καί ἐλεήμονα. Εἶναι ας, πού συντελεῖ στήν ὑγιέστερη καί ἀρ- ἡ ἔννοια πού διώχνει τήν ἀπελπισία καί τιώτερη συναισθηματική και διανοητική ἀνοίγει τόν δρόμο τῆς ὑγιοῦς ἐπικοινωνί- λειτουργία τοῦ ἀνθρώπου. ας μέ τόν Θεό ἀλλά καί μεταξύ μας. Ὁ λόγος τῆς Ἐκκλησίας δίνει τήν δυνα- Στήν παραβολή τοῦ Καλοῦ Σαμαρείτου, τότητα στό παιδί νά οἰκειοῦται, νά κάνει ὁ Σαμαρείτης ἔγινε πλησίον «τοῦ ἐμπε- κτῆμα του κατά τρόπο φυσικό τήν λογι- σόντος εἰς τοὺς ληστάς», διότι ἐποίησε «τὸ κή ὑφή τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας. Γι᾿ αὐτό ἔλεος μετ᾿ αὐτοῦ». Καί τό ἔκανε αὐτό ἐπι- πρέπει νά μελετήσουμε, τόσο ὡς μορφή χέων «ἔλαιον καὶ οἶνον» πάνω στίς πληγές ὅσο καί ὡς περιεχόμενο, τόν λόγο τῆς τοῦ τραυματισμένου καί ἡμιθανοῦς ἀν- Ἐκκλησίας ὡς δύναμιν ὑγείας. Εἶναι κα- θρώπου. Ὁ Κύριος προβάλλει μιά εἰκόνα θῆκον μας, τόσο τό νά ἑρμηνεύσουμε τά ὅπου τό ἔλαιον, τό λάδι, χρησιμοποιεῖται νοήματα τοῦ θεολογικοῦ λόγου στόν λαό γιά νά ὑπηρετήσει μιά πράξη ἐλέους. τοῦ Θεοῦ, ὅσο καί τό νά ἀποκαταστή- σουμε τήν δυνατότητα νά τά ἐννοῇ στήν Στόν Προοιμιακό ψαλμό ἀκοῦμε γλῶσσα στήν ὁποία αὐτά εἶναι γραμμένα. τήν φράση «τοῦ ἱλαρῦναι πρόσωπον ἐν ἐλαίῳ». Δηλαδή, τρώγοντας κα- Ἄς συνεχίσουμε μέ τήν ἄμεση ἐφαρ- νείς ἔλαιον, τό στεγνό ἀπό τήν ἀσιτία μογή ὅσων ἀνωτέρω ἀναφέραμε. Μέσα πρόσωπο γίνεται ἱλαρό, γλυκαίνει, φαι- στήν θεία λατρεία οἱ λέξεις «ἔλεος» καί δρύνεται, γίνεται χαρούμενο. Ἡ καλω- «ἐλεῶ», εἶναι ἀπό τίς κατ᾿ ἐξοχήν ἐπα- σύνη, τό ἔλεος, ἐκδηλώνεται καί μέ τήν ναλαμβανόμενες λέξεις. Ἀξίζει νά ἐξε- ἱλαρή μορφή πού παίρνει τό ἀνθρώπινο τάσουμε ἄν μέσα ἀπό τίς λέξεις αὐτές πρόσωπο ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἐλεεῖ. Αὐτός μεταφέρεται κάποιο μήνυμα καί νά πού ἐλεεῖ, ἔχει πρόσωπο ἱλαρό· ἐνῶ τό ἐρευνήσουμε κατά πόσον αὐτό τό μήνυ- πρόσωπο τοῦ ἀνελεήμονος ἀνθρώπου μα συνεργεῖ στήν ἀπόκτηση πνευματικῆς εἶναι ἄτεγκτο, αὐστηρό, ἀπαράκλητο. ὑγείας καί συναισθηματικῆς ἰσορροπίας Τό εὐαγγέλιο πληροφορεῖ «ἀνίλεως ἡ καί κατά πόσον ἡ ἐτυμολογική προσέγ- κρίσις τῷ μὴ ποιήσαντι ἔλεος». Ὁ Κύ- γιση τῶν ὅρων αὐτῶν μπορεῖ νά ἑλκύσει ριος διδάσκει: «μακάριοι οἱ ἐλεήμονες τήν προσοχή ἰδιαίτερα τοῦ παιδιοῦ. ὅτι αὐτοὶ ἐλεηθήσονται». Γι᾿ αὐτό καί προτρέπει: πορευθέντες μάθετε τί ἐστί, «Κύριε, ἐλέησον», «Ἐλεήμων, ἐλέησόν «ἔλεον θέλω καὶ οὐ θυσίαν». με ὁ Θεός», «Ἐλέησον ἡμᾶς, ὁ Θεός, κατὰ Τεῦχος 1ον Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 33

ΒΙΒΛΙΚΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟΠΟΘΕΣΙΕΣ Ὁ Παῦλος στή Θεσσαλονίκη (Πράξ 17,1) Πρωτ. Σπυρίδωνος Λόντου Ἱερ. Προϊσταμένου Ι.Ν. Ἁγ.Παντελεήμονος Ἰλισσοῦ Ὑποψ. Διδάκτορος Θεολογίας Ε.Κ.Π.Α. Φεύγοντας ἀπό τούς Φιλίππους ὁ Πα- πόλης, μιᾶς καί ὑπῆρχε σέ αὐτή ἀκμάζου- ῦλος καί οἱ συνεργάτες του, μέσῳ τῆς σα ἰουδαϊκή κοινότητα6, ὅπου γιά τρία Ἐγνατίας ὁδοῦ, πέρασαν ἀπό τήν Ἀμφι- Σάββατα ἐξηγοῦσε τίς Γραφές, μιλώντας πολη1 καί τήν Ἀπολλωνία2, χωρίς στάση γιά τόν ἀναστάντα Χριστό (Πράξ. 17,2-3). γιά κήρυγμα, καί ἔφθασαν στή Θεσσαλονί- Τό κήρυγμά του εἶχε ἀπήχηση σέ πολλούς κη (Πράξ. 17,1), τήν πρωτεύουσα τῆς ρω- ἀκροατές προσήλυτους, ἐθνικούς καί σέ μαϊκῆς ἐπαρχίας τῆς Μακεδονίας. Ἡ πόλη γυναῖκες τῆς ἀνωτέρας τάξης, οἱ ὁποῖοι τῆς Θεσσαλονίκης ἱδρύθηκε περίπου τό τόν ἀκολούθησαν7. O Παῦλος, ἀργότερα 315 π.Χ. ἀπό τόν βασιλιά Κάσσανδρο, κυ- ἐπιβραβεύει τούς Θεσσαλονικεῖς γιά τήν βερνήτη τῆς Μακεδονίας, πιθανῶς στήν το- ἀποδοχή τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ, ἀφοῦ μέ ποθεσία τῆς παλαιότερης πόλης τῶν Θερ- τήν ἐπιστροφή τους ἀπό τά εἴδωλα στήν μῶν. Ὀνομάστηκε ἀπό τή σύζυγό του, πρι- λατρεία τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ, ἔγιναν τύπος γκίπισσα Θεσσαλονίκη πού ἦταν ἡ ἑτερο- «πᾶσι τοῖς πιστεύουσιν ἐν τῇ Μακεδονίᾳ θαλής ἀδελφή του Μ. Ἀλεξάνδρου. Ὅπως καὶ ἐν τῇ Ἀχαΐᾳ» (Α΄ Θεσσ. 1,1-10)καί «μι- καί οἱ ὑπόλοιπες πόλεις τῆς Μακεδονίας, ἡ μηταὶ τῶν ἐκκλησιῶν τοῦ Θεοῦ» (Α΄ Θεσσ. Θεσσαλονίκη τέθηκε ὑπό Ρωμαϊκή κυριαρ- 2,14). Οἱ ὑπόλοιποι Ἰουδαῖοι διαμαρτυρή- χία τό 168 π.Χ μετά τήν μάχη τῆς Πύδ- θηκαν ὅτι ὁ Ἀπόστολος ἀναστάτωσε τήν νας3. Το 148 π.Χ. ἦταν πρωτεύουσα μίας πόλη προσβάλλοντας τήν τιμή στό πρόσω- ἀπό τίς τέσσερις διοικητικές περιφέρειες, πο τοῦ Καίσαρα, «βασιλέα ἕτερον λέγο- στίς ὁποῖες εἶχαν χωρίσει οἱ Ρωμαῖοι τό ντες εἶναι Ἰησοῦν» (Πράξ. 17,7), καί προ- ἑλληνιστικό βασίλειο, καί ἀπό τό 42 π.Χ. κάλεσαν ἀναταραχή, μέ ἀποτέλεσμα οἱ ἦταν «ἐλεύθερη» πόλη4 καί ἕνα σημαντικό πολιτάρχαι8 νά ἐνοχληθοῦν καί οἱ Παῦλος σημεῖο σύνδεσης κατά μῆκος τῆς Ἐγνατί- καί Σιλας, πού φιλοξενοῦνταν στήν οἰκεία ας ὁδοῦ, πού συνέδεε τά ἀνατολικά καί του Ἰάσωνος9, νά ἐγκαταλείψουν τήν πόλη δυτικά μέρη τῆς αὐτοκρατορίας. Ἡ στρα- (Πράξ. 17,5-9). Ὅταν ἀργότερα ὁ Παῦλος τηγική γεωγραφική θέση της παρεῖχε μία ἐπέστρεψε διά ξηρᾶς ἀπό τήν Μακεδονία ποικιλία πόρων πού ἐγγυόταν τήν οἰκονο- στήν Ἀσία, τόν συνόδευσαν μεταξύ ἄλλων μική εὐημερία τῶν κατοίκων της, Ἑλλή- οἱ Ἀρίσταρχος10 καί Σεκοῦνδος ἀπό τήν νων, Ρωμαίων καί Ἰουδαίων. Θεσσαλονίκη (Πράξ. 20,4). Μέ τό ὄνομα Ἀρίσταρχος ἀναφέρεται σέ ἐπιγραφή καί Σύμφωνα μέ τό βιβλικό κείμενο ὁ Παῦ- ὁ πολίταρχος Θεσσαλονίκης τήν ἐποχή τοῦ λος κατευθύνθηκε στήν Συναγωγή5 τῆς 34 Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 Τεῦχος 1ον

Παύλου11, ἴσως δέ νά πρόκειται περί τοῦ σαλονίκης ὁ Παῦλος στέλνει ἐπιστολές, ἰδίου προσώπου. ὅπου εὐχαριστεῖ τούς πιστούς καί τούς συμβουλεύει. Στήν πρώτη πρός Θεσσαλο- Ὁ Παῦλος ἐρχόμενος στήν Μακεδονία12 νικεῖς ἐπιστολή περί τά τέλη τοῦ 52 μ.Χ. τό 50 μ.Χ., ἵδρυσε τίς πρῶτες χριστιανι- ὁ Ἀπόστολος ἐκφράζει τήν χαρά του γιά κές κοινότητες στήν πόλη τῶν Φιλίππων, τή σταθερότητα τῆς πίστεώς τους ἐν μέσῳ στήν Θεσσαλονίκη καί στή Βέροια. H χρο- διωγμῶν καί πειρασμῶν, τούς ἐπαινεῖ καί νολογία τῆς ἐπίσκεψής του, ἐπιβεβαιώνε- τούς προτρέπει νά ἔχουν ἁγνά ἤθη, νά ται ἀπό ἐπιγραφή πού βρέθηκε στούς εἶναι φιλάδελφοι καί ἐργατικοί, νά προ- Δελφούς (SIG 2, No 801 D), πού ἀποτελεῖ σεύχονται καί νά εἶναι στέρεοι στήν πίστη μέρος μιᾶς ἐκ τῶν ἐπιστολῶν πού συνέτα- τους περί τῆς Ἀναστάσεως τῶν νεκρῶν καί ξε ὁ Κλαύδιος τό 52 μ.Χ., ὅπου μεταξύ τῆς Δευτέρας Παρουσίας τοῦ Κυρίου. Στή ἄλλων ἀναφέρεται ὁ «Λεύκιος Ἰούνιος δεύτερη ἐπιστολή, τούς εὐχαριστεῖ γιά τήν Γαλλίων ... ἀνθύπατος τῆς Ἀχαΐας»13. Ὁ αὐξανόμενη πίστη τῆς κοινότητας καί τούς Γαλλίων διατηροῦσε τό ἀξίωμά του ὅταν προτρέπει νά προσέξουν ἀπό τίς διδασκα- ὁ Παῦλος μετά τήν ἀναχώρησή του ἀπό λίες τῶν ψευδοπροφητῶν, μένοντας ἀμε- τήν Μακεδονία βρέθηκε στήν Κόρινθο14. τακίνητοι στίς παραδόσεις τους. Στίς πόλεις τῶν Φιλίππων καί τῆς Θεσ- ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ. 1. Ἀθηναϊκή ἀποικία στρατηγικῆς σημασίας, κοντά στήν καρποφόρα κοιλάδα τοῦ Στρυμόνα καί στά ὀρυχεῖα χρυσοῦ τοῦ Παγγαίου. Ἱδρύθηκε τό 437 π.Χ., ἄν καί ἡ περιοχή κατοικήθηκε κατά τήν προϊστορική περίοδο, παρέμεινε ἰσχυρή πόλη τοῦ Μακεδονικοῦ βασιλείου, καί μετά τή ρωμαϊκή κατάκτηση τό 168 π.Χ. ἔγινε πρωτεύουσα τῆς περιοχῆς καί σπουδαῖο οἰκονομικό καί πολιτιστικό κέντρο τῆς Ἐγνατίας ὁδοῦ μέ ὑπέροχα ἀρχαιολογικά εὑρήματα, ὅπως ὁ Λέοντας τῆς Ἀμφίπολης καί ὁ ἀρχαιολογικός χῶρος στόν τύμβο Καστᾶ. Βλ. R.M. Errington, \"The Importance of the Capture of Amphipolis for the Development of the Macedonian City\", στό Ἀρχαία Μακεδονία VII, Thessaloniki 2007, σ. 275-282. Ε. Voutiras, \"Victa Macedonia: remarques sur une dédi- cace d'Amphipolis\", BCH 110 (1986) 347-355. 2. Ἡ Ἀπολλωνία, στά νότια τῆς λίμνης Βόλβης, ἱδρύθηκε πιθανόν τό 432 π.Χ. καί ἀποτελοῦσε σταθμό τῆς Ἐγνατίας ὁδοῦ. Βλ. Μ. Γκουτζιούδης, Καινοδιαθηκικές μελέτες μέ τή συνδρομή τῆς Ἀρχαιολογίας, Θεσσαλονίκη: Μέθεξις 2012, σ. 46. Μ. Μανωλεδάκη, «Ἀπολλωνία Μυγδονίας», Ἐγνατία 11 (2007) 73-90 καί Χ. Μακαρόνας, «Ἀπολλωνία ἡ Μυγδονική», στό Ἀρχαία Μακεδονία ΙΙ, Β΄ Διεθνές Συμπόσιο Θεσσαλονίκης (19-24.8.1973), Θεσσαλονίκη 1977, σ. 189-194. 3. Σχετικά μέ τήν κυριαρχία τῆς Ρώμης στή Μακεδονία βλ. Π. Νιγδέλης, Ἡ Ρωμαϊκή Μακεδονία (168 π.Χ.-284 μ.Χ.). 4. Ἄλλες \"civitates liberae\" στήν ἐπαρχία τῆς Μακεδονίας ἦταν ἡ Ἀμφίπολη, ἡ Σκοτοῦσσα. 5. Ἡ ἀκριβής θέση τῆς Συναγωγῆς αὐτῆς τοῦ 1ου μ.Χ. αἰ. δέν ἔχει ἀποκαλυφθεῖ. Γιά πιθανές θέσεις της βλ. Β. Τζέρπος, Τά βήματα τοῦ Ἀποστόλου Παύλου στήν Ἑλλάδα, Ἀθήνα: Ε.Ο.Τ., σ. 5. 6. Μερικές ἐπιγραφές στά ἑλληνικά, πού ἀνακαλύφθηκαν στή Μακεδονία καί τή Θράκη, ρίχνουν φῶς στίς ἀρχαῖες ἑβραϊκές κοινότητες σέ αὐτές τίς περιοχές. Βλ. Ovadiah Asher, \"Ancient Jewish Communities in Macedonia, Thrace and Upper Epirus\", Gerión 33 (2015) 211-220. 7. Πράξ. 17,4. Ὁ Παῦλος δηλώνει ὅτι κήρυξε στήν πόλη μέ παρρησία καί θάρρος (Α΄ Θεσσ. 2,2). 8. Ὁ θεσμός τῶν Πολιταρχῶν, ὀνόματα τῶν ὁποίων σώζονται σέ ἐπιγραφές, ὑπῆρχε στίς πόλεις τῶν 4 μερίδων τῆς Μακεδονίας, σέ ἀντίθεση μέ τούς στρατηγούς στίς πόλεις κολωνίες. Ἀποτελοῦσαν τούς διοικητικούς συμβούλους καί ἐκπροσώπους τῆς Ρώμης στήν περιοχή ἀπό τόν 2ο αἰ. π.Χ. ἕως καί τόν 3ο αἰ. μ.Χ., συμμετεῖχαν σέ κάθε πτυχή τῆς δημόσιας ζωῆς τῆς πόλης, ἐνίοτε εἶχαν καί δικαστική ἐξουσία, καί ὁ ἀριθμός τους ἦταν διαφορετικός ἀπό πόλη σέ πόλη. Βλ. Δ. Κανατσούλη, «Περί τῶν Πολιταρχῶν τῶν Μακεδονικῶν πόλεων», ΕΕΦΣΑΠΘ, 1956, σ. 157-179. C. Schuler, \"The Macedonian Politarchs\", Classical Philology 55/2 (1960) 90-100. 9. Τό ὄνομα «Ἰάσων» ἦταν γνωστό στή Μακεδονία, μάλιστα ὑπάρχει καί σέ ἐπιγραφή πού βρέθηκε στήν Ἀμφίπολη, P. Nigdelis - P. Anagnostoudis, \"New Honorific Inscriptions from Amphipolis\", Greek, Ro- man, and Byzantine Studies 57 (2017) 299. 10. «Μακεδὼν ἐκ Θεσσαλονίκης», Πράξ. 27,2. 11. Κανατσούλη, ὅ.π., σ. 175. 12. Βλ. F. Bruce, \"St Paul in Macedonia\", Bulletin of the John Rylands Library 61/2 (1979) 337-354. J.W. Bailey, \"Paul's Second Missionary Journey\" The Biblical World 33/6 (1909) 414-423. 13. W. Dittenberger, Sylloge Inscriptionum Graecarum, Lipsiae 1917, σ. 494. 14. Πράξ. 18,12: «Γαλλίωνος δὲ ἀνθυπατεύοντος τῆς Ἀχαΐας». Τεῦχος 1ον Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 35

ΠΡΟΣ ΔΙΑΚΡΙΣΙΝ Πεντηκοστιανοί ἐναντίον Πεντηκοστιανῶν Πρωτ. Βασιλείου Ἀ. Γεωργόπουλου Ἀναπλ. Καθηγητοῦ Θεολογικῆς Σχολῆς Α.Π.Θ. Εἶναι σύνηθες τό φαινόμενο στό χῶρο στή λατρεία τῶν διαφόρων κινήσεων δι- τῶν Πεντηκοστιανῶν – Χαρισματι- καιολογεῖται, ἀπό τίς πεντηκοστιανικές κῶν νά ἀκοῦς τήν κάθε κοινότητα καί τό κινήσεις πού τά χρησιμοποιοῦν, μέ τήν κάθε σωματεῖο τους, ὄχι μόνο νά αὐτο- ἐπίκληση ἁγιογραφικῶν μαρτυριῶν ἀπό προσδιορίζονται ὡς Ἐκκλησίες, ἀλλά τήν Παλαιά Διαθήκη4. ταυτοχρόνως νά ὑποστηρίζουν, ὅτι ὅλοι ἀνεξαιρέτως, εἶναι χῶροι παρουσίας καί Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά ὑπάρχουν Πεντη- δράσης τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Μάλιστα κοστιανικές κινήσεις πού ἐπικρίνουν καί αὐτόν τόν ἰσχυρισμό διατυπώνουν ἀκόμη ἀπορρίπτουν τή χρήση τέτοιας μορφῆς καί οἱ Ἀντιτριαδικοί Πεντηκοστιανοί.1 λατρείας μέ τή χρήση μουσικῶν ὀργάνων καθώς παρουσιάζει ὁμοιότητες μέ συναυ- Ταυτοχρόνως ὅμως ὑπάρχουν ἄλλες λίες ρόκ. Καί ὄχι μόνο ἐπικρίνουν, ἀλλά Πεντηκοστιανικές κινήσεις πού γιά δια- κατηγοροῦν αὐτές τίς Πεντηκοστιανικές φόρους λόγους μέμφονται ἄλλους Πεντη- ὀργανώσεις ὅτι τό ὅλο ἔργο τους εἶναι κοστιανούς γιά ἀντιβιβλικές πρακτικές ἀντίθετο στό ἔργο τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. καί υἱοθέτηση συνηθειῶν ἀσυμβίβαστων μέ τό Εὐαγγέλιο. Κάτι τέτοιο ἰσχύει καί Μιά τέτοια μορφή κριτικῆς, Πεντηκο- μέ τό ζήτημα τῆς χρήσης μουσικῶν ὀρ- στιανῶν ἐναντίον ἄλλων Πεντηκοστια- γάνων καί μάλιστα σέ ἐκτεταμένο βαθμό νῶν, βλέπουμε καί στόν ἑλληνικό χῶρο ἀπό ποικίλες πεντηκοστιανικές κινήσεις ἀπό τήν Ἐλευθέρα Ἀποστολική Ἐκ- ἀνά τήν ὑφήλιο. κλησία τῆς Πεντηκοστῆς. Στήν ἐφημε- ρίδα Χριστιανισμός, πού ἐκδίδει ἡ ἐν Πρόκειται γιά τή χρήση μουσικῆς, λόγῳ κίνηση, σέ παλαιότερη ἀπάντησή ἀνάλογου τύπου μέ αὐτή πού συναντᾶ της σέ ἐρώτημα ἀναγνώστη γιά τό ἴδιο κάποιος σέ διαφορές συναυλίες ρόκ συ- θέμα, διαβάζουμε μεταξύ ἄλλων καί τά γκροτημάτων.2 Ἔχουμε, δηλαδή, τήν υἱο- ἑξῆς: «Ὅταν σέ μία ἐκκλησία βλέπουμε θέτηση στοιχείων πού δημιουργοῦν συναι- ντράμς καί διάφορα ἄλλα ὄργανα καί νά σθηματική διέγερση, ψυχολογική φόρτιση παίζουν μουσική σάν αὐτή πού παίζουν καί πού, μαζί μέ τά ὑπόλοιπα ἐκστατικοῦ τά συγκροτήματα στίς διάφορες συναυ- χαρακτήρα στοιχεῖα τῶν συνάξεων τῶν λίες καί διεγείρουν τούς νέους νά κάνουν Πεντηκοστιανῶν,3 συνδράμουν στό νά τρέλες, τότε καταλαβαίνουμε ὅτι αὐτή ἡ δημιουργεῖται μιά τεχνητή ψευδαίσθηση ἐκκλησία κάνει ἀντίθετο ἔργο ἀπό αὐτό θεϊκῆς παρουσίας στούς χώρους τους. τοῦ Ἁγίου Πνεύματος»5 (ἡ ὑπογράμμιση Ἡ χρήση, μάλιστα, μουσικῶν ὀργάνων, δική μας). 36 Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 Τεῦχος 1ον

Ὅταν κάποιος διαβάζει μιά τέτοια κατά τή διδασκαλία τοῦ χώρου6, καί τοποθέτηση, ἀμέσως ἔρχεται στόν νοῦ «γλωσσολαλοῦν» οἱ ὀπαδοί καί τά μέλη του ἕνα βασικό ἐρώτημα. Ἄν οἱ Πεντη- τῶν Πεντηκοστιανικῶν ὁμάδων; κοστιανικές κινήσεις πού χρησιμοποιοῦν τέτοια ὄργανα στή λατρεία τους ἐργάζο- Βλέποντας γιά μία ἀκόμη φορά Πεντηκο- νται ἀντίθετα πρός τό θεῖο θέλημα, ὅπως στιανούς νά ἐπικρίνουν Πεντηκοστιανούς, ὑποστηρίζουν ἄλλοι Πεντηκοστιανοί, ὅτι ἐνεργοῦν ἀντίθετα πρός τό θεῖο θέλη- τότε τί εἴδους Πνεῦμα εἶναι αὐτό πού μα, βρισκόμαστε μπροστά στό φαινόμενο ὑποτίθεται εἶναι παρόν στίς συνάξεις ἕνας ἄλλος πού ἕνας ἄλλος σημαντικός αὐτῶν τῶν ὁμάδων; Τί εἴδους Πνεῦμα προτεστάντης συγγραφέας, ἐπικριτής τοῦ εἶναι αὐτό μέ τό ὁποῖο «βαπτίζονται», χώρου (καί ὄχι κάποιος ὀρθόδοξος), χαρα- κτηρίζει ὡς «Χάος τῶν Χαρισματικῶν»7. Σ Η ΜΕΙ ΩΣ ΕΙ Σ. 1. W.J. Hollenweger, The Pentecostals.The Charismatic Movement in the Churches, μτφ. R.A. Wilson, 1972, σ. 31-32, 71. 2. Πβ. R.G. Robins, Pentecostalism in America, 2010, σ. 97-98. 3. R. Quebedeaux, The New Charismatics.The Origins, Development, and Significance of Neo- Pen- tecostalism, 1976, σ. 141-143, 150-152. 4. Πβ. P. Zimmerling, Charismatische Bewegungen, 2009, σ. 144-146. 5. 'Εφημ. Χριστιανισμός, ἀρ. φ. 131, Ὀκτ. 1994, σ. 4. 6. Fr. Dale Bruner, A Theology of the Holy Spirit. The Pentecostal Experience and the New Testaments, 21982, σ. 56-117. 7. John F. MacArthur, Jr., Charismatic Chaos, 1992. Ν. Γύζης, Τ' ἀρραβωνιάσματα (1875), Ἐθνική Πινακοθήκη, Ἀθήνα. Οἱ ὑπόδουλοι Ἕλληνες ἀρραβώνιαζαν τά παιδιά τους σέ πολύ μικρή ἡλικία, γιά νά τά γλιτώσουν ἀπό τό παιδομάζωμα Τεῦχος 1ον Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 37

ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ Ὁ Ἅγιος Βονιφάτιος (Bonifatius), Ἀπόστολος τῆς Γερμανίας Ἀρχιμ. Συμεών Αὐγουστάκη Δρος Θεολογίας - Ἱ. Προϊστ. Ἱ.Ν. Ἁγ. Διονυσίου Ἰλίου ὉἍγιος Βονιφάτιος γεννήθηκε περί- στή βορειοανατολική Ὁλλανδία. Ἡ πα- που τό 672 στό Ἔξετερ, περιοχή ραμονή τους ἐκεῖ διήρκησε λίγο, καθώς ἡ τῆς σημερινῆς Ἀγγλίας, ἀπό εὔπορη καί ἀντιχριστιανική ἡγεμονία τοῦ Ράντμποντ ἀριστοκρατική οἰκογένεια. Βαπτίσθη- καί ὁ πόλεμος πού ὑπῆρχε σέ ἐξέλιξη κε Χριστιανός μέ τό ὄνομα Οὐινφρίδος. (εἶχε ξεσπάσει μεταξύ τοῦ Ἡγεμόνος καί Ἀπέκτησε θεολογικές καί φιλοσοφικές τοῦ Καρόλου Μαρτέλου), ἦταν οἱ αἰτίες γνώσεις δίπλα στούς Βενεδικτίνους Μο- γιά νά ἐπιστρέψουν πίσω στήν Ἀγγλία. ναχούς τῶν Μοναστηριακῶν Σχολῶν τοῦ Ἔξετερ καί τοῦ Νάτσελ. Ἀνέλαβε καθή- Ὁ Ἐπίσκοπος τοῦ Βίντσεστερ μέ τήν κοντα Καθηγητῆ σέ αὐτές καί λίαν συ- ἀδελφότητα τῆς Μονῆς τοῦ Νάτσελ ντόμως διέπρεψε μέ τίς ἐπιδόσεις του, πρότειναν στόν Οὐινφρίδο τήν Ἡγουμε- τόσο μέ τό πρωτοποριακό ἔργο σύνταξης νία μετά τήν ἀποβίωση τοῦ Ἡγουμένου τῆς πρώτης ἀγγλικῆς γραμματικῆς στή Βινβέρτου. Ἀρνήθηκε τήν πρόταση αὐτή, λατινική γλώσσα, ὅσο καί μέ τή συγγρα- καθώς πόθος του ἦταν νά ἀκολουθήσει τό φή πολλῶν ποιημάτων. Ὑπήρξε ἐπιπλέον παράδειγμα τῶν Ἁγίων Ἰρλανδῶν Μονα- ἄριστος ἑρμηνευτής τῆς Ἁγίας Γραφῆς. χῶν πού εἶχαν ἐγκαταλείψει τήν πατρίδα Στά χρόνια αὐτά ἐκάρη Μοναχός στήν τους, γιά νά διαδώσουν τό Εὐαγγέλιο εἰς ἱστορική Μονή τοῦ Νάτσελ, ἀκολου- πάντα τά ἔθνη. θώντας τό τάγμα τῶν Βενεδικτίνων, κα- θώς ἀπό νεαρότατη ἡλικία ἔδειξε κλίση Τό 718 ἐπισκέφθηκε τήν Ἁγία Ἕδρα τῆς πρός τόν Μοναχισμό. Σέ ἡλικία περίπου Ρώμης. Ὁ Πάπας Γρηγόριος Β΄ διέκρινε τριάντα ἐτῶν χειροτονήθηκε Διάκονος στό πρόσωπό του ζῆλο καί ἀγάπη γιά καί Πρεσβύτερος καί ἐπιδόθηκε μέ θεῖο τήν ἱεραποστολή. Αὐτό ἦταν ἀρκετό γιά ζήλο στά ποιμαντικά του καθήκοντα. νά τοῦ ἀναθέσει τό 719 μέ ἐπίσημο ἔγ- γραφο τόν ἐκχριστιανισμό τῆς Γερμανί- Τό 716, λίγο μετά τήν εἰς Πρεσβύτερον ας, σέ ἐξάρτηση ἀπό τήν Ρωμαϊκή ἕδρα, χειροτονία του, ἐγκατέλειψε τή Μονή τοῦ ἐνῶ τόν μετονόμασε Βονιφάτιο. Νάτσελ μέ τήν εὐλογία τοῦ Ἡγουμένου του, Βινβέρτου καί μαζί μέ ἄλλους τρεῖς Μέχρι τότε δέν εἶχε ὑπάρξει κανένα ἱε- συμμοναστές του, ἐνίσχυσαν τήν ἱεραπο- ραποστολικό ἐγχείρημα γιά τόν ἐκχριστια- στολική ὁμάδα τοῦ Ἁγίου Βιλλιβρόδου1 νισμό τῆς Γερμανίας. Ἡ Γερμανία, κατοι- κοῦνταν ἀπό Φράγκους εἰδωλολάτρες, πού τούς ἦταν ἄγνωστος ὁ Χριστιανισμός. 38 Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 Τεῦχος 1ον

Ὁ Βονιφάτιος ξεκίνησε ἀμέσως τίς ἱερα- λαμπρές καί θαυμαστές νίκες κατά τῆς ποστολικές του περιοδεῖες, ἀπό τίς Ἄλ- εἰδωλολατρίας. Χειροτόνησε Ἱερεῖς ἀφή- πεις τῆς Βαυαρίας ἕως τή Θουριγγία. νοντάς τους ἐκεῖ νά συνεχίσουν τό ἔργο Κήρυξε τό Εὐαγγέλιο, βάφτισε μεγάλο του καί ἐκεῖνος πέρασε στή Θουριγγία. ἀριθμό εἰδωλολατρῶν καί ἐπανέφερε Συνέχισε τήν ἀποστολή του, ἱδρύοντας στήν ὀρθή πίστη τούς λίγους χριστιανούς τήν ἀνδρώα Μονή τοῦ Ὄρντουρφ, γυναι- πού ζοῦσαν στίς περιοχές αὐτές καί εἶχαν κεῖες Μονές καί χριστιανικές Κοινότητες. ἀσπασθεῖ τά εἴδωλα. Γιά τήν ὀργάνωση τῶν Κοινοτήτων αὐτῶν κάλεσε Μοναχούς καί Μοναχές ἀπό τήν Τό 720 διέκοψε γιά τρία χρόνια τήν ἱε- Ἀγγλία, γιά νά μεταδώσουν στούς νέους ραποστολή του στή Γερμανία καί μετέβη ἀρχάριους Μοναχούς τό Μοναστικό Τυ- στήν Ὁλλανδία, ὕστερα ἀπό τήν ἄνοδο πικό καί τή μοναχική τους ἐμπειρία. τοῦ φιλοχριστιανοῦ Καρόλου Μαρτέλου στήν ἡγεμονία τῆς χώρας, πού διαδέχτηκε Τό 731 ὁ νέος Πάπας Γρηγόριος Γ΄ τόν τόν εἰδωλολάτρη ἡγεμόνα Ράντμποντ. Ὁ προήγαγε σέ Ἀρχιεπίσκοπο καί τοῦ ἔδω- νέος ἡγεμόνας, μετά τήν ἄνοδό του στήν σε ἐντολή νά δημιουργήσει Ἐπισκοπές. ἡγεμονία, βαπτίσθηκε χριστιανός ἀπό Ἀρχικά ἵδρυσε τέσσερις Ἐπισκοπές, στό τόν Βιλλιβρόδο. Ὁ Βονιφάτιος βρέθηκε Σάλτσμπουργκ, στό Φράϊζινγκ, στή Ρα- δίπλα στόν Βιλλιβρόδο, σέ αὐτόν πού τόν τισβόννη καί στό Πασσάου. Λίγα χρόνια μύησε στήν ἱεραποστολή. Ἐκεῖ συνέχισε ἀργότερα ἵδρυσε καί τήν Ἐπισκοπή τοῦ τό πλούσιο ἔργο του, διέδωσε τό Εὐαγ- Ἄιχστετ. Ἡ ἕδρα τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς ὁρί- γέλιο καί συνέδραμε στό νά ἐπουλώσει στηκε τό Μάιντς. Πλέον δέν σημειώνε- τίς πληγές πού εἶχε ἐπιφέρει ὁ ἡγεμόνας ται μόνο μία ἱεραποστολική δράση στή διώκτης τῶν χριστιανῶν, Ράντμποντ. χώρα αὐτή, ἀλλά ἡ ἵδρυση μίας τοπικῆς Ἐκκλησίας σέ μικρό χρονικό διάστημα. Ὁλοκληρώνοντας τήν διακονία του στήν Τό 738 ὁ Πάπας τόν ἀντάμειψε γιά τή Ὁλλανδία ἐπέστρεψε στή Γερμανία, συ- μεγάλη συνεισφορά του στήν Ἐκκλησία νεχίζοντας τήν ἀποστολή πού τοῦ ἀνέθε- τῆς Γερμανίας μέ τόν τιμητικό τίτλο τοῦ σε ὁ Πάπας Γρηγόριος Β΄. Αὐτήν τή φορά Λεγάτου τῆς Ἀποστολικῆς Ἕδρας. συγκρότησε χριστιανικές κοινότητες στίς περιοχές τοῦ Ἔσσεν καί τῆς Σαξωνίας, Ὁ Βονιφάτιος ἔδιδε ἰδιαίτερη σημασία βαπτίζοντας διαρκῶς εἰδωλολάτρες. Στό στόν ρόλο καί στή συνεισφορά τοῦ μο- Ἔσσεν ἵδρυσε Μονή στό Ἀμενεβοῦργο, ναχισμοῦ καί αὐτός ἦταν ὁ λόγος πού ἡ ὁποία ἔγινε ἐκπαιδευτικό κέντρο τῶν οἰκοδόμησε τό 744, μία Μονή μέσα στό ἱεραποστόλων. Τό ἔργο του ἔγινε γνωστό δάσος τῆς Φούλντας, στό σημεῖο πού συ- στόν Πάπα Γρηγόριο Β΄ καί τό 722 τόν νόρευαν οἱ τέσσερις ἐπαρχίες πού εἶχε κάλεσε στή Ρώμη καί τόν χειροτόνησε εὐαγγελίσει, τῆς Φρισίας, τοῦ Ἔσσεν, Ἐπίσκοπο, μέ ἀπ’ εὐθείας ἐξάρτηση ἀπό τῆς Θουριγγίας καί τῆς Βαυαρίας. Ἡ τή ρωμαϊκή ἕδρα. ἐπιλογή του δέν ἦταν τυχαία. Σκοπός του ἦταν ἡ Μονή αὐτή νά συμβολίζει τήν Ἐπιστρέφοντας στό Ἔσσεν, συνέχισε τό ἑνότητα τῆς Γερμανικῆς Ἐκκλησίας. Τό ἱεραποστολικό του ἔργο, πετυχαίνοντας Τεῦχος 1ον Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 39

Μοναστήρι αὐτό ὑπῆρξε ἕνα ἀπό τά με- ὅπου Ἡγούμενος ἦταν ἕνας ἀπό τούς γαλύτερα γιά τή Δύση καί δέν εἶχε νά μαθητές του. Στίς ἀρχές τῆς ἄνοιξης ζηλέψει τίποτα ἀπό τά Μοναστήρια τῆς τοῦ 754 ξεκίνησε τήν Ἱεραποστολή του Ἁνατολῆς. Τίς ἡμέρες αὐτές ἐγκαταβίω- στή Φρισία (βόρεια Ὁλλανδία). Ἔγινε ναν περίπου 400 μοναχοί. Ἀναδείχτηκε φιλικά δεκτός ἀπό τόν πληθυσμό καί σέ πνευματικό φάρο καί κέντρο μεγάλης βάπτισε μέ τούς συνεργάτες του ἀρκε- θεολογικῆς κατάρτισης τῶν στελεχῶν τῆς τούς εἰδωλολάτρες. Στίς 5 Ἰουνίου 754 Τοπικῆς Ἐκκλησίας, καθώς καί ὁ τόπος ὅμως, ἐνῶ ἑτοιμαζόταν νά τελέσει τό διαμονῆς τοῦ Βονιφάτιου. μυστήριο τοῦ βαπτίσματος στίς ὄχθες τοῦ ποταμοῦ Ντόκκουμ, μία ὁμάδα ἀπό Ὅραμα τοῦ Βονιφάτιου, ἀφοῦ ἐκχρι- ἐξαγριωμένους εἰδωλολάτρες, διῶκτες στιάνισε τή Γερμανία, ἦταν νά μεταβεῖ τῶν χριστιανῶν, σφαγίασαν βάναυσα στήν εἰδωλοκρατούμενη Φρισία καί νά τόν Βονιφάτιο, τόν Ἐπίσκοπο Ἐοβάνο, κηρύξει τό Ἱερό Εὐαγγέλιο. Τό 753 πα- τρεῖς Ἱερεῖς, τρεῖς Διακόνους, τέσσερις ραιτήθηκε ἀπό Ἀρχιεπίσκοπος καί τόν Μοναχούς καί σαράντα νεοφώτιστους διαδέχτηκε ὁ συνεργάτης του Ἀοῦλο. Χριστιανούς. Ἐνταφιάσθηκε στό μεγάλο Ὑπήρξε ἐπάξιος διάδοχος τοῦ Βονι- Μοναστήρι τῆς Φούλντας. Ἡ ἡμέρα μνή- φάτιου, συνεχιστής τοῦ ἱεραποστολικοῦ μης τοῦ Ἱερομάρτυρα Βονιφάτιου εἶναι ἔργου του. στίς 5 Ἰουνίου. Ὁ Βονιφάτιος, κατόρθω- σε νά διαμορφώσει τήν Ἐκκλησιαστική Ἀφοῦ ἀποχαιρέτησε τούς συνεργάτες ταυτότητα τοῦ Γερμανικοῦ λαοῦ. καί τό ποίμνιό του στή Γερμανία, ὁ Βο- νιφάτιος μετέβη στήν Οὐτρέχτη ὅπου πέρασε τό χειμῶνα, σ’ ἕνα Μοναστήρι ΣΗΜ Ε Ι Ω Σ Η . 1. Βλ. Σ. Αὐγουστάκης, «Ἅγιος Βιλλιβρόδος (Willibrord): Πρῶτος Ἀπόστολος τῆς Ὁλλανδίας», Ἐφημέριος, τχ.6 (Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2016) 41-44. Ν. Γύζης, Τό κρυφό σχολειό (1885-1886), Ἀθήνα, ἰδιωτική συλλογή 40 Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 Τεῦχος 1ον

ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΡΩΜΙΟΣΥΝΗΣ Ἡ Θεοτόκος στη βυζαντινή τέχνη Ἡ περίπτωση τῆς Ἐνθρόνου Θεοτόκου τοῦ Σινᾶ Εὐάγγελου Τσουκαρᾶ Θεολόγου - Φιλολόγου Τό ζήτημα τῆς εἰκονογραφικῆς ἀπόδο- κύανου ἱματίου πού φέρονται πρός τά σης τῆς Θεοτόκου στή βυζαντινή ζω- δεξιά, ὅπου εἶναι στραμμένο καί τό βλέμ- γραφική, ἀναμφίβολα, σημάδεψε τήν ἐπι- μα. Ἀντίθετα, τό κάτω τμῆμα τοῦ σώμα- στημονική σκέψη καί ζωή πολλῶν εἰδικῶν τος τοῦ Χριστοῦ εἶναι στραμμένο πρός καί ὑπάρχει πλουσιότατη βιβλιογραφία τά ἀριστερά ἐνῶ τό βλέμμα του πρός τήν γύρω ἀπό τό θέμα, γιά ὅσους θά ἤθελαν ἀντίθετη πλευρά. Ὡς παραστάτες ἀκί- νά ἀσχοληθοῦν περισσότερο. Ἐδῶ ἁπλῶς νητοι καί μετωπικοί εἰκονίζονται δίπλα θά ἀναφέρουμε τόν εἰκονογραφικό τύπο στήν Παναγία οἱ δύο στρατιωτικοί ἅγιοι, τῆς ἐνθρόνου Θεοτόκου καί συγκεκρι- οἱ ὁποῖοι μᾶς θυμίζουν τούς σιλεντιαρί- μένα τήν εἰκόνα τῆς Ἐνθρόνου Θεοτόκου ους ἀπό τό αὐτοκρατορικό τυπικό πού πού βρίσκεται στήν Ἱερά Μονή Σινᾶ. συνόδευαν τόν ἔνθρονο βασιλέα. Καί οἱ δύο εἶναι ντυμένοι μέ χιτώνα καί χλα- Ἡ Θεοτόκος παριστάνεται ἔνθρονη μύδα, φέρουν ταβλίο καί κρατοῦν σταυ- μέ τόν Χριστό στά γόνατά της. Ἀριστε- ρό μπροστά στό στῆθος. Γιά νά τονίσει ρά καί δεξιά της ὄρθιοι, στό ἴδιο ὅμως καί νά προβάλει τήν κεντρική μορφή ὁ ὕψος μέ αὐτήν, οἱ ἅγιοι Θεόδωρος καί τεχνίτης χρωματίζει ἀντίθετα τόν ἱματι- Γεώργιος, ἐνῶ πίσω της δύο ἄγγελοι σμό τῶν μορφῶν αὐτῶν. Οἱ τρεῖς μορφές πού στρέφουν τά κεφάλια τους πρός τόν τονίζονται ἀκόμα περισσότερο μέ τούς οὐρανό, ὅπου καί τό χέρι τοῦ Θεοῦ ἀπό δύο λευκοφορεμένους ἀγγέλους, μέ τήν τό ὁποῖο κατεβαίνει πρός τή Θεοτόκο ἀντίστροφη κίνηση τῆς κεφαλῆς, καθώς δέσμη ἀκτίνων φωτός. Πίσω ἀπό τίς μορ- καί μέ ἀρχιτεκτόνημα τοῦ ὁποίου οἱ τοῖ- φές ὑπάρχει ἀρχιτεκτόνημα, τοῦ ὁποίου χοι συγκλίνουν πρός τό κέντρο δημιουρ- οἱ τοῖχοι συγκλίνουν πρός τό κέντρο δια- γώντας τήν ἐντύπωση ὕπαρξης κόγχης.1 μορφώνοντας κόγχη. Ἡ Θεοτόκος εἶναι καθισμένη σέ ξύλινο ἀλλά ἁπλό σχετικά Ἡ Θεοτόκος διακρίνεται γιά τή μεγάλη θρόνο. Παρ' ὅλο πού ἐκ πρώτης ὄψεως σχετικά κεφαλή καί τά ρεαλιστικά καί φαίνεται ἀκίνητη καί διαπνεόμενη ἀπό ἁδρά χαρακτηριστικά. Τό πρόσωπό της ἱερατικότητα, ὡστόσο ὑπάρχει ἡ κίνηση εἶναι σαρκῶδες, ὅμως μέ λεπτά καί γλυ- στή θέση τῶν ποδιῶν, ἡ ἐλευθερία στήν κά χαρακτηριστικά. Ἁπαλοί ρόδινοι χρω- ὅλη ἀπόδοση τῶν πτυχώσεων τοῦ βαθυ- ματισμοί στή μύτη, τά χείλη, τό πηγούνι Τεῦχος 1ον Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 41

καί τήν ἀριστερή της παρειά δείχνουν ἄλλες ἀνατολικές καί ἑλληνικές ἀρχαῖες καί τήν πηγή τοῦ φωτός τῆς εἰκόνας. θεότητες, πού ὅλες μαζί ἔχουν ἀφήσει τό Κατά τόν ἴδιο τρόπο ἀποδίδεται καί τό «στίγμα» τους στήν Παναγία-Θεοτόκο. πρόσωπο τοῦ ἁγίου Γεωργίου, ἐνῶ τοῦ Ἡ Ἴσιδα καί ὁ μικρός Ὧρος ἀποτέλε- ἁγίου Θεοδώρου, μέ τό μυτερό πηγούνι σαν τό πρότυπο τῆς εἰκονογραφικῆς πα- καί γένι, ἀνήκει σέ ἄλλο πρότυπο. Τεχνο- ράστασης τῆς Θεοτόκου μέ τόν Ἰησοῦ τροπικά λοιπόν οἱ μορφές τῆς Θεοτόκου Χριστό ὡς Θεῖο Βρέφος καί φυσικά Ὄσι- μέ τό βρέφος, τῶν ἀγγέλων καί τῶν ἁγί- ρις, Ἴσιδα καί Ὧρος δημιούργησαν τήν ων Γεωργίου καί Θεοδώρου ἔχουν ὅλα πρώτη “ἁγία τριάδα” τῆς αἰγυπτιακῆς τά στοιχεῖα πού διακρίνουν τήν τέχνη καί τῆς παγκόσμιας θρησκείας.3 τῆς Ἀνατολῆς. Οἱ ἄγγελοι διατηροῦν ἀρ- κετά χαρακτηριστικά τῆς ἑλληνιστικῆς Οἱ Γεώργιος καί Μαρία Σωτηρίου πού παράδοσης. Σωστό καί δυνατό πλάσιμο, πρωτοδημοσίευσαν τήν εἰκόνα παρα- μέ χρώματα λευκορόδινα πού θυμίζουν σύρθηκαν ἀπό τήν ἐπιζωγράφιση πού παστέλ, σκιές πράσινες καί πετυχημένες εἶχε ὑποστεῖ καί τή χρονολόγησαν στόν συνιζήσεις μᾶς φέρνουν στό νοῦ κεφάλια 13ο αἰ., λέγοντας ὡστόσο πώς πιθανόν ἀπό τήν Πομπηία θεῶν ἤ ἱερειῶν.2 νά εἶναι παλαιοχριστιανικό ἐπιζωγραφι- σμένο ἔργο. Ὁ καθαρισμός τῆς εἰκόνας Ἡ εἰκόνα τῆς Μητέρας τοῦ Θεοῦ, πάνω (1962) τήν ἀνέδειξε ὡς ἕνα ἀπό τά καλύ- στόν θρόνο, θυμίζει ἀπεικονίσεις τῆς τερα παραδείγματα τοῦ πρώτου μισοῦ Ἴσιδας. Ὡς πρωταρχική Μεγάλη Μη- του 6ου αἰ., πιθανόν δῶρο-ἀφιέρωμα τοῦ τέρα θεά ἡ Ἴσιδα συνδέθηκε μέ πολλές αὐτοκράτορα Ἰουστινιανοῦ.4 Σ Η Μ Ε Ι ΩΣΕΙ Σ. 1. Γ. Γούναρης, Εἰσαγωγή στήν Παλαιοχριστιανική Ἀρχαιολογία, Θεσσαλονίκη 2007, σ. 289. 2. Γ. Σωτηρίου – Μ. Σωτηρίου, Εἰκόνες Μονῆς Σινᾶ, τ. Β΄, Ἀθήνα 1958, σ. 22. 3. Τ. Μathews, \"Early icons of the Holy Monastery of Saint Catherine at Sinai\", στόν τόμο R.S. Nelson, et al. (ἐπιμ.), Holy Image, Hallowed Ground: Icons from Sinai, Oxford 2007, σ. 47. 4. Τ. Μathews, ὅ.π., σ. 51. Eugène Delaxroix, Paul Emil Jacobs, Νεαρή ὀρφανή Σκηνές ἀπό τήν στό κοιμητήριο τουρκοκρατούμενη Ἑλλάδα (1841), (περ. 1823-1824), Μόναχο, ἰδιωτική Μουσεῖο τοῦ συλλογή Λούβρου, Παρίσι. Προπα- ρασκευαστικό ἔργο γιά τόν πίνακα Ἡ σφαγή τῆς Χίου 42 Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 Τεῦχος 1ον

ΚΑΝΟΝΙΚΑ Ἐπιλεγόμενα Παναγιώτη Μπούμη Ὁμοτίμου Καθηγητοῦ Ε.Κ.Π.Α. Μέ τήν παρακολούθηση τῶν ἀποτε- ἢ ἀνατρέπειν ἐπιχειρῶν, ὑπεύθυνος ἔσται λεσμάτων τῆς ἀνωτέρω ἑρμηνευ- κατὰ τὸν τοιοῦτον κανόνα...». Καί ὁ αʹ τικῆς ἔρευνας ἐλπίζουμε ὅτι θά μᾶς δι- κανόνας τῆς Ζʹ Οἰκουμενικῆς Συνόδου καιώσει ὁ ἀγαπητός ἀναγνώστης, ὅταν προσθέτει: «Τούτων οὖν οὕτως ὄντων, ὑποστηρίζουμε ὅτι, γιά νά πραγματο- καὶ διαμαρτυρουμένων ἡμῖν, ἀγαλλιώμε- ποιηθεῖ μία ἐπιτυχής κωδικοποίηση τῶν νοι ἐπ' αὐτοῖς, ὡς εἴ τις εὕροι σκῦλα (= ἱερῶν κανόνων, πρέπει νά προηγηθεῖ λάφυρα) πολλά, ἀσπασίως τοὺς θείους μία ἐνδελεχής ἑρμηνευτική κατά βάθος κανόνας ἐνστερνιζόμεθα, καὶ ὁλόκληρον καί πλάτος ἀπόδοση τοῦ νοήματός τους. τὴν αὐτῶν διαταγὴν καὶ ἀσάλευτον κρα- Ἐνδεικτικῶς παραπέμπουμε στούς δύο τύνομεν». τελευταίους ἀποστολικούς κανόνες. Ἄν δέν προηγηθεῖ αὐτή ἡ διεξοδική διεργα- Πάντως καί ἐάν ἐπιχειρηθεῖ γιά πρακτι- σία, κινδυνεύουμε νά χάσουμε τό πραγ- κούς λόγους κάποια κωδικοποίηση τῶν ματικό μήνυμά τους. Κινδυνεύουμε νά ἱερῶν κανόνων ὑπό τή σύγχρονη μορφή, περιορίσουμε ἤ νά διαστρεβλώσουμε τό ὅπως ὁ Codex Iuris Canonici τῆς Ρωμαιο- διαχρονικό θεῖο θέλημα καί τό ἑκάστοτε καθολικῆς Ἐκκλησίας, πρέπει νά γίνει ἐκκλησιαστικό φρόνημα πού ἐκφράζουν. ἐν γνώσει τῆς ἐνδεχόμενης ἀτέλειάς του καί ἐφ' ὅσον στίς ἐκδόσεις θά προηγεῖται Κάθε προσέγγιση στό παραδιδόμενο ἀνέπαφο καί ἀναλλοίωτο τό πρωτότυπο θέλημα τοῦ Θεοῦ πρέπει νά εἶναι κατά κείμενό τους. Ἔτσι θά μπορεῖ ὁ χρήστης τό δυνατόν αὐθεντική, πιστή καί πλήρης. τοῦ Κώδικα αὐτοῦ νά ἐλέγχει τήν ὀρ- Ὁ ἀπόστολος Παῦλος λέει: «Ἐὰν ἡμεῖς ἢ θότητα τῶν κωδικοποιημένων διατάξεων ἄγγελος ἐξ οὐρανοῦ εὐαγγελίζεται παρ' καθώς καί τή δυνατότητα προσεγγίσεως ὃ εὐηγγελισάμεθα ὑμῖν, ἀνάθεμα ἔστω», καί σέ ἄλλες ἑρμηνεῖες τῶν κανονικῶν καί «εἴ τις ὑμᾶς εὐαγγελίζεται παρ' ὃ κειμένων. Οἴκοθεν νοεῖται ὅτι στίς ἐπί παρελάβετε, ἀνάθεμα ἔστω» (Γαλ. 1,89). μέρους παραγράφους τοῦ Κώδικα πρέπει Γι' αὐτό καί ὁ βʹ κανόνας τῆς Πενθέκτης νά ἀναφέρεται καί ὁ σχετικός κωδικοποι- Οἰκουμενικῆς Συνόδου, ὁ ὁποῖος ἀποτε- ημένος κανόνας καί, γιατί ὄχι, καί οἱ πα- λεῖ ἕνα εἶδος (πρότυπο) κωδικοποιήσεως ράλληλοι αὐτοῦ κανόνες. Ἐξ ἴσου, ἄν ὄχι τῶν ἱερῶν κανόνων ὁρίζει: «Μηδενὶ ἐξε- περισσότερον, ἀπαραίτητα θά εἶναι καί ῖναι τοὺς προσηλωθέντας παραχαράττειν τά σχετικά χωρία τῆς Ἁγίας Γραφῆς. κανόνας ... Εἰ δέ τις ἁλῶ (= συλληφθεῖ) κανόνα τινὰ τῶν εἰρημένων καινοτομῶν, Ἡ συνεπής προσέγγιση στόν νόμο τοῦ Θεοῦ βοηθᾶ ὄχι μόνο στή γνώση τοῦ θε- Τεῦχος 1ον Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 43

λήματός Του, ἀλλά ὁδηγεῖ καί στή θέω- ρία τοῦ ἀνθρώπου. Ὅποιος προσοικειο- ση. ῦται τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, πλησιάζει τόν Θεό, ὁμοιάζει μέ τόν Θεό, θεώνεται. Ὁ Νόμος τοῦ Θεοῦ, ἀφοῦ πέρασε ἀπό τή Νομοθεσία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, Εἴπαμε «διά τῆς Ἐκκλησίας». Ἀσφα- ἔφθασε στόν νόμο καί στόν λόγο τῆς λῶς ἡ ὀρθή ἐφαρμογή τῶν ἱερῶν κανόνων Χάρης. Κι αὐτό ἔγινε, γιατί ὁ ἄνθρωπος γίνεται μόνο μέσα στήν Ἐκκλησία καί ἔπρεπε νά παιδαγωγηθεῖ καί νά προε- μέσῳ αὐτῆς. Γι' αὐτό καί οἱ ἀποστολικοί τοιμαστεῖ κατάλληλα γιά τήν ὑποδοχή κανόνες, οἱ ὁποῖοι θέτουν βάσεις γιά τή καί τήν ἀποδοχή τοῦ «Νέου». Εἴδαμε δομή τῆς Ἐκκλησίας, γιά τό συνοδικό ἱε- στούς συγκεκριμένους κανόνες νά προ- ραρχικό πολίτευμά Της, τονίζουν συχνά, ϋποτίθεται ἡ Παλαιοδιαθηκική νομοθε- ποιά ὀφείλει νά εἶναι ἡ θέση, ἡ σχέση καί σία, νά φωτίζεται κάτω ἀπό τή Χάρη καί ἡ συμπεριφορά τῶν πιστῶν ἰδίως καί κυ- νά ὑπερβαίνεται. Ἔτσι τώρα ἡ ἐφαρμογή ρίως τοῦ ἐπισκόπου, ἀλλά καί τῶν πρε- τῶν ἱερῶν κανόνων γίνεται μέ σκοπό τήν σβυτέρων καί τῶν διακόνων, ἀφοῦ αὐτοί κοινωνία μας μέ τόν Θεό καί δέν ἀποτελεῖ μαζί μέ τούς λαϊκούς συγκροτοῦν τή μιά νομικιστική ἠθικιστική παιδαγωγία. στρατευόμενη Ἐκκλησία. Καθορίζονται Μέτρο κρίσης δέν εἶναι αὐτή καθ' ἑαυτή οἱ μεταξύ τῶν κληρικῶν καί τῶν λαϊκῶν ἡ αὐτόνομη ἐφαρμογή τῶν κανόνων στήν σχέσεις καί πρό πάντων ἡ ἀναφορά κάθε στιγμή τῆς ζωῆς μας, ἀλλά ἡ ὀρθή ὅλων στήν Κεφαλή τοῦ Ἐκκλησιαστικοῦ καί ἄρτια διά τῆς Ἐκκλησίας γνώση, κα- Σώματος, τόν Χριστό. Ἔτσι πραγματο- θώς καί ἡ συνεπής βίωση τοῦ θεϊκοῦ θε- ποιεῖται καί φανερώνεται ἡ Ἐκκλησία λήματος, γιατί μόνον ἔτσι εἶναι ἐφικτή ἡ καί μεταδίδεται ἡ χάρη καί ἡ εὐλογία γνώση τοῦ Θεοῦ, ἡ θεοπτία καί ἡ σωτη- τοῦ Θεοῦ στήν ἀνθρώπινη κοινωνία. Ν. Γύζης, Τό σκλαβοπάζαρο (παιδομάζωμα), (περ. Jean-Léon Jerôme, Νεαροί Ἕλληνες στό τζαμί (1865), 1873-1875), Ἐθνική Πινακοθήκη, Ἀθήνα Minneapolis Institute of Art (Η.Π.Α.) 44 Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 Τεῦχος 1ον

ΠΟΙΗΤΙΚΑ ΚΑΤΟΙΚΕΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ Γιῶργος Πρεβεδουράκης Μάριου-Κυπαρίσση Μώρου Ὑποψ. Δρος Νεοελληνικῆς Φιλολογίας Α.Π.Θ. Τή νύχτα τῆς ἀποκάλυψης / ὁ κόσμος θά γυρεύει ἀπεγνωσμένα/ μιά ἀγκαλιά // ὅπως κι ἀπόψε (Κλέφτικο, Θεσσαλονίκη: Πανοπτικόν 2013) στή θέα τῶν ἐσχάτων Πῶς ὁ ἔρωτας, ὡς διαλογική σχέση μέ Ὁ ἔρωτας, ὡς δίοδος πρός τά ἔσχατα, γί- τόν Ἄλλο, μᾶς εἰσάγει στά ἔσχατα; νεται πρῶτα δίοδος πρός τόν Ἄλλο. Ζοῦμε Τό ἐρώτημα πού πρόκειται νά μᾶς ἀπα- μόνο γιά τόν Ἄλλο καί χάρη στόν Ἄλλον, σχολήσει δέν γίνεται νά ἀπαντηθεῖ στό θα μπορούσαμε νά ἀποφθεγματίσουμε. πλαίσιο τοῦ σύντομου αὐτοῦ κειμένου, Καί ἔχοντας τόν Ἄλλο ὡς ὁδοδείκτη πο- ὡστόσο, μποροῦμε νά δώσουμε κάποιες ρευόμαστε στήν καθημερινότητά μας. Ἡ ὁρίζουσές του. Ἔρωτας, δηλαδή σχέση ἀγκαλιά, γιά τήν ὁποία κάνει λόγο ὁ στί- μέ τόν Ἄλλο, στό πρόσωπο τοῦ ὁποίου χος τοῦ Πρεβεδουράκη, προϋποθέτει δύο βλέπουμε τόν ὄντως Ἄλλο, Χριστό, τόν συμβαλλόμενα μέρη καί ἀναζητᾶται στό «Ἀγαπημένο» τῶν ποιημάτων τοῦ Ρου- «ἀπόψε», στό νῦν, ὅπως καί κατά τή νύχτα μί, τόν ἐρώμενο τοῦ μανικοῦ ἔρωτα πού τῆς ἀποκάλυψης. Μιά ἀποκάλυψη, δηλα- περιγράφουν οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησί- δή, διαρκῶς παροντική, διαρκῶς ὑπάρχου- ας. Μιά σχέση, ὅμως, πού ἀποδεικνύεται σα, διαρκῶς πληρούμενη. Ἐλλοχεύει, ὅμως, ἰδιαίτερα δύσκολη νά τή διαχειριστοῦμε, πάντοτε ὁ κίνδυνος τῆς παρερμηνείας καί ἀκριβῶς λόγῳ τῆς ἀνθρώπινης φύσης ἡ κίνηση ἀπό τόν ἔρωτα στή ναρκισσιστική μας. Διψᾶμε γιά τή σχέση, γιά τήν ἐπα- θεώρηση τοῦ ἐρώμενου εἶναι πάντα ὑπαρ- φή μέ τόν Ἄλλο, κι ὅμως δέν ξέρουμε κτή. Ὁ π. Νικόλαος Λουδοβίκος θέτει ὡς νά ὑπάρχουμε μέ τόν τρόπο τῆς σχέσης. ἀντιστάθμισμα στήν παρερμηνεία αὐτή Δέν ξέρουμε πῶς νὰ μοιραστοῦμε τό πιό ἕναν συνεχῆ ὑπαρξιακό ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι ἁπλό, πόσῳ μᾶλλον τήν ἴδια τή ζωή, τήν διάλογο τῶν δύο προσώπων (Λουδοβίκος ὁποία ἰδιοποιούμαστε μέ μιά διάθεση 2009, σ. 84). Μόνον τότε ὁ διάλογός τους κατοχῆς. Ὁλόκληρη ἡ ζωή μας εἶναι, λοι- δέν ἐκβάλλει σέ μιά ἄκρα ναρκισσιστι- πόν, αὐτή ἡ κίνηση πρός τόν Ἄλλον, αὐτή κή ἰδιοτέλεια. Αὐτός ὁ διαλογικός τρόπος ἡ διαρκής ἀνοδική κίνηση, ἤ καλύτερα ἡ ὕπαρξης εἶναι πού μᾶς συνέχει, ἀρχικά κίνηση πρός τά ἐμπρός, πρός τό ἄχρονο, μέ τόν περιβάλλοντα κόσμο καί κατά συ- πρός τά ἔσχατα. νέπεια μέ τόν ἴδιο τόν Θεό. Τεῦχος 1ον Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 45

Δέν θά πρέπει, ὅμως, νά λανθάνει τῆς βρισκόμαστε ἤδη, δηλαδή, σέ ἐσχατολο- ἀνάγνωσής μας τό «ἀπόψε» τοῦ στίχου, γική προοπτική. Θά μπορούσαμε νά δο- τό ὁποῖο ἐξίσου εὔκολα μπορεῖ νά εἰδωθεῖ ῦμε ὁλόκληρο τό φάσμα τοῦ ἔρωτα μέ σέ ἐσχατολογική προοπτική· «ἀπόψε», τά μάτια τοῦ Paul Althaus, ὅταν γράφει δηλαδή «τώρα», ἕνα διαρκές νῦν, στό πώς «Δέν φτάνουμε στήν τελείωση ἀκο- ὁποῖο οἱ Χριστιανοί πορευόμαστε. Σέ ἕνα λουθώντας τίς ὁριζόντιες γραμμές τῆς ἀπό τά μελετήματα πού προηγήθηκαν, ἱστορίας μέχρι τό τέλος τους, ἀλλά τρα- συζητήσαμε τή σχέση τοῦ «γεγονότος βώντας παντοῦ μέσα στήν ἱστορία μιά Χριστός» μέ τόν Χρόνο· αὐτή τή φορά κατακόρυφη γραμμή» (Moltmann, σ. θά πιάσουμε τόν μίτο τῶν μυστικῶν θεο- 43). Αὐτή ἀκριβῶς ἡ κατακόρυφη γραμ- λόγων, καί πιό συγκεκριμένα τοῦ Ἄγγε- μή στήν ἱστορία τοῦ καθενός μας εἶναι ὁ λου Σιλέσιου (Angelus Silesius), ὁ ὁποῖος ἔρωτας ἐκεῖνος πού μᾶς κάνει μετόχους ἀποδίδει ὡς ἑξῆς τήν ἕνωση ἀνθρώπου μιᾶς ἀνώτερης ἀλήθειας, μιᾶς πλέον κα- καί Θεοῦ: «Ἐγώ ὁ ἴδιος εἶμαι ἡ αἰω- θαρῆς θέασης τοῦ Ἄλλου, μιᾶς κίνησης νιότητα, ὅταν ἐγκαταλείπω τό χρόνο καί ἀπό τόν Ἄλλο στόν ὄντως Ἄλλο, τόν Χρι- ἑνώνομαι μέ τόν Θεό καί ὁ Θεός ἑνώνε- στό. ται μέ μένα». Αὐτή ἡ ὑπερχρονική ἕνωση ἀνθρώπου καί Θεοῦ δέν θά γινόταν νά Γυρνᾶμε στόν στίχο· ὁ συμβολισμός μήν περάσει πρῶτα μέσα ἀπό τήν ἕνω- του, ἤ τουλάχιστον ἕνας ἀπό τούς συμ- ση ἀνθρώπου καί ἀνθρώπου· «Μέτρο τοῦ βολισμούς του, δεδομένης τῆς πολυσημί- ἔρωτα γιά τόν Θεό, ὁ μανικός πόθος γιά ας τοῦ νοήματος ἑνός κειμένου καί πόσῳ πρόσωπο ἀνθρώπου. Μέτρο δυσπρόσι- μᾶλλον ποιήματος, μοιάζει νά γίνεται του κατορθώματος, γι’ αὐτό καί μακα- πιό ἐναργής: ἡ ἀποκάλυψη τοῦ στίχου ρίζεται ὅποιος τό φτάσει. […] Δέν ἀγα- μας εἶναι περισσότερο μιά προσωπική πᾶμε μέ ἄλλη φύση τόν Θεό καί μέ ἄλλη διαδικασία, ἀντλημένη ἀπευθείας ἀπό τή τόν ἐρώμενο ἄνθρωπο. Ἴδιος ὁ ἔρωτας μεγάλη δεξαμενή προποιητικοῦ ὑλικοῦ “ἐπὶ σωμάτων καὶ ἀσωμάτων”», γράφει τῆς Βίβλου καί ἀπό τό ὁμώνυμο ἔργο τῆς σύγχρονος φιλόσοφος. Καινῆς Διαθήκης. Μιά ἀποκάλυψη πού ἡ ἐσχατολογία της τήν κάνει ταυτόσημη Μέτρο τοῦ ἀνθρώπινου ἔρωτα, ὁ πόθος μέ τήν Ἀποκάλυψη τῶν ἐσχάτων ἡμερῶν, ἔξω ἀπό τό ἐγώ μας, ἕνας πόθος πού στήν ὁποία πορευόμαστε μέ ἄξονα τόν μεταφράζεται σέ αὐτή τή διαλογική Ἄλλο καί τή σχέση μας μαζί του. Χάρις ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι κατάσταση, γιά τήν στήν ὕπαρξη τοῦ Ἄλλου πλάι μας, ὅλα ὁποία κάνει λόγο ὁ Λουδοβίκος. Ἔξω εἶναι δυνατά. Ὅλα ὑπάρχουν χάριν τῆς ἀπό τό ἐγώ μας καί ἔξω ἀπό τόν χρόνο· διαλογικῆς σχέσης. Ε Ν Δ Ε Ι Κ Τ ΙΚΗ Β ΙΒ Λ ΙΟΓ ΡΑ Φ ΙΑ . π. Νικόλαος Λουδοβίκος, Οἱ τρόμοι τοῦ προσώπου καί τά βάσανα τοῦ ἔρωτα. Στοχασμοί γιά μιά μετανεωτερική θεολογική ὀντολογία, Ἀθήνα: Ἁρμός 2009. Jurgen Motlmann, Ὁ ἐρχόμενος Θεός. Χριστιανική ἐσχατολογία, μτφ. Πέτρος Γιατζάκης, 'Αθήνα: Ἄρτος Ζωῆς 2009. 46 Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 Τεῦχος 1ον

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Ζαμπίας Ἀγριμάκη Ἱστορικοῦ - Δρος Νεοελληνικῆς Φιλολογίας Χρυσόστομος, Μητρ. Ἐλευθερουπόλεως, Κοινωνιολογικό Κυριακοδρόμιο, Ἐλευθερούπολη: ἔκδ. Ἱ.Μ. Ἐλευθερουπόλεως 2020, 290σ. Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ἐλευθερουπόλεως παραδίδει στούς ἀναγνῶστες μία ἀκόμη συλλογή κηρυγμάτων, βασισμένων στό κείμενο τῆς Ἀποστολικῆς περικο- πῆς, πού διαβάζεται τίς Κυριακές. Ἡ ἔμφαση δίδεται στο κοινωνιολογικό περιεχόμε- νο τῶν περικοπῶν, δηλαδή στό γεγονός ὅτι μέσῳ αὐτῶν παρέχονται ἀπαντήσεις σέ πλεῖστα ὅσα προβλήματα ἀπασχολοῦν καί σήμερα τόν ἄνθρωπο, ὑπογραμμίζοντας τή βαθιά και οὐσιαστική ἐπικαιρότητα τοῦ Ἀποστολικοῦ λόγου. Τά κηρύγματα εἶναι κατανεμημένα σέ ἕξι κατηγορίες (Κυριακές Ματθαίου, Κυριακές Λουκᾶ, Κυριακές Τριωδίου, Κυριακές Πεντηκοσταρίου, Δεσποτικές ἑορτές, Ἑορτές ἁγίων) καί κάθε ἕνα τιτλοφορεῖται μέ βάση τό κοινωνικό πρόβλημα στο ὁποῖο ἀναφέρεται (π.χ. «Δι- καιοσύνη», «Πατριῶτες ἤ διεθνιστές», «Παραδοσιακοί ἤ προοδευτικοί;», «Ἕνα κοι- νωνικό ἔγκλημα», «Ἡ παρηγορία τῶν πτωχῶν» κ.ἄ.). Ἀρχιμ. Κωνσταντῖνος Γ. Χαραλαμπόπουλος, Ἀποστολικαί Ἐκχύσεις, Α΄ (Περί- οδος Πεντηκοσταρίου) / Β΄ (Κυριακαί τοῦ Ματθαίου), Κηφισιά 2020 Μέ στόχο τήν πνευματική ἐνίσχυση τοῦ εὐσεβοῦς λαοῦ, ὁ Ἀρχιμανδρίτης Κων- σταντῖνος Γ. Χαραλαμπόπουλος, πρωτοσύγκελλος τῆς Ἱ.Μ. Κηφισίας, Ἀμαρουσίου καί Ὠρωποῦ, ἔχει συγκεντρώσει, σέ δύο εὔχρηστα βιβλία, κηρύγματα ἐπί τῶν Ἀπο- στολικῶν κειμένων, καρπό τῆς πολυετοῦς διακονίας του πρός τούς πιστούς. Στό πρῶτο, περιλαμβάνονται κηρύγματα τῆς περιόδου τῆς Πεντηκοστῆς καί στο δεύτερο κηρύγματα ἐπί τῶν Ἀποστολικῶν κειμένων πού ἀναγινώσκονται τίς Κυριακές τοῦ Ματθαίου. Βιβλία πού λάβαμε - Νέες κυκλοφορίες Σωφρονία μοναχή, Τά Χριστούγεννα τῆς καρδιᾶς μας. Μία πορεία αὐτογνωσίας, ἔκδ. Ἱερά Μονή Ἁγίας Τριάδος Ἀκράτας χ.χ. Σωφρονία μοναχή, Στῶμεν καλῶς... Ἡ ψυχική θεραπεία μέσα ἀπό τά λειτουργικά κείμενα. Τχ. 1ο: Ὡρολόγιον, ἔκδ. Ἱερά Μονή Ἁγίας Τριάδος Ἀκράτας χ.χ. Σωφρονία μοναχή, Γιά μιά … Ἀληθινή Ζωή, ἔκδ. Ἱερά Μονή Ἁγίας Τριάδος Ἀκράτας 2019 Τεῦχος 1ον Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 47

ΕΦΗΜΕΡΙΑΚΑ Περί μηναίων ἀποδοχῶν Πρωτ. Γεωργίου Βαμβακίδη Γεν. Ἀρχιερ. Ἐπιτρ. Ἱ.Μ. Ζιχνῶν καί Νευροκοπίου Ἀντιπροέδρου Ι.Σ.Κ.Ε. Στό σημερινό τεῦχος θά δημοσιεύσου- τέκνων, ὅπως αὐτή παρουσιάστηκε στά με ἐνδεικτικά τίς μηνιαῖες Μισθολογικές προηγούμενα τεύχη τοῦ Ἐφημερίου. Μέ ἀπολαβές Κληρικῶν τῆς ΠΕ Μισθολογι- ἕνα ἀνήλικο τέκνο παροχή 50,00 € προ- κῆς Κατηγορίας καί μ' αὐτήν τήν παρου- σωπική διαφορά 26,00. ΕΦΚΑ Ὑγειο- σίαση ὁλοκληρώνουμε, ἔστω καί ἐνδει- νομικό 94,09, ΕΦΚΑ Ἐπικουρικό 62,34, κτικά, τίς μηνιαῖες Μισθολογικές ἀπο- ΕΦΚΑ Κλάδος Κύριας 255,67. Σύνο- λαβές κληρικῶν ὅλων τῶν Μισθολογικῶν λο ἀκαθαρίστων συμπεριλαμβανομένου Κατηγοριῶν, ὅπως αὐτές καθορίζονται ἑνός τέκνου καί προβληματικῆς περιοχῆς: καί ἰσχύουν μέ τά σημερινά δεδομένα 2.506,10 €. Κρατήσεις: ΕΦΚΑ Ὑγειονο- καί τίς ἰσχύουσες νομοθετικές διατάξεις. μικό Περίθαλψη: 52,73, ΕΦΚΑ Πρόνοια ΕΤΕΑΕΠ (Παλαιοί ἀσφαλισμένοι): 76,72, Κληρικός λοιπόν ἀνήκων στήν ΠΕ Μι- ΕΦΚΑ Ἐπικουρική Ἀσφάλιση: 62,34, σθολογική Κατηγορία ἄνευ Μεταπτυχια- ΕΦΚΑ Κλάδος Κύριας Σύνταξης: 127,93, κοῦ καί Διδακτορικοῦ διπλώματος, ἔχων Ἀποστολική Διακονία Περιοδικό Ἐκκλη- τριάκοντα ἔτη Ἐφημεριακῆς Διακονί- σία: 10,34, Εἰσφορά Ἀλληλεγγύης 2%: ας λαμβάνει ὡς μηνιαῖες Μισθολογικές 41,38, ΤΠΔΥ-ΤΠΟΕΚΕ Εἰδική εἰσφορά ἀπολαβές τά ἐξῆς: Ἐάν ὑπηρετεῖ στίς 1%: 20,94, Εἰδική Εἰσφορά Ἀλληλεγγύης: λεγομένες παραμεθόριες ἤ προβληματι- 16,67 Φ.Μ.Υ.: 221,26, ΕΦΚΑ Ὑγειονομι- κές περιοχές λαμβάνει μηνιαῖο ἐπίδομα κό: 94,09, ΕΦΚΑ Ἐπικουρικό: 62,34 καί 100,00 €. Οἱ υπόλοιπες ἀκαθάριστες μη- ΕΦΚΑ Κλάδος Κύριας: 255,67. Σύνολο νιαῖες ἀποδοχές καθορίζονται ἀκολού- Κρατήσεων: 1.042,91 €. Καθαρό πλη- θως: Βασικός Μισθός 1.918, Οἰκογενεια- ρωτέο: 1.463,19 €. κή Παροχή ἀναλόγως τοῦ ἀριθμοῦ τῶν Λεπτομέρεια ἀπό τόν πίνακα τοῦ Ary Scheffer, Οἱ Σουλιώτισσες (1827), Μουσεῖο τοῦ Λούβρου, Παρίσι 48 Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2021 Τεῦχος 1ον