การเก็บสิ่งส่งตรวจ รุ่น 26 ปกศ 61

บทท8ี่หลกั การและเทคนคิ การเก็บสิง่ สงตรวจและการเตรียมตรวจ โดย อ.สริ ิลักษณ อยุ เจรญิ 22 สิงหาคม 2561

สง่ิ สงตรวจ (ตวั อยาง หรอื specimen) คอืสิ่งท่นี าํ มาทดลองทางหอ งปฏบิ ตั ิการมมี ากมายหลายชนดิ แตล ะชนดิ จะมีวิธเี กบ็ และการรกั ษาสภาพกอ นการตรวจ และจุดประสงคข องการตรวจที่แตกตางกัน







การเจาะเลือดสงตรวจ 1. ตรวจทางโลหติ วทิ ยา (Hematology) เชน การตรวจนบั เม็ดเลือดแดง ( red blood cell = RBC) เมด็ เลือดขาว (white blood cell =WBC) , เกลด็ เลอื ด (Platelets) หรอื หาสวนประกอบที่ทําหนา ที่เกย่ี วกับการทาํ ใหเ ลอื ดหยดุ หลังจากไดรับอนั ตราย 2. ตรวจทางเคมี เชน อิเล็คโตรไลต ของเสยี ทีเ่ ปน ผลติ ผลของโปรตนีทัง้ หมด หนา ท่ขี องตบั 3. ระบบภมู คิ มุ กัน นํา้ เหลืองและปฏิกิรยิ า เชน การตรวจหาเชอื้ ซฟิ ล สิการตรวจหาระดับของแบคทีเรยี ภมู ิตา นทานของรางกายในเลอื ดระยะมีไขและ การทดสอบการตัง้ ครรภ 4. อน่ื ๆ เชน การเจาะเลือดเพ่ือเพาะเช้ือ การตรวจพิเศษอนื่ ท่ีแพทยตอ งการใหเ ปนขอ มลู เพ่ือการวนิ ิจฉัย

การใชยากันเลือดแขง็ ในการเตรียมเจาะเลอื ด1. การเก็บ EDTA BLOOD (หลอดจกุ สีมว งสั้น)EDTA : เปนสารปองกนั การแข็งตัวของเลอื ด ซึ่งเหมาะสมสาํ หรับการตรวจวิเคราะหท างโลหิตวิทยา เชน CBC, ESR, Hb typing,CD4, CD8วิธกี ารเจาะเลือด : เจาะเลือดจากเสน เลือดดําขา งทไี่ มไดแ ทงสายใหสารละลายตา งๆ เชน น้าํ เกลอื หรอื กลโู คสปริมาณท่ีใช : 2 ml (ตามขีดหรือเครือ่ งหมายระบไุ ว)การเกบ็ สงิ่ สงตรวจ : ปดฝาใหส นทิ และผสมใหเ ขา กัน โดยการพลกิควํ่าหลอด กลบั ไป-มา 8-10ครั้ง และนาํ สง ภายใน 1 ชม. (หากรอสง ควรเก็บในตูเ ย็นชอ งธรรมดา แตไ มค วรเกนิ 2 ชม.)

2. การเก็บ Sodium fluoride (NaF) (หลอดจกุ สีเทา)NaF : เปน สารเพอ่ื ปอ งกันการใชน า้ํ ตาล (Anti glycolysis) ของเมด็ เลอื ดเหมาะสําหรบั การตรวจวเิ คราะห เชน FBS, Bloodalcoholวธิ ีการเจาะเลอื ด : เจาะเลอื ดจากเสน เลอื ดดาํ ขา งทไี่ มไดแ ทงสายใหสารละลายตา งๆ เชน นา้ํ เกลือ หรือกลูโคสปรมิ าณทใี่ ช : 2 ml (ตามขีดหรอื เครอ่ื งหมายระบุไว)การเกบ็ ส่งิ สงตรวจ : ปดฝาใหส นิท และผสมใหเ ขากัน โดยการพลิกคว่ําหลอด กลบั ไป-มา 8-10 คร้ัง และนาํ สง หองปฏิบตั กิ ารทนั ที

3. การเกบ็ Sodium Citrate (หลอดจุกสีฟา )มีสารกนั เลือดแขง็ ชนิด 3.2% Sodium Citrate เหมาะสําหรับการตรวจระบบการแข็งตวั ของเลือด เชน PT, PTT, TT, INRวธิ ีการเจาะเลือด : เจาะเลือดจากเสนเลือดดาํ ขา งทีไ่ มไดแทงสายใหสารละลายตางๆ เชน นํ้าเกลอื หรือกลูโคสปรมิ าณทใ่ี ช : 2 ml (ตามขีดหรือเคร่ืองหมายระบไุ ว)การเก็บสง่ิ สงตรวจ : ปด ฝาใหสนิท และผสมใหเขากัน โดยการพลกิ ควํา่ หลอด กลบั ไป-มา 8-10ครั้ง และนาํ สง หอ งปฏบิ ตั กิ ารทันที

4. การเกบ็ Clot blood ไมใสสารใดๆ เหมาะสาํ หรบั การสง ตรวจทาง ภูมคิ ุม กนั วทิ ยา, เคมีคลนิ กิปรมิ าณท่ใี ช : เจาะใหเ พยี งพอสาํ หรับการทดสอบแตล ะชนิด ( 3 ml) ถา เปน G/M 6mlการเก็บสง่ิ สง ตรวจ : ปด ฝาใหส นทิ (หามเขยา )เพราะอาจทาํ ใหเ ซลลแ ตกและมีคาโปแทสเซียมสงู ได จากนน้ั นาํ สงหองปฏิบตั ิการทนั ที

ตาํ แหนงที่นยิ มเจาะ ควรเจาะเลือดหลอดโลหิตดาํ ใหญ มองเห็นหรอื คลาํ ไดช ัดเจนอยูตําแหนง ท่เี จาะสะดวกผิวหนังบริเวณท่ีเจาะจะคอ นขา งบาง เพราะถาเจาะบริเวณท่ีผิวหนังหนามโี อกาสแทงทะลุหลอดโลหิตและผปู วยจะเจบ็ มากกวาปกติหลอดโลหติ ดาํ บรเิ วณที่เจาะ ไดแ ก 1. Median basilic และCephalicvien ซงึ่ อยูดานหนา ของแขนและบริเวณขอ พบั ขอ ศอก 2. บริเวณขอ มอื 3. บริเวณหลงั มือและหลงั เทา

เครือ่ งใชในการเจาะเลือดสงตรวจ 1.ถาดสีเ่ หลยี่ ม 1 ใบ 2 สาํ ลีแอลกอฮอล7 0 %สาํ ลีแหงพลาสเตอร 3. ถงุ มอื 1 คู 4. สายยางสาํ หรบั รดั แขน5. กระบอกฉดี ยาไรเ ช้อื ขนาด 5,10,20 ซีซี 6. เข็มไรเชอื้ เบอร 21G 7.ใบสง ช่ือ นามสกลุ ผปู ว ย HN / ANวนั ที่ ชนิดของสงิ่ สงตรวจ 8. หลอดบรรจสุ ง่ิ สง ตรวจ 9. เจาะเลือดตามตําแหนงทเ่ี หมาะสม



Capillary puncture

การเจาะเลอื ดสงตรวจเพาะเช้อื ( ขวด Hemoculture)เปน การเจาะเลอื ดเพือ่ นาํ มาเพาะเลย้ี งเชอื้ และดูความไวของเช้ือโรคตอ ยาตา นจลุ ชีพ 1. Chlorhexidine 2% 2. แอลกอฮอล 70 % 3. กระบอกฉีดยา 5 ซ.ี ซ.ี เข็มเบอร 21 4. ขวด Hemoculture เปน ขวดทีป่ ลอด เชอ้ื มาแลว ไมเกนิ 1 เดือน 5. ไมพ นั สาํ ลไี รเ ชือ้ 1หอ 6. ถุงมือ 1 คู 7. ใบสง ตรวจ เขียนหวั กระดาษใหค รบ ระบุ เวลาทเี่ จาะเลอื ดแตละขวด

เปล่ยี นเข็มใหม แลว แทงเข็มเขา จุกยางใสเลือดท่ีเจาะลงในขวดอาหารเพาะเชื้อพรอมทงั้ เขยาขวดเบาๆ เพ่ือปองกันเลือดแข็งตัว

การตรวจปส สาวะ (urine)- Urine exam หรอื urinalysis (U/A)- Urine culture และ sensitivity test- Urine 24 ช่วั โมง

การเกบ็ ปส สาวะ เพือ่ การสง ตรวจทวั่ ไป(Urinalysis, UA)เปน การเก็บปสสาวะ ณ เวลาใดเวลาหน่งึโดยการเก็บปสสาวะชวงกลางของการขบั ถา ยปริมาณทีใ่ ช : 20-30 ml. (Mid StreamUrine)การสงส่ิงสงตรวจ : ใสใ นภาชนะฝาสีเหลอื ง หรือภาชนะท่สี ะอาด แลว ปด ฝาใหสนิทและรีบนําสง หอ งปฏบิ ตั ิการภายใน 1ช่วั โมง

การเกบ็ ปส สาวะ 24 ชวั่ โมงสง ตรวจวตั ถุประสงค เพ่ือชว ยในการวินจิ ฉยั โรคของหลายระบบ ไดแ ก 1. ระบบทางเดนิ ปส สาวะ มีโปรตีนในปส สาวะ 2. ตอ มหมวกไตสวน medulla การหลง่ั catecholamineออกมามาก ทําใหค วามดนั โลหติ สงู ใจสน่ั ปวดศรี ษะ และเหงื่อแตก มีโลหิตสูงอาจเปนพัก ๆ หรอื เปน ตลอดเวลา เปน เมตาบอไลทของฮอรโมน catecholamine ที่ขบั ออกมาในปส สาวะในปส สาวะ 24ชั่วโมง



บันทกึ การเก็บปสสาวะ ช่ือ…………………………………………………(ผเู ก็บ) วนั ท…ี่ ……………………เวลา…………………….น.ถา ยปส สาวะทง้ิ ไปปสสาวะคร้ังแรก เวลา………………….น. เกบ็ ( ) ลืมเกบ็ ( ) ครง้ั ตอ ไป เวลา………………….น. เก็บ ( ) ลืมเกบ็ ( ) เวลา………………….น. เกบ็ ( ) ลืมเกบ็ ( ) เวลา………………….น. เก็บ ( ) ลมื เก็บ ( )วนั ท…่ี ………ปส สาวะครงั้ สดุ ทายเวลา…… น. เกบ็ ( ) ลืมเกบ็ ( ) น้าํ ยากนั บูด ท่ีนยิ มใชค ือ Concentrated Hydrochloric acid 10 c.c.

การเกบ็ Urine cultureClean-voided mid stream technique ทาํ โดยการใชนาํ้ ยาantiseptic เชน savelon 1:100 ทําความสะอาดบรเิ วณอวยั วะสบื พันธุ โดยเฉพาะ orifice หลังจากน้ันปส สาวะท้ิงไปกอ นเลก็ นอ ย(ประมาณ 20 – 25 ml) แลว ใชภ าชนะปราศจากเช้อื ฝาสีแดงเกบ็ประมาณ 5 – 10 ml แลว ปด ฝาใหส นทิสงตรวจภายใน 30 นาที แตถ ายงั สงไมได ควรเก็บไวในตเู ยน็ และไมควรทิ้งไวในอุณภูมหิ องเกนิ 2 ช่ัวโมง เพราะจะทาํ ใหเ ชอ้ื เจรญิ เตบิ โตเพมิ่ ขน้ึ

เก็บตรวจโดยการใสสายสวนในกรณีทผี่ ปู วยไมส ามารถเกบ็ปส สาวะเองไดIndwelling catheter เกบ็โดยตรงจากสายสวนซึ่งคาไวclamp สายกอน และใชเ ขม็ฉดี ยาเบอร 23 ตอ กับsyringe ขนาด 5 ml แลวใชprovidone inodine ในการทาํ ความสะอาดบรเิ วณท่ีจะเจาะเข็ม

การตรวจอจุ จาระ (Stool) - การตรวจขน้ั พนื้ ฐาน (stool exam) เปน การตรวจอุจจาระเพือ่ หาไขพ ยาธิ และ พยาธิ (stool concentrate) หาเลอื ดแฝง (Occult Blood ) การเก็บอจุ จาระ : ใชไ ม swab หรือชอ น ตกั ขนาดเทา หวั แมม ือใสล งในตลบั หรอื กระปองท่ีจดั เตรียมให พรอมปด ฝา ภาชนะบรรจุใหสนทิ (เลอื กเกบ็ ตรง บรเิ วณที่คาดวาอาจผิดปกติ เชน มีมกู หรอื เลือดปนอย)ูควรงดอาหารเน้ือสตั วท ม่ี ีเลอื ดปน อาหารที่ปรงุ สกุ ๆดบิ ๆ เพราะทําใหผ ลการตรวจคลาดเคลื่อน

การเกบ็ อจุ จาระ : เพื่อสง ตรวจดคู วามผดิ ปกติและหนอนพยาธิตา งๆ (ตอ งไมป นเปอนปส สาวะ หรอื นาํ้ )ปรมิ าณทีใ่ ช : ใชไม swab หรอื ชอนตัก ประมาณ 5 กรัม หรือขนาดเทาหวั แมมือใสลงในตลับหรอื กระปอ งทีจ่ ดั เตรยี มใหพรอมปด ฝาภาชนะบรรจใุ หส นิท (เลือกเกบ็ ตรงบรเิ วณทค่ี าดวาอาจผิดปกติ เชน มีมูกหรอื เลือดปนอยู)การสงส่ิงสงตรวจ : นําสงหอ งปฏบิ ตั ิการทนั ที

การตรวจอจุ จาระเพ่ือเพาะเชอ้ื (stool culture)หาเช้ือในกลุม Salmonella Shigella และ Vibrio เปน สว นใหญ จงึตอ งระมดั ระวงั ไมใ หมีผลกระทบตอ การเจริญเติบโตของเช้ือเหลาน้ี ควรเกบ็ ในระยะแรกของโรค จะมโี อกาสพบเชอ้ื มากกวา เกบ็ ในระยะทีก่ าํ ลงัจะหายจากโรควธิ ีการเก็บ ใหผูปว ยเบง ถา ยเล็กนอยใชไมพ ันสาํ ลใี สเขาไปในกน ไดอุจจาระแลว จมุ ไมพนัสาํ ลีลงในหลอดใหป ลายสําลจี มุลงในอาหารเล้ียงเชื้อ ปดฝาใหมิดชิดและแนนสนทิ ทนั ที

การตรวจเสมหะ (sputum)- การเพาะเช้ือและการทดสอบความไวของเชื้อตอยา (culture and sensitivity)- การทดสอบหาเชอ้ื วณั โรค (acid fast bacilli :AFB / ตองสงตัวอยางติดตอกนั อยางนอย 3 วัน) ในกรณผี ปู วยรูส กึ ตวั ผูป วยเกบ็ ตอนเชาหลงั ต่นื นอน โดยการ ทําความสะอาดในชองปากดวยการบว น ปากแลว ไอลึกๆ เอาเสมหะ ออกมาใสลงในภาชนะฝาสแี ดงท่เี ตรียม ไว (ระวงั อยา ใหม ีน้ําลายปน)

ในกรณผี ปู ว ยใสอุปกรณช วยหายใจตออุปกรณสาํ หรบั การเก็บสงิ่ ตรวจกบัเครอื่ งดดู เสมหะแลว ทําการดูดเสมหะดวยเทคนคิ ปราศจากเชือ้การสงสงิ่ สง ตรวจ : ปดฝาภาชนะบรรจุใหสนิท รีบนําสงหองปฏบิ ัตกิ ารทันทีหรอื เกบ็ ไวใ นตูเย็น 4 องศาเซลเซยี ส(หากไมส ามารถนําสง ทันท)ี

สง สารคดั หลงั่ ชนดิ ของสงิ่ สงตรวจ เชน CSF (นา้ํ ไขสนั หลงั ), Body fluid(นาํ้ จากสวนตา งๆ ของรา งกาย) แพทยเ ปนผเู จาะเทา นัน้ ปรมิ าณท่ใี ช : - CSF : 1 – 2 ml - Pleural fluid, Peritoneal fluid, Synovial fluid และ Ascitis fluid : 3 – 5 ml การสงสง่ิ สง ตรวจ : ควรรบี นาํ สง หอ ง ปฏิบัติการทนั ที หากไมส ามารถนาํ สง ไดทันที ควรเก็บที่อณุ หภูมิหอง แตไมควรเกนิ 24 ชัว่ โมง

การเกบ็ หนองสงตรวจเพาะเชื้อ (pus culture)วธิ ปี ราศจากเชือ้ (aseptic technique) เกบ็ ใสภาชนะปราศจากเชอ้ื มีฝาปดสนทิ หรอื ใชไ มพ ันสาํ ลี ปราศจากเช้อืปายบรเิ วณทตี่ อ งการ ใหไดหนองหรอื สารคดั หลงั่ ในปรมิ าณเหมาะสม หรือปายในสวน ลึกของแผลใสใ นหลอดแกว ปราศจากเชื้อ

























การเตรยี มผูปว ยตรวจ 1. การพยาบาลดา นจิตใจ 1.1 ประเมนิ สภาพผปู วยดานจิตใจเกี่ยวกับความวติ กกังวลความกลวั ความเขาใจ 1.2 ใหค วามรสู ึกเปน สว นตัว 1.3 ใหความกระจางในขนั้ ตอนการทําและบอกจดุ ประสงคการตรวจการใหค ําแนะนาํ ทเ่ี หมาะสมที่สดุ จะชวยใหผ ปู วยใหความรวมมอื

2. การพยาบาลดานรางกาย 2.1 ใหผ ปู ว ยมคี วามผอ นคลาย สะดวกสบายทส่ี ดุ ทุกคร้ังที่มีการตรวจ จดั สภาพแวดลอมใหเ หมาะสม คือ สงบหลีกเลย่ี งสิ่งที่จะมารบกวนจดั ทา ใหผปู ว ยนง่ั หรอื นอนระหวาง การตรวจ 2.2 แจง วัตถุประสงคในการตรวจใหผูปวยทราบอกี ครง้ั จะทําอะไรและมเี หตุผลอยางไร พยาบาลตอ งทราบวา แพทยจะตรวจรา งกายตําแหนง ใด ในระบบใด 2.3 จดั ทาของผปู ว ยใหเหมาะสมกับการตรวจแตละชนิด ดแู ลใหผปู ว ยถอดเส้อื ผา และใชผ า คลมุ ตวั ผปู ว ยเพอ่ื ใหค วามอุน และปกปดสวนทไี่ มควรเปดเผย

2.4 ปรบั อุณหภูมขิ องหองและปรับอณุ หภมู ขิ องเครอื่ งมืออื่น ๆ ใหเหมาะสมพอดีกับอุณหภูมขิ องรางกาย 2.5 แจง ใหผ ูป วยทราบกอ นการปฏบิ ตั ิทุกครั้ง เชนกอ นทจ่ี ะฟง เสียงปอดดวยหูฟง ควรจะบอกใหผปู วยทราบวาจะฟง ปอดของผูป ว ย และใหผูปว ยรวมมอื โดยการสูดลมหายใจเขา ลึก ๆ และหายใจออกทางปากชา ๆ

3.การเตรยี มเครอื่ งมือพยาบาลควรมคี วามรเู กยี่ วกับเครือ่ งมือท่ใี ชในการตรวจแตละชนิด เพอื่ จะไดเตรียมใหครบถว นกอ นนําไปทีเ่ ตยี งผูป วย จดั เตรียมเครือ่ งมืออุปกรณใหพ รอมใชอยูเสมอจัดวางไวเปน หมวดหมตู ามประเภทของการใช และมกี ารทดสอบกอ นใชท กุ ครง้ั

4. การชว ยเหลอื ในการตรวจ แบงได 3 ระยะ 4.1 ระยะกอ นตรวจ 4.2 ระยะที่แพทยก ําลงั ตรวจ 4.3 ระยะภายหลังการตรวจ 5. การดแู ลสงิ่ สง ตรวจ ไปยังหอ งตรวจอยางถกู วิธี 6. การบนั ทกึ รายงานผล ผูปวยไดรับการตรวจอะไร ขณะ และหลงั การตรวจมอี าการ7. การประเมินผล ประเมนิ ผปู วยเชน การเตนของชีพจร การหายใจอาการปวด คลน่ื ไสอาเจียน

การตรวจพิเศษท่ีพบบอยคลน่ื ไฟฟาหัวใจ (electrocardiography,E.K.G, E.C.G) เพ่ือดูการเตนของหวั ใจ /ความผิดปกติV1 ชองซโี่ ครงท่ี 4 ขอบขวาของกระดกู V6 ระดับเดยี วกับ V4 แนว midaxillarysternum lineV2 ชอ งซี่โครงท่ี 4 ขอบซายของกระดูกsternum V3 อยกู ่งึ กลางระหวา ง V2 และV4 (Tricuspid valve )V4 ชองซโี่ ครงที่ 5 แนวกึ่งกลาง clavicleขางซา ย (Mitral Valve )V5 ระดบั เดยี วกับ V4 แนว anterioraxillary line

การตรวจคลนื่ ไฟฟา สมอง(electroencephalography,E.E.G.) เปนการตรวจเพอื่ ดูความผิดปกติของเนื้อสมองโดยเฉพาะผูปวยที่มีประวตั ชิ ักมากอน สระผมใหส ะอาดไมใ สน าํ้ มัน ครีมแตงผมหรอื สเปรย เพื่อปอ งกนั คล่ืนรบกวน งดด่มื เหลา ชา กาแฟ สารประเภทกดประสาทโดยเฉพาะ ยากันชกั อยา งนอย 24 ช่วั โมง กอ นตรวจ ไม จําเปน ตอ งงดอาหาร

การใชร งั สีและสารทบึ รงั สีการตรวจระบบทางเดินอาหาร งดน้ํางดอาหารหลังเทยี่ งคืนหรอื อยา งนอ ย 6 ช่ัวโมงกอนตรวจสวนบน (upper G.I series) เปน เพื่อใหทางเดนิ อาหารวางการกลนื สารทบึ รังสี แปง แบเรียมประกอบกบั การถายภาพเอ็กซเ รย กลนื แปง แบเรียมผสมนํ้า 1:1 จํานวน 300เพ่ือดเู ยื่อบุอาหารสวนตน วา มี มิลลิลิตร เพ่ือถา ยภาพเอ็กซเรยผานบาดแผลหรอื การอักเสบ สารทบึ รังสีหลงั ตรวจใหผปู วยไดร บั ประทานอาหารและกระตนุ ใหด ่มื น้าํ มากๆ เนือ่ งจากน้ําจะชว ยขับแปงแบเรียมออกมากับอจุ จาระ แปงแบเรยี มอาจทําใหผปู วยเกิดอาการทอ งผูกไดอุจจาระทถ่ี ายออกมาอาจมสี ีจางหรือขาวไดใ นระยะ 2-3 วันหลงั ตรวจ