ΚΤΕ

ΕΤΟΣ 66ο • Νοέμβριος - Δεκέμβριος 2020 • Ἀρ. 642 ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ m «Χριστὸς γεννιέται» m « Ἀφιέρωμα: 2.500 χρόνια ἀπὸ τὶς Θερμοπύλες καὶ τὴ Σαλαμῖνα» m « Ἀντιμετωπίζοντας τὶς κρίσεις» m «Μάχη γιὰ νὰ πολεμήσουμε τὴ συνήθεια»

K Περιεχόμενα Σημείωμα πρὸς τὶς ἀναγνώστριες καὶ τοὺς ἀναγνῶστες τοῦ περιοδικοῦ μας ___________________ 201 Μάχη γιὰ νὰ πολεμήσουμε τὴ συνήθεια (ΕΛΕΟΝΩΡΑ ΜΗΤΣΟΥ) _____________________________ 202 Κεκλεισμένων τῶν θυρῶν (ΜΑΡΙΝΑ ΦΡΑΓΚΑΚΗ) _________________________________________ 206 «Πῶς ἡ Παρθένος εἰσῆλθεν εἰς τὰ Ἅγια τῶν Ἁγίων;» (ΑΝΝΑ Κ. ΚΟΡΝΑΡΟΥ-ΚΑΛΑΜΑΡΑ) _____ 207 Χριστούγεννα (ΚΙΚΗ ΒΕΡΟΥΧΗ) _________________________________________________________ 210 ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2.500 χρόνια ἀπὸ τὶς Θερμοπύλες καὶ τὴ Σαλαμῖνα (ΓΙΑΝΝΗΣ Κ. ΤΣΕΝΤΟΣ) ________ 211 Μέρος Πρῶτο: Ἀνεξάντλητη πηγὴ διδαγμάτων ___________________________________________ 212 Μέρος Δεύτερο: Οἱ Θερμοπύλες καὶ ἡ Σαλαμίνα στὸν κινηματογράφο καὶ τὴν τηλεόραση ______ 220 Ἀντιμετωπίζοντας τὶς κρίσεις (ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΚΑΒΟΥΛΗΣ) ________________________________ 227 Ἡ ἀγάπη Σου (ΝΑΥΣΙΚΑ ΙΕΣΣΑΙ ΚΑΣΙΜΑΤΗ) ______________________________________________ 233 Χρόνια Ἀποφρακτικὴ Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) (ΖΩΗ ΡΙΖΟΚΩΣΤΑ-ΑΓΓΕΛΗ) ____________________ 234 Τὰ μικρὰ τῆς ζωῆς μας (ΚΛΕΙΩ-ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΚΟΥΡΑΣΗ) ____________________________________ 236 Κἄτι εἶδα... ἄκουσα... ἢ μοὖπαν... Περιμένοντας τὰ Χριστούγεννα (ΛΙΤΣΑ ΑΠΑΛΑΚΗ) __________ 237 Βιβλιοπαρουσίαση. Μερόπης Σπυροπούλου, Ἕνας ἀνεμιστήρας ὀροφῆς καὶ ἄλλες ἱστορίες (ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΚΑΒΟΥΛΗΣ) _________________________________________________________ 238 Χριστὸς γεννιέται (ΓΙΑΝΝΗΣ ΑΝ. ΣΑΝΤΑΡΜΗΣ) ____________________________________________ 238 Περιεχόμενα ἔτους 2020 _______________________________________________________________ 239 Κυκλοφορεῖ ἀνά δύο μῆνες μέ 40 σελίδες. ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ • Ἐκδότης: «Χριστιανική Ἕνωσις Ἀκτῖνες», • Τόπος ἔκδοσης: Ἀθήνα ὁδός Καρύτση 14, 105 61 Ἀθήνα • Νοέμβριος 2020 Τηλ. 210 3247294, 210 3235931 • Δημιουργικό - Ἐκτύπωση: «Λυχνία Α.Ε.», • Διευθυντής Σύνταξης: Γιάννης Κ. Τσέντος, Ἀνδραβίδας 7, 136 71 Χαμόμυλο Ἀχαρνῶν, Θελξινόης 1, 166 74 Γλυφάδα Τηλ. 210 3410436, www.lyhnia.com • Τιμή τεύχους 2,5€. Παρακαλοῦμε, ἀποστέλλετε τίς συνεργασίες σας στή διεύ- θυνση Καρύτση 14, 105 61 Ἀθήνα. • Ἐτήσια Συνδρομή: Ἐσωτερικοῦ 15€. Διατηροῦμε τό δικαίωμα νά μή δημοσιεύουμε ἤ νά συντέ- Ἐξωτερικοῦ: 30€. μνουμε κατά τήν κρίση μας ὁποιοδήποτε χειρόγραφο. Χειρό- Kύπρου: 20€. γραφα δημοσιευμένα ἤ μή δέν ἐπιστρέφονται.

Σημείωμα πρὸς τὶς ἀναγνώστριες «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 καὶ τοὺς ἀναγνῶστες τοῦ περιοδικοῦ μας Ἀγαπητὲς ἀναγνώστριες, ἀγαπητοὶ ἀναγνῶστες, Ἡ πανδημία τοῦ κορωνοϊοῦ καὶ τὰ μέτρα γιὰ τὸν περιορισμὸ τῆς ἐξάπλωσής του ἔχουν ἐπηρεάσει καὶ τὸ περιοδικό μας, καὶ μάλιστα ἀπὸ πολλὲς καὶ ἐντελῶς συγκεκριμένες ἀπόψεις. Συγκεκριμένα: – Ὅσο χρονικὸ διάστημα ἰσχύουν τὰ περιοριστικὰ μέτρα, μὲ τοὺς περιορισμοὺς στὴ μετακίνηση τῶν πολιτῶν, τὴν ὑποχρεωτικὴ τηλεργασία κτλ., εἶναι λογικὸ οἱ ἀναγνώστριες καὶ οἱ ἀναγνῶστες νὰ μὴν μποροῦν νὰ ἐπικοινωνήσουν τηλεφωνικὰ μὲ τὰ γραφεῖα τοῦ περιοδικοῦ μας στὰ γνωστὰ τηλέφωνα κατὰ τὶς πρωϊνὲς ὧρες τῶν καθημερινῶν, ὅπως παλαιότερα. Ὅσοι τυχὸν θὰ χρεια- ζόταν νὰ ἐπικοινωνήσουν μαζί μας γιὰ ὁποιονδήποτε λόγο (π.χ. γιὰ ἀλλαγὲς στὰ στοιχεῖα τῶν συνδρομῶν κτλ.), παρακαλοῦνται νὰ ἐπικοινωνοῦν μέσῳ ἠλεκτρονικοῦ μηνύματος (e-mail) στὴ διεύθυνση ἠλεκτρονικοῦ ταχυδρομείου τοῦ διευθυντοῦ συντάξεως: [email protected] – Δεδομένων τῶν περιορισμῶν ποὺ προαναφέρθηκαν, ἔχει δυστυχῶς καθυστερήσει ἡ ἐνημέ- ρωση τῶν καταστάσεων τῶν συνδρομητῶν. Ζητοῦμε λοιπὸν συγγνώμη, ἂν συμβεῖ νὰ ἔχετε πληρώσει τὴν ἐτήσια συνδρομὴ κάποια στιγμὴ τὸ τελευταῖο χρονικὸ διάστημα καὶ δὲν βλέπετε τὴ μεταβολὴ στὴν ἐτικέτα. Ἀσφαλῶς ἡ ἐνημέρωση τῶν καταστάσεων θὰ γίνει, ἔστω καὶ μὲ καθυστέρηση. – Ἀδυνατώντας λόγῳ τῶν περιορισμῶν νὰ μεταβοῦμε στὰ γραφεῖα, δὲν κατέστη δυνατὸν νὰ ἐκτυπώσουμε καὶ νὰ ἀποστείλουμε μὲ τὸ τελευταῖο αὐτὸ διμηνιαῖο τεῦχος τοῦ τρέχοντος ἔτους τὰ ἔντυπα ταχυπληρωμῆς γιὰ ὅσους συνδρομητὲς ὀφείλουν τὴ συνδρομὴ τοῦ ἔτους. Πιθανώτατα ἡ ἀποστολή τους θὰ γίνει μὲ τὸ ἑπόμενο τεῦχος. Ἐν τῷ μεταξύ, παρακαλοῦμε τὶς συνδρομήτριες ἢ τοὺς συνδρομητὲς ποὺ θὰ ἐπιθυμοῦσαν νὰ καταβάλουν τὴν ὀφειλόμενη ἐτήσια συνδρομή τους νὰ ἐπιλέξουν κάποιον ἀπὸ τοὺς ἐναλλακτικοὺς τρόπους πληρωμῆς (βλ. πίνακα στὴν τελευταία σελίδα τοῦ τεύχους), προσέχοντας, σὲ περίπτωση ἠλεκτρονικῆς πληρωμῆς, νὰ ἀναγράφεται ὁπωσδήποτε στὴν αἰτιολογία τὸ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ σας (καὶ τίποτε ἄλλο). – Πολλὲς συνεργάτιδες καὶ πολλοὶ συνεργάτες τοῦ περιοδικοῦ εὐλόγως δὲν κατέστη δυνατὸν νὰ ἀποστείλουν ταχυδρομικὰ τὶς συνεργασίες τους στὸ περιοδικό, ἐνῷ μπορεῖ καὶ ἐμεῖς νὰ μὴν μπορέσαμε νὰ παραλάβουμε συνεργασίες ποὺ ἀπεστάλησαν στὰ γραφεῖα τοῦ περιοδι- κοῦ. Παρακαλοῦμε, γιὰ ὅσο ἰσχύουν τὰ περιοριστικὰ μέτρα (ἤ, ἂν ἐπιθυμεῖτε, καὶ κατόπιν) νὰ ἀποστέλλετε τὶς συνεργασίες σας μέσῳ ἠλεκτρονικοῦ μηνύματος (e-mail) στὴ διεύθυνση ἠλεκτρονικοῦ ταχυδρομείου τοῦ διευθυντοῦ συντάξεως: [email protected] Ἂς προσπαθήσουμε ὅλοι νὰ ἀξιοποιήσουμε πνευματικὰ τὴν περίοδο τοῦ ὑποχρεωτικοῦ ἐγκλει- σμοῦ μας. Τὰ περιοριστικὰ μέτρα μποροῦν νὰ ἐμποδίσουν ὅλες τὶς κινήσεις μας, ἐκτὸς ἀπὸ μία: τὴν πρὸς τὰ ΑΝΩ! Ἐκ τῆς διευθύνσεως 201

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 Μάχη γιὰ νὰ πολεμήσουμε τὴ συνήθεια Σὲ ἄρθρο ποὺ δημοσιεύθηκε πρὶν ἀπὸ ἕναν χρόνο, στὸ χριστουγεννιάτικο τεῦχος τοῦ περιοδικοῦ μας, μὲ τίτλο «Συνήθεια, ὁ μεγάλος ἐχθρός. Ἡ κρίση τῆς ἐποχῆς μας καὶ ἡ εὐθύνη τῶν Χριστιανῶν» [Ὁ Κόσμος τῆς Ἑλληνίδος 636 (Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2019), σελ. 214-221], θέσαμε εὐθέως τὸ ἐρώτημα: Μήπως γιὰ τὸ κατάντημα τῆς ἐποχῆς καὶ τοῦ κόσμου μας εὐθυνόμαστε καὶ ἐμεῖς, οἱ πιστοί, ποὺ δὲν βιώνουμε σωστὰ τὴν πίστη μας (ἐπειδὴ τὴ συνηθίσαμε); Μήπως φταῖμε ἐμεῖς, ποὺ ἡ ἀνθρωπότητα στράφηκε πρὸς τὴν ἄρνηση; Μήπως ἆραγε δὲν πλανᾶται τὸ Ἅγιο Πνεῦμα, ὅταν λέει: «Τὸ γὰρ ὄνομα τοῦ Θεοῦ δι’ ὑμᾶς βλασφημεῖται ἐν τοῖς ἔθνεσι»; Ἡ κοινωνία περιμένει νὰ μάθει τὴν ἀξία τῆς πίστης ἀπὸ ὅλους ἐμᾶς. Καὶ ἐμεῖς τί κάνουμε; Μήπως ἡ συνήθεια μᾶς κάνει νὰ πιστεύουμε πὼς ὅλα τὰ κάνουμε καλὰ καὶ ἁπλῶς οἱ ἄλλοι δὲν ἀκολουθοῦν; Ἡ αὐτοκριτικὴ ποὺ κάναμε ἐκεῖ ὁδηγεῖ στὸ ἐρώτημα: Πῶς μποροῦμε νὰ πολεμήσουμε τὴ συνήθεια, αὐτὸν τὸν μεγάλο ἐχθρό; Σὲ αὐτὸ τὸ ἐρώτημα ἔρχεται νὰ ἀπαντήσει τὸ παρὸν ἄρθρο. Χρειάζεται μιὰ σειρὰ μαχῶν, γιὰ νὰ πολεμήσουμε τὴ συνήθεια: Μάχη πρώτη: ἡ μαθητεία μιὰ τέχνη ποὺ δὲν ξέρουμε. Εἶναι δύσκολο, γιατὶ Νὰ μελετοῦμε καὶ νὰ διαφωτισθοῦμε καὶ νὰ πῶς νὰ ὁμολογήσουμε, μετὰ τόσα χρόνια, ὅτι μαθητεύσουμε ξανά. Οἱ χριστιανοὶ πρέπει νά ’ναι ἔχουμε ἀνάγκη καθαρμοῦ; Εἶναι δύσκολο, γιατὶ μαθητὲς συνεχῶς! Προσοχή, ὁ ἐχθρὸς αὐτῆς τῆς ἄλλο οἱ γενικὲς αὐτοκατηγορίες, «εἶμαι ὁ χειρότε- μάχης εἶναι ἡ ἰδέα τῆς παντογνωσίας, ἡ ἰδέα ὅτι ρος, εἶμαι ἁμαρτωλός», καὶ ἄλλο νὰ ἀναγνωρίσου- τὰ ξέρουμε ὅλα («Φτάνει τόσα χρόνια στὸ κατη- με συγκεκριμένα λάθη μας. Οἱ γενικὲς κατηγορίες χητικό», εἶπε μιὰ κυρία, «τὰ ἔχω μάθει πιὰ ὅλα»!). εἶναι καμουφλὰζ τοῦ ὅτι δὲν ἔχουμε ὁμολογήσει τίποτα. Αὐτὴ ἡ στάση εἶναι ἐξευτελιστική, γιατὶ Μάχη δεύτερη: Τὸ λουτρὸ τῆς ὅποιος φεύγει ἀπὸ τὰ οὐράνια δὲν πέφτει στὴ γῆ, αὐτοκριτικῆς ἀλλὰ στὸν ἐξευτελισμό, τὸ κατάντημα τοῦ ἐγωι- σμοῦ. Ὅσο πιὸ πολλὴ καὶ ἀμείλικτη αὐτοκριτικὴ Ἡ ἀναγνώριση καὶ ἡ ὁμολογία ὅτι εἴμαστε κάνουμε, τόσο καθαριζόμαστε. Καὶ ὅσο καθαρι- 202 ἄρρωστοι. Εἶναι δύσκολο, γιατὶ ἡ ὁμολογία εἶναι ζόμαστε, τόσο μιλάει μέσα μας ἡ πίστη. Γιατί, γιὰ

νὰ μποῦνε οἱ ἀκτῖνες τῆς πίστης μέσα μας, θέλουν στὴν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ ὑπάρχει καὶ γιὰ μᾶς «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 ἐσωτερικὴ καθαρότητα, καὶ τότε θαυματουργοῦν. δαχτυλίδι... Ἀρκεῖ νὰ ὁμολογήσουμε τὰ λάθη μας, τὴν ἀσυνέπειά μας, τὴν ἀπιστία μας, τὴν ἀδιαφορία Μάχη τρίτη: Νὰ κατοχυρώσουμε μας... Ἀρκεῖ νὰ μποῦμε κάτω ἀπὸ τὸ πετραχῆλι τοῦ τὴν αὐτοκριτική μας πνευματικοῦ καὶ τὰ μάτια μας νὰ βγάλουνε δάκρυα». Ναὶ στὴ μυστηριακὴ κάθαρση, ὄχι στὴν ἀνι- Τὴν ἀνακαίνιση τὴν ἔχουμε ἀνάγκη ὅλοι. Ὄχι σόρροπη διασάλπιση. Δὲν χρειάζεται νὰ ταπει- μόνο νὰ τὴν διδάσκουμε, θεωρώντας πὼς ἐμεῖς νολογοῦμε οὔτε νὰ κοινολογοῦμε τὰ σφάλματά εἴμαστε ἀναμάρτητοι καὶ πᾶμε καὶ λέμε στοὺς μας. Ἂς μὴ φθάσουμε τὸν ἀπόστολο Παῦλο, ποὺ ἄλλους Μετανοεῖτε. Μόνο ὁ Κύριος ἔλεγε «Με- θεωροῦσε τὸν ἑαυτό του τὸν ἁμαρτωλότερο τῶν τανοεῖτε». Χρειαζόμαστε τό «Μετανοοῦμε» τῶν ἀνθρώπων, ἀλλὰ ἂς ἀναγνωρίσουμε ὅτι «πολλὰ χριστιανῶν, ὄχι τὸ ψεύτικο, τὸ ὑποκριτικό, ἀλλὰ πταίομεν πάντες» καὶ ὅτι καὶ ὁ διπλανός μου εἶναι τὸ ἀληθινὸ καὶ μὲ ἐπίγνωση τοῦ γιατί μετανοοῦμε. ἁμαρτωλὸς ὅπως καὶ ἐγὼ εἶμαι ἁμαρτωλή. Καὶ ἐκεῖνος εἶναι ἄρρωστος, ὅπως καὶ ἐγὼ εἶμαι ἄρρω- στη! Μὲ τὴ διαφορὰ πὼς ἐγὼ μπῆκα στὸ νοσο- κομεῖο ποὺ λέγεται Ἐκκλησία καὶ ἔχω κοντά μου τὸν θεράποντα ἰατρό, τὸν Χριστό, ἀπὸ τὸν ὁποῖο δὲν κρύβω τὶς πληγές μου, ὅσο ἀποκρουστικὲς δύσοσμες καὶ ἂν εἶναι. Ἡ ἀναγνώριση τῆς ἁμαρ- τωλότητας ὁδηγεῖ στὴν ἀγάπη, γιατὶ ὁ καλύτερος χρόνος νὰ θυμᾶσαι τὶς ἁμαρτίες σου εἶναι ὅταν βλέπεις τὶς ἁμαρτίες τῶν ἄλλων. Μάχη τέταρτη: Μετάνοια Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας λένε πὼς ὁ Χριστὸς δίνει τὰ ἴδια πανίσχυρα φάρμακά Του, αἰῶνες τώ- K Ἡ ὁμολογία εἶναι μιὰ τέχνη ποὺ δὲν ξέρουμε. Εἶναι δύσκολο, γιατὶ πῶς νὰ ὁμολογήσουμε, μετὰ τόσα χρόνια, ὅτι ἔχουμε ἀνάγκη καθαρμοῦ; Εἶναι δύσκολο, γιατὶ ἄλλο οἱ γενικὲς αὐτοκατηγορίες, «εἶμαι ὁ χειρότερος, εἶμαι ἁμαρτωλός», καὶ ἄλλο νὰ ἀναγνωρίσουμε συγκεκριμένα λάθη μας. Οἱ γενικὲς κατηγορίες εἶναι καμουφλὰζ τοῦ ὅτι δὲν ἔχουμε ὁμολογήσει τίποτα. K ρα, ποὺ εἶναι οἱ ἐντολές Του. « Ἆραγε, ὅ,τι λέει ὁ Μετανοοῦμε ὁ καθένας γιὰ τὰ σφάλματά του, καὶ Χριστὸς τὸ κάνουμε; Κι ἂν δὲν τὸ κάνουμε, ἆραγε ὅλοι μαζί, γιατὶ δὲν εἴμαστε τό «ἅλας τῆς γῆς», τὸ κλαῖμε;», ἀναρωτιέται μιὰ χριστιανὴ ποιήτρια. Καὶ φῶς στὸν κόσμο, δὲν εἴμαστε οἱ ἄνθρωποι ἀπὸ συνεχίζει: « Ὅπως ἔκλαψαν τὰ μάτια τοῦ Ἀδάμ, τοὺς ὁποίους ἡ κοινωνία καθοδηγεῖται πράγματι ὅταν ἔχασε τὸν Παράδεισο, ... ὅπως ἔκλαψαν τὰ πρὸς τὸν Χριστό. Καὶ ὁ μὲν κοσμικὸς ἔχει πάντοτε μάτια τοῦ Δαυΐδ, ὅταν εἶδε τὴν ἁμαρτία του, ... ὅπως τὴ δυνατότητα τῆς στροφῆς πρὸς τὸν χριστιανισμό, ἔκλαψαν τὰ μάτια τοῦ Πέτρου, ὅταν ἀρνήθηκε τὸν ὁ χριστιανὸς ὅμως χάνει αὐτὴ τὴ δυνατότητα, ὅταν Χριστό, ... ὅπως ἔκλαψε ἡ ὁσία Μαρία ἡ Αἰγυπτία, συνηθίσει νὰ καλεῖ τοὺς ἄλλους σὲ μετάνοια, καὶ ὥσπου στέγνωσε ὅλη, ... ὅπως ἔκλαψε ὁ ἄσωτος, ὄχι τὸν ἑαυτό του. ὅταν ἔπεσε στὰ πόδια τοῦ Πατέρα... Ὑπάρχει καὶ γιὰ μᾶς ἡ στολὴ ἡ πρώτη. Ὅσο κι ἂν ἁμαρτήσαμε, 203

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 K Τὴν ἀνακαίνιση τὴν ἔχουμε ἀνάγκη ὅλοι. Ὄχι μόνο νὰ τὴν διδάσκου- με, θεωρώντας πὼς ἐμεῖς εἴμαστε ἀναμάρτητοι καὶ πᾶμε καὶ λέμε στοὺς ἄλλους Μετανοεῖτε. Μόνο ὁ Κύριος ἔλεγε «Μετανοεῖτε». Χρειαζόμαστε τό «Μετανοοῦμε» τῶν χριστιανῶν, ὄχι τὸ ψεύτικο, τὸ ὑποκριτικό, ἀλλὰ τὸ ἀληθινὸ καὶ μὲ ἐπίγνωση τοῦ γιατί μετανοοῦμε. Μετανοοῦμε ὁ καθένας γιὰ τὰ σφάλματά του, καὶ ὅλοι μαζί, γιατὶ δὲν εἴμαστε τό «ἅλας τῆς γῆς», τὸ φῶς στὸν κόσμο, δὲν εἴμαστε οἱ ἄνθρωποι ἀπὸ τοὺς ὁποίους ἡ κοινω- νία καθοδηγεῖται πράγματι πρὸς τὸν Χριστό K Μάχη πέμπτη: Νὰ ἐξαγιάσουμε τὴν ἀρέσουν στὸν Κύριο τῆς δόξης. Ραθυμία καὶ συ- κοινωνικότητά μας νεχὴς ἀναβλητικότητα γιὰ ἐργασία τῶν ἐντολῶν Νὰ μάθουμε τὴ στάση μας μέσα στὴ διεφθαρ- Του ἀργὰ ἢ γρήγορα καταλήγει στὴν πλήρη ἀδι- μένη κοινωνία. Καὶ ἡ στάση μας νὰ εἶναι αὐτὴ τοῦ αφορία γιὰ τὴ σωτηρία μας. πραγματικοῦ χριστιανοῦ, καὶ ὄχι νὰ μετέχουμε τῶν Μάχη ἕβδομη: Προσευχή ἀσθενειῶν τῆς κοινωνίας, ἐνῷ ξέρουμε, γιατὶ τότε θὰ εἴμαστε «ἄξιοι πολλοῦ δαρμοῦ», ὅπως λέγει ὁ Ἔχουμε χρέος νὰ ζητήσουμε ἀπὸ τὸν Θεὸ νὰ Κύριος. Ὅποιος χριστιανὸς παραμελεῖ τὰ καθημε- πετάξει ἀπὸ πάνω μας τὴ σκόνη τῆς συνήθειας, ρινὰ καθήκοντά του, γιατὶ τάχα ἔχει ἀπορροφηθεῖ νὰ μᾶς δώσει τὴ συνέπεια στὴν πίστη, γιὰ νὰ παύ- ἀπὸ τὰ πνευματικά, ὅποιος παραμελεῖ τὴ στοιχειώ- σουμε νὰ εἴμαστε ἄσωτοι, ποὺ σπαταλοῦν ὄχι τὰ δη ἐντιμότητα στὶς σχέσεις μὲ τοὺς συνανθρώπους λεφτά τους σὲ ἀσωτεῖες, ἀλλὰ τὴν εἰρήνη τους καὶ του, μοιάζει μὲ τὸν φιλόλογο ἐκεῖνο ποὺ μελετᾷ τὴ ζωή τους σὲ ὀλιγοπιστία. δημηγορίες τοῦ Περικλέους, ἐνῷ δὲν ξέρει στοι- K χειώδη γραμματικὴ καὶ ὀρθογραφία. Δικαιοσύνη, τιμιότητα, σεβασμός, ἀλήθεια, κατανόηση, ἐπιεί- Ἔχουμε χρέος νὰ ζητήσουμε ἀπὸ κεια, εἶναι ἀρετὲς ποὺ πρέπει νὰ τὸν διακρίνουν τὸν Θεὸ νὰ πετάξει ἀπὸ πάνω μας στὶς σχέσεις του μὲ τοὺς ἄλλους. Καὶ κυρίως ἀγάπη τὴ σκόνη τῆς συνήθειας, νὰ μᾶς καὶ διάθεση θυσίας γιὰ τὸν ἄλλο καὶ συγχωρητικό- τητα. Εἶναι δύσκολο, ἀλλὰ τοὐλάχιστον ἂς γίνεται δώσει τὴ συνέπεια στὴν πίστη, γιὰ ἀγωνιστικά, ὡς προσπάθεια. Καὶ νὰ ἀναρωτιόμα- νὰ παύσουμε νὰ εἴμαστε ἄσωτοι, στε συχνὰ ὄχι μόνο ἂν ἔκανα κάτι κακό, μὰ καὶ τί ποὺ σπαταλοῦν ὄχι τὰ λεφτά τους καλὸ ἔκανα καὶ τί καλὸ μποροῦσα νὰ κάνω καὶ δὲν τὸ ἔκανα. Δὲν μπορεῖ, τέλος πάντων, ἄλλα νὰ σὲ ἀσωτεῖες, ἀλλὰ τὴν εἰρήνη τους εὐαγγελιζόμαστε καὶ ἄλλα νὰ πράττουμε. καὶ τὴ ζωή τους σὲ ὀλιγοπιστία. Μάχη ἕκτη: Ἀγωνιστικὸ πνεῦμα K « Ἐξ ὅλης τῆς καρδίας καὶ ἐξ ὅλης τῆς δια- Εἶναι φοβερὸ νὰ ἀκουσθεῖ καὶ γιὰ μᾶς ὁ λόγος νοίας» τοῦ Κυρίου στὴν Ἀποκάλυψη: «ὅτι τὴν ἀγάπην σου τὴν πρώτην ἀφῆκας» (β΄ 4). Γιατὶ χάνουμε κάθε Μὲ ὅ,τι καταπιανόμαστε, νὰ τὸ κάνουμε μὲ ὅλη τόσο τὴν ἐπαφὴ αὐτὴ μὲ τὸν Θεό. Δὲν ἀποστάτη- μας τὴν καρδιά, μὲ ὅλο μας τὸ εἶναι, μὲ ὅλες μας σα μέν, ἀλλὰ ἔχασα τὴν ἐπαφὴ μαζί Του. Καὶ οἱ τὶς δυνάμεις, ὥστε νὰ καταστοῦμε πολύκαρποι συνέπειες ἔρχονται. Ἡ ἡμιπίστη μου μὲ κατατάσσει καὶ καλλίκαρποι. Λιποψυχίες, δεύτερες σκέψεις, –ἀλλοίμονο– στοὺς χλιαρούς, ἐνῷ ἡ Ἀποκάλυψη 204 πισωγυρίσματα, ἰδιοτέλεια καὶ σκοπιμότητα δὲν μᾶς λέει «ὄφελον ψυχρὸς ἦς ἢ ζεστός» (γ΄ 15).

Πρέπει συνεχῶς νὰ αἰσθανόμαστε τὴν ἀνάγκη μιᾶς ματικὰ χριστιανοί. Γιὰ τὸν σκοπὸ αὐτὸν χρειάζεται «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 ἐπιστροφῆς τοῦ ἀσώτου. νὰ γίνει ἕνας σεισμός, μιὰ εἰλικρινὴς μετάνοια καὶ ἕνα νέο ξεκίνημα. Πρέπει οἱ χριστιανοὶ νὰ γίνουν Ἂς μὴν ξεχνᾶμε, ἀκόμη, πὼς καθένας κρίνεται «δένδρα ἀγαθὰ καρποὺς καλοὺς ποιοῦντα». Τότε καὶ ἀπὸ τὴν τροφοδοσία ποὺ πῆρε. Δὲν μποροῦμε ὅλοι οἱ καλοπροαίρετοι ἄνθρωποι θὰ ὁδηγηθοῦν πρὸς τὸν Χριστό, ὅταν δοῦν αὐτοὺς τοὺς καρπούς. K Νὰ γίνουμε νέοι ἀσκοί, γεμᾶτοι μὲ τὸν αἰωνίως νέο οἶνο τῆς εὐαγγελικῆς διδασκαλίας. Καὶ παλιὸς Τὸ μεγάλο πρόβλημα τῆς ἀνθρω- ἀσκὸς εἶναι ἐκεῖνος ποὺ εἶναι κλεισμένος στὸ ἐγώ πότητας σήμερα δὲν εἶναι πῶς οἱ του. Αὐτὸς καὶ κηρύγματα μπορεῖ νὰ ἀκούει καὶ μὴ χριστιανοὶ θὰ γίνουν χριστια- κηρύγματα νὰ κάνει, ἀλλὰ αὐτὰ δὲν τὸν ὠφελοῦν νοί, ἀλλὰ πῶς οἱ χριστιανοὶ θὰ σὲ τίποτε. Νέος ἐκεῖνος εἶναι ἐκεῖνος ποὺ κατὰ γίνουν καὶ θὰ μείνουν πραγματικὰ προαίρεση καὶ ἀγωνιστικῶς θυσιάζει τὸ ἐγώ του. Ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐπὶ τῆς γῆς θὰ στηριχθεῖ στὰ χριστιανοί. ἐρείπια τοῦ ἐγωισμοῦ μας! K Τὸ χάος ποὺ ἐπικρατεῖ σήμερα στὸν κόσμο πρέπει νὰ τὸ ἔχουμε ὡς δύναμη κινητήρια τῆς νὰ περιφρονοῦμε τὶς εὐκαιρίες ποὺ μᾶς δόθηκαν πορείας μας. Ἄλλοι τὸ ἐκμεταλλεύονται ἀλλιῶς, καὶ συνεχῶς μᾶς δίνονται. Καὶ ἡ λησμοσύνη εἶναι ἐμεῖς ἂς τὸ ἀξιοποιήσουμε πνευματικά. Εἰδάλλως καὶ αὐτὴ μιὰ μορφὴ περιφρόνησης. Καὶ στὸ τέλος, θὰ εἴμαστε ὑπόδικοι, καὶ θὰ μᾶς ποῦν οἱ ἀδελ- δὲν εἶναι καὶ ἄπειρος ὁ ἀριθμὸς τῶν εὐκαιριῶν φοί μας: «Εἴχατε τὴν ἀλήθεια, καὶ τί τὴν κάνατε; ποὺ μᾶς δίνει ὁ Θεός, καὶ κανείς μας δὲν ξέρει ποιὰ Μήπως φταῖτε καὶ ἐσεῖς ποὺ στραφήκαμε στὴν εἶναι ἡ διάρκεια τῆς ζωῆς του. Πρέπει ἐπὶ τέλους ἄρνηση;» Ἂς πολιτευθοῦμε τελικὰ στὴ ζωή μας ἐμεῖς οἱ χριστιανοὶ νὰ ἀναγνωρίσουμε ὅτι «ἡμάρ- μὲ τρόπο ἀντάξιο τῆς ὑψηλῆς κλήσης μας. τομεν, ἠνομήσαμεν, ἠδικήσαμεν», ὅτι δὲν ἐκπρο- σωποῦμε τὴ χριστιανικὴ διδασκαλία ὅπως πρέπει, Ἂς κοιτάξουμε νὰ πάρουμε στὰ σοβαρὰ τὸν καὶ ὅτι αὐτὸ γίνεται ἡ αἰτία ὁ σημερινὸς ἄνθρωπος Χριστιανισμό μας. Θὰ παραφράσω ἕνα ποίημα: « Ἔτσι θὰ ἀλλάξει ὁ κόσμος, ἔτσι θὰ περά- K Πρέπει οἱ χριστιανοὶ νὰ γίνουν «δένδρα ἀγαθὰ καρποὺς καλοὺς ποιοῦντα». Τότε ὅλοι οἱ καλοπροαίρετοι ἄνθρωποι θὰ ὁδηγηθοῦν πρὸς τὸν Χριστό, ὅταν δοῦν αὐτοὺς τοὺς καρπούς. Νὰ γίνουμε νέοι ἀσκοί, γεμᾶτοι μὲ τὸν αἰωνίως νέο οἶνο τῆς εὐαγγελικῆς διδασκαλίας. Καὶ πα- λιὸς ἀσκὸς εἶναι ἐκεῖνος ποὺ εἶναι κλεισμένος στὸ ἐγώ του. Αὐτὸς καὶ κηρύγματα μπορεῖ νὰ ἀκούει καὶ κηρύγματα νὰ κάνει, ἀλλὰ αὐτὰ δὲν τὸν ὠφελοῦν σὲ τίποτε. Νέος ἐκεῖνος εἶναι ἐκεῖνος ποὺ κατὰ προαίρεση καὶ ἀγωνιστικῶς θυσιάζει τὸ ἐγώ του. Ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐπὶ τῆς γῆς θὰ στηριχθεῖ στὰ ἐρείπια τοῦ ἐγωισμοῦ μας! K νὰ μείνει ἀκαθοδήγητος μέσα στὸ χάος. Τὸ μεγάλο σει ἡ κρίση: ὅταν τὰ λόγια τοῦ Χριστοῦ πιάνουν 205 πρόβλημα τῆς ἀνθρωπότητας σήμερα δὲν εἶναι τόπο ἐπάνω μας. Ὅταν μᾶς βλέπουν νὰ νηστεύ- πῶς οἱ μὴ χριστιανοὶ θὰ γίνουν χριστιανοί, ἀλλὰ ουμε, καὶ ἡ νηστεία μας νὰ μᾶς κάνει ὅλο καὶ πῶς οἱ χριστιανοὶ θὰ γίνουν καὶ θὰ μείνουν πραγ- πιὸ ἀνεξίκακους, πιὸ σπλαγχνικούς... Ὅταν μᾶς

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 K Ἔτσι θὰ ἀλλάξει ὁ κόσμος, ἔτσι θὰ περάσει ἡ κρίση: ὅταν τὰ λό- για τοῦ Χριστοῦ πιάνουν τόπο ἐπάνω μας. Ὅταν μᾶς βλέπουν νὰ νηστεύουμε, καὶ ἡ νηστεία μας «Κεκλεισμένων νὰ μᾶς κάνει ὅλο καὶ πιὸ ἀνεξίκα- τῶν θυρῶν» κους, πιὸ σπλαγχνικούς... Ὅταν μᾶς βλέπουν νὰ προσευχόμαστε, καὶ ἡ προσευχή μας μεταφράζεται σὲ ἔλεος... Ὅταν μᾶς βλέπουν νὰ Κι ἐμεῖς, ὁ λαός Σου, ὁ προδομένος, κοινωνᾶμε, καὶ νὰ μεταβάλλονται ὁ πονεμένος λαός Σου, τὶς πληγές του ἀναμετρᾶ τούτη τὴν πανανθρώπινη ὥρα! τὰ σπλάγχνα μας σὲ σπλάγχνα τὴν ὥρα ποὺ ἀθώων αἷμα τὴ γῆ ποτίζει. οἰκτιρμῶν... «Κεκλεισμένων τῶν θυρῶν». Κι ἐμεῖς μὲ ἀγωνία Σὲ περιμένουμε, K Κύριε, μὴν ἀργεῖς! Ναί, μᾶς πῆρε ὁ ὕπνος καὶ ἀργήσαμε. βλέπουν νὰ προσευχόμαστε, καὶ ἡ προσευχή μας Τὸ μονοπάτι ἔχουμε χάσει. μεταφράζεται σὲ ἔλεος... Ὅταν μᾶς βλέπουν νὰ Ζημιωμένοι τώρα ψάχνουμε μέσα κοινωνᾶμε, καὶ νὰ μεταβάλλονται τὰ σπλάγχνα στῆς κάθε κρίσης μας τὰ λάθη. μας σὲ σπλάγχνα οἰκτιρμῶν... Ὅταν μᾶς βλέπουν Μὰ ὢ Σύ, μόνη πραγματικότητα! νὰ μετανοοῦμε, νὰ παίρνουμε τὴν εὐθύνη ἐπάνω Ἔλα μέσ’ στὰ μεσάνυχτα καὶ δῶσέ μας τὸ χέρι! μας, νὰ νιώθουμε πὼς γιὰ τὶς ἁμαρτίες τους ἐμεῖς Δέξου μας σὰν ἀστέγους, σὰν ἄσωτους φταῖμε... Ὅταν ξεχνᾶμε τὸν ἑαυτό μας... Ὅταν φτωχούς, κουρελιασμένους· μᾶς συκοφαντοῦν καὶ δὲν ἀνταποδίδουμε... Ὅταν Δέξου μας σὰν τελῶνες, σὰν λῃστές· μᾶς ἀδικοῦν καὶ δὲν ἀδικοῦμε... Ὅταν μᾶς κατα- Δέξου μας ὅπως θές. ριοῦνται καὶ εὐλογοῦμε... Ὅταν δὲν χαλᾶμε τὶς Μὰ πιὰ μὴ μᾶς ἀφήσεις. καρδιές μας γιὰ ἕνα στρέμμα γῆς... Ὅταν μοιρα- Περίσσεψαν τὰ δάκρυα κι οἱ φόβοι στὴν ψυχή μας, ζόμαστε τὸ ψωμί μας, τὸ σπίτι μας, τὰ ἔσοδά μας, τὰ γόνατα ματῶσαν μ’ αὐτοὺς ποὺ δὲν ἔχουν. Ὅταν μᾶς βλέπουν νὰ καὶ ἡ καρδιὰ λυγίζει, χαιρόμαστε, νὰ πιστεύουμε, νὰ μὴν τὰ χάνουμε, ὁ δρόμος ποὺ κινήσαμε νὰ μὴν ἀπελπιζόμαστε, νὰ ὑπομένουμε... Τελικά, τάχα ποῦ θὰ μᾶς φέρει; ἂν θέλουμε νὰ ἀλλάξει ὁ κόσμος, χρωστᾶμε νὰ Σκύψε Οὐρανὲ κι ἀγκάλιασε γίνουμε ἅγιοι. Καὶ πῶς γίνεσαι ἅγιος; ρωτοῦσαν τὴ γῆ ποὺ ὑποφέρει τὸν ἅγιο Πορφύριο, καὶ ἐκεῖνος ἀπαντοῦσε, μὲ τούτη τὴν ὥρα ποὺ Σὲ περιμένει καὶ Σὲ παρακαλεῖ «κεκλεισμένων τῶν θυρῶν»...! τὴ Χάρη. – Καὶ πῶς ἔρχεται ἡ Χάρη; – Μὲ τὴν ΜΑΡΙΝΑ ΦΡΑΓΚΑΚΗ ταπείνωση καὶ τὴν προσευχή». ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΕΚ ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΕΩΣ: Τὸ συγκεκριμένο ποίη- Αὐτὰ δὲν εἶναι θεολογία· εἶναι θεοπραξία. μα εἶχε προγραμματισθεῖ γιὰ δημοσίευση στὸ προηγούμενο Ἀρκετὰ θεολογήσαμε ἐπὶ δύο χιλιάδες χρόνια. τεῦχος, ἐκ παραδρομῆς ὅμως εἶχε ἐπαναδημοσιευθεῖ (σελ. Ἂς ἀρχίσουμε ἐπιτέλους νὰ θεοπρακτοῦμε ( Ἀλέ- 183) τὸ ποίημα τῆς κ. ΑΙΜΙΛΙΑΣ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΛΛΙΑ, ξανδρος Ν. Τσιριντάνης). δημοσιευμένο ἤδη στὴ σελ. 124 τοῦ τρέχοντος ἔτους. Δη- μοσιεύουμε τὸ σωστὸ κείμενο ἐδῶ, ἀπολογούμενοι γιὰ τὸ γεγονὸς ὅτι ξέφυγε στὴ διόρθωση ἕνα τέτοιο λάθος. 206 ΕΛΕΟΝΩΡΑ ΜΗΤΣΟΥ

«... Πῶς ἡ Παρθένος εἰσῆλθεν «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 εἰς τὰ Ἅγια τῶν Ἁγίων;» «Χαίρετε λαοὶ καὶ ἀγαλλιᾶσθε». «Θειοτάτην αἰῶνα, ἡσυχαστής, ἀσκητὴς καὶ ἐρημίτης, ἔπειτα πανήγυριν» ἑορτάζει ὁ χριστιανικὸς κόσμος. Τὰ Ἀρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, ἀκαταμάχητος ἀγω- Εἰσόδια τῆς Θεοτόκου στὸν Ναὸ τοῦ Θεοῦ. 21 νιστὴς κατὰ τῶν αἱρετικῶν, μὲ βιώματα τῆς θείας Νοεμβρίου: « Ἡμέρα χαρμόσυνος καὶ ἑορτὴ παν- χάριτος, φαίνεται νὰ εἶναι ὁ «ἔνθερμος λάτρης» σεβάσμιος ἐπέλαμψε σήμερον», ψάλλει ἡ Ἐκκλησία τῆς Θεοτόκου. Τῆς ἀπέδιδε σεβασμὸ καὶ τιμή. Ἡ μας. Πανηγυρικὰ κτυποῦν οἱ καμπάνες, σκιρτοῦν ἀγάπη του πρὸς τὴ Θεομήτορα, ποὺ ἐκδηλώνεται οἱ καρδιές, ἡ κτίση ἀγάλλεται καὶ ὁ ὑμνῳδὸς ἀνα- μέσα σὲ κείμενα καὶ ὁμιλίες του θεομητορικοῦ μέλπει γλυκύτητα καὶ προτρέπει: « Ἄγγελοι καὶ περιεχομένου, μαρτυρεῖ πὼς τὴν ἁγία ψυχή του ἄνθρωποι τῆς Παρθένου τὴν Εἴσοδον τιμήσωμεν, ὅτι ἀναρρίπιζε τὸ πάνσεπτο Πρόσωπο τῆς Παρθένου. ἐν δόξῃ εἰσῆλθεν εἰς τὰ Ἅγια τῶν Ἁγίων». Ἀλλὰ Αἰσθάνεται εὐγνώμων ἀπέναντι στὴν Ἀειπάρθε- καὶ οἱ ἄγγελοι «ἐξεπλήττοντο», καθὼς ἔβλεπαν νο γιὰ τὶς ἄπειρες εὐεργεσίες Της στὸ ἀνθρώπινο τὴν εἴσοδο τῆς Παρθένου, καὶ διερωτῶντο «Πῶς ἡ γένος, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὰ πολλαπλὰ χαρίσματα καὶ Παρθένος εἰσῆλθεν εἰς τὰ Ἅγια τῶν Ἁγίων;». Ἐκεῖ τὶς προσωπικὲς ἐμπειρίες ποὺ ἀξιώθηκε ὁ ἴδιος. Γι’ εἰσερχόταν «ἅπαξ τοῦ ἔτους μόνος ὁ ἀρχιερεύς», καὶ αὐτό, θέλοντας νὰ κατηχήσει τοὺς πιστοὺς ὡς πρὸς αὐτὸς ὄχι χωρὶς νὰ εἶναι ἐφοδιασμένος μὲ τὸ αἷμα τὸ ἱερὸ Πρόσωπο τῆς Θεοτόκου, Τῆς ἀφιερώνει τῆς θυσίας, τὸ ὁποῖο προσέφερε γιὰ τὴν ἐξιλέωση πέντε ὁμιλίες, στὶς ὁποῖες τονίζει πὼς ἡ Θεομήτωρ K «Χαίρετε λαοὶ καὶ ἀγαλλιᾶσθε». «Θειοτάτην πανήγυριν» ἑορτάζει ὁ χρι- στιανικὸς κόσμος. Τὰ Εἰσόδια τῆς Θεοτόκου στὸν Ναὸ τοῦ Θεοῦ. 21 Νοεμβρίου: « Ἡμέρα χαρμόσυνος καὶ ἑορτὴ πανσεβάσμιος ἐπέλαμψε σήμερον», ψάλλει ἡ Ἐκκλησία μας. Πανηγυρικὰ κτυποῦν οἱ καμπάνες, σκιρτοῦν οἱ καρδιές, ἡ κτίση ἀγάλλεται καὶ ὁ ὑμνῳδὸς ἀναμέλπει γλυ- κύτητα καὶ προτρέπει: « Ἄγγελοι καὶ ἄνθρωποι τῆς Παρθένου τὴν Εἴσοδον τιμήσωμεν, ὅτι ἐν δόξῃ εἰσῆλθεν εἰς τὰ Ἅγια τῶν Ἁγίων». K τοῦ ἑαυτοῦ του καὶ τῶν ἁμαρτημάτων ποὺ ἀπὸ γιὰ ὅλους τοὺς χριστιανοὺς ἀποτελεῖ τὸ πρότυπο ἄγνοια εἶχε διαπράξει ὁ λαός (Γαλ., θ΄ 7).. Ἀπορεῖ τῆς θείας τελειώσεως. καὶ ὁ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Γερμανὸς καὶ λέγει: Ποιὸς εἶδε ἢ ποιὸς ἄκουσε, ἀπὸ τοὺς Ἀνθολογοῦμε στοιχεῖα ἑρμηνευτικὰ τοῦ μη- σύγχρονους ἢ τοὺς παλαιότερους, «θῆλυ προσα- νύματος τῆς μεγάλης θεομητορικῆς ἑορτῆς τῶν γόμενον εἰς τὰ τῶν Ἁγίων ἐνδότερα Ἅγια;». Μιὰ Εἰσοδίων ἀπὸ τὴν ὁμιλία ΝΒ΄ τοῦ Ἁγίου «τὴν ἐκφω- κόρη στὰ ἄδυτα τῶν Ἁγίων; νηθεῖσαν κατὰ τὴν εἰς τὰ ἅγια τῶν ἁγίων εἴσοδον τῆς πανυπεράγνου Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου». Τὶς ἀπορίες μᾶς λύνει ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ «Θέλησε», λέει ὁ διδάσκαλος τῆς Ἐκκλησίας μας, Παλαμᾶς, «μέγας νοῦς, ἁγίῳ Πνεύματι κεκοσμη- «ὁ προαιώνιος καὶ ὑπερούσιος Λόγος τοῦ Θεοῦ, μένος», ἔχοντας συλλάβει τὴν ὑψηλὴ δογματικὴ ἀπὸ ἀνέκφραστη φιλανθρωπία καὶ εὐσπλαχνία γιὰ θέση τῆς Θεοτόκου. Διαπρεπὴς θεολόγος τοῦ 14ου χάρη μας, νὰ περιβληθεῖ τὴ δική μας εἰκόνα, γιὰ νὰ 207

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 τοῦ Ἀδὰμ καὶ κατέβηκε μέχρι τοῦ βασιλέως καὶ προφήτου Δαβὶδ καὶ τῶν διαδόχων τοῦ θρόνου καὶ τοῦ γένους του. Καὶ ἐξελέγησαν ἀπὸ τὸν Θεὸ γονεῖς ἐξαίρετοι, ὁ Ἰωακεὶμ καὶ ἡ Ἄννα, ἀπὸ τὸν οἶκο καὶ τὴ γενεὰ τοῦ Δαβίδ. Ἦταν ἄτεκνοι, ἀλλὰ συζοῦσαν μὲ σωφροσύνη καὶ ἦταν ἀνώτεροι στὴν ἀρετὴ ἀπὸ ὅλους ὅσοι ἀνάγουν στὸν Δαβὶδ τὴν εὐγένεια τοῦ γένους καὶ τοῦ ἤθους. Αὐτὸ τὸ ζεῦγος, λέει ὁ ἱερὸς Γρηγόριος, μὲ αὐστηρὴ ἄσκηση καὶ ἐπίμονη προ- σευχὴ ζητοῦσε ἀπὸ τὸν Θεὸ τὴ λήξη τῆς ἀτεκνίας ἀνακαλέσει πάλι μετὰ τὴν πτώση τῶν πρωτοπλά- τους, μὲ τὴν ὑπόσχεση νὰ ἀφιερώσουν στὸν Θεὸ στων τὸ ἀνθρώπινο γένος στὴν οὐράνια υἱοθεσία. τὸ βρέφος ποὺ θὰ γεννοῦσαν. Θέλησε νὰ ἀνεβάσει τὸν ἄνθρωπο στὸ ὑπερουράνιο » Τότε ἡ Θεία Χάρη ἱκανοποιεῖ τὸ αἴτημά τους», ὕψος τῆς βασιλείας τῆς θεότητάς Του. Γιὰ νὰ γίνει συνεχίζει ὁ Ἅγιος, «καὶ γεννέται παιδί, ἡ τωρινὴ ὅμως ἄνθρωπος σὰν ἐμᾶς, χρειαζόταν σάρκα, κυ- Θεομήτωρ, ὥστε ἡ πανάρετη κόρη νὰ γεννηθεῖ ἀπὸ οφορία καὶ γέννα, τροφὴ καὶ κατάλληλη ἀγωγή. πολυαρέτους γονεῖς καὶ ἡ πάναγνη ἀπὸ ἐξαιρετικὰ Ἦταν ὅμως ἀδύνατον ἡ ὑψίστη ἐκείνη καὶ ὑπεράνω σώφρονες. Γεννήθηκε ἡ Παρθένος καὶ Παρθένος τοῦ νοῦ καθαρότητα, ὁ Ἰησοῦς Χριστός, νὰ ἑνωθεῖ ἔμεινε, προβάλλοντας “ἀφθόρως” κατὰ τὴ σάρκα τὸν μὲ μολυσμένη φύση, νὰ ἑνωθεῖ δηλαδὴ ἕνας Θεὸς Υἱὸ τοῦ Θεοῦ, ποὺ εἶχε γεννηθεῖ ποὺ εἶχε γεννηθεῖ μὲ κάτι ἀκάθαρτο, πρὶν αὐτὸ καθαριστεῖ. Γι’ αὐτὸ πρὶν ἀπ’ τοὺς αἰῶνες ἀπὸ Πατέρα κατὰ τὴ θεότητα. χρειαζόταν μιὰ τελείως ἀμόλυντη καὶ καθαρότατη Τί φτερὰ εἶχε ἐκείνη ἡ προσευχή! Πόση παρρησία παρθένος γιὰ κυοφορία καὶ γέννηση Ἐκείνου ποὺ βρῆκε ἐνώπιον τοῦ Κυρίου! εἶναι τὸ ἀγλάισμα τῆς καθαρότητας. Βρῆκε λοιπὸν » Καὶ μόλις οἱ προπάτορες εἶδαν νὰ ἐκπληρώνεται χορηγὸς ἀμόλυντης φύσης ἀπὸ τὸν ἑαυτό της τῆς ὅ,τι ζητοῦσαν μὲ τὴν προσευχή τους, ἔσπευσαν κι Ἀειπάρθενο. ἐκεῖνοι νὰ ἐκπληρώσουν τὴν ὑπόσχεσή τους πρὸς » Ἔτσι ὁ Υἱὸς καὶ Λόγος τοῦ Θεοῦ γίνεται υἱὸς τὸν Θεὸ ὡς φιλαληθεῖς καὶ θεοφιλεῖς καὶ φιλόθεοι ἀνθρώπου, αὐτῆς τῆς Ἀειπαρθένου. “ Ὁ Ἰησοῦς συγχρόνως. Ἀμέσως μετὰ τὸν ἀπογαλακτισμὸ ὁδη- χθὲς καὶ σήμερον ὁ αὐτὸς καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας” ( Ἑβρ., γοῦν τὴν ἀληθινὰ ἱερὴ καὶ θεόπαιδα καὶ τώρα Θεο- ιγ΄ 8), ἄτρεπτος κατὰ τὴ θεότητα, ἄμεμπτος κατὰ τὴν μήτορα Παρθένο στὸ ἱερὸ τοῦ Θεοῦ καὶ στὸν ἱεράρχη ἀνθρωπότητα. “Αὐτὸς μόνος”, ὅπως ἤδη μαρτύρη- τοῦ Ναοῦ. Γεμάτη θεία χάρη καὶ τέλειο νοῦ, ἡ Μαρία σε ὁ Ἠσαΐας ( Ἠσ., νγ΄ 9), “ἀνομίαν οὐκ ἐποίησεν, –αὐτὸ τὸ ὄνομα τῆς ἔδωσαν–, ἀκόμα καὶ σ’ αὐτὴν οὐδὲ εὑρέθη δόλος ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ”. Καὶ ὄχι τὴν ἡλικία τῶν τριῶν ἐτῶν, ἀντιλαμβανόταν ἀπὸ μόνο αὐτό, ἀλλὰ καὶ Αὐτὸς μόνος δὲν συνελήφθη τότε τὰ ὅσα τελοῦνταν. Κι ἔδειξε ὅτι δὲν ὁδηγεῖται μὲ ἀνομίες, οὔτε γεννήθηκε μὲ ἁμαρτίες, ὅπως μαρ- στὸν Θεό, ἀλλὰ μὲ ἐλεύθερη γνώμη προσέρχεται σ’ τυρεῖ ὁ Δαβὶδ στὸν 50ὸ Ψαλμό (Ν΄ 7) γιὰ τὸν ἑαυτό Αὐτόν, σὰν νὰ εἶναι ἀπὸ τὸν ἑαυτό της φτερωμένη του καὶ γιὰ κάθε ἄνθρωπο. Γι’ αὐτὸ ὄχι μόνο ἦλθε πρὸς τὸν θεῖο καὶ οὐράνιο ἔρωτα. Θεωρεῖ ἀγαπητὴ ὁ Θεὸς ἀνάμεσα στοὺς ἀνθρώπους, ἀλλὰ καὶ ἦλθε καὶ ἀναγνωρίζει ὡς ἁγία τὴν εἴσοδο καὶ κατοικία της ἀπὸ παρθένο ἁγνὴ ἁγία, μᾶλλον δὲ πανυπέραγνη καὶ στὰ Ἅγια τῶν Ἁγίων. ὑπεραγία. Τὴ σύλληψή της ἔφερε ἐπέλευση τοῦ Πα- » Γι’ αὐτὸ καὶ ὁ ἀρχιερέας τοῦ Θεοῦ, μόλις ἔνιωσε ναγίου Πνεύματος καὶ ὄχι ἐπιθυμία σαρκικῆς ἡδονῆς. πὼς ἐνοικοῦσε στὴν κόρη ἡ θεοειδὴς χάρη, ἔπρεπε Τὴ Θεοτόκο, αὐτὸ τό “κειμήλιο τῆς οἰκουμένης”, ὁ νὰ τὴν ἀξιώσει τὸ ἀνώτερο ἀπὸ ὅλους: νὰ τὴν εἰσα- Θεὸς προορίζει ὡς ἄμωμο καὶ ἀμόλυντο σκεῦος, γάγει στὰ Ἅγια τῶν Ἁγίων καὶ νὰ πείσει ὅλους τοὺς ποὺ θὰ χωροῦσε “τὸν ἀχώρητον παντί”. Καὶ τὴν τότε ἀνθρώπους νὰ ἀγαποῦν αὐτὸ ποὺ συνέβαινε. ἐκλέγει ἀνάμεσα ἀπὸ ὅλους τοὺς ἐκλεκτοὺς ἀπὸ Καὶ ὁ Θεὸς συνέπραττες, γιατὶ μὲ ἄγγελο ἔστελνε αἰῶνες καὶ θαυμαστοὺς γιὰ τὴν εὐσέβεια, τὴ σύνε- ἀπόρρητη τροφὴ στὴ μικρὴ κόρη. Νὰ δυναμώνει ση, τὰ κοινωφελῆ καὶ θεοφιλῆ συγχρόνως ἤθη καὶ τὴ φύση της, νὰ συντηρεῖ καὶ νὰ τελειοποιεῖ τὸν λόγια καὶ ἔργα. ἑαυτό της κατὰ τὸ σῶμα πιὸ καθαρὴ καὶ ἀνώτερη » Ποιὰ γυναίκα θὰ γινόταν Μητέρα τοῦ Θεοῦ; ἀπ’ τὶς ἀσώματες δυνάμεις, ἔχοντας ὑπηρέτες “τοὺς Ποιὰ θὰ ὑπερεῖχε ἀπὸ κάθε ἐγκόσμιο καὶ ὑπερκό- οὐράνιους νόες”. σμιο ἀγαθό; Ἡ ἐκλογὴ ἄρχισε ἀπὸ τὰ ἴδια τὰ παιδιὰ » Ἐκεῖ ἔζησε τὴν εὐλογημένη ζωή. Βίος ἀμέρι- 208

μνος, χωρὶς πάθη καὶ ὀδύνες. Ζοῦσε μὲ τὸν Θεὸ καὶ «Σήμερον τῆς εὐδοκίας Θεοῦ τὸ προοίμιον...». Μὲ «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 τηροῦσε τὶς ἐντολές Του. Μέσα στὸν Ναὸ ἀποκόπηκε τὴν εἴσοδο τῆς μικρῆς Μαρίας στὸν Ναὸ ἐγκαινιάζε- ἀπὸ κάθε ὑλικὸ δεσμὸ καὶ ἀνθρώπινη σχέση. Ἀπο- ται ἡ προετοιμασία τοῦ γένους τῶν ἀνθρώπων γιὰ κτοῦσε κάλλος ψυχῆς. Καὶ μὲ προσευχὴ ἀδιάλειπτη τὴν ἐνανθρώπηση τοῦ Θείου Λόγου. Καὶ βέβαια τὸ ἄνοιγε δρόμο ποὺ ὁδηγοῦσε στὴ θέωση. Ἡ παρα- γεγονὸς τῶν Εἰσοδίων δὲν ἀναφέρεται στὰ Εὐαγγέ- μονή της στὰ Ἅγια τῶν Ἁγίων ἐπὶ δώδεκα χρόνια λια οὔτε ὑπάρχουν βιβλικὲς μαρτυρίες. Ὁ Ἅγιος εἶχε ὡς συνέπεια νὰ τὴν χαριτώνει τὸ Πνεῦμα τὸ Γρηγόριος ὅμως καὶ ὅλοι οἱ Πατέρες ἀντλοῦν ἀπὸ Ἅγιο, προετοιμάζοντάς την γιὰ τὸ ἔργο τῆς Μητέρας τὴν Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἡ μόνη πηγὴ τοῦ Θεοῦ. ποὺ περιγράφει τὴν εἴσοδο τῆς Θεοτόκου στὸν ναὸ καὶ στὰ Ἅγια τῶν Ἁγίων εἶναι τὸ ἀπόκρυφο » Ἔτσι λοιπὸν καὶ γι’ αὐτοὺς τοὺς λόγους», κατα- Πρωτοευαγγέλιο τοῦ Ἰακώβου. Ἀπὸ ἐκεῖ μαθαί- λήγει ὁ Ἅγιος Γρηγόριος, «ἀπετέθη δικαίως σήμερα νουμε πὼς ὁ Ἰωακεὶμ ἐπὶ σαράντα ἡμέρες ἀπο- στὰ Ἅγια ἄδυτα ὡς θησαυρὸς τοῦ Θεοῦ ἡ κόρη ποὺ μονωμένος στὴν ἔρημο μὲ νηστεία, ἀγρυπνία καὶ ἐξελέγη ἀνάμεσα ἀπὸ τοὺς ἐκλεκτοὺς ἀπὸ αἰῶνες καὶ προσευχὴ παρακαλοῦσε τὸν Θεὸ νὰ ἄρει τὸ ὄνει- ἀναδείχθηκε Ἁγία Ἁγίων, μὲ σῶμα πιὸ καθαρὸ καὶ δος τῆς ἀτεκνίας τοῦ ζεύγους. Ἐκεῖ στὸ σπήλαιο, θεῖο ἀκόμη καὶ ἀπὸ τὰ πνεύματα, ποὺ καθαίρονται ποὺ ἔτρεφε κάποτε κόρακας μὲ κρέας τὸν προφήτη μὲ τὴν ἀρετή, ὥστε νὰ δεχθεῖ τὸν μονογενῆ Λόγο Ἠλία, στὸ ἴδιο σπήλαιο τοῦ ἔφερε ὁ ἀρχάγγελος τοῦ προανάρχου Πατρός. Κι ἐμεῖς, ἀποτεινόμενοι Γαβριὴλ τὴν ἀγγελία τῆς τεκνοποίησης, καὶ ἡ Ἄννα στοὺς πιστοὺς ὅλων τῶν αἰώνων, λέει “ὁ κῆρυξ τῆς K Κατανοοῦμε πῶς καὶ γιατί ἡ Παρθένος, «ὁ καθαρώτατος ναὸς τοῦ Σωτῆρος... τὸ ἱερὸν θησαύρισμα τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ», εἰσῆλθε εἰς τὰ Ἅγια τῶν Ἁγίων – «ἡγίασε τὸ σκήνωμα Αὐτοῦ ὁ Ὕψιστος», καὶ γιατί ψάλ- λουμε τὴν ἡμέρα ἐκείνη «Σήμερον τῆς εὐδοκίας Θεοῦ τὸ προοίμιον...». Μὲ τὴν εἴσοδο τῆς μικρῆς Μαρίας στὸν Ναὸ ἐγκαινιάζεται ἡ προετοιμασία τοῦ γένους τῶν ἀνθρώπων γιὰ τὴν ἐνανθρώπηση τοῦ Θείου Λόγου. K χάριτος”, κατανοώντας τὴ σημασία τῆς σωτηρίας μας, στὸ σπίτι της στὴν Ἱερουσαλὴμ ἁγίαζε τὰ σπλάχνα 209 ποὺ μᾶς ἑτοιμάστηκε μὲ τὴν Παρθένο, ἀποδίδουμε της προσευχόμενη παρὰ τὶς ταπεινώσεις ἀπὸ τοὺς μὲ ὅλη τὴ δύναμή μας τὴν εὐχαριστία καὶ τὸν ὕμνο. ἀνθρώπους γιὰ τὴ στειρότητά της. Τὰ μάτια τῆς Ἂς ἀνεβάσουμε τὴ διάνοιά μας στὰ οὐράνια ἄδυτα, ψυχῆς της στραμμένα μόνο στὸν Θεό! ἐκεῖνα τὰ Ἅγια τῶν Ἁγίων, ὅπου τώρα κατοικεῖ ἡ Θε- οτόκος. Διότι ἔτσι θὰ ἀκουστοῦν οἱ δεήσεις μας, καὶ Μαθαίνουμε ἀκόμη καὶ λεπτομέρειες γιὰ τὴν ἐκτὸς ἀπὸ τὰ παρόντα μὲ τὴ μεσιτείας Της θὰ γίνουμε εἴσοδο τῆς Μαρίας στὸν Ναό. Τότε π.χ. προσκάλεσε κληρονόμοι καὶ τῶν μελλόντων καὶ τῶν μενόντων ὁ Ἰωακεὶμ παρθένους τῶν Ἑβραίων νὰ συνοδεύ- ἀγαθῶν μὲ τὴ χάρη καὶ τὴ φιλανθρωπία τοῦ Ἰησοῦ σουν τὴν τριάχρονη παιδούλα, κρατώντας καθε- Χριστοῦ τοῦ Κυρίου μας, στὸν ὁποῖο πρέπει δόξα, μιὰ ἀπὸ μία ἀναμμένη λαμπάδα. Γι’ αὐτὸ κατὰ τὴν τιμὴ καὶ προσκύνηση, μαζὶ μὲ τὸν ἄναρχο Πατέρα ἡμέρα τῆς ἑορτῆς ἀκοῦμε νὰ ψάλλεται πανηγυρικά: Του καὶ τὸ συναΐδιο καὶ ζωοποιὸ Πνεῦμα, τώρα καὶ «Παρθένοι τὴν ἁγνὴν προπέμψατε, φαιδρῶς λαμπα- πάντοτε καὶ στοὺς αἰῶνες τῶν αἰώνων. Γένοιτο». δουχοῦσαι εἰς τὰ Ἅγια τῶν Ἁγίων, ὡς Νύμφην τοῦ Παντάνακτος». Τὴν ὑποδέχθηκε ὁ ἱεράρχης τοῦ Κατανοοῦμε λοιπὸν πῶς καὶ γιατί ἡ Παρθέ- Ναοῦ Ζαχαρίας, πατέρας τοῦ Ἰωάννη τοῦ Προ- νος, «ὁ καθαρώτατος ναὸς τοῦ Σωτῆρος... τὸ ἱερὸν δρόμου, προφητεύοντας ὅτι ὁ Κύριος θὰ δοξάσει θησαύρισμα τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ», εἰσῆλθε εἰς τὰ τὸ ὄνομά Της σὲ ὅλες τὶς γενεὲς τῶν ἀνθρώπων Ἅγια τῶν Ἁγίων – «ἡγίασε τὸ σκήνωμα Αὐτοῦ ὁ καὶ ὅτι ἀπὸ αὐτὴν θὰ προέλθει ἡ λύτρωση τοῦ Ὕψιστος», καὶ γιατί ψάλλουμε τὴν ἡμέρα ἐκείνη Ἰσραήλ. « Ὁ Ζαχαρίας εὐφραίνεται καὶ τὰ Ἅγια τῶν

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 Ἁγίων ἀγάλλονται, ὑποδεξάμενά Σε, τὴν τροφὸν τῆς Κι ἐμεῖς σήμερα στήν «ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ γῆς ζωῆς ἡμῶν», μᾶς θυμίζει ἡ ὑμνογραφία. «Ζαχαρίας δοξαζομένη» Παναγία μονολογοῦμε Χαῖρε θαῦμα ἀνεβόα· Σὺ εἶ τὸ λύτρον· Σὺ εἶ ἡ πάντων χαρά». παγκόσμιον», καὶ ἀκοῦμε τὸν ψίθυρο τῆς καρδιᾶς μας, « Ὑπεραγία Θεοτόκε, σῶσον ἡμᾶς». Ἀλλὰ Ἐκεῖ στὸν Ναὸ ἐπὶ 12 χρόνια διατηρεῖ μονίμως ἂς ἔλθουν στὴ μνήμη μας τὰ ἁπλᾶ λόγια τοῦ ἱε- καθαρὲς τὶς αἰσθήσεις της, ὥστε νὰ ἀκούει τὰ θεῖα ρομάρτυρα καὶ ἐθνομάρτυρα ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ μηνύματα, καὶ τίποτε τὸ ἀνθρώπινο δὲν μπορεῖ νὰ Αἰτωλοῦ. Αὐτὸς γύριζε ἀκούραστα στὴν ὕπαιθρη ἀποσπάσει τὴν προσοχή της, ὅπως ὁ ὑμνῳδὸς τῆς τουρκοκρατούμενη Ἑλλάδα τὸν 18ο αἰῶνα καὶ ἀπαγγέλλει: «Εἴσελθε εἰς τὰ ἄδυτα καὶ γνῶθι μυστή- δίδασκε, γιὰ νὰ ἐμψυχώσει τοὺς σκλαβωμένους ρια καὶ ἑτοιμάζου γενέσθαι τοῦ Ἰησοῦ οἰκητήριον, προγόνους μας, ἀλήθειες τῆς πίστης μας, ὅπως: τερπνὸν καὶ ὡραῖον». Ἐκεῖ «ὑπερίπταται πάντων νὰ μιμηθοῦν τὸν Ἰωακεὶμ καὶ τὴν Ἄννα, πού «ὡς κτιστῶν», βλέποντας τὴ δόξα τοῦ Θεοῦ. Καὶ ὅταν φρόνιμοι καὶ γνωστικοὶ ἐκατάλαβαν πὼς ἕνας εἶναι ὁ ἔγινε πιὰ 15 ἐτῶν, ὁ Ζαχαρίας μὲ τοὺς εὐλαβεῖς Θεός, ὁποὺ δίνει παιδιὰ καὶ παίρνει. Ἐπαρακάλεσαν ἱερεῖς ἀποφάσισαν νὰ τὴν ὁδηγήσουν ἐκτὸς τοῦ τὸν πανάγαθον Θεὸν νὰ τοὺς χαρίσει ἕνα παιδίον Ναοῦ, στὸν κόσμο. καὶ νὰ τὸ ἀφιερώσουν εἰς τὸν Θεό. Βλέποντας ὁ πανάγαθος Θεὸς τὴν καλήν τους γνώμη τοὺς εὐλό- Καὶ ἦταν ἡ Πανάμωμη Κόρη «ἡ μόνη ἐν γυναιξὶ γησε καὶ ἐγέννησαν τὴν Δέσποινά μας τὴν Θεοτό- εὐλογημένη». Τὴν εἶχαν προκηρύξει οἱ Προφῆτες κον καὶ τῆς ἔβγαλαν ὄνομα Μαρία... Μαρία θέλει στὴν Παλαιὰ Διαθήκη. Ἦταν «ἡ βάτος ἡ φλεγομένη νὰ εἰπῇ κυρία, ὡσὰν ὁποὺ ἔμελλε ἡ Θεοτόκος νὰ καὶ μὴ καιομένη» ποὺ εἶδε ὁ θεόπτης Μωϋσῆς στὸ γίνει βασίλισσα τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς καὶ πάσης ὄρος Χωρήβ. Ἦταν ἡ «λαβίδα» στὸ ὅραμα τοῦ νοητῆς καὶ αἰσθητῆς φύσεως». Σὲ ἄλλη δὲ διδαχὴ Ἠσαΐα μὲ τὴν ὁποία πῆρε τὸ Σεραφὶμ τὸν καιόμενο ἀναφέρεται στὴν ἐκπλήρωση τῆς ὑπόσχεσης τῶν ἄνθρακα ἀπὸ τὸ ἐπουράνιο θυσιαστήριο καὶ ἄγγιξε θεοπατόρων, τὴν προσφορὰ τῆς Μαρίας στὸν Ναό: τὰ χείλη τοῦ προφήτη, γιὰ νὰ τὰ ἐξαγνίσει. Προει- «Καὶ τὴν ἐπῆρε καὶ τὴν ἐφίλησε ὁ Ζαχαρίας καὶ τὴν κόνιση καὶ αὐτὸ τῆς Θεομήτορος, ποὺ συνέλαβε ἔβαλε μέσα εἰς τὸ ἅγιο βῆμα, διατὶ ἐγνώρισε πὼς στὰ σπλάγχνα Της «ἀπυρπολύτως τὸ θεῖον πῦρ», μέλλει νὰ γένῃ ἡ Δέσποινα θρόνος τοῦ Κυρίου μας». τὸν Ἰησοῦ Χριστό, καὶ παρέμεινε παρθένος. Ἦταν ἡ βασίλισσα ποὺ εἶδε ὁ Δαβὶδ στὸν ὑπερουράνιο Μὰ διδαχὲς πίστεως γίναμε δυνατοὶ στὴν ψυχὴ χῶρο νὰ στέκεται στὰ δεξιὰ τοῦ Θεοῦ, ἐκεῖ δηλαδὴ καὶ ἀναστηθήκαμε ὡς Ἔθνος. Γι’ αὐτὸ ὁ ποιητής ποὺ κάθισε ὁ Χριστός, στολισμένη «ἐν ἱματισμῷ μας Ὀδυσσέας Ἐλύτης, διερμηνεύοντας τὴ συλ- διαχρύσῳ». Ἐκεῖ στέκεται, μετὰ τὴν Κοίμησή Της, λογικὴ συνείδηση, ὁμολογεῖ μὲ περηφάνεια: ὡς πραγματικὸς θρόνος τοῦ Παμβασιλέως. Τὴν εἶχε ἐκλέξει ὁ Θεὸς πρὸ αἰώνων, κατὰ τὸν ἅγιο «Κατακλυσμοὺς ποτὲ δὲ λογαριάσαμε Γρηγόριο, γιὰ νὰ ὑπηρετήσει τὸ μυστήριο τῆς θεί- μπήκαμε μὲς στὰ ὅλα καὶ περάσαμε». ας Οἰκονομίας. Καὶ ὁ ὑμνῳδὸς ἀναφωνεῖ «Ψυχαὶ προφητῶν συνευφραινέσθωσαν», βλέποντας νὰ Α. Κ. ΚΟΡΝΑΡΟΥ-ΚΑΛΑΜΑΡΑ τελοῦνται παράδοξα σήμερα στὸν οἶκο τοῦ Θεοῦ. Χριστούγεννα Ἄνοιξε ἀπόψε ὁ οὐρανός, Χριστούγεννα μὲ γράμματα χρυσᾶ στὴ γῆ ἔχουν κατέβει οἱ ἀγγέλοι, πάνω στὸ θόλο τ’ οὐρανοῦ γράφει τ’ ἀστέρι, πάνω ἀπ’ τὴ φάτνη τοῦ Χριστοῦ χαρούμενα Χριστούγεννα γλυκά, τὸ Θεῖο Βρέφος ἀντικρίζουν μαγεμένοι. στόματα ψάλλουν παιδικά, μαζὶ κι οἰ ἀγγέλοι. 210 ΚΙΚΗ ΒΕΡΟΥΧΗ

ΑΦΙΕΡΩΜΑ «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 480 π.Χ. - 2020 2.500 χρόνια ἀπὸ τὶς Θερμοπύλες καὶ τὴ Σαλαμῖνα Ἡχρονιὰ ποὺ κλείνει σφραγίσθηκε βεβαίως Ὅσο καὶ ἂν μᾶς ἀπασχόλησαν καὶ ἐξακολου- ἀπὸ τὴ φονικὴ πανδημία τοῦ κορωνοϊοῦ, θοῦν νὰ μᾶς ἀπασχολοῦν τὰ δραματικὰ γεγονότα τὴν ὁποία στὴ χώρα μας ἀντιμετωπίσαμε τῆς χρονιᾶς ποὺ φεύγει, δὲν πρέπει νὰ παραλεί- μὲ ζηλευτὴ ἐπιτυχία στὴν πρώτη της φάση, ἀλλὰ ψουμε νὰ θυμηθοῦμε ὅτι τὸ 2020 ἀποτελεῖ ἐπί- τώρα, στὴ δεύτερη καὶ πιὸ βίαιη ἐπίθεσή της, σης τὴ χρονιὰ μιᾶς ἐμβληματικῆς ἐπετείου, μὲ παλεύουμε νὰ τὴν κρατήσουμε ὑπὸ στοιχειώδη τὴ συμπλήρωση 2.500 ἐτῶν ἀπὸ τὴ μάχη τῶν ἔλεγχο. Σφραγίσθηκε ἐπίσης αὐτὴ ἡ χρονιὰ ἀπὸ Θερμοπυλῶν καὶ τὴ ναυμαχία τῆς Σαλαμίνας τὸ κάθε λογῆς κρίσεις: Ἡ ἔνταση στὶς ἑλληνοτουρ- 480 π.Χ. Δεδομένων τῶν περιορισμῶν ποὺ συνε- κικὲς σχέσεις «κτυπάει κόκκινο», σύμφωνα μὲ πάγεται ἡ πανδημία τοῦ κορωνοϊοῦ, οἱ τιμητικὲς τὴ συνήθη δημοσιογραφικὴ ὁρολογία, ἐνῷ δὲν ἐκδηλώσεις γιὰ τὴ λαμπρὴ αὐτὴ ἐπέτειο δὲν εἶχαν ἔλειψαν καὶ οἱ φυσικὲς καταστροφές, μὲ ἀποκο- τὴ λαμπρότητα καὶ τὴν ἐπισημότητα ποὺ θὰ ἅρμο- ρύφωμα τὶς φονικὲς πλημμύρες ποὺ ἔπληξαν σὲ ζε. Ἡ ἐκδήλωση ποὺ πραγματοποιήθηκε στὶς 30 δύο διαφορετικὲς χρονικὲς στιγμὲς τὴ χώρα μας, Σεπτεμβρίου στὴ Σχολὴ Ναυτικῶν Δοκίμων στὸ τὴν κεντρικὴ Εὔβοια στὶς ἀρχὲς Αὐγούστου καὶ πλαίσιο τοῦ ἐπετειακοῦ ἔτους «Θερμοπύλες-Σα- τὴν περιοχὴ τῆς Καρδίτσας τὸν Σεπτέμβριο, καθὼς λαμίνα 2020. Νίκη Αἰωνίων Ἰδεῶν καὶ Ἀξιῶν», καὶ τὸν σεισμὸ στὴ Σάμο. παρὰ τὴ συμμετοχὴ τῆς πολιτικῆς καὶ πολιτειακῆς ἡγεσίας, κινδύνευσε νὰ περάσει... ἀπαρατήρητη. Καὶ ὅμως, δὲν ἐπιτρέπεται νὰ λησμονοῦμε τί ἀντιπροσωπεύουν οἱ Θερμοπύλες καὶ ἡ Σαλαμίνα. Μὲ τὰ λόγια τῆς Προέδρου τῆς Ἑλληνικῆς Δημο- κρατίας κυρίας Αἰκατερίνης Σακελλαροπούλου: « Ἦταν τότε ποὺ οἱ στρατιωτικὰ ὑποδεέστε- ροι ἐπιστράτευσαν τὸ φρόνημα καὶ τὴ νόηση, τὴν ἐφευρετικότητα καὶ τὴν εὐφυΐα τους, γιὰ νὰ ὑπε- ρασπισθοῦν ὄχι μόνο ν τὰ ἐδάφη τους ἀπὸ τὸν ξένο εἰσβολέα, ἀλλὰ καὶ ἕναν τρόπο σκέψης καὶ κατανόησης τοῦ κόσμου. Ἕνα σύμπαν ἀξιῶν καὶ πρακτικῶν ὀργάνωσης τῆς συλλογικῆς ζωῆς, ποὺ εἶχε ἀρχίσει νὰ διαμορφώνεται καὶ ἔπρεπε μὲ κάθε θυσία νὰ προστατευθεῖ ἀπὸ τὴν ξένη ἐπιβολή. Στὶς Θερμοπύλες καὶ στὴ Σαλαμῖνα, ἡ ἀρχαία Ἑλλάδα, στὴν ἀπαρχὴ τοῦ μεγαλείου της, ἑνώθηκε, ἀντι- στάθηκε, πολέμησε καὶ πέτυχε νὰ διασώσει τὴν ἐλευθερία της, τὴν ἀνεξαρτησία της καὶ τὸν ἀνθρω- πιστικὸ πυρῆνα ἑνὸς πολιτισμοῦ ποὺ σήμερα ἀνα- γνωρίζεται ὡς οἰκουμενικός». 211

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Ἀνεξάντλητη πηγὴ διδαγμάτων Ὅπως εἶναι εὔλογο, θὰ ἦταν ἀνεπίτρεπτο καὶ χητης στρατιωτικῆς ἰσχύος. Διαβάζουμε ὅτι, πρὶν γιὰ τὸ περιοδικό μας, παρασυρμένο ἀπὸ τὴ δίνη ξεκινήσει τὴν ἐκστρατεία ἐναντίον τῆς Ἑλλάδας, ὁ ἄλλων γεγονότων καὶ ἀγωνιῶν, νὰ ἀντιπαρέλθει Ξέρξης συγκέντρωσε τοὺς Πέρσες ἀξιωματούχους τὴν ἱστορικὴ ἐπέτειο τῶν 2.500 ἀπὸ τὶς Θερμο- καὶ τοὺς ἐξέθεσε τὰ σχέδιά του, ἀποκαλύπτοντας πύλες καὶ τὴ Σαλαμῖνα. Τὸ ζητούμενο δὲν εἶναι τὴν ἰμπεριαλιστική του λογική: Ἂν ἐξουδετέρωνε ἁπλῶς νὰ τιμήσουμε τὰ κοσμοϊστορικὰ αὐτὰ γε- τοὺς Ἀθηναίους καὶ στὴ συνέχεια τοὺς Πελοπον- γονότα, ποὺ βρίσκονται ἀκριβῶς στὰ θεμέλια καὶ νησίους, θὰ ἔκανε τὴν αὐτοκρατορία του νὰ συνο- τὸν πυρῆνα τοῦ πολιτισμοῦ μας. Διότι οἱ Θερμοπύ- ρεύει μόνο μὲ τὸν οὐρανό· διότι πιὰ ὁ ἥλιος δὲν λες καὶ ἡ Σαλαμίνα δὲν ἀντιπροσωπεύουν ἁπλῶς θὰ ἔβλεπε κανένα κράτος νὰ συνορεύει μὲ τὸ δικό γεγονότα-σταθμοὺς στὴν πορεία τῆς παγκόσμιας του, ἀφοῦ ὅλα τὰ κράτη θὰ περιέρχονταν στὴν ἱστορίας καὶ τοῦ πολιτισμοῦ μας. Ἀποτελοῦν ἐπί- ἐξουσία του· ἂν ἐξουδετερώνονταν οἱ Ἕλληνες, σης ἀνεξάντλητη πηγὴ διδαγμάτων γιὰ τὴ δική κανένας πλέον δὲν θὰ μποροῦσε νὰ τοῦ ἀντισταθεῖ μας, τὴ σημερινὴ ἐποχή. Μᾶς διδάσκουν, πλάι ( Ἡροδότου, Ἱστορίαι, Ζ΄ 8.36-44). στὰ τόσα ἄλλα, τὴ δύναμη τῆς ἀρετῆς ἀπέναντι στὴν ὠμὴ βία τοῦ ὁλοκληρωτισμοῦ, τὴν ἀξία τῆς Ὁ Ξέρξης ἔδωσε ἁπτὰ δείγματα τῆς βαρβαρικῆς ἀποφασιστικότητας, τῆς αὐτοθυσίας, τῆς ἑνότητας ἀλαζονείας του μετὰ τὴν ἀποτυχία τῆς πρώτης προ- καὶ τῆς ὁμοψυχίας, τοῦ σεβασμοῦ στὸν νόμο καὶ σπάθειάς του νὰ διαβεῖ τὸν Ἑλλήσποντο, συνέπεια τῆς στρατηγικῆς στὴν προσπάθεια γιὰ τὴν ἐπίτευξη τῆς καταστροφῆς ἀπὸ σφοδρὴ καταιγίδα τῶν δύο τῆς νίκης. γεφυρῶν ποὺ εἶχαν στήσει Φοίνικες καὶ Αἰγύπτιοι μηχανικοὶ γιὰ τὴ διαπεραίωση τοῦ στρατοῦ του K Τὸ ζητούμενο δὲν εἶναι ἁπλῶς νὰ τιμήσουμε τὰ κοσμοϊστορικὰ αὐτὰ γε- γονότα, ποὺ βρίσκονται ἀκριβῶς στὰ θεμέλια καὶ τὸν πυρῆνα τοῦ πολι- τισμοῦ μας. Διότι οἱ Θερμοπύλες καὶ ἡ Σαλαμίνα δὲν ἀντιπροσωπεύουν ἁπλῶς γεγονότα-σταθμοὺς στὴν πορεία τῆς παγκόσμιας ἱστορίας καὶ τοῦ πολιτισμοῦ μας. Ἀποτελοῦν ἐπίσης ἀνεξάντλητη πηγὴ διδαγμάτων γιὰ τὴ δική μας, τὴ σημερινὴ ἐποχή. Μᾶς διδάσκουν, πλάι στὰ τόσα ἄλλα, τὴ δύναμη τῆς ἀρετῆς ἀπέναντι στὴν ὠμὴ βία τοῦ ὁλοκληρωτισμοῦ, τὴν ἀξία τῆς ἀποφασιστικότητας, τῆς αὐτοθυσίας, τῆς ἑνότητας καὶ τῆς ὁμο- ψυχίας, τοῦ σεβασμοῦ στὸν νόμο καὶ τῆς στρατηγικῆς στὴν προσπάθεια γιὰ τὴν ἐπίτευξη τῆς νίκης. K α) Ἡ δύναμη τῆς ἀρετῆς ἀπέναντι στὸν ὁλο- ἀπὸ τὴν ἀσιατικὴ στὴν εὐρωπαϊκὴ ὄχθη. Ἔξαλ- κληρωτισμό λος μὲ τὸ γεγονός, ὁ Ξέρξης διέταξε νὰ ἀποκε- Στὶς Θερμοπύλες καὶ τὴ Σαλαμῖνα ἡ ἀρετὴ τῶν φαλισθοῦν οἱ τεχνῖτες ποὺ εἶχαν κατασκευάσει Ἑλλήνων κλήθηκε νὰ ἀντισταθεῖ ἀπέναντι στὸν τὸ ἔργο, ἀλλὰ καὶ νά... μαστιγώσουν τὸν Ἑλλή- ὁλοκληρωτισμὸ καὶ τὴν ὠμὴ βία. σποντο μὲ τριακόσια κτυπήματα ὡς... τιμωρία γιὰ Πραγματικά, ἡ πολιτικὴ τῶν Περσῶν ἦταν τὴν προσβολὴ ποὺ τοῦ εἶχε κάνει. Μάλιστα ἔριξε μιὰ πολιτικὴ ἀπροκάλυπτου ἰμπεριαλισμοῦ, θε- στὴ θάλασσα καὶ σιδερένιες χειροπέδες, γιὰ νά... 212 μελιωμένου πάνω στὴν αὐθάδεια μιᾶς ἀκαταμά- δέσει τὸν Ἑλλήσποντο, καὶ διέταξε νὰ πᾶνε καὶ

στιγματιστές... νὰ τὸν στιγματίσουν, ὅπως συνή- νὰ τοὺς προσφέρουν ὅλες τὶς ἀνέσεις, καὶ κατόπιν «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 θιζαν νὰ κάνουν οἱ δουλοκτῆτες στοὺς δούλους διέταξε νὰ τοῦ τοὺς φέρουν μπροστά του, στὴ τους ( Ἡροδότου, Ἱστορίαι, Ζ΄ 35.1-4). Ὁ Ἡρόδο- βασιλική του σκηνή, ὅπου ἦταν συγκεντρωμένοι 213 τος καταγράφει αὐτὸ τὸ περιστατικό, ὄχι μόνο ὡς μπροστὰ στὸν ἐπιβλητικὸ θρόνο του ὅλοι οἱ Πέρ- κάτι ἀξιοπερίεργο καὶ παράδοξο, ἀλλὰ καὶ γιατὶ σες ἀνώτατοι ἀξιωματοῦχοι. Ἐκεῖ τοὺς ρώτησε μὲ στὰ μάτια ἑνὸς Ἕλληνα ἡ κίνηση αὐτὴ τοῦ Ξέρξη περιέργεια τί ἔκαναν οἱ ὑπόλοιποι Ἕλληνες. Θὰ ἦταν ἐκδήλωση ὕβρεως, ποὺ προοιωνιζόταν τὴν περίμενε ἀσφαλῶς νὰ τοῦ ποῦν ὅτι σκέπτονταν ἐπικείμενη νέμεσιν. νὰ συνθηκολογήσουν ἤ, ἁπλᾶ, ἔψαχναν μέρος νὰ κρυφτοῦν. Ἀλλὰ ἔπεσε ἀπὸ τὰ σύννεφα, ὅταν Τὸ μέγεθος τοῦ στρατοῦ τοῦ Ξέρξη ἦταν ἀσύλ- αὐτοὶ τοῦ ἀπάντησαν ὅτι οἱ ὑπόλοιποι Ἕλληνες ληπτο. Τόσο πού, ὅπου αὐτὸς στρατοπέδευε, βρίσκονταν στὴν Ὀλυμπία, ὅπου παρακολου- στέρευαν τὰ μικρὰ ποτάμια καὶ οἱ λίμνες, ἀφοῦ θοῦσαν τοὺς γυμνικοὺς καὶ ἱππικοὺς ἀγῶνες ποὺ κυριολεκτικά... στρατὸς καὶ ὑποζύγια ἔπιναν τὸ διεξάγονταν ἐκεῖ. Ὁ Ξέρξης δὲν ἀρκέσθηκε στήν νερό τους! ( Ἡροδότου, Ἱστορίαι, Ζ΄ 21.2-5) Ἕνας «κεραμίδα» ποὺ ἀντιπροσώπευε γι’ αὐτὸν αὐτὴ ἡ ποταμὸς ποὺ ἐξαφανίσθηκε εἶναι ὁ ποταμὸς Λίσος, ἀπάντηση. Περίεργος, θέλησε νὰ μάθει ποιὸ ἦταν ἀπ’ ὅπου πέρασε ὁ Ξέρξης μὲ τὸν στρατό του καθ’ τὸ ἔπαθλο ποὺ δινόταν στοὺς νικητές. Ἀσφαλῶς, ὁδὸν πρὸς τὰ Ἄβδηρα. Ἀναφέρεται ἐπίσης ὅτι δίπλα στὴν πόλη Πίστυρος ὑπῆρχε μία λίμνη, ἡ K ὁποία ἐξαφανίσθηκε κυριολεκτικά, ὅταν ἤπιαν νερὸ ἀπὸ αὐτὴν τὰ μεταγωγικὰ ζῷα τοῦ στρατοῦ Αὐτὸ ἀκριβῶς, σὲ τελικὴ ἀνάλυση, τῶν βαρβάρων (ὅ.π., Ζ΄ 109). ἀντιπροσωπεύουν οἱ Θερμοπύλες Ὁ ἴδιος ὁ Ξέρξης ἦταν τόσο βέβαιος γιὰ τὴν καὶ ἡ Σαλαμίνα: τὸ θρίαμβο τοῦ ἀκαταμάχητη ἰσχὺ τοῦ ἀπειράριθμου στρατοῦ του, πνεύματος πάνω στὴν ὕλη, τῆς ὥστε, ὅταν εἶδε λίγους Ἕλληνες νὰ τοῦ φράσ- ἀρετῆς πάνω στὸν ὁλοκληρωτισμὸ σουν τὸν δρόμο στὶς Θερμοπύλες, δὲν ἐπιτέθηκε καὶ τὴν ὠμὴ βία. Τὸ μήνυμα ποὺ ἀμέσως, ἀλλὰ ἄφησε νὰ περάσουν τέσσερις ἡμέ- μᾶς στέλνουν ἀπὸ τὰ βάθη τῶν ρες, βέβαιος ὅτι τελικὰ οἱ Ἕλληνες... θὰ ἔφευγαν αἰώνων οἱ Θερμοπύλες καὶ ἡ Σα- μόνοι τους νὰ σωθοῦν. Ὅταν ὅμως οἱ ἡμέρες λαμίνα εἶναι ὅτι ἡ ἀρετὴ μπορεῖ νὰ περνοῦσαν, καὶ οἱ Ἕλληνες ἔμεναν ἀμετακίνητοι ἀντισταθεῖ καί, ναί, νὰ νικήσει! στὶς θέσεις τους, ὀργισμένος ἀπὸ τὸ θράσος τους, ἔστειλε ἐναντίον τους τοὺς Μήδους καὶ τοὺς Κισσί- K ους, μὲ τὴν ἐντολή... νὰ τοὺς πιάσουν ζωντανοὺς καὶ νὰ τοὺς φέρουν μπροστά του νὰ τοὺς δεῖ! θὰ ἀνέμενε πὼς θὰ αὐτὸ θὰ ἦταν κάτι τὸ ἀσύλ- (ὅ.π., Ζ΄ 210.4-6: «πέμπει ἐπ’ αὐτοὺς Μήδους τε ληπτα μεγάλο, κάποιο μυθικὸ χρηματικὸ ποσὸ καὶ Κισσίους θυμωθείς, ἐντειλάμενός σφεας ζω- ἴσως, ἢ κάποιο βασίλειο. Ἡ ἀπάντηση ποὺ ἔλαβε γρήσαντας ἄγειν ἐς ὄψιν τὴν ἑωυτοῦ») Οὔτε ποὺ ἦταν ὅτι στοὺς νικητὲς δινόταν... ἕνα στεφάνι ἀπὸ περνοῦσε ἀπὸ τὸ μυαλό του ὅτι οἱ λίγοι Ἕλληνες κλάδο ἐλιᾶς. Τότε ἦταν ποὺ ἕνας ἀπὸ τοὺς ἀνώ- θὰ μποροῦσαν νὰ ἀντιτάξουν ἔστω καὶ συμβολικὴ τατους Πέρσες ἀξιωματούχους, ὁ Τριτανταίχμης, ἀντίσταση! Ἀλλὰ οἱ Ἕλληνες πολέμησαν. Καὶ νίκησαν! Ἡ πλημμυρίδα τῆς ἀσιατικῆς ἰσχύος, ἡ αὐθάδεια τοῦ ὁλοκληρωτισμοῦ, βρῆκε ἀπέναντί της ἕναν ἀντίπαλο ἀκόμη πιὸ ἀκαταμάχητο: τὴ δύναμη τῆς ἀρετῆς. Εἶναι πολὺ γνωστὸ τὸ ἀκόλουθο ἐπεισόδιο, τὴν ἐπαύριο τῆς μάχης τῶν Θερμοπυλῶν: Κάποιοι πάμπτωχοι Ἀρκάδες πῆγαν στὸ στρατόπεδο τοῦ Ξέρξη νὰ τὸν προσκυνήσουν. Ὁ Ξέρξης βρῆκε τὴν εὐκαιρία νὰ διακηρύξει τὸ διαχρονικὸ μήνυμα τοῦ ὁλοκληρωτισμοῦ: ὅτι ὅσοι προσκυνοῦν ζοῦν ἄνε- τα, ἐνῷ ὅσοι ἀντιστέκονται ἰσοπεδώνονται. Ἔβαλε λοιπὸν νὰ τοὺς ντύσουν μὲ πολυτελῆ ἐνδύματα,

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 K Οἱ Ἕλληνες τοῦ 480 π.Χ. στέλνουν ἕνα ἀκόμη μήνυμα, γινόμενοι κήρυκες ἀνὰ τοὺς αἰῶνες τῆς ἀξίας τοῦ ἀγῶνα καὶ τῆς ἀκατάβλητης ἀποφασιστικότητας. Διότι οἱ πο- λεμιστὲς τῶν Θερμοπυλῶν καὶ τῆς Σαλαμίνας δὲν ἀφέθηκαν νὰ υἱὸς τοῦ Ἀρταβάνου, σηκώθηκε καὶ φώναξε πρὸς παρασυρθοῦν στὴ δίνη τῶν κατα- τὸν Μαρδόνιο, τὸν κατ’ ἐξοχὴν ἴσως ἐμπνευστὴ κλυσμιαίων, ἀσφαλῶς, γεγονότων τῆς ἐκστρατείας στὴν Ἑλλάδα: τῆς ἐποχῆς τους. Ἀποφάσισαν καὶ – Ἀλλοίμονο, Μαρδόνιε, τί ἀνθρώπους μᾶς τόλμησαν νὰ πάρουν τὴν τύχη τους στὰ χέρια τους. ἔφερες νὰ πολεμήσουμε! Αὐτοὶ δὲν ἀγωνίζονται γιὰ τὰ χρήματα, ἀλλὰ γιὰ τὴν ἀρετή! ( Ἡροδότου, Ἱστορίαι, Η΄ 26.12-27.1: «Παπαί, Μαρδόνιε, κοίους K ἐπ’ ἄνδρας ἤγαγες μαχησομένους ἡμέας, οἳ οὐ περὶ χρημάτων τὸν ἀγῶνα ποιεῦνται ἀλλὰ περὶ ἀρετῆς!») νταν, ὅτι «ὅλα τὰ γκρεμίζει ἡ φωτιὰ καὶ ὁ τρομερὸς Αὐτὸ ἀκριβῶς, σὲ τελικὴ ἀνάλυση, ἀντιπροσω- Ἄρης πάνω στὸ Συριακὸ ἅρμα», ὅτι «ψηλὰ ἀπὸ τὴν πεύουν οἱ Θερμοπύλες καὶ ἡ Σαλαμίνα: τὸ θρίαμβο ὀροφὴ τρέχει μαῦρο αἷμα, προμήνυμα συμφορᾶς τοῦ πνεύματος πάνω στὴν ὕλη, τῆς ἀρετῆς πάνω μοιραίας» ( Ἡροδότου, Ἱστορίαι, Ζ΄ 140.5-15). Τὸ στὸν ὁλοκληρωτισμὸ καὶ τὴν ὠμὴ βία. Τὸ μήνυ- συμπέρασμα ἦταν ἀναπόφευκτο: Οἱ Ἕλληνες δὲν μα ποὺ μᾶς στέλνουν ἀπὸ τὰ βάθη τῶν αἰώνων εἶχαν τίποτα νὰ ἐλπίσουν· καμμία ἀχτίδα φωτὸς οἱ Θερμοπύλες καὶ ἡ Σαλαμίνα εἶναι ὅτι ἡ ἀρετὴ δὲν ὑπῆρχε στὸν ὁρίζοντα. μπορεῖ νὰ ἀντισταθεῖ καί, ναί, νὰ νικήσει! Σοκαρισμένοι οἱ Ἀθηναῖοι ἀπεσταλμένοι στοὺς β) Ἡ ἀποφασιστικότητα ποὺ ἄλλαξε τὸν κόσμο Δελφοὺς ἀπὸ τὸν δελφικὸ χρησμό, ὁ ὁποῖος δὲν Οἱ Ἕλληνες τοῦ 480 π.Χ. στέλνουν ὅμως ἕνα ἄφηνε τὸ παραμικρὸ περιθώριο ἐλπίδας, ἔκαναν ἀκόμη μήνυμα, γινόμενοι κήρυκες ἀνὰ τοὺς αἰῶνες τότε κάτι τὸ πρωτοφανές, κάτι τὸ ἀληθινὰ ἀσύλ- τῆς ἀξίας τοῦ ἀγῶνα καὶ τῆς ἀκατάβλητης ἀποφα- ληπτο, ἐνέργεια ἀνθρώπων ἀποφασισμένων νὰ σιστικότητας. Διότι οἱ πολεμιστὲς τῶν Θερμοπυλῶν πάρουν τὴν τύχη τους στὰ χέρια τους, νὰ ἀγωνι- καὶ τῆς Σαλαμίνας δὲν ἀφέθηκαν νὰ παρασυρθοῦν σθοῦν καὶ νὰ νικήσουν: Ζήτησαν... νὰ τοὺς δοθεῖ στὴ δίνη τῶν κατακλυσμιαίων, ἀσφαλῶς, γεγονό- δεύτερος χρησμός, διαφορετικὰ ἀπείλησαν ὅτι των τῆς ἐποχῆς τους. Ἀποφάσισαν καὶ τόλμησαν δὲν θὰ ἔφευγαν ἀπὸ τὸ ἱερό, ἀλλὰ θὰ ἔμεναν ἐκεῖ, νὰ πάρουν τὴν τύχη τους στὰ χέρια τους. Τὸ πιὸ μέχρι νὰ πεθάνουν (ὅ.π., Ζ΄ 141.1-10). Ἡ Πυθία, τῆς ὁποίας τὸ ὄνομα ἦταν Ἀριστονίκη, χαρακτηριστικὸ ἴσως παράδειγμα εἶναι τὸ ἑξῆς: Οἱ Ἀθηναῖοι, θορυβημένοι βεβαίως καὶ αὐτοὶ ἔκανε τότε κάτι τὸ πρωτοφανές, δίνοντας ἕναν δεύ- ἀπὸ τὴ μεγάλη ἐκστρατεία τοῦ Ξέρξη ἐνάντια τερο χρησμό (ὅ.π., Ζ΄ 141.12-23). Αὐτὸς ὁ δεύτε- στὴν Ἑλλάδα, ἔστειλαν πρεσβεία στὸ μαντεῖο τῶν ρος χρησμός, ἂν καὶ ἔκανε λόγο γιὰ ὁλοκληρωτικὴ Δελφῶν, γιὰ νὰ πάρουν χρησμό. Καὶ ἐδῶ ἔρχεται καταστροφὴ τῆς γῆς τοῦ Κέκροπα (δηλαδὴ τῆς Ἀττικῆς), μιλοῦσε ἀόριστα γιὰ κάποιο ἀπόρθητο μιὰ λεπτομέρεια ποὺ λίγοι γνωρίζουν: Ὁ χρησμὸς τοῦ μαντείου δὲν μποροῦσε νὰ «ξύλινο τεῖχος», ποὺ θὰ ἔκανε δῶρο ὁ Ζεὺς στὴν εἶναι πιὸ ἀπαισιόδοξος. Καλοῦσε τοὺς πάντες νὰ Τριτογενῆ του, δηλαδὴ τὴν Ἀθηνᾶ. Ἐπιτέλους, φύγουν ἀπὸ τὴν πατρίδα τους καὶ τὰ κάστρα τους ὑπῆρχε μιὰ ἀχτίδα φωτός. Αὐτὸ τό «ξύλινο τεῖχος», καὶ νὰ πᾶνε νὰ κρυφτοῦν στὴν ἄκρη τοῦ κόσμου. ὅπως τὸ ἑρμήνευσε ὁ Θεμιστοκλῆς, δὲν ἦταν παρὰ Προειδοποιοῦσε ὅτι δὲν θὰ ἔμενε τίποτε ὄρθιο, τὰ καράβια, ποὺ θὰ ἐξασφάλιζαν στοὺς Ἀθηναίους ὅτι ναοὶ θὰ πυρπολοῦνταν, φρούρια θὰ χάνο- τὴ σωτηρία καὶ τὴ νίκη. 214 Σκεφθεῖτε: Οἱ Ἀθηναῖοι ἀπεσταλμένοι στοὺς

Δελφοὺς θὰ μποροῦσαν ἁπλῶς νὰ εἶχαν φύγει, τῶν αἰώνιων ἐχθρῶν τους Θεσσαλῶν). Ἐκείνη τὴν «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 ἀμέσως μετὰ τὸν πρῶτο, φοβερὸ χρησμό, κατα- ὥρα, ἔτυχε νὰ βρίσκονται μπροστὰ ἀπὸ τὸ τεῖχος πτοημένοι ἀπὸ τὰ δεινὰ ποὺ ἀναπόφευκτα τοὺς οἱ Λακεδαιμόνιοι. Ἀλλὰ αὐτὸ ποὺ εἶδε ὁ Πέρσης περίμεναν. Ἀλλὰ ὄχι! κατάσκοπος ἦταν ἕνα στ’ ἀλήθεια παράδοξο θέα- μα: Ἄλλοι ἀπὸ τοὺς Λακεδαιμονίους γυμνάζονταν, γ) Αὐταπάρνηση καὶ αὐτοθυσία καὶ ἄλλοι... χτενίζονταν! ( Ἡροδότου, Ἱστορίαι, Ζ΄ Ἡ νίκη τῶν Ἑλλήνων στοὺς Περισκοὺς Πολέ- 208.11-13: «Τοὺς μὲν δὴ ὥρα γυμναζομένους τῶν ἀνδρῶν, τοὺς δὲ τὰς κόμας κτενιζομένους») μους δὲν θεμελιώθηκε πάνω στὴ στρατιωτικὴ ἰσχύ, ἀλλὰ στὴν ὑπέρβαση τοῦ ἐγώ, στὴν προθυμία γιὰ Ὁ Πέρσης κατάσκοπος ἀνέφερε στὸν βασιλιά θυσία. Εἶναι πολὺ γνωστὸ ὅτι, ὅταν αἰῶνες ἀργότε- του τί εἶχε δεῖ. Καὶ αὐτός, καὶ σὲ αὐτὴ τὴν περίπτω- ρα ρώτησαν τὸν Κωνσταντῖνο Κανάρη πῶς πέτυχε ση, ἔπεσε ἀπὸ τὰ σύννεφα. Ἐνῷ θὰ ἀνέμενε, δίχως τὸ ἡρωικὸ κατόρθωμα τῆς Χίου, αὐτὸς ἀπάντησε: ἄλλο, ὅτι οἱ Ἕλληνες θὰ ἦταν πανικόβλητοι καὶ «Εἶπα, Κωνσταντῆ, θὰ πεθάνεις». θὰ συσκέπτονταν ἀγωνιωδῶς, ἀναζητώντας τρόπο νὰ γλιτώσουν, ὁ κατάσκοπός του τοῦ ἀνέφερε ὅτι Τὸ ἴδιο ἀκριβῶς πνεῦμα θυσίας ἐπέδειξαν οἱ K Ἡ νίκη τῶν Ἑλλήνων στοὺς Περισκοὺς Πολέμους δὲν θεμελιώθηκε πά- νω στὴ στρατιωτικὴ ἰσχύ, ἀλλὰ στὴν ὑπέρβαση τοῦ ἐγώ, στὴν προθυμία γιὰ θυσία. Εἶναι πολὺ γνωστὸ ὅτι, ὅταν αἰῶνες ἀργότερα ρώτησαν τὸν Κωνσταντῖνο Κανάρη πῶς πέτυχε τὸ ἡρωικὸ κατόρθωμα τῆς Χίου, αὐτὸς ἀπάντησε: «Εἶπα, Κωνσταντῆ, θὰ πεθάνεις». Τὸ ἴδιο ἀκριβῶς πνεῦμα θυσίας ἐπέδειξαν οἱ Ἕλληνες καὶ στὶς Θερμοπύ- λες καὶ τὴ Σαλαμῖνα. Εἶναι χαρακτηριστικὸ ὅτι, ὅταν κάποιος παρατήρησε στὸν Λεωνίδα ὅτι βάδιζε κατὰ τοῦ ἀναρίθμητου περσικοῦ στρατοῦ μὲ ἐλάχιστους ἄνδρες, αὐτὸς ἀπάντησε: – Ναί, ἀλλὰ μὲ πάρα πολλοὺς πρόθυμους νὰ πεθάνουν K Ἕλληνες καὶ στὶς Θερμοπύλες καὶ τὴ Σαλαμῖνα. αὐτοί... χτενίζονταν. Κάλεσε λοιπὸν ὁ Ξέρξης τὸν 215 Εἶναι χαρακτηριστικὸ ὅτι, ὅταν κάποιος παρατήρη- Δημάρατο, τὸν ἐξόριστο βασιλιὰ τῶν Λακεδαιμονί- σε στὸν Λεωνίδα ὅτι βάδιζε κατὰ τοῦ ἀναρίθμητου ων ὁ ὁποῖος εἶχε καταφύγει στὴν περσικὴ αὐλὴ καὶ περσικοῦ στρατοῦ μὲ ἐλάχιστους ἄνδρες, αὐτὸς τὸν ὁποῖο εἶχε πάρει μαζί του ἑκόντα-ἄκοντα στὴν ἀπάντησε: ἐκστρατεία του, καὶ τοῦ μετέφερε τὰ ὅσα εἶχε δεῖ ὁ κατάσκοπός του, τὰ τόσο «τρελά» καὶ ἀκατανόητα. – Ναί, ἀλλὰ μὲ πάρα πολλοὺς πρόθυμους νὰ Ὁ Δημάρατος κούνησε μελαγχολικὰ τὸ κεφάλι πεθάνουν (Πλουτάρχου, Ἀποφθέγματα λακωνικά, του καὶ εἶπε στὸν Ξέρξη πὼς τὰ ὅσα εἶχε δεῖ ὁ κα- 225 C). τάσκοπός του ἦταν... ὅ,τι τὸ χειρότερο γι’ αὐτόν. Τοῦ ἐξήγησε ὅτι, ὅπως τὸν εἶχε προειδοποιήσει Πολὺ γνωστὸ εἶναι καὶ τὸ ἀκόλουθο περιστατι- καὶ παλιότερα, κι ἂς εἶχε αὐτὸς γελάσει μαζί του, κό, ποὺ ἔλαβε χώρα λίγο πρὶν τὴ μάχη τῶν Θερ- οἱ Λακεδαιμόνιοι εἶχαν πάει ἐκεῖ ἀποφασισμένοι μοπυλῶν: Πρὶν ἐξαπολύσει τὴν ἐπίθεσή του, ὁ ἢ νὰ νικήσουν ἢ νὰ πεθάνουν. Καλλωπίζονταν, Ξέρξης ἔστειλε ἕναν κατάσκοπό του νὰ δεῖ πόσοι ἀκριβῶς γιὰ νὰ εἶναι ἕτοιμοι γιὰ τὸν θάνατο... ἦταν οἱ Ἕλληνες ποὺ εἶχαν συγκεντρωθεῖ στὶς Θερμοπύλες καὶ τί ἔκαναν. Ὁ Πέρσης κατάσκοπος Αὐτὴ ἡ προθυμία γιὰ θυσία ἦταν τὸ στέρεο ἔφθασε κοντὰ στὸ ἑλληνικὸ στρατόπεδο, ὥστε θεμέλιο πάνω στὸ ὁποῖο οἰκοδομήθηκε ἡ νίκη. μποροῦσε νὰ δεῖ τὸ λεγόμενο «τεῖχος τῶν Φω- Οἱ Ἕλληνες τῶν Θερμοπυλῶν καὶ τῆς Σαλαμίνας κέων» (λεγόταν ἔτσι, γιατὶ τὸ εἶχαν κτίσει ἐκεῖ οἱ διδάσκουν τοὺς αἰῶνες, ἀνάμεσα στὰ ἄλλα, καὶ Φωκεῖς, γιὰ νὰ τοὺς προφυλάσσει ἀπὸ τὶς ἐπιθέσεις

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 αὐτὸ ἀκριβῶς, ὅτι ἡ νίκη θεμελιώνεται στέρεα πά- νω στὴν προθυμία για θυσία, ἀκόμη καὶ ὅταν ὅλα τά «προγνωστικά» εἶναι ἐναντίον μας. δ) Ἑνότητα καὶ ὁμοψυχία Οἱ Ἕλληνες ὅμως, ἀπὸ τὰ στενὰ τῶν Θερμο- πυλῶν καὶ τὰ νερὰ τῆς Σαλαμίνας, δὲν στέλνουν στοὺς αἰῶνες μόνο ἕνα μήνυμα ἀγῶνα, ἀποφα- σιστικότητας καὶ αὐτοθυσίας. Στέλνουν παράλ- ληλα καὶ ἕνα μήνυμα ἑνότητας καὶ ὁμοψυχίας. Γιατὶ μπροστὰ στὸν κοινὸ ἐχθρὸ ἔβαλαν στὴν ἄκρη τὶς συγκρούσεις καὶ τὶς διαφορές τους, καὶ ἔτσι ἡ ἑνότητα καὶ ἡ ὁμοψυχία στάθηκε τὸ ἔδαφος πάνω νεία εἶναι ὅτι ὁ ἴδιος ὁ Ἀριστείδης ἀναγνώριζε στὸ ὁποῖο βλάστησε ἡ μεγάλη νίκη. κατὰ βάθος πὼς ἡ πρόταση τοῦ Θεμιστοκλῆ ἦταν ὀρθή, ἀλλὰ εἶχε παρασυρθεῖ ἀπὸ τὴ στεῖρα λογικὴ Καὶ δὲν μιλᾶμε μόνο γιὰ τὶς διαφορὲς μεταξὺ τῆς πολιτικῆς, ποὺ ἐπιτάσσει τὸν ἀνηλεῆ πόλεμο τῶν πόλεων-κρατῶν. Πολὺ συχνὰ στὴν ἴδια πόλη κατὰ τοῦ πολιτικοῦ ἀντιπάλου, ἀκόμη καὶ ὅταν ὑπῆρχαν διαφορὲς ποὺ ἔμοιαζαν ἀγεφύρωτες. αὐτὸς ἔχει δίκιο. Ὁ Ἀριστείδης στενοχωρήθηκε Ἕνα χαρακτηριστικὸ παράδειγμα εἶναι ἡ Ἀθήνα: ἀφάνταστα καὶ θύμωσε μὲ τὸν ἑαυτό του, ὅταν Δύο μεγάλες μορφὲς συγκρούονταν στὸν πολιτικὸ συνειδητοποίησε τὴν κατάσταση αὐτή, καὶ γι’ αὐτὸ στίβο τῆς Ἀθήνας, ἀπὸ τὴ μιὰ ὁ Θεμιστοκλῆς, ὡς φεύγοντας ἐκείνη τὴν ἡμέρα ἀπὸ τὴ συνέλευση ἡγέτης τῆς δημοκρατικῆς παράταξης, καὶ ἀπὸ τὴν τῆς ἐκκλησίας τοῦ δήμου δήλωσε πὼς δὲν ὑπῆρχε ἄλλη ὁ Ἀριστείδης ὁ Δίκαιος, ὡς ἀρχηγὸς τῆς ἀρι- σωτηρία γιὰ τὴν πόλη τῶν Ἀθηνῶν, παρὰ μόνον στοκρατικῆς παράταξης. Οἱ δύο σπουδαῖες αὐτὲς ἐὰν οἱ Ἀθηναῖοι ἔριχναν καὶ τὸν ἴδιο καὶ τὸν Θε- μορφὲς ἔμοιαζαν ἐγκλωβισμένες σὲ μιὰ στεῖρα, μιστοκλῆ μέσα σὲ ἕνα βάραθρο (Πλουτάρχου, πολλὲς φορές, πολιτικὴ ἀντιπαράθεση. Διηγοῦνται Ἀριστείδης, γ΄ 2.1-3.1: «εἶπεν ἀπὸ τῆς ἐκκλησίας ἀπιὼν ὡς οὐκ ἔστι σωτηρία τοῖς Ἀθηναίων πράγμα- K σι, εἰ μὴ καὶ Θεμιστοκλέα καὶ αὐτὸν εἰς τὸ βάραθρον Οἱ Ἕλληνες ἀπὸ τὰ στενὰ τῶν Θερμοπυλῶν καὶ τὰ νερὰ τῆς ἐμβάλοιεν»). Σαλαμίνας, δὲν στέλνουν στοὺς Ἡ ἐκστρατεία τοῦ Ξέρξη βρῆκε τὸν Ἀριστείδη αἰῶνες μόνο ἕνα μήνυμα ἀγῶνα, ἐξόριστο ἀπὸ τὴν Ἀθήνα, θῦμα ἐξοστρακισμοῦ. Λίγο πρὶν τὴν ἱστορικὴ σύγκρουση στὰ στενὰ τῆς ἀποφασιστικότητας καὶ αὐτοθυσί- Σαλαμίνας, καὶ ἐνῷ οἱ Ἕλληνες δὲν εἶχαν ἀκόμη ας. Στέλνουν παράλληλα καὶ ἕνα συμφωνήσει ἂν θὰ ἔπρεπε νὰ δώσουν τὴν μάχη μήνυμα ἑνότητας καὶ ὁμοψυχίας. στὴ Σαλαμῖνα ἢ νὰ ὀχυρωθοῦν στὸν Ἰσθμό, ἔφθα- σε στὸ στρατόπεδο τῶν Ἑλλήνων ὁ Ἀριστείδης Γιατὶ μπροστὰ στὸν κοινὸ ἐχθρὸ μὲ τὴν τρίηρή του ἀπὸ τὴν Αἴγινα. Καὶ ἔγινε τότε ἔβαλαν στὴν ἄκρη τὶς συγκρούσεις αὐτὸ πού, ὅποτε ἡ Ἑλλάδα ἀξιώθηκε νὰ τὸ δεῖ, βάδισε στὴν ὁδὸ τοῦ μεγαλείου: Οἱ δύο χθεσινοὶ καὶ τὶς διαφορές τους, καὶ ἔτσι ἡ ἀντίπαλοι ἔπεσαν ὁ ἕνας στὴν ἀγκαλιὰ τοῦ ἄλλου, ἑνότητα καὶ ἡ ὁμοψυχία στάθηκε καὶ ὁ Ἀριστείδης συντάχθηκε μὲ τὴν ἄποψη τοῦ τὸ ἔδαφος πάνω στὸ ὁποῖο βλά- Θεμιστοκλῆ λέγοντας: στησε ἡ μεγάλη νίκη. – Ἐμεῖς πρέπει νὰ στεκόμαστε ὁ ἕνας ἀπέναντι στὸν ἄλλο, καὶ τὸν ὑπόλοιπο χρόνο καὶ μάλιστα K τώρα, συναγωνιζόμενοι ποιὸς θὰ εὐεργετήσει πε- ρισσότερο τὴν πατρίδα ( Ἡροδότου, Ἱστορίαι, Η΄ 216 μάλιστα τὸ ἑξῆς: Κάποτε ὁ Θεμιστοκλῆς κατέθε- 79.12-14). σε μιὰ πρόταση στὴν ἐκκλησία τοῦ δήμου, στὴν Ἔτσι οἱ δύο χθεσινοὶ ἀντίπαλοι ἀνέπεμψαν καὶ ὁποία ἀντιτάχθηκε σθεναρὰ ὁ Ἀριστείδης, ἐπι- τυγχάνοντας τελικὰ τὴν ἀπόρριψή της. Ἡ εἰρω- ἀναπέμπουν στοὺς αἰῶνες μήνυμα ἑνότητας καὶ ὁμοψυχίας, δείχνοντάς μας πῶς κερδίζονται οἱ

μεγάλοι ἀγῶνες. Δὲν εἶναι τυχαῖο ὅτι αὐτὸ ἀκριβῶς γόμενον, «βαθιὰ νυχτωμένος». Ἀλλὰ συχνὰ δια- «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 τὸ μήνυμα ἐπέλεξε νὰ τονίσει ὁ Πρωθυπουργὸς σὲ φεύγει τῆς προσοχῆς μας τὸ γιατί, τὸ ὁποῖο ὅμως ὁμιλία του κατὰ τὴν ἐπίσημη ἔναρξη τοῦ ἑορταστι- τοῦ τὸ ὑπέδειξε ρητὰ ὁ Δημάρατος: Οἱ Ἕλληνες, 217 κοῦ κύκλου ἐκδηλώσεων γιὰ τὴ μεγάλη ἐπέτειο τοῦ εἶπε, ἂν καὶ ἐλεύθεροι, δὲν εἶναι ἐλεύθεροι στὸ Ζάππειο Μέγαρο στὶς 16 Ὀκτωβρίου 2019: κατὰ πάντα· διότι ἔχουν ἀπὸ πάνω τους δεσπό- τη τὸν νόμο, τὸν ὁποῖο σέβονται, τιμοῦν καὶ φο- « Ἡ μάχη τῶν Θερμοπυλῶν καὶ κυρίως ἡ ναυ- βοῦνται περισσότεροι ἀπ’ ὅ,τι οἱ δικοί σου ἐσένα μαχία τῆς Σαλαμίνας τοῦ Σεπτεμβρίου τοῦ 480 π.Χ. ( Ἡροδότου, Ἱστορίαι, Ζ΄ 104.16-19: « Ἐλεύθεροι ἐνσαρκώνει μιὰ πολὺ σημαντικὴ στιγμὴ ἐθνικῆς γὰρ ἐόντες οὐ πάντα ἐλεύθεροί εἰσι· ἔπεστι γάρ σφι ὁμοψυχίας. Οἱ ἑλληνικὲς πόλεις-κράτη, παραμερίζο- δεσπότης νόμος, τὸν ὑποδειμαίνουσι πολλῷ ἔτι ντας τὶς διαφορές τους, ἑνώνονται, γιὰ νὰ ὑπερασπι- μᾶλλον ἢ οἱ σέ»). στοῦν τὸ σημαντικώτερο ἀγαθό τους: τὴν ἐλευθερία τους. Ὅπως καὶ τότε, ἔτσι καὶ σήμερα, εἴμαστε λίγοι, Ἡ λαμπρὴ νίκη τῆς Ἑλλάδας καὶ τοῦ πολιτι- γιὰ νὰ εἴμαστε διχασμένοι. Καὶ αὐτὸ εἶναι τὸ πρῶτο σμοῦ ἀπέναντι στὴν περσικὴ ἀλαζονεία καὶ τὸν μεγάλο δίδαγμα, μὲ ἡλικία 25 αἰώνων». ὁλοκληρωτισμὸ πρὶν ἀπὸ 2.500 χρόνια θεμε- λιώθηκε, πλάι στ’ ἄλλα, στὸν σεβασμὸ καὶ τὴν ε) Ἐλευθερία καὶ νόμος τιμὴ τῶν Ἑλλήνων πρὸν τὸν νόμο. Αὐτὸ εἶναι Εἶναι πολὺ γνωστὸ τὸ περιστατικὸ ποὺ ἀφη- μιὰ σαφὴς προειδοποίηση πρὸς ὅλους μας, ὥστε νὰ μὴ συγχέουμε τὴν ἐλευθερία μὲ τὴν ἀναρχία. γεῖται ὁ Ἡρόδοτος ὅτι ἔλαβε χώρα λίγο πρὶν τὴ μάχη τῶν Θερμοπυλῶν, ὅταν ὁ Ξέρξης κάλεσε Ἀσφαλῶς, ὁ Ξέρξης, ποὺ εἶχε θεμελιώσει τὴν τὸν ἐξόριστο Σπαρτιάτη Δημάρατο, ποὺ εἶχε στὸ ἀχανῆ αὐτοκρατορία του στὴν ἰσχὺ καὶ τὴ βία, δὲν στρατόπεδό του, καὶ τὸν ρώτησε ἂν πίστευε στὰ θὰ μποροῦσε νὰ κατανοήσει τὰ φτερὰ ποὺ ἔδινε σοβαρὰ ὅτι οἱ Ἕλληνες θὰ ἀντιστέκονταν. Τὸ σκε- στοὺς Ἕλληνες ἡ ἐλευθερία καὶ ἡ δημοκρατία. Δὲν πτικὸ τοῦ Ξέρξη ἦταν διαυγές: Ἀκόμη καὶ ἴσοι στὸν θὰ μποροῦσε ποτὲ νὰ καταλάβει αὐτὸ ποὺ γράφει ἀριθμὸ νὰ ἦταν οἱ Ἕλληνες μὲ τοὺς Πέρσες, δὲν θὰ σὲ ἄλλο σημεῖο ( Ἱστορίαι, Ε΄ 97) ὁ Ἡρόδοτος, ὅταν εἶχαν ἐλπίδες. Διότι οἱ Πέρσες θὰ ρίχνονταν στοὺς συνδυάζει τὴν αὔξηση τῆς στρατιωτικῆς δύναμης κινδύνους τῆς μάχης ἀπὸ φόβο πρὸς τὸν βασιλιά τῆς Ἀθήνας ἀκριβῶς μὲ τὴν πτώση τῆς τυραννίας τους καὶ τοὺς ἀξιωματικούς τους, οἱ ὁποῖοι θὰ τοὺς καὶ τὴν ἑδραίωση τοῦ δημοκρατικοῦ πολιτεύματος. ἀνάγκαζαν νὰ βαδίσουν πρὸς τὰ ἐμπρός. Οἱ Ἕλλη- Ὅπως παρατηρεῖ ὁ Ἡρόδοτος, ὅταν οἱ Ἀθηναῖοι νες, ὅμως, ὄντας ἐλεύθεροι καὶ ὅλοι ἴσοι μεταξύ βρίσκονταν ὑπὸ τὴν ἐξουσία ἑνὸς τυράννου, δὲν τους, θὰ φρόντιζαν νὰ ἐξασφαλίσουν ὁ καθένας ἦταν πρόθυμοι νὰ ἀγωνισθοῦν καὶ νὰ θυσιασθοῦν, τὴ σωτηρία του καὶ θὰ ἔφευγαν. Ἡ ἐλευθερία γιατὶ ὁ ἀγώνας τους καὶ ἡ θυσία τους θὰ ἦταν τους θὰ τοὺς καταδίκαζε σὲ ἧττα, χωρὶς κἂν μάχη. ἀγώνας καὶ θυσία γιὰ τὸν τύραννο. Ἀπὸ τὴ στιγμὴ ὅμως ποὺ ἐπικράτησε ἡ δημοκρατία, ὁ κάθε πο- Ἀσφαλῶς, ὁ Ξέρξης ἦταν, κατὰ τὸ κοινῶς λε- λίτης εἶχε τὴν αἴσθηση πὼς ἀγωνιζόταν ὄχι γιὰ λογαριασμὸ ἄλλου, ἀλλὰ γιὰ τὸ δικό του καλό, K γιὰ τὴ δική του πόλη. Ἔτσι, ἡ δημοκρατία καὶ ἡ ἐλευθερία ὄχι ἁπλῶς δὲν λειτουργοῦσαν διαλυτι- Ἡ λαμπρὴ νίκη τῆς Ἑλλάδας καὶ κά, ὅπως φανταζόταν ὁ Ξέρξης, ἀλλὰ ἀπεναντίας τοῦ πολιτισμοῦ ἀπέναντι στὴν περ- ἔδιναν φτερὰ στοὺς Ἕλληνες καὶ τοὺς καθιστοῦσαν ἱκανοὺς γιὰ κατορθώματα ἀσύλληπτα, σχεδὸν σικὴ ἀλαζονεία καὶ τὸν ὁλοκλη- πέρα καὶ πάνω ἀπὸ τὴ λογική. ρωτισμὸ πρὶν ἀπὸ 2.500 χρόνια θεμελιώθηκε, πλάι στ’ ἄλλα, στὸν Ἡ δημοκρατία ὅμως δὲν συνεπάγεται ἀνομία. σεβασμὸ καὶ τὴν τιμὴ τῶν Ἑλλή- Μᾶλλον τὸ ἀκριβῶς ἀντίθετο φαίνεται νὰ ἰσχύει. νων πρὸν τὸν νόμο. Αὐτὸ εἶναι μιὰ Εἶναι χαρακτηριστικὴ ἡ δήλωση ἑνὸς ἀπὸ τοὺς σαφὴς προειδοποίηση πρὸς ὅλους Ἑπτὰ Σοφοὺς τῆς Ἀρχαιότητας, Τοῦ Βίαντα τοῦ μας, ὥστε νὰ μὴ συγχέουμε τὴν Πριηνέα, τὴν ὁποία μᾶς διασῴζει ὁ Πλούταρχος, ὅτι ἡ καλύτερη δημοκρατία εἶναι ἐκείνη στὴν ὁποία ἐλευθερία μὲ τὴν ἀναρχία. ὅλοι φοβοῦνται καὶ σέβονται τὸν νόμο σὰν τύραν- νο (Πλουτάρχου, Τῶν Ἑπτὰ Σοφῶν συμπόσιον, 154 K E 3-5: « Ὁ Βίας ἔφησε κρατίστην εἶναι δημοκρατίαν ἐν ᾗ πάντες ὡς τύραννον φοβοῦνται τὸν νόμον»).

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 στ) Ἡ σημασία τῆς στρατηγικῆς ἀρχαῖοι Ἕλληνες ἀξιοποίησαν, πέραν ὅλων τῶν Τὸ τελευταῖο δίδαγμα ποὺ μᾶς στέλνουν οἱ ἄλλων, τὴ γνώση τῶν τοπικῶν κλιματολογικῶν συνθηκῶν, καὶ εἰδικώτερα τῶν ἀνέμων ποὺ ἔπνεαν Θερμοπύλες καὶ ἡ Σαλαμίνα εἶναι ἀπὸ τὰ πιὸ ση- τὸν Σεπτέμβριο στὸ στενὸ τῆς Σαλαμίνας. Ἦταν μαντικά, καὶ προκύπτει ἀπὸ τὴ συνειδητοποίηση περὶ τὶς 10 τὸ πρωΐ, ὅταν ἡ στροφὴ τοῦ ἀνέμου μιᾶς ἁπλῆς ἀλήθειας: ὅτι οἱ Ἕλληνες δὲν νίκη- ἀπὸ βορειοανατολικὸ σὲ νοτιοδυτικό, τὴν ὁποία σαν ἁπλῶς καὶ μόνο χάρη στὸν ἡρωισμὸ καὶ τὴν γνώριζαν καὶ περίμεναν οἱ Ἕλληνες, ἔδωσε τὸ αὐταπάρνηση ποὺ ἐπέδειξαν, ἀλλὰ καὶ χάρη σὲ σύνθημα γιὰ τὴν ἑλληνικὴ ἐπίθεση, ἐνῶ τὴν ἴδια ἕνα εὐφυὲς στρατηγικὸ σχέδιο ποὺ ἐφάρμοσαν στιγμὴ ἐγκλώβισε τὸν περσικὸ στόλο στὸ στενό, μὲ συνέπεια καὶ πειθαρχία. ἐμποδίζοντάς τον νὰ ὑποχωρήσει γρήγορα καὶ Ὁ Ἡρόδοτος, ἀφηγούμενος τὴν ἐξέλιξη τῆς K Τὸ συμπέρασμα, ποὺ εἶναι παράλληλα ἕνα ἀπὸ τὰ μεγαλύτερα διδάγ- ματα ποὺ μποροῦμε νὰ ἀντλήσουμε ἀπὸ τὴ μεγάλη ἐπέτειο ποὺ τιμᾶμε, βγαίνει ἀπὸ μόνο του: Οἱ μεγάλες νίκες, ἀπέναντι στὶς μεγάλες προκλή- σεις, τότε ὅπως καὶ σήμερα, δὲν ἀπαιτοῦν μόνο ἡρωισμὸ καὶ αὐταπάρνη- ση· ἀπαιτοῦν ἐπίσης –ἴσως κυρίως– στρατηγική! K ναυμαχίας τῆς Σαλαμίνας ( Ἱστορίαι, Η΄ 86), δὲν νὰ μεταφέρει τὴ σύγκρουση στὸν ἀνοικτὸ Σαρω- φείδεται ἐπαίνων γιὰ τὸν μεγάλο ἡρωισμὸ μὲ τὸν νικὸ κόλπο, ὅπως τὸν συνέφερε νὰ κάνει. Ἦταν ἡ ὁποῖο πολέμησαν στὴ Σαλαμῖνα... οἱ Πέρσες! ἐποχὴ ποὺ ἀνθρώπινη ἰδιοφυΐα καὶ ἡ φύση «συ- Πραγματικά, γράφει ὅτι οἱ Πέρσες ξεπέρασαν τὸν νωμοτοῦσαν», γιὰ νὰ ἀλλάξουν τὸν ροῦ τῆς ἱστο- ἑαυτό τους σὲ ἀνδρεία σὲ σχέση μὲ τὸ Ἀρτεμίσιο, ρίας καὶ νὰ ἐγκαινιάσουν μία ἀπὸ τὶς πιὸ λαμπρὲς καθὼς ὁ καθένας ἀπὸ αὐτοὺς εἶχε τὴν αἴσθηση ἐποχὲς γιὰ τὸν πολιτισμό. ὅτι τὰ μάτια τοῦ Ξέρξη ἀπὸ τὸ ὄρος Αἰγάλεω ἦταν Τὸ συμπέρασμα, ποὺ εἶναι παράλληλα ἕνα καρφωμένα πάνω του («πᾶς τις προθυμεόμενος ἀπὸ τὰ μεγαλύτερα διδάγματα ποὺ μποροῦμε νὰ καὶ δειμαίνων Ξέρξην, ἐδόκεέ τε ἕκαστος ἑωυτὸν ἀντλήσουμε ἀπὸ τὴ μεγάλη ἐπέτειο ποὺ τιμᾶμε, θεήσεσθαι βασιλέα»). Ὡστόσο, ὁ μεγάλος ἱστο- βγαίνει ἀπὸ μόνο του: Οἱ μεγάλες νίκες, ἀπέναντι ρικὸς παρατηρεῖ ὅτι ἡ ἔκβαση δὲν θὰ μποροῦσε νὰ στὶς μεγάλες προκλήσεις, τότε ὅπως καὶ σήμερα, εἶναι διαφορετική, ἀπὸ τὴ στιγμὴ ποὺ οἱ Ἕλληνες δὲν ἀπαιτοῦν μόνο ἡρωισμὸ καὶ αὐταπάρνηση· πολεμοῦσαν μὲ πειθαρχία καὶ τάξη, ἐνῷ οἱ Πέρσες ἀπαιτοῦν ἐπίσης –ἴσως κυρίως– στρατηγική! ἀσύντακτοι καὶ χωρὶς σχέδιο («ἅτε γὰρ τῶν μὲν Ἑλλήνων σὺν κόσμῳ ναυμαχεόντων <καὶ> κατὰ *** τάξιν, τῶν δὲ βαρβάρων οὔτε τεταγμένων ἔτι οὔτε σὺν νόῳ ποιεύντων οὐδέν»). Μετὰ ἀπὸ ὅλα τὰ παραπάνω, εἶναι, νομίζου- Ἔχουμε διδαχθεῖ ἀπὸ τὰ σχολικά μας ἤδη χρό- με, σαφὲς αὐτὸ ποὺ σημειώσαμε μὲ ἔμφαση στὴν νια καὶ γνωρίζουμε τὸ εὐφυὲς στρατηγικὸ σχέ- ἀρχή: ὅτι οἱ Θερμοπύλες καὶ ἡ Σαλαμίνα δὲν ἀντι- διο ποὺ συνέλαβε, ὑποστήριξε μὲ ἐπιμονὴ καὶ προσωπεύουν ἁπλῶς γεγονότα-σταθμοὺς στὴν ἐφάρμοσε ὁ Θεμιστοκλῆς. Εἴκοσι πέντε αἰῶνες πορεία τῆς παγκόσμιας ἱστορίας καὶ τοῦ πολιτι- ἀπὸ τὴν ἐπικὴ ἐκείνη σύγκρουση ποὺ ἄλλαξε σμοῦ μας· ἀποτελοῦν ἐπίσης ἀνεξάντλητη πηγὴ τὸν ροῦ τῆς ἱστορίας, δὲν θὰ ἦταν ὑπερβολὴ νὰ διδαγμάτων γιὰ τὴ δική μας, τὴ σημερινὴ ἐποχή. ποῦμε πώς... ἀκόμα μαθαίνουμε! Νέα μελέτη ἀπὸ Τὸ ἐρώτημα εἶναι τὸ ἑξῆς: Πόσο ἐμεῖς διδα- τὸ Κέντρο Ἐρεύνης Φυσικῆς τῆς Ἀτμόσφαιρας σκόμαστε ἀπὸ τὴν ἱστορία μας; Πόσο πρόθυμοι καὶ Κλιματολογίας τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν, μὲ εἴμαστε νὰ διδαχθοῦμε ἀπὸ τὰ διδάγματα ποὺ ἐπικεφαλῆς τὸν ἀκαδημαϊκὸ Χρῆστο Ζερεφό, ἡ στέλνουν στοὺς αἰῶνες οἱ 300 τοῦ Λεωνίδα καὶ ὁποία δημοσιεύθηκε στὸ διεθνὲς ἐπιστημονικὸ οἱ Σαλαμινομάχοι; 218 περιοδικὸ Atmosphere, ἐξηγεῖ διεξοδικὰ πῶς οἱ Ἂς μᾶς ἐπιτραπεῖ νὰ ἀναφερθοῦμε σὲ ἕνα γε-

γονὸς ποὺ δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ γεννᾷ προβλη- «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 ματισμό: Στὸ σημεῖο ὅπου τοποθετεῖται τὸ πεδίο τῆς μάχης τῶν Θερμοπυλῶν, στέκει ἀπὸ τὸ 1955 τὸ Ἡρῶο τῶν Θερμοπυλῶν, φιλοτεχνημένο ἀπὸ τὸν γλύπτη Βάσο Φαληρέα (καὶ λίγο πιὸ πέρα ἕνα πιὸ σύγχρονο καὶ πιὸ μοντέρνας αἰσθητικῆς μνημεῖο ἀφιερωμένο στοὺς 700 Θεσπιεῖς καὶ τὸν ἀρχηγό τους Δημόφιλο, πού, ἂς μὴν τὸ ξεχνᾶμε, ἔμεινε καὶ θυσιάσθηκε καὶ αὐτὸς μὲ τοὺς ἄνδρες του στὶς Θερμοπύλες, λέγοντας στὸν Λεωνίδα, ὅταν αὐτὸς τὸν προέτρεψε νὰ φύγει: « Ὄχι, Λεωνίδα, δὲν θὰ σὲ ἀφήσω νὰ πάρεις μόνος σου τὴ δόξα τῶν Θερμο- πυλῶν»). Τὸ Ἡρῶο τῶν Θερμοπυλῶν, τὸ ὁποῖο δυστυχῶς σήμερα, μὲ τὴ χάραξη τῆς νέας ἐθνικῆς ὁδοῦ, δὲν εἶναι τόσο εὔκολα προσβάσιμο ὅσο ἦταν παλαιότερα, στήθηκε μὲ δαπάνες ὁμογενῶν τῆς Ἀμερικῆς. Στὸ μνημεῖο δεσπόζει ὁ ὀρειχάλκι- νος ἀνδριάντας τοῦ Λεωνίδα μὲ δόρυ καὶ ἀσπίδα· ἡ μορφὴ του βασίζεται στὴ μορφὴ τοῦ ἀρχαίου πολεμιστῆ ποὺ ἦλθε στὸ φῶς ἀπὸ ἀνασκαφὲς τῆς Βρετανικῆς Ἀρχαιολογικῆς Σχολῆς τὸ 1920 καὶ ταὐτίζεται μὲ τὸν ἥρωα βασιλιὰ τῆς Σπάρτης. Σὲ χαμηλότερο ἐπίπεδο, δεξιὰ καὶ ἀριστερὰ τοῦ K Φαίνεται ὅτι τὸ μήνυμα τῶν Θερμοπυλῶν δὲν συγκινεῖ ἐξίσου ὅλους, καὶ μάλιστα κάποιοι μένουν ἀδιάφοροι μπροστὰ σὲ αὐτό, ἐπειγόμενοι νὰ περάσουν τὰ δικά τους... μηνύματα. Ἔτσι, πρόσφατα, ἄγνωστοι ἐπέλεξαν νὰ βεβηλώσουν τὸ μνημεῖο τῶν Θερμοπυλῶν μὲ μαύρη μπογιά. Πότε; Φέτος, τὴ χρονιὰ ποὺ τιμᾶμε τὰ 2.500 χρόνια ἀπὸ τὴ μάχη τῶν Θερμο- πυλῶν... Καὶ πιὸ συγκεκριμένα, τὰ ξημερώματα τῆς 28ης Ὀκτωβρίου, τῆς ἐθνικῆς μας ἑορτῆς... K ἀνδριάντα, στέκουν ἀνακεκλιμένες οἱ μαρμάρινες πρόσφατα, ἄγνωστοι ἐπέλεξαν νὰ βεβηλώσουν τὸ μορφὲς τοῦ προσωποποιημένου Ταϋγέτου καὶ τοῦ μνημεῖο τῶν Θερμοπυλῶν μὲ μαύρη μπογιά. Πότε; προσωποποιημένου Εὐρῶτα. Θυμᾶμαι παλαιό- Φέτος, τὴ χρονιὰ ποὺ τιμᾶμε τὰ 2.500 χρόνια ἀπὸ τερα, ποὺ ὁ ἐθνικὸς δρόμος περνοῦσε ἀκριβῶς τὴ μάχη τῶν Θερμοπυλῶν... Καὶ πιὸ συγκεκριμένα, μπροστὰ ἀπὸ τὸ μνημεῖο, κάθε φορὰ ποὺ περ- τὰ ξημερώματα τῆς 28ης Ὀκτωβρίου, τῆς ἐθνικῆς νοῦσα ἀπὸ ἐκεῖ, νὰ νιώθω σὰν νὰ βρισκόμουν μας ἑορτῆς... σὲ ἱερὸ προσκύνημα. Τί μήνυμα ἤθελαν, ἆραγε, νὰ περάσουν αὐτοὶ Φαίνεται ὅμως ὅτι τὸ μήνυμα τῶν Θερμοπυλῶν οἱ βάνδαλοι ποὺ προέβησαν σὲ αὐτὴ τὴ βάρβαρη δὲν συγκινεῖ ἐξίσου ὅλους, καὶ μάλιστα κάποιοι πράξη καταστροφῆς; Ἂς τὸ βάλουμε, ἔστω, πλάι μένουν ἀδιάφοροι μπροστὰ σὲ αὐτό, ἐπειγόμε- στὸ μήνυμα καὶ τὰ διδάγματα τῶν Θερμοπυλῶν. νοι νὰ περάσουν τὰ δικά τους... μηνύματα. Ἔτσι, Καὶ ἂς κάνουμε τὴν ἐπιλογή μας! 219

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ Οἱ Θερμοπύλες καὶ ἡ Σαλαμίνα στὸν κινηματογράφο καὶ τὴν τηλεόραση Μετὰ τὴν ἀναδρομή μας στὸ μήνυμα καὶ τὰ συνέβη νὰ γίνουν τέτοιες ταινίες καὶ νὰ τὶς δοῦμε, διδάγματα τῶν Θερμοπυλῶν καὶ τῆς Σαλαμίνας, εὐχηθήκαμε νὰ μὴν εἶχαν ποτὲ εἰσακουσθεῖ τὰ πα- πιὸ χαλαρὰ πλέον, ἂς πᾶμε νὰ δοῦμε τὸν τρόπο ράπονά μας..». [Ροζίτα Σώκου, « Ἡ κακοποίησις τῆς μὲ τὸν ὁποῖο αὐτὲς οἱ τόσο ἔνδοξες σελίδες τῆς ἑλληνικῆς ἱστορίας ἀπὸ τὸν ξένο κινηματογράφο», ἱστορίας μας ἔχουν μεταφερθεῖ στὸν κινηματογρά- Ἱστορία 1 ( Ἰούλιος 1968), σελ. 159]. φο καὶ τὴν τηλεόραση. Θὰ δοῦμε πράγματα γιὰ τὰ ὁποῖα... δὲν ξέρουμε ἂν πρέπει νὰ γελάσουμε ἢ νὰ Μερικὲς ἀπὸ τὶς ταινίες ποὺ ὁπωσδήποτε εἶχε κλάψουμε. Θὰ δοῦμε καὶ πράγματα γιὰ τὰ ὁποῖα ὑπόψη της ἡ Ροζίτα Σώκου καὶ σίγουρα δικαιολο- ἀξίζει νὰ προβληματισθοῦμε. γοῦν ἀπολύτως τὸ καυστικό της σχόλιο εἶναι οἱ χαμηλοῦ μπάτζετ παραγωγὲς τῶν ἰταλικῶν, κυ- Πρὶν ἀπὸ περισσότερα ἀπὸ 50 χρόνια, τὸν Ἰού- ρίως, στούντιο τῆς δεκαετίας τοῦ ’60, στὶς ὁποῖες λιο τοῦ 1968, τὸ πρῶτο τεῦχος τοῦ γνωστοῦ περιο- Ἀμερικανοὶ bodybuilders ὑποδύονταν μυθικοὺς ἥρωες σὲ ἐντελῶς ἀνιστόρητα καὶ τραγελαφικὰ σενάρια. Σὲ τέτοιες ταινίες συμβαίνει συχνὰ οἱ τίτ- λοι νὰ τὰ λένε ὅλα: «Οἱ ἔρωτες τοῦ Ἡρακλῆ», « Ὁ Ἡρακλῆς ἐνάντια στοὺς Μογγόλους», « Ὁ Ἡρακλῆς κατακτᾷ τὴν Ἀτλαντίδα», « Ὁ Ἡρακλῆς στὴ Νέα Ὑόρκη» (αὐτὴ δὲν εἶναι ἰταλικὴ παραγω- γή, ἀλλὰ ἀμερικανική, ἡ πρώτη μὲ πρωταγωνιστὴ τὸν Arnold Scwarzenegger, ποὺ ἐμφανίζεται στὸ κὰστ ὡς “Arnold Strong”), « Ὁ Ἡρακλῆς ἐνάντια στοὺς σεληνανθρώπους», « Ὁ Ἡρακλῆς ἐνάντια στὰ βαμπίρ» καὶ ἄλλες, παρόμοιες ἀσυναρτησίες. *** δικοῦ Ἱστορία Εἰκονογραφημένη τῆς Papyros Press, ποὺ ἐξακολουθεῖ νὰ κυκλοφορεῖ καὶ σήμερα, πε- Πέρα ἀπὸ τὶς καθαρὰ μυθοπλαστικὲς ταινίες, ριλάμβανε στὴν ὕλη του ἕνα τετρασέλιδο ἄρθρο κάποιες ταινίες αὐτῆς τῆς ἀλήστου μνήμης ἐποχῆς μὲ τίτλο « Ἡ κακοποίησις τῆς ἑλληνικῆς ἱστορίας ὑποτίθεται ὅτι μεταφέρουν στὴν ὀθόνη ἱστορικὰ ἀπὸ τὸν ξένο κινηματογράφο». Στὸν πρόλογο τοῦ γεγονότα, τὰ ὁποῖα ὅμως κακοποιοῦν ἀνενδοί- ἄρθρου, ἡ συγγραφέας, ἡ γνωστὴ δημοσιογράφος αστα. Σὲ μιὰ τέτοια ταινία βρίσκουμε τὴ μία καὶ καὶ κριτικὸς Ροζίτα Σώκου, ἔγραφε παραστατικά: μόνη κινηματογραφικὴ μεταφορὰ τῆς ναυμαχίας « Ἀμέσως μετὰ τὴν Ἀπελευθέρωση, ὅταν ἄνοιξαν τῆς Σαλαμίνας. Πρόκειται γιὰ τὴν ταινία τοῦ 1959 τὰ σύνορα καὶ ἄρχισαν νὰ καταφθάνουν οἱ ταινίες « Ὁ γίγαντας τοῦ Μαραθῶνα», ἤ, σύμφωνα μὲ τῶν συμμάχων στὴν Ἀθήνα, μᾶς ἔκαναν ἐντύπωση τὸν πρωτότυπο τίτλο τῆς ἰταλικῆς παραγωγῆς, « τὰ πολεμικὰ θέματα ποὺ εἶχαν ἐμπνεύσει μεγάλες πε- Ἡ μάχη τοῦ Μαραθῶνα». Πρωταγωνιστής, στὸν ριπέτειες ἀπὸ τὴν ξένη ἀντίσταση, καὶ γενικώτερα τὴν ρόλο τοῦ Φειδιππίδη ἢ Φιλιππίδη, ὁ Ἀμερικανὸς ξένη συμμετοχὴ στὸν Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. bodybuilder καὶ ἠθοποιὸς Steve Reeves. Παρὰ τὴ Τὸ κοινὸ καὶ ὁ τύπος διετύπωσαν τότε τὸ παράπονο: ρητὴ δήλωση, στὴν ἀρχὴ τῆς ταινίας, ὅτι αὐτὴ εἶναι Γιατί καμμία ἀπὸ τὶς ἔνδοξες σελίδες τῆς ἑλληνικῆς σκοπίμως ἐμπνευσμένη ἀπὸ τὰ ἱστορικὰ γεγονότα, ἱστορίας δὲν εἶχε κατορθώσει ποτὲ νὰ ἐμπνεύσει στὴν πραγματικότητα ἡ ἐπαφὴ μὲ τὴν ἱστορία εἶναι τοὺς ξένους κινηματογραφιστές; Ὄχι μόνο τὸ Ἔπος ἐπιεικῶς χαλαρή. τῆς Ἀλβανίας, ἀλλὰ οὔτε κἂν τὰ παλαιότερα κατορ- Ἀπὸ τὴν ἱστορία γνωρίζουμε ὅτι ἡ μάχη τοῦ θώματα τῆς φυλῆς, οὔτε κἂν ἡ ἀρχαία μας ἱστορία Μαραθῶνα ἔλαβε χώρα τὸ 490 π.Χ., κατὰ τὴν ἢ ἕνας ἀπὸ τοὺς τόσο “φωτογενεῖς” μύθους τῆς τιμωρητικὴ ἐκστρατεία ποὺ ὀργάνωσε ἐναντίον ἀρχαιότητας δὲν ἐνέπνεε τὸν σύγχρονο κινηματογρά- τῆς Ἀθήνας καὶ τῆς Ἐρέτριας ὁ Δαρεῖος, μὲ ἐπικε- 220 φο. Δυστυχῶς, ὅταν κάποτε, καθὼς ἦταν μοιραῖο, φαλῆς τοὺς στρατηγοὺς Δάτη καὶ Ἀρταφέρνη. Ἡ

ναυμαχία τῆς Σαλαμίνας ἔλαβε χώρα δέκα χρόνια K «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 ἀργότερα, τὸ 480 π.Χ., κατὰ τὴν ἐκστρατεία ποὺ ὀργάνωσε καὶ ὁδήγησε στὴν Ἑλλάδα ὁ Ξέρξης. Πέρα ἀπὸ τὶς καθαρὰ μυθοπλα- 221 Αὐτά, ὡστόσο, εἶναι λεπτομέρειες, στὶς ὁποῖες ἡ ταινία ἔκρινε ὅτι δὲν ἄξιζε νὰ ἐπιμείνει σχολαστικά. στικὲς ταινίες, κάποιες ταινίες αὐτῆς Ἔτσι, στὴν ἐν λόγῳ ταινία μαθαίνουμε ὅτι ἡ μάχη τοῦ Μαραθῶνα καὶ ἡ ναυμαχία τῆς Σαλαμίνας δι- τῆς ἀλήστου μνήμης ἐποχῆς ὑπο- εξήχθησαν... συγχρόνως! τίθεται ὅτι μεταφέρουν στὴν ὀθόνη Ὑπάρχουν καὶ πλεῖστες ὅσες ἄλλες λεπτομέρει- ες, ποὺ ἀρκοῦν νά... σοκάρουν κάθε ἄνθρωπο μὲ ἱστορικὰ γεγονότα, τὰ ὁποῖα ὅμως μιὰ ἐπιπόλαια ἔστω γνώση τῆς ἱστορίας: κακοποιοῦν ἀνενδοίαστα. Σὲ μιὰ Ὅταν οἱ Πέρσες ἀποβιβάσθηκαν στὸν Μα- ραθῶνα ὑπὸ τὴν ἡγεσία, σύμφωνα μὲ τὴν ταινία, τέτοια ταινία βρίσκουμε τὴ μία καὶ τοῦ... Δαρείου, ὁ Φιλιππίδης, ξεφεύγοντας ἀπὸ δολοφόνους πληρωμένους ἀπὸ προδότες Ἀθη- μόνη κινηματογραφικὴ μεταφορὰ ναίους, ἔσπευσε στὴ Σπάρτη, ὅπου ἀπηύθυνε συ- γκινητικὴ ἔκκληση γιὰ βοήθεια. τῆς ναυμαχίας τῆς Σαλαμίνας. Πρό- Ἐν τῷ μεταξύ, στὴν πεδιάδα τοῦ Μαραθῶνα, κειται γιὰ τὴν ταινία τοῦ 1959 « Ὁ οἱ Ἀθηναῖοι ἀντιμετώπιζαν μόνοι τὴ συντριπτικὴ περσικὴ ἐπίθεση. Παρὰ τὴν πείσμονα, ἡρωικὴ ἀντί- γίγαντας τοῦ Μαραθῶνα», ἤ, σύμ- στασή τους, οἱ Ἀθηναῖοι βρέθηκαν γρήγορα σὲ δεινὴ θέση. Σίγουρα τὸ μέτωπο θὰ κατέρρεε, ἂν δὲν φωνα μὲ τὸν πρωτότυπο τίτλο τῆς ἐμφανιζόταν σὰν ἀπὸ μηχανῆς θεὸς ὁ... Φιλιππίδης, φωνάζοντας ὅτι ἔρχεται βοήθεια ἀπὸ τὴ Σπάρτη, ἰταλικῆς παραγωγῆς, « Ἡ μάχη τοῦ ἀναπτερώνοντας τὸ ἠθικὸ τῶν συντρόφων του Ἀθηναίων καὶ παίρνοντας τοὺς Πέρσες κυριολε- Μαραθῶνα». κτικά... μὲ τὶς πέτρες... Διότι ἔτσι ἀκριβῶς φέρεται νὰ ἀνέκοψε ὁ Φιλιππίδης τὴν ὁρμὴ τῆς περσικῆς K ἐπίθεσης: σπρώχνοντας χάρη στὴν ὑπεράνθρωπη δύναμή του τεράστιους βράχους καὶ κάνοντάς τους στρατὸς τῶν Ἀθηναίων παρέμενε στὸν Μαραθῶνα, νὰ κατρακυλήσουν στὶς πλαγιὲς ἑνὸς λόφου, κατ’ προετοιμαζόμενος γιὰ τὴ δεύτερη μέρα τῆς μεγά- εὐθεῖαν πάνω στὸ περσικὸ στράτευμα. λης μάχης, ὁ Reeves, ὑποδυόμενος τὸν θρυλικὸ μαραθωνοδρόμο, ἔτρεξε στὴν Ἀθήνα. Στὴν ταινία Μιὰ ἄλλη λεπτομέρεια ποὺ μαθαίνουμε ἀπὸ ὅμως βέβαια δὲν ἄφησε τὴν τελευταία του πνοή, τὴν ταινία εἶναι ὅτι, παρ’ ὅλ’ αὐτά, οἱ Ἀθηναῖοι δὲν ἀναφωνώντας τὸ θρυλικό «νενικήκαμεν», ἀλλὰ νίκησαν στὸν Μαραθῶνα. Ἁπλῶς, ἡ ἔλευση τῆς συνῆλθε γρήγορα καὶ ἐτέθη ἐπικεφαλῆς τῶν ἑκατὸ νύκτας διέκοψε τὴ σύγκρουση. Ἡ ἑπόμενη μέρα ἀνδρῶν τῆς « Ἱερᾶς Φρουρᾶς», ποὺ θὰ ἐπωμί- ἦταν αὐτὴ ποὺ θὰ ἔκρινε τὰ πάντα... ζονταν τὸ βάρος τῆς ἀπόκρουσης τῆς περσικῆς ἐπίθεσης... στὴ ναυμαχία τῆς Σαλαμίνας... Σὰν νὰ μὴν ἔφθανε αὐτό, οἱ Ἀθηναῖοι πληρο- φορήθηκαν ὅτι οἱ Πέρσες σχεδίαζαν νὰ στείλουν Τὸ πῶς ἀποκρούσθηκε τελικὰ ἡ περσικὴ ἐπίθε- τριάντα πλοῖα, ὑπὸ τὸν προδότη Θεοκράτη, γιὰ νὰ ση εἶναι μιὰ ἄλλη ἐνδιαφέρουσα ἀποκάλυψη τῆς κτυπήσουν τὴν Ἀθήνα ἀνυπεράσπιστη. Καὶ ἐνῷ ὁ ταινίας: Ἀπέναντι στὸν περσικὸ στόλο, οἱ Ἀθηναῖοι δὲν εἶχαν νὰ ἀντιπαρατάξουν παρὰ μόλις... δύο πλοῖα... Ὅμως ὁ πανέξυπνος Φιλιππίδης ἔβαλε τοὺς ἄνδρες του νὰ μπήξουν αἰχμηρὲς δοκοὺς στὸν βυθὸ τῆς Σαλαμίνας, μὲ ἀποτέλεσμα ὁ περσικὸς στόλος νὰ προσκρούσει σὲ αὐτὲς καὶ νὰ ἀποδεκα- τισθεῖ. Μιὰ ὁμάδα δυτῶν, ποὺ προσελήφθη γιὰ τὶς ἀνάγκες τῆς παραγωγῆς, κινηματογραφήθηκε νὰ ἐκτελεῖ γιὰ τὶς ἀνάγκες τῆς ταινίας ἕνα ἀμφιβόλου αἰσθητικῆς ὑποβρύχιο “show”. Ἄλλα περσικὰ πλοῖα πυρπολήθηκαν μὲ εὔστοχες βολὲς πυρα- κτωμένων ἀκοντίων ἀπὸ τοὺς ἀποφασισμένους Ἀθηναίους. Ὅταν τὰ δύο ἑλληνικὰ πλοῖα ἐξουδε- τερώθηκαν μὲ ἕναν ὁμολογουμένως πρωτότυπο ἐν τῇ ἀνοησίᾳ του τρόπο ἀπὸ τὴν περσικὴ ναυαρχίδα, οἱ γενναῖοι Ἀθηναῖοι, φορώντας μιὰ ἀρχαιοελλη- νικὴ ἐκδοχὴ τῶν σύγχρονων “pampers” (εἰλικρινά,

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 ἂν δεῖτε τὴν ταινία, δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ συμφωνή- ικὴ πλὴν μάταιη ἄμυνα στὶς ἀκτές. Ἐνῷ ὅμως ὅλα σετε!), βούτηξαν στὴ θάλασσα καὶ μὲ ἀσύλληπτο ἔμοιαζαν νὰ ἔχουν ἀναπόφευκτα τελειώσει, ξαφ- ἡρωισμὸ καὶ μοναδικὴ αὐταπάρνηση ἐπιτέθηκαν νικὰ ἐμφανίσθηκαν στὴν κορυφὴ τοῦ λόφου σὰν ὑποβρυχίως στὰ περσικὰ πλοῖα, ὁπλισμένοι μέ... ἀπὸ μηχανῆς θεοί... ὁ Μιλτιάδης καὶ ὁ Σπαρτιάτης ξύλα καὶ λωστούς. ὁμόλογός του! Ἀθηναῖοι καὶ Σπαρτιᾶτες, ἔχοντας ἐν τῷ μεταξὺ νικήσει ἀπὸ κοινοῦ στὸν Μαραθῶνα, Ἀκόμη κι ἔτσι, οἱ Ἀθηναῖοι περιῆλθαν γρήγορα πρόλαβαν καὶ ἔφθασαν τὴν ἀκριβῶς κατάλληλη σὲ ἀπελπιστικὴ θέση. Ὁ Φιλιππίδης καὶ οἱ ἄνδρες στιγμὴ στὴν Ἀθήνα, ἔπεσαν πάνω στοὺς πανικό- του φαίνονταν νὰ ἀντιτάσσουν τὴν τελευταία, ἡρω- βλητους Πέρσες καὶ τοὺς πέταξαν στὴ θάλασσα. Ὅπως ἀντιλαμβάνεσθε, θὰ ἦταν εὐφημισμὸς νὰ μιλήσουμε γιά «ἱστορικὲς ἀνακρίβειες». Θὰ ἦταν μάταιος κόπος νὰ προσπαθήσουμε νὰ συγκεντρώ- σουμε ὅλα τά «μαργαριτάρια». Ἀκόμα πιὸ μάται- ος κόπος, ἴσως, θὰ ἦταν νὰ συζητήσουμε τήν... αἰσθητικὴ τῆς ταινίας, ἰδιαίτερα σὲ κάποια σημεῖα. Καὶ ὑπάρχουν καί... χειρότερα! Ἡ μάχη τοῦ Μα- ραθῶνα, ποὺ τὴν εἴδαμε ὅπως δὲν τὴν εἴχαμε ποτὲ φαντασθεῖ στὴν ἰταλικὴ ταινία τοῦ 1959, ἀποτελεῖ καὶ τὸ θέμα ἑνὸς ἀπὸ τὰ ἐπεισόδια τῆς γνωστῆς μυθολογικῆς σειρᾶς «Ζῆνα», ποὺ γυρίσθηκαν ἀπὸ τὸ 1995 ἕως τὸ 2001 καὶ προβλήθηκαν μὲ μεγάλη ἐπιτυχία καὶ στὴν ἑλληνικὴ τηλεόραση – ὅλοι μας ἔχει τύχει νὰ δοῦμε κάποια ἀπὸ αὐτά. Στὸ συγκε- κριμένο μάλιστα ἐπεισόδιο, ἡ μάχη τοῦ Μαραθῶνα μπλέκεται γιὰ μία ἀκόμη φορά, αὐτὴ τὴ φορὰ ὄχι μὲ τὴ ναυμαχία τῆς Σαλαμίνας, ἀλλά... μὲ τὴ μάχη τῶν Θερμοπυλῶν. Ἐδῶ πιὰ οἱ λεπτομέρειες ξε- περνοῦν κάθε φαντασία: Ἂν ἴσως γνωρίζουμε ἀπὸ τὴν ἱστορία ὅτι στὸν Μαραθῶνα οἱ Πέρσες ἀντιμετώπισαν, ἀπ’ ὅλους τοὺς Ἕλληνες, μόνους τοὺς Ἀθηναίους καὶ χίλιους K Μετὰ τὴν καταστροφὴ στὸν Μαραθῶνα, ἡ Ζῆνα τῆς ὁμώνυμης τηλεο- πτικῆς σειρᾶς, προχωρώντας πεζὴ μὲ ἔφιππη δίπλα της τὴ φίλη της Γκα- μπριέλα, ἀναζητεῖ ἐναγωνίως τρόπο νὰ σταματήσει τοὺς Πέρσες, ὥστε νὰ μὴ φθάσουν στὴν Ἀθήνα. Καὶ τότε, ξαφνικά, τῆς ἔρχεται ἡ φαεινὴ ἰδέα. Ἔχουμε μεταφέρει ἐδῶ κατὰ λέξη τόν... σουρρεαλιστικὸ διάλογο: – Ἄ! τὸ πέρασμα, ἀναφωνεῖ ξαφνικὰ ἡ Ζῆνα. – Τὸ πέρασμα; ρωτάει ἡ Γκαμπριέλα. – Τὸ πέρασμα τῶν Θερμοπυλῶν! Αὐτὸ εἶναι ἡ ἀπάντηση! – Ποιὰ εἶναι ἡ ἐρώτηση; – Εἶναι ὁ συντομώτερος δρόμος ἀπὸ τὸν Μαραθῶνα! Φεῦ! Μᾶς ἔμελλε νὰ μάθουμε ξαφνικὰ πὼς ὁ συντομώτερος δρόμος ἀπὸ τὸν Μαραθῶνα στὴν Ἀθήνα περνάει ἀπὸ τίς... Θερμοπύλες! K222

Πλαταιεῖς, καὶ ἡττήθηκαν κατὰ κράτος, στὸ ἐπεισό- *** «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 διο τῆς «Ζήνας» μαθαίνουμε ὅτι τὰ πράγματα δὲν εἶχαν ἀκριβῶς ἔτσι: Στὸν Μαραθῶνα οἱ Πέρσες Τὸ κεφάλαιο τῆς ἑλληνικῆς ἱστορίας ποὺ μοιά- ἀντιμετώπισαν... ὅλους τοὺς Ἕλληνες ἐκτὸς ἀπὸ ζει, ἐν πρώτοις, νὰ ἐμπνέει γνήσια φιλελληνικὰ τοὺς Ἀθηναίους... καὶ νίκησαν... Πλέον, τίποτα αἰσθήματα στὶς κινηματογραφικὲς μεταφορές του δὲν μοιάζει ἱκανὸ νὰ τοὺς ἐμποδίσει νὰ φθάσουν εἶναι ἡ ἡρωικὴ ἀντίσταση καὶ θυσία τῶν Τριακοσίων στὴν Ἀθήνα καὶ νὰ γκρεμίσουν ἐν τῇ γενέσει του τοῦ Λεωνίδα στὶς Θερμοπύλες. Ἂς θυμηθοῦμε τὸν ἑλληνικὸ πολιτισμό. Στὴν ἀρχὴ τοῦ ἐπεισοδίου, ἐδῶ τὴν ταινία «Οἱ 300 Σπαρτιᾶτες» τοῦ 1962, μὲ μὲ καπνοὺς νὰ ὑψώνονται ἀπὸ τὸ πεδίο τῆς μάχης πρωταγωνιστὴ τὸν Richard Egan, καὶ βεβαίως τὴν στὸ βάθος τοῦ ὁρίζοντα, ἡ Ζῆνα βρίσκει κάποιον πιὸ πρόσφατη ταινία «300» τοῦ 2007, μὲ πρωτα- ντόπιο καὶ τοῦ ἀναθέτει νὰ προειδοποιήσει τοὺς γωνιστὴ τὸν Gerard Butler στὸν ρόλο τοῦ Λεωνίδα. Ἀθηναίους. Προφανῶς, αὐτὴ εἶναι ἡ ἐκδοχὴ τῆς σειρᾶς γιὰ τὴν καταγωγὴ τοῦ γνωστοῦ μαραθώνιου Στὴν ταινία τοῦ 1962, τό «φιλελληνικό» στίγμα δρόμου καὶ τὸν θρυλικὸ Φειδιππίδη... δίνεται ἤδη στὸ ξεκίνημα τῆς ταινίας, μὲ λόγια ποὺ χωρὶς δυσκολία ξυπνοῦν ρίγη συγκινήσεως στὴν Ἐν τῷ μεταξύ, μετὰ τὴν καταστροφὴ στὸν Μα- καρδιὰ ἑνὸς Ἕλληνα: ραθῶνα, ἡ Ζῆνα τῆς ὁμώνυμης τηλεοπτικῆς σειρᾶς, προχωρώντας πεζὴ μὲ ἔφιππη δίπλα της τὴ φίλη « Ἑλλάδα... Αὐτὴ ἡ πανάρχαια γῆ, ὅπου ἀκόμη της Γκαμπριέλα, ἀναζητεῖ ἐναγωνίως τρόπο νὰ στα- καὶ οἱ πέτρες μιλᾶνε γιὰ τὸ θάρρος τοῦ ἀνθρώπου, ματήσει τοὺς Πέρσες, ὥστε νὰ μὴ φθάσουν στὴν γιὰ τὴν καρτερικότητα, γιὰ τὴ δόξα του. Καὶ τίποτα Ἀθήνα. Καὶ τότε, ξαφνικά, τῆς ἔρχεται ἡ φαεινὴ δὲν μιλᾷ πιὸ εὔγλωττα ἀπὸ αὐτὴ τὴ μοναχικὴ στήλη ἰδέα. Ἔχουμε μεταφέρει ἐδῶ κατὰ λέξη τόν... σουρ- σὲ ἕνα ἔρημο πέρασμα, κάπου διακόσια μίλια βόρεια ρεαλιστικὸ διάλογο: ἀπὸ τὴ σύγχρονη Ἀθήνα. Στοὺς 24 τραχεῖς αἰῶνες ποὺ πέρασαν, αὐτὸ εἶναι τὸ χρονικοῦ μιᾶς καμπῆς – Ἄ! τὸ πέρασμα, ἀναφωνεῖ ξαφνικὰ ἡ Ζῆνα. στὴν ἱστορία, μιᾶς λαμπρῆς ἡμέρας, ποὺ 300 Ἕλλη- – Τὸ πέρασμα; ρωτάει ἡ Γκαμπριέλα. νες πολεμιστὲς πολέμησαν ἐδῶ, γιὰ νὰ κρατήσουν μὲ – Τὸ πέρασμα τῶν Θερμοπυλῶν! Αὐτὸ εἶναι ἡ τὴ ζωή τους τὴν ἐλευθερία τους... καὶ τὴ δική μας». ἀπάντηση! – Ποιὰ εἶναι ἡ ἐρώτηση; Ἂν θελήσουμε νὰ ἀναζητήσουμε τοὺς λόγους – Εἶναι ὁ συντομώτερος δρόμος ἀπὸ τὸν Μα- αὐτοῦ τοῦ «φιλελληνικοῦ ξεσπάσματος», θὰ ραθῶνα! μπορούσαμε ἐνδεχομένως νὰ νιώσουμε ὅτι τοὺς Φεῦ! Μᾶς ἔμελλε νὰ μάθουμε ξαφνικὰ πὼς ὁ βρίσκουμε στὴν πολυεπίπεδη ἑλληνικὴ συμμε- συντομώτερος δρόμος ἀπὸ τὸν Μαραθῶνα στὴν τοχὴ στὴν ἐν λόγῳ ταινία. Ἡ νεαρὴ γυναίκα ποὺ Ἀθήνα περνάει ἀπὸ τίς... Θερμοπύλες! Ἀσφαλῶς, βλέπουμε στὴν ἀρχὴ τῆς ταινίας νὰ παραδίδει τὴν βέβαια, αὐτὸ θὰ ἴσχυε ἀπολύτως, ἄν, ὅπως συνηθί- ἀσπίδα στὸν Λακεδαιμόνιο πολεμιστή, λέγοντας ζουμε νὰ λέμε, πήγαινε κανεὶς ἀπὸ τὸν Μαραθῶνα τὸ περίφημο «ἢ τὰν ἢ ἐπὶ τᾶς», δὲν εἶναι ἄλλη ἀπὸ στὴν Ἀθήνα... μέσῳ Λαμίας. τή «δική μας» Ἄννα Συνοδινοῦ, ποὺ ὑποδύεται τὴ Τὸ σχέδιο τῆς Ζήνας εἶναι ἁπλό: Νὰ προκαλέσει Γοργώ, βασίλισσα τῆς Σπάρτης καὶ σύζυγο τοῦ Λε- κατολίσθηση ἐκεῖ, στὰ στενὰ τῶν Θερμοπυλῶν, ωνίδα. Καὶ ἡ ἑλληνικὴ παρουσία δὲν περιορίζεται φράζοντας ἔτσι τὸν δρόμο τῶν Περσῶν ἀπὸ τὸν ἐδῶ. Πέρα ἀπὸ τὶς ἀρκετὲς ἑλληνικὲς συμμετοχὲς Μαραθῶνα πρὸς τὴν Ἀθήνα. Ἰδοὺ ἡ ἐκδοχὴ τῆς σὲ δευτερεύοντες ρόλους, ἡ ἴδια ἡ ταινία γυρίσθηκε σειρᾶς γιὰ τὴ μάχη τῶν Θερμοπυλῶν! Καὶ ἐνῷ στὴν Ἑλλάδα, στὴν περιοχὴ τῆς Περαχώρας Λου- νομίζουμε ὅτι τὰ ἔχουμε δεῖ ὅλα, ξαφνικὰ ἡ Γκα- τρακίου. Ἡ μουσικὴ τῆς ταινίας εἶναι σύνθεση τοῦ μπριέλα ἔχει μιὰ πολὺ εὔλογη ἀπορία: «δικοῦ μας» Μάνου Χατζιδάκι. Καὶ στὸ κλείσιμο τῆς – Σοῦ ἔχει περάσει ἀπὸ τὸ μυαλὸ ὅτι ἴσως ἡ κα- ταινίας οἱ παραγωγοὶ ἐκφράζουν τὴν εὐγνωμοσύνη τολίσθηση ἁπλῶς τοὺς καθυστερήσει; Θέλω νὰ πῶ, τους πρὸς τὴν ἑλληνικὴ βασιλικὴ οἰκογένεια, τὴν τί θὰ γίνει, ἂν οἱ Πέρσες ἁπλῶς παρακάμψουν τὸ ἑλληνικὴ κυβέρνηση, τὸν ἑλληνικὸ στρατὸ καὶ βουνὸ καὶ συνεχίσουν γιὰ τὴν Ἀθήνα; ὅλους τοὺς ὀργανισμοὺς καὶ τὰ πρόσωπα στὴν – Τότε θὰ τοὺς ἔχουμε ἐκεῖ ἀκριβῶς ὅπου τοὺς Ἑλλάδα ποὺ συνεργάσθηκαν πρόθυμα γιὰ τὴν θέλουμε! ἀπαντάει θριαμβευτικὰ ἡ Ζῆνα. ὑλοποίηση τῆς παραγωγῆς. Ὅλα αὐτὰ μοιάζουν – Ποῦ; νὰ ἐξηγοῦν τὸν φιλελληνικὸ τόνο τῆς ταινίας. – Στὴν Τρίπολη! Τὰ σχόλια, νομίζουμε, περιττεύουν. Ἡ ἐξήγηση ὅμως αὐτὴ εἶναι ἐπιφανειακή, ἐπι- πόλαιη. Ἡ ταινία δὲν ἀφορμᾶται ἀπὸ φιλελληνικὰ αἰσθήματα, ἀλλὰ προορίζεται νὰ δώσει ἕνα πολὺ 223 πιὸ πεζὸ μήνυμα, μιλώντας στὸν ἄνθρωπο τῆς

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 αὐτὴ ἡ πηγὴ τῆς δυνάμεώς τους. Ἡ δύναμή τους ἔγκειται στὴν ἑνότητά τους! Ἑνότητα! Νὰ θυμᾶστε ἐποχῆς, τῶν ἀρχῶν τῆς δεκαετίας τοῦ 1960. Ἀξίζει αὐτὴ τὴ μία φοβερὴ λέξη, ποὺ σίγουρα θὰ κατα- νὰ ἀναλογισθοῦμε πόσο ἐπίκαιρα μποροῦσαν νὰ στρέψει τὴν Ἑλλάδα, ἐκτὸς ἂν τὴν ἀντισταθμίσουμε ἀκουσθοῦν ἐκείνη τὴν ἐποχὴ τὰ λόγια τοῦ Θεμι- μὲ μιὰ ἑνότητα δική μας, μιὰ ἑνότητα ἐλεύθερων στοκλῆ στὸ συμβούλιο τῶν Ἑλλήνων: ἀνθρώπων ποὺ πολεμοῦν ἀπὸ κοινοῦ, ἀντιστεκό- μενοι ἐνάντια σὲ αὐτὴ τὴν ἑνωμένη πλημμυρίδα «Σήμερα ὁ κίνδυνος εἶναι πολὺ μεγαλύτερος. τῆς τυραννίας!» Δέστε τὴ μεταφορά: Τὸ 1962, βρισκόμαστε στὸ ἀποκορύφωμα τοῦ Ψυχροῦ Πολέμου. Τὸ Χόλλυ- γουντ ἐπιλέγει νὰ ἐξυψώσει τοὺς 300 τοῦ Λεωνί- δα, ὄχι ἀπὸ φιλελληνικὰ αἰσθήματα, ἀλλὰ γιατὶ ἡ ἱστορία τους εἶναι μία πολὺ βολικὴ μεταφορά: Οἱ Ἀμερικανοὶ εἶναι οἱ σύγχρονοι Λακεδαιμόνι- οι, ποὺ βγαίνουν ἀπὸ τὴν ἀπομόνωσή τους, γιὰ νὰ ὑπερασπισθοῦν τὸν ἐλεύθερο κόσμο ἐνάντια στὴν πλημμυρίδα τῆς τυραννίας ποὺ ἔρχεται ἀπὸ τὴν Ἀνατολή, ἀπὸ τὸ κομμουνιστικὸ μπλόκ. Τὸ κλείσιμο τῆς ταινίας εἶναι χαρακτηριστικὸ τοῦ μη- νύματος ποὺ αὐτὴ θέλει νὰ περάσει: «“ Ὦ ξεῖν, ἀγγέλλειν Λακεδαιμονίοις ὅτι τῇδε κείμεθα, τοῖς κείνων ῥήμασι πειθόμενοι”. Αὐτὸ τὸ τελευταῖο μήνυμα τῶν πεσόντων ἡρώων ὁδή- γησε τὴν Ἑλλάδα στὴ νίκη, πρῶτα στὴ Σαλαμῖνα, κατὰ τὸν χρησμό, καὶ ἔπειτα στὶς Πλαταιές. Ἀλλὰ ἦταν κάτι παραπάνω ἀπὸ μιὰ νίκη γιὰ τὴν Ἑλλάδα. Ἦταν ἕνα τρανταχτὸ παράδειγμα γιὰ τοὺς ἐλεύθε- ρους ἀνθρώπους σὲ ὁλόκληρο τὸν κόσμο τοῦ τί μποροῦν νὰ ἐπιτύχουν λίγοι γενναῖοι ἄνδρες, ὅταν ἀρνηθοῦν νὰ ὑποταχθοῦν στὴν τυραννία...» Ἡ ταινία «300 Σπαρτιᾶτες» τοῦ 1962 δὲν ἦταν ἡ πρώτη φορὰ ποὺ ἡ μάχη τῶν Θερμοπυλῶν χρη- K Τὸ κεφάλαιο τῆς ἑλληνικῆς ἱστορίας ποὺ μοιάζει, ἐν πρώτοις, νὰ ἐμπνέει γνήσια φιλελληνικὰ αἰσθήματα στὶς κινηματογραφικὲς μεταφορές του εἶναι ἡ ἡρωικὴ ἀντίσταση καὶ θυσία τῶν Τριακοσίων τοῦ Λεωνίδα στὶς Θερμοπύλες. Ἂς θυμηθοῦμε ἐδῶ τὴν ταινία «Οἱ 300 Σπαρτιᾶτες» τοῦ 1962, μὲ πρωταγωνιστὴ τὸν Richard Egan, καὶ βεβαίως τὴν πιὸ πρό- σφατη ταινία «300» τοῦ 2007, μὲ πρωταγωνιστὴ τὸν Gerard Butler στὸν ρόλο τοῦ Λεωνίδα. K Ὁλόκληρη ἡ Ἀσία ἐπιτίθεται ἐναντίον μας. Πολλὲς 224 φορὲς περισσότεροι ἄνδρες ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες. σιμοποιήθηκε γιὰ προπαγανδιστικοὺς λόγους. Αὐτοὶ οἱ ἄνδρες εἶναι ἄγριοι, ἀπολίτιστοι, αἱμοδι- Ἀνασκαλεύοντας τὰ πάμπολλα βιβλία τὰ σχε- ψεῖς, ἀνηλεεῖς. Ἀλλὰ δὲν εἶναι αὐτὸς ὁ λόγος γιὰ τικὰ μὲ τὸν Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ποὺ βρίσκονται τὸν ὁποῖο θὰ ἔπρεπε νὰ τοὺς φοβόμαστε. Δὲν εἶναι στὴ βιβλιοθήκη μου, κατάφερα νὰ ἐντοπίσω μιὰ σπάνια φωτογραφία: Πρόκειται γιὰ μιὰ ἀναπαρά-

K κόμικ «300». Τὸ κόμικ ἐντυπωσίασε, καὶ ὑπῆρξε «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 μὲ τὴ σειρά του ἡ βάση γιὰ τὴν ὁμώνυμη ταινία Δέστε τὴ μεταφορά: Τὸ 1962, τοῦ 2007. Τὴν ταινία ἀσφαλῶς τὴ γνωρίζουμε – 225 βρισκόμαστε στὸ ἀποκορύφωμα εἶναι ἄλλωστε πολυσυζητημένη: Μεγάλη ἐμπο- τοῦ Ψυχροῦ Πολέμου. Τὸ Χόλ- ρικὴ ἐπιτυχία, ἀπὸ τὶς μεγαλύτερες στὴν ἱστορία τοῦ κινηματογράφου, μὲ μονοδιάστατους, ὡστό- λυγουντ ἐπιλέγει νὰ ἐξυψώσει σο, χαρακτῆρες, ἀλλὰ σίγουρα μὲ πρωτοπόρα τοὺς 300 τοῦ Λεωνίδα, ὄχι ἀπὸ αἰσθητική, παράλληλα ὅμως καὶ μὲ μιὰ ὡραιο- φιλελληνικὰ αἰσθήματα, ἀλλὰ ποίηση τῆς βίας ποὺ μερικὲς φορὲς ἀπωθεῖ. Οἱ γιατὶ ἡ ἱστορία τους εἶναι μία πολὺ ὅποιες κριτικὲς προσκρούουν στὴν ἀφοπλιστικὴ βολικὴ μεταφορά: Οἱ Ἀμερικανοὶ ἀπάντηση ὅτι πρόκειται, τελικά, ἁπλῶς γιὰ κινη- εἶναι οἱ σύγχρονοι Λακεδαιμόνιοι, ματογραφικὴ μεταφορὰ ἑνὸς κόμικ. Καὶ αὐτὴ ἡ ποὺ βγαίνουν ἀπὸ τὴν ἀπομόνω- μεταφορὰ εἶναι, κατὰ διαστήματα, ἀληθινὰ ἀπο- σή τους, γιὰ νὰ ὑπερασπισθοῦν λαυστική. τὸν ἐλεύθερο κόσμο ἐνάντια στὴν πλημμυρίδα τῆς τυραννίας ποὺ Ὁ τρόπος παρουσίασης τῶν Περσῶν συζητή- ἔρχεται ἀπὸ τὴν Ἀνατολή, ἀπὸ τὸ θηκε πολύ. Οἱ Πέρσες παρουσιάζονται βάρβαροι, ὑπάνθρωποι, δεσποτικοί, συχνὰ κτηνώδεις. Ὁ κομμουνιστικὸ μπλόκ. Ξέρξης εἶναι ἕνας γιγαντόσωμος ἑρμαφρόδιτος, τὸ ἀκριβῶς ἀντίθετο τῶν ἀρρενωπῶν Σπαρτιατῶν. K Ἡ ταινία καταδικάσθηκε ἐπισήμως ἀπὸ πολλοὺς στὸ Ἰράν, ἀκόμη καὶ ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν πρόεδρο σταση τῆς μάχης τῶν Θερμοπυλῶν, ἀσυλλήπτου Ahmadinejad, καταγγέλθηκε ὡς «ἀμερικανικὴ κίτς, στὶς ἴδιες τὶς Θερμποπύλες, ἀπό... Γερμανοὺς προπαγάνδα», καὶ ἡ προβολή της ἀπαγορεύθη- στρατιῶτες, κατὰ τὴ διάρκεια τῆς γερμανικῆς κα- τοχῆς. Σὲ τελικὴ ἀνάλυση, οἱ Γερμανοὶ στρατιῶτες κε στὴ χώρα. Ἡ Ἰρανικὴ Ἀκαδημία τῶν Τεχνῶν τῆς φωτογραφίας ὑποδύονταν... τοὺς ἑαυτούς κατέθεσε ἐπίσημη διαμαρτυρία στὴν UNESCO, τους, ὅπως τοὐλάχιστον εἶχαν διδαχθεῖ νὰ τοὺς χαρακτηρίζοντας τὴν ταινία «ἐπίθεση ἐνάντια στὴν βλέπουν: Ἡ κατάρα τῆς Ἀσίας ἀπειλοῦσε γιὰ μία ἱστορικὴ ταὐτότητα τοῦ Ἰράν». ἀκόμη φορὰ νὰ σωριάσει σὲ ἐρείπια τὸν εὐρωπα- ϊκὸ πολιτισμό. Ἡ Γερμανία ἡγεῖτο μιᾶς πανευρω- Πέρα ἀπὸ τὶς ὅποιες «καρτουνίστικες» σχη- παϊκῆς ἐκστρατείας γιὰ τὴν ἄμυνα τοῦ πολιτισμοῦ. ματοποιήσεις τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ κακοῦ, ἂν προ- Τὸ δίλημμα ἦταν: «Νίκη ἢ μπολσεβικισμός», ὅπως σέξουμε, δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ νιώσουμε πὼς δὲν εὔγλωττα τὸ παρουσίαζε ἡ ναζιστικὴ προπαγάνδα. εἶναι καθόλου τυχαῖο τὸ γεγονὸς ὅτι τὸ Χόλλυ- Οἱ Γερμανοὶ στρατιῶτες ἦταν λοιπὸν οἱ σύγχρο- γουντ ἀποφάσισε νὰ ξαναπιάσει τὸ 2007 τὴν ἱστο- νοι... 300 τοῦ Λεωνίδα. Καὶ κάπως ἔτσι, στρατιῶτες ρία τῶν Τριακοσίων. Ἐπρόκειτο γιὰ μιὰ χρονικὴ τῶν γερμανικῶν δυνάμεων κατοχῆς στὴν Ἑλλάδα συγκυρία κατὰ τὴν ὁποία ἡ σύγκρουση τοῦ ἐλεύ- μᾶς προέκυψαν... σύγχρονοι Λακεδαιμόνιοι, νὰ θερου δυτικοῦ κόσμου μὲ τὴ σκοτεινὴ Ἀνατολὴ φυλᾶνε τὶς Θερμοπύλες τοῦ ἐθνικοσοσιαλισμοῦ. εἶχε ἀποκτήσει μιὰ νέα ἐπικαιρότητα, μὲ τραγικὸ Τὸ πόσο γνήσιος φιλελληνισμὸς κρύβεται πίσω ἀπὸ τέτοιες ἐπικαιροποιήσεις τοῦ μηνύματος τῶν Θερμοπυλῶν οἱ Ἕλληνες εἴχαμε τὴ μοναδικὴ εὐκαιρία νὰ τὸ νιώσουμε κατὰ τὴ διάρκεια τῆς γερμανικῆς κατοχῆς. Ἂς ἐπιστρέψουμε ὅμως στὸ Χόλλυγουντ. Ἡ ταινία τοῦ 1962 συνάρπασε πολλοὺς ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ τὴν εἶδαν, ἀνάμεσα στοὺς ὁποίους καὶ ἕνα μικρό, τότε, παιδί. Τὸ 1998 αὐτὸ τὸ παιδί, ἡλικίας πλέον 41 ἐτῶν, ὁ Frank Miller, δημιούργησε τὸ

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 ἐνάντια στὴν ἐπέλαση τῆς σκοτεινῆς Ἀνατολῆς. Παρὰ τὴν ἁπλουστευτικότητα τῆς μεταφορᾶς της, ἡ ταινία ἀγαπήθηκε. Ἄλλωστε, ἡ ἱστορία τῶν Τριακοσίων ποὺ ὑψώνουν τὸ ἀνάστημά τους ἐνά- ντια σὲ μιὰ ἀλαζονικὴ παγκόσμια αὐτοκρατορία προσφέρεται γιὰ πολλαπλὲς ἀναγνώσεις, ἀκόμη καὶ ἀντιδιαμετρικὰ ἀντίθετες ἀπὸ αὐτὴν ποὺ θέλησε νὰ ὑποβάλει τὸ Χόλλυγουντ. Τί θὰ ἐμπόδιζε, γιὰ παράδειγμα, νὰ δεῖ κανεὶς τὴν Ἀμερικὴ ὄχι ὡς σύγ- χρονη Σπάρτη, ἀλλὰ ὡς τὴν ἀλαζονικὴ παγκόσμια αὐτοκρατορία τῆς δικῆς μας ἐποχῆς; Τὰ συμπεράσματα ἀπὸ αὐτὴ τὴν ἐπισκόπηση τῆς κινηματογραφικῆς καὶ τηλεοπτικῆς μεταφορᾶς τῶν Θερμοπυλῶν καὶ τῆς Σαλαμίνας θὰ μποροῦσαν νὰ ἀξιολογηθοῦν ὡς σχεδὸν ἀποκαρδιωτικά. Ἡ ἀλή- στου μνήμης ἐποχὴ τῶν ἰταλικῶν, κυρίως, στού- ντιο τῆς δεκαετίας τοῦ ’60, στὶς ὁποῖες Ἀμερικανοὶ bodybuilders ὑποδύονταν μυθικοὺς ἥρωες, ἀφήνει ἀσφαλῶς τὶς πιὸ ἀλγεινὲς ἐντυπώσεις. Ἀλλὰ καὶ ἡ ἐποχή μας πολὺ συχνὰ τὴ συναγωνίζεται σὲ ἀσυ- ναρτησία καὶ τραγελαφικότητα. Ἀκόμη καὶ στὶς περιπτώσεις στὶς ὁποῖες ἔχουμε κινηματογραφικὲς μεταφορὲς ποὺ μοιάζουν «φιλελληνικές», ὅπως στὶς περιπτώσεις τῆς κινηματογραφικῆς μεταφορᾶς τῆς μάχης τῶν Θερμοπυλῶν, τὰ λαμπρὰ γεγονό- τα τῆς Ἀρχαιότητας ἀξιοποιοῦνται ὡς μιὰ βολική K Πέρα ἀπὸ τὶς ὅποιες «καρτουνίστικες» σχηματοποιήσεις τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ κακοῦ, ἂν προσέξουμε, δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ νιώσουμε πὼς δὲν εἶναι καθόλου τυχαῖο τὸ γεγονὸς ὅτι τὸ Χόλλυγουντ ἀποφάσισε νὰ ξαναπιάσει τὸ 2007 τὴν ἱστορία τῶν Τριακοσίων. Ἐπρόκειτο γιὰ μιὰ χρονικὴ συγκυ- ρία κατὰ τὴν ὁποία ἡ σύγκρουση τοῦ ἐλεύθερου δυτικοῦ κόσμου μὲ τὴ σκοτεινὴ Ἀνατολὴ εἶχε ἀποκτήσει μιὰ νέα ἐπικαιρότητα, μὲ τραγικὸ τρόπο, μετὰ τὶς τρομοκρατικὲς ἐπιθέσεις τῆς 11ης Σεπτεμβρίου 2001 στὶς Ἡνωμένες Πολιτεῖες. Γιὰ μία ἀκόμη φορά, ἡ ἱστορία τῶν Τριακοσίων δὲν ἦταν παρὰ μιὰ πολὺ βολικὴ μεταφορά: Οἱ Ἀμερικανοὶ θὰ ἦταν οἱ σύγ- χρονοι Λακεδαιμόνιοι, ποὺ θὰ ἀναλάμβαναν τὴν ὑπεράσπιση τοῦ ἐλεύ- θερου κόσμου ἐνάντια στὴν ἐπέλαση τῆς σκοτεινῆς Ἀνατολῆς. K τρόπο, μετὰ τὶς τρομοκρατικὲς ἐπιθέσεις τῆς 11ης Σεπτεμβρίου 2001 στὶς Ἡνωμένες Πολιτεῖες. Γιὰ μία «μεταφορά», ὅπου ὁ καθένας μπορεῖ νὰ βλέπει ἀκόμη φορά, ἡ ἱστορία τῶν Τριακοσίων δὲν ἦταν στὸ πρόσωπο τῶν Τριακοσίων καὶ τοῦ Λεωνίδα... παρὰ μιὰ πολὺ βολικὴ μεταφορά: Οἱ Ἀμερικανοὶ τὸν ἑαυτό του... θὰ ἦταν οἱ σύγχρονοι Λακεδαιμόνιοι, ποὺ θὰ ἀνα- 226 λάμβαναν τὴν ὑπεράσπιση τοῦ ἐλεύθερου κόσμου ΓΙΑΝΝΗΣ Κ. ΤΣΕΝΤΟΣ

Ἀντιμετωπίζοντας τὶς κρίσεις «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 Οἱ δοκιμασίες ποὺ ζοῦμε μοναξιά, ἡ προσφυγιά, ἡ ἀδικία, ἡ ἐπιθετικότητα, ἡ ἐγκληματικότητα, τὰ βασανιστήρια, οἱ αὐτοκτονίες, Σήμερα ὅλοι οἱ κάτοικοι τῆς γῆς, μικροὶ καὶ με- οἱ πρόωροι θάνατοι καὶ ἄλλα πολλὰ δίνουν τὴν γάλοι, μὲ ἀγωνία καὶ ἄγχος, βρισκόμαστε μέσα σὲ τραγικότητα τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὶς διάφορες καὶ μιὰ φοβερὴ κρίση: τὴν πανδημία τοῦ κορωνοϊοῦ. ἀλλεπάλληλες κρίσεις. Ἀκόμη καὶ ἐκεῖνοι ποὺ αὐθαίρετα δὲν ἀναγνωρί- ζουν τὴν παρουσία του, λίγο-πολὺ τὴ δέχονται, Πάντοτε ὑπῆρχαν βλέποντας τὴν καθημερινὴ πραγματικότητα. Μιὰ καὶ θὰ ὑπάρχουν κρίσεις ἀσθένεια ποὺ θανατώνει καθημερινὰ ἑκατοντάδες χιλιάδες συνανθρώπων μας σὲ ὁλόκληρο τὸν κό- Εἶναι κοινὴ διαπίστωση καὶ προσωπικὴ ἐμπει- σμο, ἐνῷ πολλοὶ ἄλλοι ὑφίστανται τὰ δυσβάστακτα ρία ὅλων ὅτι κάθε παγκόσμια ἢ τοπικὴ κρίση ἔχει συμπτώματα τῆς μόλυνσης ἀπὸ τὸν φονικὸ ἰό. Καὶ γενικὲς ἐπιπτώσεις στοὺς πληθυσμοὺς τῆς γῆς. ὅλοι ἐμεῖς, θεραπευμένοι καὶ ὑγιεῖς, παρακολου- Ἐξάλλου, ἡ ἱστορία μᾶς μαρτυρεῖ ὅτι τέτοιες κρί- θοῦμε μὲ ἀγωνία τὴν ἐξέλιξη τῆς πανδημίας καὶ τὰ σεις δὲν ἔπαυσε ποτὲ ἡ ἀνθρωπότητα νὰ ἀντιμε- ἀμέτρητα θύματά της. Βλέπουμε μὲ ἀγωνία τὰ μέτρα τωπίζει. Ὅμως οἱ ἐπιπτώσεις τῶν κρίσεων αὐτῶν ποὺ παίρνουν ἡ Πολιτεία καὶ οἱ ἄλλοι θεσμοί, γιὰ νὰ καταλήγουν πάντοτε σχεδὸν νὰ ἐπηρεάζουν τὸν ἀνακουφίσουν τοὺς ἀσθενεῖς καὶ ὅσους πλήττονται μικρόκοσμο τοῦ ἀνθρώπου καὶ τὸ κάθε πρόσωπο ἀπὸ τὴν κρίση. Ἐπικεντρώνουν τὶς προσπάθειές χωριστά, ἀνεξαρτήτως ἡλικίας καὶ σὲ ὁποιαδήποτε τους στὴν ἐξάλειψη τῆς πανδημίας, ὅποτε γίνει αὐτὴ κατάσταση καὶ ἂν βρίσκεται αὐτό, οἰκονομική, κοι- ἐφικτή, καὶ στὴν ἐπούλωση τῶν πληγῶν ποὺ αὐτὴ νωνικὴ καὶ ὑγείας. Ἔτσι, τὰ συσσωρευμένα προβλή- θὰ ἀφήσει. ματα ποὺ ἀντιμετωπίζουν κυρίως οἱ πιὸ ἀδύναμοι ἀδελφοί μας ἐξαντλοῦν τὶς βιολογικὲς καὶ ψυχικές Ἀκόμη, εἶναι καὶ οἱ γενικὲς κρίσεις ποὺ συνδέ- ονται μὲ τὴν πανδημία τοῦ κορωνοϊοῦ, οἱ οἰκονο- K μικές, οἱ κοινωνικές, οἱ πολιτιστικὲς καὶ ἄλλες, οἱ ἀρνητικὲς ἐπιπτώσεις τῶν ὁποίων ἐπηρεάζουν τοὺς Ἡ κρίση πλήττει ὄχι μόνο μὲ τὴ λαοὺς καὶ τὸν κάθε ἄνθρωπο χωριστά. Κάθε κρίση δραματικὴ μείωση καὶ τὴν ἔσχατη φέρνει καὶ ἄλλες κρίσεις, καὶ ὅλες μαζὶ ἐμπλέκονται ἀπώλεια βασικῶν ὑλικῶν ἀγαθῶν, μεταξύ τους καὶ δημιουργοῦν μιὰ γενικὴ κατάσταση ἀλλὰ καὶ μὲ τὶς ὀδυνητὲς καὶ δυ- παρακμῆς καὶ μιὰ κατήφεια καὶ ἀνασφάλεια. σβάστακτες ἀρνητικὲς ψυχικὲς Παράλληλα, ἡ ἀνθρωπότητα ἀντιμετωπίζει καταστάσεις ποὺ προκαλεῖ σὲ κρίσεις καὶ ἀπὸ τὶς ποικίλες δοκιμασίες ποὺ συμ- βαίνουν κατὰ περιοχὲς στὸν πλανήτη. Τὰ ἔντονα μικροὺς καὶ μεγάλους καὶ καταστροφικὰ καιρικὰ φαινόμενα, ὀφειλόμενα κυρίως στὴν κλιματικὴ ἀλλαγή, οἱ συγκλονιστικοὶ K καὶ φονικοὶ σεισμοί, οἱ πολεμικὲς συρράξεις καὶ οἱ ἀπειλὲς πολέμων, οἱ μεγάλες καταστροφὲς ἀπὸ τους δυνάμεις, καὶ σὲ μερικὲς περιπτώσεις αὐτοὶ ἀτυχήματα καὶ ἐπιδημίες, ἀπὸ ἀνομβρίες καὶ πλημ- φθάνουν στὸ ἔσχατο ὅριο ἀπόγνωσης, ἀκόμη καὶ μύρες, εἶναι τὰ πιὸ τρομακτικὰ γεγονότα σὲ ὅλο τὸν στὸν ἀπονενοημένο τερματισμὸ τῆς ζωῆς τους. « κόσμο. Σ’ αὐτὰ νὰ προστεθοῦν τὰ οἰκογενειακά, Ἐταπεινώθη ἐν κόποις ἡ καρδία αὐτῶν, ἠσθένησαν οἰκονομικὰ καὶ κοινωνικὰ προβλήματα, ἡ ἔλλειψη καὶ οὐκ ἦν ὁ βοηθῶν» (Ψαλμ. 6:12). (Ταπεινώθηκε τῶν ἀγαθῶν ἐπιβίωσης, ἡ πεῖνα, ἡ ἐξαθλίωση καὶ καὶ ἔχασε κάθε ἐλπίδα καὶ θάρρος ἡ ψυχή τους, ἄλλα πολλὰ ποὺ ἀντιμετωπίζουν οἱ πιὸ πολλοὶ ἔχουν πλέον ἐξαντληθεῖ καὶ παραλύσει οἱ δυνάμεις ἄνθρωποι. Οἱ ἀνίατες ἀσθένειες, οἱ ἀθεράπευτες τους α’πὸ τοὺς πολλοὺς κόπους, καὶ δὲν ὑπάρχει ἀναπηρίες καὶ παραμορφώσεις, οἱ ψυχικὲς ἀρρώ- κανεὶς νὰ τοὺς βοηθήσει). στιες, οἱ ἀφόρητοι σωματικοὶ καὶ ψυχικοὶ πόνοι, οἱ σοβαρὲς ψυχολογικὲς καταστάσεις, ποὺ συχνὰ Ἡ κρίση πλήττει ὄχι μόνο μὲ τὴ δραματικὴ προκαλοῦν ἀνυπόφορες ὁριακὲς στιγμὲς ἀπελ- πισίας. Τέλος, τὸ ὑπαρξιακὸ κενό, τὸ πένθος, οἱ 227 ἐξαρτήσεις, τὰ διαζύγια, οἱ διαταραγμένες σχέσεις, ἡ

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 ζωῆς, ὡς προσωπικὴ ἀναβάπτιση στὰ οὐσιώδη τοῦ Εὐαγγελικοῦ μηνύματος καὶ ὡς μυστικὴ σχέση καὶ κοινωνία μὲ τὸν Χριστὸ στὰ πρόσωπα τῶν πασχόντων καὶ στερουμένων» ( Ἀρχιεπίσκοπος Ἱερώνυμος, Καθημερινή, 19/2/12). Ἡ ἐπιστήμη καὶ ἡ διανόηση διαθέτει πολύτιμη γνώση, ὥστε νὰ εἶναι σὲ θέση, ἀπευθυνόμενη σὲ μικρότερες ὁμάδες ἢ καὶ στὸν εὐρύτερο δοκιμα- ζόμενο πληθυσμό, νὰ στηρίξει ψυχικὰ καὶ νὰ ἀνα- πτερώσει τὸ ἠθικό, νὰ δώσει νόημα αἰτίας καὶ σκο- ποῦ στὰ συμβαίνοντα, αἰσιοδοξία καὶ ἐλπίδα στὸν καταπτοημένο ἄνθρωπο. Ἰδιαίτερα ἡ Ἰατρική, ἡ Ψυχολογία καὶ οἱ ἄλλες ἀνθρωπολογικὲς ἐπιστῆμες ποὺ ἀσχολοῦνται μὲ τὴ σωματικὴ καὶ τὴν ψυχικὴ μείωση καὶ τὴν ἔσχατη ἀπώλεια βασικῶν ὑλικῶν ὑγεία, τὴν εὐεξία καὶ εὐημερία τοῦ ἀνθρώπου. ἀγαθῶν, ἀλλὰ καὶ μὲ τὶς ὀδυνητὲς καὶ δυσβάστακτες Τέλος, ἡ τέχνη, στὶς διάφορες μορφές της, ἡ ἀρνητικὲς ψυχικὲς καταστάσεις ποὺ προκαλεῖ σὲ πολιτιστικὴ δημιουργία, ἡ λαϊκὴ παράδοση καὶ τὰ μικροὺς καὶ μεγάλους. Κυριαρχοῦν στὸν ψυχισμὸ μέσα γενικῆς ἐπικοινωνίας καὶ ψυχαγωγίας μπο- ἀρνητικὰ πιὸ πολὺ συναισθήματα μελαγχολίας, ροῦν νὰ ἔχουν ἰδιαίτερα σημαντικὴ συμβολή. Νὰ ἀπαισιοδοξίας, θυμοῦ, ἀγανάκτησης, καθὼς καὶ οἱ συμπαρασταθοῦν στὴν ἀνακούφιση ἀπὸ τὸν πό- μικρότεροι δὲν μποροῦν κἂν νὰ ὀνειρευτοῦν καὶ οἱ νο, στὴν ἀνανέωση τῆς ψυχικῆς διάθεσης καὶ στὴν μεγαλύτεροι βλέπουν νὰ σβήνουν οἱ προοπτικές προστασία τῆς ψυχικῆς ὑγείας, ἀντὶ νὰ ἐκπέμπουν τους γιὰ ἕνα ἀσφαλὲς καὶ καλύτερο μέλλον. τὴν ὠμὴ καὶ χυδαία πρόκληση καὶ νὰ προκαλοῦν Ὁ δοκιμαζόμενος, ὡστόσο, ἄνθρωπος δὲν εἶναι χαοτικὴ σύγχυση ἰδεῶν καὶ ἀξιῶν. σὲ θέση νὰ ἀντιμετωπίζει τὶς κρίσεις μὲ μόνο τὶς δικές του ψυχικὲς καὶ ὑλικὲς δυνάμεις. Ἐξάλλου, αὐτὲς δὲν ὀφείλονται στὸν ἴδιο, ἀλλὰ σὲ ἀνεξέλε- Ἡ συμβολὴ τῆς Ψυχολογίας γκτους, ἐκτὸς τοῦ ἑαυτοῦ του παράγοντες. Γι’ αὐτὸ Ἰδιαίτερα σημαντικὴ συμβολὴ μποροῦν νὰ ἔχουν καὶ ἀναμένεται ἀπὸ τοὺς κύριους ὑπεύθυνους θε- οἱ διάφοροι κλάδοι τῆς Ψυχολογίας ποὺ ἐρευνοῦν: σμοὺς καὶ τοὺς ἁρμόδιους φορεῖς μιὰ πιὸ συνολικὴ τὶς ἐσωτερικὲς παρωθήσεις καὶ τὰ κίνητρα ζωῆς καὶ ἀντιμετώπιση καὶ πιὸ ἀποτελεσματικὴ βοήθεια καὶ συμπεριφορᾶς τοῦ ἀνθρώπου, τὶς γνωστικὲς λει- συμπαράσταση, ὑλική, ἠθικὴ καὶ ψυχική, στὰ προ- τουργίες καὶ ἱκανότητές του (παρατήρηση, μνήμη, βλήματα τοῦ κάθε πολίτη ποὺ προκαλεῖ μιὰ κρίση. φαντασία, σκέψη, γλῶσσα, δημιουργικότητα), τὶς ποικίλες ψυχικὲς διαθέσεις καὶ τὶς ἐναλλασσόμενες Πῶς ἀντιμετωπίζουμε τὶς κρίσεις καταστάσεις του, θετικὲς ἢ ἀρνητικές (ἀγάπη ἢ μῖσος, Ἀπὸ τὴν Πολιτεία καὶ τὴν πολιτική, τὶς διάφορες χαρὰ ἢ λύπη, ἐλπίδα ἢ ἀπαισιοδοξία, ἐνθουσιασμὸς ἢ κατάθλιψη κ.ἄ.)· τὴ βουλητική του λειτουργία, ποὺ ὑπηρεσίες τοῦ Κράτους καὶ τοὺς ἐργαζομένους σὲ ἀναδεικνύεται καὶ ἐκδηλώνεται μέσα ἀπὸ τὴν ἐλεύ- αὐτές, περιμένουμε νὰ προσφέρουν τὴν ὑπηρεσία θερη καὶ τὴν ὑπεύθυνη στάση του, τὸν συντονισμὸ τους στοὺς πολῖτες μὲ δικαιοσύνη, ἀμεροληψία, διαφάνεια καὶ σεβασμὸ στὸ κάθε πρόσωπο. Ἡ τῶν ἐπιμέρους λειτουργιῶν καὶ ἱκανοτήτων του καὶ τὶς ἀποφάσεις καὶ πράξεις τῆς συμπεριφορᾶς του· Ἐκκλησία πρέπει νὰ στηρίζει μὲ τὶς ὑλικὲς δυνα- τὸ ἀσύνειδο βάθος τοῦ ψυχικοῦ κόσμου, τὸ ὁποῖο τότητες ποὺ διαθέτει ὅσο πιὸ πολλοὺς ἀναξιο- μετέχει δυναμικὰ στὴν ὅλη ψυχικὴ λειτουργία τοῦ παθοῦντες ἀνθρώπους. Ὡς θεοΐδρυτος θεσμός, προσώπου καὶ ἐπηρεάζει σημαντικὰ τὴ συμπερι- μοναδικὸς χῶρος βίωσης τῆς ἐμπειρίας τῆς πίστης φορά του. καὶ τῆς ἀγάπης, ὀφείλει νὰ προσφέρει στὰ μέλη Στὸν ψυχικὸ κόσμο τοῦ ἀνθρώπου περιλαμ- της καὶ σὲ ὅσους τὸ ζητοῦν τὴ δική της στήριξη καὶ βάνονται ἀκόμη τὰ ἀνθρωπολογικὰ στοιχεῖα καὶ θαλπωρή. Ὄχι μόνο καλύπτοντας ἀνάγκες, ἀλλὰ οἱ ψυχικὲς ικανότητες καὶ ἰδιότητες ποὺ συνιστοῦν δίνοντας οὐσιαστικὸ νόημα καὶ στεθερὴ δύναμη αὐτὸ ποὺ ὀνομάζουμε πνευματικὴ διάσταση, μὲ τὴν ὑπέρβασης τῆς δοκιμασίας, ὅπως ἔχει γίνει ἐφικτὸ ὁποία ἀναδεικνύεται ἡ μοναδικότητα τοῦ ἀνθρώ- καὶ μαρτυρεῖται στὴ ζωὴ τῶν Ἁγίων της. Ἐπιση- που. Τὰ ψυχολογικὰ στοιχεῖα ποὺ συνθέτουν τὸν μαίνοντας πρὸς κάθε κατεύθυνση τὴν ἀνάγκη νὰ πνευματικὸ ἄνθρωπο περιέχονται συνοπτικὰ στὶς βα- 228 ἐμπνέει τήν «ἔμπρακτη ἀγάπη ὡς μιὰ διαρκῆ στάση θιὲς πλευρὲς καὶ ἀνώτερες ἰδιότητες τοῦ ἀνθρώπου,

τὸν διακρίνουν σαφῶς ἀπὸ τὴν ὑπόλοιπη φύση «θετικὴ ψυχολογία». Προσανατολίζεται πιὸ πολὺ «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 καὶ τὸν καθιστοῦν ἱκανὸ νὰ δημιουργεῖ πολιτισμό. στὴν ἔρευνα τῶν θετικῶν πλευρῶν τῆς ἀνθρώπινης Πρόκειται γιὰ νὰ χαρακτηριστικὰ ποὺ προσδιορί- ζωῆς καὶ συμπεριφορᾶς καὶ τὴν ἐνίσχυσή τους μὲ ζουν ἀποκλειστικὰ τὸν ἄνθρωπο καὶ διαγράφουν τὴν κατάλληλη ἀγωγὴ καὶ θεραπεία. Σὲ ἀντίθεση τὸ μεγάλο καὶ ἀγεφύρωτο χάσμα ποὺ τὸν χωρίζει μὲ τὸ παρελθόν, ποὺ τὸ ἐνδιαφέρον εἶχε στραφεῖ καὶ ἀπὸ τὸ πιὸ ἐξελιγμένο ζωικὸ εἶδος. κυρίως στὶς ἀρνητικὲς πλευρὲς τῆς ἀνθρώπινης φύσης καὶ συμπεριφορᾶς, ἡ σημερινὴ ἔρευνα ἐπι- Ἐπιπλέον, ἡ εὐρύτερη διάδοση τῆς ψυχολογικῆς γνώσης συμβάλλει στὸ νὰ ἀποκτοῦν οἱ ἄνθρωποι αὐτογνωσία καὶ ἀλληλοκατανόηση, νὰ ἐμβαθύ- νουν στὴν ψυχική τους ζωή, νὰ συνάπτουν θετικὲς σχέσεις, νὰ προστατεύουν τὴν ὑγεία τους, νὰ δια- χειρίζονται τὶς προσωπικές τους δοκιμασίες. Κάθε ὀδυνηρὸ γεγονὸς τῆς προσωπικῆς καὶ κοι- νωνικῆς ζωῆς ἔχει ἄμεσο ἀντίκτυπο στὴν ψυχικὴ ζωή. Μέσα σὲ ὁλόκληρο τὸν ψυχικὸ κόσμο τοῦ ἀνθρώπου βιώνεται ὅλη ἡ τραγικότητα, ἡ ταραχὴ καὶ ὁ πόνος ποὺ τοῦ προκαλοῦν τὰ σκληρὰ γεγο- νότα τῶν κρίσεων. Ἐκεῖ οἱ δυνάμεις του κλονίζονται καὶ ἡ ἀντοχή του καταρρέει. Οἱ γνωστικές του ἱκα- νότητες ἀπορρυθμίζονται, ἡ σκέψη του θολώνει, τὰ K Ἡ Ἐκκλησία πρέπει νὰ στηρίζει μὲ τὶς ὑλικὲς δυνατότητες ποὺ διαθέτει ὅσο πιὸ πολλοὺς ἀναξιοπαθοῦντες ἀνθρώπους. Ὡς θεοΐδρυτος θεσμός, μοναδικὸς χῶρος βίωσης τῆς ἐμπειρίας τῆς πίστης καὶ τῆς ἀγάπης, ὀφεί- λει νὰ προσφέρει στὰ μέλη της καὶ σὲ ὅσους τὸ ζητοῦν τὴ δική της στήρι- ξη καὶ θαλπωρή. Ὄχι μόνο καλύπτοντας ἀνάγκες, ἀλλὰ δίνοντας οὐσια- στικὸ νόημα καὶ στεθερὴ δύναμη ὑπέρβασης τῆς δοκιμασίας, ὅπως ἔχει γίνει ἐφικτὸ καὶ μαρτυρεῖται στὴ ζωὴ τῶν Ἁγίων της. K κεντρώνεται στὰ θετικὰ χαρακτηριστικὰ τῆς προ- ἀρνητικά του συναισθήματα φόβου καὶ ἀνασφάλει- σωπικότητας. Ἀπὸ τὴ μελέτη, π.χ., τῆς ἐχθρότητας, ας τὸν κατακλύζουν καὶ τὸν βυθίζουν στὴ θλίψη καὶ τοῦ ἀνταγωνισμοῦ καὶ τῆς ἐπιθετικότητας, στρέφεται τὴν ἀπόγνωση, ἡ ἐνεργοποίηση τῶν σωματικῶν καὶ πιὸ πολὺ στὴν ἀγωγὴ καὶ καλλιέργεια τῆς ἀγάπης ψυχικῶν του δυνάμεων ἀτονεῖ, καὶ ἡ θέλησή του καὶ τῆς ἀλληλεγγύης, στὴν ἀνάπτυξη διανθρώ- παραλύει. «Πεινῶντες καὶ διψῶντες, ἡ ψυχὴ αὐτῶν πινων καὶ διαπροσωπικῶν σχέσεων. Ἐπιδίδεται ἐν αὐτοῖς ἐξέλιπεν»... «ἐν κακοῖς ἐτήκετο»... «καὶ ἡ ψυχολογία πιὸ πολὺ στὴ μελέτη τοῦ ἀλτρου- ὀλιγώθησαν καὶ ἐκακώθησαν ἀπὸ θλίψεως κακῶν ισμοῦ ἔναντι τῆς ἐπιθετικότητας, τῆς συγγνώμης καὶ ὀδύνης» (Ψαλμ. 106) (Μέσα στὴν πεῖνα καὶ τὴ ἔναντι τῆς ἐκδίκησης, τῆς καλῆς σχέσης ἔναντι τῆς δίψα ἡ ζωή τους κινδύνευε νὰ σβήσει... ἡ ψυχή ψυχρότητας, τοῦ ἐνδιαφέροντος ἔναντι τῆς ἀδιαφο- τους ἔλιωνε σὰν κερὶ καὶ παρέλυε ἀπὸ φόβο καὶ ρίας, τῆς ἐπικοινωνίας ἔναντι τῆς ἀπομόνωσης, τῆς ἀγωνία... καὶ λιγόστεψαν καὶ κακοποιήθηκαν ἀπὸ αἰσιοδοξίας ἔναντι τῆς ἀπαισιοδοξίας, τῆς ἐλπίδας τὴν καταπίεση, ἀπὸ τὰ κακὰ καὶ τὴν ὀδύνη ποὺ ἔναντι τῆς ἀπελπισίας, τῆς θετικῆς διάθεσης ἔναντι τοὺς προκαλοῦσαν). τῆς μελαγχολίας καὶ τῆς κατάθλιψης, τῆς εὐθύνης ἔναντι τῆς ἀνευθυνότητας, τῆς σύνεσης ἔναντι τῆς Μιὰ γενικὴ κατεύθυνση τῆς σημερινῆς ψυχολο- ἀκαταστασίας, τοῦ θάρρους ἔναντι τῆς δειλίας. γικῆς ἐπιστήμης, στὴν προσπάθειά της νὰ βοηθήσει τὸν ἄνθρωπο γιὰ μιὰ ὑγιῆ ψυχικὴ ζωὴ καὶ στήριξη Στὸ παρελθὸν οἱ ἔννοιες αὐτὲς σχεδὸν ἀγνο- στὰ προβλήματα καὶ τὶς δυσκολίες, εἶναι ἡ λεγόμενη 229

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 οῦνταν ἢ ἑρμηνεύονταν ὡς μεταμορφώσεις ἀρνη- γιὰ ὅλο τὸν κόσμο, ἀνεξάρτητα ἂν πιστεύουν ἢ τικῶν παρορμήσεων, τώρα γίνονται ἀντικείμενο δὲν πιστεύουν οἱ ἄνθρωποι καὶ ἂν εἶναι ὀρθόδοξοι μελέτης καὶ ἀξιοποίησης στὴν ἀντιμετώπιση τῶν χριστιανοὶ ἢ ὄχι. δύσκολων καταστάσεων ποὺ ἀντιμετωπίζουν οἱ Ὁ καλλιεργημένος πιστὸς ἔχει ἐπίγνωση τοῦ ἄνθρωποι. Οἱ σχετικὲς μελέτες ἔχουν δείξει ὅτι οἱ περιορισμένου καὶ ἀτελοῦς ἑαυτοῦ του καὶ δέχεται θετικὲς πλευρὲς τῆς προσωπικότητας ποὺ συνι- τὴν πλήρη ἀδυναμία του νὰ κατορθώσει τὸ παρα- στοῦν τὴν πνευματική της διάσταση καὶ τὰ θετικὰ μικρὸ καλὸ μόνος του. Τὸ ἴδιο δέχεται καὶ γιὰ τὴ χαρακτηριστικὰ τοῦ ἀνθρώπου συνδέονται μὲ ἕνα βοήθεια ποὺ ἔρχεται ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους. Καὶ πλῆθος καλῶς πλευρῶν τῆς ζωῆς, ὅπως ἱκανοποι- χωρὶς νὰ ὑποτιμᾷ κάθε στήριξη, ἀπὸ ὁπουδήποτε ητικὴ ἀντίληψη τῆς πραγματικότητας, σωματικὴ προέρχεται, στρέφεται κυρίως στὴν πραγματικὴ γι’ καὶ ψυχικὴ ὑγεία, καλὲς σχέσεις, σταθερότητα καὶ αὐτὸν πηγὴ δυνάμεως καὶ βοήθειας στὶς δοκιμασίες. πιστότητα τῆς συζυγίας, ἐγκράτεια τῆς ἐρωτικῆς Ἐπαναλαμβάνει μὲ τὸν Ψαλμῳδό: «Δὸς ἡμῖν βοή- ὁρμῆς, ἐνίσχυση τῆς αὐτοεκτίμησης καὶ τῆς ψυχικῆς θειαν ἐκ θλίψεως, καὶ ματαία σωτηρία ἀνθρώπου» εὐεξίας, μείωση τοῦ ἄγχους καὶ τῆς ἐνοχῆς κ.ἄ. (Ψαλμ. 107:13) (Δῶσέ μας βοήθεια, γιὰ νὰ σωθοῦμε Ἐκεῖνο ποὺ ἐπισημαίνεται ἐδῶ εἶναι ὅτι σὲ κά- ἀπὸ τὴ θλίψη ποὺ μᾶς συνέχει, γιατὶ εἶναι μάταιη θε μορφὴ παρεχόμενης στήριξης δὲν πρέπει νὰ κάθε προσπάθεια ἀνθρώπου νὰ μᾶς σώσει). ἀγνοεῖται ἡ ἑνιαία ψυχοφυσικὴ πραγματικότητα Ἡ οὐσία τοῦ φαινομένου τῆς χριστιανικῆς πίστης καὶ ἡ πνευματικὴ διάσταση τοῦ κάθε προσώπου. δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ προσεγγίζεται ἀπὸ τὴν ψυχο- Ἡ παρεχόμενη βοήθεια εἶναι τόσο πιὸ ἀποτελε- K σματική, ὅσο περισσότερο τηρεῖται μιὰ ἱεραρχη- μένη καὶ ἰσόρροπη ἱκανοποίηση τῶν βιολογικῶν, Κάθε ὀδυνηρὸ γεγονὸς τῆς προ- τῶν ψυχικῶν καὶ τῶν πνευματικῶν ἀναγκῶν τοῦ ἀνθρώπου. Σὲ κάθε περίπτωση, δὲν πρέπει νὰ δι- σωπικῆς καὶ κοινωνικῆς ζωῆς ἔχει αφεύγει ὅτι κάθε ἄνθρωπος εἶναι πρῶτ’ ἀπ’ ὅλα ἄμεσο ἀντίκτυπο στὴν ψυχικὴ ζωή. πρόσωπο, ἄξιο ἀπόλυτου σεβασμοῦ τῶν ἀναγκῶν του, τῆς μοναδικότητάς του, τῆς ἐλευθερίας του καὶ Μέσα σὲ ὁλόκληρο τὸν ψυχικὸ τῆς ἀξιοπρέπειάς του. Στὸ πνεῦμα αὐτὸ κινεῖται καὶ κόσμο τοῦ ἀνθρώπου βιώνεται ἡ ἐπίκαιρη πρόσφατη δήλωση: «Μόνο μιὰ παναν- θρώπινη ἐπιστράτευση ἀλληλεγγύης θὰ νικήσει τὴν ὅλη ἡ τραγικότητα, ἡ ταραχὴ καὶ πανδημία καὶ τὶς παρενέργειές της» ( Ἀρχιεπίσκοπος ὁ πόνος ποὺ τοῦ προκαλοῦν τὰ Ἀλβανίας Ἀναστάσιος). σκληρὰ γεγονότα τῶν κρίσεων. Ὅπως ἔχει προκύψει ἀπὸ διάφορες ἐπιστημο- νικὲς ἔρευνες, οἱ ἄνθρωποι ποὺ δηλώνουν ὅτι πι- K στεύουν στὸν Θεὸ νιώθουν ὅτι ἔχουν κάποιο προ- ορισμὸ στὴ ζωή τους, ἀντλοῦν ἀπὸ τὴν πίστη τους καθοδήγηση καὶ παρηγοριὰ καὶ ἀντιμετωπίζουν τὶς λογικὴ ἢ ἄλλη ἐπιστήμη, ἐπειδὴ εἶναι «μυστήριο», δοκιμασίες πιὸ ἀποτελεσματικά, ὅταν τὶς ἐντάσσουν γεγονὸς δηλαδὴ ὑπεραισθητὸ καὶ ὑπέρλογο, στὸ σὲ ἕνα θεϊκὸ σχέδιο γιὰ τὴν προσωπική τους ζωή. ὁποῖο μετέχει ὁ Θεὸς καὶ ὁ ἄνθρωπος. Πρόκειται Ἀναπτύσσουν περισσότερο ψυχικὲς ἱκανότητες καὶ γιὰ καθαρὰ πνευματικὸ βίωμα, ποὺ συντελεῖται πνευματικὲς καταστάσεις ὅπως εἶναι ἡ αὐτοπεποί- στὸν ψυχικὸ κόσμο τοῦ ἀνθρώπου καὶ στὸ ὁποῖο θηση, ἡ ἐλπίδα, ἡ αἰσιοδοξία καὶ ἡ διαχείριση τοῦ συμμετέχει ὁλόκληρη ἡ προσωπικότητά του καὶ ἡ ἄγχους στὶς δοκιμασίες, ἀκόμη καὶ μπροστὰ στὸν παρουσία τῆς ἀγάπης τῆς Ἁγίας Τριάδος στὴ ζωή φόβο τοῦ θανάτου. του. Ὁ ὁρισμὸς τῆς πίστης, ἐξάλλου, ἀπὸ τὸν Ἀπό- Πίστη, ἡ τελευταία λέξη στολο Παῦλο, ὅτι εἶναι «ἐλπιζομένων ὑπόστασις, πραγμάτων ἔλεγχος οὐ βλεπομένων» ( Ἑβρ. 2:1) καὶ Ἀλλὰ ἐκτὸς ἀπὸ τὴ συμβολὴ τῶν διαφόρων ὅτι εἶναι ἕνας ἀπὸ τοὺς καρποὺς τοῦ Ἁγίου Πνεύ- παραγόντων ποὺ ἀναφέραμε παραπάνω γιὰ τὴν ματος (Γαλ. 5:22), διευκρινίζει ὅτι ἡ πίστη γεννιέται ἀντιμετώπιση τῶν κρίσεων καὶ γιὰ τὴ στήριξη τῶν μέσα στὴν ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου ποὺ ἀναζητεῖ τὸν δοκιμαζόμενων ἀνθρώπων, ὑπάρχει καὶ ἡ δύναμη ἀληθινὸ Θεὸ με τὴ μυστικὴ ἐνέργεια τῆς Θείας Χά- τῆς πίστης, ὅπως διδάσκεται στὸν ἀποκαλυμένο ρης. Τοποθετεῖ τὸ γεγονὸς τῆς πίστης πέρα καὶ πάνω λόγο τοῦ Θεοῦ, τὴν Ἁγία Γραφὴ καὶ τὴν Ἱερὰ ἀπὸ τὰ περιορισμένα ὅρια μιᾶς ὁποιασδήποτε ἐμπει- Παράδοση, καὶ ὅπως βιώνεται στὴν Ὀρθόδοξη ρικῆς γνώσης. Ὡς μοναδικὸ γεγονὸς ἐσωτερικῆς 230 Χριστιανικὴ Ἐκκλησία. Αὐτὴ ἡ πίστη εἶναι ἐξάλλου βίωσης χαρισματικῆς ζωῆς, μυστικῆς συνάντησης

καὶ σχέσης τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου μὲ τὸ πρό- στοσύνης στὴν ἀποκαλυμμένη ἀλήθεια, μιὰ δυ- «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 σωπο τοῦ Θεοῦ ( Ἠλίας Μαστρογιαννόπουλος). νατὴ σχέση μὲ τὸν Θεὸ πρόσωπο μὲ πρόσωπο. « Ἐξεζήτησέ Σε τὸ πρόσωπόν μου, τὸ πρόσωπόν «Πίστη εἶναι ἡ ὁδὸς ἐπὶ τῆς ὁποίας ὁ Θεὸς καὶ ὁ Σου, Κύριε, ζητήσω. Μὴ ἀποστρέψῃς τὸ πρόσωπόν ἄνθρωπος βαδίζουν ὁ ἕνας πρὸς τὴν κατεύθυνση τοῦ Σου ἀπ’ ἐμοῦ» (Ψαλμ. 26:8-9). Εἶναι ἕνα ἄνοιγμα ἄλλου. Τὸ πρῶτο βῆμα τὸ κάνει ὁ Θεός, ὁ Ὁποῖος σὲ νέους ὁρίζοντες γνώσης καὶ ζωῆς πάνω ἀπὸ δίνει στὸν ἄνθρωπο κάποιο σημάδι τῆς παρουσίας τὴν ἁπλῆ θρησκευτικότητα, πέρα ἀπὸ τὰ ὅρια τῆς Του» (Μητροπολίτης Ἰλαρίων). Ὁ ἄνθρωπος ἀκού- ἀνθρώπινης ἐμπειρίας, τῆς λογικῆς λειτουργίας, τῆς ει τὴ μυστικὴ κλήση τοῦ Θεοῦ καὶ κάνει τὸ δικό του ἐπιστημονικῆς ἀνακάλυψης. Ὅλα τώρα ἀποκτοῦν βῆμα, κινούμενος ἐλεύθερα καὶ μὲ ὁλόκληρο τὸ οὐσιαστικὴ καὶ ἔσχατη ἑρμηνεία, ἀποκαλύπτεται εἶναι του πρὸς Αὐτόν. Ἀπὸ τὴ στιγμὴ αὐτὴ ἀρχίζει τὸ βαθύτερο καὶ τελικὸ νόημά τους. ἡ ζωὴ τοῦ πιστοῦ καὶ ξεκινᾷ ἕνας μυστικὸς διάλο- Τώρα κατανοεῖ ὁ πιστὸς τὸν βαθὺ ποιητικὸ συμ- βολισμό: « Ἂν δὲν στηρίξεις τὸ ἕνα σου πόδι ἔξω ἀπὸ τὴ γῆ, ποτέ σου δὲν θὰ μπορέσεις νὰ σταθεῖς ἐπάνω της» ( Ὀδυσσέας Ἐλύτης). Καὶ συμμερίζε- ται ἀπόλυτα τὴ φιλοσοφημένη κατάθεση ὥριμης αὐτοπεποίθησης: «Στὴ γῆ περπατᾶμε σὰν νὰ ψά- χνουμε γύρω μας, κι ἂν δὲν εἴχαμε μπροστά μας τὴν πολύτιμη μορφὴ τοῦ Χριστοῦ, θὰ χάναμε ἐντελῶς τὸν δρόμο μας... Νὰ πιστεύεις ὣς τὸ τέλος, ἔστω κι ἂν ὅλοι οἱ ἄνθρωποι τῆς γῆς χάνανε τὴν πίστη τους κι ἔμενες μονάχος ἐσὺ πιστός» (Ντοστογιέφσκυ, K Μιὰ γενικὴ κατεύθυνση τῆς σημερινῆς ψυχολογικῆς ἐπιστήμης, στὴν προσπάθειά της νὰ βοηθήσει τὸν ἄνθρωπο γιὰ μιὰ ὑγιῆ ψυχικὴ ζωὴ καὶ στήριξη στὰ προβλήματα καὶ τὶς δυσκολίες, εἶναι ἡ λεγόμενη «θε- τικὴ ψυχολογία». Προσανατολίζεται πιὸ πολὺ στὴν ἔρευνα τῶν θετικῶν πλευρῶν τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς καὶ συμπεριφορᾶς καὶ τὴν ἐνίσχυσή τους μὲ τὴν κατάλληλη ἀγωγὴ καὶ θεραπεία. Σὲ ἀντίθεση μὲ τὸ παρελ- θόν, ποὺ τὸ ἐνδιαφέρον εἶχε στραφεῖ κυρίως στὶς ἀρνητικὲς πλευρὲς τῆς ἀνθρώπινης φύσης καὶ συμπεριφορᾶς, ἡ σημερινὴ ἔρευνα ἐπικεντρώνε- ται στὰ θετικὰ χαρακτηριστικὰ τῆς προσωπικότητας. K γος ἀνθρώπου καὶ Θεοῦ. Ὁ ψυχικὸς κόσμος τοῦ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ). 231 ἀνθρώπου ἀνοίγεται καὶ κινεῖται σὲ μιὰ ἄλλη, κα- Ὁ πιστὸς ἔχει πλήρη βεβαιότητα ὅτι βρίσκεται θαρὰ πνευματικὴ πραγματικότητα, παράλληλα μὲ τὴ λειτουργία τῶν αἰσθήσεων καὶ τῆς λογικῆς, μέσα ὑπὸ τὴν παντοδύναμη προστασία, τὴν πρόνοια καὶ σὲ μιὰ σχέση ποὺ διαρκῶς ἀναπτύσσεται, καλλιερ- τὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ πατέρα, ὅπου «τὰ ἀδύνατα γεῖται καὶ βαθαίνει. Σχέση πλήρους καὶ ἀκλόνητης παρὰ τοῖς ἀνθρώποις δυνατὰ παρὰ τῷ Θεῷ ἐστιν» ἐμπιστοσύνης, ἀπροϋπόθετης ἀποδοχῆς τῆς θείας (Λουκ. 18:17) καὶ ὅπου μπορεῖ νὰ ἀντλεῖ δύναμη ἀποκάλυψης. καὶ νὰ ἐπαναλαμβάνει «πάντα ἰσχύω ἐν τῷ ἐνδυνα- μοῦντί με Χριστῷ» (Φιλ. 4:13). Ἡ ὥριμη χριστιανικὴ πίστη εἶναι τελικὰ μιὰ ἀνο- δικὴ πορεία τοῦ πιστοῦ, μιὰ συνειδητή, ἐλεύθερη Σὲ ὧρες δύσκολες ἔχει τὸ θάρρος νὰ ἀπευθύ- ἐπιλογή, μιὰ ρωμαλέα ἔξοδος πρὸς τὸ ὑπέρλογο νεται μὲ τὴ δυνατὴ προσευχή του στὸν Θεό, νὰ καὶ μεταφυσικό, μιὰ ἀποφασιστικὴ πράξη ἐμπι- τοῦ καταθέτει τὸ πρόβλημά του, νὰ ἐλπίζει στὴν ἀπόκρισή Του, νὰ ἐμπιστεύεται στὴν προστασία

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 Του. « Ἱνατί περίλυπος εἶ, ψυχή μου, ἱνατί συνταράσ- σε διαθρέψει» (Ψαλμ. 65:12). Ἐπαναλαμβάνει μὲ σεις με;Ἔλπισον ἐπὶ τὸν Θεόν, ὅτι ἐξομολογήσομαι ψυχικὸ σθένος τό «ἀγαπήσω Σε, Κύριε, ἡ ἰσχύς μου, Αὐτῷ. Σωτήριον τοῦ προσώπου μου καὶ ὁ Θεός μου» Κύριος στερέωμά μου καὶ καταφυγή μου καὶ ρύστης (Ψαλμ. 42:5) (Γιατί εἶσαι γεμάτη ἀπὸ λύπη, ψυχή μου» (Ψαλμ. 17:2-3) (Σὲ ἀγαπῶ καὶ θὰ Σὲ ἀγαπῶ μου, καὶ γιατί μὲ ταράζεις καὶ μὲ συγκλονίζεις ὁλό- ὁλοένα καὶ πιὸ πολύ, Κύριε, Σὲ ποὺ εἶσαι ἡ μεγάλη κληρο; Στήριξε τὴν ἐλπίδα σου στὸν Θεό, γιατὶ εἶμαι δύναμή μου καὶ ἡ ἐνίσχυσή μου. Ὁ Κύριος εἶναι τὸ βέβαιος ὅτι θὰ ἔρθει ἡ στιγμὴ ποὺ θὰ εὐχαριστήσω ἀσάλευτο στήριγμά μου καὶ τὸ ὀχυρὸ καταφύγιο καὶ θὰ δοξολογήσω Αὐτὸν ποὺ εἶναι ἡ σωτηρία τοῦ καὶ ὁ ἐλευθερωτής μου). προσώπου μου καὶ ὁ Θεός μου). Μὲ τὴν πίστη νικιέται ἀκόμη καὶ ὁ θάνατος, ὁ πιὸ Γνωρίζει ὅμως ὁ πιστὸς καὶ νὰ δέχεται μὲ εὐγνω- μισητὸς ἐχθρός, τὸ πιὸ μισητὸ κακό, ὁ πιὸ φοβικὸς μοσύνη καὶ μὲ ὑπομονὴ τὸν πόνο καὶ τὴ δοκιμασία, ἐφιάλτης γιὰ κάθε ἄνθρωπο: « Ἐὰν γὰρ καὶ πορευθῶ στηριζόμενος ἀπὸ τὴ Χάρη τοῦ Θεοῦ, ποὺ ἐνεργεῖται ἐν μέσῳ σκιᾶς θανάτου, οὐφοβηθήσομαι κακά, ὅτι μέσα ἀπὸ τὴ συμμετοχή του στὴ λατρευτικὴ καὶ μυ- Σὺ μετ’ ἐμοῦ εἶ» (Ψαλμ. 22:4) (Κι ἂν ἀκόμη διαβῶ στηριακὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας. Ἀκούει καὶ εἰρηνεύει, μέρη ὅπου θὰ βρεθῶ ἀντιμέτωπος μὲ τὸν θάνατο, μεταφέροντας καὶ στὸν ἑαυτό του αὐτὸ ποὺ εἶπε ὁ ὁποιουσδήποτε κινδύνους κι ἂν διατρέξω, δὲν θὰ K Ὅπως ἔχει προκύψει ἀπὸ διάφορες ἐπιστημονικὲς ἔρευνες, οἱ ἄνθρω- ποι ποὺ δηλώνουν ὅτι πιστεύουν στὸν Θεὸ νιώθουν ὅτι ἔχουν κάποιο προορισμὸ στὴ ζωή τους, ἀντλοῦν ἀπὸ τὴν πίστη τους καθοδήγηση καὶ παρηγοριὰ καὶ ἀντιμετωπίζουν τὶς δοκιμασίες πιὸ ἀποτελεσματικά, ὅταν τὶς ἐντάσσουν σὲ ἕνα θεϊκὸ σχέδιο γιὰ τὴν προσωπική τους ζωή. Ἀνα- πτύσσουν περισσότερο ψυχικὲς ἱκανότητες καὶ πνευματικὲς καταστάσεις ὅπως εἶναι ἡ αὐτοπεποίθηση, ἡ ἐλπίδα, ἡ αἰσιοδοξία καὶ ἡ διαχείριση τοῦ ἄγχους στὶς δοκιμασίες, ἀκόμη καὶ μπροστὰ στὸν φόβο τοῦ θανάτου. K Κύριος σὲ ἀνάλογη περίπτωση: « Ἀρκεῖ σοι ἡ χάρις φοβηθῶ τίποτε, γιατὶ Ἐσὺ εἶσαι μαζί μου). μου, ἡ γὰρ δύναμίς μου ἐν ἀσθενείᾳ τελειοῦται» (Β΄ Στὴ λέξη «θάνατος» περιέχονται ὅλα ἐκεῖνα τά Κορ. 12:9). Εἶναι ἕτοιμος, καὶ ὅταν ἀκόμη δὲν ἔρχεται «κακά», τὰ ἀρνητικὰ τῆς ζωῆς, ποὺ εἶναι οἱ κλι- τὸ ποθούμενο, νὰ βρίσκει ἀπάντηση στό « Ἐμοὶ τὸ μακώσεις τοῦ θανάτου: φθορά, ἀσθένεια, πόνος, ζῆν Χριστὸς καὶ τὸ ἀποθανεῖν κέρδος» (Φιλ. 1:21). μοναξιά, ἐγκατάλειψη, περιφρόνηση, χλευασμός, Εἶναι πεπεισμένος ὅτι ὅλα τὰ ἀρνητικὰ τῆς ζωῆς ἀπόρριψη, στέρηση. Ἡ ζωὴ ἐν Χριστῷ τὰ μεταποιεῖ τοῦ ἀνθρώπου, ἀκόμη καὶ τὰ πιὸ τραγικά, τοπο- ὅλα σὲ εὐλογία. Πίσω ἀπὸ ὅλα τὰ πλέον δύσκολα θετούμενα μέσα στὸ σχέδιο τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ, τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου στέκεται καὶ ἀντιστέκεται ἔχουν κάποιο βαθύτερο νόημα καὶ ἕναν ἀπώτερο ὁ Θεὸς τῆς Ἀγάπης, τοῦ Πόνου, τῆς Θυσίας καὶ σκοπό, ποὺ ἄλλοτε γίνεται φανερὸς καὶ ἄλλοτε ὄχι. τῆς Ἀνάστασης. Πάντως, για τὸν πιστὸ ἰσχύει τό «τοῖς ἀγαπῶσι τὸν Ἡ φθορὰ μεταποιεῖται σὲ ἀνανέωση καὶ ἀφθαρ- Θεὸν πάντα συνεργεῖ εἰς ἀγαθόν» (Ρωμ. 8:28) σία, ἡ ἀσθένεια μετατρέπεται σὲ ὑπομονὴ καὶ ἐλπί- Σε περιπτώσεις δοκιμασίας, ὅπως εἶναι ἡ παγκό- δα, ὁ πόνος γίνεται κραυγὴ ἱκεσίας ποὺ ἀνακουφί- σμια ἀπειλή, οἱ ἄλλες κρίσεις καὶ οἱ προσωπικὲς ζει καὶ ἀναπτερώνει, ἡ μοναξιὰ γίνεται πρόσκληση ταλαιπωρίες καὶ οἱ κίνδυνοι, κατανοεῖ τό «ἀπέστειλε σὲ συντροφιὰ τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ, ἡ ἀπόρριψη τὸν Λόγον Αὐτοῦ καὶ ἰάσατο αὐτοὺς καὶ ἐρρύσατο στερεώνει τὴν πίστη ὅτι ὁ κάθε ἄνθρωπος εἶναι ἡ αὐτοὺς ἐκ τῶν διαφθορῶν αὐτῶν» (Ψαλμ. 106:20) πιὸ πολύτιμη ὕπαρξη στὸν κόσμο, ἡ φτώχεια καὶ ἡ ( Ἔστειλε τὸν ζωντανὸ καὶ πανίσχυρο Λόγο Του καὶ στέρηση ἐνδυναμώνει τὴν πεποίθηση ὅτι «οὐκ ἐπ’ τοὺς θεράπευσε καὶ ἔσωσε αὐτοὺς ἀπὸ τὰ κακὰ ποὺ ἄρτῳ μόνῳ ζήσεται ἄνθρωπος» (Ματθ. 4:4). τοὺς ἔφθειραν καὶ τοὺς ἔλιωναν). Τὸν γαληνεύει τό Τέλος, οἱ ὁποιεσδήποτε κρίσεις, οἱ παγκόσμιες, 232 «ἐπίρριψον ἐπὶ Κύριον τὴν μέριμνάν σου καὶ Αὐτός ὅπως ἡ σημερινὴ τῆς πανδημίας τοῦ κορωνοϊοῦ

K Ἡ ἀγάπη Σου... «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 Ὁ καλλιεργημένος πιστὸς ἔχει ἐπί- Μιὰ ἀγάπη γνωση τοῦ περιορισμένου καὶ ἀτε- δίχως ὄνομα λοῦς ἑαυτοῦ του καὶ δέχεται τὴν ἡ ἀγάπη Σου! πλήρη ἀδυναμία του νὰ κατορθώ- Ἀκατάληπτη! σει τὸ παραμικρὸ καλὸ μόνος του. Ἀσύνορη! Τὸ ἴδιο δέχεται καὶ γιὰ τὴ βοήθεια Θυσιαστική! ποὺ ἔρχεται ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους. Καὰ πάλι, Καὶ χωρὶς νὰ ὑποτιμᾷ κάθε στήρι- τίποτα δέ λέω… ξη, ἀπὸ ὁπουδήποτε προέρχεται, στρέφεται κυρίως στὴν πραγματικὴ Τρυφερὴ γι’ αὐτὸν πηγὴ δυνάμεως καὶ βοή- σὰν τῆς μάνας τὸ βλέμμα. Σπλαχνική, θειας στὶς δοκιμασίες. σὰν καρδιά περιστέρας. Σὰν ἀνέγγιχτο χιόνι K καθάρια. Καὶ πάλι, καὶ ἡ καταστροφὴ τοῦ κλίματος τῆς γῆς, οἱ τοπικὲς τίποτα δὲ λέω… κρίσεις, ὅπως οἱ διαταραγμένες σχέσεις Ἑλλάδας καὶ Τουρκίας καὶ οἱ καταστροφὲς ἀπὸ τὶς πλημ- Λαχταράει μύρες τῆς Καρδίτσας καὶ τὸν σεισμὸ στὴ Σάμο, νὰ φτάσει ὣς ἐμένα. καθὼς καὶ οἱ οἰκογενειακὲς καὶ προσωπικὲς κρίσεις, Δρασκελίζει ὅπως ἡ ἀρρώστια καὶ ὁ θάνατος, γίνονται μὲ τὴν τοὺς νόμους πίστη κίνητρα ἄμυνας καὶ ἀνανέωσης, ἐλπίδας καὶ καὶ γκρεμίζει αἰσιοδοξίας, ἀναμονῆς καὶ προσδοκίας μιᾶς νέας μεσότοιχους. ἀρχῆς γιὰ ὅλο τὸν κόσμο. Γιατί «τοῦ Κυρίου ἡ γῆ Καὶ πάλι, καὶ τὸ πλήρωμα αὐτῆς, ἡ οἰκουμένη καὶ πάντες οἱ τίποτα δὲ λέω… κατοικοῦντες ἐν αὐτῇ» (Ψαλμ. 23:1) (τοῦ Κυρίου κτῆμα εἶναι ἡ γῆ καὶ τὸ κάθε τι ποὺ τὴ γεμίζει, δικά Νὰ σωπάσω λοιπόν! Του εἶναι ἡ οἰκουμένη καὶ ὅλοι οἱ ἄνθρωποι ποὺ Δὲ χωράει κατοικοῦν ποὺ κατοικοῦν σὲ αὐτήν). Καί «ὁ Θεὸς σὲ λέξεις πάντας ἀνθρώπους θέλει σωθῆναι καὶ εἰς ἐπίγνωσιν ἡ Ἀγάπη ποὺ χώρεσε ἀληθείας ἐλθεῖν» (Α΄ Τιμ., 2:4). στὸ παχνὶ τῶν βοδιῶν μας! Μά … πάλι ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΚΑΒΟΥΛΗΣ τίποτα δὲ λέω… Καθηγητὴς Πανεπιστημίου ΝΑΥΣΙΚΑ ΙΕΣΣΑΙ ΚΑΣΙΜΑΤΗ K 233 Μὲ τὴν πίστη νικιέται ἀκόμη καὶ ὁ θάνατος, ὁ πιὸ μισητὸς ἐχθρός, τὸ πιὸ μισητὸ κακό, ὁ πιὸ φοβικὸς ἐφιάλτης γιὰ κάθε ἄνθρωπο: « Ἐὰν γὰρ καὶ πορευθῶ ἐν μέσῳ σκιᾶς θανάτου, οὐφοβηθήσομαι κακά, ὅτι Σὺ μετ’ ἐμοῦ εἶ» (Ψαλμ. 22:4) K

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 ΙΑΤΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Χρόνια Ἀποφρακτικὴ Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) ἩΧρόνια Ἀποφρακτικὴ γενετικὲς ἀνωμαλίες εἶναι ἐπίσης Ὑπολογίζεται ὅτι οἱ πάσχο- Πνευμονοπάθεια (χάριν παράγοντες κινδύνου. ντες σὲ ὅλο τὸν κόσμο εἶναι πε- συντομίας εἶναι γνωστὴ ρίπου 500.000.000, καὶ οἱ θάνα- ὡς ΧΑΠ) εἶναι μία ἀπὸ τὶς πιὸ Ἡ ΧΑΠ εἶναι ὑπεύθυνη γιὰ τὸ τοι 3.000.000 παγκοσμίως, ἐνῷ συχνὲς παθήσεις τοῦ Ἀναπνευ- 5% τῶν θανάτων παγκοσμίως. στὴν Ἑλλάδα οἱ πάσχοντες εἶναι στικοῦ Συστήματος καὶ τρίτη αἰτία Ἀποτελεῖ τὴν 5η αἰτία ἀναπηρίας. 500.000. Ἡ νόσος ἐπιβαρύνει νοσηρότητος καὶ θνητότητος πα- Ἐπίσης, εἶναι σοβαρὴ αἰτία νοση- σημαντικὰ τὴν παγκόσμια οἰκο- γκοσμίως. ρότητος καὶ θνητότητος, ὅπως νομία. ἀνεφέρθη, καὶ ἀντιπροσωπεύει Χαρακτηρίζεται ὡς «σιωπηλή» σημαντικὸ πρόβλημα Ὑγείας σὲ Οἱ ἐπιπτώσεις, ἡ νοσηρότης καί «ὕπουλη». Ὁ κλασικός «τσι- γαρόβηχας», ἡ μικρὴ ἀλλὰ καθη- K μερινὴ παραγωγὴ πτυέλων τῶν καπνιστῶν, τὸ λαχάνιασμα, πού «ἔρχεται βαθμιαίως», καὶ αὐτὸ μὲ τὸ περπάτημα μικρῆς ἀνηφόρας ἢ τὸ ἀνέβασμα σκάλας, δὲν εἶναι τελικὰ ἀθῶα συμπτώματα. Ἡ ΧΑΠ εἶναι μιὰ ὑποδιαγιγνω- σκόμενο προοδευτικὴ νόσος τῶν ἀεραγωγῶν καὶ τοῦ πνεύμονος, ποὺ μπορεῖ νὰ ὁδηγήσει καὶ στὸν θάνατο. Ὁ κυριώτερος –ἀλλὰ ὄχι ὁ μο- ναδικός– παράγοντας κινδύνου εἶναι τὸ κάπνισμα. Ἐπαγγελμα- Ἡ Χρόνια Ἀποφρακτικὴ Πνευμονοπάθεια (χάριν συντομίας εἶναι γνωστὴ ὡς ΧΑΠ) εἶναι μία ἀπὸ τὶς πιὸ συχνὲς παθήσεις τοῦ Ἀναπνευστικοῦ Συ- στήματος καὶ τρίτη αἰτία νοσηρότητος καὶ θνητότητος παγκοσμίως. Χαρακτηρίζεται ὡς «σιωπηλή» καί «ὕπουλη». Ὁ κλασικός «τσιγαρόβη- χας», ἡ μικρὴ ἀλλὰ καθημερινὴ παραγωγὴ πτυέλων τῶν καπνιστῶν, τὸ λαχάνιασμα, πού «ἔρχεται βαθμιαίως», καὶ αὐτὸ μὲ τὸ περπάτημα μικρῆς ἀνηφόρας ἢ τὸ ἀνέβασμα σκάλας, δὲν εἶναι τελικὰ ἀθῶα συμπτώματα. K τικοὶ ρύποι, ἐξωτερικὴ μόλυνση ὅλο τὸν κόσμο, ποὺ ὁδηγεῖ σὲ καὶ ἡ θνητότης ποικίλλουν στὶς τοῦ ἀέρα, ἡ ἔκθεση σὲ καύση αὐξανόμενες οἰκονομικὲς καὶ κοι- διάφορες χῶρες καὶ στὶς διάφο- ξύλων καὶ βιομάζας, ἀλλὰ καὶ νωνικὲς ἐπιπτώσεις. ρες ἡλικίες. Στὴν Ἑλλάδα ἡ ΧΑΠ 234

ἀποτελεῖ σοβαρὴ αἰτία νοσηρότη- Γι’ αὐτὸ ἡ 18η Νοεμβρίου κάθε οἱ πάσχοντες τὰ ἀποδίδουν στὸ «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 τος καὶ θνητότητος. Προσβάλλει ἔτους καθιερώθηκε τελευταίως κάπνισμα καὶ στὴν ἡλικία. τὸ 11% τῶν ἀνδρῶν καὶ τὸ 4,8% ὡς Παγκόσμια Ἡμέρα τῆς ΧΑΠ, τῶν γυναικῶν. καὶ πραγματοποιοῦνται διάφο- Μὲ μιὰ ἐπιδείνωση, ποὺ χα- ρες ὁμιλίες πρὸς διαφώτιση τοῦ ρακτηρίζεται ἀπὸ ἔξαρση τῶν Ἡ νόσος εἶναι ἀποτέλεσμα συ- κόσμου. Μάλιστα κάποια χρονιὰ συμπτωμάτων καὶ ἐπηρεάζεται νεχοῦς ἐκθέσεως σὲ παράγοντες ἐδόθη τὸ σύνθημα: «Εἰσπνεῦστε ἡ ἀναπνοή, μπορεῖ ὁ ἀσθενὴς κινδύνου ἀπὶ δεκαετίες (κάπνι- γνώση»! νὰ εἰσαχθεῖ στὸ Νοσοκομεῖο, σμα, ἐσωτερικὴ καύση βιομάζας καὶ οἱ παροξύνσεις νὰ τὸν ἀνη- κ.ἄ.). Ἡ συνεχὴς ἔκθεση προκα- Τὰ συχνότερα συμπτώματα συχήσουν, νὰ ἐπιδεινώσουν τὴν λεῖ ἔντονη χρόνια φλεγμονὴ τῶν εἶναι βήχας, ἀπόχρεμψις, δύσπνοια κατάσταση καὶ νὰ ἔχει ἔκπτωση βρόγχων καὶ τοῦ πνευμονικοῦ κατὰ τὴν κόπωση, καχεξία, ἀδυ- τῆς λειτουργίας τῶν πνευμόνων. παρεγχύματος, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ ναμία, κατάθλιψη, ἀναιμία, πνευ- Ἡ κατάσταση χαρακτηρίζεται ἐπι- ἀναπτύσσεται ἀπόφραξις τῶν ἀε- μονικὴ καρδία, καὶ ὀστεοπόρω- κίνδυνη, ἀλλὰ καὶ ἡ ἄγνοια εἶναι ραγωγῶν συνεχῶς ἐπιδεινουμέ- νη. Ὁ Παγκόσμιος Ὀργανισμὸς Ὑγείας ὑπολογίζει ὅτι, σύμφωνα μὲ τὰ στοιχεῖα, ἡ ΧΑΠ προκαλεῖ παγκοσμίως τὸν θάνατο σὲ τέσ- σερις ἀνθρώπους κάθε 1 λεπτό. Κι ὅμως, παρὰ τὴ συχνότητά της καὶ τὴν τόσο ὑψηλὴ θνησιμό- τητα, εἶναι μιὰ νόσος ἄγνωστη! Ὄχι μόνο στὸν πολὺ κόσμο, ἀλλὰ καὶ στοὺς καπνιστές, ἀκόμη σὲ σὲ ἐπαγγελματίες Ὑγείας (φαρμακο- ποιοὺς κ.ἄ.). Ἡ ἔλλειψη εὐαισθη- τοποιήσεως ὀφείλεται ἀφ’ ἑνὸς μὲν στὴν ἐλλιπῆ ἐνημέρωση, ἀφ’ ἑτέρου δὲ στὸ ὅτι δὲν γίνεται ἀντιληπτὴ κοινωνικὰ ὡς ἀρρώ- στια. Οἱ ἄνθρωποι θεωροῦν ὅτι ὁ βήχας εἶναι ὁ γνωστός «τσιγαρό- K Ἡ νόσος εἶναι ἀποτέλεσμα συνεχοῦς ἐκθέσεως σὲ παράγοντες κινδύνου ἀπὶ δεκαετίες (κάπνισμα, ἐσωτερικὴ καύση βιομάζας κ.ἄ.). Ἡ συνεχὴς ἔκθε- ση προκαλεῖ ἔντονη χρόνια φλεγμονὴ τῶν βρόγχων καὶ τοῦ πνευμονικοῦ παρεγχύματος, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ ἀναπτύσσεται ἀπόφραξις τῶν ἀεραγωγῶν συνεχῶς ἐπιδεινουμένη. Ὁ Παγκόσμιος Ὀργανισμὸς Ὑγείας ὑπολογίζει ὅτι, σύμφωνα μὲ τὰ στοιχεῖα, ἡ ΧΑΠ προκαλεῖ παγκοσμίως τὸν θάνατο σὲ τέσσε- ρις ἀνθρώπους κάθε 1 λεπτό. Κι ὅμως, παρὰ τὴ συχνότητά της καὶ τὴν τόσο ὑψηλὴ θνησιμότητα, εἶναι μιὰ νόσος ἄγνωστη! K βηχας», καὶ ὅτι λόγῳ τῆς ἡλικίας ση ἀκόμη. Τὰ συμπτώματα αὐτὰ ἐπίσης ἐπικίνδυνη. 235 παρουσιάζουν αὐτὰ τὰ συμπτώ- ἀναπτύσσονται «σιωπηλά» καί Ἡ διάγνωσης γίνεται, πρῶτον, ματα. «ὕπουλα» γιὰ 10-20 χρόνια, καὶ μὲ τὴ Σπιρομέτρηση, μιὰ ἐξέταση

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 ἁπλῆ καὶ ἀκίνδυνη. Ἐκτελεῖται ἀποτελεσματικὰ φάρμακα. Ὁ περιπτώσεις, ὑπάρχουν καὶ χει- ἀπὸ Πνευμονολόγο. Γίνεται ἀκρογωνιαῖος λίθος εἶναι τὰ ρουργικὲς ἐπιλογές. εἰσπνοὴ καὶ ἐκπνοή, μὲ ὅση δύ- βρογχοδιασταλτικά, ἀντιφλεγμο- ναμη διαθέτει ὁ ἀσθενής. νώδη καὶ ἄλλα νέα φάρμακα. Ὅταν ὑπάρχει ἔξαρσις, γιὰ Συγχρόνως, συνιστᾶται σωματικὴ ἄμεση ἀνακούφιση δίδεται κορ- Ἡ διάγνωσης γίνεται ἐπίσης, ἄσκηση. Δηλαδή, περπάτημα ἢ τιζόνη καὶ ἀντιβίωσις, γιὰ λίγες δεύτερον, μὲ Ἀκτινογραφία, γιὰ ἄλλες σωματικὲς δραστηριότητες, ἡμέρες βέβαια. τὸν ἀποκλεισμὸ ἄλλων παθή- ποὺ κάνουν τεράστιο καλὸ στὴ σεων, καί, τρίτον, μὲ Παλμικὴ φυσικὴ πορεία τῆς νόσου, καὶ ὁ Πρόληψις μπορεῖ νὰ γίνει μὲ ὀξυμετρία, ἀέρια αἵματος γιὰ τὴ ἀσθενὴς ἔχει λιγώτερες παροξύν- ἔγκαιρη διακοπὴ τοῦ καπνίσμα- χορήγηση μακροχρόνιας ὀξυγο- σεις καὶ μείωση τῆς δύσπνοιας. τος ἢ τὴν ἀπομάκρυνση ἀπὸ τὸν νοθεραπείας. Πρέπει ἐπίσης νὰ τόπο ὅπου ὑπάρχει ὁ βλαπτικὸς γίνεται διαφορικὴ διάγνωση ἀπό: Βεβαίως, κύριο καὶ ἀποτελε- εἰσπνεόμενος παράγων. 1) τὸ βρογχικὸ ἆσθμα (νεαρώτερα σματικώτερο, ἡ διακοπὴ τοῦ κα- ἄτομα καὶ ἱστορικὸ ἀλλεργίας), 2) πνίσματος (γίνεται μὲ ὑποκατά- Ὅπως φαίνεται, εἶναι δύσκο- τὶς βρογχεκτασίες καὶ 3) τὴν καρ- στατα νικοτίνης, συμβουλευτική, λη ἡ ἐξέλιξη τῆς νόσου. Ἀλλὰ διακὴ ἀνεπάρκεια. θεραπεία καὶ φάρμακα). Ἐπίσης, μὲτὴν καλὴ συνεργασία ἰατροῦ γίνεται ἐμβολιασμός (ἀντιγριπικὸς καὶ ἀσθενοῦς, δηλαδὴ τὴν τήρη- Ἡ θεραπεία τῆς Χρόνιας Ἀνα- καὶ ἀντιπνευμονιοκοκκικός), διότι ση τῶν κανόνων ἀπὸ τὸν ἀσθενῆ πνευστικῆς Πνευμονοπάθειας μειώνονται οἱ παροξύνσεις καὶ ἡ (ὄχι νὰ καπνίζει ἀκόμη, ἐνῷ πά- εἶναι σύνθετη καὶ ἔχει ὡς στόχο νοσηλεία. σχει), ὅλα πηγαίνουν καλά, καὶ τὴ μείωση τῶν συμπτωμάτων,τὴ μάλιστα ἐν ἀναμονῇ καὶ ἄλλων, βελτίωση τῆς ποιότητος ζωῆς, Τὰ βρογχοδιασταλτικὰ λαμ- ἀποτελεσματικώτερων φαρμά- τὴν πρόληψη καὶ θεραπεία τῶν βάνονται ἐφ’ ὅρου ζωῆς καὶ εἶναι κων ἀπὸ τὴν Ἰατρικὴ ἐπιστήμη· παροξύνσεων, τὴν πρόγνωση εἰσπνεόμενα, ποὺ βελτιώνουν τὴ διότι ὅλοι οἱ ἀσθενεῖς εἶναι πο- τῆς ἐπιδεινώσεως τῆς νόσου καὶ δύσπνοια καὶ μειώνουν τὶς παρο- λύτιμοι καὶ ἀπαραίτητοι στοὺς τὴ μείωση τῆς θνητότητος. ξύνσεις. δικούς τους. Ἡ σύγχρονη Ἰατρικὴ διαθέ- Γίνεται μακροχρόνια ὀξυγο- ΖΩΗ ΡΙΖΟΚΩΣΤΑ-ΑΓΓΕΛΗ τει στὸ ὁπλοστάσιό της νέα καὶ νοθεραπεία. Ἴσως, σὲ εἰδικὲς Ἰατρός Τὰ μικρὰ τῆς ζωῆς μας Ἕνα κομμάτι οὐρανός Χριστουγεννιάτικη προσευχή Ἀφήνω στοὺς τεχνοκράτες νὰ ἀναλύσουν Ἐκεῖ ποὺ ὑπάρχει ἀμφιβολία. τὰ νούμερα μὲ τὰ ὁποῖα ἐκφράζονται τὰ μεγέθη Ἐκεῖ ποὺ δὲν ὑπάρχει ἐλπίδα. στὴν Ἀστρονομία, ποὺ προκαλοῦν ἴλιγγο: τρισε- Ἐκεῖ ποὺ πέτρωσε τὶς ψυχὲς ἡ ἄρνηση. κατομμύρια ἀστέρια, δισεκατομμύρια γαλαξίες, Ἐκεῖ, Χριστέ, κάνε τὸ θαῦμά Σου, ἑκατομμύρια ἔτη φωτός... ν’ ἀνοίξουν σὰν μπουμπούκια Ἐμένα μοῦ φτάνει ἕνα μικρὸ κομμάτι οὐρανός, οἱ κλειστὲς καρδιές, οἱ πικραμένες. ὅσο ὁρίζεται ἀπὸ τοὺς τοίχους στὸν ἀκάλυπτο Νὰ ξεπροβάλλει ὁ ἀνθὸς τῆς προσμονῆς, χῶρο δύο ἀπέναντι πολυκατοικιῶν. Ἐκεῖ, ἕνα ἐξάγγελος τῆς σωτηρίας, σμάρι ἀστέρια συνωστίζονται, γιὰ νὰ μοῦ χαμο- παρήγορος ἀνασασμός. γελάσουν, κι ἕνα παιχνιδιάρικο φεγγάρι παίζει Νά ’ρθει ἡ αὔρα ζωογόνας πίστης κρυφτούλι, πότε λιανὸ λιανὸ καὶ πότε ὁλοστρόγ- νὰ διώξει τῆς ἀποκαρδίωσης γυλο, κι ἐγὼ πιὰ πῶς νὰ εἶμαι λυπημένη μὲ τόση καὶ τῆς στυφῆς ζωῆς τὸν λίβα. ὀμορφιά; Ἕνα κομμάτι οὐρανός, δικός μου, ἀληθινὰ σᾶς Χριστέ μου, λέω, μὲ περιμένει πάντα κάθε βράδυ. Μοῦ τὸν στέρξε νὰ ξαναγεννηθεῖς γιὰ ὅλους, χάρισε ὁ Θεὸς ἀντίδοτο στὸν κόπο καὶ τὶς ἔννοιες μὰ πιὸ πολὺ γιὰ τοὺς φτωχοὺς τῆς ἡμέρας. Γιὰ νὰ δοξάζω τὸν δωρεοδότη κάθε καὶ τοὺς ἀδικημένους. καλοῦ καὶ ὄμορφου καὶ νὰ ἀποκοιμᾶμαι εἰρη- νεμένη. ΚΛΕΙΩ-ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΚΟΥΡΑΣΗ 236

Κἄτι εἶδα... ἄκουσα... ἤ μοὖπαν «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 Περιμένοντας τὰ Χριστούγεννα Τελείωσε ὁ Νοέμβριος, καὶ τίποτα σχεδὸν δὲν μου καὶ εἶπα νὰ τὰ ποῦμε λίγο». «Καλὰ ἔκανες», 237 θύμιζε τὶς προετοιμασίες τοῦ ἐρχομοῦ τῶν τῆς εἶπα. Κι αὐτὴ ἄρχισε: «Θυμᾶσαι αὐτὲς τὶς ἅγιες Χριστουγέννων, ἐξαιτίας τῆς ἐξάρσεως τοῦ μέρες ποὺ ἔρχονται, πόσο ἀλλιώτικη ἦταν ἡ ζωή κορωνοϊοῦ. Ὅταν αὐτὸς πρωτοεμφανίστηκε στὴ μας; Πηγαίναμε στὴν ἐκκλησία. Παίρναμε καὶ δί- χώρα μας, ἤμασταν ὑπερήφανοι, γιατί, τηρώντας ναμε δῶρα...». Πῆρα τὴ σκυτάλη καὶ συνέχισα τὶς τὶς ὁδηγίες ποὺ μᾶς δίνονταν, βρισκόμασταν σὲ ἀναμνήσεις: «Θυμᾶσαι τὰ παιδιὰ ποὺ πήγαιναν πολὺ καλὴ κατάσταση. Ὅταν ὅμως ἦρθε τὸ κα- καὶ ἔλεγαν τὰ κάλαντα; Τὰ σπίτια πόσο γίνονταν λοκαίρι, ὅλα ἄλλαξαν. Βλέποντας οἱ τουρίστες γιορτινὰ καὶ μοσκοβολοῦσαν ἀπὸ τὰ γλυκὰ ποὺ ὅτι ἡ πατρίδα μας ἦταν σχεδὸν ἐλεύθερη κορω- ψήνονταν!». «Τώρα, καλή μου φίλη», συνέχι- νοϊοῦ, σὲ σχέση μὲ ὁπουδήποτε σχεδὸν ἀλλοῦ, σε ἡ φίλη μου, «ἀκοῦμε τὴ λειτουργία στὸ σπίτι ὅρμησαν. Ἦταν ποὺ κι ἐμεῖς ξεθαρρέψαμε καὶ ἀγνοήσαμε τὶς ἐντολὲς τῆς προφύλαξης. Τότε ὁ ἀπὸ ραδιόφωνο ἢ τὴν τηλεόραση, καὶ δυστυχῶς κορωνοϊὸς πῆρε τὴν ἀνιοῦσα, καὶ τώρα τρέχουμε δὲν μποροῦμε νὰ συγκεντρωθοῦμε...». Ἄκουσα καὶ δὲν φτάνουμε. Ἔτσι μᾶς ἐπιβλήθηκε πάλι τὸ κάποιος νὰ καλεῖ τὴ φίλη μου, ἡ ὁποία μοῦ εἶπε “lock down”, ποὺ αὐτὴ τὴ φορὰ μᾶς φαίνεται ὅτι, δυστυχῆς, πρέπει νὰ μὲ ἀφήσει. Μοῦ ζήτησε πιὸ δύσκολο. συγγνώμη καὶ μοῦ εἶπε ὅτι θὰ μὲ πάρει, μόλις μπορέσει, καὶ ὅτι μὲ ἀγαπάει πολύ, καὶ ἔκλεισε Ὁ ἐρχομὸς τοῦ χειμῶνα, μὲ τὴ μέρα νὰ μι- τὸ τηλέφωνο. Δὲν πρόλαβα νὰ τῆς πῶ κι ἐγὼ τὸ κραίνει, φέρνει μιὰ μουντάδα, ποὺ κυριαρχεῖ πα- ἴδιο. Τί καλὰ ποὺ ὑπάρχει καὶ τὸ τηλέφωνο κι ντοῦ. Οἱ λιγοστοὶ ἄνθρωποι ποὺ κυκλοφοροῦν ἐπικοινωνοῦμε! φαίνονται σκεπτικοὶ καὶ φοβισμένοι γιὰ τὸ πόσο ἆραγε θὰ διαρκέσει ἡ δοκιμασία. Μ’ αὐτὲς τὶς Καλὲς μου φίλες, εὔχομαι, ὅταν θἄρθουν τὰ συνθῆκες δὲν χαίρονται οἱ ἄνθρωποι τὸν ἐρχομὸ Χριστούγεννα, νὰ μπορέσουμε νὰ πᾶμε στὴν τοῦ Θεανθρώπου. Μόνο Τὸν παρακαλοῦν νὰ φα- ἐκκλησία, γιὰ νὰ ὑποδεχθοῦμε τὸν Χριστὸ ποὺ θὰ νεῖ εὐσπλαγχνικός, κάνοντας κάτι, γιὰ νὰ διώξει γεννηθεῖ, ἐλπίζοντας ὅτι θὰ βοηθήσει τὸν κόσμο τὸ κακὸ αὐτὸ ἀπὸ τὴν ἀνθρωπότητα. ν’ ἀπαλλαγεῖ, τὸ συντομώτερο, ἀπὸ τὴ μάστιγα τοῦ κορωνοϊοῦ ποὺ τὸν τυραννάει. Τό “lock down” μᾶς ἔκλεισε στὰ σπίτια μας. Ἔτσι, ἡ ζωή μας ἔχει δυσκολέψει, ἀφοῦ πολλὲς ΛΙΤΣΑ ΑΠΑΛΑΚΗ φορὲς μπορεῖ ἡ οἰκογένεια νὰ ἀποτελεῖται ἀπὸ πολλὰ ἄτομα. Κι ἄντε τότε νὰ συνταιριαστοῦν τὰ ἀταίριαστα: Γονεῖς ποὺ δουλεύουν ἀπὸ τὸ σπίτι. Παιδιὰ ποὺ παρακολουθοῦν μαθήματα ἀπὸ τὸ διαδίκτυο. Ὑπάρχει ὅμως καὶ ἡ περίπτωση νὰ ζεῖ κανεὶς μόνος του καὶ νὰ ἀντιμετωπίζει αὐτὴ τὴν κατάσταση μὲ περισσότερη δυσκολία. Μιὰ μέρα, ἐκεῖ ποὺ καθόμουν μόνη, χτύπησε τὸ τηλέφωνο. Τὸ σήκωσα μὲ χαρά, Ἦταν μιὰ φίλη ἀπὸ τὰ παλιά. Εἶναι γιὰ καὶ ζεῖ μὲ ὁλόκληρη τὴν οἰκογένειά της. Τὴν ρώτησαν ἂν εἶναι ὅλοι καλὰ στὸ σπίτι. Μοῦ ἀπάντησε ὅτι, δόξα τῷ Θεῷ, εἶναι καλά, μόνο ποὺ αὐτὴ τὴ στιγμὴ δὲν ἔχει χρόνο νὰ δεῖ τὸν ἑαυτό της. Αὐτὸς ὅμως εἶναι καὶ ὁ λόγος ποὺ εἶχε χρόνο νὰ ἐπικοινωνήσει μαζί μου. «Σή- μερα ποὺ βρῆκα λίγο χρόνο, σ’ ἔφερα στὸν νοῦ

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020 - 642 K Β ι β λ ι ο π α ρ ο υ σ ί α σ η Χριστὸς γεννιέται ΕΝΑΣ ΑΝΕΜΙΣΤΉΡΑΣ ΟΡΟΦΉΣ βιβλία, τὸ καθένα τῶν ὁποίων, ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ μὲ ρέουσα καὶ ἁπλῆ γλῶσσα, Σμῆνος Ἀγγέλων περνάει μέσα ἀπὸ τὶς σελίδες φθάνει στὴ γῆ, ΜΕΡΟΠΗ Ν. ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ του βαθιὰ νοήματα καὶ ὑψηλὰ φωνὴ Ἀρχαγγέλων ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΡΧΟΝΤΑΡΙΚΙ, μηνύματα γιὰ καίρια καὶ ζωτικὰ ὑμνολογεῖ. ΑΘΗΝΑ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2018, θέματα, ποὺ ἀφοροῦν τὴν κάθε 21Χ14, 164 σελ. Ἑλληνίδα καὶ τὸν κάθε Ἕλληνα. – Ἔλα, τσοπᾶνε, Τὸ νέο βιβλίο, μὲ τὸν χαρα- ἔλα κι ἐσύ, ποιμένες πᾶνε κτηριστικὸ τίτλο Ἕνας ἀνεμιστή- σ’ ὁδὸ χρυσῆ. ρας ὀροφῆς καὶ ἄλλες ἱστορίες, περιέχει δώδεκα ἱστορίες, ποὺ στὸν πυρῆνά τους εἶναι ἀληθι- Ἀστέρι τώρα νές, ἐπενδυμένες μὲ τὴ μορφὴ νυχταγρυπνᾷ, λογοτεχνικοῦ διηγήματος καὶ οἱ Μάγοι δῶρα στοχεύοντας σὲ μιὰ οὐσιαστικὴ φέρνουν στιλπνά. ἰδέα. Ὁ ἀνεμιστήρας ὀροφῆς, γιὰ παράδειγμα, εἶναι τὸ ἀγα- Τοὺς ρίχνει τ’ ἄστρο πημένο πρᾶγμα ποὺ εἶχε στὸ φεγγοβολιά, δωμάτιό της καὶ ἤθελε νὰ συ- δὲν πᾶν’ σὲ κάστρο, νομιλεῖ μαζί του ἡ κ. Σοφία, μιὰ πᾶν’ σὲ σπηλιά. μοναχική, κατάκοιτη καὶ ἡλικιω- Ἡ κ. Μερόπη Σπυροπούλου, μένη γυναίκα ὀγδόντα περίπου Λαλιὰ ἀγρικιέται, Ὁμότιμη Καθηγήτρια τοῦ Πανε- ἐτῶν. Τῆς θυμίζει τὰ νιᾶτά της, γλυκιὰ λαλιά, πιστημίου Ἀθηνῶν, ἐκτὸς τῶν ποὺ σὰν παιδὶ μετροῦσε τ’ ἄστρα Χριστὸς γεννιέται καθαρὰ ἐπιστημονικῶν ἔργων καὶ ἔνιωθε πὼς συνομιλοῦσε μὲ μὲς στὴ σπηλιά. της στὸν τομέα τῆς Ὀδοντι- τὸν Θεό. Τώρα ὁ ἀνεμιστήρας ατρικῆς, τὰ τελευταῖα χρόνια τῆς ἀπόμεινε συντροφιὰ νὰ τοῦ Τ’ ἀχυροπάχνι γράφει καὶ δημοσιεύει, ὡς λο- λέγει τὰ μυστικά της, τὶς παιδι- πλάι τὸ χωστό, γοτέχνης καὶ κυρίως ὡς πνευ- κές της ἀναμνήσεις καὶ τὰ τωρινὰ στὸ Βρέφος φτιάχνει ματικὸς ἄνθρωπος, βιβλία ποὺ ἐρωτηματικὰ καὶ τὶς ἀνησυχίες στρῶμα ζεστό. ἀπευθύνονται στὸ ἀναγνωστικὸ της. Καὶ ἐκεῖνος, μὲ τὸν τρόπο κοινὸ καὶ ἀνυψώνουν καὶ προ- του, νὰ τὴ γαληνεύει καὶ νὰ τῆς Χρυσᾶ Ἀγγελούδια βληματίζουν, καθὼς μέσα ἀπὸ δίνει συντροφιὰ καὶ ἐλπίδα. λένε ὡσαννά, τὸν δοκιμιακὸ καὶ ἀφηγηματικὸ ξανὰ τραγούδια λόγο της προβάλλει τὶς ἑλλη- Στὸ ἴδιο περίπου μοτίβο κι- ψάλλουν, ξανά. νικὲς καὶ χριστιανικὲς ἀξίες καὶ νοῦνται καὶ τὰ ὑπόλοιπα ἕνδεκα ὑπεραμύνεται τῶν θεμελίων τῆς διηγήματα τοῦ βιβλίου, τὰ ὁποῖα Ἦρθε ἡ ἀφθαρσία, ἑλληνικῆς κοινωνίας, ποὺ βλέ- ἔχουν τὸ καθένα κάτι σοβαρὸ πάει ἡ φθορά, πει σήμερα νὰ κλονίζονται. καὶ οὐσιαστικὸ νὰ πεῖ, δοσμένο δόξα στὴ θεία μὲ τὸν βαθὺ στοχασμὸ καὶ τὴ γέννα, ὦ χαρά. Τὸ βιβλίο Ἕνας ἀνεμιστήρας συναρπαστικὴ γραφίδα τῆς κ. ὀροφῆς καὶ ἄλλες ἱστορίες εἶναι ἡ Σπυροπούρου. πρόσφατη ἐργασία τῆς συγγρα- ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΑΝ. ΣΑΝΤΑΡΜΗΣ φέως, μιᾶς σειρᾶς ἀπὸ δεκαέξι ΚΑΚΑΒΟΥΛΗΣ 238

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΤΟΥΣ 2020 ΕΘΝΙΚΑ-ΙΣΤΟΡΙΚΑ-ΕΠΕΤΕΙΑΚΑ καὶ ἀντιοξειδωτικά», σελ. 135-136 – «Covid-19: Μιὰ πα- γκόσμια ἀπειλή», σελ. 174-176 – «Χρόνια Ἀποφρακτικὴ Γιάννα Καραμάνου, « Ἴμια. Δὲν ξεχνῶ!», σελ. 19 Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ)», σελ. 234-236. – Ἄννα Κ. Κορνάρου-Καλαμαρᾶ, «22 Φεβρουαρί- ου 1821. Ὁ Ἀλέξανδρος Ὑψηλάντης διέρχεται τὸν ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ Προῦθο καὶ κηρύσσει τὴν Ἐπανάσταση», σελ. 34-39 – «Μαντὼ Μαυρογένους, ἡ ἡρωίδα τῆς Ἐπαναστάσεως Ἄννα Ψωμᾶ, « Ἡ “ἐνοχλητική” ἀφίσα», σελ. 2-3 – τοῦ 1821», σελ. 50-55 – « Ἡ ναυμαχία τοῦ Ναβαρίνου. Γιάννης Κ. Τσέντος, «Περὶ προόδου, δικαιωμάτων καὶ 8/20 Ὀκτωβρίου 1827», σελ. 192-197 – Μαρίνα Φρα- ἀμβλώσεων», σελ. 4-7 – «Δημογραφικὸ πρόβλημα καὶ γκάκη, «Εὐαγγελίσματα», σελ. 41 – «Μνῆμες ποὺ δὲν ἀμβλώσεις», σελ. 9-10 – «Κοινωνικὴ εὐθύνη», σελ. 122- σβήνουν...», σελ. 162-163 – Γιάννης Κ. Τσέντος, « Ὁ 123 – Μαρίνα Φραγκάκη, «Προβληματισμοί», σελ. 8 ἄγνωστος ἥρωας. Γιάννης Γούναρης», σελ. 45-48 – « – «Προβληματισμοί», σελ. 117-118 – Ἀθανάσιος Ἀστ. Ἡ Ἁγία Σοφία... τζαμί!», σελ. 166-170 – « Ἀφιέρωμα: Γκάτζιος, « Ἐπιθετικὰ παιδιά», σελ. 131-132. 2.500 χρόνια ἀπὸ τις Θερμοπύλες καὶ τὴ Σαλαμῖνα», σελ. 211-226 (Μέρος Πρῶτο: Ἀνεξάντλητη πηγὴ διδαγμά- ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ των, σελ. 212-219, Μέρος Δεύτερο: Οἱ Θερμοπύλες καὶ ἡ Σαλαμίνα στὸν κινηματογράφο καὶ τὴν τηλεόραση, Ἀντιγόνη Δρεπανοπούλου, «Μὲ τὸ θάρρος καὶ τὴ σελ. 220-226) – Ἐλίνα Μαστέλλου-Γιαννάκενα, «Ἡ δύναμη τῆς πίστης ἀντιστεκόμαστε στὴν παρακμή», σελ. γυναίκα στὴν τουρκικὴ σκλαβιὰ καὶ τὴν Ἐπανάσταση τοῦ 11-14 – Ἀντωνία Γραμμένου, « Ἡ Δοκιμασία ἦρθε!», 1821», σελ. 49 – Θεόφιλος Πασχαρέλης, «Νεοελληνικὴ σελ. 30 – Κατερίνα Δογάνη, «Εὐλογημένη βραδυνὴ συ- ταὐτότητα καὶ ἐθνικὴ παιδεία», σελ. 184-185 – Κατερίνα νομιλία», σελ. 31 – Ἀπὸ τὰ θέματα τοῦ Κύκλου Μητέ- Δογάνη, « Ἀναμνήσεις ἀπὸ τὸ 1940», σελ. 197. ρων τοῦ « Ἀποστόλου Παύλου», «Δυσκολευόμαστε νὰ ἐπαινοῦμε», σελ. 66-68 – Μπέλλα Παρασκευοπούλου, ΠΟΙΗΜΑΤΑ « Ἡ εὐγνωμοσύνη φέρνει τοὺς ἀνθρώπους πιὸ κοντά», σελ. 69 – Ἰωάννα Καραμάνου-Σπηλιώτη, « Ἀντίδο- Ναυσικᾶ Ἰεσσαὶ Κασιμάτη, «Καλῶς ἦρθες, 2020...», το: ἡ ἀναμόρφωση», σελ. 82-83 – Γιάννης Κ. Τσέντος, σελ. 1 – « Ἄχ, πότε πατρίδα μου!», σελ. 42 – « Ὡς θαυ- «Κορωνοϊὸς στὴν Ἐκκλησία;», σελ. 84-87 – «Κοινωνικὴ μαστὸν τὸ Ὄνομά Σου...», σελ. 88 – «Φθινοπωρινό», εὐθύνη», σελ. 122-123 – Ἰωάννης Καλούσης, «“Τολμή- σελ. 161 – « Ἡ ἀγάπη σου», σελ. 233 – Γιάννης Ἀν. σας εἰσῆλθε” (Μάρκ., ιε΄ 43)», σελ. 104-109 – Ναυσικᾶ Σαντάρμης, «Κατακόμβες καὶ Μάρτυρες», σελ. 25-29 Ἰεσσαὶ Κασιμάτη, «Κορωνοϊὸς καί... μήπως;», σελ. 121 – « Ὁ Ἅγιος Παγκράτιος», σελ. 72-6 – « Ἡ ἀφιέρωση», – Ἄννα Κ. Κορνάρου-Καλαμαρᾶ, «Καὶ Σὲ μεσίτριαν ἔχω σελ. 112-113 – «Τὸ διπλὸ στεφάνι», σελ. 148-152 – « Ἡ πρὸς τὸν φιλάνθρωπον Θεόν...», σελ. 125-128 – «Πῶς Γέννηση τῆς Θεοτόκου», σελ. 173 – «Χριστὸς γεννιέται», ἡ Παρθένος εἰσῆλθεν εἰς τὰ Ἅγια τῶν Ἁγίων;», σελ. σελ. 238 – Ἀθηνᾶ Ντάσιου-Γιάννου, «Μιὰ χούφτα 207-210 – Γαρυφαλλιὰ Καλαμπόκη, «Τὸ Γενέσιον τῆς τρελοί!», σελ. 43-44 – Κλειώ-Σταυρούλα Κουράση, « Θεοτόκου», σελ. 171-172 – Μαρία Δήμα-Τζιβιλόγλου, Ἡ μέρα τῆς Ἀνάστασης», σελ. 78 – «Νὰ ἤμουν», σελ. « Ἆραγε, τί νὰ εἶναι ἡ ἀγάπη;», σελ. 190 – Ἐλεονώρα 113 – «Χριστουγεννιάτικη προσευχή», σελ. 236 – Τά- Μήτσου, «Μάχη γιὰ νὰ πολεμήσουμε τὴ συνήθεια», κης Παπατσώνης, «Τῶν θυρῶν κεκλεισμένων», σελ. σελ. 202-206 – Ἀλέξανδρος Κακαβούλης, « Ἀντιμε- 81 – Μαρία Γουμενοπούλου, « Ὁ κυματοθραύστης», τωπίζοντας τὶς κρίσεις», σελ. 227-233. σελ. 91 – Κ. Δέφνερ-Καφῆ, «Μαργαρίτες σὲ ρυθμὸ ἀνάπαιστο», σελ. 103 – Αἰμιλία Καραγιώργου-Καλλια, ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΑ «Τί νὰ Σοῦ φέρω, Παναγιά;», σελ. 124 – Κικὴ Βερούχη, «Θαλασσινό μεράκι», σελ. 134 – «Μάννα εὐλογημένη», Ἄννα Ψωμᾶ, «Ἡ “ἐνοχλητική” ἀφίσα», σελ. 2-3 – σελ. 172 – «Χριστούγεννα», σελ. 210 – Εὐτυχία Γερ. Γιάννης Κ. Τσέντος, «Περὶ προόδου, δικαιωμάτων καὶ Μάστορα, « Ὦ Πανύμνητε Μῆτερ», σελ. 138 – Χρῆστος ἀμβλώσεων», σελ. 4-7 – Ἐλίνα Μαστέλλου-Γιαννά- Μπασκόζος, « Ἄλλο φῶς», σελ. 160 – Κυριακὴ Ν., κενα, «Ἡ γυναίκα στὴν τουρκικὴ σκλαβιὰ καὶ τὴν Ἐπα- Πάτρα, « Ἕνα ἀτελείωτο πρωινό», σελ. 190 – Μαρίνα νάσταση τοῦ 1821», σελ. 49 – Καλλιόπη Προκοπάκη, Φραγκάκη, «Κεκλεισμένων τῶν θυρῶν», σελ. 206. « Ἡ ὄμορφη λογικὴ τῆς ἀνάπτυξης καὶ διαμόρφωσης τῆς προσωπικότητας τοῦ παιδιοῦ ἀπὸ τὴν ἀρχὴ ἕως τὴν ΜΟΡΦΕΣ-ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ ἐνηλικίωσή του. Ἡ εὐθύνη μας», σελ. 59-63 – Μαρίνα Φραγκάκη, «Μάννα...», σελ. 89 – Ἀνθούλα Ναούμη, Γιάννης Κ. Τσέντος, « Ὁ ἄγνωστος ἥρωας. Γιάννης «Μιὰ διαφορετικὴ Γιορτὴ τῆς Μητέρας», σελ. 90-91 – Γούναρης», σελ. 45-48 – Ἄννα Κ. Κορνάρου-Καλα- Ἀπὸ τὰ θέματα τοῦ Κύκλου Μητέρων τοῦ «Ἀποστό- μαρᾶ, «Μαντὼ Μαυρογένους, ἡ ἡρωίδα τῆς Ἐπανα- λου Παύλου», «Μητρικὰ συναισθήματα ἐνοχῆς», σελ. στάσεως τοῦ 1821», σελ. 50-55. 92-97 – Ἀθαν. Ἀστ. Γκάτζιος, «Πῶς νὰ μεγαλώσουμε παιδιὰ μὲ ἀντοχές», σελ. 98-101. ΙΑΤΡΙΚΑ ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ-ΑΦΗΓΗΜΑΤΑ Ζωὴ Ριζοκώστα- Ἀγγέλη, Ἰατρικὰ θέματα, «Τὸν γιατρὸ τὸν ἔχουμε μέσα μας», σελ. 22-23 – «Προσοχή... Μαρία Γουμενοπούλου, « Ἡ γομολάστιχα τῆς μνή- νὰ μὴν ξυπνήσει ὁ ἕρπης!», σελ. 64-65 – « Ὠτίτιδα: Ἡ μης», σελ. 15 – «Οἱ τρεῖς πόνοι», σελ. 56 – «Τὸ περι- πάθηση τοῦ καλοκαιριοῦ», σελ. 110-111 – «Καλοκαίρι

βάλλον», σελ. 177-178 – Ἀθηνᾶ Ντάσιου-Γιάννου, σελ. 113 – «Εὐτυχία», σελ. 157 – «Πάντων ἕνεκεν...», «Μιὰ χούφτα τρελοί!», σελ. 43-44 – Λάμπρος Δῆμος, σελ. 198 – «Εἶμαι ἕνα τίποτε, πολυτιμότατο», σελ. 198 «Παντοπωλεῖον “ Ὁ κρῖνος”. Ἕνας πατέρας μέ “καθαρὰν – « Ἕνα κομμάτι οὐρανός», σελ. 236 – Γιάννα Καρα- καρδίαν”», σελ. 102-103 – Μαρίνα Φραγκάκη, «Μὴ μάνου, «Εὐτυχῶς μεγαλώνουμε», σελ. 70-71 – Ἑλένη φοβοῦ, μόνον πίστευε», σελ. 133-134 – «Μνῆμες ποὺ Μητσοπούλου, «Ἔπαθε... σόκ!», σελ. 71 – Κατερίνα δὲν σβήνουν...», σελ. 162-163 – Βίνα Χιωτακάκου, «Πε- Δογάνη, «Εἶναι καιρὸς ἡ Ἑλλάδα νὰ συνέλθει», σελ. ρίπατος μὲ τὸν παπποῦ», σελ. 186. 118 – «Ἡ κατάθλιψη», σελ. 156 – Ἐλίνα Μαστέλλου- Γιαννάκενα, «Καὶ τὸ ἀθῶο ψέμα μπορεῖ νὰ βλάψει», ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΑ σελ. 139-147 – Γαρυφαλλιὰ Καλαμπόκη, « Ὁ ἡγέτης», σελ. 153-156 – Ε.Κ., « Ἀναμνήσεις ἀπὸ τὰ κατηχητικὰ Μπέλλα Παρασκευοπούλου, «Περιοχὴ Κυπριά- συσσίτια τῆς Κατοχῆς», σελ. 164-165 – Ἀθανάσιος Ἀστ. δου», σελ. 179-182. Γκάτζιος, «Οἱ ἐπιπτώσεις τῆς τιμωρίας στὰ παιδιά», σελ. 187-188 – Ἀνθούλα Ναούμη, «Σκέψεις μὲ τὸν ἐρχομὸ ΔΙΑΦΟΡΑ τοῦ φθινοπώρου», σελ. 191 – Ἐκ τῆς Συντάξεως, «Ση- μείωμα πρὸς τὶς ἀναγνώστριες καὶ τοὺς ἀναγνῶστες τοῦ Μπέλλα Παρασκευοπούλου, «Δημοκρατία», σελ. περιοδικοῦ μας», σελ. 201. 16-18 – « Ἡ ἀγωνία, τὸ ἄγχος καὶ ἡ φιλία», σελ. 137 – Α.Κ., Κουβεντοῦλες τῆς γιαγιᾶς μου, «Ταλέντα καὶ τά- ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΣΙΕΣ-ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ λαντα», σελ. 20-21 – «Τὸ παραμύθι τοῦ δάσους», σελ. 57-58 – « Ἀπορίες», σελ. 114-116 – « Ἕνα τραγούδι καὶ Ἥβη Σταυροπούλου, «Μητρ. Ἀργολίδος Νεκτάριος, μιὰ κριτική», σελ. 129-130 – Χρυσούλα Πετίνη-Πηνιώ- Πέρα ἀπὸ τὴ Δικαιοσύνη. Ἕνας “ἄδικος” Θεός», σελ. 39- τη, « Ὁ πλοῦτος τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας καὶ οἱ προθέ- 40 – «Βάσα Σολωμοῦ Ξανθάκη, Ὁ θησαυρός», σελ. 200 σεις», σελ. 24 – Λίτσα Ἁπαλάκη, Κἄτι εἶδα... ἄκουσα... ἢ – Ἀλέξανδρος Κακαβούλης, «Μερόπη Σπυροπούλου, μοὖπαν..., «Καλῶς ὥρισες, 2020», σελ. 32 – «Μιὰ γλυκιὰ Ἕνας ἀνεμιστήρας ὀροφῆς καὶ ἄλλες ἱστορίες», σελ. 238. ἀνοιξιάτικη μελῳδία», σελ. 79 – « Ἡ καθημερινότητα μὲ τὸν κορωνοϊό», σελ. 119 – « Ἡ ζωὴ πρὶν καὶ μετὰ ΕΙΣ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟΝ τὸν κορωνοϊό», σελ. 158 – «Κορωνοϊὸς καὶ οἰκονομικὴ κρίση», σελ. 199 – «Περιμένοντας τὰ Χριστούγεννα», Οἱ κυρίες τοῦ Κύκλου τῶν Γυναικείων Φυλακῶν σελ. 237 – Κλειώ-Σταυρούλα Κουράση, Τὰ μικρὰ τῆς τοῦ « Ἀποστόλου Παύλου», «Ἀθανασία Χούπα» σελ. ζωῆς μας, «Χειμώνιασε», σελ. 33 – «Λέγουσι καὶ οὐ 80 – Ἥβη Σταυροπούλου, « Ἀσπασία Ὀρφανοῦ-Κα- ποιοῦσι», σελ. 33 – «20 Μαρτίου. Παγκόσμια Ἡμέρα κούρη», σελ. 120 – Δώρα Ζύγουρα, « Ἄννα Ψωμᾶ- Εὐτυχίας», σελ. 78 – «Τὸ προνόμιο νὰ εἶσαι γιαγιά», Ἀνδριανοπούλου», σελ. 159. ΜΗΝΥΜΑ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΕΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΡΙΕΣ: Ἡ αὔξηση τῶν ταχυδρομικῶν τελῶν ἐπιβαρύνει σημα- ντικὰ τὸ κόστος τῶν περιοδικῶν. Παρακαλεῖσθε, λοιπόν, γιὰ τὴν ἐξόφληση τυχὸν ὀφειλῶν ποὺ ἀφοροῦν τὴ συνδρομή σας (ἡ ἡμερομηνία ἔναρξης ὀφειλῆς σημειώνεται στὴν αὐτοκόλλητη ἐτικέτα). Μολονότι κατὰ τὴν περίοδο τῆς οἰκονομικῆς κρίσης ἀποφεύγαμε νὰ διακόπτουμε αὐτοβούλως τὴν ἀποστολὴ τοῦ περιοδικοῦ σὲ περίπτωση μὴ ἔγκαιρης ἐξόφλησης, ἡ σημαντικὴ αὔξηση τοῦ κόστους θὰ μᾶς ἀναγκάσει νὰ διακόψουμε τὴν ἀποστολή, ὅπου ὑπάρχουν συσσωρευμένες ὀφειλές. Ἡ ἀνανέωση τῆς συνδρομῆς μπορεῖ νὰ γίνει μὲ τοὺς ἑξῆς τρόπους: Γιὰ συνδρομὴ Ἐσωτερικοῦ α) Μὲ κατάθεση στὴν τράπεζα Eurobank, στὸν λογαριασμὸ ποὺ διατηρεῖ ἡ Χριστιανικὴ Ἕνωσις Ἀκτίνων ὑπ᾽ ἀριθμ.: 0026-0201-94-0100366081 (ΙΒΑΝ: GR1102602010000940100366081). Νὰ ζητᾶτε νὰ σημειώνεται ρητῶς τὸ ὀνοματεπώνυμό σας στὴν Αἰτιολογία. β) Στὰ ΕΛΤΑ μὲ ταχυδρομικὴ ἐπιταγὴ στὴ διεύθυνση τοῦ περιοδικοῦ (Καρύτση 14, 105 61 Ἀθήνα). Προβλέπεται ἐπιβά- ρυνση μὲ ταχυδρομικὰ τέλη. γ) Στὰ ΕΛΤΑ μὲ ἔντυπο ταχυπληρωμῆς ποὺ συναποστέλλεται μὲ τὸ τελευταῖο τεῦχος κάθε χρονιᾶς γιὰ ὅσους ἔχουν ὀφειλή. Σὲ αὐτὴν τὴν περίπτωση δὲν προβλέπεται ἐπιβάρυνση μὲ ταχυδρομικὰ τέλη. δ) Στὰ Βιβλιοπωλεῖα «ΖΩΗ» καὶ συνεργαζόμενα βιβλιοπωλεῖα. ε) Σὲ κατὰ τόπους συνεργάτες καὶ ἀντιπροσώπους, οἱ ὁποῖοι καὶ θὰ κόβουν σχετικὲς ἀποδείξεις. Γιὰ συνδρομὴ Ἐξωτερικοῦ Παρακαλοῦμε μὴν ἀποστέλλετε ἐπιταγές, γιατὶ ἀδυνατοῦμε νὰ τὶς εἰσπράξουμε. Ἡ συνδρομὴ μπορεῖ νὰ κατατεθεῖ μὲ τραπεζικὸ ἔμβασμα. Τὰ στοιχεῖα ποὺ θὰ χρειαστεῖτε εἶναι: – ΙΒΑΝ: GR1102602010000940100366081 – BIC/Swift Code: ERBKGRAA ΠΡΟΣΟΧΗ! Ὅταν κατατίθεται ἕνα ποσὸ στὸν τραπεζικὸ λογαριασμό, χωρὶς νὰ ἀναγράφεται στὴν Αἰτιολογία τὸ ὀνοματεπώ- νυμο τοῦ συνδρομητῆ / τῆς συνδρομήτριας (ἀκόμη καὶ ἂν ἀναγράφεται: «Κόσμος τῆς Ἑλληνίδος συνδρομὴ 2020» ἢ ὅ,τι ἄλλο), δὲν εἴμαστε σὲ θέση νὰ γνωρίζουμε ποιὰ συνδρομὴ ἀφορᾷ τὸ συγκεκριμένο ποσό! Ἂν τυχὸν ἔχετε κάνει κατάθεση, ἀλλὰ ἔχετε ἀμελήσει νὰ καταγράψετε τὰ στοιχεῖά σας στὴν Αἰτιολογία, παρακαλοῦμε ἐπικοινωνῆστε μὲ τὰ γραφεῖα τοῦ περιοδικοῦ, γιὰ νὰ μᾶς ἐνημερώσετε καὶ νὰ μπορέσουμε νὰ πιστώσουμε σωστὰ τὸ ποσό.

Ἀξίζει νά διαβάζετε Τὸ μηνιαῖο Ὀρθόδοξο Χριστιανικὸ Περιο- Τὸ περιοδικὸ γιὰ τὴν Ἐπιστήμη, τὰ Γράμμα- δικὸ μὲ τὴν ἱστορία τῶν 100 χρόνων του τα καὶ τὴν Τέχνη, μὲ τὸ ἔνδοξο παρελθὸν καὶ κοντὰ στὸν ἑλληνικὸ λαό. τὸ δυναμικό “παρών” στὶς μάχες του κατὰ τοῦ ὑλισμοῦ καὶ τῆς ἀπιστίας. Ἕνα περιοδικό – πολύτιμος Νεανικὸ περιοδικὸ τῆς “Χρι- Τὸ μηνιαῖο παιδικὸ περιο- συμπαραστάτης γιὰ ἐκπαι- στιανικῆς Φοιτητικῆς Ἑνώσε- δικὸ ποὺ κυκλοφορεῖ ἀπὸ δευτικοὺς καὶ γονεῖς. ως” – μὲ τὸν ἐνθουσιασμὸ τῆς τὸ 1946 – ἕνας πολύτιμος νεότητας καὶ τὴ σφραγῖδα τῆς πνευματικὸς φίλος γιὰ τὰ πίστης καὶ τῆς παιδείας. Ἑλληνόπουλα.

STRESS PO«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» P ΚΑΡΥΤΣΗ 14, Τ.Τ. 10561 ΚΕΜΠ.ΑΘ P X+7 ΑΘΗΝΑ 1754 TRESS POS K Ἀξίζει νά διαβάσετε Tό Ὁδοιπορικό τῆς Πρόνοιας Συνεργαζόμενα Χριστιανικά Σωματεῖα «Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος» Ἐκδόσεις «Δαμασκός»

ΕΤΟΣ 66ο • Σεπτέμβριος - Ὀκτώβριος 2020 • Ἀρ. 641 ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ m «Μνῆμες ποὺ δὲν σβήνουν...» m «Ἀναμνήσεις ἀπὸ τὰ κατηχητικὰ συσσίτια τῆς Κατοχῆς» m « Ἡ Ἁγία Σοφία... τζαμί!» m «Φθινοπωρινό»

K Περιεχόμενα Φθινοπωρινό (ΝΑΥΣΙΚΑ ΙΕΣΣΑΙ ΚΑΣΙΜΑΤΗ) _______________________________________________________161 Μνῆμες ποὺ δὲν σβήνουν... (ΜΑΡΙΝΑ ΦΡΑΓΚΑΚΗ) ________________________________________________162 Ἀναμνήσεις ἀπὸ τὰ κατηχητικὰ συσσίτια τῆς Κατοχῆς (Ε.Κ.) ________________________________________164 Ἡ Ἁγία Σοφία... τζαμί! (ΓΙΑΝΝΗΣ Κ. ΤΣΕΝΤΟΣ) _____________________________________________________166 Τὸ Γενέσιον τῆς Θεοτόκου (ΓΑΡΥΦΑΛΛΙΑ ΚΑΛΑΜΠΟΚΗ) _________________________________________171 Μάννα εὐλογημένη (ΚΙΚΗ ΒΙΡΟΥΧΗ) ______________________________________________________________172 Ἡ Γέννηση τῆς Θεοτόκου (ΓΙΑΝΝΗΣ ΑΝ. ΣΑΝΤΑΡΜΗΣ) ____________________________________________173 Covid-19. Μιὰ παγκόσμια ἀπειλή (ΖΩΗ ΡΙΖΟΚΩΣΤΑ-ΑΓΓΕΛΗ) _____________________________________174 Τὸ περιβάλλον (ΜΑΡΙΑ ΓΟΥΜΕΝΟΠΟΥΛΟΥ) ______________________________________________________177 Οὐδὲν κακὸν ἀμιγὲς καλοῦ. Περιοχὴ Κυπριάδου (ΜΠΕΛΛΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΥ) ______________179 «Κεκλεισμένων τῶν θυρῶν» (ΜΑΡΙΝΑ ΦΡΑΓΚΑΚΗ) _______________________________________________183 Νεοελληνικὴ ταὐτότητα καὶ ἐθνικὴ παιδεία (ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΠΑΣΧΑΛΕΡΗΣ) ___________________________184 Περίπατος μὲ τὸν παπποῦ (ΒΙΝΑ ΧΙΩΤΑΚΑΚΟΥ) ___________________________________________________186 Οἱ ἐπιπτώσεις τῆς τιμωρίας στὰ παιδιά (μτφ. ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΓΚΑΤΖΙΟΣ) ______________________________187 Ἆραγε, τί νὰ εἶναι ἡ ἀγάπη; (ΜΑΡΙΑ ΔΗΜΑ ΤΖΙΒΙΛΟΓΛΟΥ) _________________________________________189 Ἕνα ἀτελείωτο πρωινό (ΚΥΡΙΑΚΗ Ν., Πάτρα) _______________________________________________________190 Σκέψεις μὲ τὸν ἐρχομὸ τοῦ φθινοπώρου (ΑΝΘΟΥΛΑ ΝΑΟΥΜΗ) __________________________________191 8/20 Ὀκτωβρίου 1827. Ἡ ναυμαχία τοῦ Ναβαρίνου (ΑΝΝΑ Κ. ΚΟΡΝΑΡΟΥ-ΚΑΛΑΜΑΡΑ) ________192 Ἀναμνήσεις ἀπὸ τὸ 1940 (ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΔΟΓΑΝΗ) ____________________________________________________197 Τὰ μικρὰ τῆς ζωῆς μας (ΚΛΕΙΩ-ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΚΟΥΡΑΣΗ) ___________________________________________198 Κἄτι εἶδα... ἄκουσα... ἢ μοὖπαν... Κορωνοϊὸς καὶ οἰκονομικὴ κρίση (ΛΙΤΣΑ ΑΠΑΛΑΚΗ) _________199 Βιβλιοπαρουσίαση. Βάσα Σολωμοῦ Ξανθάκη, Ὁ θησαυρός (ΗΒΗ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ) ______________200 Κυκλοφορεῖ ἀνά δύο μῆνες μέ 40 σελίδες. ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ • Ἐκδότης: «Χριστιανική Ἕνωσις Ἀκτῖνες», • Τόπος ἔκδοσης: Ἀθήνα ὁδός Καρύτση 14, 105 61 Ἀθήνα • Σεπτέμβριος 2020 Τηλ. 210 3247294, 210 3235931 • Δημιουργικό - Ἐκτύπωση: «Λυχνία Α.Ε.», • Διευθυντής Σύνταξης: Γιάννης Κ. Τσέντος, Ἀνδραβίδας 7, 136 71 Χαμόμυλο Ἀχαρνῶν, Θελξινόης 1, 166 74 Γλυφάδα Τηλ. 210 3410436, www.lyhnia.com • Τιμή τεύχους 2,5€. Παρακαλοῦμε, ἀποστέλλετε τίς συνεργασίες σας στή διεύ- θυνση Καρύτση 14, 105 61 Ἀθήνα. • Ἐτήσια Συνδρομή: Ἐσωτερικοῦ 15€. Διατηροῦμε τό δικαίωμα νά μή δημοσιεύουμε ἤ νά συντέ- Ἐξωτερικοῦ: 30€. μνουμε κατά τήν κρίση μας ὁποιοδήποτε χειρόγραφο. Χειρό- Kύπρου: 20€. γραφα δημοσιευμένα ἤ μή δέν ἐπιστρέφονται.

Φθινοπωρινό «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - Σεπτεμβριος - οκτωβριος 2020 - 641 Ὀσμίστηκα τὸ μῆνα «... ἐὰν μὴ ὁ κόκκος τοῦ σίτου ποὺ οἱ σπόροι ὁδεύουν πεσὼν εἰς τὴν γῆν ἀποθάνῃ, στὸ θάνατο, αὐτὸς μόνος μένει. ἀφήνοντας τὸ φῶς, τὴ φλυαρία, ἐὰν δὲ ἀποθάνῃ, πολὺν καρπὸν φέρει». τὰ χρώματα... Ἰω., 12, 24 Βαδίζουν σιωπηλὰ στὴν ἀφάνεια, Νὰ πιάσουνε ρίζα. στὴν καρτερία, Εἰρηνικὰ καὶ ἀθέατα στὸ σάπισμα! νὰ θρέψουνε μὲ τὴ λίγη τους σάρκα Στὴ ράχη τους θὰ συρθοῦνε μιὰ Νέα Ζωή. τὰ ποδάρια τοῦ κόσμου, τὸ ἀγιάζι κι ὁ μούσκιος. Ποιὸς νὰ ξέρει Κι αὐτοὶ θὰ ὑπομένουν ἂν θά ᾽ναι μιὰ δάφνη ἀτέλειωτα, ἢ μιὰ φουντουκιά, χωρὶς νὰ στενάζουν. μιὰ ἐλιὰ ἢ ἕνα στάχυ, Θ᾽ ἀγρυπνᾶνε ἀνάστερα ποὺ θὰ ξαφνιάσει πασχίζοντας, χαιρετίζοντας τὴν ἄνοιξη! νὰ τρυπήσουν τὴ γῆ μὲ τὸ πεῖσμα τους. Ξαναζῶ στὸν Ὀχτώβρη τὸ μυστήριο τοῦ σπόρου. Γονατίζω μὲ ρίγος στὴν ἔρημη γῆ καὶ μὲ δάκρυα ραντίζω, τῶν γενναίων τὸν τόπο, τὴ φθορὰ τῶν σοφῶν... ΝΑΥΣΙΚΑ ΙΕΣΣΑΙ ΚΑΣΙΜΑΤΗ 161

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - Σεπτεμβριος - οκτωβριος 2020 - 641 Μνῆμες ποὺ δὲν σβήνουν... Πόσα χρόνια πέρασαν ἀπὸ τότε... 30... 40... τοὺς ἄλλους, ρίχνοντας μιὰ τελευταία ματιὰ πίσω 50.... τί σημασία ἔχει, ἀφοῦ νωπὲς εἶναι του. Ἦταν φανερὰ συγκινημένος. τὸ ἔδειχναν τὰ ἀκόμα οἱ μνῆμες στὶς ψυχὲς ὅλων ὅσοι τὶς μάτια του, ποὺ εἶχαν βουρκώσει. Σίγουρα κάτι σκε- ἔζησαν στὸ μικρὸ ἐκεῖνο Κυκλαδονήσι. πτόταν. κάτι τὸν βασάνιζε. Μὰ δὲν τὄπε σὲ κανέναν. Φθινόπωρο καὶ τότε ὅπως καὶ τώρα, ὅταν μαζὶ Σὲ λίγο ὅλοι χάθηκαν στὰ στενὰ σοκάκια τοῦ μὲ τὰ πρῶτα γκρίζα σύννεφα εἶχαν φθάσει καὶ οἱ χωριοῦ. Βράδιασε. σκοτεινιὰ παντοῦ. καὶ ἀργὰ πρῶτες τοῦ πολέμου ἀνατριχίλες. Οἱ Ἰταλοὶ κατα- κατὰ τὸ μεσονύχτι, ὅταν τὰ λυχνάρια ἕνα ἕνα στὰ κτητὲς εἶχαν ἀπὸ μέρες πατήσει τὸ πόδι τους στὸ σπίτια ἔσβηναν... νησὶ καὶ περιφέρονταν ἀπὸ χωριὸ σὲ χωριό. Μὰ τί κάνει ὁ Νικόλας ἐκεῖ, πίσω ἀπὸ τὸ τζάμι; Τὰ παιδιὰ στὸ σχολεῖο ἄκουγαν ἀμίλητα ἐκεῖνο Περιμένει. περιμένει νὰ σβήσει καὶ τὸ τελευταῖο τὸ πρωινὸ τὶς τελευταῖες ὁδηγίες τοῦ δασκάλου φῶς τῆς γειτονιᾶς. τους, καὶ ἔπρεπε νὰ τὶς τηρήσουν ὅλες μὲ προσοχή: Κι ὕστερα; Κι ὕστερα νἆτος. σιγά. ἁπαλὰ περπα- Τὰ λυχνάρια τὸ βράδυ σβηστά. τὰ σπίτια σκοτεινά. τώτας στὶς μύτες τῶν ποδιῶν, γιὰ νὰ μὴν τὸν ἀκούσει κι ἡ μεγαλύτερη σημαία τοῦ σχολείου μὲ φόβο κανείς, ἀνοίγει τὴν πόρτα, καὶ μετὰ τὴν αὐλόπορτα, φυλάχτηκε κι αὐτὴ στὸ ντουλάπι. καὶ σὰν σκιὰ ἐξαφανίζεται στὸ σκοτάδι... – Μὰ ποῦ πᾷς, Νικόλα. εἶσαι καλά; τοῦ λέει Ὁ Νικόλας, ἕνα ἀδύνατο, μικροκαμωμένο δω- μέσα του μιὰ φωνή. δεκάχρονο ἀγόρι ἀνάμεσα σ᾽ ὅλα τ᾽ ἄλλα παιδιά, – Αὐτὸ ποὺ πᾷς νὰ κάνεις εἶναι πολὺ ἐπικίνδυ- δὲν εἶχε τίποτε τὸ ἰδιαίτερο. δὲν ξεχώριζε κἄν – νο. δὲν θυμᾶσαι τί εἶπε ὁ δάσκαλος; τὸ ξέχασες; τοὐλάχιστον ἔτσι ἔδειχνε μέχρι ἐκείνη τὴ μέρα, – Πάψε ἐσύ. ἔλεγε ὁ Νικόλας στὴ φωνὴ μέσα ποὺ ξαφνικά, τελείως ἀπρόσμενα καὶ μέσα σὲ λίγες του. Δὲν φοβᾶμαι ἐγώ. μόνον ὧρες, ἔγινε τόσο μεγάλος, τόσο ψηλὸς καὶ Πότε βρέθηκε στὸ σχολειό, πότε καὶ πῶς πῆρε δυνατός, πού, ἂν καὶ ἔχουν περάσει τόσα χρόνια μέσ᾽ στὴ σκοτεινιὰ τὴ σημαία στὴν ἀγκαλιά του καὶ ἀπὸ τότε, ἡ μικρὴ νησιώτικη κοινωνία, κάθε τέ- πότε ἀπὸ τὴν πίσω σκάλα ἀνέβηκε στὴν ταράτσα, τοιες μέρες, τὸν θυμᾶται βαθιά. Κι ὅταν τὸ ψηλὸ δὲν τὸ κατάλαβε οὔτε κι ὁ ἴδιος. καμπαναριὸ τῆς Μεγαλόχαρης κτυπᾷ αὐτὴ τὴ μέρα Ἀλλὰ δὲν εἶναι μόνο αὐτὸ ποὺ δὲν κατάλαβε τῆς μνήμης, κανεὶς δὲν μπορεῖ νὰ μὴ δακρύσει... ὁ Νικόλας ἐκείνη τὴ νύχτα. εἶναι κι ἄλλα πολλά. πάρα πολλά, ποὺ ξαφνικὰ τὸν ἀνέβασαν ἀπὸ τὴ Φθινόπωρο ἦταν, λένε οἱ παλιότεροι, ὅπως καὶ γῆ στὰ Οὐράνια, πλάι στὸν θρόνο τῆς Παναγίας. τώρα... Ποιὰ εἶναι αὐτά; Κάποιος ποὺ τὸν παρακολού- θησε εἶπε: Τὰ παιδιὰ σκεπτικά, ἀμίλητα, ἐπέστρεφαν στὰ Τὴν ὥρα ποὺ ὁ Νικόλας ξεδίπλωσε τὴ σημαία, σπίτια τους, ὕστερα ἀπὸ τὸ τελευταῖο μάθημα. γιὰ νὰ τὴ βάλει στὸν ἱστό, φωνὴ ἀγριεμένη κάποιου Ποιὸς ξέρει ἆραγε γιὰ πόσες μέρες τὸ σχολεῖο θὰ ἔμενε κλειστό. κανεὶς δὲν γνώριζε. Ὁ Νικόλας ὅμως κοντοστάθηκε λίγο πίσω ἀπὸ K Ὁ Νικόλας, ἕνα ἀδύνατο, μικροκαμωμένο δωδεκάχρονο ἀγόρι ἀνάμεσα σ᾽ ὅλα τ᾽ ἄλλα παιδιά, δὲν εἶχε τίποτε τὸ ἰδιαίτερο. δὲν ξεχώριζε κἄν – τοὐλάχιστον ἔτσι ἔδειχνε μέχρι ἐκείνη τὴ μέρα, ποὺ ξαφνικά, τελείως ἀπρόσμενα καὶ μέσα σὲ λίγες μόνον ὧρες, ἔγινε τόσο μεγάλος, τόσο ψηλὸς καὶ δυνατός, πού, ἂν καὶ ἔχουν περάσει τόσα χρόνια ἀπὸ τότε, ἡ μικρὴ νησιώτικη κοινωνία, κάθε τέτοιες μέρες, τὸν θυμᾶται βαθιά. Κι ὅταν τὸ ψηλὸ καμπαναριὸ τῆς Μεγαλόχαρης κτυπᾷ αὐτὴ τὴ μέρα τῆς μνήμης, κανεὶς δὲν μπορεῖ νὰ μὴ δακρύσει... K162

Ἰταλοῦ ποὺ τὸν εἶχε παρακολουθήσει ἀκούστηκε K «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - Σεπτεμβριος - οκτωβριος 2020 - 641 στὸ σκοτάδι: Φθινόπωρο, πολλὰ χρόνια μετά... 163 – Ἄλτ! Μὰ τοῦτες οἱ μνῆμες καὶ οἱ ἄλλες, Κι ἀμέσως τὸ χέρι τὸ ἐχθρικὸ ἁπλώθηκε, γιὰ ν᾽ ἁρπάξει τὴ σημαία ἀπὸ τὰ χέρια τοῦ παιδιοῦ. ποὺ παραμένουν ζωντανές, Ν᾽ ἁρπάξει τὴ σημαία! Τὸ σύμβολο τὸ ἱερὸ τῆς ἂς γίνουν φλόγα στὴν ψυχὴ πατρίδας μας, ποὺ κάτω ἀπὸ τὸν σταυρὸ καὶ τὸν καὶ φωτιὰ νὰ κάψουν ὅ,τι ξερὸ ἴσκιο της γεννήθηκαν καὶ ἀνδρώθηκαν τὰ ὄνειρα καὶ ἄχρηστο ἔχει ὁ χρόνος τῆς πίστης καὶ τῆς λευτεριᾶς τοῦ γένους μας! Τὴ ση- κουβαλήσει. Εἶναι τὸ χρέος μαία ποὺ μέσα της σιωπηλὰ φύλαξε στοὺς αἰῶνες ποὺ ὀφείλουμε στὸν μικρὸ αὐτό, ὅλο τὸ μεγαλεῖο τῆς ἑλληνικῆς ψυχῆς! Τὴ σημαία ἀλλὰ καὶ κάθε μεγάλο ἥρωα ποὺ πάνω της κουβαλᾷ τὴ δύναμη τοῦ σταυροῦ ποὺ νικᾷ καὶ μεγαλουργεῖ στὶς θάλασσες καὶ στὸν τῆς πατρίδας μας! οὐρανό μας, στὰ βουνὰ καὶ στοὺς κάμπους! Αὐτὴ τὴ σημαία ν᾽ ἀφήσει ὁ Νικόλας στὰ χέρια K τοῦ ἐχθροῦ; Μικρὸς κι ἀδύνατος στὸ σῶμα, ὅμως μεγάλος γιὰ πάντα στὸ πάνθεο τῶν ἀθανάτων! Καὶ ἀπὸ τότε καὶ δυνατὸς στὴν ψυχή, ρίχνει στοὺς ὤμους του μὲ καὶ μέχρι σήμερα, τὰ παιδιὰ τοῦ σχολείου, ἀνάμεσα μιὰ γρήγορη κίνηση τὸν πανάκριβο θησαυρό του, τὴ στὶς φωτογραφίες τῶν ἡρώων, ἔχουν προσθέσει σημαία, καὶ τυλίγεται μ᾽ αὐτήν –ἀπ᾽ τὸ κεφάλι μέχρι ἀκόμη μία. τοῦ ἥρωα συμμαθητῆ τους! τὰ πόδια–, κι ἔτσι ὅπως ἦταν, χωρὶς νὰ καθυστερή- σει, μπρὸς στὰ μάτια τοῦ ἔκπληκτου Ἰταλοῦ στρα- Φθινόπωρο, πολλὰ χρόνια μετά... Μὰ τοῦτες οἱ τιώτη, δίνει μιά, καὶ ἀπὸ τὴν ταράτσα τοῦ σχολείου μνῆμες καὶ οἱ ἄλλες, ποὺ παραμένουν ζωντανές, βρέθηκε στὸ ἔδαφος, τυλιγμένος τώρα ὄχι μόνο μὲ ἂς γίνουν φλόγα στὴν ψυχὴ καὶ φωτιὰ νὰ κάψουν τὴ σημαία, ἀλλὰ καὶ μὲ τὴν πατρίδα ὁλόκληρη, ποὺ ὅ,τι ξερὸ καὶ ἄχρηστο ἔχει ὁ χρόνος κουβαλήσει. ἐκείνη τὴ στιγμὴ ἔσκυψε πάνω στὸ βαριὰ τραυματι- Εἶναι τὸ χρέος ποὺ ὀφείλουμε στὸν μικρὸ αὐτό, σμένο κορμάκι, γιὰ νὰ τὸ προσκυνήσει! ἀλλὰ καὶ κάθε μεγάλο ἥρωα τῆς πατρίδας μας! Τὸ ἄλλο πρωινό, κάποιοι τὸν εἶπαν ἥρωα τὸν Νικόλα. κι ἄλλοι μάρτυρα! ΜΑΡΙΝΑ ΦΡΑΓΚΑΚΗ Ὅμως, ὅπως καὶ νἆναι, τὸ ὄνομά του χαράχθηκε

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - Σεπτεμβριος - οκτωβριος 2020 - 641 Ἀναμνήσεις ἀπὸ τὰ κατηχητικὰ συσσίτια τῆς Κατοχῆς Στὴ Θεσσαλονίκη, κατὰ τὴ διάρκεια τῆς γερ- μανικῆς Κατοχῆς, λειτούργησαν συσσίτια γιὰ παιδιά, τὰ ὁποῖα ἐμπνεύστηκε, ὀργάνωσε καὶ λειτούργησε ὁ τότε ἱεροκήρυκας τῆς Ἀδελφότητας «ΖΩΗ» πατὴρ Λεωνίδας (Παρασκευόπουλος, ὁ με- τέπειτα Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης). Αὐτὸς ἦταν ὁ λόγος ποὺ οἱ Θεσσαλονικεῖς τὰ ὀνόμασαν «κατη- χητικὰ συσσίτια», σὲ ἀντιδιαστολὴ μὲ ἄλλα συσσίτια ποὺ λειτουργοῦσαν παράλληλα στὴν πόλη. Ἤμουν κι ἐγὼ ἕνα ἀπὸ τὰ παιδιὰ ποὺ ἔτρωγαν σ᾽ αὐτὰ τὰ συσσίτια. Τὸ δικό μου συσσίτιο λειτουργοῦσε τὰ μεσημέρια στὸ 6ο Δημοτικὸ Σχολεῖο Θεσσαλονί- κης, στὴν ὁδὸ Παπάφη. Τὸ κτήριο ἦταν διώροφο, καὶ ἀνεβαίναμε ἀπὸ μιὰ φαρδιὰ ἐξωτερικὴ σκάλα. Μπαίναμε σὲ μιὰ εὐρύχωρη σάλα, στὴν ὁποία ἀνα- οίγονταν οἱ αἴθουσες διδασκαλίας. Νομίζω ὅτι στὸ μας στὸ κτήριο, στέκονταν δύο παιδιά, ποὺ κρα- συσσίτιο πήγαιναν μόνο μικρὰ παιδιὰ τοῦ Δημοτικοῦ. τοῦσαν ἀπὸ ἕνα μεγάλο μπὼλ μέ... μουρουνέλαιο! Κάθε παιδὶ ἔπρεπε νὰ πάρει μὲ τὸ κουτάλι του μία Κάθε παιδὶ εἶχε μαζί του ἕνα πιάτο, μιὰ πετσέτα, κουταλιά, καὶ μετὰ νὰ μπεῖ γιὰ τὸ φαγητό, πρᾶγμα πηρούνι καὶ κουτάλι. Γιὰ νὰ φᾶμε, καθόμασταν στὰ ποὺ ὅλοι ἀπεχθανόμασταν. θρανία, καὶ ἦταν προκαθορισμένο σὲ ποιὰ αἴθουσα καὶ σὲ ποιὸ θρανίο θὰ καθόταν κάθε παιδί. Κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ φαγητοῦ, στὴν ἕδρα ἀνέ- βαινε μιὰ νεαρὴ κοπέλα, ἴσως φοιτήτρια, καὶ μᾶς Δὲν θυμᾶμαι πῶς γινόταν τὸ σερβίρισμα τοῦ ἔλεγε μιὰ ὡραία, διδακτικὴ ἱστορία. Θὰ ριψοκινδυ- φαγητοῦ, μόλις ὅμως ἤμασταν ἕτοιμοι, σηκωνό- νεύσω μερικὰ ὀνόματα: Θάλεια Καραπάλη, Ἔφη μασταν ὄρθιοι, κι ἕνα ἀπὸ τὰ μεγαλύτερα παιδιὰ Σγουροῦ, Μαίρη καὶ Φωφὼ Πετράκη, Μαίρη Γαρυ- πήγαινε στὴν κεντρικὴ σάλα κι ἔλεγε δυνατὰ τό φαλλάκη κ.ἄ. Μαθαίναμε καὶ τραγούδια, τὰ ὁποῖα «Πάτερ ἡμῶν». Στὴ συνέχεια ψάλλαμε ὅλοι μαζὶ τραγουδούσαμε, ἀφοῦ τελειώναμε τὸ φαγητό. Ἔτσι, τό «Πλούσιοι ἐπτώχευσαν καὶ ἐπείνασαν», κάναμε γυρίζαμε στὸ σπίτι μας χορτᾶτοι καὶ ψυχαγωγημένοι. τὸν σταυρό μας καὶ καθόμασταν νὰ φᾶμε. Τὸν χειμῶνα, στὸ πλατύσκαλο, πρὶν τὴν εἴσοδό K Μιὰ μέρα μᾶς συγκέντρωσαν μετὰ τὸ φαγητὸ ὅλα τὰ παιδιὰ στὴν ἴδια αἴθουσα. Κοντὰ στὴν ἕδρα ἦταν μαζεμένες κάποιες κοπέλες, μερικὲς ἦταν ἀπὸ αὐτὲς ποὺ μᾶς φρόντιζαν τὴν ὥρα τοῦ φαγητοῦ. Σὲ λίγο ἦλθε καὶ ὁ πατὴρ Λεωνίδας, καὶ ἔγινε σιγή. Κάποια μεγαλύτερη, ποὺ θὰ ἦταν ὑπεύθυνη, πῆρε τὸν λόγο καὶ ἐξήγησε ὅτι οἱ κοπέλες αὐτὲς εἶχαν μεγάλο ζῆλο καὶ ἤθελαν νὰ συγκεντρώνονται, γιὰ νὰ μελετοῦν τὸν Λόγο τοῦ Θε- οῦ. Εἶχαν μάλιστα δώσει καὶ ὄνομα στὴ συντροφιά τους. Καὶ ἀπευθυνό- μενη στὰ κορίτσι εἶπε: «Πεῖτέ το, κορίτσια!». Κι ἐκεῖνες μὲ μία φωνὴ ἀπά- ντησαν: ΑΔΕΛΦΟΣΥΝΗ! Ἦταν ὁ πρόδρομος τῶν γνωστῶν Χριστιανικῶν Μαθητικῶν Ὁμάδων (Χ.Μ.Ο.), ἀπὸ τὶς ὁποῖες πέρασαν χιλιάδες παιδιά. K164