Podstawy przepływu informacji w procesie produkcji

Plantacja Elearningu http://plantacjaelearningu.pl Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcjiObszar kształcenia AZawód: technik logistykSpis treści:1. Podstawy procesu produkcyjnego.2. Infrastruktura w procesie produkcyjnym.3. System odprowadzania i neutralizacji odpadów powstałych w procesie produkcji.4. Organizacja przepływu zasobów i informacji.5. Nadzorowanie i monitorowanie przepływu zasobów i informacji.6. Dokumenty dotyczące przepływów produkcyjnych.E-zasoby projektu „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległośćw uczeniu się przez całe życie” realizowanego przez Krajowy Ośrodek WspieraniaEdukacji Zawodowej i Ustawicznej.E-zasoby udostępniane są na otwartej licencji.Projekt: Elearning w Edukacji Opracowanie wersji online: Piotr Halama (http://halamaplus.pl)

Źródło: http://pl.fotolia.com/id/44575032?by=release Podstawy organizowania KURS i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcji MODUŁ Podstawy procesu produkcyjnego PodstawyKurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcjiorganizowania i monitorowania przepływu infor1macji

1 Podstawy procesu produkcyjnego 1.1 Istota systemu produkcyjnego System produkcyjny to celowo zaprojektowany i zorganizowany układ materialny, energetyczny oraz informacyjny. Jest on eksploatowany przez człowieka i ma za zadanie produkcję określonych produktów (wyrobów lub usług) mających na celu zaspokojenie różnorakich potrzeb konsumentów. W skład systemu produkcyjnego wchodzi pięć podstawowych elementów:1 1. wektor wejścia X, w jego skład wchodzą wszystkie czynniki produkcji; 2. wektor wyjścia Y, w skład, którego wchodzą wyroby, usługi oraz niesprzyjające odpady produkcyjne, które zanieczyszczają środowisko; 3. procesy przetwarzania wektora wejścia w wektor wyjścia Y, które nazywamy procesem produkcyjnym; 4. proces zarządzania systemem tzw. odejścia systemowego w teorii organizacji, charakteryzuje ona każdą organizację, jako system celowościowy; 5. sprzężenia materialne, energetyczne oraz informacyjne, pomiędzy wcześniej wymienionymi elementami wchodzącymi w skład systemu produkcyjnego. Elementy od pierwszego do trzeciego wraz ze sprzężeniami materialnym, energetycznym i informacyjnym określane są, jako podsystem przetwarzania lub podsystem produkcji. Czwarty element składowy systemu produkcyjnego razem ze sprzężeniem informacyjnym nazywany jest podsystemem zarządzania. Systemy produkcyjne można wyodrębnić w ramach zakładu lub też wydziału przemysłowego. Wyróżnień takich dokonuje się w zależności od celów, którym ma służyć projektowanie systemowe. Przeważnie systemy produkcyjne rozróżnia się według struktury produkowanych wyrobów lub usług. W odosobnionych przypadkach systemem produkcyjnym może być cały osobny zakład produkcyjny jak i pojedyncze stanowisko pracy. Cel systemu produkcyjnego, między innymi, stanowi produkcja półproduktów, które w połączeniu z innymi półproduktami wytwarzanymi w innych systemach mogą być materiałami wyjściowymi dla systemu montażowego. Wynikiem takiego działania jest powstanie wyrobu złożonego. Systemem produkcyjnym może być także zakład montażowy, gdzie powstaje tylko jeden wyrób. 1.2 Rodzaje systemów produkcyjnych Wyróżniamy następujące podstawowe typy produkcji:  jednostkowa – to typ produkcji gdzie liczba wykonanych jednorazowo wyrobów wynosi jedną lub kilka sztuk; 1 http://cytaty.mfiles.pl/index.php/keyword/2183/0/system_produkcyjny PodstawyKurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcjiorganizowania i monitorowania przepływu infor2macji

 małoseryjna – jest wykorzystywana zazwyczaj w niewielkich uniwersalnych warsztatach rzemieślniczych, w których pojawiają się różne zamówienia na niewielkie partie produktów. Zazwyczaj maszyny i urządzenia mają stałe rozmieszczenie, natomiast produkty są przemieszczane w zależności od charakterystyki wyrobu. Taka produkcja charakteryzuje się niską wydajnością, oferując w zamian możliwość szybkiej zmiany asortymentu produkcji;  seryjna – jest to typ produkcji, w którym liczba wyprodukowanych jednokrotnie wyrobów jest większa i tworzy partię lub serię wykonanego produktu. Ten rodzaj produkcji może być niepowtarzalny tzn. jednorazowy lub powtarzalny, co pewien określony czas. Okresy powtarzalności produkcji mogą być jednakowe, np. co miesiąc lub co kwartał. Okres zmienny, nieregularny to produkcja seryjna rytmiczna lub nierytmiczna. Rozróżnia się produkcję: drobno, mało, średnio i wielkoseryjną. Zależność ta wynika z ilości jednorazowo wyprodukowanych wyrobów;  seria produkcyjna – to zadysponowana do produkcji ilość wyrobów o ustalonej konstrukcji i określonym rodzaju. Seria produkcyjna posiada jedną dokumentację produkcyjną i jedną dokumentację rozliczającą koszty produkcji. Następne serie produkcyjne można realizować wielokrotnie wykorzystując tę samą dokumentację. Jest ona podstawą planowania operatywno-wykonawczego w danym przedsiębiorstwie;  masowa – jest to rodzaj produkcji charakteryzujący się bardzo dużą ilością produkowanych wyrobów. Ilość jest tak duża, iż na stanowiskach roboczych w toku produkcji wykonuje się ciągle ten sam rodzaj pracy. Czas trwania produkcji zależy od czasu utrzymania produkcji danego wyrobu. Może być to sezon, rok, kilka lat lub dłużej. Seria produkcyjna przy tym rodzaju produkcji równa się jednej sztuce. Równocześnie jest to produkcja powtarzalna w bardzo długim okresie czasu. Powtarzalność polega na tym, że każdego dnia wydawana jest ta sama ilość materiałów i półproduktów. Również codziennie wykonywane są te same czynności na stanowiskach pracy jak też gotowe wyroby w sposób ciągły dostarczane są do pomieszczeń magazynowych;  ciągła – jest stosowana przy wytwarzaniu dużej liczby pojedynczych produktów lub grupy pokrewnych produktów, takich jak przeważająca część chemikaliów, olej, papier, np. rafinacja ropy naftowej czy produkcja papieru. W tym procesie produkt jest raczej strumieniem materii niż zestawem pojedynczych elementów. Taki rodzaj produkcji wymaga wysoce wyspecjalizowanego sprzętu, który może pracować 24 godziny na dobę bez przezbrojeń lub zakłóceń. W procesie produkcyjnym rozróżniamy dwie podstawowe formy przepływu materiałów i prefabrykatów: potokowa i niepotokowa. Najważniejsze cechy wyróżniające produkcję potokową od niepotokowej to:  precyzyjnie ustalony harmonogram przebiegu procesu produkcyjnego;  liniowe rozlokowanie maszyn oraz urządzeń produkcyjnych;  wysoki stopień specjalizacji stanowisk roboczych;  ciągłość ruch obrabianych obiektów; PodstawyKurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcjiorganizowania i monitorowania przepływu infor3macji

 niezmienny system pracy na stanowiskach roboczych. 1.3 Przebieg procesu produkcyjnego Posługując się prostszym językiem jest to uporządkowany ciąg działań, którego wynikiem jest produkt (wyrób lub usługa), a jego odbiorcą jest konsument (użytkownik). Proces produkcyjny występuje w rolnictwie, przemyśle, budownictwie, czyli tam gdzie chodzi o najszerzej rozumiane pojęcie produkcji. Występowanie procesu produkcyjnego ma także miejsce przy świadczeniu usług związanych z budownictwem, czy z działalnością przemysłową np. remonty maszyn i urządzeń, utylizacja odpadów komunalnych i przemysłowych, wytwarzanie i przesyłanie energii, przetwarzanie i przesyłanie informacji. Jeżeli chcesz zapoznać się z realnym przykładem przebiegu procesu produkcji podczas wytwarzania biogazu obejrzyj załączoną w tym module prezentacje pt. „Podstawowe wskaźniki poprawności przebiegu produkcji biogazu”. W skład procesu produkcyjnego wchodzą:  proces badań i rozwoju, który w literaturze anglojęzycznej określa się, jako R&D (Research and Development). Odpowiada on za przygotowanie produkcji we wszystkich trzech obszarach konstrukcyjnym, technologicznym i organizacyjnym. Ma stworzyć warunki realizacji procesu wytwórczego;  proces wytwórczy, drugie określenie pojawiające się w literaturze przedmiotu to proces wytwarzania. W wyniku tego procesu zasoby systemu produkcyjnego, czyli jego wektor wejścia, przekształca się w produkty będące jedną, najważniejszą składową wektora wyjścia z tego systemu;  procesy dystrybucji i obsługi klienta służą do tworzenia kanałów dystrybucji. Celem tego działania jest dostarczenie gotowego produktu do konsumenta oraz obsługa przed sprzedażą wraz z opieką serwisową produktów. PodstawyKurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcjiorganizowania i monitorowania przepływu infor4macji

Rysunek 1.1 Proces produkcyjny Źródło: http://pl.fotolia.com/id/54491875 Aby zapoznać się z realnym przykładem przebiegu produkcji obejrzyj proces powstawania stali na stronie http://www.arcelormittal.com/poland/produkty/proces-produkcyjny.html 1.4 Harmonogram produkcji – zasady tworzenia Harmonogram produkcji składa się z wykresów oraz opisów poszczególnych operacji uwzględniających termin, w którym dane zadania będą realizowane. Tworzenie harmonogramów, czyli harmonogramowanie to bardzo ważny element zarządzania. Można go stosować w odpowiednim przedziale czasowym do wielu różnych zadań i czynności. Ramy czasowe powinny być zgodne z opracowanym planem produkcji. Zarządzanie produkcją opiera się w głównej mierze na planach operacyjnych (krótkoterminowych) i harmonogramach operacyjnych, które są z nimi związane. Harmonogramy operacyjne zależne są od tego czy:2  produkcja odbywa się na zapas (produkcja na magazyn MTS);  wytwarzanie odbywa się na bezpośrednie zlecenie (produkcja na zamówienie MTO). Więcej informacji na temat zarządzania produkcją możesz znaleźć na stronie http://cytaty.mfiles.pl/index.php/book/327/0/Zarz%C4%85dzanie_produkcj%C 4%85. 2 Liwowski B., Kozłowski R., Podstawowe zagadnienia zarządzania produkcją, Oficyna Wydawnicza, Kraków 2006 PodstawyKurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcjiorganizowania i monitorowania przepływu infor5macji

W przypadku produkcji na magazyn MTS przygotowany harmonogram przeważnie jest stały w określonym przedziale czasowy. Dzieje się tak, dlatego, że system produkcyjny wraz z całością urządzeń wytwarza tylko jeden produkt. Rysunek 1.2 Plan działania przedsiębiorcy Źródło: http://pl.fotolia.com/id/50824237 Problemem jest wówczas równoważenie przepływu materiału przez grupy stanowisk roboczych jak też pojedyncze miejsca produkcji. Balansowanie pozwala na uzyskanie korzystnego obciążenia danych stanowisk. Harmonogram operacyjny zaś zmieniany jest dopiero przy następnym planowaniu, kiedy to produkuje się już inny wyrób. Harmonogram ten nazywany jest również harmonogramem statycznym. Powinien przede wszystkim precyzyjnie określać czas odbioru i przekazania do magazynu konkretnej partii materiału.3 Produkcja na magazyn ma miejsce w firmach dużych i średnich, których to produkty są znane na rynku, posiadają ustaloną markę. Dzieje się tak na przykład w:  produkcji samochodów; 3 Krzyżaniak St., Niemczyk A., Majewski J., Andrzejczyk P., Organizacja i monitorowanie procesów magazynowych, Instytut Logistyki i Magazynowania, Poznań 2013 PodstawyKurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcjiorganizowania i monitorowania przepływu infor6macji

 kosmetyków;  artykułów AGD;  i wielu innych produktów. W drugim przypadku produkcji, czyli produkcji na zamówienie MTO sytuacja jest bardziej złożona. Komplikacje te wynikają z tego, że produkuje się wyroby o różnych wielkościach zamówienia jak też w wielu odmianach i różnych terminach. Czasami zamawiający zmienia zamówienia już po rozpoczęciu jego produkcji. Wówczas harmonogram operacyjny musi być korygowany tak, aby zmianie uległo obciążenie stanowisk roboczych. Przyczyn takiego stanu rzeczy, może być wiele, np.:4  nowe priorytetowe zlecenie;  zakłócenia wynikające z awarii maszyny;  i wiele innych czynników. Opracowany dla konkretnych warunków harmonogram nazywamy harmonogramem dynamicznym. Zakłada on wprowadzenie poprawek i dokonywanie korekt na podstawie dostarczonych informacji, które pozyskiwane są w procesie wytwarzania jak i bezpośrednio z działu odpowiedzialnego za przygotowanie produkcji. Firma produkująca na zamówienie styka się z kilkoma operacjami lub partiami produktów, które czekają na użycie. Należy wówczas znaleźć odpowiednie rozwiązanie, na które składa się kombinacja zleceń produkcyjnych i zasobów. 1.5 Planowania zapotrzebowania materiałowego5 Rozpoczęcie produkcji każdego wyrobu wymaga odpowiednio dobranych materiałów. Ich asortyment, jakość oraz ilość określa dokumentacja technologiczna. Czasami dochodzi do sytuacji, gdy jeden materiał należy zastąpić innym. Dochodzi do tego, kiedy w produkcji używany jest materiał deficytowy lub trudnodostępny. Dobór materiałów zależy od decyzji działu techniczno – produkcyjnego, którego decyzje podejmowane są w porozumieniu z działem zaopatrzeniowym. Gospodarka materiałowa musi być sprawna i oszczędna jednak uwarunkowana jest od następujących czynników:  technicznych – czyli metod produkcyjnych oraz zaawansowań technologicznych;  ekonomicznych – odpowiedni poziom cen oznacza gotowość do stosowania substytutów np. zamiast metali zastosowanie tworzyw sztucznych;  organizacyjnych – właściwe zarządzanie i organizacja. Aby zrealizować powyższe cele niezbędne jest planowanie zapotrzebowania materiałowego. Podstawą obliczeń są normy zużycia materiałów jak i półwyrobów. Należy również uwzględnić poziom zaplanowanej produkcji wraz z posiadanymi przez 4 Blaik P., Logistyka: koncepcja zintegrowanego zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2010 5 Durlik I., Inżynieria zarządzania: strategia i projektowanie systemów produkcyjnych, cz. 1: Strategie organizacji produkcji, nowe koncepcje zarządzania, Wydawnictwo Placet, Warszawa 2007 PodstawyKurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcjiorganizowania i monitorowania przepływu infor7macji

firmę zapasami. Zapotrzebowanie na niezbędne materiały oblicza się przy pomocywzoru: Zf = Zu+ Zk + Zpgdzie:Zf – to zapotrzebowanie na dany materiał lub półprodukt;Zu – to przewidywane zużycie materiału w danym okresie;Zk – to zapas materiału na koniec planowanego okresu;Zp – ilość zgromadzonego materiału na początek planowanego okresu.Materiały dzielimy ze względu na ich przeznaczenie:  produkcyjne, które używane są do fabrykacji;  inwestycyjno – remontowe (usługowe), które wykorzystują firmy budujące nowe obiekty oraz świadczące usługi remontowe na dużą skalę;  pozaprodukcyjne, które używa się do realizowania działań socjalno – kulturalnych oraz bytowych.Najważniejszą rolę w firmie spełniają materiały produkcyjne. Rozróżniamy następująceich rodzaje:  materiały podstawowe;  materiały pomocnicze;  paliwo;  części zamienne maszyn oraz urządzeń;  przedmioty nietrwałe;  opakowania wysyłkowe;  pozostałe materiały. Zapotrzebowanie na powyższe materiały wyliczane jest również przywykorzystaniu wskaźników zapotrzebowania konkretnej grupy materiałów dlajednostki podstawowej lub urządzenia produkcyjnego. Ewentualnie można odnieść siędo zapotrzebowania na powierzchnię produkcyjną lub pracownika produkcyjnego.Koszty materiałowe w przemyśle elektrotechnicznym osiągają bardzo często 70 do 80%kosztów produkowanego wyrobu w tym przypadku asortyment niezbędnychmateriałów ustalany jest oddzielnie. PodstawyKurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcjiorganizowania i monitorowania przepływu infor8macji

1.6 Systemy MRP I i MRP II6 MRP I (Material Requierement Planning), czyli system planowania potrzeb materiałowych powstał w roku 1957. System ten został opracowany przez APICS (American Production and Inventory Control Society), jego rozpowszechnienie przypadło na połowę lat sześćdziesiątych. MRP to metoda zarządzania produkcją oraz zapasami produkcyjnymi, która obejmuje działania związane z wyprzedzającymi planami dotyczącymi rodzaju zadań i ich wielkości. Działania te odnoszą się do wszystkich komórek produkcyjnych danej firmy. MRP zaczął być stosowany od połowy lat 60-tych przez wiele przedsiębiorstw. Poprzednikiem MRP była metoda oparta na modelu Recorder Point (RP). Był to system odnawiania zapasu robót w toku. Polegał na obserwacji poziomu zapasów, gdy osiągnęły określony minimalny poziom, następowało uruchomienie nowych zleceń produkcyjnych lub usługowych. MRP to działania o wiele doskonalsze od swojego poprzednika. Metoda ta pozwoliła na obniżenie wielkości zapasów poprzez dekompozycję planu produkcji w plan potrzeb elementów składowych wytwarzanych jak i nabywanych. Główne cele MRP I:  dokładne określenie czasów dostaw surowców i półproduktów;  redukcja zapasów materiałowych i operacyjnych;  dokładne wyznaczenie kosztów produkcji;  wykorzystanie istniejącej infrastruktury np. magazyny, linie produkcyjne;  szybsza i uważniejsza reakcja na zmiany zachodzące w otoczeniu;  lepsza kontrola poszczególnych etapów produkcji. 6http://mariusz.makuchowski.staff.iiar.pwr.wroc.pl/download/courses/komputerowe.wspomaganie.zarz adzania/wyk.slajdy/wyk03.apics.pdf PodstawyKurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcjiorganizowania i monitorowania przepływu infor9macji

Rysunek 1.3 Zasada działania systemu MRR Źródło: Krupa M., University of Information Technology and Management, Rzeszów 2003 Podsystem transakcji strumienia materiałowego INV (Inventory Transaction Subsystem) rejestruje stany magazynowe komponentów w poszczególnych jednostkach, a także wszystkie transakcje dotyczące ich przyjęcia, przemieszczania oraz wydawania. Ma dostarczać informacji o ilości dostępnych zapasów. Musi również rejestrować przepływ zasobów, czyli:  rejestracja transakcji realizowanych np. w magazynach, czyli przyjęcie i wydanie;  rejestrowanie ilości zapotrzebowań oraz rezerwacje potrzebnych zasobów na cele produkcyjne i sprzedażowe;  identyfikacja i obserwacja przepływu pozycji ewidencyjnych, czyli jednostek i partii surowców, półfabrykatów oraz wyrobów gotowych;  obliczanie stanu zapasu, ich zużycia w różnych przekrojach;  obsługa inwentaryzacji. BOM (Bill of Material Subsystem), czyli skład konstrukcyjny produktu. Są to zestawienia materiałowe niezbędne do wykonania danego produktu, które można też nazwać formułami lub recepturami. BOM wspomaga tworzenie i obsługę wyrobów, zawiera i dostarcza informacje do funkcji planowania potrzeb materiałowych. Informacje te wykorzystywane są przy obliczaniu wielkości zleceń zaopatrzeniowych i produkcyjnych oraz ich priorytetów. Tworzone są tutaj Kartoteki Rodzajowe oraz PodstawyKurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcjiorganizowania i monitorowania przepływu infor1m0 acji

Kartoteki Strukturalne. Kartoteka rodzajowa opisuje określone materiały i wyroby oraz ich cechy np. nazwę, jednostkę miary itp. W kartotece strukturalnej wykazana jest specyfikacja przedmiotów złożonych, które powstają w wyniku montażu z przedmiotów prostych np. identyfikator składnika, ilość jednostek tego składnika przypadających na dany materiał, wyrób itp. Korzyści wynikające z zastosowania systemu MRP I:  niski poziom zapasów. MRP dostarcza bieżących informacji dla lepszego planu produkcji może on zredukować średni czas realizacji. Wynika to z priorytetu, którym w MRP jest czas i rodzaj wyjścia z systemu wytwórczego;  możliwa jest produkcja bez opóźnień. Przy pomocy MRP można stworzyć alternatywną symulację planów produkcyjnych. Zdarza się bowiem zmiana niedotrzymanie terminu dostawy pomimo jego potwierdzenia. Tworzona wówczas symulacja ma za zadanie ułatwić podjęcie właściwej decyzji w celu zminimalizowania powstałych strat;  przyspieszenie i opóźnienie realizacji zamówień. W chwili odłożenia terminu realizacji zamówienia następuje zmiana daty wykonania. Przy pomocy MRP planowane są zmiany w procesach produkcyjnych, wówczas zwalniana jest moc maszyn, którą można wykorzystać do realizacji innych zaległości produkcyjnych. Dzięki takim działaniom można zapobiec gromadzeniu się nadmiernych zapasów;  długoterminowe planowanie rozwoju zdolności produkcyjnych. MRP II został zdefiniowany i opisany w roku 1989 przez APICS. System ten jest obecnie stosowany w większości dużych zintegrowanych systemów zarządzania. Występuje on w dwóch formach wcześniejsza MRP IIm, czyli wersja minimalna oraz wersja ostateczna MRP IIo. Według szacunków 70% informatyzacji w krajach wysoko rozwiniętych tworzą systemy spełniające standardy MRP II. System ten jest rozwinięciem MRP, który został rozbudowany o dodatkowe elementy związane z procesem sprzedaży oraz kolejne elementy wspomagające podejmowanie decyzji. To system zarządzania produkcją, dystrybucją i kosztami. Umożliwia on między innymi podjęcie decyzji, co produkować, ile produkować i jakimi środkami należy się posłużyć, aby uzyskać jak najlepsze wyniki dla danej firmy. Pełna nazwa tego to systemu to Manufacturing Resources Planning, czyli MRP II, a po polsku Planowanie zasobów produkcyjnych. Podstawowe założenia systemu: a. kontrola zapasów:  określenie liczby i elementów składowych, które mają być sprzedawane;  zabezpieczenie dostępności elementów składowych w wymaganej ilości, w określonym czasie i miejscu. b. ustalanie priorytetów operacyjnych:  wyznaczenie terminów produkcyjnych dla poszczególnych elementów będących częściami składowymi wyrobu głównego;  kontrolowanie czy obowiązująca długość cykli produkcyjnych jest przestrzegana. PodstawyKurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcjiorganizowania i monitorowania przepływu infor1m1 acji

c. kontrola wykorzystania zdolności produkcyjnych:  kontrola planu bieżącego obciążenia urządzeń, z których składają się poszczególne odcinki produkcyjne;  stworzenie planu przyszłych obciążeń dla tychże urządzeń. System MRP II powinien spełniać następujące funkcje:  SOP (Sales and Operation Planning) – planowanie sprzedaży i produkcji;  DEM (Demanand Managment) – zarządzanie popytem;  MPS (Master Production Scheduling) – główne harmonogramowanie produkcji;  MRP (Material Requirement Planning) – planowanie potrzeb materiałowych;  BOM (Bill of Material Subsystem) – zestawienie materiałowe;  INV (Invetory Transaction System) – transakcje magazynowe;  SRS (Scheduled Receipts Subsystem) – sterowanie zleceniami;  SFC (Shop Floor Control Monitoring) – sterowanie produkcją;  CRP (Capacity Requirement Planning) – planowanie zdolności produkcyjnych;  IOC (Input Output Control) – sterowanie stanowiskiem roboczym;  PUR (Purchasing) – zakupy materiałów i kooperacja biura;  DRP (Distributed Resource Planning) – zarządzanie zasobami rozproszonymi;  TPC (Tooling Planning an Control) – narzędzia i pomoce warsztatowe;  FPI (Finnancial Planning Interface) – interfejs modułu finansowego;  SIM (Simulations) – symulacje;  PMT (Performance Measurement) – pomiar wyników. Wykorzystując MRP II można zarządzać przedsiębiorstwami, których produkcja realizowana jest według czterech modeli:  klient składa zamówienie na wyroby składające się z typowych modułów i części (Engineering to Order Products) np. silniki elektryczne;  zamówiony wyrób produkowany jest w wielu wersjach. Jego wykonanie opiera się na modułach zaprojektowanych wg indywidualnych potrzeb z wykorzystaniem typowych części (Make to Order Products) np. samochody ciężarowe;  wyroby produkowane na zamówienie w wielu wersjach. Ich wykonanie opiera się na typowych modułach i z wykorzystaniem typowych części. (Assembly to Order Products) np. samochody osobowe;  wyroby produkowane na magazynach dla anonimowego klienta (Make to Stocks Products). PodstawyKurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcjiorganizowania i monitorowania przepływu infor1m2 acji

Procedury MRP II obsługują następujące rodzaje produkcji :  produkcję dyskretną gdzie wyroby wytwarza się w partiach o zmiennej liczbie elementów;  produkcję powtarzalną, kiedy wyroby produkuje się w formie potokowej o relatywnie dużej szybkości potoku i dużej liczbie;  produkcję aparaturową, czyli wyroby chemiczne, substancje aktywne leków, biosyntezy oraz żywność;  ostatni rodzaj produkcji to kombinacje wymienionych powyżej rodzajów. Korzyści jakie może uzyskać przedsiębiorstwo korzystając z systemu:  poprawa wydajności pracy;  skrócenie czasu produkcji danego wyrobu;  zwiększenie rentowności;  pozwala na efektywniejsze wykorzystanie dostępnych możliwości produkcyjnych;  umożliwia obniżkę zapotrzebowania na kapitał obrotowy. Wprowadzenie systemu jest kosztowne, czasochłonne, złożone oraz ryzykowne. 1.7 Procedury zakupowe7 Procedury to system następujących po sobie etapów lub technik opisujących sposób, w jaki należy wykonać dane zadanie lub pracę. Zbiór procedur, w których skład wchodzą pewne ilości operacji przy pomocy, których można wykonać lub kontrolować działania nazywamy systemem procedur. Procedury zakupowe tradycyjne dzielą się na następujące etapy: 1. identyfikacji potrzeb zakupu – to złożenie zawiadomienia o potrzebie dokonania zakupu, które polega na:  wystawieniu zgłoszenia zapotrzebowania przez pracowników magazynu lub przez osoby odpowiedzialne za tworzenie zapasów;  biuro konstrukcyjne lub dział kontroli produkcji tworzy zestawienie potrzebnych materiałów. 2. zamawiania – osoba odpowiedzialna za zakupy sprawdza zgłoszone zapotrzebowanie lub zestawienie pod kątem ich dokładności a także zgodności ze specyfikacjami. Następnie sprawdza w rejestrze zakupów czy dane materiały były już kupowane czy też ich zakup będzie dokonywany po raz pierwszy. Gdy potrzebny materiał był już kupowany można złożyć ponowne zamówienie u znanego już dostawcy. Jeżeli zakup dokonywany jest po raz pierwszy należy wykonać następujące czynności: 7 Lysons K., Zakupy zaopatrzeniowe, Polskie Wydawnictwa Ekonomiczne, Warszawa 2004 PodstawyKurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcjiorganizowania i monitorowania przepływu infor1m3 acji

 opracować, a następnie przesłać do potencjalnych dostawców zapytania ofertowe, do których należy dołączyć dokumentację pomocniczą np. projekty, specyfikacje mają one pomóc dostawcy w ustaleniu ceny kupowanego materiału;  zebrać, skatalogować, porównać nadesłane oferty cenowe pod względem cen, jakości, warunków dostawy itd. oraz warunków wymiany handlowej;  kiedy zamawiane są duże ilości danego dobra a jego jakość i realizacja zamówień nabiera szczególnego znaczenia, konieczne mogą być negocjacje z potencjalnym dostawcą, które mają za zadanie ocenę jego możliwości wykonania zamówienia;  złożyć zamówienie u tego dostawcy (sprzedawcy), którego oferta cenowa jest najkorzystniejsza dla firmy; kopię zamówienia należy przesłać do działu zaopatrzenia, kolejne kopie zamówienia można też przesłać do następujących działów: działu zgłaszającego zapotrzebowanie, magazynów, działu realizującego zamówienie, działu kontroli produkcji, sekcji informatycznej, księgowości oraz działu kontroli;  dostawca powinien otrzymać potwierdzenie zamówienia, które pozwoli mu upewnić się, że zamówienie zostało zaakceptowane pod względem warunków transakcji. 3. po złożeniu zamówienia – to etap polegający na obserwowaniu jego realizacji tak, aby zachowane były terminy realizacji dostaw oraz na przeciwdziałaniu ewentualnym opóźnieniom. Służą ku temu następujące czynności:  poinformowanie nabywcy za pomocą awiza, że dostawa jest wysłana lub też jest gotowa do odbioru, kopię awiza należy dostarczyć np. do działu realizacji zamówień czy magazynów;  przeliczenie dostawy w magazynie i potwierdzenie zgodności faktury z ilością przysłanego materiału; w uzasadnionych przypadkach dział kontroli może sprawdzić zgodność dostarczonych materiałów pod kątem ich jakości lub zgodności ze specyfikacjami. Jeżeli wszystko się zgadza wypełnia się dowód przyjęcia (Pz), kopię dokumentu otrzymuje dział zakupów; w przypadku uchybień i nieprawidłowości informację przekazuje się również do działu zakupów zaopatrzeniowych, który składa reklamację u dostawcy;  dostawca wysyła nabywcy fakturę jej wartość zostaje porównana przez nabywcę ze złożonym zamówieniem i dowodem przyjęcia, kontroli dokonuje dział zakupów zaopatrzeniowych, gdy faktura nie budzi zastrzeżeń zostaje przekazana do księgowości w celu jej uregulowania;  po zakończeniu procedur zamówienie zostaje zarejestrowane w rejestrze zamówień zrealizowanych. Tradycyjne procedury zakupowe posiadają wady, które wynikają z następujących czynników:  realizowanie wielu typowych czynności biurowych, które nie dodają wartości;  nadmierna dokumentacja, każdy pierwszy zakup związany jest z kilkoma dokumentami, których kopię należy dostarczyć poszczególnym działom np. PodstawyKurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcjiorganizowania i monitorowania przepływu infor1m4 acji

zamówienie, potwierdzenie zamówienia, dowód przyjęcia itd. pociąga to za sobą nadmierne koszty;  wydłużony czas realizacji zamówienia w samej firmie jak i po za nią;  zwiększenie kosztów związanych z koniecznością wykonywania zbyt wielu prac biurowych. Wymienione powyżej wady powodują, że większość przedsiębiorstw sięga głównie po uproszczone procedury zakupowe. Dzieje się tak, dlatego, iż zamówienia o niskiej wartości, które dokonywane są przy użyciu procedur tradycyjnych zwiększają koszty oraz utrudniają dokonywanie zakupów jak i ich księgowanie. Dlatego też nowoczesne firmy w celu efektywnego i sprawnego dokonywania zakupów o małej wartości stosują uproszczone procedury. Zaliczamy do nich:  zamówienia telefoniczne – dostawca o wielkości zamówienia zostaje poinformowany telefonicznie. Cenę zapisuje się na formularzu zamówień, którego się nie wysyła. Faktura zostaje wystawiona bez wykorzystania formularza zamówień;  karty zaopatrzeniowe – ułatwiają realizacje zakupów o małej wartości wszystkim jej użytkownikom. Ich wygląd jak i zasada ich użytkowania jest podobna do działania powszechnie używanych kart kredytowych. Ich stosowanie ułatwia przygotowanie zamówienia;  drobne zakupy gotówkowe – można realizować po uprzednim, autoryzowanym zgłoszeniu zapotrzebowania u lokalnego dostawcy. Za zamówienie opłata uiszczana jest gotówką. Problemem jest kontrola ilości wielkości zakupów. Dobrym ro-związaniem jest drobna zaliczka dla potencjalnego użytkownika, którą będzie mógł wykorzystać na zakupy;  zamówienie stałe (wiążące) – to zamówienie składające się z drobnych ilości towarów. Dostawca dostarcza zamówione towary w umówionych odstępach czasu. Faktura wystawiana jest również, co pewien czas;  zamówienie ogólne – to zamówienia składane na określone grupy towarów na określony czas np. 12 miesięcy. W tej sytuacji bardzo często można uzyskać odpowiednie rabaty. Dowód wydania przekazywany jest bezpośrednio od dostawcy faksem, telefonicznie lub mailowo. Wielkość zakupów podsumowuje sprzedający i drogą elektroniczną lub za pomocą jednej faktury przekazuje ją kupującemu;  EDI (elektroniczna wymiana danych) – system ten obejmuje wszystkie rozwiązania służące wymianie informacji, regulacji należności, składaniu zamówień i ich fakturowaniu. Dane nabytych towarów przechowuje się w centralnym systemie komputerowym firmy lub lokalnej sieci komputerowej. W ten sposób bardzo łatwo można uzyskać informację o dostępności potrzebnego materiału jak i złożyć zapotrzebowanie w przypadku jego braku. Po zatwierdzeniu zamówienia jest ono przekazywane dostawcom odpowiedzialnym za zamówienia ogólne; PodstawyKurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcjiorganizowania i monitorowania przepływu infor1m5 acji

 samorozliczanie – dokonuje się również poprzez EDI. Kupujący sprawdza czy faktycznie dokonano zamówienia, a następnie reguluje płatność. Brak faktury umożliwia zarówno sprzedającemu, jak i kupującemu na uzyskanie oszczędności;  zakupy bez zapasów – zasady te same, co przy zamówieniach ogólnych, lecz w tym przypadku dostawca zobowiązuje się do utrzymywania u siebie określonych zapasów;  składanie zamówień własnych (wewnętrznych) – wewnętrzni klienci firmy mogą sami składać zamówienia na towary, których zakup nie wymaga odpowiednich kwalifikacji. 1.8 Dokumenty tworzone podczas procedur zakupowych Dokonywanie zakupów to proces gromadzenia informacji. W systemach ręcznych informacje wprowadzane są do kartotek lub zbierane w innych używanych systemach. Stosowanie komputerów stwarza możliwość gromadzenia bardzo dużych zasobów informacyjnych. Komputeryzacja pozwala na kontrolowanie czynności i skracanie ich do niezbędnego poziomu jak i do sprawnego operowania posiadanymi danymi. Nie licząc zgłoszeń zapotrzebowania i innych dokumentów rejestry zakupów mogą zawierać następujące dokumenty:  kartotekę dostawców zawierającą numery telefonów, adresy, informacje o pracownikach oraz materiały, w które firma się u nich zaopatruje;  dokumentacje z oceną dostawców, która powinna zawierać oferowane ceny, jakość, realizację dostaw, itd.;  sprawozdanie z kontroli u dostawców, zawierające szczegółowe informacje o kontroli ich obiektów;  rejestry zakupionych towarów wraz ze standardowymi opisami i szczegółowymi informacjami o dostawcach i zrealizowanych u nich zamówieniach;  wykresy trendów cenowych;  rejestry materiałów wydawanych podwykonawcom;  wykazy przyrządów, narzędzi, szablonów, którymi dysponują sprzedający jak i kupujący:  rejestry umów o dostawę materiałów lub półproduktów na dany okres oraz ilości dóbr, których zamówienie anulowano;  rejestry zamówień codziennych zawierające różne odnoszące się do nich zapisy, które dokumentuje się w celu: umożliwienia odnalezienia złożonych zamówień, dostarczenia informacji o liczbie zamówień na dany okres oraz możliwości sprawdzenia i porównania faktycznie poniesionych kosztów z kosztami zaplanowanymi. Materiały dotyczące zakupów należy przechowywać w przypadku prostych umów dla znacznych ilości materiałów minimum sześć lat. Materiały PodstawyKurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcjiorganizowania i monitorowania przepływu infor1m6 acji

odnoszące się do niewielkich zakupów powinny być przechowywane nie dłużej niż do czasu wygaśnięcia umowy. 1.9 Literatura 1.9.1 Literatura obowiązkowa  Durlik I., Inżynieria zarządzania: strategia i projektowanie systemów produkcyjnych, cz. 1: Strategie organizacji produkcji, nowe koncepcje zarządzania, Wydawnictwo Placet, Warszawa 2007;  Durlik I., Inżynieria zarządzania: strategia i projektowanie systemów produkcyjnych, cz. 2: Strategia wytwarzania, projektowanie procesów i systemów produkcyjnych, Wydawnictwo Placet, Warszawa 2005;  Krzyżaniak St., Niemczyk A., Majewski J., Andrzejczyk P., Organizacja i monitorowanie procesów magazynowych, Instytut Logistyki i Magazynowania, Poznań 2013;  Liwowski B., Kozłowski R., Podstawowe zagadnienia zarządzania produkcją, Oficyna Wydawnicza, Kraków 2006. 1.9.2 Literatura uzupełniająca  Blaik P., Logistyka: koncepcja zintegrowanego zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2010;  Chaberek M., Jezierski A., Informatyczne narzędzia procesów logistycznych, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa, 2010;  Dębski S., Dębski D., Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw, cz. 2, Wydawnictwo WSiP, Warszawa 1999;  Krupa M., University of Information Technology and Management, Rzeszów 2003;  Lysons K., Zakupy zaopatrzeniowe, Polskie Wydawnictwa Ekonomiczne, Warszawa 2004;  Praca zbiorowa pod red. Marka Fertscha, Podstawy logistyki. Podręcznik do kształcenia w zawodzie technik logistyk, Biblioteka logistyka, Poznań 2008;  Rutkowski K., Logistyka dystrybucji, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2000;  Szymonik A., Technologie informatyczne w logistyce, Wydawnictwo Placet, Warszawa 2010;  Zawadzka L., Badurek J., Łopatowska J., Systemy produkcyjne nowej generacji: modele interdyscyplinarne, Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej, Gdańsk, 2012. PodstawyKurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcjiorganizowania i monitorowania przepływu infor1m7 acji

1.9.3 Netografia  http://cytaty.mfiles.pl/index.php/book/327/0/Zarz%C4%85dzanie_produkcj%C 4%85  http://www.arcelormittal.com/poland/produkty/proces-produkcyjny.html  http://pl.fotolia.com/id/44575032?by=release  http://pl.fotolia.com/id/54491875  http://pl.fotolia.com/id/50824237  http://cytaty.mfiles.pl/index.php/keyword/2183/0/system_produkcyjny  http://mariusz.makuchowski.staff.iiar.pwr.wroc.pl/download/courses/komputer owe.wspomaganie.zarzadzania/wyk.slajdy/wyk03.apics.pdf  http://ioze.pl/energetyka-biogazowa/podstawowe-wskazniki-poprawnosci- przebiegu-procesu-produkcji-biogazu  http://cytaty.mfiles.pl/index.php/keyword/5888/0/proces_produkcji 1.10 Spis rysunków Rysunek 1.1 Proces produkcyjny ..............................................................................................................5 Rysunek 1.2 Plan działania przedsiębiorcy...........................................................................................6 Rysunek 1.3 Zasada działania systemu MRR..................................................................................... 10 1.11 Spis treści 1 Podstawy procesu produkcyjnego ..................................................................................................2 1.1 Istota systemu produkcyjnego....................................................................................................................2 1.2 Rodzaje systemów produkcyjnych............................................................................................................2 1.3 Przebieg procesu produkcyjnego ..............................................................................................................4 1.4 Harmonogram produkcji – zasady tworzenia ......................................................................................5 1.5 Planowania zapotrzebowania materiałowego.....................................................................................7 1.6 Systemy MRP I i MRP II..................................................................................................................................9 1.7 Procedury zakupowe ...................................................................................................................................13 1.8 Dokumenty tworzone podczas procedur zakupowych .................................................................16 1.9 Literatura..........................................................................................................................................................17 1.9.1 Literatura obowiązkowa .............................................................................................................................................17 1.9.2 Literatura uzupełniająca .............................................................................................................................................17 1.9.3 Netografia ..........................................................................................................................................................................18 1.10 Spis rysunków.................................................................................................................................................18 PodstawyKurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcjiorganizowania i monitorowania przepływu infor1m8 acji

KURS Źródło: www.fotolia.com Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcjiMODUŁ Infrastruktura logistyczna w procesie produkcyjnym Kurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcjiPodstawy organizowania i monitorowania 1

2 Infrastruktura procesu produkcyjnego2.1 Składniki infrastruktury logistycznej procesów produkcyjnych Niezbędnym warunkiem sprawnego działania każdego systemu produkcyjnegojest dobrze zorganizowana infrastruktura techniczna. Infrastruktura procesów logistycznych - środki techniczne stosowane(wykorzystywane) w procesach fizycznego przepływu produktów a także w procesachinformacyjnych logistyki oraz sposoby ich użycia a także systemy ich wykorzystaniatworzą swego rodzaju infrastrukturę procesów logistycznych. 1 Infrastruktura techniczna składa się z następujących grup i systemówtechnicznych:  środki transportu i manipulacji służą do przestrzennego przemieszczania surowców, materiałów i gotowych produktów zarówno w obrębie przedsiębiorstwa jak i szeroko rozumianego rynku;  budynki i budowle magazynowe - place składowe i manipulacyjne, które służą do przechowywania i konserwacji posiadanych materiałów i produktów, przeważnie są one przechowywane w formie zapasów;  opakowania, które ochraniają oraz osłaniają fizycznie materiały i gotowe produkty zarówno w transporcie jak i w okresie przechowywania; są przydatne również w przygotowaniu większej partii towaru do transportu;  środki przetwarzania strumieni informacji obejmujące tradycyjne komputery biurowe jak i nowoczesne systemy komputerowe wraz ze wszystkimi systemami teleinformatycznymi wspomagającymi zarządzanie procesami gospodarczymi.2.2 Składniki infrastruktury technicznej procesów logistycznych Logistyka - jest to działanie, którego celem jest planowanie, realizowaniei kontrolowanie sprawnego przepływu surowców, materiałów produkcyjnych, towarówgotowych wraz z informacjami od miejsca ich wytworzenia do miejsca ich konsumpcji.Działania te mają zaspokoić wymagania klienta. Procesy logistyczne dotyczą równieżwszelkich działań związanych z utylizacją, naprawami gwarancyjnymii pogwarancyjnymi.1 Skowronek Cz., Sarjusz-Wolski Zdz., Logistyka w przedsiębiorstwie, PWE, 1999, s.63 Kurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcji Podstawy organizowania i monitorowania 2

Rysunek 2.1 Procesy logistyczne Źródło: http://pl.fotolia.com/id/56220042 Do podstawowych składników procesów logistycznych zaliczamy:  fizyczny przepływ dóbr rzeczowych, czyli wszelkie procedury transportowe;  przepływ informacji to procesy informacyjne i decyzyjne;  tworzenie zapasów, nie zawsze udaje się zapewnić stały przepływ materiałów, surowców czy półproduktów ze względów technicznych, ekonomicznych i organizacyjnych;  infrastruktura procesów logistycznych, która składa się budynków i budowli magazynowych, maszyn i urządzeń zapewniających transport i manipulacje załadunkowe i wyładunkowe oraz pewne rodzaje opakowań;2  koszty logistyczne to koszty przepływu dóbr materialnych, utrzymywania zapasów, mają one wpływ na efektywność ekonomiczną przedsiębiorstwa. Infrastrukturę logistyczną dzielimy na mikroekonomiczną (mikrologistyka),która dotyczy przepływu dóbr materialnych w obrębie jednej firmy orazmakroekonomiczną (makrologistykę). Makrologistyka dotyczy działań w ujęciugospodarki całego kraju. Podstawowe elementy logistyki makroekonomicznej:2 www.wsie-projekty.eu/nauczyciel/index.php/download_file/view/57 Kurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcji Podstawy organizowania i monitorowania 3

 ogólnodostępne szlaki i drogi publiczne wszystkich gałęzi transportu również transportu przesyłowego np. rurociągi;  węzły transportowe, czyli porty morskie, rzeczne, lotnicze terminale oraz kolejowe stacje przeładunkowe;  budynki, budowle inżynierskie umożliwiające gromadzenie zapasów, przechowywanie gotowych produktów wraz z całym zapleczem technicznym;  specjalistyczne centra usług logistyczne, centra dystrybucji, które stanowią elementy węzłowe infrastruktury logistycznej;  urządzenia, środki przetwarzania i przesyłania informacji z niezbędnym oprogramowaniem oraz Internet.2.3 Środki transportu wewnętrznego do wykonania przepływu produkcyjnego Transport wewnętrzny spełnia bardzo ważną funkcję w procesie przepływuprodukcyjnego. Prawidłowo zaprojektowany transport wewnętrzny umożliwia ciągły,jednokierunkowy przepływ materiałów przez wszystkie stanowiska pracy, kontrolii magazynowania. Obejmuje on czynności takie jak:  przemieszczanie, czyli przewożenie i przenoszenie;  przeładunki, czyli załadunek i wyładunek;  inne manipulacje, naktóre składają się: układanie, mocowanie, mierzenie, liczenie oraz sprawdzenie. Wykorzystując środki transportu można przewozić osoby lub towary(transport osobowy i transport towarowy). Środki transportu dzielimy na:  środki transportu bliskiego to rodzaj transportu realizowany pomiędzy punktami położonymi w niewielkiej odległości od siebie;  środki transportu dalekiego, rodzaj transportu wykonywany pomiędzy odległymi punktami. W logistyce produkcyjnej wykorzystuje się środki transportu bliskiego. Zewzględu na cechy konstrukcyjne środki transportu wewnętrznego dzielimy na:  dźwignice - pracują ruchem przerywanym, jest to rodzaj pracy z przerwami, które są niezbędne do wykonania prac manipulacyjnych (zaczepianie, odczepianie ładunku) ładunkiem może być duży pojedynczy przedmiot np. element budowlany, grupa mniejszych przedmiotów połączonych w jeden ładunek np. paleta cegieł, chwytak lub też pojemnik z materiałem sypkim takim jak piasek lub cement; pośród dźwignicy rozróżnia się następujące grupy urządzeń:  dźwigniki (zębatkowe, śrubowe, tłokowe, dźwigniowe);  cięgniki (ciągniki, wciągarki);  wyciągi (dźwigi, windy); Kurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcji Podstawy organizowania i monitorowania 4

 suwnice (pomostowe, półbramowe, bramowe, wspornikowe);  żurawie (stacjonarne, przenośne, przewoźne, samojezdne).  przenośniki - urządzenia z odpowiednio ukształtowaną trasą, które przenoszą ładunek w systemie ciągłym (stałym), przenośniki mogą transportować pojedyncze ładunki lub przedmioty oraz materiały sypkie w postaci ciągłej strugi, każdy przenoszony materiał nazywany jest nosiwem, przenośniki ze względu na ich cechy konstrukcyjne dzielimy następująco:  przenośniki cięgnowe (taśmowe, członowe, kubełkowe, zabierakowe, podwieszone);  przenośniki bezcięgnowe (grawitacyjne, impulsowe, wałkowe napędzane, śrubowe, podwieszone);  przenośniki z czynnikiem pośredniczącym.  wózki transportowe - również tak jak dźwignice pracują ruchem przerywanym, przerwy konieczne są dla załadunku i rozładunku, wózki można podzielić na jezdniowe i szynowe, w grupie wózków jezdniowych wyróżniamy wózki: naładowane, unoszące, podnośnikowe i ciągnikowe. Wózki o najprostszej konstrukcji nie posiadają napędu są to np. taczkijednokołowe, wózki do przewożenie niewielkich ładunków. Do bardziej wymagającychprac transportowych używa się wózków wyposażonych w silniki elektryczne lubspalinowe np. wózki widłowe. Dźwignice i przenośniki natomiast wyposażone sąw napęd silnikowy. Najlepsze rozwiązanie stanowią w tym przypadku silnikiasynchroniczne, czyli zasilane prądem przemiennym. W przypadku, gdy zasilanieprądem jest niemożliwe stosuje się silniki spalinowe o zapłonie samoczynnym. Napędod silnika do elementu napędzającego przekazywany jest w sposób mechaniczny,hydrauliczny lub pneumatyczny. Duże dźwignice samojezdne posiadają napędspalinowo – elektryczny. Silnik spalinowy uruchamia prądnice, która zasila silnikiposzczególnych mechanizmów urządzenia. Kurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcji Podstawy organizowania i monitorowania 5

Rysunek 2.2 Środek transportu Źródło: http://pl.fotolia.com/id/58586426 W nowo powstających przedsiębiorstwach środki transportu należy dobieraćuwzględniając wielkość przedsiębiorstwa, charakter oraz proces technologiczny, jakibędzie w nim uruchomiony. Środki transportu wewnętrznego należy dobieraćrównocześnie z pracami dotyczącym całej nowo powstającej firmy. Transportwewnętrzny to integralna część procesu tworzenia nowego przedsiębiorstwaprodukcyjnego.2.4 Cele i zadania systemów informatycznych wspomagających organizacjęprocesu produkcji Ilość informacji i konieczność ich przetwarzania stwarza potrzebę tworzeniasystemów wspomagających zarządzanie produkcją. Są to Informatyczne SystemyZarządzania. Wyposażone są w technologię komputerową i składają się z połączeńpomiędzy kilkoma podsystemami. Są to następujące podsystemy:  podsystem zarządzania, w którym podejmowane są decyzje;  podsystem działalności podstawowej, w którym produkuje się wyroby i usługi. W systemie informatycznym wykonywane są następujące podstawowe operacje:  pozyskiwanie informacji to określenie, które informacje odnoszące się do danego systemu produkcyjnego muszą być pozyskiwane;  przesyłanie (transfer) informacji;  gromadzenie informacji; Kurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcji Podstawy organizowania i monitorowania 6

 utrzymywanie informacji to sposób organizacji zbiorów oraz stopień ich integracji;  aktualizacja informacji czyli ustalenie okresu w jakim informacje mają być aktualizowane;  przetwarzanie informacji czyli wyznaczenie metod i procedur, według których informacje są analizowane; podstawą do wykonywania tej operacji są algorytmy klasyczne, które umożliwiają po wykonaniu pewnej ilości operacji uzyskanie jednoznacznych wyników albo algorytmy heurystyczne, które nie dają jednoznacznych wyników, ale pozwalają uzyskać wyniki będące przesłankami do podjęcia prawidłowych decyzji. Aby działanie systemu było efektywne wymagana jest typizacja i standaryzacjainformacji. Typizacja służy do sensownego grupowania informacji. Standaryzacjazwiązana jest z opracowaniem wzorca według którego tworzy się treść lub formęinformacji np. kolumny list, pola raportów itp. System informatyczny tak jak i systemprodukcyjny musi posiadać swoją strukturę, która ma odpowiadać strukturze systemuprodukcyjnego. Wyróżniamy następujące struktury:  strukturę informacyjną, która określa czego ma dotyczyć zbierana informacja, po co jest ona zbierana, z jaką częstotliwością i gdzie ma być przesyłana;  strukturę przestrzenną, która określa miejsca tworzenia informacji oraz miejsce jej przeznaczenia;  strukturę technologiczną, która odpowiada za sposób zbierania, utrzymywania i przetwarzania informacji;  strukturę techniczną, która określa konfiguracje stosowanego sprzętu komputerowego;  strukturę organizacyjną, która ma za zadanie połączyć i zapewnić spójność powyższych struktur. Poprzez wykorzystanie informatycznego systemu zarządzania uzyskujemy opisstanu i przyczyn, które spowodował ten stan wraz z określeniem skutków jaki ten stanmoże wywołać w przyszłości. Umożliwia to podjęcie decyzji mającej na celu sprawnezarządzanie systemem produkcyjnym.2.5 Rodzaje systemów informatycznych wspomagających organizację systemówprodukcji Komputerowe zintegrowane wytwarzanie CIM (Computer IntegrationManufacturing) dotyczy komputerów używanych we wszystkich związanychz produkcją obszarów przedsiębiorstwa. Połączenie ich w sieć umożliwia współpracę.CIM składa sięz systemów technicznych, systemów planowania i sterowania produkcją. Do systemówtechnicznych nazywanych CAx zalicza się:1. CAD – komputerowo wspomagane projektowanie, jego podstawowym zadaniem jest wspomaganie konstruktora na etapie prac koncepcyjnych oraz wyręczanie go w pracochłonnych działaniach rutynowych. Podstawowa funkcja CAD to modelowanie geometryczne. Tworzone w ten sposób modele stanowią zapis Kurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcji Podstawy organizowania i monitorowania 7

konstrukcji w postaci elektronicznej łatwej do przechowywania. Zapisu dokonuje się przy pomocy modeli 2D definiowanych za pomocą układu linii, modeli 2,5D definiowanych za pomocą elementów płaskich i modeli 3D tworzonych w przestrzeni trójwymiarowej. Opis wykonanej konstrukcji jest podstawą np. do obliczeń wytrzymałościowych, analizy odkształceń itp.;2. CAM – komputerowo wspomagane wytwarzanie, jego podstawowym zadaniem jest umożliwienie automatycznego sterowania urządzeniami produkcyjnymi sterowanym numerycznie, dotyczy to obrabiarek, urządzeń transportowych i pozostałych. Zadania realizowane prze CAM to: pobieranie z baz danych programów do sterowania numerycznego urządzeniami, wczytywanie ich i aktywizowanie, pobieranie danych ze stanowisk pracy i ich przesyłanie do systemu nadrzędnego, generowanie programów NC (dla urządzeń numerycznych) bezpośrednio z pulpitu operatorskiego na obrabiarce inaczej programowanie zorientowane warsztatowo. Coraz częściej firmy stosują systemy integrujące CAD i CAM, które określa się systemami CAD/CAM. Programowanie w tych systemach polega na bezpośrednim wykorzystaniu danych CAD do stworzenia programu na obrabiarki numeryczne;3. CAP – komputerowo wspomagane planowanie to system wspomagający planowanie procesów produkcyjnych. CAP opracowuje procesy technologiczne, obróbki i montażu. Wyróżniamy trzy sposoby projektowania procesów technologicznych:  wariantowe - wykorzystuje dane z poprzednich opracowanych procesów, technolog tworzy nowy wariant, uwzględniając wymagania dotyczące obrabianego materiału oraz warunków w jakich ten proces będzie wykonywany;  generacyjne – polega na wygenerowaniu procesu technologicznego z funkcji zawartych w programie, technolog wykonuje nieliczne funkcje;  automatyczne – wszystkie czynności wykonywane są automatycznie bez udziału człowieka.4. CAQ – komputerowo wspomagane sterowanie jakością inne określenie to systemy zapewnienia jakości W celu uzyskania wymaganej jakości łączy się wszystkie czynniki decydujące. Jakość produktu zależy od czynników technicznych, jakości projektu czy też obsługi procesu produkcyjnego. CAQ umożliwia ocenę systemu jakości, podstawą tej oceny są protokoły z pomiarów zadanych wielkości, które są wykonywane w poszczególnych etapach produkcji;5. PPC – planowanie i sterowanie produkcją (komputerowo wspomagane zarządzanie produkcją).Do podstawowych zadań tych systemów należą dwa elementy:  planowanie produkcji – planowanie programu produkcji, zapotrzebowania materiałowego oraz zasobów niezbędnych do realizacji zleceń, wynikiem tychże działań są harmonogramy będące podstawą sterowania produkcją,  sterowanie produkcją czyli uruchamianie zleceń i czynności związane z kontrolą ich realizacji; Kurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcji Podstawy organizowania i monitorowania 8

Aby dowiedzieć się więcej nt. metod sterowania produkcją zapoznaj się zprezentacją pt. „Założenia systemu sterowania produkcją”. Systemy PPC to jedne z najstarszych systemów używanychw przedsiębiorstwach. Rozróżniamy trzy generacje tych systemów. Przykładem systemupierwszej generacji jest MRP 1. Są one przeznaczone do realizacji określonych zadań.Druga generacja to systemy strukturalnie zintegrowane. Przy ich pomocy możnaplanować wszystkie zasoby produkcyjne jak i dokonywać optymalizacji procesówprodukcyjnych. System MRP 2 to właśnie system drugiej generacji. Trzecia generacjasystemów jest najbardziej zaawansowana. Łączy w sobie funkcje systemów pierwszeji drugiej generacji. Ich głównym zadaniem jest analiza kosztów produkcji orazwskazywanie działań mających na celu ich zmniejszenie. Systemy te oferują narzędziaumożliwiające kompleksowe zarządzanie produkcją. Zawierają moduły, któreumożliwiają tworzenie analiz i symulacji wspomagających podjęcie właściwej decyzji.Systemy te nazywane są systemami planowania zasobów przedsiębiorstwa ERP(Enterprise Resource Planning ). PPC to systemy otwarte o budowie modułowej, którebudowane są z modułów zgodnie z wymaganiami klienta. Poszczególne systemy musząbyć ze sobą powiązane, tworzą wówczas określoną konfigurację systemu CIM.Rysunek 2.3 Schemat rodzajów systemów informatycznych wspomagających organizację systemów produkcji Źródło: opracowanie własne Kurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcji Podstawy organizowania i monitorowania 9

2.6 Funkcjonalności systemów informatycznych wspomagających organizacjęsystemów produkcji Funkcjonalność systemów informatycznych to bardzo ważny problem . Dobórsystemu pod kątem funkcjonalności powinien być starannie przeanalizowany tak abyjego zakup był korzystny dla przedsiębiorstwa. Jeżeli dotyczy to systemu planowaniai sterowania produkcją, to należy czynić to ze szczególną uwagą. Informatyzacja tejdziedziny w firmie pociąga za sobą, w zależności od złożoności produktów i procesów,większe koszty aniżeli w przypadku którejś z dziedzin pozostałych. Cena pakietów orazkoszty prac przygotowawczych i wdrożeniowych są na ogół znaczne. Duże jest teżryzyko poważnych strat w razie niepowodzenia przedsięwzięcia.Przy wyborze pakietu należy uwzględnić między innymi: zgodność oferowanych w systemie funkcji z wymaganiami użytkownika, w tymcelu należy przeprowadzić analizę porównawczą wymagań użytkownikai właściwości użytkowych systemu na poziomie dziedzin zarządzania, funkcjigłównych w dziedzinach oraz funkcji pochodnych kolejnych szczebli aż dofunkcji elementarnych; zgodność z lokalną specyfiką przepisów dotyczących prowadzenia działalności gospodarczej, np. obsługi podatkowej; zgodność pojęć, haseł, definicji, struktur danych (dokumentów, pól), klasyfikacji, określeń, oznaczeń (np. jednostek miary) stosowanych w systemie informatycznym i w przedsiębiorstwie; dyspozycyjność danych i usług oferowanych w systemie (dostępność, czasy re- akcji); rzetelność danych w systemie (czułość, zasięg, subiektywność, aktualność, po- prawność metodologiczna, np. obliczeń); wiarygodność danych i ich integralność; poziom bezpieczeństwa danych w systemie; stan i możliwości zintegrowania z otoczeniem systemowym (otwartość); interfejs użytkownika (łatwy w użyciu, indywidualny – adaptowalny do indywidualnych preferencji, odpowiednio rozbudowane funkcje pomocy bez konieczności studiowania dokumentacji w czasie pracy z systemem, we właściwej i poprawnej wersji językowej, wielojęzyczny dla firm międzynarodowych, przyjazny – komfort pracy i nie jest wymagana od użytkownika specjalistyczna wiedza informatyczne); dokumentacja systemu (kompletna, precyzyjna, w języku użytkownika, aktualna); firma oferująca pakiet powinna mieć dobrą i trwałą pozycję na rynku, wiele właściwie zrealizowanych wdrożeń, wiele pozytywnych doświadczeń, tradycje i perspektywy rozwoju; firma powinna zapewnić odpowiednią pomoc wdrożeniową, serwis (np. 24- godzinny, w języku użytkownika) oraz rozwój pakietu i jego nowoczesność; Kurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcjiPodstawy organizowania i monitorowania 10

 korzystny stosunek ceny pakietu do założonych efektów. Dokonując wyboru systemu, należy mieć świadomość, że użytkownik –w zależności od wielkości systemu – decyduje się na wiele lat współpracy z firmą –autorem pakietu. Ocenia się też, że koszty nabycia i wdrożenia systemu do kosztów jegoeksploatacji i późniejszego rozwoju mają proporcje góry lodowej. Koszty nabyciapakietu, sprzętu i wdrożenia to wierzchołek wspomnianej góry. Na jej podstawęskładają się koszty bieżącej eksploatacji, usuwania awarii sprzętu i skutków wadliwegofunkcjonowania, modyfikacji, adaptacji, rozwoju oraz utraconych szans będącychskutkiem złego działania systemu. Decydując się na system źle zaprojektowany, zrealizowany w przestarzałejtechnologii, eksploatowany na niewłaściwym sprzęcie oraz wybierając niesolidnegopartnera, musimy się liczyć z istotnym zwiększeniem kosztów jego eksploatacjiirozwoju.2.7 Informacje wykorzystywane w sterowaniu produkcją Przepływy informacyjne w logistyce i ich objętość stają się punktem wyjścia dorozważań na temat logistycznego systemu informacji LIS (Logistics InformationSystem). Aby wybrać informacje najistotniejsze z punktu trafności decydowania,o największej wartości i w krótkim czasie, należy zastosować odpowiednie środkii techniki informacyjne. Tylko techniki komputerowe są w stanie poradzić sobie takdużą ilością danych i przetworzyć je w cenne, użyteczne informacje. Integracja i kompleksowość logistycznego systemu informacji LIS powinnaodbywać się w relacji do wcześniej wspomnianego otoczenia. Ono nadaje kształtdziałalności przedsiębiorstwa poprzez uwzględnienie w systemach informacyjnychistotnych problemów ekonomicznych, społecznych, geograficznych, kulturowych itp.Istotą logistycznego systemu informacji jest gromadzenie danych i informacji,przechowywanie, odpowiednie przetwarzanie i dystrybuowanie informacji,prezentowanie i podejmowanie optymalnych decyzji koordynujących działanialogistyczne. Podejmowana decyzja musi dotyczyć wszystkich elementów i ogniwsystemu logistycznego z uwzględnieniem zjawisk zachodzących w całym łańcuchudostaw i zmian mających miejsce w otoczeniu przedsiębiorstwa.Potrzeba połączenia wszystkich ogniw łańcucha wynika z synergicznegocharakteru poszczególnych aspektów działalności logistycznej. Zarządzanie ŁańcuchemDostaw jest całością procesów biznesowych od użytkownika końcowego przezdostawców źródłowych, którzy dostarczają produkty, usługi i informacje, które dodająwartości dla klientów. Często określenie to jest używane jako substytut lub synonim dlalogistyki. A przecież logistyka w takim przypadku powinna stanowić wspólnyobszar decyzyjny. Wówczas szybciej wykorzystywane są wszystkie informacje związanez działalnością logistyczną, istnieje większa możliwość gromadzenia ich, szybkiegoprzesyłania, co prowadzi do trafnego podejmowania decyzji dla wszystkichwspółpracujących przedsiębiorstw. Źle podjęta decyzja w jednym z przedsiębiorstwłańcucha dostaw, powoduje straty i dodatkowe koszty w innych przedsiębiorstwach.Rzetelną analizę ciągle nowych problemów i prawidłowo podjętą decyzję opartą nawartościowych, odpowiednio zinterpretowanych informacji zapewnia LIS. Kurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcjiPodstawy organizowania i monitorowania 11

Podstawowym zadaniem dla osoby odpowiedzialnej za informatyzację systemulogistycznego w przedsiębiorstwie jest określenie zakresu rzeczowego, przedmiotowegodla tych zbiorów danych źródłowych, które mają zasadnicze znaczenie w procesachplanowania i koordynacji zarządzania logistycznego, poprzez monitoring i controllingoperacji logistycznych. Informatyzacja w logistyce przedsiębiorstw sprowadza sięzarówno do tworzenia architektury systemów informatycznych jak i do sposobuwykorzystania ich. Działalność logistycznego systemu informacji rozpoczyna się od gromadzeniadanych niezbędnych w podejmowaniu decyzji. Dane dla systemu logistycznego powinnybyć uzyskiwane z wielu, różnych źródeł. Powinny obejmować całokształt działańlogistycznych, a więc dotyczyć między innymi: procesów zaopatrzenia, magazynowania,produkcji, dystrybucji, marketingu, zbytu, powstawania kosztów. Niezbędne są równieżdane pochodzące od wszystkich przedsiębiorstw będących podstawowymi elementamiłańcucha dostaw z uwzględnieniem: dostawców, pośredników, spedytorów,dystrybutorów, przewoźników, czyli wszystkich jednostek gospodarczych, które biorąudział w świadczeniu usług logistycznych oraz dane z otoczenia finansowego. Zebraneinformacje są przechowywane w zintegrowanych bazach danych przedsiębiorstwnależących do łańcucha dostaw, dopełnieniem tych baz są bazy lokalne i osobiste.Ogólnie bazy danych można podzielić na bazy zewnętrzne i wewnętrzne, na bieżąco sąuzupełnianie i modyfikowanie.Logistyczny system informacji (LIS) posługuje się najnowszymi osiągnięciamiz zakresu informatyki i telekomunikacji. Infrastruktura teleinformatyczna obejmujezarówno środki techniczne (hardware) jak i właściwe dla tych środków rozwiązaniasoftwarowe (algorytmy, programy, systemy kodowania itp.). Wykorzystuje się tuwszystkie znane media przesyłowe jak: łącza komutowane, radiowe, satelitarne. Naterenie przedsiębiorstw stosowane są sieci lokalne. Mają one ograniczony zasięgi dotyczą budynków położonych blisko siebie. Przykładem może być np. intranetfunkcjonujący na terenie jednego przedsiębiorstwa czy ekstranet łączący dwa obiektygospodarcze, w których funkcjonują sieci intranet. W sieciach rozległychwykorzystywane są komutowane połączenia telefoniczne, połączenia satelitarne orazsieci pakietowe i telefonia komórkowa. Technicznym odpowiednikiem sieci rozległych jest tzw. autostrada informacyjna,tworząca możliwość do globalnej komunikacji o charakterze systemowym. Obecniefunkcje te spełnia Internet. Aby logistyczny system informacji sprawnie działał orazzapewniał szybkie przesyłanie i pozyskiwanie danych, musi być systemem otwartym,umożliwiającym połączenie się zarówno z sieciami lokalnymi jak i rozległymi. Należystwierdzić, że najistotniejszymi zadaniami logistycznego systemu informacji jestgromadzenie i przetwarzanie danych, dotyczących całej działalności logistycznejprzedsiębiorstwa oraz jego makro-otoczenia i otoczenia konkurencyjnego,wykorzystując wszystkie możliwe źródła.33 http://logistyka.wiedza.diaboli.pl/logistyczny-system-informacji/ Kurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcji Podstawy organizowania i monitorowania 12

Rysunek 2.4 System LIS Źródło: http://pl.fotolia.com/id/41572179 Ponad to system LIS jest odpowiedzialny za dostarczenie zebranychi przetworzonych danych oraz odpowiednich informacji do zespołów podejmowaniadecyzji na każdym szczeblu organizacyjnym. Inną ważną cechą systemu jest jednolitość jego wszystkich elementów, bezwzględu na to czy są one częściami składowymi systemu jednego przedsiębiorstwa czygrupy przedsiębiorstw, a ich sieć informacyjna powinna charakteryzować się wyraźnymsprzężeniem zwrotnym i służyć zarówno celom jednostronnego przekazu jaki dwustronnej wymianie informacji w różnej postaci między dowolnymi partneramirynkowymi. Właściwością systemu LIS, przyczyniającą się do spójności poszczególnychelementów i modułów połączonych relacjami i powiązaniami a w efekcie dooptymalizacji całego systemu jest integracja. Celem, której jest skoordynowanie działańlogistycznych przedsiębiorstwa realizując podejście systemowe w logistycez uwzględnieniem otwartości i elastyczności strukturalnej i funkcjonalnej. Zapewnieniem efektywności funkcjonowania systemu LIS jest informatyzacjaprzedsiębiorstw. Odpowiednie wdrożenie i zastosowanie środków i technikinformatycznych wspomagających funkcjonowanie LIS gwarantuje polepszeniewydajności przedsiębiorstwa, przejawiającej się w: poprawie szybkości działań,podnoszeniu jakości produkcji i poziomu obsługi klienta, zmniejszaniu kosztów a tymsamym wzrost konkurencyjności na rynku. Za sprawą dynamicznego rozwoju środkówi technik informatycznych w zakresie sprzętu komputerowego, systemów baz danych, Kurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcji Podstawy organizowania i monitorowania 13

technologii przetwarzania i przesyłania informacji, oprogramowania operacyjnego,systemowego i narzędziowego umożliwia uzyskanie efektu synergii zarównow systemie logistycznym jak i w logistycznym systemie informacji przedsiębiorstwa,kiedy to funkcjonalność końcowa wymienionych tu rozwiązań informatycznych staje siępełniejsza i daje większe efekty niż algebraiczna suma elementów składowych.Istotnymi i cennymi źródłami informacji są wszystkie ogniwa łańcucha dostaw,a zwłaszcza odbiorcy końcowi produktu, którzy na podstawie zamówień, zleceńdostarczają najbardziej wiarygodnych informacji o aktualnych tendencjach rynku. Dużeznaczenie mają także informacje czerpane z kanału marketingowego, służące doopracowywania prognoz popytu. Logistyczny system informacyjny opiera się na szeroko pojętej infrastrukturzeteleinformatycznej, która jest podstawą stosowania dalszych rozwiązań technicznych.Popularną techniką wymiany dokumentów jest EDI (Electronic Data Interchange). EDIjako system międzyorganizacyjny zapewnia przesyłanie danych i informacji międzyprzedsiębiorstwami realizując cele logistycznego działania. Za pomocą tej technikinastępuje zbieranie i przesyłanie informacji prawie w każdym ogniwie łańcucha dostaw.EDI pozwala osiągnąć korzyści dzięki usprawnieniu obsługi klientów, gospodarkimateriałowej przez krótsze terminy dostaw, obniżenie poziomu zapasów, trafnei precyzyjne prognozy zbytu, usprawnieniu możliwości stosowania strategii JiT(dokładnie na czas) oraz stosowaniu strategii marketingowych. Technologia EDI orazkoncepcja systemów otwartych pozwalają realizować zasadę tzw. Integracjiprogresywnej. W elektronicznej wymianie dokumentów jest wykorzystywana technikaautomatycznej identyfikacji towarów (AI) wykorzystująca kody kreskowe. Technika AIjest wykorzystywana w wielu procesach logistycznych w: zaopatrzeniu, produkcji,transporcie, magazynowaniu, handlu. EDI i AI są ściśle ze sobą powiązane i sąnieodłącznym elementem logistycznego systemu informacji. Gwarancją efektywnegodziałania transmisji dokumentów jest dostępność i niezawodność usług sieciowychi telekomunikacyjnych. Wspomaganie logistycznego systemu informacyjnego zapewniają metody opartena: sterowaniu produkcją zgodnie ze standardami MRP II (Manufakturing ResourcePlanning - planowanie zasobów produkcyjnych), MRP II Plus (MRP - Money ResourcePlanning - rozwinięcie MRP II o procedury finansowe, np. cash flow, metoda ABC (ABC -Activity Based Costing), kompleksowym zarządzaniu jakością zgodnie z ideą TQM (TotalQuality Management) oraz standardami norm ISO 9000. Inną techniką stosowaną w systemie LIS jest łączność satelitarna, zwłaszczaodgrywająca duże znaczenie w procesie przewozowym. Transport charakteryzujący siędużym rozproszeniem taboru wykorzystuje system nawigacyjny GPS. System ten wrazz sieciami opartymi o łącza satelitarne zapewnia optymalizację fizycznegoprzemieszczania towarów i dokładne określenie położenia przemieszczanych towarówkażdym momencie procesu. Integracja i kompleksowość informatycznych systemów logistycznych musiodbywać się w odniesieniu do wcześniej wspomnianego otoczenia. Ono nadaje kształtdziałalności przedsiębiorstwa poprzez uwzględnienie w systemach informacyjnychistotnych problemów ekonomicznych, społecznych, geograficznych, kulturowych itp.Samodzielnie działający system LIS w obrębie jednego przedsiębiorstwa nie daje Kurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcji Podstawy organizowania i monitorowania 14

przewidywanych efektów. Dokonujące się intensywne zmiany w otoczeniuprzedsiębiorstwa skłaniają do patrzenia na logistyczny system informatyczny (LIS) jakona moduł zintegrowanego systemu informatycznego zarządzania (ZSIZ). Istotą zintegrowanego systemu informatycznego zarządzania jest utworzenienowego jakościowo systemu zarządzającego gospodarowaniem w przedsiębiorstwie,wspomaganego informatycznie, a elementy tego systemu są uzależnione od siebie i odcałości oraz połączone odpowiednimi relacjami i powiązaniami w celu dostarczaniainformacji niezbędnych do podejmowania decyzji. Integracja w ZSIZ odbywa się w dwóch płaszczyznach: funkcjonalnej i fizycznej.W pierwszej z nich różne funkcje realizowane są w taki sposób jakby wykonywane byływ jednym, pojedynczym systemie. Przejawia się to tym, że uprawniony użytkownik mamożliwość dostępu do wszystkich funkcji realizowanych w ZSIZ poprzez jeden spójnyinterfejs wraz z przełączaniem się pomiędzy różnymi zadaniami. Integracjaw płaszczyźnie fizycznej polega na kompleksowym połączeniu wszystkich elementówsystemu odpowiednim sprzętem komputerowym i oprogramowaniem. ZSIZ stanowi najwyższą formę ewolucyjną zastosowania technologiikomputerowej do wspomagania procesów zarządzania w przedsiębiorstwie. ZSIZ tootwarty, modułowo zorganizowany kompleksowy system informatyczny, obsługującywszystkie sfery jego działalności, począwszy od marketingu, planowania i zaopatrzeniapoprzez techniczne przygotowanie produkcji i jej sterowanie, dystrybucję, sprzedaż,gospodarkę remontową, prace finansowo - księgowe i gospodarkę kadrami,umożliwiający sprawowanie kontroli, przeprowadzanie analiz i podejmowaniewłaściwych decyzji. Modułowa budowa systemu umożliwia etapowe wdrażanieposzczególnych, niezbędnych składowych.Najważniejszymi cechami systemów ZSIZ są:  kompleksowy charakter funkcjonalny - obejmuje swym zakresem wszystkie obszary działalności przedsiębiorstwa w ramach struktury funkcjonalnej;  wysoki stopień integracji danych i procesów - dotyczy wymiany danych zarówno wewnątrz przedsiębiorstwa między odpowiednimi modułami jak i z partnerami rynkowymi oraz z całym otoczeniem w skali makro i najbliższego (konkurencyjnego);  budowa modułowa i otwartość - umożliwia etapowe wdrażanie systemu, tworzenie połączeń z systemami zewnętrznymi, charakteryzuje się skalowalną architekturą (zazwyczaj klient - serwer);  elastyczność strukturalna i funkcjonalna - zapewnia maksymalne dostosowanie rozwiązań sprzętowo - programowych w ramach struktury technicznej i funkcjonalnej do potrzeb przedsiębiorstwa chwili wdrażania systemu jak również umożliwia jego modyfikację i dynamiczne dopasowanie przy zmiennych wymaganiach i potrzebach generowanych przez otoczenie;  zaawansowanie merytoryczne - zapewnia całkowite informatyczne wspomaganie procesów informacyjno-decyzyjnych, z wykorzystaniem mechanizmów swobodnej ekstrakcji i agregacji danych, optymalizacji, prognozowania, analizowania, diagnozowania, wyboru wariantów, prezentowania, a także praktyczne oparcie systemu na koncepcjach zarządzania logistycznego i spełnianie wymogów MRP II; Kurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcji Podstawy organizowania i monitorowania 15

 zaawansowanie technologiczne - gwarantuje stosowanie najnowszych osiągnięć z zakresu technologii informatycznej (sprzęt, programy, systemy operacyjne, techniki umożliwiające tworzenie zestawień, raportów, prezentacji itp.) i bieżącą modyfikację, oferuje interfejs graficzny i wykorzystanie różnych rodzajów baz danych w zależności od potrzeb z zastosowaniem najnowszych, odpowiednich narzędzi programistycznych;  zgodność z polskim ustawodawstwem, a w szczególności w zakresie rachunkowości.2.8 Literatura2.8.1 Literatura obowiązkowa  Adamczewski M, Zintegrowane systemy informatyczne w praktyce, Mikom, Warszawa 2003;  Kupiec L., Podstawy logistyki, Białystok 2000.  Praca zbiorowa pod redakcją Rutkowskiego K., Logistyka dystrybucji, Difin, Warszawa 2000;  Szymonik A., Logistyka produkcji., Procesy, systemy, organizacja, Difin, Warszawa 2012.2.8.2 Literatura uzupełniająca  Skowronek Cz., Sarjusz-Wolski Z., Logistyka w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 1999.2.8.3 Netografia  http://logistyka.wiedza.diaboli.pl/logistyczny-system-informacji/;  www.wsie-projekty.eu/nauczyciel/index.php/download_file/view/57.2.9 Spis rysunkówRysunek 2.1 Procesy logistyczne...............................................................................................................3Rysunek 2.2 Środek transportu .................................................................................................................6Rysunek 2.3 Schemat rodzajów systemów informatycznych wspomagającychorganizację systemów produkcji...............................................................................................................9Rysunek 2.4 System LIS ............................................................................................................................. 132.10 Spis treści2 Infrastruktura procesu produkcyjnego.........................................................................................2 2.1 Składniki infrastruktury logistycznej procesów produkcyjnych .................................................2 Kurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcji Podstawy organizowania i monitorowania 16

2.2 Składniki infrastruktury technicznej procesów logistycznych .....................................................22.3 Środki transportu wewnętrznego do wykonania przepływu produkcyjnego........................42.4 Cele i zadania systemów informatycznych wspomagających organizację procesuprodukcji ............................................................................................................................................................................62.5 Rodzaje systemów informatycznych wspomagających organizację systemów produkcji 72.6 Funkcjonalności systemów informatycznych wspomagających organizację systemówprodukcji .........................................................................................................................................................................102.7 Informacje wykorzystywane w sterowaniu produkcją .................................................................112.8 Literatura..........................................................................................................................................................16 2.8.1 Literatura obowiązkowa .............................................................................................................................................16 2.8.2 Literatura uzupełniająca.............................................................................................................................................16 2.8.3 Netografia ..........................................................................................................................................................................162.9 Spis rysunków.................................................................................................................................................16 Kurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcji Podstawy organizowania i monitorowania 17

Źródło: http://gminabraniewo.pl/cms/index.php/gospodarka-odpadami/176-gospodarka-odpadami Podstawy organizowania KURS i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcjiMODUŁ Systemy odprowadzania i neutralizacji odpadów powstałych w procesie produkcji Kurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcji 1Podstawy organizowania i monitorowania

3 Systemy odprowadzania i neutralizacji odpadów powstałych w procesie produkcji.3.1 Gospodarowanie odpadami produkcyjnymi Prawo polskie definiuje odpady, jako „każdą substancję lub przedmiot, którychposiadacz pozbywa się, zamierza się pozbyć lub do których pozbycia się jest zobowiąza-ny”. Ustawa z roku 2001 przyniosła rezygnację z przedmiotowego charakteru definicjiuznając kryterium podmiotowe, jako te, które wskazuje na posiadacza odpadów uznającjego prawo do podejmowania decyzji w kwestii utylizacji danej rzeczy (substancji). Ra-cjonalna gospodarka odpadami wymaga rozpoznania ich struktury.1W związku z tym odpady dzielimy następująco:  ze względu na charakter działalności wytwarzającej odpady: − komunalne; − rolnicze; − komunikacyjne; − turystyczne; − specjalne; − pozostałe.  w zależności od oddziaływania na środowisko: − nieaktywne; − częściowo szkodliwe; − szkodliwe; − niebezpieczne.  ze względu na stan skupienia: − stałe; − ciekłe; − gazowe.  według miejsca powstawania: − domowe (bytowe); − z obiektów użyteczności publicznej; − z obiektów przemysłowych; − zbierane z ulic, chodników, placów;1 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska 2 Kurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcji Podstawy organizowania i monitorowania

− zbierane z terenów zielonych w osiedlach;− śnieg i lód w okresie zimowym;− gruz z remontów i rozbiórki domów;− ziemia i inne nieczystości z placów budowy;− odpadki wielkogabarytowe. Rysunek 3.1 Pojemniki na odpady Źródło: http://pl.fotolia.com/id/50809807 Działalność produkcyjna i usługowa jest ingerencją człowieka w środowiskoprzyrodnicze. Powoduję ona m.in. niekorzystne zakłócenia w środowisku człowieka. Za-kłócenia i zmiany to, np.  zanieczyszczenie atmosfery i wody;  powstawanie produktów ubocznych i odpadów produkcyjnych uciążliwych dla środowiska;  zanieczyszczenia akustyczne, które są wynikiem hałasu i wibracji;  emisję rodzaju promieniowania. Kurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcji 3Podstawy organizowania i monitorowania

Celem umiejętnego gospodarowania odpadami jest zminimalizowanie szkodli-wego wpływu na środowisko naturalne. Uogólniając można powiedzieć, że gospodarkaodpadami to zbieranie odpadów wytworzonych w procesach produkcyjnych, które sąmagazynowane w adekwatnie przygotowanych magazynach, a następnie przekazywaneodbiorcom odpadów, którzy umawiając się z wytwórcą odpadów zajmują się w jegoimieniu ich zagospodarowaniem. Prowadzenie gospodarki odpadami polega na odzysku,unieszkodliwianiu, zbieraniu oraz transporcie odpadów. W skład procesu wchodzi rów-nież kontrola i przestrzeganie odpowiednich norm z zakresu ochrony środowiska. Po-wstawanie odpadów powinno być eliminowane lub ograniczane przez produkującychodpady oraz ich odbiorców niezależnie od stopnia uciążliwości, bądź zagrożeń dla życiai zdrowia ludzi oraz dla środowiska, a także niezależnie od ich ilości lub miejsca po-wstawania.2 Działania powodujące lub mogące powodować powstawanie odpadów należyplanować, projektować i prowadzić tak, aby:  zapobiegały powstawaniu odpadów;  zapewniały bezpieczne dla środowiska wykorzystywanie odpadów, jeżeli nie uda- ło się zapobiec ich powstaniu;  zapewniały zgodny z zasadami ochrony środowiska sposób postępowania z odpa- dami, których powstaniu nie udało się zapobiec lub nie udało się wykorzystać. Przedsiębiorstwo wytwarzające odpady jest zobowiązane do stosowania takichsposobów produkcji i form usług lub eksploatacji takich surowców i materiałów, którezapobiegają powstawaniu odpadów albo pozwalają utrzymać na możliwie najniższympoziomie ich ilość, a także ograniczają ich uciążliwość lub zagrożenie dla życia, zdrowiaoraz środowiska naturalnego. Przeciwdziałanie powstawaniu odpadów to przedewszystkim umiejętne i odpowiedzialne realizowanie dwóch podstawowych zadań:3  ograniczania powstawania odpadów przez optymalne przetwórstwo surowców, materiałów i paliw oraz użytkowanie wyrobów;  zwiększania stopnia wykorzystania odpadów, których powstawania na obecnym poziomie techniki i technologii nie da się uniknąć, a także sukcesywne przetwa- rzanie odpadów nagromadzonych w poprzednich latach. Odpady, których nie można racjonalnie wykorzystać, z uwagi na ich ilość, brakmetod i środków lub opłacalnych technologii, muszą być składowane w sposób selek-tywny i bezpieczny dla środowiska. Odpady, które stwarzają szczególne zagrożenia dlaczłowieka i środowiska powinny być, w przypadku niemożliwości ich zagospodarowa-nia, unieszkodliwiane metodami, które wtórnie nie zanieczyszczają środowiska.2 http://komunalny.pl/index.php?name=archive&op=show&id=81863http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:ANicsDx1zbsJ:forum.iios.pwr.wroc.pl/attachm ent.php%3Faid%3D141+&cd=7&hl=pl&ct=clnk&gl=pl Kurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcji 4Podstawy organizowania i monitorowania

3.2 Projektowanie wyrobów przewidzianych do recyklingu Ekoprojektowanie jest to zagadnienie coraz częściej dyskutowane nie tylkow Polsce, ale i na terenie całej UE. Temat ten poruszany jest nie tylko w związku z no-wymi regulacjami prawnymi, ale przede wszystkim z rosnącą świadomością ekologicznąkonsumentów wyprodukowanych dóbr. Zmiana podejścia do ochrony środowiska zmu-sza producentów do szukania takich rozwiązań projektowych, które w każdym aspekciesą jak najmniej szkodliwe dla otaczającego nas środowiska. Zapoznaj się z audiocastem pt. „Gospodarowanie odpadami produkcyjny-mi”. Proces projektowania i rozwoju produktów składa się z następujących elemen-tów:  planowanie to pierwsza faza w trakcie, której analizowane są zewnętrzne czynniki mające wpływ na projektowany wyrób na przykład: sytuacja na rynku, wymagania środowiskowe, wymagania prawne, potrzeby i oczekiwania klientów, konkuren- cja; czynniki te uwzględniane są przy podejmowaniu decyzji przy pracach projek- towych w odniesieniu do posiadanych zapasów: zasobów finansowych, technolo- gii, dostępnych danych i możliwości dostawców, dostępnych półproduktów i ma- teriałów;  projekt koncepcyjny po jego zakończeniu następuje wybór jednej lub kilku kon- cepcji spełniających wymagania konsumenta, tworząc projekt koncepcyjny można skorzystać z następujących narzędzi: wytyczne i listy kontrolne dotyczące materia- łu montażu i demontażu oraz recyklingu, bazy danych o materiałach, narzędzia analityczne LCA (ekologiczna ocena cyklu życia), literatura fachowa, integracja za- rządzania środowiskowego z procesem projektowania i rozwoju;  projekt szczegółowy to etap wykorzystujący następujące podejścia projektowe: − poprawa efektywności materiałowej poprzez minimalizacje zużycia materiałów, zastosowanie surowców odnawialnych, użycie materiałów o małym wpływie na środowisko; − redukcja zużycia energii, wykorzystanie energii naturalnej; − projektowanie pod kątem czystej produkcji i użytkowania; − wykonanie projektu pod kątem ponownego użycia, odzysku i recyklingu; − projektowanie pod kątem funkcjonalności; − prototyp to sprawdzenie projektu szczegółowego pod kątem zadań środowiskowych, na tym etapie wykonywane są różne badania oceniające, np. właściwości materiałów, długość życia czy funkcjonalności; − produkcja i wprowadzenie na rynek – na tym etapie należy przygotować informacje dla konsumentów, dotyczą one zminimalizowania złego wpływu produktu na środowisko w czasie jego użytkowania, postępowania z wyrobem po zakończeniu jego eksploatacji, recyklingu itp. zakres zamieszczanych informacji jest często określany przez odpowiednie przepisy. Kurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcji 5Podstawy organizowania i monitorowania

 przegląd wyrobów – to informacje pochodzące w głównej mierze od konsumen- tów, wykorzystywane są do ulepszania jakości produkowanych wyrobów, rozwija- jąc i doskonaląc produkt można osiągnąć również i inne korzyści, np. − niższe koszty dzięki optymalnemu zużyciu energii i materiałów; − stymulowanie innowacyjności i kreatywności; − spełnienie wymagań konsumentów; − poprawa wizerunku firmy lub produkowanej marki; − rozszerzenie posiadanej wiedzy; − ulepszanie bezpieczeństwa użytkowania produkowanego wyrobu; − polepszenie komunikacji wewnętrznej i zewnętrznej, − metody recyklingu odpadów niebezpiecznych. Unieszkodliwianie odpadów niebezpiecznych opiera się na postępowaniu,w efekcie, którego eliminuje się zawartych w nich składniki szkodliwe i toksyczne, np.przez rozkład na związki niestwarzające zagrożenia dla środowiska naturalnego. Sposóbunieszkodliwiania należy dobrać odpowiednio do właściwości substancji, które mają byćprzedmiotem tego procesu. Nawet nietoksyczne związki chemiczne, przy niewłaściwym postępowaniu, mogątworzyć nowe szkodliwe substancje, w niektórych przypadkach nawet bardziej trująceod pierwotnych składników odpadów. W technologii unieszkodliwiania odpadów nie-bezpiecznych przyjmuje się zasadę grupowania odpadów według procesów unieszko-dliwiania. Jedną z grup są odpady, których składniki toksyczne są palne, tzn. zostają utle-nione w reakcjach spalania do produktów gazowych (spalin) i stałych (popiół, żużel).Oczyszczanie spalin musi być skuteczne, a zatem w ich składzie nie mogą występowaćzwiązki trudne do uchwycenia w urządzeniach do oczyszczania spalin. Odpady stałe, pospaleniu stanowiące pozostałość mineralną, nie powinny zawierać składników rozpusz-czalnych w wodzie, łatwo wymywanych. Dla większości znanych odpadów niebezpiecznych dostępne są bezpieczne tech-nologie utylizacji i unieszkodliwiania, które można podzielić na następujące grupy:  odzyskiwanie i powtórne wykorzystanie;  unieszkodliwianie metodami fizyczno–chemicznymi (neutralizacja, strącanie);  unieszkodliwianie metodami biologicznymi (fermentacja);  unieszkodliwianie metodami termicznymi (spalanie, współspalanie, piroliza);  izolowanie (tymczasowe zamykanie w szczelnych pojemnikach przed właściwym składowaniem);  zestalenie (stabilizowanie). Kurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcji 6Podstawy organizowania i monitorowania

Rysunek 3.2 Recykling Źródło: http://pl.fotolia.com/id/33887058Poniżej podano spis odpadów wraz ze sposobem ich recyklingu:  odpady przeznaczone do odzyskiwania bez wcześniejszego przetwarzania: − akumulatory; − oleje jadalne; − kąpiele utrwalające; − klisze rentgenowskie; − rtęć metaliczna.  odpady przeznaczone do przetworzenia, a następnie powtórnie wykorzystane lub składowane: − lampy fluorescencyjne; − odpady zawierające azbest; − sole metali ciężkich; − cyjanki lub związki arsenu; − związki nieorganiczne neutralne; Kurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcji 7Podstawy organizowania i monitorowania

− wodorotlenki, amoniak i sole amonowe; − kwasy nieorganiczne; − kwasy organiczne; − toksyczne związki nieorganiczne.  odpady przeznaczone do spalania: − farby i lakiery; − środki ochrony drewna; − organiczne środki czyszczące; − kosmetyki; − kleje; − detergenty; − odpady organiczne ciekłe (złożone mieszaniny); − odpady ropopochodne; − rozpuszczalniki; − pestycydy, insektycydy, herbicydy, fungicydy; − odpady węglowodorów chlorowanych; − zużyte oleje silnikowe; − opakowania po środkach toksycznych. Odpady niebezpieczne mogą stanowić alternatywę dla paliw konwencjonalnychw kotłowniach. Mieszaninę odpadów ciekłych lub stałych, stosowaną, jako paliwo po-mocnicze, doprowadza się do pieca dyszą umieszczoną obok paliwa podstawowego, któ-rym jest węgiel, koks, olej opałowy. Ciepło spalania odpadów niebezpiecznych jest wy-korzystywane w procesie, obniżając tym samym zużycie paliwa konwencjonalnego. Gazyspalinowe zostają oczyszczone przez kontakt ze strumieniem silnie alkalicznych surow-ców (absorbent, np. tlenek wapnia). Do wychwytywania pyłów służą specjalne filtrymontowane, np. na kominach. Niebezpieczne odpady ciekłe, unieszkodliwiane w piecachcementowych są wykorzystywane do produkcji odpadowych paliw płynnych, występu-jąc w postaci:  zużytych rozpuszczalników organicznych pochodzących z produkcji farb i lakie- rów oraz z przemysłu obróbki metali;  pozostałości podestylacyjne i produkty uboczne przemysłu chemicznego oraz far- maceutycznego;  odpady przemysłowe z przemysłu petrochemicznego i rafineryjnego;  odpady zużytych chemikaliów i produktów farmaceutycznych;  zużytych olejów, smarów maszynowych, także olejów hydraulicznych. Kurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcji 8Podstawy organizowania i monitorowania

Piece cementowe są jedynymi urządzeniami, które nadają się do skutecznegounieszkodliwiania freonów. Wśród odpadów stałych, które są spalane można wymienić:tworzywa sztuczne, gumę, kauczuk, odpady z wytwarzania aluminium, szlamy i osadyze stacji uzdatniania wody i oczyszczalni ścieków. We wszystkich przypadkach należywykluczyć występowanie w odpadach, wprowadzanych do pieca cementowego, lotnychsubstancji organicznych, jak i składników, których produktami rozkładu są substancjelotne, ponieważ nie ulegają one destrukcji, lecz ze strumieniem gazów odlotowych zo-staną wyemitowane do atmosfery. Odpady ciekłe, niepalne używane są do wytwarzaniaciasta cementowego w procesie produkcji cementu. Na podstawie badań prowadzonychw cementowniach okazało się, że w wielu cementowniach przeprowadzających uniesz-kodliwianie odpadów niebezpiecznych stopień rozpadu związków toksycznych i szko-dliwych wynosi 99,9%, a w przypadku mniejszych ilości wprowadzonych do procesuprzekracza 99,999%. Prawidłowo i umiejętnie eksploatowana instalacja unieszkodli-wiania dużej grupy odpadów niebezpiecznych w piecach cementowych jest rozwiąza-niem skutecznym, którego zastosowanie spełnia wymogi ochrony środowiska.Metody utylizacji odpadów niebezpiecznych Zapoznaj się z videocastem pt. „Metody utylizacji odpadów niebezpiecz-nych”.3.3 System utylizacji odpadów produkcyjnych4 System gospodarki odpadami tak jak każdy system logistyczny również musiuwzględniać zasadę globalizacji oznacza to, że, należy rozpatrywać system, jako całość,a nie pojedynczy element. System gospodarki odpadami składa się z trzech podsyste-mów:  podsystemu recyrkulacji odpadów stałych;  podsystemu recyrkulacji odpadów ciekłych;  podsystemu recyrkulacji odpadów gazowych. Zadania realizowane przez system gospodarki odpadami zależą od następującychczynników:  ilości, typu i rozmieszczenia odpadów;  czynników przestrzenno – urbanistycznych;  standardów ochrony środowiska. Wymienione elementy składają się z części wchodzących w skład uwarunkowańzewnętrznych, które stanowią podstawę prac początkowych dla stworzenia sytemu, bę-dąc równocześnie zbiorem ograniczeń. Drugą grupę stanowią uwarunkowania we-wnętrzne, które zależą od rodzaju technologii w zakresie realizowania procesów zwią-zanych z gospodarką odpadami. Do czynników wpływających na efektywność systemuzaliczamy:4 Bilitewski B., Hardtle G., Marek K., Podręcznik gospodarki odpadami, Wydawnictwo Seidel Przywecki, Warszawa 2003 Kurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcji 9Podstawy organizowania i monitorowania

 sposób gromadzenia odpadów;  wielkość i lokalizacja obiektów;  działanie tychże obiektów;  dobranie tras wywozu i używanego materiału. W chwili rozpoczęcia prac projektowych należy:  dokonać oceny gospodarki odpadami na danym terenie;  przeprowadzić prognozę zmiany składu ilościowego odpadów;  określić oraz wyznaczyć cele i kierunki działania;  ustalić i zaprojektować działania mające na celu poprawę stanu gospodarki odpa- dami na danym terenie. Następnie uwzględniając wszystkie spostrzeżenia i wskaźniki należy rozpocząćprojektowanie systemu, w planie należy zdefiniować szacunkowe koszty inwestycyjnei eksploatacyjne proponowanego systemu oraz uwzględnić działanie systemu monito-ringu kontroli oraz oceny realizacji wyznaczonych celów. Budowa zintegrowanego sys-temu tworzy wiele pytań, na które należy znaleźć odpowiedź np. czy istnieje już odpo-wiednia infrastruktura? Kiedy odpowiedź jest twierdząca należy przeprowadzić ocenędziałania obiektów uwzględniając: stan techniczny, ewentualne modernizacje czy roz-budowę. Jeżeli infrastruktura ma dopiero powstać to należy zlokalizować ją w strate-gicznych punktach, aby ułatwić dojazd, zachować bezpieczeństwo ruchu wraz z zacho-waniem przepisów o ochronie środowiska. Należy również uwzględnić odpowiednią od-ległość od zabudowy mieszkalnej tak, aby obiekt nie był uciążliwy dla otoczenia, ewen-tualna rozbudowa też musi zostać uwzględniona. Dane wejściowe umożliwiają określe-nie, jakie typy obiektów będą najbardziej odpowiednie dla danego terenu są to:  liczba i struktura socjalna oraz zwyczaje społeczności;  stan uprzemysłowienia i urbanizacja;  dostępne środki transportu;  obciążenie środowiska;  wykorzystanie i dostępność terenu;  zbyt produktów wtórnych odzyskiwanych z odpadów w procesie recyklingu;  możliwości finansowe. Należy również przeprowadzić analizę systemową składającą się z następującychelementów:  analizy istniejących obiektów;  warunków dojazdu;  warunków geotechnicznych;  warunków środowiskowych; Kurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcji 10Podstawy organizowania i monitorowania

 warunków urbanistycznych;  warunków eksploatacji obiektów współpracujących;  zakłóceń działania systemu;  możliwości i zamierzeń rozwojowych. Budowa sytemu polega na wyznaczeniu na wydzielonym obszarze geograficznymzbioru źródeł powstawania opadów zaznaczenia tras wywozu i przewozu odpadów,a także wyznaczeniu położeń obiektów pośrednich i końcowych, w których będą reali-zowane procesy przeróbcze związane z recyklingiem lub składowaniem. Aby przepływmateriałów był sprawny trzeba połączyć ze sobą wiele elementów m.in:  wytwórców odpadów;  odbiorców odpadów;  jednostki przetwórstwa odpadów;  zakłady utylizacji;  miejsca przeładunku;  jednostki zarządzające składowiskami odpadów;  jednostki robót inżynieryjnych;  inwestorów;  jednostki obrotu;  jednostki transportowo – spedycyjne;  komórki naukowo – badawcze;  samorząd terytorialny;  jednostki ochrony środowiska. Ten podział wszystkich podmiotów systemu gospodarki odpadami pozwala naokreślenie ról i udziału każdej z nich oraz analizować strukturę, a także podejmowaćdziałania usprawniające. Prawidłowa budowa systemu oraz jego sprawne działanie jestuzależnione od następujących etapów, które należy wykonać:  etap analizy aktualnej sytuacji ekologicznej w przedsiębiorstwie;  etap kształtowania logistycznie zintegrowanej struktury recyklingu odpadów;  etap powiązania istniejącego systemu z innymi systemami działającymi w jego otoczeniu;  etap dostosowywania sytemu do przyjętych zasad technicznych i procesowych, spełniających wymogi prawne ochrony środowiska. Kurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcji 11Podstawy organizowania i monitorowania

Zintegrowany system gospodarki odpadami powinien, a nawet musi składać sięz trzech elementów:5  zamówienia ekologistycznego, które precyzuje potrzebę skonstruowania mode- lu obsługi recyrkulacji strumieni odpadowych, skali ilościowej, stopnia zależności od funkcjonowania innych łańcuchów dostaw w gospodarce, uwarunkowań praw- nych, ograniczeń środowiskowych;  wstępnej koncepcji, a następnie koncepcji zweryfikowanej empirycznie przepływów informacji pozwalających na działanie, stały monitoring i bieżące ko- rygowanie działania systemu;  koncepcji organizacyjno–technicznej funkcjonowania łańcucha realnych prze- pływów odpadów. Istotnym elementem całego procesu budowy jest stworzenie systemu monitorin-gu odpadów oraz bank informacji o nich. W wydajnym i efektywnym systemie, monito-ringu odpadów, wszystkie strumienie odpadów wytwarzane przez wszystkich wytwór-ców odpadów są mierzone i charakteryzowane można je dokładnie prześledzić wzdłużcałego łańcucha cyklu życia odpadów. Pełny przegląd powstałych łańcuchów dla róż-nych rodzajów odpadów, tj. od momentu wytworzenia każdego rodzaju odpadu do zbie-rania i przekazania do unieszkodliwiania, pozwala jednostkom zarządzającym gospo-darką odpadami ocenę przydatności gromadzonych danych. Dzięki takiej analizie moż-liwa jest odpowiedź na następujące pytania:  jakich głównych wytwórców odpadów można wyróżnić?  jakiego rodzaju odpady są wytwarzane/zbierane?  jak zbierane są odpady, kto zajmuje się zbieraniem odpadów i jak często odbywa się zbieranie?  gdzie trafiają odpady i jak są odzyskiwane/unieszkodliwiane? Procesy związane z działaniem zintegrowanego systemu gospodarki odpadówpozwalają na podejmowanie technicznych i organizacyjnych decyzji w kierunku minima-lizacji negatywnych skutków oddziaływania na środowisko, które towarzyszą łańcu-chom dostaw zaopatrzeniowych, produkcyjnych, dystrybucyjnych i serwisowych w go-spodarce. System spełnia dwa bardzo ważne cele: cel ekonomiczny wynikający z istotylogistyki, sprowadza się do obniżenia kosztów logistycznych i poprawy obsługi gospo-darowania odpadami. Właściwy poziom oznacza zgodny z wymaganiami odbiór pozo-stałości z miejsca ich powstawania oraz dokładne doprowadzenie surowców wtórnychdo źródeł ponownego wykorzystania. Spełnia również cel ekologiczny uwypuklający za-leżności miedzy logistyką i środowiskiem naturalnym, polega na ochronie zasobów na-turalnych i zredukowania zanieczyszczeń pochodzących z procesów utylizacji.65 http://www.proekologia.pl/e107_plugins/content/content.php?content.39932.16 http://www.logistyka.net.pl/bank-wiedzy/logistyka/item/5723-ekologistyka-zarzadzanie-przeplywem- odpadow-medycznych Kurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcji 12Podstawy organizowania i monitorowania

3.4 Regulacje prawne dotyczące odpadów i recyklingu Zapoznaj się z prezentacją pt. „Regulacje prawne dotyczące odpadów i re-cyklingu”.3.5 Literatura3.5.1 Literatura obowiązkowa  Dębski S., Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw – cz. 1, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1994;  Bilitewski B., Hardtle G., Marek K., Podręcznik gospodarki odpadami, Wydawnic- two Seidel Przywecki, Warszawa 2003;  Szymonik A., Logistyka produkcji. Procesy systemy, organizacja, Wydawnictwo Di- fin 2012.3.5.2 Literatura uzupełniająca  Korzeniowski A., Skrzypek M., Ekologistyka odpadów opakowaniowych w regula- cjach prawnych Unii Europejskiej i w Polsce – artykuł;  Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska;  Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach;  Ustawa z 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych;  Uchwała Rady Ministrów z dnia 29 października 2002 r. w sprawie krajowego pla- nu gospodarki odpadami.3.5.3 Netografia  http://www.euwas.org/ – Europejski Asystent Sektora Odpadów (EUWAS);  http://odpady.org.pl/news.php;  http://www.esp.com.pl/;  http://gminabraniewo.pl/cms/index.php/gospodarka-odpadami/176- gospodarka-odpadami;  http://pl.fotolia.com/id/50809807;  http://pl.fotolia.com/id/33887058;  http://www.ekosystem.pl/pl/;  http://www.logistyka.net.pl/bank-wiedzy/logistyka/item/5723-ekologistyka- zarzadzanie-przeplywem-odpadow-medycznych;  http://www.proekologia.pl/e107_plugins/content/content.php?content.39932.1;  http://komunalny.pl/index.php?name=archive&op=show&id=8186; Kurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcji 13Podstawy organizowania i monitorowania

 http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:ANicsDx1zbsJ:forum.iio s.pwr.wroc.pl/attachment.php%3Faid%3D141+&cd=7&hl=pl&ct=clnk&gl=pl;  http://www.proekologia.pl/e107_plugins/content/content.php?content.39932.1;  http://www.okulewicz.republika.pl/Definicje.htm;  http://zasoby1.open.agh.edu.pl/dydaktyka/inzynieria_srodowiska/c_utylizacja_o dpa- dow/index1.php?menu=02&domenu=02&strona=0&glowneMenu=T&wczytaj=inf o_ogolne/opis.htm;  http://www.ekodolina.pl/text_pages/odpady-niebezpieczne,69.html;  http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:m_o1u- HTvrcJ:zdrowiepubliczne.info/pliki/materialy/semestr%25204/ochrona/Cele%2 520i%2520zasady%2520gospodarki%2520odpadami.doc+&cd=1&hl=pl&ct=clnk &gl=pl;  http://www.cotojest.info/utylizacja_864.html;  http://www.panta.gda.pl/;  http://www.salebiznesowe.pl/atrakcja/krakow/kopalnia-soli-wieliczka-;  http://polskalokalna.pl/wiadomosci/mazowieckie/news/odkopac-polske-spod- kupy-smieci,1446280,3286;  http://www.e-gospodarkaodpadami.pl/techniki-i-technologie/zbiorniki-na- substancje-plynne/;  http://www.anbud.pl/produkt/zbiorniki_zamkniete.html;  http://www.pgi.gov.pl/pl/ochrona-srodowiska-uslugi/583-mogilniki-technologia- likwidacji-i-rekultywacji.html.3.6 Spis rysunkówRysunek 3.1 Pojemniki na odpady............................................................................................................3Rysunek 3.2 Recykling...................................................................................................................................73.7 Spis treści3 Systemy odprowadzania i neutralizacji odpadów powstałych w procesie produkcji. 2 3.1 Gospodarowanie odpadami produkcyjnymi.........................................................................................2 3.2 Projektowanie wyrobów przewidzianych do recyklingu ................................................................5 3.3 System utylizacji odpadów produkcyjnych ...........................................................................................9 3.4 Regulacje prawne dotyczące odpadów i recyklingu .......................................................................13 3.5 Literatura..........................................................................................................................................................13 3.5.1 Literatura obowiązkowa .............................................................................................................................................13 3.5.2 Literatura uzupełniająca .............................................................................................................................................13 3.5.3 Netografia ..........................................................................................................................................................................13 3.6 Spis rysunków.................................................................................................................................................14 Kurs: Podstawy organizowania i monitorowania przepływu informacji w procesie produkcji 14Podstawy organizowania i monitorowania