60 พรรณไม้มีคุณค่าจากป่าชุมชน เล่ม 1

๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน จากปา่ ชุมชนบา้ นพระพทุ ธบาทน้อย จังหวัดสระบรุ ี เซนติเมตร ดอกยมหินมีขนาดเล็กและมีกลิ่น เป็นต่ิงแหลม ผลมีขนาดยาว 2.5 - 5 หอม เป็ดอกชนิดมีเพศเดียวและดอกแบบ เซนตเิ มตร เมอ่ื สกุ จะเปลย่ี นสดี ำ� เมอื่ แหง้ หรอื สมบรู ณเ์ พศ มใี บประดบั กลบี ดอกมี 4 - 5 กลบี แก่จะแตก ผลจะมเี มล็ดอยู่ 60 - 100 เมล็ด แยกจากกันอย่างอิสระ โดยจะมีความยาว การขยายพนั ธุ์ : โดยวิธกี ารเพาะเมลด็ มากกว่ากลีบเล้ียง มีรูปร่างเป็นแผ่นยาวแคบ การน�ำไปใชป้ ระโยชน์ : เปลือก จากเนื้อไม้ ปลายมน เปน็ สเี ขยี วออ่ นหรอื สเี หลอื งปนสมี ว่ ง ใช้ผสมกับเป็นยาปรุงแก้ไข้เปล่ียนฤดู หนาวๆ มีขนส้ันๆ ขึ้นปกคลุมอยู่ทั่วท้ังกลีบดอก ร้อนๆ ไข้จับสน่ั ใช้เปน็ ยาสมานแผล ผลสกุ ใช้ ออกดอกในช่วงเดือนพฤศจิกายนถึงเดือน รบั ประทานได้ แปรรปู เปน็ ไมท้ ม่ี คี ณุ คา่ เศรษฐกิจ ภุมภาพนั ธ์ ผล : ผลออกเปน็ พวง ลกั ษณะของผลเป็นรูป ทรงรีหรือรปู ไข่ เปลือกแขง็ สีนำ�้ ตาล ปลายผล 49

๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน ค  าํ อธิบายสญั ลกั ษณ์ ค  าํ อธิบายสญั ลักษณ์    ยวนผงึ้ ลักษณะวิสยั ลักษณะวขิสยยั ายพันธุ์ ความสงู 50 m ความสูง เพาะเมลด็ (height) (height) (seed) ชื่อวิทยาศาสตร์ : Koompassia excelsa (Becc.) Taubไ(tม.re้ตe้น,แuผm่เปbr็นeรllัศaมsีhape) ไม้ต้นแผ่เป็นรปศั กั มชี ํากงิ่ หรือเถา ชือ่ วงศ์ : FABACEAE (tree, umbre(lclautsthinagp)e) ไม้ต้นทรงพุ่มกลม ไม้ต้นทรงพุ่มตกอลนมกิง่ ชือ่ อืน่ : ตอแล (ปตั ตานี) (tree, round shape) (tree, round (sahiarplaey) ering) ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ ไม้ต้นทรงกรวยควํา่ (ไtมre้ตe้น,ทcรoงnกicรaวโ(llนยash้มyคaeวกprํา่ ิ่งein)g) (tree, conical shape) ตน้ : ไม้ต้นขนาดใหญ่ สงู ถงึ 50 เมตร ลำ� ต้น น้อย มีเกสรไมต้ต้นัวทผรงู้ พ5ุ่มกอรวนัยแหคล่อม นข้างสนั้ ออกไ(tมดre้ตeอ้น,ทsกรpงikพeุ่มs(ตกbhิดรauวpตdยedา)แinหgล)ม เปลาตรง สูงชะลูด เปลือกเรียบ สีขาวนวล ช่วงเดือนม(นี treาeค, sมpik-e พshaฤpeษ) ภาคม โคนต้นเป็นพพู อนสงู ยผสาิงลวห:า2คฝ-ม3ักแตเไ(ไ(บซssมมchา้้พพaนrนunมุุ่่มมbdรตร)eสอูปnเิเtลมภ)บื้อตายรรพรทนผัดิลเวกแศกวว้า่เดิทงือย1นากเขรซึ้นกนกฎตราไ(ไ(ิเssมมคะมch้้พพaruจnมุุ่่มมตbdรั)eด-อรnเtล)ื้อยเ(ท(gsสาhrียaบoบfoกtยtinง่ิ อggrด)afting) ใบ : เป็นใบประกอบแบบขนนกชนั้ เดยี ว หูใบ ชกกื้นราะตรจขาามยยหาอบุยยเพ(ไไ(ตู่bcขมมlui้้เหาmันาลlbวั มbื้อ,ธeหยrปrhร์ุ)iือz:า่ oมmดโีเหeดบิง)้ายชวนื้ ธิ ชกี อาบรเพพนื้ าทะคี่เมอ่ ลนด็ ขไไ(า้ cมมlงi้้เหmลวัชbื้อeหยมุ่ rร)ือมีเ((เแหstพยiuงsาก้าscะukหเeeลนrี้,ยc่อuงsltหเtoนuวัlrื้อoenลเ)ย)ําือ่ หรือไห เล็กมาก ยาว 2-4 มิลลิเมตร ใบย่อย มี 7-11 ใบ เรียงสลับเล็กน้อย ใบมน กว้าง 1-2 เซนตเิ มตร ยาว 3-5 เซนตเิ มตร หลงั ใบ กภาายรคในนุณ�ำคเไน่าปอ่ืในใงชกจา้ปารกรอเะนนโุรอ้ืยกั ไษชม์ นไ้ ม์ แ่: ขใง็ชแ้เกปร็นง่คไมณุมา้กคก่า่อในนส(bกั กuรlbาจ้า,รrงอึงhizนomุรักe)ษ์ เกลย้ี ง ท้องใบมีขนนุ่มๆ ปกคลมุ บางๆ ดอก : ดอกมีขนาดเล็กจำ� นวนมาก กล่นิ หอม มีกลีบเลี้ยงและกลีบดอก อย่างละ 5 กลีบ กลบี ดอกสขี าว มขี นาดยาวกว่ากลีบเลย้ี งเลก็ เหมาะที่จะเอป็นยพู่ใรนรณรไม่ม้ทหีข่ ยรายือพใันชธุ์ย้ทาก�ำเฟอร์นิเจอเรปน็์ พซรร่ึงณไมเ้ทปีข่ ็นยพายรพรณนั ธไ์ุยมา้หกายาก เป็นพรรณไม้ใกล้สูญพนั ธุ์ เปน็ พรรณไม้มีค่า เปน็ พรรณไม้ใกล้สูญพนั ธ์ุ เป็นพรรณไม้เฉพาะถิน่ เป็นพรรณไม้ที่ชมุ ชนมีค เปน็ พรรณไม้เอฉนพรุ ากั ะษถิ่นเ์ พือ่ การใช้ประโย 50

๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน จากป่าชมุ ชนบา้ นสวนผึง้ จงั หวัดราชบุรี จะมีระยะเวลาใช้งานได้ทนทานกว่าท่ีจะน�ำไป ทไี่ ดจ้ ากนำ�้ ผง้ึ นน้ั มมี ากกวา่ การตดั ไมม้ าเพอื่ ใช้ ใช้เปน็ ไม้ก่อสร้างภายนอกอาคาร และเป็นต้น ประโยชน์ด้านเน้ือไม้ ดังน้ันจึงควรอนุรักษ์ต้น ไม้ที่ดึงดูดให้ผ้ึงมาท�ำรังอาศัยอยู่เป็นจ�ำนวน ยวนผ้ึงเอาไว้เพ่ือเป็นแหล่งอาศัยของผ้ึงหลวง มากในแตล่ ะตน้ เนอื่ งจากดอกมกี ลน่ิ หอมตรง ต่อไป กับความต้องการของผ้ึง จึงมักพบว่ามีผ้ึง ยวนผง้ึ จากการส�ำรวจบรเิ วณชายปา่ หลวงมาเกาะท�ำรังอยู่เปน็ ประจ�ำ ตัง้ แต่ 15- พบว่า ทั่วอ�ำเภอสวนผึ้งมียวนผ้ึงอยู่ประมาณ 50 รัง บางต้นมีมากกว่า 100 รัง ต้นยวนผ้ึง 7 ตน้ ซง่ึ ทางจงั หวดั ราชบรุ เี หน็ ถงึ ความสำ� คญั จึงเป็นต้นไม้ที่สร้างรายได้ให้กับผู้ที่เก็บหาน้�ำ ได้มีการสนับสนุนงบประมาณเพ่ือการเพาะ ผงึ้ ขาย เป็นไม้หายาก ใกล้สูญพนั ธุ์ ประโยชน์ ขยายพันธุ์ยวนผง้ึ ในพืน้ ทีป่ ่าให้เพิ่มมากขึ้น 51

(shrub) (scandent)(climber) (climber) (shoot gr(agfrtainfgti)ng()sucker, stolon) ไม้พุ่มรอเลไื้อมย้เลื้อย ไม้หวั หรือมีเหง้า ไม้หวั หรือมทีเหาบง้าก่งิ แยกหน่อเพหาวั ะเลลําี้ยงหเนรือื้อไเยหือ่ล (scandent)(climber) (bulb, rhizome) (bulb, rhizo(mgrea)fting)(sucker, (stitsosloune)culture) ไม้เลื้อย ค(ไbมณุu้หlbัวค, หr ่าhรiใือzนoมmกีเหeาง)้ารอนุรกั ษค์ ณุ คา่ ในการอนแ(รุ sยuกั กckษหeน์r,่อsเ(tพหiosาวัlsoะunลเeล)ําี้ยcuหงlเรtนuือrื้อeไเห)ยลือ่ (climber) คาํ อธิบายสัญลักษณ์ คาํ อธิบายสัญลักษณ์๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมช น   ไคมณุ ้หวั คห่ารใือนมีเกหาง้าร อนเปุรน็ ักพษรร์ณไม้ที่ขยายพันธุ์ยากเป็นพรรณไมเพ้ทาีข่ ะยเาลยี้ยพงเันนธื้อ์ุยเายกื่อเปน็ พรรณไม้หายาก คุณค่าใน(bกulbา,รrอhizนoเปmรุ ็นักeพ)ษรรล์ ณกั ไเมปษ้ทน็ ณพี่ขยระารขณยวพไิสยมนั ยั้ใาธกุ์ยยลา้สกพูญันพนั ธธุ์์ุ เป็นพรรณไ(มti้ใsกsuลe้สญูcuเพปltuัน็ rธพeุ์ )รรณเปขไ็นมยพ้หราารยยณาพไกมนั้มีคธ่า์ุ ยางยูง ลกั ษณะวิสยั ความสูง เพาะเมล็ด เพาะเมล็ด ความสูง เป็นพรรณไเมป้ท็นีข่พยรารยณ4พเ5ไปนัมm็นธ้ใพกุ์ยลราร้สกณ(ูญhไeพมig้เันฉhธพtุ์)าะถิน่ (seedเ)ป็นพรรณไมเป้เฉน็ พพาระรถณเิ่นปไ็นมพ้หรารยณอเาปนกไ็นรุมพัก้มรษีครเ์ ่าณพื่อไมก้ทา(sรี่ชeใมุ ชeช้ปdนร)มะโีคยวชานม์ ต (height) ชชชืืือ่อ่อ่ วอวงิทื่นศย:์ าย:ศาDางสIPมตTันรEห์R:มODู C(ipตAtรReังPr)oA,cCยaEาrApงEหusวั แgหrไ(ไ(attมมวrree้้ตตnนee้้นน,,dแทurผoรi(muงf่เนปbnlพodrน็ ุ่มeครslกrlศัahรลuaมsมpศีshea)รp(eเเBีธป)ป็น็นรlพพaรรรรnรณมณcไเไมรปมo้เน็ ้ใฉากพ)พลรชาร้สBะณูญ)ถlไิน่พaมนั้เฉnธพ์ุ cาะo(ไไ(ถttมมrrิ่นee้้ตตee้้นน,,ทแurผoรmuง่เปbnพdrน็ ุ่มe(ปต(รcaslกlอกัศัuahiลratนมชstมlpiําีaกhneกayิ่งg)peิ่ง)erหi)nรgือ)เถาเเอปปน็็นนรุ พพักรรษรร์เณณพเอปือ่นไไน็มมกุรพ้้มทากั รรีคี่ชษใรุม่าเ์ชณพช้ปื่อนไรมกมะ้ทาโีครยี่ชวใชุมาชนชม้ปน์ตรมะ้อ(ตป(โีคcaงยอักuiวกrชนtชาtาlนiําaมกnร์กyติง่geิง่)้อrหงinรกgือา)รเ ไม้ต้นทรงกรวยควํา่ (ไtมre้ตe้น,ทcรoงnกicรaโ(วllนaยs้มyhคeaกวrpิ่งํา่ien)g) ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ (tree, conical shape) โน้มกิง่ (layering) ผหหอธเเตหครลนร่้อนนยรอืดัานมอืมเ:ใเเหบชบีรรกไลายาี้าแมลตยอืงบต้ี้ตยิงงผห่จ้นงอาลระน่ออืพหใิสบวนแบรูง่าใตถือตเหพปกึงมามบลเมีขปไ่4อืทวปนน็ 5กาา่สลแใงดี�ำผนนเภบิตมน่�้สำาชน้ตตโนีคน้ืตเรา�้ำปตทลตๆลไะาาอมหวางลม่ผัตภนอ้ อลแราอยมงคดัดลอแใใงเงกตป(((ไไไไไ((ดบbsctsมมมมมrchlเสuei้้้้้พหเพ้ตลตงmaหrฉลlแebu้นnวัมุุ่่มเีbื้อ,,อืbdาทรลทกียรeหsย)reอรrphมกือรnะา)ง่ิงงเiiือtkzลพ)eoมื้อุ่มmีเsยหกheดยยทแกผมรงa)้าวpผาานักรยลอe)แววลงเรกหป:รลผาใ5รนม็บูปคล:ปูรหหม5สคปรู รอีีชร–กอืยกคีบมงัตาพรกหพวบาีลฤสนถัมู ับศป่วองึงอนจแกีอ่า8อกิกโคมกคกมยาู่เใร(ไไไไ(ไ((ซนดsctsบยมมมมมารrchlวei้้้้เพพห้ตmaนrวกลอนeูปu้นnัวมุมุ่่มbืโ้อ,bdทตรกลeหยsยค)ซeเอรrpรn)ปเิงเเiีบาือtkน้อลพมป)eมื้อว็นุ่มดกเ(เ((แตท((นีเsยตน็sgstbพสหกถhยiิดาuhชsurอียรงลaาaกบรsocผตdง้าวึpะบufk่อoสหกdกายteบีเeeยtลiลiมน)nง่ิแ2nrยอ่วgเgี้,ยcห่อเgรrดกuคี)งลsล)2นaาltหเะtมfoนยuรtวยี้ัวกilหrnื้อoเeบีเซngลงเซล)ยหว))ําเย้อือ่นาีบ่ปนหานงตรสน็ือวือเเเิได้ันคตวมรหอลืียอราต3นมบีนยร ติดตา (budding) เสียบยอด (shoot grafting ทาบกง่ิ (grafting) แยกหน่อ หัว ล (sucker, stolon เพาะเลี้ยงเนื้อ ใบ : ใบเดีย่ ว รปู ไข่ ปลายใบทู่ โคคนณุ ใบค่ามในนกกาวร้าองนุรกั กษล์ บี ยาวไม่เกิน 2 เซ(buนlb,ตrhิเizมomตe)ร (tissue culture หรือหยักเว้าเข้าเล็กน้อย แผ่นใบหนา เเปก็นลพร้ียรณงไม้ที่ขปกยลาายรูกพขนั คธยุ์ยวารากปยลพกู ันใคธนุณ์ุท:คี่ช่าโุ่มใดนเปชยกน็ ้นืพาวรรแิธรอณลกีนไะมารุเ้ทปักมรี่ขน็ ษยเรีพาพ์ร่ยมรพาณเันงะธไม์ุยาเ้หามพกาลยอา็ดกควกราร เปน็ พรรณไม้ห ก้านใบยาวและงอเป็นข้อศอก เปน็ พรรณไม้ใกล้สญู พันธุ์ เปน็ พรรณไม้มีค่า เปน็ พรรณไม้ใกล้สูญพนั ธุ์ เปน็ พรรณไม้ม เปน็ พรรณไม้เฉพาะถิ่น เปน็ พรรณไม้ที่ชมุ ชนมีความต้องการ เป็นพรรณไมอ้เฉนพรุ าักะษถเ์ิ่นพือ่ การใช้ประโยชน์ เป็นพรรณไม้ท อนุรกั ษเ์ พือ่ กา 52

๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน จากป่าชุมชนบ้านสระแกว้ จังหวัดสรุ าษฎร์ธานี การน�ำไปใช้ประโยชน์ : ล�ำต้น ใช้ในการ โยกคลอน น้�ำมันยาง รสร้อนเมาขื่น ทาแผล ก่อสร้างอาคารบ้านเรือนและการก่อสร้าง เน่าเปื่อย แผลมหี นอง ทั่วไป เม่ืออาบน้�ำยาถูกต้องจะทนทานขึ้น ยางยูงจากป่าชุมชนบ้านสระแก้ว น�้ำมันท่ีได้จากการเจาะต้นใช้ทาไม้ยาแนวเรือ จงั หวดั สรุ าษฎรธ์ านี เปน็ พรรณไม้มคี า่ หายาก ทาเครื่องจกั สาน ทำ� ไต้ ใช้เตมิ เครื่องยนต์แทน เป็นพรรณไม้เฉพาะท้องถ่ิน ขึน้ อยู่ในป่าดงดิบ นำ้� มนั ขโี้ ล้ สรรพคณุ ทางยา เปลอื กตน้ รสฝาด ตามธรรมชาติ เป็นไม้เดิมในป่าชุมชน และ เฝื่อนขม ต้มด่ืมแก้ตับอักเสบ บ�ำรุงร่างกาย ชุมชนมีความต้องการอนุรักษ์ไว้ให้อยู่คู่กับป่า ฟอกโลหิต ใช้ทา ถู นวด แก้ปวดตามข้อ เมล็ด ชมุ ชน ใบ รสฝาดร้อน ต้มใส่เกลืออมแก้ปวดฟัน ฟนั 53

(scandent) (climber) (scanden(tc)limber) (grafting)(sucker, stolon) ไม้เลื้อย ไม้หัว หรือมีเหง้า ไม้เลื้อย ไม้หวั หรือมแีเยหกงห้าน่อเพหาวั ะลเลําี้ยหงเรนือื้อไเหยลือ่ (climber) (bulb, rhizome) (climber)(bulb, rhizo(msuec)ker, (sttiossloune) culture) ไคมณุ้หัวคหา่ รใือนมีเกหาง้ารอนุรักษ์ คณุไม้หควั า่ หใรนือมกีเาหงร้าอนเรุพักาะษเล์ ี้ยงเนื้อเยื่อ (bulb, rh  izome) (bulb, rhizome) (tissue culture) ๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน  คาํ อธิบายสัญลกั ษณ์ คาํ อธิบายสัญลักษณ์  คณุ ค่าในการอ  นเปุร็นักพษรร์ ณไม้ทีข่ ยคายุณพนั คธาุ่์ยาใกนการอเนปน็ ุรพกั รษรณ์ ไม้ทีข่ ยายเพปนั็นธพ์ุยรารกณไม้หายาก ยางเสียน ลักษณะวิสยั เปน็ พรรลณักไเมปษ้ท็นีข่ณพยราระยณขวพไยิสันมธ้ใยัาก์ุยยลา้สกพญู นัพนั ธธุ์์ุ เป็นพรรณเปไมน็ ้ทพีข่ รยราณยไพเมปนั ้ใน็ กธพ์ุยลรา้สกรูญณเปพไข็นมนั พย้หธรุ์าารยณยากไพม้มันีคธ่า์ุ ความสูง เปน็ พรรณ4เไ0ปม็นm้ใกพลร้สรณูญ(คhไวพeมานัi้เgมฉธhพส์ุt)าูงะถิ่น(เsพeาeะdเ)มเปลน็ ด็ พรรณเปไ็นมพ้ใกรลรณ้สญู ไมเพป้เฉนั็ พธ์ุาระรถณเอิป่นนไน็มุรพัก้มรษีครเ์่าณพื่อไมก้ทา(เรี่ชsพใeมุ ชาeช้ปะdนเร)มมะลโีคย็ดวชานม์ ต (height) ชือ่ วิทยาศาสตร์ : Dipterocarpus gra(ไctมre้iตel้น,iแsuผm่เปBbrน็ elรlulศัaมmsีhaepe) เป็นพรรณไม้เฉพาะถ(ไtมิน่re้ตe้น,แuผm่เปbr็น(ปecรlักulศัatชมtsํiาnีhกเgปaง่ิ)p็นหeพร)รือรเณถาไม้เฉพาะถอเิ่นปนน็ รุ พกั รษรเ์ ณพื่อไมก้ทารี่ชใมุ ชช้ปนรมะโีค(ปcยวกัuชาtชนtมiํา์nตกg้อง่ิ)งหกราือรเ ชือ่ วงศ์ : DIPTEROCARPACEAE ไม้ต้นทรงพุ่มกลม ไม้ต้นทรงพุ่มตกอลนมกิง่ ตอนกิง่ ชือ่ อืน่ : ยางกล่อง (ตรัง), ยางตัง (ชมุ (พtreรe,)ro,unยd าshงapวe)าด (นครศรีธรร(มtreeร,าrouชnd)(asihralapyee)ring) (air layering) ลกั ษณะทางพฤกษศาสตร์ ไม้ต้นทรงกรวยคว่าํ ไ(tมre้ตe้น,ทcรoงnกicรa(โlนวlaยs้มyhคeกarวิง่pin่ําeg)) โน้มกิง่ (tree, conical shape) (layering) อเเผตปรมลน้ ียลแัดบือ:ดใแไกบงมลหหกต้ ะนรงิ่น้แือาอสตผอ่ สงูกลนถเี เทัดแปงึ าลใ็น4บหะส0แหระือตใู เเบนม่ผก้�ำตล็ดมตริใขี บาเนลปลใส�ำหลอนีตมือมำ้�น้ ่ไกเตวเทใปานาลลลสคำ�แาีนตตด่อ�้ำ้นรงน(ไไไ((ตstsหมมมงตrขche้้พพ้ตarานeuไร้้นาnุ่มุ่ม,bdมลทรางงs)eอรpn่งเitkลพ)eื้อุ่มsยเกดผกกhรรaลง่ิอลวpียยeแีบก)แบลห:ดล:ะกมแอสตตลกชีา่มมเมมกขี พงยเนก่าูซอสมล้ออนีใ้ยี นบก้�ำงเใตรวกโวาียตล(ไไไ((มลstsมมมrนche้้พพ้ต้ปarกแeuม้นnกมุุ่่ม,bdลทนัรดs)eักันอรpnาเงงเitkลมพปเ)eยหื้อปุ่ม((เ(ทตีคsgbสsนย็กิดกาhhนurีย็นaบรoaตdรชบfง่ิวopกdาาtรยtยieาอ่inง่ิn)แแอgูปgโgบหrสด)ค)aนลกfขน้ัtมนi่นnังาตgกห)วาสลจันม่วีบับปนเลลโเคสายี้ ้นนยง ติดตา ภธแรนารค่นมตโชะคาวนตันตจิ อ้นะอพเกปบเ็นตฉพาียพูมงใปอตา่น้ ดแเบิลนชะ้อื น้ืภไมแาลค้มะใสี ตปเี ห้า่ ดลบิอื แงล(ไไ(bcตมมluง้i้้เหmลlาbใวั bื้อ,นมeหยrrhร)iือzoมmีเไผคหeมง)่า่อ้าม่ นนขี ศขนนู้าแยงเล์กระลียมาวกังปมสจรีีนะดุ ้�ำมปตาไไ(ราcมมlณi้้หเะmลลัวปbื้อแeหย2rรร)กือามม(แเ(เยีเstพยหiซusแากsงcะปu้kานหดเeeลนกrีตี้,ยcง่อuงsคเิltหเtoนมuไวัยู่lrื้อoมeตnลเา)ย)ํา่เื่อรวกหรรเินือปูกไหชลล1อ้ ีย้ 4นง (budding) เสียบยอด (shoot graftin ทาบก่งิ (grafting) แยกหน่อ หัว (sucker, stolo เพาะเลี้ยงเนื้อ ใบ : ใบเดี่ยว รูปรีหรือรูปไข่ ปลาคยณุ ใบค่าเปใน็นกตาร่ิงอนุรเกั ซษน์ ตเิ มตร สว่ นกลบี ส(buน้ั lb,3rhizoกmลe)บี ยาวประมาณ (tissue culture แหลมสน้ั ๆ โคนใบมนหรือสอบเล็กน้อย แผ่น ครง่ึ หนงึ่ ของตัวคผุณลคา่ ในการอนรุ กั ษ์ ใบหนา เกล้ียง ยกเว้นตามเส้นกลางใบ เปน็ พรรณไม้ทีข่ ยายพันธ์ุยาก เป็นพรรณไม้หายาก เปน็ พรรณไม้ทีข่ ยายพันธ์ุยาก เป็นพรรณไม้ห เป็นพรรณไม้ใกล้สญู พันธุ์ เป็นพรรณไม้มีค่า เป็นพรรณไม้ใกล้สูญพันธุ์ เป็นพรรณไม้ม เปน็ พรรณไม้เฉพาะถิ่น เปน็ พรรณไม้ที่ชุมชนมีความต้องการ เปน็ พรรณไมอ้เนฉรุพักาษะถเ์ พิ่นื่อการใช้ประโยชน์ เป็นพรรณไม้ท อนรุ ักษเ์ พื่อกา 54

๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน จากป่าชมุ ชนบ้านสระแกว้ จงั หวัดสุราษฎรธ์ านี การขยายพนั ธ์ุ : โดยวธิ ีการเพาะเมลด็ เฉพาะถ่ินข้ึนอยู่ในป่าด้ังเดิมตามธรรมชาติ การน�ำไปใช้ประโยชน์ : เป็นพืชเศรษฐกิจ เป็นพันธุ์ไม้เดิมของป่าชุมชนบ้านสระแก้ว เนอื้ ไมน้ ำ� มาใชใ้ นการกอ่ สรา้ งอาคารบา้ นเรอื น ชุมชนมีความต้องการอนุรักษ์พันธุ์ไม้ชนิดน้ีไว้ และเครือ่ งใช้ต่าง ๆ เช่น โต๊ะ เก้าอ้ี ยางเสียน ในป่าชุมชน จากปา่ ชมุ ชนบา้ นสระแกว้ จงั หวดั สรุ าษฎรธ์ านี เป็นพรรณไม้มีค่าใกล้สูญพันธุ์ เป็นพรรณไม้ 55

(scandent) (climber) (scanden(tc)limber) (grafting)(sucker, stolon) ไม้เลื้อย ไม้หัว หรือมีเหง้า ไม้เลื้อย ไม้หวั หรือมแีเยหกงห้าน่อเพหาวั ะลเลําี้ยหงเรนือื้อไเหยลือ่ (climber) (bulb, rhizome) (climber)(bulb, rhizo(msuec)ker, (sttiossloune) culture) ไคมุณ้หัวคห่ารใือนมีเกหาง้ารอนรุ กั ษ์ คุณไม้หคัวา่ หใรนือมกีเาหงร้าอนเรุพกัาะษเล์ ี้ยงเนื้อเยือ่ (bulb, rh  izome) (bulb, rhizome) (tissue culture) ๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน  คาํ อธิบายสัญลักษณ์ คําอธิบายสัญลกั ษณ์  คุณคา่ ในการอ  นเปรุ น็ ักพษรร์ ณไม้ทีข่ ยคายณุ พนั คธาุ่์ยาใกนการอเนป็นรุ พกั รษรณ์ ไม้ที่ขยายเพปนัน็ ธพ์ุยรารกณไม้หายาก รักใหญ่ ลักษณะวิสยั เป็นพรรลณกั ไเมปษ้ทน็ ณี่ขพยราะรยณขวพไิสยันมธ้ใยัาก์ุยยลา้สกพญู ันพันธธุ์์ุ เป็นพรรณเปไม็น้ทพีข่ รยราณยไพเมปัน้ใน็ กธพุ์ยลรา้สกรญู ณเปพขไน็มันยพ้หธร์ุาารยยณากพไม้มนั ีคธ่า์ุ ความสงู ความสูง เพาะเมลด็ เพาะเมล็ด (height) เปน็ พรร1ณ5เไ-ป2ม5็น้ใกพmลร้สรณูญ(hไพeมiนั้เgฉธhพุ์t)าะถิ่น(seed)เป็นพรรณเปไ็นมพ้ใกรลรณ้สญู ไมเพป้เฉัน็ พธ์ุาระรถณอเิปน่ นไ็นมรุ พกั้มรษีคร์เ่าณพือ่ ไมก้ทา(รsี่ชeใุมชeช้ปdนร)มะโีคยวชานม์ ต ชื่อวิทยาศาสตร์ : Gluta usitata (Wa(ไtมlrle้ต.e้น),แuผmD่เปbir็นneรllศัagมsีhHapoe)u เปน็ พรรณไม้เฉพาะถ(ไtมิrน่ e้ตe้น,แuผm่เปbrน็ (ปecรlักulัศatชมtsํiาnีhกเgaป่งิ)p็นหeพร)รือรเณถาไม้เฉพาะถเอิน่ ปน็นรุ พักรษร์เณพือ่ ไมก้ทารี่ชใุมชช้ปนรมะ(ปโีคcยวกัuชาtชนtมํiาn์ ตกg้อิง่)งหกราือรเ ชือ่ วงศ์ : ANACARDIACEAE ไม้ต้นทรงพุ่มกลม ไม้ต้นทรงพุ่มตกอลนมกิง่ ตอนกิง่ ชื่ออื่น : ซู (กะเหรี่ยง-แมฮ่ ่องสอน), ซ(tู้ re(eก, rะouเnหd sรhaี่ยpeง) -กาญจนบรุ ี) (tree, round(asihralapyee)ring) (air layering) ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ ไม้ต้นทรงกรวยคว่าํ (ไtมre้ตe้น,ทcรoงnกicรaโ(lวนlaยs้มyhคeกarวิ่งpin่ําeg)) โน้มกิง่ (tree, conical shape) (layering) ต้น : เป็นไม้ต้นผลัดใบขนาดกลางถึงใไมห้ตญ้นทร่งพุ่มเกลรวก็ ยแนหอ้ลมย ใ2บ0มคี –ว3าม0กเวซไ(tมา้rนe้ตงe้น,ตทs3รpเิ งiมk.พe5ุ่มต(ตbsกิดhuรรaต–dวpdายeiอ1n)แgหอ)2ลมกเเซวนยี ตนเิสมลตบั ร ติดตา ความสูง 15- 25 เมตร เรือนยอดเป็น(trพee,ุ่มspike sแhaลpeะ) ยาว (budding) กแขข3ผึ้ตอนลล5กงดัมต0ไเใาทปบล–มน็ยท�ำธ1รพวั่ตรอ่ ท,บ้น2รงกุขเแม4ปภ้ึนลชล0าใะานคาลเตตพขมอ่ ิใอรื้นตนนงงทรเพปปเ่ีทใร้ืปนน็ น่ีสะลสทปเูงทะือ่ีปจ่าเศกกธา่าไสกรดผ็ ทีนรรลยไมะ้�ำมัดใดชตนร้ ใาับาภกับตลนาใหหิปคำ�้ รญเทน(ไไ(ไ(ไ(หือbcssมมมมเchlะuพ่i้้้้พเพหmaนทrกลlbuเnวั่มุุ่มbื้อ,บbdลอืา่ึรงeหย)reอrhรn)เiือtzล)oมื้อmีเยชดรดปกหeง)่ออัอนนอ้า ใกงเเกหทปรเมญา็ัน:บทือ่ กม่ตผง้ัเลสีาปลสมุีข่มน็อางผรทง่าวดะลี่ปมย้าเจลใปนะะบาน็ ขอยดยกอขไ(ไไไ((scsมมมมอาลchli้้้้เพหพอกmarลยกunวัมุุ่่มีบbื้อbdงดรeใหย)สeอดrกหรn)เอือtมล)อิ่งญมื้อ(เเ(แ(ท(กบีเsgtsพสยกหยiาuhsrียาใ่aกบงsปcoูรมะบขu้าfkบoหกtเeeยณtiลนnง่ิร้ึนีrอgมgี้,ยc่อ5rดu)ะงsเa์เlีtหขเtปfพoนutมัวilrnื้อoนกน็engศลเา)ย))สําลปือ่อณหีนบีีกอรือ้�เำสกไดหกตแีเลือปลาดบีลน็นง เสียบยอด (shoot graftin ทาบก่งิ (grafting) แยกหน่อ หัว (sucker, stolo เพาะเลี้ยงเนื้อ ใบ : เป็นใบเดย่ี ว รูปไข่กลบั หรือรปู คขณุ อคบ่าใขนนกาานรอนุรพกั ษฤ์ศจิกายน - ธันวา(คbulมb, rhizome) (tissue culture แกมรูปรี ปลายใบแหลมหรือกลม โคนใบมน คุณค่าในการอนุรกั ษ์ เป็นพรรณไม้ห หรือเป็นรูปลิ่ม ขอบใบเรียบหรือเป็นคเป็นลพ่ืนรรณไม้ที่ขยายพนั ธุ์ยาก เป็นพรรณไม้หายาก เป็นพรรณไม้ทีข่ ยายพันธ์ุยาก เปน็ พรรณไม้ใกล้สูญพนั ธุ์ เป็นพรรณไม้มีค่า เป็นพรรณไม้ใกล้สูญพนั ธุ์ เปน็ พรรณไม้ม เป็นพรรณไม้เฉพาะถิน่ เปน็ พรรณไม้ที่ชมุ ชนมีความต้องการ เป็นพรรณไมอ้เนฉพรุ กัาษะถ์เพิน่ ือ่ การใช้ประโยชน์ เปน็ พรรณไม้ท อนุรกั ษ์เพือ่ กา 56

๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน จากปา่ ชุมชนบา้ นตลาดขีเ้ หล็ก จงั หวดั เชียงใหม่ ผล : ผลแห้งแบบมีปีก ลักษณะผลกลมแข็ง การนำ� ไปใชป้ ระโยชน์ : ยางรกั ไดถ้ กู น�ำมาใช้ ขนาด 1-2.5 เซนตเิ มตร มีปีกสแี ดงเรื่อๆ รูป ในงานชา่ งของไทย คอื งานชา่ งสบิ หมู่ (ชา่ งรกั ) ขอบขนาน 5 ปีก ระยะเวลาการตดิ ผล เดือน และการท�ำเครื่องเขิน ใบและราก ใช้เป็นยา มกราคม - มนี าคม พอกแผล เปลือกเป็นยาบ�ำรุงก�ำลัง ขับเหงื่อ การขยายพันธุ์ : การสืบพันธุ์ตามธรรมชาติ ตม้ เปน็ ยารกั ษาโรคเรอ้ื น เปลอื กราก ใชเ้ ปน็ ยา ของไม้รักใหญ่ อาศัยลมเป็นตัวช่วยใน รักษาโรคผิวหนัง ขับพยาธิล�ำไส้ แต่นอกจาก การแพรก่ ระจายของผล ปกี 5 ปกี ทต่ี ดิ อยกู่ บั ประโยชน์แล้วน้�ำยางของรักใหญ่ มีสารพิษ ผลช่วยในการนำ� พาให้เมลด็ ไม้ไปได้ไกล Phenol ซึ่งออกฤทธ์ิระคายเคืองต่อผิวหนัง ทำ� ใหผ้ วิ หนงั อกั เสบและมอี าการคนั มาก ทำ� ให้ เกดิ อาการบวมแดง พองเป็นตุ่มน้�ำใส 57

ไม้ต้นแผ่เไปม็น้ตร้นศั ทมรี งพุ่มกลม (ปต(caอักuirtนชtliําaกnกyิ่งgeง่ิ)คrหinณุรgโ(ต(ือlaนa)อเคi้มyrถนeก่าlาaกrิ่งใiyิง่nนeg((ไbcrม)กiluni้หmlgbาัวb),รeหrอrhร)iือzนoมmรุ ีเหักeง)ษ้า ์ (tree, um(btrreeella, rsohuanpde)shape) ไม้ต้นทรงไพมุ่ม้ตก้นลทมรงกรวยควํา่ rou(ntrdeesh, acpoen)ical shape) (tree,   ๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน คําอธิบายสัญลกั ษณ์ คําอธิบายสัญลกั ษณ์   ไม้ต้นทรงไกมร้ตว้นยทครวงาํ่ พุ่มกรวยแหลม โน้มกิง่ ต(bิดuตddาinเgป)น็ พรรณไม้ที่ขยายพนั ธุ์ยาก (tree, con(ticreales,hsappikee) shap  e) (layering) ลังแข ลักษณะวิสยั ไม้ต้นทรงไพมุ่ม้พกมุ่ รวยแหลม ลักษณะขวิสยยัายพนั ธุ์ ติดตา (เsสhียoบoยt อgเrปดaน็ ftพinรgร)ณขไยม้ใากยล้สพูญนั พธันธุ์ ุ์ (tree, spi(ksehrsuhba)pe) (budding) ความสูง (height) ไม้พุ่ม ไม้พุ่มรอเลื้อย ความสูง (เsพeาeะdเ)มลเ(sสด็ hียoบoยt อgrดaf(ทtginาrgaบ)fกtinง่ิ เgป)น็ พรรณไม้เฉพาะถิน่(เsพeาeะdเ)มล (shrub) (scandent) 10-15 m (height) ชือ่ วิทยาศาสตร์ : Baccaurea macrocaไ(tมrre้ตpe้น,aแuผm่เ(ปbMr็นeรllศัai(ไsมqsc้พีah.nุ่มad)pรeอenMเ)ไ(tลc)มlื้อi้เmลยübื้อelยrl). Arg ไม้ต้นแผ่เปน็ ปรกัศั มชําี ก่งิ ทหารบือกเง่ิ ถา แยกหน่อ หวั ลํา หรือไหล ปักชําก่ิง (tree, umbre(clluatstihnagp)(eg)rafting) (sucker, stolon) (cutting) ลชเขชภลตมอา�ืือ่่อำัก้นตคตงอวษรใภ:้งนืน่ตณศาพสเต้ ปค:ะ์บีนอ็นทใล:ขน�้ำตไาำ�น้ึPตลม้ งแHอา่าโ้ตพงขดยลY้นฤเ,ู่ใLยชขนคLกมทน่ นปAวษ่ัะวาจ่าาNแไศดงัธมปTคหใารสพHหว้รส(ูงAดญับมปตปยCชเร่ตั หระEาเ์ ตะลน็นตAมาาื้อไิทEดนาไแเี่ มณป้งลี)้แ่า็นะขยนป1็งรใ่า0เนาดหธ-พิบนวิ1ื้นชียไไไไไ(((((าtsttsมมมมมrrr5chทสืน้eeeว้้้พตพ้้ตตareeeu้น้้นนnุมุ่่ม่ีค,,,bdทททรcsr)eุณอoรรรponuงงงnเiอกศผโtkคลnกพพi)ecคdื้อรา่aุุ่่มมลมูนลsคยวlใsกกนhยshนเมเเุณย(เ(ไไลรปaปhbcปaคมมขตวpกlน็ม:auน็ipน็้้เหวm์ยคeกลlพpียพebาพ้นัว่าํเ)แbื้อe,ร)า่มรรปรeลหหว)ยรrรรใอrhณรณล)ณีขจนเลiเ(เไือzปานปbมปไมไoไมกกนม็นาuมน็มอื็นm้หุรงีเ้เlพ้ทพbาห้ใพฉวักกัe้าากปก,รีข่งรพ)รรลหษร้ยาrรนดรพาอhณ้สหราณรณะ์iือยzูญนดใถไ้นืไoไพะมนมิน่มหมพmรุ ีเันอ้เ้ทดห้ใมันฉกัาeธกญีข่งธพ)ก์ุยลษิน้ยา์ุาาา้สาะกย์่โไยณูญถมตพปาิ่นพันกี เนัวจธตธ4์ุยลน์ุ า็มอ(ไไไ(ไไ(((กีบstttsมมมมมถrrr–cheeeท้้้ตพพ้้ตตอarเeeeงึu้น้้นนnุ่มุ่มล,,,ี่bจdก5ทททปรcrs)eอoรรรย้ีpoะnดuงงงnเiลtkลnกพพiง)มเecdอื้อรaาุุ่่มมซต(ทเ(ต((ตโ(sยวllgsbaีสขsนกกahกยิอดายhshiurียลรน้มaิดyrhaบนaคoนตdวpeบมกaกตlfpoวกadกายteอrpตeยtiาิ่งํ่าiyi)n่งิแิ่งennิง่)ิดอgegห)ยgดgิแ(เอ(เเเเrดrstพปปป))ล)aยiผนiมusnู่นนน็็็าเมfกscุรgtะพพพuสkกกัลหiต)nเeeรรรลษนgr้นรรร้าตี,้ยcเ์่อ)รณณณพuงsนlผtหเื่อั้งtไไไoนuเเเเอ(มมมวักtพปปปlผผrื้อoแiน่าs้้้ทมหeา็น็็นนnาลเsุร)รยีคาี่ช)ะลตลนพพพuํากัใยืุม่อเ่าeชรรรลษหาช่้ปรรรี้ยcกเ์รนณณณพรuงือมะlเื่อtไไไไนโีคuหมมมกยrื้อวล้้้หทมeาชาเ)รนยีคาี่ชมใย์ืุมอ่่าตชาช้อ้ปกนงรกมะาโีคยรวชานม์โ(ต(ทต(เ((ตglsabสนaอิดาh้อiurีย้มyraบoนตdงeบกlfoกกadกาtrยtiิง่iyin่งิาิ่งnnอgegรgg ใใใบบบเแก:หเลปลีย้ น็ มงรรปู ูปไลข่่ิมหอรออื กรเปู รรียแี งกสมลขับอบใบขนสาีเขนียปวเลข(ไ(ไาbcมม้มluยi้้หเmลlbัวbื้อ,eหยrrhร)iยเเือzปปoมาmีเลห็นวeง)ือส้าผกีนลก�้ำดตรบิ ะามทลสี้ออชีนมมเเหพนลูอื้อือมขงมอ(ไไ่วงcเมมlผปiง้้เหmลวั bื้อลลมeหยrลรือ)ขีือังมกนเ(แ(ีเแtsพหผยiusงาขกscเ้าะลukมหมเeeลนrหื่อี้,ยcีส่อuงsนแltหเีขtoนuวักาlrื้อoาenลเค่ก)วย)ําื่อนลลหรว้าาือลยยไหล แยกหน่อ (sucker, เพาะเลี้ย ดอก : มีดอกออกเป็นกลุ่มตามก่ิงหครณุ ือคลา่ ำ� ในตก้นารอคนลุรัก้าษย์ ปุยเมฆ รสชาติหว(bาuนlb,อrhมizoเmปe)รี้ยว จะออก (tissue c ดอกแยกเพศอยู่คนละต้น กลีบดอกสีเหลือง ผลปีละ 1 คร้ัง คปณุ รคะา่ มในากณารเอดนือุรกั นษส์ ิงหาคม – เปน็ พรรณไม้ทีข่ ยายพนั ธุ์ยาก เป็นพรรณไม้หายาก เป็นพรรณไม้ที่ขยายพันธุ์ยาก เปน็ พรร เปน็ พรรณไม้ใกล้สูญพันธ์ุ เปน็ พรรณไม้มีค่า เปน็ พรรณไม้ใกล้สูญพนั ธ์ุ เป็นพรร เปน็ พรรณไม้เฉพาะถิ่น เปน็ พรรณไม้ที่ชมุ ชนมีความต้องการ เป็นพรรณไมอ้เฉนพรุ ากั ะษถเ์ิน่ พื่อการใช้ประโยชน์ เป็นพรร อนรุ กั ษเ์ 58

๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน จากปา่ ชมุ ชนบ้านจุฬาภรณ์พฒั นา 12 จงั หวัดนราธิวาส กันยายนของทุกปี ต้นที่มีขนาดใหญ่อาจให้ การน�ำไปใช้ประโยชน์ : ผล ใช้รับประทาน ผลผลิตสงู 800 – 1,000 กโิ ลกรัม ส่วนเปลอื กของผลใช้แกง เช่น แกงส้ม การขยายพนั ธ์ุ : โดยวธิ กี ารเพาะเมลด็ เสยี บ ดา้ นสมนุ ไพร : ผลใชเ้ ปน็ ยารกั ษาลดความดนั ยอด ทาบกิ่ง การเพาะเมล็ดส่วนใหญ่จะ ยาระบาย เป็นต้นตัวผู้มากกว่าต้นตัวเมีย จึงมักนิยม ลังแขจากป่าชุมชนบ้านจุฬาภรณ์ ขยายพนั ธ์โุ ดยการเสยี บยอด ทาบกงิ่ จะให้ผล พัฒนา 12 จังหวัดนราธิวาส เป็นพรรณไม้ เมอื่ มีอายุประมาณ 4-5 ปี เฉพาะถ่ิน และเป็นพันธุ์ไม้หายากท่ีเส่ียงสูญ พนั ธ์ุ ควรค่าแก่การอนรุ ักษ์พนั ธุกรรมพืช 59

คาํ อธิบายสัญลกั ษณ์(shrub)   (scanden(ts)hrub) (shoot grafting) ไม้พุ่มรอ เลื้อย ไม้เลื้อย ไม้พุ่มรอเลื้อทยาบก่งิ (climber) (scandent) ไ(sมc้เaลnื้อdยenลt)กั ษณะวิสยั ไม้หัว หรือไมม้เีเลหื้องย้า (grafting) หัวขลยําาหยรือพไหันลธ ๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน คําอธิบายสญั ลักษณคํา์ อธิบายสญั ลกั ษณ์    แยกหน่อ (bulb, rhi(zcolimmeb)er) (sucker, stolon) ยางพลวง   (climber) ความสงู เพ ลกั ษณะวิสยั (se   ไม้หัว หรือมีเหง้า (ไ(ขhtมreeย้ตieg้นา,hแutยผ)mค่เพปbุณr็นันeรคllธัศa่าม์ุ sคใีhนเณุaปกp็นeคพา)รา่รรใอณน(ไนbมไกuม้หุรl้ทbาวักั ,ี่ขรหษrยอhราi์ือzยนoขมพเ(mรุtพีเiนัยหsักeาsธง)ะาuุ์ษย้าเeยลา์ กี้ยcพuงlเtนั นurื้อธeเ)ุ์ยือ่ ปัก คุณค่าใลน(กัbกuษlbา,ณรrอhะizนวomุริสกัeยั )ษ์ (cu ความสูง 1เ0ป-น็30พmรรณค(ไhมวeา้ทigมี่ขhสยt)ูงายพไ(tมrันe้ตธe้น์ุย,ทาrกoรuงnพdุ่ม(เsพsกehาลeaะมdpเ)มeเป)ลน็ ด็ พรรณเปไ็นมพ้ใกรลร้สณญู ไเมพป้ท็นนั ีข่ ธพย์ุ รารยณพนัไ(เมsพธe้หุ์ยาeาะdกยเ)มาลกด็ ตอ (height) (ai ชื่อวิทยาศาสตร์ : Dipterocarpus tuberculatus Roxb.ไม้ต้นแผ่เป็นรศั มี เปน็ พรรณ(ไtไมrมe้ต้ใe้นก,แลuผ้สm่เญู ปb(ไrtน็พมreรeัน้ตllศัeaธ้น,มุ์ ทscีhรoaงnpกiecรa)(ปวclักuยsthชคtaiําวnเpกํา่ปgeง่ิ)็น)หพรรือรณเถเปไาม็น้เพฉพรราณะถไเมิ่นป้ใน็ กพลร้สรญู ณพไป(ันมcักธu้มt์ุชีคtํiาn่ากgิง่)หรือ(โเlนaถ (tree, umbrella shape) ชชตลืืออ่่กัน้ วอษ:งื่นณศไม:ะ์ ้ตทก:้นางุDขงI(นPพปTาฤรดEากRกจษOลีนศาCบงาAถุรสRงึี,ตPใอหAรบุ์ญCEล่ AสรEาูงช1ธ0าน-ี),3ค0ไไ(ไ((tttมมมวrrreee้ต้้ตตงeee้น้้นน,,,ทททขcrs(oรรรpoพuองงงniknกพพiecบdิษรaุุ่่มมsวlsกกhใยshณลรaบhaควpมapวยepเeุโา่ํ)แรe)ลห)ยี ลกมบ,หสรเปโุอื็นขพเรปทรณน็ ัย(ไไไ(ไttมมมมrrคee้ต้้ตต)้เฉee้น้้นนล,,พทททcrานื่oรรรoะuงงงnถnกพพบiไไ(ไ((cิ่นdstsมมมรaุุ่่มมrcheวา้l้้พพ้ตsกกarยeshu้นnุุ่่มลมรงh,aคbdวทมรaps)วเeยpอรpeํา่ลnแeง)เitkลห)พ)eก็ ื้อลุ่มโ(ตต((sยlbaมนนกahอิดiu้มyrรaนตdอ้eวpกladกาrยeิง่iyiิย่งnn)แeggหr))iลกnมgา้) เปน็นใพบรรณไมอเป้เนฉน็ ุรพพัการษะร์เถณพิน่ ื่อไต(โต(มlกaนaอิดi้ทา้มyrนตรี่eชกlaกาใrุมิ่งชiyิ่งnช้ปegนrร)iมnะgโีคย)(ท(เ(ตวgsbสชาิดาhurนีย เมตร ผลัดใบ ล�ำต้นเปลาตรง เรือนยอดเป็นไม้พ่มุ ยาว 3 - 30 เซนตเิ(tมreeต, sรpikไeมs้เhลaื้อpยe) เสียบยอด (budding) แย พมุ่ กลม เปลอื กหนาสนี ำ้� ตาลปนเทาออ่ น แตก(shrubด) อก : ออกเป็นช่อไตม้พามุ่ มง่า(clมimใbeบr) ต(sอhoนot ปgraลftiาngย) ก่ิง เเใกปบล็น:ีย้ รเงด่อหยี่ งรวลอื ึกเเรกไยีือปงบตเวเากียมลนยีย้ สงาลวมบั ขีรอใอบงยรลแูป�ำผไตลข้่กนใบวเ้ากหงิ่งน็ขอชน่อดัานดไไ((scมมcli้้เพmaลnุ่มbื้อdรeมแกยeอrn)ฉเาีกtล)บื้อกายบกกหลลุ้มบีีบชเดล่ออย้ีดกงอมโกคี รน5ูปคเไไ((ssชมมณุ ขchก้้พเarลอื่ uอnคุ่มื้อลbdรมยา่)eบอีบnใเตtลนข)(ไbื้อมดิกuนปย้หlbากวั าล,รหrันนอhารiือzนแยoมปmุร(ทแ(คีเกgsหยักาeuลrงaก)บcบลษ้าfkหากteiีบ์นn่งิrยg,่อๆบ)sแtหoิดยวัlonตหกล)ําานห5มึ่รงือไหล เสียบยอด (su 1ใใบบ5แหผน-่กาเว2ก้าล8งี้ยแงXลห้วร1หือ5ยอักา-เจวม้า4ีข0ปนลกเารซยะนจใบตาสิยเมอหตบ่าครงทุณๆู่คโบเ่าคน้าในื้อนง(ไbมกu้หlbาวั ,รใเกหrอhขบรลiือzน็มoหมบีmุรีเนมหักeง)าสษด้าฬขี ์หาิกรวาืออเเหอกมกือือดบนอหกกม((ไังbcเมlดuดi้หmหlbัวbอื,ันeหสrrhนร)iือzีชเเoธกมปปmมีเ็น็นนัห่อeพพพง)ว้ารนรรรู-าณอณคชไไอมมเ(มมtพ้ท้ใiกsกาีข่พsถละยuดเ้สาeงึูเลยูญอขี้ยcเพuมพง้มกันlเtันนuธษจธrื้อุ์ยe์ุขาเาะ)ยกอยือ่ทบน้ิง (shoot graftinเพg) ทาบกง่ิ (tis (grafting) แยกหน่อ หัว ล (sucker, stoloเปn)น็ (เtพisาsะuเeลี้ยcuงlเtนurื้อเeปเ)ย็น เป็นพรรณไม้ที่ขยายพนั ธ์ุยากคุณค่าในการอนเปุรน็ ักพรษร์ณไมเ้เปฉน็ พพาระถรณิน่ ไม้หายาก เปน็ อน เปน็ พรรณไม้ใกล้สญู พนั ธุ์ เปน็ พรรณไม้ที่ขยายพันเปธ์ุย็นาพกรรณไม้มีค่า เปน็ พรรณไม้หา เปน็ พรรณไม้เฉพาะถิ่น เปน็ พรรณไม้ใกล้สญู พเันปธน็ ุ์ พรรณไม้ที่ชมุ ชนมีความต้องกเาปร็นพรรณไม้มีค อนุรักษเ์ พื่อการใช้ประโยชน์ เป็นพรรณไม้เฉพาะถิ่น เป็นพรรณไม้ที่ช อนรุ ักษเ์ พื่อการ 60

๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน จากปา่ ชมุ ชนบ้านจาน จงั หวัดบรุ ีรัมย์ ผล : เปน็ รปู กรวย มสี นั ดา้ นขา้ งผล 5 สนั และ ใชป้ ระโยชนท์ างดา้ นสมนุ ไพร นำ้� มนั ใชท้ าแผล พองโตเปน็ ติ่ง 5 ตง่ิ ตรงทีต่ ดิ กับโคนปีก มปี ีก ภายนอก ใบ เผาใหเ้ ปน็ เถา้ ผสมกบั น�้ำปนู ใส แก้ ยาว 2 ปีก ยาว 10 - 15 เซนตเิ มตร มีเส้น บดิ และถา่ ยเปน็ มกู เลอื ก ราก นำ� มาตม้ แลว้ ดม่ื ปีกตามยาว 3 เส้น ผลแก่ประมาณ มกราคม แก้ตับอักเสบการใช้ประโยชน์ทางด้านอ่ืน ๆ  – พฤษภาคม ชนั ใช้ทาไม้ ยาเรอื หรอื ยาเครอื่ งจกั สาน ท�ำไต้ การขยายพันธ์ุ : โดยวธิ ีการเพาะเมล็ด ใบแห้ง ใช้มุงหลังคา ฝากั้นห้อง และห่อของ  การน�ำไปใช้ประโยชน์ : เน้ือไม้ใช้ในการท�ำ พลวงเปน็ พนั ธ์ุไม้เด่น และเป็นพันธ์ุไม้ ส่ิงปลกู สร้างต่าง ๆ ภายในร่ม เช่น เครือ่ งบน ใกลส้ ญู พนั ธ์ุ ในพน้ื ทป่ี า่ ชมุ ชนบา้ นจาน จงั หวดั รอด ตง คาน พ้ืน ฝา ท�ำเคร่ืองมือทางการ บุรรี ัมย์ และป็นพันธุ์ไม้ท่มี กี ารขยายพนั ธ์ุยาก เกษตร หกู ทอผ้า ปาร์เก้ และเปน็ ไม้ปพู น้ื  การ 61

ไม้หัว หรือมีเหง้า ค   ําอธิบายสัญลักเพษาะเณลี้ยง์เนื้อเยื่อ (bulb, rhizome) (tissue culture) คาํ อธิบายสัญลักษณ์คณุ คา่ ในการอนุรักษ์ ลกั ษณะวิสยั ๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน คําอธิบายสญั ลักษณ์    ความสงู เปน็ พรรณไม้หายาก (height)   เปน็ พรรณไม้ทีข่ ย ายพันธ์ุยาก สาธร ลักษณะวิสยั เป็นพรรณไม้ใกล้สลญู กั พษันณธุ์ ะวิสยั (ไขtมreย้ตe้นา,แuยผm่เพปbrน็นั eรllธศัaมุ์ sีhapเeป)็นพรรณไม้มีคข่ายายพ ความสงู เป็นพรรณไม้เฉพา1ะ8ถ-ิ2น่ 0 m ความสงู ไ(tมre้ตe้น,ทroรuงnพdุ่ม(เsพsกehาลeaะมdpเ)มe)ลเอด็ปน็นรุ พักรษรเ์ ณพื่อไมก้ทารี่ชใุมชช้ปนรมะโีคยวชา (height) (height) ชื่อวิทยาศาสตร์ : Millettia leucantha Kurz ไม้ต้นแผ่เปน็ รศั มี ไม้ต้นแผ่เปไน็มร้ตัศ้นมที รงกรปวกัยชคําวกํา่ ิ่งหรือเถา (tree, umbrella shape) (tree, umb(rtreellea,schoanpieca)(cl usthtainpge)) ชือ่ วงศ์ : FABACEAE ไม้ต้นทรงพุ่มกลม ไ(tมre้ตe้น,ทroรuงnพไ(dtมุ่มre้ตsกeh้นล,aทมpsรpeง)ikพeุ่มต(saกhอirรaนวplaกยeyิง่ )แeหriลnมg) ชือ่ อืน่ : ขะเจา๊ ะ (ลำ�ปาง), สะท้อน (สระบรุ ี) (tree, round shape) ลกั ษณะทางพฤกษศาสตร์ ตน้ : ไม้ต้นขนาดกลาง ผลัดใบ สงู 18-20 ใแบหแลกมไไ(ไ(่เttมมมrrกeeโ้้พต้ตeeค้น้น่มุล,,ททcsนยี้รรpoงงniใkงกพiecบรaุ่มใsวlมกhยบsรahคนวpaแวยepํา่)แลeดห) ะา้ลมยนอลดา่ งอใ่อบนสไไ((มttมมอีrree้ต้ตขีeeอ่้น้น,,ทนทcนsรรpoยงงniกkกพiไ(ไไ(ecssามมมรaุ่มวchsวl้้้พเพกaวrhลยาs่unุ่่มุมรahื้อคอbdวpดรaย)วeยepอ่าํ่อn)แาe้เtลห))นนื้อลโต(เ(ยlbมสนนบaิดuีย้มyตdม่ิeบนกdาrยิง่iinnอggด)) เมตร เรือนยอดเป็นพุ่มทึบ ค่อนข้างกลมหรอื ทรงกระบอก เปลือกสีเทาเรียบหรือแตกเป็น ดอก(s:hruอb)อกดอกเปน็ ช่อตามงไม่า้พมุ่ม ใบ(cแlimลbeะr)ปล(shาoยot grafting) สะเก็ดเล็ก ๆ ตื้น ๆ เนื้อไม้สีขาวอมน�้ำตาล กกเซิ่ลงนีบตสต(ไ(ไีิcsเขมมclิดมi้้เพmaาลnุ่มกตbื้อdวรeยeอันrรn)เtลรเ)ื้อปกูปย็นลดหีบอลดกออถดกั่วส5ชั้น่อกอยลอคาไ(ไ(ssมมณุีวกบch้้พเarลปuดnคุ่มื้อbdรกยา่)รeออnใเละtลกน)(ไbื้อมมีบกuชย้หlbาาัวเ่ว,รลหณrงอhร้ียiเือzนดoมงmุร(ท(แีเ2gsืหอยกัาeurงaก)บc40ษน้าfkหกtei์นn่งิ rg,่อ)stหoวัlonล)ํา หรือไหล แก่นสีนำ้� ตาลอมดำ� คณุ ผมมดนีีคล่าามใ:คน(ไเีbมมปผกu้หlbา-ลัวล,รพหrเอื อhรปiฤือกzนoน็มmษแุรีเหฝกัeขภง)กัษ้าง็ า์แคกบมวน้างปรรปู ะขมอา(ไ(บbcมณlui้หmขlbวั b,นeห2rrhร)าiือzเเoเนมปปmซีเน็็นหคeพพงน)้ารรลรตรณณ้าเิ ไไยมมมเ(tพ้ท้ใฝiตsกาี่ขsละกัยuรเ้สาeลยูญี้ยcพuพงนัlเtันนuธธrื้อุ์ยeุ์ าเ)ยกือ่ ใบ : เป็นใบประกอบแบบขนนกเรียงสลับ ใบ ยอ่ ยตดิ เปน็ คตู่ รงกนั ขา้ ม 3-5 คู่ ปลายสดุ เปน็ ใบเดี่ยว แผ่นใบย่อยรูปรีกว้าง 3-5.5 เป็นพรรณไม้ที่ขยายพนั ธ์ุยากคุณค่าในการอนเปรุ็นักพรษร์ณไมเ้เปฉน็ พพาระถรณิ่น ไม้หายาก เซนติเมตร ยาว 5-12 เซนติเมตร ปลาย เป็นพรรณไม้ใกล้สูญพนั ธ์ุ เป็นพรรณไม้ทีข่ ยายพนั เปธ์ุย็นาพกรรณไม้มีค่า เปน็ พรรณไม้เฉพาะถิน่ เป็นพรรณไม้ใกล้สูญพเนั ปธ็น์ุ พรรณไม้ที่ชมุ ชนมีความต้องก อนรุ กั ษเ์ พือ่ การใช้ประโยชน์ เป็นพรรณไม้เฉพาะถิน่ 62

๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน จากปา่ ชมุ ชนบ้านสวนผึง้ จงั หวดั ราชบุรี ยาว 4-10 เซนติเมตร เม่อื ฝักแก่จะแตกออก นำ้� มนั หอย หรอื นำ� มาตม้ ลวก รบั ประทานเปน็ เป็น 2 ซีก ในหน่ึงฝักมี 1-3 เมล็ด เมล็ดสี ผักร่วมกับน�้ำพริกเปลือกไม้ บรรเทาอาการ น้�ำตาล รูปร่างแบน เส้นผ่านศูนย์กลาง ปวดฟนั โดยน�ำเอาส่วนเปลอื กประมาณ 2-3 ประมาณ 1.3 เซนติเมตร ฝักแก่ช่วงเดือน ชน้ิ ตม้ กบั นำ้� ครง่ึ หมอ้ แลว้ เตมิ เกลอื ตวั ผลู้ งไป พฤษภาคม – สงิ หาคม ประมาณ 1 ช้อนโต๊ะ เคี่ยวให้ข้นจนเหลือน้�ำ การขยายพนั ธุ์ : โดยวิธีการเพาะเมล็ด 1/3 ของน�้ำที่มอี ยู่เดิม จากน้นั ท้ิงไว้ให้น้�ำเยน็ การน�ำไปใช้ประโยชน์ : เนื้อไม้และแก่นมี แล้วน�ำมาอม จะรู้สึกชาท่ีปากช่วยบรรเทา ลกั ษณะสวยงามมกั นำ� มาใชใ้ นงานกอ่ สรา้ ง ทำ� อาการปวดฟันได้ เสา ทำ� ฝาบ้าน ทำ� กระดานพืน้ ทำ� เครือ่ งเรอื น สาธร เป็นพรรณไม้ที่ชุมชนมีความ และดา้ มเครอ่ื งมอื เครอื่ งใชต้ า่ ง ๆ ยอดออ่ น ใช้ ต้องการอนุรักษ์ เพื่อการใช้ประโยชน์ด้าน รับประทาน สามารถนำ� มาประกอบอาหารได้ สมนุ ไพร หลากหลายรปู แบบ เช่น แกงส้ม แกงเลยี ง ผดั 63

(shrub) (scandent) (shoot gr(agfrtainfgti)ng) ไม้พุ่มรอเลไื้อมย้เลื้อย ทาบกง่ิ แยกหน่อ หัว ลํา หรือไหล (scandent)(climber) (grafting)(sucker, stolon) ไม้เลื้อย ไม้หวั หrhรiือzoมmีเหeง) ้า  แยกหน่อเพหาวั ะลเลําี้ยหงเรนือื้อไเหยลือ่ (climber) (bulb, (sucker, s(tioslsoune) culture) ๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน คําอธิบายสัญลกั ษณ์ คําอธิบายสญั ลักษณ์  ล  ักษณะวิสคยั ุณคา่ ใน(ไคbมกuุณ้หlbาัว,ครหrา่อhรiใือzนนoเมปmรุ ีเกน็หักeพาง)ษ้ารรรอ์ ณนไมรุ ้ทกั ีข่ ษยล า์ ยกั พษนั ธณ์ุยาะกขวิสยยัายพนั ธุ์ เพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ หลุมพอ (tissue cuเปltu็นrพe)รรณไม้หายากขยาย ความสงู ความสงู เพาะเมล็ด (height) เปน็ พรรณไเมป้ทน็ ี่ขพยรารยณพไนัมธ้ใก์ุยลา้สก25ูญ-4พ0นั mธ์ุ (height) (seed) เปน็ พรรณเปไน็มพ้หรารยณากไม้มีค่า ชื่อวิทยาศาสตร์ : Intsia palembanica Miq. (ไtมre้ตe้น,แuผm่เปbrน็ eรlเlัศปaน็มsพีhรaรpณe)เไปมน็ ้ใกพลรร้สณญู ไพมัน้เฉธพุ์ าะถิน่ (ไtมre้ตe้น,แuผm่เปbrน็ e(ปรcllกััศuatมชstํiาีhnกagpงิ่เ)ปeห)น็ รพือรเรถณาเอปนไน็มรุ พ้มกั รีคษร่า์เณพื่อไมก้ทารี่ชใุมชช้ปนรมะโีคยวชานม ชือ่ วงศ์ : FABACEAE ไม้ต้นทรงพุ่มเกปลน็ มพรรณไม้เฉพาะถิน่ ไ(tมre้ตe้น,ทroรuงnพdุ่มต(asกอhiลraนมlpaกeyิง่ )eอเปrนiน็nรุ gพกั )รษร์เณพื่อไมก้ทารี่ชใุมชช้ปนรมะโีคยวชานม์ ต้องการ ชือ่ อื่น : สะหลุมพอ (ปราจีนบรุ ี), มือเบา (ปตั (tตreeา,นrouี)nd shape) (ไtมre้ตe้น,ทcรoงnกicรaโ(วllนaยs้มyhคeaกวrpิ่งา่ํien)g) ไม้ต้นทรงกรวยควาํ่ ลกั ษณะทางพฤกษศาสตร์ (tree, conical shape) ต้น : หลุมพอเป็นไม้ต้น ผลัดใบขนาดใหญ่ ปดเหใซบไไไ(((stsมมมลออrcheน้้พพ้ตarาeกกu:้นnุุ่ม่ม,ตbdยทรแs)อeอรp:ิเnสงกเiอมtkลพส)eดุื้อมุ่กมตเีsยเกhหรเลรรaปวูpปล็กยeน็ ป)อืแไนหขชงลล้อ่่ออมายกอ่ ยมวโนสีใค้าบอองนยบอก่อ5กแลยบหมเ4นซลเชนนมคอ่ ตือ้เไไ(ไ((ู่stsมมมวสrchลิเเe้้พพ้ตarกมe้าuเ้นีnุ่มุ่มัก,bdขทรตลsต)eอรpษยีnงเiื้ย้ีนtkรลพ)ณeวื้อุ่มงตท(เ((sยอsgbสกhยเิดาhๆurะียรaปaบoอ่ตdวpบาfใoกdายteน็ยtนiบi)nวง่ิแตnอggหgมอrรด)รล)a9มfูปนัมtงing) สูง 25 – 40 เมตร โคนต้นมักจะเป็นพูพอน ผเ–ท(ไ(ไbcมมล4luาi้้หเmลlbวั0:bื้อ,ยeหยr เrhรา)ปเiือzซวoมน็ mน ีเหฝ5eตง)กั้าเิ –มกต1วรา้0 ง   เเม6ซลน–ด็ต8เิ รม ปูเตซกรนลตมไ(ไcมมเิ li้้เหมแmลัวbื้อบตeหยrรนร)ือมยลแเ((ีเstพหยiuาsกังากsc้าะวukหษเeeล นr1ี้,ยณc่อuงsltหเ5toนuะวัlrื้อoenลเ)ย)ําื่อหรือไหล สงู ใหญ่ ลำ� ต้นเปลาตรง เปลือกเรียบ หรือตก สะเกด็ เปน็ แผ่นกลมบาง ๆ มสี ตี า่ ง ๆ กนั ทพี่ บ บ่อย ๆ มักจะออกสีชมพูอมนำ้� ตาล หรือเทา อมชมพู ลักษณะเนื้อไม้สีแดงอมน�้ำตาล เป็น มนั เลือ่ ม เส้ียนตรง เนื้อหยาบ แข็ง เหนียวแข็ง แรง และทนทานมาก เพรยี งไม่ค่อยกนิ ไสกบ ตบแต่งไม่ค่อยยาก ขัดชักเงาได้ดี หลมุ พอพคณุบคา่ ใคนลกา้ายรอลนกู ุรสกั ะษบ์ า้ เสน้ ผา่ นศนู ยก์ ล(bาuงlb,ปrhรizoะmมe)าณ 3 ขึ้นอยู่ในป่าดงดิบช้ืน ตามที่ราบทางภาคใต้ คเซเปวนน็ าพตมรรเิ หณมไนตม้ทารี่ขเ ยฉคายลวพาี่ยนั ธม ์ุย0ยาก.า8ว เเฉซลคนยี่ ุณต ค5ิเมา่  ใตเนเซปรก็นนพา นรรตรอณ้�ำเิ นมไหมรุเต้ทปนกั ี่ข็นรษยักพา ์รยแขรพณลอันธไะงม์ุย้หากายาก และตะวันออกเฉียงใต้ ที่สูงระดับน�้ำทะเลถึง เมเปลน็ พด็ รรแณหไมง้ ้ใเกฉล้สลูญยี่ พเันมธุ์ลด็ ละ 13 กรมั เปลอื เปก็นพเมรรลณได็ ม้มีค่า 800 เมตร เป็นพรรณไม้ใกล้สญู พันธุ์ เปน็ พรรณไม้เฉพาะถิน่ เปน็ พรรณไม้ที่ชมุ ชนมีความต้องการ เปน็ พรรณไมอ้เฉนพุราักะษถเ์ิ่นพือ่ การใช้ประโยชน์ 64

๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน จากปา่ ชุมชนบ้านวงั ศิลาดิเรกสาร จงั หวดั สรุ าษฎร์ธานี แข็งหนามาก ผิวด้านนอกเรียบเกล้ียงเป็นมัน หมอนรองรางรถไฟ เกวียน เคร่ืองเรือน เป็น ดดู ซึมนำ้� ยากมาก ไม้ทีส่ วยงาม เหมาะสำ� หรบั ท�ำเคร่ืองเรือน ท�ำ การขยายพนั ธุ์ : โดยวิธกี ารเพาะเมลด็ พ้ืน รอด ตง ขอ่ื อกไก่ ไม้บผุ นังที่สวยงาม ท�ำ การนำ� ไปใช้ประโยชน์ : ไม้หลุมพอเป็นไม้ท่ี ลูกประสัก โครงเรือใบเดินทะเล แจว พาย มคี ณุ คา่ ทางเศรษฐกจิ สงู ชนดิ หนง่ึ ของประเทศ กรรเชียง เสากระโดงเรือ ไถ คราด ครก สาก ไทย และเปน็ ไม้ทต่ี ลาดมคี วามตอ้ งการมาก มี กระเดอ่ื ง พนั สขี าว ตวั ถงั รถ ดา้ มเครอ่ื งมอื ทำ� การน�ำไม้หลุมพอมาใช้ประโยชน์ในการ หกู ด้ามหอก และกงั หนั น�้ำ ก่อสร้างอาคารบ้านเรือน ท�ำสะพาน เสา 65

ไม้ต้นแผ่เไปม็น้ตร้นัศทมรี งพ(sุ่มhกruลbม) ปกั ชํากิง่ หรตืออเถนากิง่ (shoot grafting) (tree, um(btrreeella, rsohuanpไdมe)s้พhุ่มaรpอeเ)ลื้อย (cutting) (air layerinทgา)บกง่ิ ไม้ต้นทรงไพมุ่ม้ตก้นลทมรงก(รscวaยnคdวeํา่nt) ตอนกิ่ง โน้มกิ่ง (grafting) ไ(tมre้ตe้น,ทroรuงไ(nกtมrdรe้ตวes้นยh,ทaคcรpoวงenํ่าพ)icไ(caุ่มมlli้เกmลsรhbื้อว aeยยpr)แeห) ลม (air layering(la) yering)แยกหน่อ หัว ลํา หรือไหล คาํ อธิบายสญั ลักษณ์ คาํ อธิบายสัญลักษณ์๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน   โน้มกิง่ ติดตา (sucker, stolon)   (tree, con(ticreales,hsappikeeไ)มs้หhัวap หeร)ือมีเหง้า (layering) (budding)เพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ ขนนุ ลาว ลักษณะวิสยั ไ(tมre้ตe้น,ทsรpงiคไ(kพsมehุณุ่ม้พrsuกhมุ่ คbรa)วp่ายeใ)แน(หbกลuมlbา,รลrอhกั izนษomุรณกัe)ะษขว์ ิสยยัายพันธ์ุ ติดตา เสียบยอด(tissue ขcuยltuาrยe)พันธ์ุ (budding) (shoot grafting) ความสงู (height) ไม้พมุ่ ไ(sมc้พanุ่มdรeอnเtล)เื้อปย็นพรร5ณ-6ไmม้ทีข่ ยค(าhยวeาพigมันhสธt)ูง์ุยาก(เsพeาeะdเ)มลเ(sสด็ hียoบoยt อgrดaf(ทtginาrgaบ)fกtin่งิ g) เพาะเมล (shrub) เป็นพรรณไม้หายา(กseed) ชื่อวิทยาศาสตร์ : Annona muricata  L.ไม้ต้นแผ่เปน็ รศั ไม้พี ุ่มรอเไลมื้อ้เลยื้อย เปน็ พรรณไม้ใกล(ไ้สtมrูญe้ตeพ้น,ันแuผธmุ์่เปbr็นe(ปรcllกัศัuatมชstํiาีhnกagp่งิ)ท(egหา)rรaบือfกtiเnง่ิ ถgา) แยกหน่อ เหปวั ็นพลํารรหณรไือมไ้มหีคล่า ปักชํากิ่ง (tree, umbrella(sscahnadpeen)(tc)limber) (sucker, stolon) (cutting) ตใลลชดหเอชกปบยนั�ำืืออ่่นักน้อ็นตรู่ไาอวษก:มปว:้นแงใืน่ณมนัใบเขศม:นปก็งเ:ะขี์ เดรปน็นัมนททจ:ะอน็ไอ่ืา3ำ�านมAเุ กใรดฉนงบา้ตNเ-ียพสีกวบป้นเNดนน4งูใเฤ็นขบOดยี่ เนปกด6ดทจียNวารอษอะวศAกคดะกกไกศ,Cมดล่อเเับลากดEทา้ีบกนสกก็ลAณี่ยลขำ�ง่ิตกเบีEว้าเ่นิรร่งิรขเใง5ียเปกบียหห์นงน็้ามน-มนเาปนรีดรา็นแ6น็คูปปูใเขใขห่อรสบเก2มีย่าญนาเ,วรงตมขช่หรยีฉหร้าเั้นหีง้อุนงมผๆสลมยจิวาลยี่(ไไไไไ(ไไ(((((ลาลัดใbstcttsกมมมมมมมrrrchluบมบัeกeei้้้้้พเตหพ้้ตตะmงarลleeeเbu้น้้นนnวัุุ่ม่มคbื้อ,,,ข,bdทททรeหcยrs)reณุ อoรรรrpohียรn)uงงงnเiiือtkz3ผขยเผถแคลnกพพi)eocบมมdื้อร่าaุุ่่มมาmยาล้าลีเ.sคยวlใsหกกห0heววลผยshนเกเุณ(เไไ(ลรงปa)ปhbcปaคมม:เ้าวpกลlน็มaลu็น็ipดน็แ้้หเวสmยคeล1lพมpกพeผbาพวัาํ่)แดbื้อดe,รต)า่รร้นรeหหีโิร)ยร5ลrร:รใอrhณบิ,รลณล่)ณลนเผiสเ(เไือzปมนปbมปไเมไoไมมกกมน็มuมะ็น่ามน็mม้หเุร-ีเสี้เlพ้ทพbาห้ใปพฉัวกัeีรนเรกะ,รี่ขงลรพ)รรเีมลหษร้ยาrสรมัร3รศาขอทhณ้สราณ็ณดะ์iลือี้ยยzญูนอยีถไูนเ0ไoุเไพมปมิน่มภแมพm็รุดวรมวีเันน็้เย้ทห้ใันฉักeธพกกาี่ขียรงธเพ)เเ์ุย์กลษร้ยาุ์ปรปยซาาปูร่้สมานะก์ลณสยูญใถ็นนรกีพสไิน่นพาหมยี้นัตหลัน้เีนงธมฉวธวเิุ์ยมนพุ์�้มำีเาาา1(ไไไไไไ(ไ((((กน่ึรแงtcsttsะมมมมมมมตrrrตนchlถeeei้้้้้พหพเต้้ตต0maีตอ้ืrลลeeeิ่นuม้น้้นนnวัามุุ่่มรเbื้อ,,,bdทททคลาะรeหcยrs)ลeหีอoรรร-rpoรnม)เuมง็งงลกnเiือtkลดนหnกพพi)ecมdีรื้อนีร้าน2aุุ่่มมแ(โต(เทเ((((ต(ีเ�าsำยวมlsgstlbaพสsนหกกสahยยiิอดายuhำ้�shs้iuอrียมล0รง้มaาyrhaกบsaคcoนตือd้าวมpะeบนมหหauกlfkpoหวกยadกายteนเrpeeeยtiิง่าํ่ลนiyiน)n่งิแนัิ่งe้nอnุนr)เ้มอgegี้,ยcมิ่ห)่อggเแเเเ(อ(ซrดruนstพปปป)เเงยs)ล)กัaยiนiuดsnltหลทเ็น็น็นนาtมfนกscรุoนgut้ะอโพพพukัวกัหilr)n้ื้อเoว็กeeื้เ่ีอหรรรตลeษ0นngrลปยเรรร)ี้,ยcเ์่ยอ)ย)นจณณณําพuนิเงs.ือ่หลltหมเือ่t5ไไไoหเน้อะu(เเอเเ่งมมมวักtพปปปlrนื้อoรiอืนนตs้้้หทมeาไนนน็็็nาลยเือsุร)รยีคาี่ช)ะมพพพuื้ําสกอกั-่ไใรายืมุอ่เ่าeชหรรรลษหาช้ป่ีรรรลี้ยcกเ์รนณณณพรuงือมะlอเื่อtไปไไไนโีคuนหมมมกย็นrื้อวรุล้้้หทมeาชพาเกั)รนยีคาี่ชมรษใย์ืุมอ่่าตชร์เาชณ้อพ้ปกนงรือ่ไกมะมกาโีค้ทายรวรี่ชชาใมุนชมช้ป์เ(แ(ท(เ((โตต(ตlssgbaพสนนaยรอิดาhu้อiurียม้มาyrะaกบcoนตdงะeบโีคกlfkoหกกadกาtยเreยtiวิง่ลiyiนn่งิาิ่งชnnrาอgegี้,ยร่อggน 3 กลีบ มีสีเหลืองแกมเขียว ออกดคอณุ กคตา่ ลในอกดารอสนรุขี ักาษว์ (bulb, rhizome) (tissue c ทงั้ ปี มกี ลน่ิ หอมอมเปรยี้ วจะสง่ กลนิ่ หอมตงั้ แต่ คุณคา่ ในการอนุรกั ษ์ ช่วงบ่าย เป็นพรรณไม้ที่ขยายพนั ธ์ุยาก เปน็ พรรณไม้หายาก เปน็ พรรณไม้ทีข่ ยายพนั ธุ์ยาก เป็นพรร เปน็ พรรณไม้ใกล้สญู พนั ธ์ุ เป็นพรรณไม้มีค่า เปน็ พรรณไม้ใกล้สูญพันธ์ุ เป็นพรร เปน็ พรรณไม้เฉพาะถิ่น เป็นพรรณไม้ที่ชุมชนมีความต้องการ เป็นพรรณไมอ้เฉนพรุ ากั ะษถเ์ิ่นพื่อการใช้ประโยชน์ เป็นพรร อนรุ กั ษ์เ 66

๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน จากป่าชมุ ชนบ้านเด่นพัฒนา จงั หวดั นา่ น การขยายพันธุ์ : การเพาะเมล็ดท�ำได้โดย อนิ โดนเี ซยี นยิ มนำ� ผลออ่ นทเี่ มลด็ ยงั ไมแ่ ขง็ มา การน�ำเมล็ดมาเพาะ เมล็ดจะงอกภายใน 7 รับประทานเป็นผัก ผลแก่น�ำมาท�ำขนมหวาน วัน แต่ต้นกล้าจะโตช้า และออกดอกเมื่อ เช่น น�ำเน้ือมาผสมในไอศกรีม เครื่องดื่มนม มีอายุไม่ต่�ำกว่า 3 ปี จึงนิยมขยายพันธุ์ด้วย ผสมผลไม้รวม เยลล่ี น้�ำผลไม้ ในประเทศ การเสยี บยอด และทาบกิ่ง มาเลเซีย มีการท�ำน้�ำทุเรียนเทศอัดกระป๋อง การน�ำไปใชป้ ระโยชน์ : ซึ่งได้รับความนิยมมาก เนื่องจากทุเรียนเทศ ดา้ นสมนุ ไพร : ทเุ รยี นเทศนยิ มนำ� มาประกอบ ประกอบดว้ ย แคลเซยี ม ฟอสฟอรสั วติ ามนิ เอ เป็นอาหาร ในประเทศไทยน�ำผลแก่มารับ วติ ามนิ ซี นำ้� ตาลและกรดอนิ ทรยี อ์ กี หลายชนดิ ประทาน ในภาคใต้นิยมน�ำผลอ่อนมาท�ำ แกงส้มและเชื่อม ในประเทศฟิลิปปินส์และ 67

(shrub) (shoot grafting) ไม้พุ่มรอเลื้อย ทาบก่งิ (scandent) (grafting) ๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน ค  าํ อธิบายสัญไ(cมli้เลmลbื้อeักยr) ษณ์ คําอธิบายสัญลักษณ์แยกหน่อ หวั ลํา หรือไหล ค้อนหมา   ไม้หัว หรือมีเหง้า   (sucker, stolon)   เพาะเลี้ยงเนื้อเยือ่ ลักษณะวิสคยั ณุ คา่ ใน(bกulbา,รrอhizนomุรักe)ษ์ ลกั ษณะวขิสยยั ายพันธ์ุ (tissue culture) ความสงู ความสงู เพาะเมล็ด (height) เปน็ พรรณไม้ที่ขยายพนั ธ์ุยา4ก-8 m (height) (seed) เปน็ พรรณไม้หายาก ชื่อวิทยาศาสตร์ : Acronychia pendunculata (L.) Miq.(ไtมre้ตe้น,แuผm่เปbr็นeรllเศัaปม็นsีhพaรpรeณ)ไม้ใกล้สูญพนั ธ์ุ (ไtมre้ตe้น,แuผm่เปbrน็ eร(ปlclศัaักuมtชstีhiําnaกgp่ิง)eเหป) น็รือพเรถราณไม้มีค่า ชื่อวงศ์ : RUTACEAE ไม้ต้นทรงพุ่มตกอลนมกิง่ เป็นพรรณไม้ที่ชมุ ชนมีควา ไม้ต้นทรงพุ่มกเปล็นมพรรณไม้เฉพาะถิน่ (tree, round (sahiar plaey) eอriนnรุgัก)ษ์เพือ่ การใช้ประโยชน ชอื่ อน่ื : กะอวม (เชียงใหม)่ , ทองฟ้า (ประจวบครี ีข(trันeeธ, r)์ou,ndชsุ่มhaฉpe)่�ำ (เลย) ไม้ต้นทรงกรวยคว่าํ ไ(tมre้ตe้น,ทcรoงnกicรaว(โllนยash้มyคaeวกprา่ํ ิ่งein)g) ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ (tree, conical shape) ต้น : ไม้ต้นขนาดเลก็ สูง 4 - 8 เมตร แตกกิ่ง จทะ่ัวปไปราไ(tมrกe้ตe้นฏ,ทsตรpงikอ่ พeุ่มมsกhนรaวpำ�้ ยe)แมหนัลมโปร่งแสงกระจไ(tมดั re้ตeก้น,ทsรรpงiะkพeจุ่มs(ตกbhาิดรauยวpตdยedา)แinหgล)ม ต่�ำระเกะระกะใกล้โคนต้น ดนอ้อออยกกตดไไ((ssมม:าchอ้้พพarมunสุุ่่มมกbdรง)e่วอเ่nาเลนtล)มื้อ็กมยใบาสกใีขกมาลีดว้ปออลกมาจเหย�ำลกนือ่ิงวงนแมกตา้ากกไไ((นssมมแch้้พพaดrขunุมุ่่มชbdอรน)e่ออnกเtงล)ดื้อยเยเท((ลอgsสาาhrีย็กกaบoวบfoกtยtin่งิ อggrด)afting) ใบ : ใบเด่ียวเรียงตรงข้าม รูปรีแกมรูปขอบ ขนาน หรือรูปไข่กลับ ยาว 3. 5- 25 0.2 0-ไ(cม.l6i้เmล1bื้อ-eย.r2)1.เ5ซนมตลิ ิเลมเิ ตมรตรกกลลีบบี เลดี้ยองกไ(cมขliส้เmลนbื้อขี eายrา)ดวเ(แลรsยuปู็กกckหeนr,่อstหoัวlonล)ํา เซนตเิ มตร โคนใบแหลม เรียวสอบ หรอื กลม ยาว ปลายใบแหลม แหลมยาว มน หรอื กลม ขอบ เรียบ แผ่นใบค่อนข้างหนา ก้านใบยาว 0.5 - หรือไหล 5 เซนติเมตร แผ่นใบด้านบนสีเขียวเข้ม ด้าน ใบหอ(ไกbมu้หlbัวย,หrาhรiืวอzoมmีเ0หeง).้า4 - 1.2 เซนติเมไตม้หรัว หพรือับมีเ(เหงtพiงsาอ้าsะuเeลี้ยcuงlเtนurื้อeเ)ยือ่ ล่างสีจางกว่า เม่ือส่องแผ่นใบดูกับแสงสว่าง คกุณลคบี า่ ใดนอกการ4อนกุรลักบีษ์ รปู ใบหอกกลบั แย(กbuกlb,นั rhizเoกmสe)ร คณุ ค่าในการอนรุ ักษ์ เป็นพรรณไม้ทีข่ ยายพนั ธ์ุยาก เปน็ พรรณไม้หายาก เป็นพรรณไม้ที่ขยายพันธ์ุยาก เปน็ พรรณไม้ใกล้สญู พนั ธุ์ เปน็ พรรณไม้มีค่า เปน็ พรรณไม้ใกล้สูญพันธ์ุ เปน็ พรรณไม้เฉพาะถิน่ เป็นพรรณไม้ที่ชมุ ชนมีความต้อง เป็นพรรณไม้เอฉนพรุ ากั ะษถิ่นเ์ พื่อการใช้ประโยชน์ 68

๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน จากปา่ ชมุ ชนบา้ นคูขาด จงั หวดั อุบลราชธานี เพศผู้ 8 อัน สั้นกว่าหรือยาวเท่า ๆ กลีบดอก การนำ� ไปใช้ประโยชน์ : ราก แช่น้�ำกินแก้ตุ่ม โคนก้านชอู บั เรณูแผ่กว้าง มขี น จานฐานดอก อีสุกอใี ส ร้อนใน ต้น แช่นำ�้ กินแก้ท้องผูกท้อง สเี หลอื งออ่ น รงั ไขส่ ว่ นมากมขี นทว่ั ไปหรอื มขี น รว่ ง แกซ้ าง ตานขโมยเดก็ ใบ แชน่ ำ้� กนิ แกโ้ รค เฉพาะปลายรังไข่ ก้านเกสรเพศเมียส่วนมาก หนองใน แก้โรคผิดกระบูน (ผิดกรรมของผู้ มขี นทโ่ี คน ยอดเกสรเพศเมยี เปน็ ตุ่ม หญิง) ผล : ผลเชื่อมติดกัน เกือบกลม เส้นผ่าน ค้อนหมาจากป่าชุมชนบ้านคูขาด ศูนย์กลาง 0.7 - 1.2 เซนตเิ มตร ส่วนบนมัก จังหวัดอุบลราชธานี เป็นพ้ืนสมุนไพรหายาก มี 4 สนั ปลายผลมีติ่งเลก็ น้อย บางครั้งปลาย ในพนื้ ถิ่น สามารถใช้ประโยชน์ได้ทกุ ส่วน โดย ผลแยกกันเล็กน้อย ผนังช้ันในแข็ง เมล็ดยาว หมอยาพน้ื บ้านจะไดม้ าจากการเกบ็ หาจากใน 3 - 7 มิลลิเมตร ป่า ยังไม่นิยมน�ำมาขยายพันธุ์ เพ่ือการใช้ การขยายพันธ์ุ : โดยวธิ กี ารเพาะเมลด็ ประโยชน์ในครวั เรอื นอย่างกว้างขวางมากนกั 69

คาํ อธิบายสญั ลักษณ์(shrub) (climbe r) (shoot gra(sftuincgke) r, stolon)  ล  ักษณะวิสยัคณุ (ไไไ(scมมมcli้้้พเหคmaลnัวุ่ม่าbื้อ  dรeหยใeอrนรn)เ(ไเปือbtมล)กuน็ม้หื้อlพีเbายัวห,รรงหล rร้าอhรณiกัือzนไoมษมmรุ ีเ้ทหณกัeีข่ง)ษ้ยาะา์ค(วยhวพeิสาiนัgมยั ธhสุ์ยt)ูงากขยายพันธ์ุ ทาบก่งิ เพาะเลี้ยงเนื้อเยือ่ คาํ อธิบายสญั ลกั ษณ์๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน   (grafting)(tissue cหuขรltือuยไrหeา)ลยพันธุ์ แยกหน่อ หัว ลํา คาํ อธิบายสัญลักษณคาํ์ อธิบายสญั ลกั ษณ์  (sucker, stolon) เพาะเ เพาะเลี้ยงเเปน็นื้อพเยรื่อรณไม้หายาก (seed จนั ผา ลกั ษณะวิสยั คณุ (คhควeาiา่gมhใสtน)ูง(bกulbา,ลรrกัอhเiปzนษo็นmุรณพักeร)ะรษณว์ ิสไมยั ้ใกล้สไ(ขูญtมreย้ตพe้นันา,แธuยผ์ุ m่เพปbrน็นั eรllธัศaมุ์ sีhap(เesพe)าeะdเ)มลด็ (tissueขcยuเlปtาuน็ rยeพ)พรรนั ณธไมุ์ ้มีค่า ปกั ชํา (cuttin ความสูง (height) (ไtมre้ตe้น,แuผเmป่เปbน็ r็นพeรlรl1ัศaร.ม5เณsปี-h4น็ไaมpmพ้ทeร)ีข่ รยณค(hาวeไยามiพgม้เhนัฉสtธพ)งู ์ุยาาะไ(กtถมreิน่้ตe้น,ทroรuงnพdุ่ม(เsพsกehาลeaะมdpเ)มe)ล(ป็ดcักutชtํiาnกgิง่)หรเปือน็เถพารรณเอปไนมน็ ุร้หพกั ารษยรเ์า(เณพsพกeือ่ ไาeมกะd้ทาเ)มรี่ชลใมุ ชด็ ช้ปนรมต(ะaโีคอiยrวนชlาaกน ชือ่ วิทยาศาสตร์ : Dracaena cochinchincusis (Lour.) S.C. Chenไ(tมre้ตe้น,แuผm่เปbr็นeรllัศaมsไ(ีhtมrae้ตpe้น,eทr)oรเปuงnพน็ dุ่มพsกรhลรaณมpeไ)ม้ใกล(ไ้สtมrญูe้ตe้นพ,แนัuผธm่เุ์ปb(ไrtน็มreรe้ตllัศea้น,มทscีhรoaงnpกiecรa)(ปวclักuยsthชคtaํiาวnpกา่ํge่ิง))ต(หaอรirนือlaกเyถิง่ eาrinเgป)็นพรรณไม้มีค่า(ปcกัutชtiําnกg่ิง)หรือ(โเlนถa้มyาeกr ชื่อวงศ์ : ASPARAGACEAE ชือ่ อืน่ : ลกั กะจนั ทน์ (ภาคกลาง) จนั ทรแ์ ดง (ภาคกลาง, สรุ าษฎรธ์ านี)ไ(tมre้ตe้น,ทroรuงnพdุ่มsกhลaมpไ(tมere้ต)e้น,ทcเรoปงn็นกicพรaวlรยsรhคณaวpไาํ่ มe)้เฉพไ(าtมะre้ตถe้นิ่น,ทroรuงnพไ(dtมุ่มre้ตsกeh้นล,aทมpsรpeง)ikพeุ่มต(saกhอirรaนวplaกยeyิง่)แeหr(โliนลan้มyมgeก)rิง่ing) เอปน็นุรพกั รษร์เณพือ่ ไมก้ทารี่ชใุมชต(ช้ปaนอรirมนะlโีคaกยyวิ่งชeานrมi์nตg้อ)ต(งbิดกuตาdรdา ไ(tมre้ตe้น,ทcรoงnกicรaวl ยshคaไ(วtมpr่าํ e้eตe)้น,ทsรpงikพeุ่มsกhรaวpยe)แหลม(ไtมre้ตe้น,ทcรoงnกiไ(csมรahวl้พrยsuมุ่ hคba)วpํา่ e) เสียบ ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ โน้มกิ่ง ติดตา โน้มกิง่ (shoo (layering()budding) (layering) ตแโเตเใทใปปตบบน้น่มีน้ นน็็เจ่นตโกี สร:ะ:ตอม็าปูอนีเขใรนปทบทอำ้�ึ้นรน็อ่ีตเกรมะจดาไงาบตีคะมจี่ยไลแาาขว้ตมวหมยผา่ อ้นคมี รมนล่กอขวเีอื ำ�้ส้ารวนากสดตอื้าูงมาเนีงีน้นรดสขำ้�ียยเงูอลชตลงอถอง�ำาสก็ดงึตตลบลไ้น1ไ้นอดดับมมต7ินถ้ 1ก่ผส้ังปงึ ัน.ลตเเ5ีน1มทถดั ร-ทต0่ีๆาใง4บรร0ไาทเมเปรคเยยรี่ปม่มปูณุลหอือลกีตทือคนรดางิ่รรา่กอืยกยใเงหตตอมนา้ก(ไ(ไไไ(ไ((ไbsctsมมมมมrกด้cนhิน้มนlนอ่ืuei่ิง้้้้พเหพ้ตmarลlebาu้นnัวุมุ่่ม่bื้อ,,bdรทรeหยs)reอครอrphรn)งเiiแเป4รดขจลุณือtkzลนพ)ซeoมูปนื้อผะำ�อุ่ลมmรุค5ีเsนยหกทตาhกัeแ่า่เากรงa)-ตปใดษ้าิง้ถ้นวpยนเ(((ไไไไ(ป1ยebcssมมมมิเใ็นก:์กchlหบu)น็ยแiม้้้้เพพหmaบrลlพbาuห0nอวัวมุุ่่มกbื้อร,ยอbdตรรลรเeหย)าr้eรอออr0าhหอืมรnาณด)รเiงือtzลนบ)กไoวโลมื้อมmุรอีเ4ยเ้ทเดแหหแักือeนซีข่ง)บคษ-อ้ยาตุ้มเอ้ืานพ์ค5ยบก่ลลใพตลยีเบนัะ้าเปคธิเปงมุซช(ไไไไ(ไ(((ุ์ยหตมbcstsมมมมมุณน็ยาrchluลนลei่้้้้พพเห้อตกmaนr้นตลlebuอพ้นnวัคุ่่มุมbื้อ,ตาำ�,bจdทารeรหยs่า)rดeวอยตรrphเิรnะกส)ใงเiiมือtkzเลงนพใ)เ้น(เไ(ไ(ไมeoมมรปป่วbcsืป้อมมมบุ่มใmตกclีเusน็ยi็น้้้หเพอหกีmaหคนีดheล็นlพไbารพเnัวุ่มรงa)bื้อ,บมdร้ารวรญpวรขอรพeหยreรยeรแออrhียราn่มณ)อ)แณกเiุ่มือtz่ตลลนหโ)วมไoไมีกบื้อลมยคมmุร(ต((เทเ(แ(ะาีเแยsstgbมพส้ทยห้ใยi้าิดักาeใuhs่urกอนยมียาีข่งaก)หบsocตบdลานษะบ้ยาufkoหกาdใยาtซเ้สeาeยtลiวล์iนเn่งิใบnยrูญวอgขgี้,รยอc่อบgพปมrดuเแ(เทเ((()พจงs)asgstพสปีนยนั4ยilกาtหhuเsrtfันียน็ราoนaกบusธtcoะแัวะบilพธuบfkาoหrnื้อoกใุ์ยโ5tะเeeeยtุ์ตiรลngนลnง่ิลาเบคrด)อgรยg)ี,้ยc)ม่อกํา-ณrดuดิ)งืsอ่aะใแนlเtหเtหfไาo8นutบลกมมวัilลรrnื้อoใ้หณengือลเบ0็ม)บักักยา))ะําไยือ่หหีาลกรือไหล ทาบก ติดตา (graft (budding) แยกห เสียบยอด (suck (shoot graftinเพg)าะเ ทาบก่งิ (tissu (grafting) แยกหน่อ หัว ลํา ห (sucker, stoloเปn)็นพ เ(tพisาsะuเeลี้ยcuงlเtนurื้อเeปเ)ยน็ ือ่ พ ลกั ษณะของใบเปน็ รปู ยาวรขี อบขนาน หรอื เปเปน็น็ พรรณแไลม้ทะี่ขมยเาปีจยน็ พพ�ำรนั นรธณุ์ยวไามนกค้ใกณุมล้สาคูญกา่พันใมนธุ์ กาายรหอนลเปุรน็ากัพยรษรพ์ณันไมเด้เปฉน็ พอพากระถรณิ่นเปดน็ไมพอ้หรรกาณยเาไปมก้มน็ีค่า เปน็ พ อนรุ กั เปน็ พรรณไม้ที่ขยายพนั ธ์ุยาก เปน็ พรรณไม้หายา เปน็ พรรณเปน็ไมพ้มรรีคณ่าไม้ที่ชุมชนมีความต้องการ เปน็ พรรณไม้ใกลเป้ส็นูญพพรรันณธไุ์ ม้เฉพาะถิน่ เป็นพรรณไม้ใกล้สูญพนั ธุ์ อนุรกั ษเ์ พื่อการใช้ประโยชน์ เป็นพรรณไม้มีค่า เปน็ พรรณไม้เฉพาะถิ่น เป็นพรรณไม้ที่ชมุ ชนมีความต้องการ เปน็ พรรณไม้เฉพาะถิ่น อนรุ ักษ์เพือ่ การใช้ประโยชน์ เป็นพรรณไม้ที่ชุมช อนุรกั ษ์เพือ่ การใช 70

๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน จากป่าชมุ ชนบ้านพระพุทธบาทน้อย จงั หวดั สระบรุ ี สีขาวนวล หรือขาวครีม หรือเขียวอมเหลือง การนำ� ไปใชป้ ระโยชน์ : ด้านสมนุ ไพร แก่นมี ดอกมีกล่ินหอม ตรงกลางดอกมีจุดสีแดงสด รสขมเยน็ สรรพคณุ ชว่ ยบำ� รงุ หวั ใจ แกอ้ าการ กลีบดอกมี 6 กลีบ ดอกมีขนาด 0.7-1 ไออันเกิดจากซางและดี เมล็ดใช้รักษาดีซ่าน เซนติเมตร โดยจะออกดอกในช่วงเดือน ชว่ ยแกอ้ าจมไม่ปกติ ทง้ั ต้นช่วยแกอ้ าการปวด กรกฎาคมถึงเดือนสงิ หาคม ศรี ษะ ชว่ ยแกซ้ าง อาการกระสบั กระสา่ ย ชว่ ย ผล : ออกเปน็ ชอ่ พวงโต เปน็ รปู ทรงกลมขนาด รักษาโรคเลอื ดออกตามไรฟัน ช่วยแก้ดพี กิ าร เลก็ อย่รู วมกนั เปน็ พวง ผลมขี นาดประมาณ 1 ช่วยแก้บาดแผล รกั ษาบาดแผล แก่นใช้ฝนทา เซนตเิ มตร ผวิ ผลเรียบ ผลอ่อนเป็นสีเขียวอม ช่วยแก้อาการฟกบวม ฟกช้�ำ ฝี บวม สีนำ้� ตาล ส่วนผลแก่เป็นสแี ดงคลำ�้ ภายในผล มเี มลด็ เดยี ว โดยผลจะแกใ่ นชว่ งเดอื นสงิ หาคม ถงึ เดอื นกนั ยายน การขยายพนั ธ์ุ : โดยการเพาะเมลด็ หรอื ปกั ชำ� 71

ไม้หวั หรือมีเหง้า ลกั ษณะวิสยั เพาะเลี้ยงเนื้อเยือ่ (bulb, rhizome) ความสงู (tissue culture) (height) ๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน คําอธิบายสญั ลักษณคาํ์ อธิบายสญั ลักษณ์คณุ ค่าในการอนรุ กั ษ์     ไม้ต้นแผ่เปน็ รศั มี เปน็ พรรณไม้ทีข่ ยา ยพันธุ์ยาก (tree, umbrella shapเปe)็นพรรณไม้หายาก   ชำ� มะเลยี ง ลกั ษณะวิสยั เป็นพรรณไม้ใกล้สลญู กั พษนั ณธ์ุ ะวิสยั ไ(ขtมreย้ตe้นา,ทrยoรuงพnพdนัุ่มsกธhลa์ุ มpe)เป็นพรรณไม้มีคข่า ยายพ ความสงู เป็นพรรณไม้เฉพาะ2ถ-ิน่10 m ความสูง ไ(tมre้ตe้น,ทcรoงnกicรa(เวsพl eยsาheคะadวเp)ม่าํ eลอเ)ป็ดน็นุรพกั รษรเ์ ณพื่อไมก้ทารี่ชใุมชช้ปนรมะโีคยวชา (height) (height) ชื่อวิทยาศาสตร์ : Lepisanthes fruticosa (Roxb.ไ()tมre้ตLe้น,eแuผem่เปbnr็นehรllัศa.มsีhape) ไม้ต้นแผ่เปไน็มร้ตศั ้นมที รงพุ่มปกักรชวํายกแงิ่ หหลรมือเถา ชือ่ วงศ์ : SAPINDACEAE (tree, umb(trreellea,sshpaikpee)(schuattpineg) ) ไม้ต้นทรงพุ่มกลม ไ(tมre้ตe้น,ทroรuงnพไ(sdมุ่มh้พsกrhuุม่ลabมp) e) ตอนกิ่ง (air layering) ชื่ออื่น : โคมเรียง (ตราด), พูเวียง (นครราชสีมา),(tมreeะ, rเoถun้าd sh(aภpeา) คเหนือ) ไม้ต้นทรงกรวยควาํ่ ไ(tมre้ตe้น,ทcรoงnกi(ไcsมรacว้พlaยsnุ่มhคdรaวeอpา่ํneเtล)) ื้อโ(ยlนa้มyeกrิง่ ing) ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ (tree, conical shape) ตน้ : ไม้ต้นขนาดเลก็ สูง 2-10 เมตร ไม่ผลัด ดชลกพปผอ่ิ่งักนอลฤกษมศกห:รณ่วจร(ไไไไ(((ะ:ผcstsมมมมงกิrcือhlจeiะส้้้พเพ้ตmaเลrลeาu้นขnลุุม่่มกุขbื้อ,แีbdอทรยe้มยs)eอ�ำเอรดrpnอด)นงเiตtkงลพง)กeกย่ีื้อผ้นุ่มหถsยลวเกhลปรงึรaบีกหวpเอืธ็นยeปดลร)แันชช็นหออืบี มว่อลรกชเมาพๆลปูอ่ค5ปูยี้ทแปมนงยรรกมกงะ4ลกว่แมบี งลคขา-ไ(ไไไ(((อsctsณุมมมมนมณrอchlei้้้พพเ้ตmaอrลe5งuค้นnอมุุ่่มbื้อ,bรdททกรeา่ยs)e1กอรrpปูnใ)เกซงี่เitkลนดพปเ)0(เไไ(eไปbcปื้อมมอลุ่มกlขuน็sอiย็นน็้้เหm-กhลlกพีบbาพัว่รabื้อก,ช2หรรวรpeใหยrรยeรอrh่อบรณร))สณแ0เiือzนหดแไอืoตไมแีลมมmรุ(แ(ท(เต(ีเบผอืgssbมส้ทราห้ใดยักeิดาuhกurียี่ขง)aกบcoมปูตบนลdลษ้ยาบงfkoหกdาt้สาeยti์iนn่งิยnูญrอgg,่อgพrด)พs)aันtหนัfoธtัวธil์ุnยoุ์ngลา))กํา หรือไหล ใบ เรอื นยอดแบบทรงกระบอกหรอื สามเหลย่ี ม คเไเุณขซขคียถ่นา่ วงึ ตใรอน(ไิเbมปู กมมu้หlรbาัวตม,รปี หrร่วอhรอ้iือzงนoมมผแmรุ ีเหักeิดวมง)ษ้าผงขี ์ ลนเมเารด่ือียเสสบคุกน้ณุเปแผคล็นา่า่ ใน้วมน(ไbมจศกันu้หlะนbาูวั ,รเหยrผปอhรiก์ือzนเลปลoมmรุลน็ีเสี่หยกัeพาง)รดษน้างร์ณเเ2ปปไม(เ-็็น้เนtพฉisา3พsสสะuาเeะีีลถี้ยcิน่uงlเtนurื้อeเ)ยื่อ คว่�ำลง แตกก่ิงก้านแนบล�ำต้น เปลือกเรียบสี ม่วงดเป�น็ำพเรนรณ้ือไมผ้ทีข่ ลยาฉยพ่�ำันธน์ุยา้�ำก มีรสเปน็หพรวรณาไนม้ทมี่ขยีาเยมพนั เลปธุ์ย็น็ดาพกรรณไม้หายาก น�้ำตาลเทา ใบ : ใบประกอบแบบขนนกปลายคู่ เรียงเวยี น สลบั ใบยอ่ ยรปู ไข่ รปู ไขแ่ กมรปู ขอบขนาน หรอื รูปใบหอกแคบ เรียงตรงข้าม กว้าง 2-3 เซนตเิ มตร ยาว 7-21 เซนตเิ มตร ปลายใบ มนถึงเรียวแหลม โคนใบแหลมหรือคล้ายรูป หัวใจ ขอบใบเรียบ แผ่นใบหนาเป็นมัน เส้น แขนงใบข้างละ 10-12 เส้น เป็นพรรณไม้ใกล้สูญพันธ์ุ เป็นพรรณไม้มีค่า เปน็ พรรณไม้ใกล้สูญพนั ธ์ุ เปน็ พรรณไม้เฉพาะถิ่น เป็นพรรณไม้ที่ชมุ ชนมีความต้อง เป็นพรรณไม้เฉพาะถิ่นอนุรักษ์เพือ่ การใช้ประโยชน์ 72

๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน จากปา่ ชุมชนบ้านบุญแจม่ จงั หวัดแพร่ ประมาณ 1-2 เมล็ด ลักษณะของเมล็ดเป็น ขมเล็กน้อย ใช้เป็นยาแก้ไข้ ไข้กาฬ ไข้พิษ ไข้ รปู ทรงกลมหรือ รูปไข่ ปนขอบขนาน ผิวเรียบ สนั นบิ าต ช่วยแก้อาการร้อนในแก้อาการท้อง เป็นสีด�ำ มีขนาดกว้าง 1 - 1.5 เซนติเมตร ผูก ใบอ่อน ยอดอ่อน น�ำมาประกอบอาหาร และยาว 2-2.5 เซนตเิ มตร โดยจะติดผลใน ประเภทแกงผัด หรือน�ำมาลวกจิ้มกินกับ ชว่ งเดอื นมถิ นุ ายนถงึ เดอื นธนั วาคม และผลจะ น�้ำพริก ผลสดสามารถน�ำมาท�ำเป็น “น้�ำ แก่ในช่วงเดือนกุมภาพนั ธุ์ ช�ำมะเลียง” ได้ และสีม่วงจากผลน�ำมาท�ำสี การขยายพนั ธุ์ : โดยการเพาะเมล็ด ผสมอาหารได้ การนำ� ไปใชป้ ระโยชน์ : ราก มรี สเบอื่ จดื และ 73

๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน ค  าํ อธิบายสญั ลกั ษณ์ (climber)   ไม้หวั หรือมีเหง้า (bulb, rhizome) ค  าํ อธิบายคสุณัญค่าลในักกาษรอณนรุ์ ักษ์   เป็นพรรณไม้ทีข่ ยายพนั ธุ์ยาก ดิ๊กเดียม ลักษณะวิสยั ลกั ษณะขวิสยยัายพนั ธ์ุ เป็นพรรณไม้ใกล้สูญพันธ์ุ ความสงู ความสูง เพาะเมล็ด (height) 7-13 m (height) (seedเ)ป็นพรรณไม้เฉพาะถิน่ ชือ่ วิทยาศาสตร์ : Ceriscoides turgida (Roxb.) Tไ(itมrre้ตve้น,eแuผmn่เปbgr็นe.รllัศaมsีhape) ไม้ต้นแผ่เป็นปรักัศมชําี กิ่งหรือเถา ชื่อวงศ์ : RUBIACEAE (tree, umbre(clluatstihnagp)e) ไม้ต้นทรงพุ่มกลม ไม้ต้นทรงพุ่มตกอลนมกิ่ง ชื่ออืน่ : กระเบียน (ราชบรุ ี, อตุ รดิตถ)์ , มะกอกพร(าtreนe, r(ouกndาsญhapจe)นบุรี), หมยุ ขาว(t(reนe,คrouรndร(asาhiraชlpaeyส)erีมingา) ) ไม้ต้นทรงกรวยควํา่ ไ(tมre้ตe้น,ทcรoงnกicรa(โวllนaยs้มyhคeaกวrpิ่งาํ่ien)g) ลกั ษณะทางพฤกษศาสตร์ (tree, conical shape) ตน้ : ไมต้ น้ ขนาดเลก็ ผลดั ใบ สงู 7-13 เมตร ดก้าอนกใบไ:(tมrเe้ตดปe้น,อน็ทsรpกรงikพปูeแุ่มsยสกhรaกาวpยeมเ)แพเหหศลมลกี่ย้ามน1ดอคกู่ อสย้ันู่ตดไ(รtมrอeง้ตe้นขก,ทs้ารpเงiพมkพeุ่มศก(ตsbกhิดuรนัผaตdวpdายeู้ i)แnหgล) ม กง่ิ ก้านแขง็ แรง เปลอื กสเี ทาแกมนำ�้ ตาล หรอื เอกปอล็นกีบหเดปลไ(ไ(ssมมอch็นอ้้พพarunกุุ่่มมกดbdร)eรสอnปเะtลีข)าื้อจายกุกวหอมลมีกอเลดห่ินกลหวือ้าองงมกตวิดก่ากลโัคีนบนเเลปไไ((ssมมปี้ยch็้้พพนarunมุุ่่มงลbdหรต)eาอnเลิดtยล)ื้ออกตเ((ทยsgสาhrียัดนดัaบoบfoกtยtinง่ิ อggrด)afting) น�้ำตาลหม่นล่อนออกเปน็ แผ่นบางๆ ปกหา้ลลนอาชยดอูแ(ไไ(ดbcมมlบัuยi้้หเmอลlbัวเกbื้อ,กรeหยrเrhณร)ปiือzดoมน็ูmอีเอหeงก5)บั ้าเเพรกณศลเบีรู มปู ยีเยกอาสอวรกเเรพเยีดศว่ียผตวู้ดิๆ5ไ(ไอcมมliต้้เหmยลอัวbื้อาภู่eันหยrมร)าือไงยมมเ((แีเ่าtsพหใยiusง่มมานกsc้าะukหีเeeลนrี้,ยc่อuงsltหเtoนuวัlrื้อoenลเ)ย)ําื่อหรือไหล ใบ : ใบเดี่ยวเรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก รูปไข่ กลบั กลมหรอื รี ปลายมนหรอื แหลมเปน็ ตง่ิ สนั โคนสอบแคบเรียวลงไปจนถึงก้านใบ ขอบ เรยี บหรอื เปน็ คลนื่ เลก็ นอ้ ย เสน้ แขนงใบขา้ งละ 4-6 เส้น แผ่นใบเกล้ยี งทัง้ 2 ด้าน หรือด้าน ล่างอาจมี ขนนุ่ม ก้านใบส้ันมาก หูใบระหว่าง คใุณบคไา่ มใน่มกกี าลรอ่นิ นกุรักลษบี ์ เลี้ยงตดิ กันเปน็ รปู (รbuะlb,ฆrhงัizยomาe)ว คุณคา่ ในการอนรุ กั ษ์ เป็นพรรณไม้ที่ขยายพนั ธุ์ยาก เป็นพรรณไม้หายาก เป็นพรรณไม้ทีข่ ยายพนั ธ์ุยาก เปน็ พรรณไม้ใกล้สญู พันธ์ุ เปน็ พรรณไม้มีค่า เป็นพรรณไม้ใกล้สญู พันธุ์ เปน็ พรรณไม้เฉพาะถิน่ เป็นพรรณไม้ที่ชมุ ชนมีความต้อง เปน็ พรรณไมอ้เฉนพุรากั ะษถ์เิน่ พื่อการใช้ประโยชน์ 74

๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน จากปา่ ชมุ ชนบ้านบุญแจ่ม จงั หวดั แพร่ 0.8-2 เซนติเมตร ปลายแยกเป็น 5 แฉก ใช้แก้อาหารไม่ย่อยในเด็ก และใช้เป็นยาแก้ กลีบดอกเหมือนกับดอกเพศผู้ รังไข่มีออวุล เสมหะเป็นพิษ เปลอื ก ช่วยแก้รดิ สีดวง เมลด็ จำ� นวนมาก น�้ำมันในเมล็ดน�ำมาทาเป็นยารักษา โรคเร้ือน ผล : ผลรูปไข่หรือกลม ยาว 2.5-7.5 เน้ือไม้ เนอ้ื ไม้มีสีนวลอมเหลอื งละเอยี ด เสี้ยน เซนติเมตร ค่อนข้างแข็ง เมล็ดแบน ติดผล คอ่ นขา้ งตรงมคี วามแขง็ พอประมาณ สามารถ จ�ำนวนมาก นำ� มาใชท้ ำ� เปน็ เครอ่ื งเรอื น เครอื่ งมอื เครอื่ งใช้ การขยายพันธุ์ : โดยการเพาะเมลด็ เครอ่ื งกลงึ และงานแกะสลกั ด๊ิกเดยี มจากป่า การน�ำไปใช้ประโยชน์ : ใบ มีรสฝาด ใช้ต�ำ ชุมชนบ้านบุญแจ่ม จงั หวัดแพร่ เป็นพรรณไม้ พอกรักษาแผลสด ดอก ใช้ขย้ี ทาแก้กลาก เฉพาะท้องถิน่ เกลื้อน และใช้เป็นยาฆ่าพยาธิ ราก 75

ค   ําอธิบายไ(สsมh้พrัญuุ่มbร)อลเลกัื้อยษณ์ (shoot grafting) (scandent) คาํ อธิบายสัญลักษณ์ คาํ อธิบายสญั ลักษณ์ลกั ษณะวิสยั ไม้เลื้อย ทาบกง่ิ (grafting) ขยายพันธ์ุ แยกหน่อ หวั ลํา หรือไหล ๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน   ความสูง(climber)   เพาะเมลด็ (sucker, stolon) นมววั   (height)ไม้หัว หรือมีเหง้า  (seed) เพาะเลี้ยงเนื้อเยือ่ คุณไ(tมrคe้ตe้นา่ ,แใuผนm(่เbปbกurน็ lebารl,lศัรarมอhsีhizนaopmรุ eักe) )ษล์กั ษณะขวิสยยัายพันธุ์ ปักชํากงิ่ ห(รtือisเsถuาe culture) ลกั ษณะวิสยั (cutting) ขยายพ ความสงู ไ(tมre้ตe้น,ทroรเuงปnพน็ dุ่มพsกรhลรaมณpeไ)ม้ทีข่ ยาย7พmันธ์ุยาค(กhวeาigมhสt)ูง (เsพeาeะdเ)มลต(aด็ อirนlaกyิง่ erinเปg)น็ พรรณไม้หายาก (height) ชื่อวิทยาศาสตร์ : Scleropyrum pentandrum (Dennest.) Mabb.ไ(tมre้ตe้น,แuผm่เปbrน็ eรllศัaมไ(stมrีhe้ตae้นp,ทecรo)เงnปกic็นรaพวl ยsรhครaณวpาํ่ eไม) ้ใกล้สญู พันธ์ุ (ไtมre้ตe้น,แuผm่เปbr็นe(ปรcllศัักauมtชstีํiาhnaกgpงิ่)e(โหlนa)ร้มyือeกrเิง่inถgา)เปน็ พรรณไม้มีค่า ชือ่ วงศ์ : SANTALACEAE (ภาคตะวนั ออกเฉยี งใต)้ ขห้ี นอน, เคาะหนาม (เชยี งใหม)ไ(tมre้ตe้น,ทroรuงnพdุ่มsกhลaไ(มtมpre้ตee)้น,ทsรpเปงikพน็eุ่มพsกรhรaรวpณยeไ)แมห้เลฉมพาะถิ่นไ(ไ(ttมมrree้ต้ตee้น้น,,ททcroรรouงงnnกพicdรaุ่มตโ((วllasกนaอยshiล้มyrhaคนมeaกlpวaกrpeิง่่ําiyิง่en)e)gทเต((rsbส)iิดาnhuียบoตgdบoกd)ายtiง่ิnอggrด)aเอfปtนinน็ ุรgพัก)รษร์เณพือ่ ไมก้ทารี่ชใุมชช้ปนรมะโีคยวชาน ชือ่ อืน่ : มะไฟแรด, เหมอื ดคน ไม้ต้นทรงกรวยคไ(sมวh้พ่าํruุ่มb) ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ (tree, conical shไaมp้พeุ่ม)รอเลื้อย ต้น : เป็นไม้ต้นขนาดเล็ก สูงได้ถึง 7 เมตร ใเกแดไไ(ไ((stsมมมกบrchย้าeอ้้พพ้ตarือeu้นnมุุ่่มนก,กbdทชรคบs)eใอเรpุณn่อบพงเiเ:tkลพ)กeคดมืด้อุ่มศsา่ลยกhออขีใหรa้ียน(ไ((ไนกวpกbscมมรกclยeuงi้้หเmaนชลl)แอbาือnวั bื้อ,หdรอุ่่มeหทยัดreสลอrhรn)เiมือtzี่เนแช)มoไมสmุรมนีเงิ หบักe้นลง)่ม่นษ้าูรกด์ีหรณลอูปใู าบอ์เทพงกรใศจบงอากมกยีรรลไ(ไไ((ู่รsts่มมอมะrche้้พพ้ตำ�a่rวบeงu้นnมุุ่่มต,bdมทเรอs)eลอรpน้nตงเiกtkลพ็)กeื้อ้นุ่มต((ทเ(แsยตgsbสกhิดาชhurีรยaลaบoาตdวpบด่อfoกdายetะมยtii)n่งแิnอดอซggหgยแ((เ(rด)ลtgsพ)aกออยiusrามfาaกsctะuมifkกกหnวtเeeiลนngrีgี,้ยc)่อu)งsltหเtoนuวัlrื้อoenลเ)ย)ําือ่ หรือไหล ตามล�ำต้นและก่ิงก้านมีหนามแหลมแข็ง ข้ึน ขกเ(ไไ(bcขมมlนuiร้้เหmยีลlbัวาะbื้อ,วeหยดrรrhแร)iเอือzกลoมmกีเมก็หeอง)เเเ้าปหปกอ็น็นลพลพกรรอืรบีรรณณงรไวไมมวช้ทม้ใกีข่มอ่ลยก้สาดยญู5ันพพอันเันธกกปธ์ุย์ุ าลเ็นกพบี กศลซผุไ(ไ่ม้อเู้cมมปli้้หเmนลวั น็bื้อมเeหยหrแรั)กือบลมอ(เแ(ีเบ่อืtsพหยiuอsงากsมcช้าะukหกเeeอ่กลนrจี้,ยc่อหันเเuงsปปาltหเtนน็็าoนuัวพพlสกrื้อoงeรรnลเรร)ีย)ําณณือ่ หไไมมร้้หมือีคาไย่าหาลก รวมกนั เปน็ กลมุ่ ๆ กระจายทวั่ ลำ� ตน้ ลำ� ตน้ และ ก่งิ อ่อนมสี ีเขียว ลำ� ต้นทแ่ี ก่จะแตกเป็นร่องลึก เปลือกลำ� ต้น และเปลอื กใน สนี �้ำตาลอ่อน ก่ิง อ่อนมขี นนุ่ม ใบ : เปน็ ใบเด่ยี ว เรียงเวียนสลบั รปู รีแกมรปู ไข่หรือรปู ขอบขนาน กว้างได้ถงึ 5 เซนติเมตร คใยบาลเวา้รไยียดแว้ถผแึงน่ห1หล8นมงั เขซหอนลบตงั ใใเิ บบมเเตรรรียยี บบปลเใปาบน็ยแใมกบนั่แแผทห่นอ้ลใงมบใหบโคคนผณุ นวิาค่าในกลดเปก็นวำ�อพาตา่ กรรดน้รอเณอพนดไกมุรศอ้ทักเเีข่พกเษมปย็นามศ์ียยพกีพผรไรนั ณมลู้ ธเไป์ุยนิ่่มมา้เนฉ็เกีกพหชา้ามะอ่ถนิน่น็ ดดอมคอกุณกี กแา้คบนา่ ดใบดนเ(อปbกอชu็นกlพbาอ่ก,รรมrกรยอhณีขizรอน่ ไoนมmะุรยเ้ทปกัeจาี่ขสน็)ษยดะพาน้ั ์รยใรรมพหอเณงปันั นา็นธไญไรุ ม์ุยพกกัขา้หรษกร่่า์เณพยือ่าไมกก้ทารี่ชใมุชช้ปนรมะโีคยวชานม์ต้องการ เปน็ พรรณไม้ใกล้สญู พันธ์ุ เป็นพรรณไม้มีค่า เป็นพรรณไม้ใกล้สูญพันธ์ุ เป็นพรรณไม้เฉพาะถิ่น เป็นพรรณไม้ที่ชมุ ชนมีความต้องการ เปน็ พรรณไมอ้เฉนพุรากั ะษถ์เิน่ พื่อการใช้ประโยชน์ 76

๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน จากปา่ ชมุ ชนบ้านคูขาด จังหวัดอบุ ลราชธานี อยู่ต่�ำกว่าวงกลีบ ในดอกท่ีสมบูรณ์เพศมักมี ปวดท้อง เจ็บท้อง แก้โรคอัมพฤกษ์ อัมพาต เกสรเพศผู้ที่เปน็ หมนั แก้ซาง ตานขโมย เป็นยาบ�ำรุงน้�ำนม ท�ำให้ ผล : ผลสดเมลด็ ในแขง็ ทรงลกู แพรห์ รอื รปู ไข่ มดลูกเข้าอู่เร็วในสตรีหลังคลอด เป็นยาอายุ ขนาด 1.3-2.6 เซนติเมตร เมล็ดมี 1-3 วฒั นะไดท้ ง้ั ชายและหญงิ โดยนำ� มาแกน่ มาตม้ เมลด็ รปู ทรงกลม กินเป็นยาเดี่ยว หรือผสมกับยาอื่นเป็นต�ำรับ การขยายพันธุ์ : ขยายพันธุ์ด้วยเมล็ด หรือ เช่น ตาไก้ ช้างน้าว ตานกกด เป็นยาบ�ำรุง การตอนก่ิง ร่างกายหลังเจ็บป่วย แก้กษัย ปวดเม่ือยตาม การน�ำไปใช้ประโยชน์ : ผลกินได้ ใบแช่น้�ำ ตัว แก้ท้องบวม ปสั สาวะขุ่นข้น รักษาไข้ทีไ่ ม่มี อาบหรือทาตัว แก้โรคคันคาย แก้โรคตุ่มคัน เหง่อื ออก รกั ษาฝีในท้อง ใบกบั แก่นต้มกนิ แกโ้ รคท้องผกู รากตม้ กนิ แก้ 77

ค   าํ อธิบายสัญลไมกั ้หวั ษหรณือมีเห์ ง้า (bulb, rhizome) ลักษณะวิสยั คณุ ค่าในการอนรุ กั ษ์ ๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน คาํ อธิบายสัญลกั ษณ์ค  ําอธิบายสัญลักษณ  ์ ความสูง เป็นพรรณไม้ที่ขยายพนั ธ์ุยาก    (height) เนียง ลกั ษณะวิสยั ลักษณะวิสยั (ไขtมreย้ตe้นา,แuยผm่เพปbr็นันeรllธศัaมุ์ sีhเaปp็นeพ)รรณไม้ใกล้สญู ขพยนั าธุ์ยพ ความสงู 10-15 m ความสงู ไ(tมre้ตe้น,ทroรuงnพdุ่ม(เsพsกehาลeaะมdpเเ)มeป)ล็นพ็ดรรณไม้เฉพาะถิน่ (height) (height) ชื่อวิทยาศาสตร์ : Archidendron jiringa (Jack) I.(ไtมrCe้ตe้น.,แuNผm่เปiber็นeรlllศัasมseีhanpe) ไม้ต้นแผ่เปไน็มร้ตศั ้นมที รงกรปวักยชคําวกา่ํ ิ่งหรือเถา ชือ่ วงศ์ : FABACEAE (tree, umb(rtreellea,schoanpieca)(cl usthtainpge)) ไม้ต้นทรงพุ่มกลม ไ(tมre้ตe้น,ทroรuงnพไ(dtมุ่มre้ตsกeh้นล,aทมpsรpeง)ikพeุ่มต(saกhอirรaนวplaกยeyิง่ )แeหriลnมg) ชือ่ อื่น : ชะเนียง (จันทบรุ ี), ขางแดง (ลพบรุ ี), พะเ(นtreียe,งrou(nปd sัตhaตpeา) นี) ไ(tมre้ตe้น,ทcรoงnกiไ(csมรahวl้พrยsuุ่มhคba)วpาํ่ e) ไม้ต้นทรงกรวยคว่าํ โน้มกิ่ง ลกั ษณะทางพฤกษศาสตร์ (tree, conical shape) (layering) ต้น : ไม้ต้นขนาดเล็ก สูงประมาณ 10 - 15 ผนค้ำ�ลลต้าา:ยลไไ((tsมมเรrhอปe้พ้ตrูeปu้นุ่มม,็นbทs)เมรpฝกงik่พวัeกือุ่มงsแกhกรaมบวpมยeเี น)แม้าหเลลปม็ดผ็นไิวเมกส่เลีกนียิน�้ำวต1ไไ(tไมมrาeป้พ้ต0e้นุม่ล,ททsรเpคางมikพ((ไไeงลscมมลุ่มclsi้้เพเกmah�้ลำ็ดดnุ่มรabื้อdวpรหeยตeียยeอrn))แเรt่อวลห)ื้อลือกฝต(เ(ยsbมสิดhuียันกัสoตdบodาียtinอggrด)afting) เมตร เปลือกล�ำต้นสีเทาหรือน้�ำตาลปนเทา คขเกดนลาอื าร้านดขยพเไไไ((ยฝcsมมมสclฤi้้้เหพาmaาล้นnวัุ่มษbื้อยหdรeหยผeภอrพรอn)เ่าือtลา)ยมันื้อนคีเยแหธศมงค้า์ุูน:ร–ยโง์สดกงิย2ลหวาธิางฝคกี า4มาปรรค–เไไ(((cssะพมมุณchli้้พเmarกล5uาnคุ่มbื้อbdรบeะยา่)eอrn)ใเเเกtลนม)เซ(ไปbื้อมันกu็นยล้หนlพbาัวด็,ตรรฝหrรอhริณเiักือzมนไoมมmุร((ทแเแตีเgsพ้ทหยกัาeurกาี่ขงaก)บรcษะ้ยาfkหกt่เeาiล์นn่งิยrgี้,ย่อพ)งsนัtหเoนธวัlื้อoุ์ยnลาเย)กําือ่ หรือไหล เรอื นยอดเปน็ พมุ่ กลมใหญแ่ นน่ ทบึ คลมุ ลำ� ตน้ ไว้เปน็ ส่วนใหญ่ ใบ : เปน็ ช่อแบบขนนก 2 ชนั้ แตกแขนง เรยี ง การน(ำ�buไlbป, rใhชizoป้meร) ะโยชน์ : ผหลรอือ(ไbมอ่ uร้หlนbวั ่ว,หrมhรรiือzกบัเoมปmีเับน็ปหeพง)อร้ารระาณทหไม(าtา้ใisกนรsลu้สeญู cuพltนั uธre์ุ ) ตรงข้าม แต่ละช่อมใี บย่อย 2 - 4 คู่ ใบย่อย คเุณปค็น่าผใักนกสาดรรอ่วนมุรกักษับ์ น้�ำพริก ปลายใบเรียวแหลม โคนใบมนและเบี้ยวเล็ก น้อย หลังใบเกล้ยี งยอดอ่อนมีสีแดง ดอก : เป็นช่อกลมเล็กมี 3 - 6 ดอก ดอกสขี าว ขนาดเลก็ กลบี ดอกมี 5 กลบี ขนาด รสเผ็เดป็นแพลรระณไขม้ทนี่ขมยายจพีนนั ธุ์ยนากค�ำณุ ลคูกา่ ใเนนกียารงอไนเปปุรน็ ักพดรษรอ์ณงไมรเ้เปฉับน็พพาระถรณิน่ ไม้หายาก เล็กมาก โคนดอกติดกันเป็นหลอดยาว 2 เซนติเมตร เป็นพรรณไม้ทีข่ ยายพันธุ์ยาก เป็นพรรณไม้ใกล้สูญพนั ธ์ุ เปน็ พรรณไม้มีค่า เป็นพรรณไม้เฉพาะถิน่ เป็นพรรณไม้ใกล้สูญพนั ธุ์ เปน็ พรรณไม้ที่ชุมชนมีความต้อง อนรุ ักษ์เพื่อการใช้ประโยชน์ เป็นพรรณไม้เฉพาะถิน่ 78

๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน จากปา่ ชมุ ชนบ้านแม่หาร จงั หวัดแม่ฮ่องสอน ประทานเป็นผัก ลูกเนียงถ้ากินมากเกินไปจะ 14 ชวั่ โมง การลดพิษแบบชาวบ้าน ทำ� ง่าย ๆ ท�ำให้ปัสสาวะไม่ออก หรอื ปัสสาวะไม่สะดวก ๒ วิธี คอื ปสั สาวะขุ่นขาวเป็นสนี ำ�้ นม อาจมีอาการปวด 1. เอาลูกเนียงมาผ่าแล้วแผ่เป็นแผ่ ท้อง คลื่นไส้ และอาเจียนอย่างรุนแรง ถ้าเกดิ นบางๆ ตากแดดก่อนรับประทาน อาการมากระบบไตจะล้มเหลว และเสียชีวิต 2. เอาลูกเนียงฝังทรายจนกระทั่งมี ในท่ีสุด โดยสารที่ก่อให้เกิดอาการพิษในลูก หนอ่ ตดั หนอ่ ทงิ้ แลว้ จงึ รบั ประทาน เปลอื กหมุ้ เนียง คือ กรดเจ็งโคลิค ในลูกเนียง 1 กรมั จะ เมล็ด ช่วยแก้โรคเบาหวาน ใบ น�ำมาพองแก้ มีกรดเจ็งโคลิคประมาณ 93% ผู้แพ้เม่ือรับ โรคผวิ หนัง                 ประทานไปแล้วมักจะเกิดอาการภายใน 2 – 79

(climber) (sucker, stolon) ไม้หวั หรือมีเหง้า เพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ (tissue culture) คําอธิบายสญั ลักษณ์  (bulb, rhizome)   คณุ คา่ ในการอนรุ กั  ษ์ ลกั ษณะวิสยั เป็นพรรณไม้ทีข่  ยายพนั ธุ์ยาก ๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน คาํ อธิบายสัญลกั ษณ์คําอธิบายสญั ลกั ษณ์    ขยายพันธ์ุ เปน็ พรรณไม้หายาก เพกา ลักษณะวิสยั ความสงู เป็นพรรณไม้ใกลล้สกั ูญษพณันธะุ์ ขวยิสายั ยพนั ธุ์ เพาะเมล็ด ขยาย (height) (seed) เป็นพรรณไม้มีค่า ความสูง (height) ไม้ต้นแผ่เป็นรัศมี ความสงู เพาะเมล็ดปักชํากง่ิ หรือเถา (tree, umbเปre็นllพaรsรhณapไeม)้เฉพ3า-ะ1ถ2ิ่นm (seed) เป็นพรรณไม้ที่ชมุ ชนมีความต (height) (cutting) อนุรักษเ์ พือ่ การใช้ประโยชน์ ชือ่ วิทยาศาสตร์ : Oroxylum indicum (L.) Benไ(ttมrhe้ตe้น.,แuผem่เปbxr็นeรlไ(lKัศtaมreม้ตsueี้นh,aทrrpoรzeuงn)พdุ่มsกhลaมpe) ไม้ต้นแผ่เปป็นรักัศชมํากี ่งิ หตรอือนเกถิง่า ชื่อวงศ์ : BIGNONIACEAE (tree, umbr(ceullattinshga)p(aei)r layering) ไม้ต้นทรงพุ่มกไมล้ตม้นทรงกรวยควํา่ ไม้ต้นทรงพตุ่มอกนลกมิง่ โน้มกิง่ ชือ่ อืน่ : มะลิดไม้ (ภาคเหนือ), ลิน้ ฟ้า (เลย), ด(ุแtreกe, ro(uแndมs(thr่ฮaeep่อ,ec)oงniสcalอshนape)) (tree, round(aisrhlaapyee)ri(nlagy)ering) ลกั ษณะทางพฤกษศาสตร์ ไม้ต้นทรงกรวไยมค้ตว้นํ่าทรงพุ่มกรวยแหลม ไ(tมre้ตe้น,ทcรoงnกicโ(รalนaวl้มyยseกhคraิง่iวnp่ําge))ต(bิดuตddาing) (tree, conical(tsrheaep, esp) ike shape) ตน้ : ไม้ต้นขนาดเลก็ สงู 3-12 เมตร แตก สกฝผดเแกปหลลักมลอ็นล((ไไ(ไไไ((ีบีบหบกbcstsมมมมมr:chlรuei้้้้เพพห้ตมmaคพาrูลlรebuเ้นูnัวปเุ่มุ่มbื้อ,ุณ,bงdป:ชทณรับeหยs)reตปอรrphนครnอื่)น็งเiiยดือtkzลรพา่์)เากeoมมื้อฝพใุ่่มนmองีเกsยนหยก(ไไ((ไไ(hตeกัbscsมมมมกกศรงaก)chluเi้้้้เพพหูสง้าmaวprิดลlแปbาลunัว่มุุ่มยeชbื้อฝ,bdรแี)รแeบกหย)reสิาด่อออrหhรรn)ดเiลนัือtนzงลนม)แo่ังมมื้องขmรุสเขีเยบมหเกัปeองนม)ล่วษ้าบาน็บนาัอืก์ ตกรมดทดอรปูรใีรหอี่อดะหรอกมยจ้าะญยู่หูบะนฆโ่ ้อปนขงัรก้ปูายม่งปไไไไ((ไ((้าcstsมมมมมเงrรดchlีei้้้้เพหพ้ตลนลmarลกeuะ2้นnวัุมุ่่มาbื้อ,bก็dาชทรeยหลยs)eบอรrpยรn่นอ)งเi้าีือกtkบลพ)eกมป้อด(แ(((ทเ(เตื้ออุ่มsgtsbพสลเีเยsiิดยาuhsurหกลียhายลลอaกบsยcoตdรงะีaบบufkoหกdาt้าบีวเpคeeายt้ีกiยู่เลiนnง่ิยenrอgหgี,้ยc่อย)gแแลงrยดu)เงs)aหเ((แ(เ(ทltหเgssนพสนฝtยfoยiน้ลาาาuhutsrียัวาilaกบscornื้อoม5ือะบกื้กัอยuefkวoหngกลtเเee)ยtiยล))นnง่ิําrอgือ่gี,้ยc่อrดuห)งsaltหเtรfoนutวัือilrnื้อoeไngลเห)ย))ําลื่อหรือไหล กิ่งก้านน้อย พบตามป่าเบญจพรรณ และป่า ช้ืนท่ัวไป มีถิ่นก�ำเนิดในอินเดีย และ เอเชีย ตะวนั ออกเฉียงใต้ ใบ : ใบประกอบแบบขนนกสามชั้นปลายค่ี ขนาดใหญ่ เรียงตรงข้าม รวมกันอยู่บริเวณ ปลายกงิ่ ใบยอ่ ยรปู ไขห่ รอื รปู ไขแ่ กมวงรี กวา้ ง 4-8 เซนตเิ มตร ยาว 6-12 เซนติเมตร เส้น ใบแบบตาข่าย สีของผิวใบด้านบนเข้มกว่าผิวคณุ คเร่าใือนนกายรออนดุรเกัปเน็ษมพ์รื่อรณฝไมัก้ทีข่ แยากยพ่ นั ธร์ุยอากบข้า(งbuขlb,อrhงizoฝmักe) จะเปปน็ พรริรณไม้หายาก ใบด้านล่าง มแาตกเปก็นมพารปรยณลไมล่อ้ทเป่อีข่ ยน็ยงพาเรยลรพมณอนั ไลธมยุ์ย้ใ็ากดไกลป้สทญู ก่ีพอับนั ธยค์ุลูณุ่ขมค้า่างในเใปกนน็ พาฝรรรอณักนไเมรุปจ้ทน็กั �ี่ขำพษยรานร์ ยณพเวปไันม็นนธพ้ห์ุยราารยกณากไม้มีค่า เป็นพรรณไมเ้ใปก็นลพ้สรูญรณพไันมธ้เฉุ์ พาะถิ่น เป็นพรรณเปไม็นพ้มีรคร่าณไม้ที่ชุมชนมีความต้องการ เปน็ พรรณไม้ใกล้สูญอพนันรุ ธกั ุ์ษเ์ พื่อการใช้ประโยชน์ เป็นพรรณไม้เฉพาะถิน่ เป็นพรรณไม้ที่ชุมชนมีความต้องการ เป็นพรรณไมอ้เนฉรุ พักาษะเ์ ถพิน่ื่อการใช้ประโยชน์ 80

๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน จากปา่ ชมุ ชนบา้ นโคง้ ตาบาง จงั หวดั เพชรบรุ ี การขยายพันธุ์ : โดยวิธีการเพาะเมล็ดและ สมุนไพรร่วมกับสมุนไพรชนิดอ่ืนๆ ก็สามารถ ชำ� กิ่ง รักษาโรคต่างๆได้อีกมากมาย ข้อมูลทาง การน�ำไปใช้ประโยชน์ : ยอดอ่อนและดอก วทิ ยาศาสตรก์ ารแพทยพ์ บวา่ สารสกดั ฟลาโว สามารถนำ� มาประกอบอาหารได้ ฝักอ่อน นำ� นอยด์ ที่ได้จากเปลือกต้นเพกา มีฤทธ์ชิ ่วยลด ไปเผาไฟน�ำมาเป็นเคร่ืองเคียงได้ สรรพคุณ การอักเสบ การแพ้ เมล็ดเพกาเป็นหน่ึงใน ตามต�ำราไทย พบว่ามีการใช้เพกาตั้งแต่ สมุนไพรทก่ี �ำหนดเพ่อื ใช้บรรเทาอาการไอ ขับ เปลือกต้น ราก ฝัก ใบ และเมลด็ ใช้รักษาโรค เสมหะ เพกาจากป่าชุมชนบ้านโค้งตาบาง ต่างๆ ได้ เช่น เปลือกต้น มสี รรพคุณ แก้โรค จังหวัดเพชรบุรี เป็นพรรณไม้ท่ีชุมชนอนุรักษ์ บิด ท้องร่วง รากของต้นเพกาใช้เป็นยาบำ� รุง ไว้เพื่อการใช้ประโยชน์ด้วยการเป็นแหล่ง ธาตุ เจริญอาหาร รวมไปถึงการใช้เป็น อาหาร 81

ไม้หวั หรือมีเหง้า ค   ําอธิบายสัญลักเพษาะเณลี้ยงเ์ นื้อเยือ่ (bulb, rhizome) (tissue culture) คําอธิบายสัญลกั ษณ์คณุ คา่ ในการอนรุ กั ษ์ ลักษณะวิสยั ๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน คาํ อธิบายสญั ลักษณ์    ความสูง เป็นพรรณไม้หายาก (height)   เป็นพรรณไม้ที่ขยา ยพนั ธ์ุยาก มะดนั ลักษณะวิสยั เป็นพรรณไม้ใกล้สลูญกั พษันณธ์ุ ะวิสยั ไ(ขtมreย้ตe้นา,แuยผm่เพปbr็นันeรllธศัaม์ุ sีhapเปe)น็ พรรณไม้มีคข่า ยายพ ความสูง เปน็ พรรณไม้เฉพาะ7ถ-1ิ่น0 m ความสูง ไ(tมre้ตe้น,ทroรuงnพdุ่ม(เsพsกehาลeaะมdpเ)มe)ลอเปด็ น็นรุ พักรษรเ์ ณพือ่ ไมก้ทารี่ชใมุ ชช้ปนรมะโีคยวชาน (height) (height) ชือ่ วิทยาศาสตร์ : Garcinia schomburgkiana Pierreไม้ต้นแผ่เป็นรัศมี ไม้ต้นแผ่เปไ็นมร้ตัศ้นมที รงกรปวกัยชคําวกาํ่ ิ่งหรือเถา ชื่อวงศ์ : CLUSIACEAE (tree, umbrella shape) (tree, umb(rtreellea,schoanpieca)(cl usthtainpge)) ชือ่ อืน่ : - ลกั ษณะทางพฤกษศาสตร์ ไม้ต้นทรงพุ่มกลม ไ(tมre้ตe้น,ทroรuงnพไ(dtมุ่มre้ตsกeh้นล,aทมpsรpeง)ikพeุ่มต(saกhอirรaนวplaกยeyิ่ง)แeหriลnมg) ต้น : เป็นไม้ต้นขนาดเล็ก สูงขนาด 7-10 (tree, round shape) ดอกเไไ((พttมมrree้ต้ตศee้น้น,,ททผcsรรpoู้งงnikดกพiecรaุ่มอsวlกhยsรกahควpaวสยepาํ่)แeีเห)หลมลอื งอมสไ(ไ้มtมมre้ต้ตe้น้นก,ททcรรลoงงnกพiบีไ(ไ(cssมมรaุ่มchวl้้พพเกarยsuลnมุุ่่มรhคbdวรa)ว้ียeยpอํา่nแeเงtลห))ื้อลม(ต(โยlbมนaิดีu้มyตd4eกdาrิง่iinngg)) เมตร แตกก่ิงก้านเป็นพุ่ม เปลือกต้นเรียบสี กลีบ ไมค้พ่อุ่มนข้างกลม กลีบดอก(trมeeี, s4pikไeมกs้เhลลaื้อpยีบe) รเสูปียบรยี อด นำ้� ตาลอมด�ำ แกมร(sูปhruไbข) ่ ปลายกลีบดอกมไมน้พมุ่ ดอ(cliกmbเeพr) ศ(sผhoู้มotี grafting) ใบ : เป็นใบเด่ยี ว ออกเรยี งสลบั รูปขอบขนาน คุณเลกผกนก่ืน�ำคลาาสม่ารรรมใ:ขนานเ(ไไ(ไ(รีbcsใมมมพย�ำกรcluiช้้้พหเสmaลlูปไbาาศnวัุ่ม้เbื้อ,เdปรรปeหยยปรผreออrhรn)ใีป็นเiพรู้ือtzลน)ชo1มื้อผ้ลยีmรุนัีเยป้ ห0กัeวักาง)ธรษย้าเ์ุ-ะห์แม:โหรล1โยือดล็ด2ชปยมมนวรอี ์3ิธผะนั :กีกิวใ-เอาบรรคบ4ีย(ไ(ไไ((อbcssเมมมณุ chlอuพiบ้้้พหเma่อrลlbunัวคุ่มเาbื้อ,bสาdนมรeหย่า)reหอrhะรnีเ)ใลเiือtzขลนาเ)เม(เไoมปbืป้อมม็ดmยีกรีเu็นยน็้หีรหelลพbาพไววัง)สต,้ารรดรห็ดเrรรอเhปิดรณ้หณปiือzนกไo็นไมลมมรmรุ(เท((แีเstgพ้ทันมห้ใยiักาeu้ียาsrกาี่ขงaก)บscลษันะ้ยายufkวหกtเ้สeาeiล์นn่งิยrญู gี้,ยc่อพu)พงsันltหเtนัoนuธัวlธrื้อo์ุยeุ์nลาเ)ย)กําือ่ หรือไหล กวา้ ง 2.5 เซนตเิ มตร ยาว 9 เซนตเิ มตร ปลาย เป็นพรรณไม้ที่ขยายพันธ์ุยากคณุ ค่าในการอนเปรุน็ ักพรษร์ณไมเ้เปฉน็ พพาระถรณิ่น ไม้หายาก ใบและโคนใบแหลม ขอบใบเรยี บ แผ่นใบเรยี บ ลน่ื สเี ขยี วเขม้ กา้ นใบยาว 0.5 - 1 เซนตเิ มตร ดอก : ออกดอกเดี่ยวหรือเป็นกระจุก 3 -6 ดอก ตามซอกใบ มีทั้งดอกสมบูรณ์เพศและ เป็นพรรณไม้ใกล้สญู พันธ์ุ เป็นพรรณไม้ทีข่ ยายพันเปธุ์ยน็ าพกรรณไม้มีค่า เป็นพรรณไม้เฉพาะถิ่น เป็นพรรณไม้ใกล้สญู พเนั ปธ็นุ์ พรรณไม้ที่ชมุ ชนมีความต้องก อนรุ ักษ์เพือ่ การใช้ประโยชน์ เปน็ พรรณไม้เฉพาะถิน่ 82

๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน จากป่าชุมชนป่าโนนใหญ่ จงั หวดั ศรีสะเกษ ชนิด เช่น ต้มส้มแกง หรือย�ำใบมะดนั อ่อน ผล อ่อน ๆ เปลือกต้น แก้ไข้ทับระดู แก้โลหติ ระดู มีรสเปรี้ยวมากนิยมรับประทานสด โดยจิ้ม ใบ มีรสเปร้ียว แก้หวัด แก้ไอ แก้กระษัย แก้ เกลอื กะปิ หรอื นำ�้ ปลาหวาน ใชแ้ ตง่ รสอาหาร เสมหะพกิ าร แก้น้�ำลายเหนยี ว กัดเสมหะ แก้ ใหเ้ ปรย้ี วแทนมะนาวไดด้ ี นำ� มาทำ� นำ้� พรกิ กะปิ ประจ�ำเดือนพิการ แก้ระดูเสีย ขับฟอกโลหิต อาหารประเภทย�ำตา่ ง ๆ หลนตา่ ง ๆ กนิ แกลม้ เปน็ ยาระบายออ่ น แกโ้ ลหติ พกิ าร ขบั ปสั สาวะ ขา้ วคลกุ กะปิ นอกจากนย้ี งั มกี ารนำ� มาแปรรปู ผล มรี สเปรยี้ ว กดั เสมหะ ฟอกโลหติ แกไ้ อ แก้ ไดห้ ลายแบบ เชน่ แชอ่ ม่ิ ดองเคม็ เชอ่ื ม เปน็ ตน้ ประจำ� เดือนพกิ าร ด้านอนื่ ๆ ไม้มะดัน น�ำมา ดา้ นสมนุ ไพร ราก มรี สเปรยี้ ว แกเ้ บาหวาน แก้ ท�ำสีย้อมผ้า และก่อสร้างต่างๆ ใช้ท�ำเครื่อง ไข้หวัด แก้ไข้ทับระดู ขบั ฟอกโลหติ กดั เสมหะ เรือน และเฟอร์นิเจอร์ต่างๆ ในลำ� คอ แก้กระษัย แก้ระดเู สยี เป็นยาระบาย 83

ไม้หัว หรือมีเหง้า ค   าํ อธิบายสัญลกั เพษาะเณลี้ยง์เนื้อเยือ่ (bulb, rhizome) (tissue culture) คําอธิบายสัญลักษณ์คุณคา่ ในการอนรุ กั ษ์ ลักษณะวิสยั ๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน คาํ อธิบายสัญลกั ษณ์    ความสูง เป็นพรรณไม้หายาก (height)   เปน็ พรรณไม้ทีข่ ย ายพันธุ์ยาก เม็ก ลักษณะวิสยั เป็นพรรณไม้ใกล้สลูญกั พษันณธ์ุ ะวิสยั (ไขtมreย้ตe้นา,แuยผm่เพปbrน็ันeรllธัศaม์ุ sีhapเeป)น็ พรรณไม้มีคข่ายายพ ความสูง เป็นพรรณไม้เฉพาะ5ถ-1ิน่ 0 m ความสงู ไ(tมre้ตe้น,ทroรuงnพdุ่ม(เsพsกehาลeaะมdpเ)มe)ลเอด็ปน็นรุ พกั รษรเ์ ณพือ่ ไมก้ทารี่ชใมุ ชช้ปนรมะโีคยวชา (height) (height) ชือ่ วิทยาศาสตร์ : Syzygium gratum (Wight) S.(ไtมrNe้ตe้น,.แuผMm่เปbr็นietรllัศraมasีhape) ไม้ต้นแผ่เปไ็นมร้ตศั ้นมที รงกรปวกัยชคําวก่ําิง่ หรือเถา (tree, umb(rtreellea,schoanpieca)(cl usthtainpge)) ตลชชล�ำืื่ออ่ัก้นตอวษ้น:งืน่ณศกเป:ละ์ ็นทมไ:คไาMมผรง้ต้เวิYพมเ้Rนฤกด็ TขลกAน(้ยีษเCางชศดEสียาเAีนลงสEำ้�็กใตตหสรามูง์ล่)แ๕, ดเมง-็ดเ๑ปช๐ลุนือเ(กมนตตคิดรรศรมยีธาารวกรข๓ไไไ(ไ((มtttมมมมึ้นrrreee้้พต้้ตตรeee-้น้้นนุ่ม,,,าดทททcsroชรรรp๕o้าuงงงniknกพพน)iecdร,aุุ่่มมมลsวlsกกhยshเิลลรa่าhaคสวpมapลงวยepeมํ่า)แแe)ิเห)มด็ผลตม่น(รใสบใกสบลีขมนาีกวคไไ(ไ((ลtttมมมอrrrรeee้ต้้ตตนิ่eee้น้้นนม),,,ทททหcrsชoรรรpouงงงniอkมnกพพiไไไ(ไ((ecdstsมมมมรaมุุ่่มมrchพseวl้้้พเพ้ตsกกarhลยeshu้นnุุ่ม่ลมรahื้อ,ูaคbdวpทมรapยs)วกeยepอรpeา่ํn)แeง)เitk้าลห)พ)eื้อลนุ่ม(โต(ตเ(sยlbaมสนกahอิดiuใีย้มyrรaนตdบeบวpกladกาrยeยิ่งiyiิ่งnn)แอeggหดr))iลnมg) แน่นกับเนื้อไม้ไม่สามารถลอกออกได้ ก่ิงก้าน ดอก(s:hruเbป) ็นดอกไม่สมบูรณ์เไพม้พศุม่ ม(cีเliพmbศer)ผู้แ(sลhooะt grafting) ทรงพุ่มมักแตกก่งิ ออกเป็นคู่ๆ กระจายท่วั ไป คุณเเผตเเมขพกาคลยีลิดศม่าวด็บใเ:งนม(ไ(ไไ(เ่าbscนมมมตกclเมuียi้้้หเพมmaปลอlช่bาnวัุ่ม่ืออbื้อ,dใรผ่็นอรeหยreบผยออrhรnล)แเเiือtzู่ลบลนด)oเบมขื้อmมรุสนียีเยหนบกัeลกุวตง)าษ้าด็กเ้นDด์ปสันเเr็นดนีลuสียpำด�้็กตeวีขอสากากขี มลวันาเีรปวผภูปบ็นลาคกา(ไไไ(((ยกสbscsมมมุณลchlงui้้้พหเใmaกุลrลlbuคnวัคุ่มนมbื้อ,bdรุ่รมeหยา่)reรผอแrhบัรn)ใเiห้ังือtzลนปล)เ(เไoปมปbืป้อมอmรกีเuน็ยม้นน็้หหรelาือพbาพัวง)ะีเผ,้ารรรจหมเrรทรอhลปรณพณiลือzนาไดoไ็นมบมมmน็ดุรท(แเ((ีเgtsพ้ทิบห้ใยiชกัาeusrวกไาี่ขงaก)บsc๑ลษดะส่้ยอาufk่าหกtเ้สeาeiล์นnง่ิ้ียrูญgี้,ยc่อพu)พงsันltหเtนัoนuธวัlธrื้อo์ุยe์ุnลาเ)ย)กําือ่ หรือไหล ใบ : เป็นใบเดี่ยวเรียงตรงข้ามกัน เป็นรูปไข่ เปน็ พรรณไม้ทีข่ ยายพันธ์ุยากคณุ ค่าในการอนเปรุ็นักพรษร์ณไมเ้เปฉน็ พพาระถรณิ่น ไม้หายาก หรือรปู หอก กว้าง ๓.๕ - ๕ เซนตเิ มตร ยาว ๘.๕ - ๑๐ เซนตเิ มตร ปลายใบแหลม ขอบใบ เรียบ โคนใบแหลมหรอื มน เส้นขอบใบเห็นชัด เนื้อใบบางใบอ่อนสีน�้ำตาลอ่อนหรือม่วงอม แดง และจะเปล่ียนเป็นสีเขียวเข้มเมื่ออายุ เป็นพรรณไม้ใกล้สูญพันธ์ุ เปน็ พรรณไม้ที่ขยายพนั เปธ์ุย็นาพกรรณไม้มีค่า เป็นพรรณไม้เฉพาะถิน่ เป็นพรรณไม้ใกล้สูญพเนั ปธ็น์ุ พรรณไม้ที่ชมุ ชนมีความต้องก อนุรักษ์เพือ่ การใช้ประโยชน์ เป็นพรรณไม้เฉพาะถิน่ 84

๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน จากป่าชมุ ชนบ้านโนนหินผึง้ จังหวัดปราจีนบุรี การขยายพนั ธุ์ : โดยวิธีการเพาะเมล็ด ผกั เมก็ (เสมด็ ) เปน็ พรรณไมก้ นิ ไดจ้ าก การนำ� ไปใชป้ ระโยชน์ : ยอดอ่อนใบอ่อน ใช้ ปา่ ชมุ ชนโนนหนิ ผงึ้ จงั หวดั ปราจนี บรุ ี ชาวบา้ น รบั ประทาน หรอื ลวกนำ�้ รอ้ นเปน็ ผกั จม้ิ นำ้� พรกิ รอบป่าชุมชนโนนหินผ้ึงส่วนใหญ่นิยมนำ� ยอด ราก ต้มนำ้� กินเปน็ ยาลดไข้ แก้ไอเป็นเลอื ด กิน อ่อนและใบอ่อนของผักเม็กจากป่ามารับ ผงราก เพ่ือช่วยให้อาเจียน ต้น ต้มกินแก้บิด ประทานกับน้�ำพริก ลาบ และท�ำย�ำผักเม็ก ใช้เข้าเครื่องยาส�ำหรับสตรีกินเพ่ือช่วยในการ การขยายพนั ธผ์ุ กั เมก็ เพอื่ สง่ เสรมิ ใหช้ มุ ชนรอบ คลอดบตุ ร ใบ ตำ� พอกแกบ้ าดแผลอกั เสบ สว่ น ปา่ และพน้ื ทใี่ กลเ้ คยี งนำ� ไปปลกู เปน็ พชื ผกั สวน ของเปลอื กและลำ� ตน้ มี Tannin เปลอื กตน้ ตม้ ครัว เป็นการช่วยลดการพ่ึงพิงป่า ช่วยรักษา ร่วมกับเปลอื กกระโดนใช้ย้อมแห ซง่ึ ให้สีชมพู และเพ่ิมความอุดมสมบูรณ์ของป่าชุมชนได้ มากยงิ่ ขึน้ 85

(shrub) (scandent) ไ(tมre้ตe้น,ทcรoงnกiไ(ctมรareว้ตl eยs้น,hคทarวoรp่ําuงenพ)dุ่มsกhลaมpe) (shoot gr(agfrtainfgti)ng) หัว ลํา โน้มกิ่ง ไม้พุ่มรอเลไื้อมย้เลื้อย ทาบก่งิ แยกหน่อ หร(ือlaไหyeลrin ๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน (scandent)(climber) ไม้ต้นทรงพไมุ่ม้ตก้นรทวยรแงกหรลวมยควาํ่ (grafting)(sucker, stolon) ติดตา ไม้เลื้อย ไม้หวั หรือมีเหง้า(tree, spik(etreshea,pceo)nical shape)แยกหน่อเพหาัวะลเลําี้ยหงเรนือื้อไเหยลื่อ (buddin ก�ำแพงเจด็ ชนั้ คําอธิบายสญั ลักษณ์  (climber) (bulb, rhizome) ไม้พมุ่ ไม้ต้นทรงพุ่มกรวยแห(sลuมcker, s(tioslsoune) culture) เสียบย   ไคมณุ้หวั คหา่ รใือนมีเกหาง้ารอนุรักษ(s์hrub) (tree, spike shape) เพาะเลี้ยงเนื้อเยือ่ (shoot ลกั ษณะวิสคยั ณุ ค่าใน(bกulbา,รrอhizนoเปmุรน็ กัeพ)ษรร์ ณไม้ที่ขยไ(sมาcย้พaพnุ่มันdรeธอn์ุยเtลา)ไ(กขsมื้อhย้พยruมุ่ าb)ยพนั ธ์ุ (tissue culture) เปน็ พรรณไม้หายาก(ทgาraบfกtinง่ิ ความสงู เปน็ พรรณไเมป้ท็นีข่พยรารยณพไันมธ้ใกุ์ยลา(ไc้สมกliูญ้เmลพbื้อeนัยrธ)ุ์ (ไsมc้พanุ่มdรeอnเtล) ื้อ(เยsพeาeะdเ)มลเปด็ น็ พรรณเปไน็มพ้หรารยณากไม้มีค่า แยกหน (height) (sucke ชือ่ วิทยาศาสตร์ : Salacia chinensis L. ไ(tมre้ตe้น,แuผm่เปbr็นeรllเศัaปมน็sีhพaรpรeณ)เไปม็น้ใกพลรร้สณญู ไพมัน้เฉธพ์ุ (ไาbมะu้หถlbวัิน่ , หรือไมีเ้ หลงื้อ้าย (ปcักutชtํiาnกg่ิง)เหปน็รือพเรถราณเอปนไ็นมรุ พ้มักรีคษร่า์เณพื่อไมก้ทารี่ชใุมชช้ปนร(เมะtพiโีคsายsวะuชาเeนลม ชื่อวงศ์ : CELASTRACEAE rhiz(ocmlime)ber) ไม้ต้นทรงพุ่มกเปลน็ มพรรณไม้เฉพคาุณะถคิน่ า่ ในการอนไมุร้หกั วั ษห์รือมตีเหองน้ากิง่ เป็นพรรณไม้ที่ชุมชนมีความต้องการ ชื่ออืน่ : ตะล่มุ นก (ราชบรุ ี), ตาไก้ (พิษณุโลก()tr,eeส, rาouมndชshน้ั ape()เลย) (bulb, rhizom(aei)r layeอriนnรุgกั ) ษ์เพื่อการใช้ประโยชน์ ไม้ต้นทรงกรวยคว่าํ คเปณุ ็นพคร่ารณในไมก้ทาี่ขรยาอยนพันุรโธนักุ์ย้มษากก์ิ่ง เป็นพร ลกั ษณะทางพฤกษศาสตร์ (tree, conical shape) เรียงเปต็นรพรงรขณเไ้ปาม็นม้ใพกลรสร้สณลูญไพับมต(นั ้ทlaิธดตีข่y์ุตยe้ังาาriยฉnพg)านั ธกุ์ยาก เป็นพร ต้น : เปน็ ไม้เถาหรอื ไม้พุ่มรอเลอ้ื ย เน้อื แขง็ มี ใไบม้ต้น:ทรงเพปุ่ม็นกรใวบยแเหดลม่ียว ความสงู ของตน้ ประมาณ 2 - 6 เมตร เปลอื ก ล(trักeeษ, sณpikeะshขaอpe)งแผ่นใบเปเป็น็นพรรูปรณวไเปมง้เน็ ฉรพพรีหาระณถริ่นไืมอ(b้ใกรuลdูปd้สiญูnวgพ)งันธร์ุ ี เปน็ พร ต้นเรยี บมสี ีเทานวล ด้านในเนอ้ื ไม้มวี งปีเปน็ สี รกไไ(sมมปูวh้้พพr้ไาu่มุุ่มbขงร)อ่หเลหัวื้อรกยือลรับูปใวบงรกีแวก้างมใปบลหาอยกใเปบหน็ แรพรือหรณรลไูปมม(เท้เsไสฉหาhขียพบoบราo่กะยtือ่งิหถอgิ่นrดมรaftืนอing) อนุรักษ น้�ำตาลแดงเข้มจ�ำนวนหลายช้ันเห็นได้ชัดเจน เรยี งซ้อนกันอยู่ประมาณ 7 - 9 ชนั้ สามารถ ส(s่วcaนndโenคt)นสอบ ขอบเป็นหยักหยาบๆ(gแraผftin่นg)ใบ พบได้ทว่ั ทกุ ภาคของประเทศ ตามป่าชายหาด สดค(ไ(ไbcมม้่าว่อlui้้เหmลlนนbนัวbื้อ,eลทหยขrrhร)่าi้้อาือzoมงงงmีเขหหใeงบ)อน้างเารใียบหบคล่อังเนนใบือ้ขเ้าใรบงียหกบนรเอาปแบ็นลมผะันวิเปดมน็้าีสนมีเ(แเ(tsพขยiบนัusากsียcะukนหเeeวลนrแี้,ยcเ่อuงขsลltหเtoนu้มัวะlrื้อoenลเ)ย)ําือ่ หรือไหล ป่าดิบริมแหล่งน้�ำหรือที่โล่ง และป่า เบญจพรรณ ทมี่ รี ะดับความสงู ถึง 600 เมตร คณุ ค่าในการอนรุ กั ษ์ เปน็ พรรณไม้ที่ขยายพนั ธ์ุยาก เปน็ พรรณไม้หายาก เปน็ พรรณไม้ใกล้สูญพันธุ์ เป็นพรรณไม้มีค่า เปน็ พรรณไม้เฉพาะถิ่น เปน็ พรรณไม้ที่ชมุ ชนมีความต้องการ อนุรกั ษเ์ พือ่ การใช้ประโยชน์ 86

๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน จากป่าชมุ ชนบ้านต้นต้อง จังหวดั ลำ�ปาง ดอก : ออกดอกเป็นช่อ แบบเปน็ กระจกุ หรือ การขยายพันธุ์ : โดยวธิ ีการเพาะเมลด็ ชอ่ แยกเปน็ แขนงสนั้ ๆ ตามซอกใบ หรอื กงิ่ กา้ น การน�ำไปใช้ประโยชน์ : ต้น ช่วยแก้เสมหะ ดอกมีขนาดเล็ก มีสีเหลืองหรือสีเขียวอม เถา ชว่ ยบำ� รงุ หวั ใจ ราก ชว่ ยรกั ษาโรคตา ฟอก เหลือง มี 3 - 6 ดอก ในแต่ละช่อ กลีบดอกมี โลหติ แก้โลหติ เปน็ พษิ ทำ� ให้ร้อน แก้โลหติ จาง ลักษณะเป็นรูปไข่กว้างหรือรูปรี ออกดอกใน หรือจะใช้รากน�ำมาต้มหรือดองสุราด่ืม ก็มี ช่วงเดือนมกราคม - เดอื นมนี าคม สรรพคณุ ชว่ ยดบั พษิ รอ้ นของโลหติ เชน่ กนั การ ผล : มลี ักษณะค่อนข้างกลม เปน็ รปู กระสวย ศกึ ษาทางเภสชั วทิ ยา สารสกดั จากตน้ และราก กว้างหรือรูปรี ผิวเกลี้ยง มีขนาดเส้นผ่าน ก�ำแพงเจ็ดช้ัน มีฤทธ์ิต้านเบาหวาน และสาร ศนู ยก์ ลางประมาณ 1 – 2 เซนตเิ มตร ผลออ่ น สกดั จากใบ มฤี ทธต์ิ า้ นเชอ้ื แบคทเี รยี และเชอ้ื รา จะมีสีเขียว เม่ือสุกแล้วจะเปลี่ยนเป็นสีแดง หรือสีแดงอมส้ม และภายในผลมีเมล็ด 1 เมลด็ ลักษณะกลมมีขนาดใกล้เคยี งกับผล 87

๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน (climber) ไม้ต้นทรงกรวยควาํ่ (sucker, stolon) (tree, conical shapeเ)พาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ ไม้หัว หรือมีเหง้า ไม้ต้นทรงพุ่มกรวยแ(หtisลsมue culture) (bulb, rhizome) (tree, spike shape) ค  ําอธิบคาุณยคส่าใญันกาลรักอนษุรักณษ์ ์ ไม้พมุ่ เปน็ พรรณไม้หายาก (shrub)   เปน็ พรรณไม้ทีข่ ยายพันธ์ุยาก จะค้าน ลักษณะวิสยั เป็นพรรณไม้ใกล้สูญพันธุ์ (ไsมขc้พaยnุ่มาdรeยอnเพtล)ื้อันยธุ์ เปน็ พรรณไม้มีค่า ความสูง ไม้เลื้อย เพาะเมลด็ (height) เป็นพรรณไม้เฉพาะถิ่น (climber) เปน็ พรรณไม้ที่ชุมชนมีความต (seed) อนรุ กั ษเ์ พือ่ การใช้ประโยชน์ ชือ่ วิทยาศาสตร์ : Piper chantaranothaii Suwanph(ไ.tมre้ต&e้น,แuผmD่เปb.r็นeรllAัศaมs.ีhaSpei)mpson ไม้หวั หรือมปีเหักงช้าํากิ่งหรือเถา ชื่อวงศ์ : PIPERACEAE (bulb, rhizom(cuet)ting) ไม้ต้นทรงพุ่มกลม คุณคา่ ในการอนรุตอกั นษกิ่ง์ ชื่ออื่น : สะคา้ น, มงั เหาเจา๊ ะ (มง้ ), ตะคา้ นเลก็ , ตะคา้ นหย(treวeก, rou(nกd sะhaเpหe)รย่ี งแดง) (air layering) ไม้ต้นทรงกรวยควาํ่ เป็นพรรณไมโน้ท้มี่ขกยิ่งายพนั ธ์ุยาก ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ ต้น : จะค้านเปน็ ไม้เถาเน้อื แข็ง ขนาดกลาง มี ผล : ผลอไ(tมre่อ้ตe้น,นทcรoสงnพicเี aุ่มขlกsียรhวaวยpแeห)ผลมลสกุ สแี ดงคลเป้�ำน็ พรรณไม(ตla้ใิดกyตeลาr้สinูญg)พันธุ์ ขอ้ ปลอ้ ง เนอ้ื ไมเ้ ปน็ เสน้ ยาว หนา้ ตดั ตามขวาง การขยา(trยee,พspัiนke ธshaุ์ pe:) โดยวิธีการเพาะเมล็ดเปน็ พรรณไม(b้เฉuพddาiะnถg)ิ่น มีลาย เปน็ เส้นรศั มี เปลือกค่อนข้างอ่อน เนอ้ื การใช้ปรไ(sมhะ้พruุม่โbย) ชน์ : ด้านสมนุ ไพร รากรสเ(เผsสhียoด็ บoยt อgrดafting) ไม้สขี าว ร้อน แก้ไไมข้พอุ่มรันอเปลื้อรย ะกอบไปด้วยหืด แก้หืด ทขาบับก่งิ ใบ : ใบเด่ียวรูปใบหอกกว้างคล้ายใบพริกไทย เหงอื่ แก้ล(scมanอdeนัnt)เกดิ จากกองธาตพุ กิ าร เถา (ขgraบั fting) แต่แคบกว่า ปลายใบแหลม ใบมีสเี ขียวเข้ม ใแลหกม้ป้วในรางุโลยรำ� วธไ((ไไมสbcามมlui้้เหmตกลl้bวั bื้อ,ทุบัeหยrrh6ร)ำ�iยือzoใมmาหีเปหeธง)้ผร้าาาะตยกุ แลากรม้ธแแาลกตะ้เพุเสรกิมอาหรแะกแบ้จล�ำุกะรเุงเลสธเ((แือยีstพายiusากดsดcตะukหเeeลุนrี,้ยc่อuงsltหเtoนuวัlrื้อoenลเ)ย)ําือ่ หรือไหล ดอก : ออกดอกเป็นช่อยาวเล็ก สีครีมดอก แกค้ทุณ้อคงา่เใสนยีกาแรอกน้ปุรักวษด์ ท้อง เจริญอาหาร ใบ รส ย่อยอัดกันแน่น คล้ายดอกพริกไทยหรือ ดอกดปี ลี เผ็ดร้อน แก้ลมในกองเสมหะ แก้ลมในกอง เปน็ พรรณไม้ที่ขยายพันธ์ุยาก เป็นพรรณไม้หายาก เป็นพรรณไม้ใกล้สูญพันธ์ุ เป็นพรรณไม้มีค่า เปน็ พรรณไม้เฉพาะถิน่ เป็นพรรณไม้ที่ชุมชนมีความต้องกา อนรุ ักษเ์ พื่อการใช้ประโยชน์ 88

๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน จากป่าชมุ ชนบ้านแม่บง จงั หวัดเชียงราย โลหติ ขับลมในลำ� ไส้ แก้แน่นในอก ขบั เสมหะ บา้ นเขา้ ปา่ จะใชม้ ดี ถากเปลอื กสะคา้ น แลว้ ขดู คุมกำ� เนิดจกุ เสียด แก้ธาตพุ กิ าร ดอก รสเผด็ เนื้อไม้มาต้มกินเพ่ือขับเหงื่อ ช่วยให้ร่างกาย ร้อน แก้ลมอันมีพิษ ได้แก่ ลมอัมพฤกษ์ ลม กระปร้ีกระเปร่า แก้ปวดเม่ือยตามร่างกาย ปัตคาด (ลมเกี่ยวกับเส้นแถบท้องน้อยและ ทำ� ให้มแี รงเดนิ ป่าได้ไกลๆ เครอื ล�ำต้น สบั เปน็ หน้าขา) ท่ีเกิดจากพิษกรรดึก (ท้องผูก ถ่าย แว่นเล็กๆ ใช้เป็นส่วนประกอบในการปรุง เป็นก้อนคล้ายขีแ้ พะ) ผล รสเผด็ ร้อนเล็กน้อย อาหาร ช่วยเพิม่ รสเผด็ ดบั กลนิ่ คาว ใช้กนิ กับ แกล้ มอนั แนน่ ในอก บำ� รงุ ธาตทุ ง้ั หา้ บำ� รงุ ธาตุ อาหารเป็นเคร่ืองเคียง จะค้านจากป่าชุมชน แก้ทอ้ งเสยี แก้ธาตพุ กิ าร แก้ปวด ทอ้ งแนน่ จกุ บ้านแม่บง จังหวัดเชียงราย เป็นพรรณไม้ท่ี เสียด ขับผายลม สะค้านในสมัยก่อนเวลาชาว ชุมชนมีความต้องการอนุรักษ์เพ่ือการใช้ ประโยชน์ด้านสมุนไพร 89

๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน (scandent) ไม้ต้นทรงกรวยควํา่ (grafting) (tree, conical shape)แยกหน่อ หัว ลํา หรือไหล ไม้เลื้อย ไม้ต้นทรงพุ่มกรวยแห(sลucมker, stolon) (climber) (tree, spike shape) เพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ ไม้พุ่ม (tissue culture) คําอธิบายสญั ลักษณ์ไม้หวั หรือมีเหง้า (shrub)   (bulb, rhizome)   คณุ คา่ ในการอนรุ กั ษ์ เถาเอน็ ออ่ น ลักษณะวิสยั เป็นพรรณไม้ทีข่ ยายพนั ธุ์ยาก ไ(sมขc้พaยnุ่มาdรeยอnเพtล)ื้อนั ยธ์ุ เป็นพรรณไม้หายาก ความสูง ไม้เลื้อย เพาะเมล็ด (height) เปน็ พรรณไม้ใกล้สญู พนั ธุ์ (climber) (seed) เปน็ พรรณไม้มีค่า ชือ่ วิทยาศาสตร์ : Cryptolepis dubia (Burm. f.) M. R. Almeida(ไtมre้ตe้น,แuผm่เปbเrน็ปeร็นllศัaพมรsีhรaณpไeม)้เฉพาะถิ่น ไม้หวั หrhรiือzoมm(ปีเcหักueงt)ชt้าํiาnกg่ิง)หอเปรน็นือุรพกัเถรษารเ์ ณพื่อไมก้ทารี่ชใุมชช้ปนรมะโีคยวชานม (bulb, ชือ่ วงศ์ : APOCYNACEAE ไม้ต้นทรงพุ่มกลม คุณค่าในการอนรุตอักนษกิง่์ ชื่ออื่น : เครือเขาเอ็น (เชียงใหม่), พรมทัต (จนั ทบุรี),(trหee,มrouอndนshตapีนe) เปด็ (สรุ าษฎรเป์ธ็นพารนรณี)ไมโ(aน้ทi้มrี่ขกlยaิง่าyยerพinนั gธ)ุ์ยาก ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ ไม้ต้นทรงกรวยควํา่ ตน้ : เถาเน้อื แข็ง ล�ำต้นกลม เปลือกเถาเรยี บ (tree, conical shape) สว่ นใบแก่เปน็ พรรณไม(la้ใกyeลr้สinูญg)พนั ธ์ุ ติดตา เปน็ สเี ขยี ไวมน้ต้นวทรลงพใุ่มบกรอวยอ่แหนลมมขี นปกคลมุ หนาเป็นสีน้�ำตาลอมสีด�ำหรือเป็นสีแดงเข้ม ไม่มีขน เ(tสree้น, sแpikขe sนhaงpeใ) บจะเป็นเส้นตเปรน็ งพรไรมณไ่โม(คb้เฉuพd้งdาiะnถg)ิ่น และมลี ายประตลอดเถา ยาวประมาณ 4 - 5 ใบหนึ่งจะไ(sมมh้พruุ่มี b3) 0 คู่ ส่วนก้านใบส้ัน ยาว 0.5เสียบยอด เมตร ก้านเล็ก มีสีเทาอมเขียวและไม่มีขน - 1 เซนตไมิเ้พมุ่มรตอเรลื้อย (shoot grafting) ทาบก่งิ ปกคลุม เมื่อเถาแก่เปลือกจะหลุดลอกออก ดอก : อ(อscaกndดenอt)กเป็นช่อตามซอกใบ ดอกย(่อgraยfting) เป็นแผ่นๆ มยี างสขี าวข้นทั้งต้น เสมป่วกี น็ นลสกีบเี ลหดบีลอ((ไไเอbcืมมกlลui้้หเmลlงbัว้ียbื้อ,5อeหยrงrhร)อ่iือzดกoมนmอีเลหeหง)กีบ้ารเอืปโเค็นปนสน็ กเี สขลขียี บี าววดมออี 5มกเเหกชล่อืลอืมีบงตดิดเ((แกอstพยiusากscนักะukหเeeลนrี้,ยc่อuงsltหเtoนuัวlrื้อoenลเ)ย)ําือ่ หรือไหล ใบ : เปน็ ใบเดย่ี ว ออกเรยี งตรงขา้ มกนั ลกั ษณะ ของใบเปน็ รปู รหี รอื รปู ไข่ ปลายใบมนมหี างสนั้ โคนใบสอบ ส่วนขอบใบเรยี บ แผ่นใบค่อนข้าง ผลคณุ : คอ่าใอนกกาผรลอเนปุรกั็นษฝ์ ัก ลักษณะของฝักเป็นรูป หนา หลงั ใบเรียบเป็นมนั และลน่ื ท้องใบเรียบ ทรงกระสวย กลมยาว ยาวประมาณ 6.5 - เปน็ พรรณไม้ที่ขยายพันธ์ุยาก เปน็ พรรณไม้หายาก เป็นพรรณไม้ใกล้สญู พนั ธุ์ เปน็ พรรณไม้มีค่า เปน็ พรรณไม้เฉพาะถิ่น เปน็ พรรณไม้ที่ชมุ ชนมีความต้องกา อนรุ ักษเ์ พื่อการใช้ประโยชน์ 90

๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน จากป่าชุมชนบ้านพรเจริญ จังหวดั นครพนม 10 เซนตเิ มตร และมขี นาดเสน้ ผ่านศนู ย์กลาง การนำ� ไปใชป้ ระโยชน์ : เถา  สามารถใช้ต้ม ฝกั ประมาณ 1 - 2 เซนติเมตร ฝกั มเี นือ้ แขง็ รบั ประทานเปน็ ยาแกเ้ มอ่ื ย ทำ� ใหเ้ สน้ เอน็ หยอ่ น โคนผลตดิ กนั ปลายผลแหลม ผวิ ผลเปน็ มนั ลนื่ จติ ใจชุ่มชื่น เป็นยาบ�ำรุงเส้นเอ็นในร่างกายให้ พอแก่แล้วจะแตกอ้าออก ภายในผลมีเมล็ดสี แข็งแรง แก้เส้นเอ็นพิการ ใบ ใช้โขลกให้ น้�ำตาล มีขนปุยสีขาวติดอยู่และปลิวไปตาม ละเอียด ห่อผ้าท�ำลกู ประคบ ประคบตามเส้น ลมได้ เอ็นที่ปวดเสียวและตึงเม่ือยขบ ท�ำให้เส้นยืด การขยายพันธ์ุ : โดยวธิ กี ารเพาะเมล็ด หย่อนดี เมล็ด มีรสขมเมา เป็นยาขับลมใน ลำ� ไสแ้ ละในกระเพาะอาหาร ทำ� ใหผ้ ายและเรอ ช่วยแก้อาการจุกเสยี ดแน่นท้อง 91

๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน (climber) ไม้ต้นทรงกรวยคว่าํ (sucker, stolon) (tree, conical shapeเ)พาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ ไม้หวั หรือมีเหง้า ไม้ต้นทรงพุ่มกรวยแ(หtisลsมue culture) (bulb, rhizome) (tree, spike shape) ค  ําอธิบคาุณยคส่าใญันกาลรกัอนษรุ ักณษ์ ์ ไม้พุ่ม เป็นพรรณไม้หายาก (shrub)   เปน็ พรรณไม้ที่ขยายพนั ธ์ุยาก นมควาย ลกั ษณะวิสยั เป็นพรรณไม้ใกล้สูญพันธุ์ (ไsมขc้พaยnุ่มาdรeยอnเพtล)ื้อันยธ์ุ เป็นพรรณไม้มีค่า ความสูง ไม้เลื้อย เพาะเมลด็ (height) เปน็ พรรณไม้เฉพาะถิน่ (climber) (seed) เปน็ พรรณไม้ที่ชมุ ชนมีความต อนุรักษเ์ พื่อการใช้ประโยชน์ ชื่อวิทยาศาสตร์ : Uvaria hahnii (Finet & Gagnep.)(ไtมre้ตBe้น,âแuผmn่เปbrน็ eรllัศaมsีhape) ไม้หวั หรือมปีเหกั งช้าําก่งิ หรือเถา (bulb, rhizom(cuet)ting) ชื่อวงศ์ : ANNONACEAE ไม้ต้นทรงพุ่มกลม คุณค่าในการอนรุตอกั นษกิ่ง์ ชือ่ อืน่ : - (tree, round shape) (air layering) เป็นพรรณไมโน้ท้มี่ขกยิ่งายพันธุ์ยาก ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ ไม้ต้นทรงกรวยคว่ํา ต้น : จัดเป็นไม้เถาเลื้อยพาดพันกับต้นไม้อ่ืน ไปได้ไกลประมาณ 5 เมตร เปลือกลำ� ต้นเปน็ (tree, conical shape) และยาว 7-15เปน็ พรรณไม(la้ใกyeลr้สinญู g)พนั ธุ์ สีม่วงอมเทา เนื้อไม้แข็ง กิ่งและยอดอ่อน ติดตา ปกคลุมไปด้วยขนละเอียด สีน�้ำตาลแดงหนา มขี นาดกวไมา้ ้ตง้นท3รงพ-ุ่ม6กรวเยซแหนลมตเิ มตร แน่น แต่ถ้าแก่ไปผวิ จะเกลีย้ งและไม่มขี น เซนติเมต(รtreeแ, sผpik่นe sใhบapบe) างคล้ายกระดาเปษน็ พรหรณลไมงั (b้เใฉuบพddาiะnถg)ิน่ มีขนรูปดไ(sมาh้พruวุ่มb)แข็ง ส่วนท้ อ งใ บ มีก้านใ บ ยาวเสียบยอด (shoot grafting) ประมาณไม0้พุ่ม.ร5อเลเื้อซย นติเมตร มขี นหนาแน่น ทาบก่งิ ดอก :  อ(sอcanกdeดntอ) กเปน็ ชอ่ สน้ั ตรงขา้ มกบั ใบห(gรraอื fting) ใบ : ใบเปน็ ใบเด่ียว ออกเรียงสลับกนั ไปตาม เกชห่อลนกีบือรเซะลอจี้ยกุก(ไ(ไbcมมงlใui้้เหmลl2บดbวั bื้อ,eหย-rอrhร)ดi3ือzกoมอmีเมหeดกง)ี้าเอป3กน็ มดกอีใลบกีบปเดรล่ียะดวักหับษรณ1อื อะใอบคกลสเ(แเ(ป้า่วtsพยiusากน็scนยะukหเeeลนrี้,ยc่อuงsltหเtoนuวัlrื้อoenลเ)ย)ําือ่ หรือไหล ข้อต้น ลักษณะของใบเป็นรูปรี รูปยาวรี รูปรี แกมรปู ขอบขนาน หรอื รปู ไขแ่ กมรปู ขอบขนาน ปลายใบแหลมหรอื เรยี วแหลมและเปน็ ตง่ิ โคน กรคะณุ ดคาา่ ษในแกลาระอมนีรุขักนษป์ กคลุม ส่วนกลีบดอกมี ใบมนหรอื เวา้ เปน็ รปู หวั ใจ สว่ นขอบใบเรยี บ ใบ 6-8 กลบี ดอกจะเปน็ สแี ดงสดแล้วจะเปลยี่ น เปน็ พรรณไม้ทีข่ ยายพันธ์ุยาก เปน็ พรรณไม้หายาก เปน็ พรรณไม้ใกล้สูญพนั ธุ์ เปน็ พรรณไม้มีค่า เป็นพรรณไม้เฉพาะถิน่ เปน็ พรรณไม้ที่ชุมชนมีความต้องกา อนรุ กั ษ์เพือ่ การใช้ประโยชน์ 92

๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน จากปา่ ชมุ ชนบา้ นห้วยลึก จงั หวัดชลบรุ ี เปน็ สแี ดงเลือดนกภายหลัง กลีบดอกเป็นรูปรี การขยายพันธ์ุ : ขยายพันธุ์ด้วยวธิ กี ารเพาะ แกมรปู ไข่กลับ มีขนท้งั สองด้าน เมลด็ ผล : ผลออกเป็นกลุ่ม แต่ละช่อผลมีผลย่อย การนำ� ไปประโยชน์ : ผล แกน่ และราก นำ� มา 4-20 ผล ลักษณะกลมรี รูปรี รูปรีแกมรูป ต้มรวมกันกับน้�ำดื่มเป็นยาแก้โรคต่างๆ ต้น ขอบขนาน หรือเป็นรูปทรงกระบอก ผิวผลย่น นมควายเป็นไม้หายาก ให้ดอกสวยงาม จึง และมีขนสีน�้ำตาลส้ันๆ ข้ึนปกคลุม ผลอ่อน เหมาะแก่การน�ำมาปลกู เปน็ ไม้ประดบั เป็นสีเขียว เมื่อสุกเต็มที่แล้วจะเป็นสีแดงสด เน้ือข้างในผลเป็นสขี าว ในแต่ละผล จะมเี มลด็ จ�ำนวนมาก จะติดผลในช่วงเดอื นมิถุนายนถึง เดือนกรกฎาคม 93

(climber) ไม้ต้นทรงกรวยควา่ํ โน้มกิง่ (sucker, stolon) (ไtมre้ตe้น,ทcรoงnกicรa(ไวlbมยsu้หhคlbวัaว,pํ่าหrehร)iือzoมmีเหeง) ้า (tree, conical shape)(layering) ไม้ต้นทรงพุ่มกรวยแหติดลตมา เพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ ไ(tมrคe้ตeุณ้น,ทsครpงiา่ kพeใุ่มนsกhกรaวาpยeร)แอหนลมุรักษ์ (tissue culture) ๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน คําอธิบายสญั ลกั ษณ์   (tree, spike shape) (budding) ไม้พมุ่ เป็นพรรณไม้ทีข่ ยายพนั ธ์ุยไ(าsมhก้พruุ่มb) เ(sสhียoบoยt อgrดaเfปtin็นgพ)รรณไม้หายาก (shrub) สามสิบ ลักษณะวิสยั (ไsมc้พanุ่มdรeอnเtล)ื้อเยปน็ พรรณไม้ใกล้สูญพนั ธ(ไุ์ sมขc้พaยnุ่มาdรeยอnเพtล)ื้อันยธ์ุ ทาบก่งิ เปน็ พรรณไม้มีค่า (grafting) ความสูง ไม้เลื้อย เป็นพรรณไม้เฉพาะถิ่น ไม้เลื้อย (เsพeาeะdเ)มล(แ็ดsยuกckหeนr,่อstหอเoปัวนlo็นุรnลพกั)ํารษรห์เณพรือ่ือไมกไห้ทารลี่ชใุมชช้ปนรมะโีคยวชานม์ ต (height) (climber) (climber) ชื่อวิทยาศาสตร์ : Asparagus racemosus Willd.ไม้ต้นแผ่เป็นไมร้หัศวั มีหรือมีเหง้า ไม้หวั หรือมปีเหกั งช้าํากง่ิ หเพราือะเเถลาี้ยงเนื้อเยือ่ ชื่อวงศ์ : ASPARAGACEAE (tree, umbr(ebullalb,shrhaipzeom) e) (bulb, rhizom(cuet)ting) (tissue culture) ไคมุณ้ต้นคทรา่ งใพนุ่มกกลามรอนรุ ักษ์ คุณคา่ ในการอนรุตอักนษกิง่์ ชตลื่อกั้นอษ:ื่นณเปะ:็นทจไาม่นั ง้เดพถินฤา ,กเนจษ้ือว๋ ศแงาเขสค็งตร ลือร�ำ์ ต(ภ้นาสคีเขเหียนว ือเล),ื้อผยกั ชขีชนา้ าไ(ไ(งttมมrrดee้ต้ตee(้น้นโ,,หททตcroรรouงงnนnกพกicเdเรaุ่มปอปววlsกน็็นยshพรงา่พhaควรaรpวคเยรpรeํา่ถแณeณ)าห)ไาไลมมยมม้ท้ใกี่ข)ลาย้สากยูญพพันพันธธ์ุยบ์ุ ากตามปเเปปา็น่น็ พพใรรนรรณณเขไไมมต(โ(ตlaน้ทa้ใิดiก้มyrีข่ตรeลกlยaาrอ้้สิ่งาiynยญูegนrพเเ)iพปปnนั ชg็น็นันธ)พพธนืุ้์ยรรุ์ ารรกณณไไมม้้มหีคาย่าาก พันต้นไม้อ่ืนด้วยหนาม (หนามเปลี่ยนมาจาก ปเข่าาเไ((หtsมขrhe้พrินตeu่มุ ,bปรs)p้iอูนkeเปนs็นhพแaรpหรeณ) ้งไมแ้เฉลพา้งะถิ่นป่าผลัดใเปบ็นพรปรณ่าไโม((เปsb้เสฉhuียoพdรบodายt่งiะnอgถgหrดเอ)aิ่นปนfร็นtรุinพักือgรษ)ร์เณพื่อไมก้ทารี่ชใมุ ชช้ปนรมะโีคยวชานม์ต้องการ ใบเกล็ดบริเวณข้อ) เลื้อยยาว 1.5-4 เมตร แตกแขนงเป็นเถาห่างๆ ล�ำต้นเป็นสีเขียวหรือ ใบ ไ:ม้พเุ่มปรอ็นเลใื้อบย เดีย่ ว แขง็ ออกรอบข้อเปท็นาบกฝง่ิ อยๆ สีขาวแกมเหลือง เถามีขนาดเล็กเรียว กลม เล็ก(sคcanลde้าnt)ยหางกระรอก หรือออกเร(gีrยaftงingส) ลับ เรยี บ ลน่ื และเปน็ มนั ขนาดเสน้ ผา่ นศนู ยก์ ลาง เใเขปบม็ ็นแ(ไ(ไขbcมมหกlui้้หเmนลlbลวัรbื้อ,าeหยะrมrhรด)iจือzoมมเุกmลีเหeขี ง)ก็ ้าน3ปา-ดล4กายวใา้บใบงแใ0บห.ส5ลีเม-ข1ียเปวมน็ ดลิ รกลปู เิ เใมเ(แ(คstพบยiusตากยsีcเะukหเปรeeวลนrี,้ยc่อ็นuแงsโltหเtคoนรuลวัlrื้อoeูปนnละเ)ย)ําื่อหรือไหล 2-5 มิลลิเมตร เถาอ่อนเป็นเหล่ียม ตามข้อ เถามีหนามแหลม หนามมีลักษณะโค้งกลับ ยาว 1-4 มิลลเิ มตร มเี หง้าและรากอยู่ใต้ดินคุณคย่าาใวนก1าร0อน-ุร3กั 6ษ์ มิลลิเมตร แผ่นมักโค้ง สันเป็น ออกเป็นกระจุกคล้ายกระสวย ออกเป็นพวง สามเหล่ียม มี 3 สนั มีหนามทีซ่ อกกระจกุ ใบ คลา้ ยรากกระชาย อวบนำ้� เปน็ เสน้ กลมยาว มี เปน็ พรรณไม้ที่ขยายพนั ธุ์ยาก เป็นพรรณไม้หายาก เป็นพรรณไม้ใกล้สูญพนั ธุ์ เปน็ พรรณไม้มีค่า เปน็ พรรณไม้เฉพาะถิ่น เปน็ พรรณไม้ที่ชมุ ชนมีความต้องการ อนรุ ักษเ์ พื่อการใช้ประโยชน์ 94

๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน จากป่าชุมชนบ้านโป่งกำ�แพง จังหวัดชยั นาท ดอก : ออกท่ีปลายก่ิงหรือซอกใบ แบบช่อ หรือสีม่วงแดง ภายในผลมีเมล็ดสีด�ำ 2-6 กระจะ ยาว 2-4 เซนตเิ มตร ดอกยอ่ ย สขี าว เมล็ด เปลือกหุ้มแข็งแต่เปราะ ออกผลช่วง ขนาดเล็ก มกี ล่นิ หอม มี 12-17 ดอก กลบี เดอื นเมษายน-กรกฎาคม รวม มี 6 กลบี เชื่อมกนั เปน็ หลอดรปู ดอกเข็ม การขยายพนั ธ์ุ : โดยเมลด็ และเหง้า ปลายแยกเป็นแฉก กลีบดอกบางและย่น การน�ำไปใช้ประโยชน์ : ผลอ่อน ราก ยอด ออกดอกช่วงเดอื นเมษายน-มถิ ุนายน น�ำมาท�ำอาหารได้ ต้นหรือรากน�ำมาต้มดื่ม ผล : เป็นผลสด ค่อนข้างกลม หรอื เป็นพู 3 พู รักษาได้หลายโรค รากยังสามารถน�ำมาทุบ ผิวผลเรียบเป็นมัน ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง หรือขดู กบั นำ้� ทำ� เปน็ นำ�้ สบู่ส�ำหรบั ซกั เสือ้ ผ้า 4-6 มิลลิเมตร ผลอ่อนสีเขียว เม่ือสุกสีแดง 95

(shrub) ไม้ต้นทรงกรวยควาํ่ (shoot grafting) ไม้พุ่มรอเลื้อย (tree, conical shape) ทาบกง่ิ (scandent) ไม้ต้นทรงพุ่มกรวยแห(ลgมrafting) (tree, spike shape) แยกหน่อ หวั ลํา หรือไหล ๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน ค  าํ อธิบายสัญ(ไcมli้เลmลbื้อกัeยr) ษณ์ (sucker, stolon) ไม้พ่มุ หวั ลงิ   ไม้หัว หรือมีเหง้า (shrub) เพาะเลี้ยงเนื้อเยือ่ (bulb, rhizome) (tissue culture) ไ(sมขc้พaยnุ่มdารeอยnเtลพ)ื้อันย ธุ์ ลกั ษณะวิสคยั ณุ ค่าในการอนรุ กั ษ์ ไม้เลื้อย เพาะเมลด็ ความสงู (climber) (seed) เป็นพรรณไม้หายาก (height) เปน็ พรรณไม้ที่ขยายพนั ธุ์ยาก ชือ่ วิทยาศาสตร์ : Sarcolobus globosus Wall. (ไtมre้ตe้น,แuผm่เปbrน็ eรllเศัaปม็นsีhพaรpรeณ)ไม้ใกล้สูญพนั ธุ์ ไม้หัว หรือมีเปหงกั ้าชําก่ิงเหป็นรือพเรถราณไม้มีค่า ชือ่ วงศ์ : APOCYNACEAE (bulb, rhizom(ec)utting) ไม้ต้นทรงพุ่มกเปล็นมพรรณไม้เฉพาะถิน่ คุณค่าในการอนรุ ตกั อษนก์ ิง่ เปน็ พรรณไม้ที่ชมุ ชนมีควา ชลตื่อกัน้ อษ:ื่นณไม:ะ้เทบถาาางตพลูบำ�ฤือตกแ้นษลอศกยาาู่เหสเมนต็งือรด์(มินาเเปลลยือ์-กนลรำ�าตธ้นิวาสต)ิดกันไไ((ttมมrree้ต้ตมee้น้น,,ีสททcroรรoีมuงงnnกพic่วdรaุ่มวlงsกยshรภhaควapวยาpeาํ่ แe)ยห) ลใมนกลีบมีเกสรทเเปปั้งน็น็ ตพพรรัวรรณณผไไมู้แม้ทโ(ต(้ใlaลนกaีข่ิดiล้มyrยตะe้สากlaาrยูญิ่งiynพeพgอนัr)นัiนธnธุรg์ุยุ์ัก)าษกเ์ พือ่ การใช้ประโยชน เปน็ สนี �้ำตาล ผวิ ขรขุ ระ ไม่มยี าง เปน็ พรรณไม้ ตัวเมีย(trเeชe,่ือspมikeตshิดapอe)ยู่ ดอกเม่ือบานเเปต็นพ็มรรทณ่ีจไมะ้เ(ฉbโพuตาdะdถinิ่นg) กลางแจ้งที่ชอบอากาศค่อนข้างชุ่มชน้ื ประมไ(าsมhณ้พruมุ่ b)1 เซนตเิ มตร ดอกไม่มกี ลน่ิ เสียบยอด ใบ : ใบเปน็ ใบเดยี่ ว ใบมลี กั ษณะเปน็ รปู ไข่ หรอื (shoot grafting) ผล : ไมเป้พุ่ม็นรอผเลลื้อเยดี่ยว ลักษณะของผลเป็นฝักทราูปบกง่ิ เปน็ รปู ขอบขนาน ปลายใบแหลม โคนใบมน ใบ กลมม(sนcandเeปntล) ือกฝักเป็นสีน้�ำตาล ผักมีขน(าgraดfting) มขี นาดยาว 1.2 - 2.5 เซนตเิ มตร แผน่ ใบเปน็ กแกลวล้า้วางงเปยพ(ไไ(bcมมlาuลi้้หเูmลlbววั่ีภยbื้อ,eปหยrนาrhร)iรือzยเoมะปmใีเมหนe็นง)า้าฝสณักีนม�้ำ4ีเตมาลนล็ดิ้ว เผมลล่ือักอแษ่อกณน่แะเลปข้วอ็นจงสะเีเมแขเ((แตลtsพียยiusา็กดกscวะukหเeeลนrี้,ยc่อuงsltหเtoนuัวlrื้อoenลเ)ย)ําื่อหรือไหล สเี ขยี ว ใต้ท้องใบมีเส้นใบ 5 - 7 คู่ เห็นได้ชัด ดอก : ดอกออกเปน็ ช่อ ตามซอกใบ ช่อดอก ยาว 6 - 13 มิลลิเมตร ลักษณะของดอกมี คเณุ ปค็น่ารในูปกไาขร่แอบนุรนักษย์าวประมาณ 18 มิลลิเมตร กลบี เลย้ี ง อยา่ งละ 5 กลบี โคนกลบี ดอกเชอื่ ม มีขอบหนาเปน็ สีน�ำ้ ตาลแก่ เป็นพรรณไม้ทีข่ ยายพันธุ์ยาก เปน็ พรรณไม้หายาก เป็นพรรณไม้ใกล้สญู พันธ์ุ เปน็ พรรณไม้มีค่า เปน็ พรรณไม้เฉพาะถิ่น เปน็ พรรณไม้ที่ชมุ ชนมีความต้อง อนุรักษ์เพื่อการใช้ประโยชน์ 96

๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน จากป่าชุมชนบ้านคูขาด จงั หวดั อุบลราชธานี การขยายพันธุ์ : โดยการใช้เมล็ด หวั ลงิ จากป่าชมุ ชนบ้านคูขาด จังหวัด การนำ� ไปใชป้ ระโยชน์ : ราก แชน่ ำ้� กนิ แกต้ าน อบุ ลราชธานี เปน็ พชื สมนุ ไพรหายากในพนื้ ถน่ิ ขโมยเดก็ ราก ตม้ กนิ เปน็ ยาสมานแผล ตน้ แช่ โดยหมอยาพ้ืนบ้านจะได้มาจากการเก็บหา น้�ำกินแก้ผดผื่นคัน ต้มนำ้� กินเป็นยาระบายแก้ จากในป่า ยังไม่นิยมน�ำมาขยายพันธุ์เพ่ือการ ท้องผกู ใบ แช่นำ้� อาบแก้โรคปวดข้อ โรคเก๊าท์ ใชป้ ระโยชนใ์ นครวั เรอื นอยา่ งกวา้ งขวางมากนกั ใบและผลตม้ รวมกนั แกอ้ าการตกขาวในผหู้ ญงิ ใบสดน�ำมาต�ำผสมกับผลมะเยาให้ละเอียด แลว้ นำ� มาใชเ้ ปน็ ยาแกโ้ รคปวดขอ้ หรอื แกไ้ ขส้ า่ 97

(scandent) (climber) (tree, umbrella shape(g)rafting)(sucker, stolon) ไม้เลื้อย ไม้หัว หรือมีเหง้า ไม้ต้นทรงพุ่มกลม แยกหน่อเพหาวั ะลเลําี้ยหงเรนือื้อไเหยลื่อ (climber) (bulb, rhizome) (tree, round shape) (sucker, (sttiossloune) culture) (ไคbมuณุ้หlbวั ,คหr่าhรiใือzoนมmีเกหeาง) ้ารอนุรกั ษ์ เพาะเลี้ยงเนื้อเยือ่ ๖๐ พรรณไม้ มีคุณค่าจากป่าชุมชน คาํ อธิบายสญั ลกั ษณคํา์ อธิบายสญั ลกั ษณ์  ไม้ต้นทรงกรวยควาํ่ (tissue culture) คณุ ค่าในการอนเปุร็นักพ ษรร์ ณไม้ที่ขยายพันธุ์ยา(tกree, conical shape)   เป็นพรรณไม้หายาก ช้อยนางร�ำ ลักษณะวิสยั เปน็ พรรณไเมป้ทน็ ีข่พลยรกัารยณษพไันณมธ้ใก์ุยะลาว้สกิูญสพยั นั ธ์ุ ไ(tมขre้ตยe้น,าทsรยpงikพพeุ่มันsกhธรaวp์ุ ยe)แหเลปม็นพรรณเปไ็นมพ้หรารยณาขกไมย้มาีคย่า พนั ธุ์ ความสูง ความสูง ไม้พุ่ม เพาะเมล็ด เพาะเม (height) เป็นพรรณเไปม็น้ใกพลร0้สร.ณูญ9 ไmพมนั้เฉธพ์ุ (าhะeถigิ่นht) (shrub) (seed) เป็นพรรณอเปนไน็มรุ พัก้มรษีคร์เ่าณพื่อไมก้ทารี่ชใมุ ชช้ปนรมะ(โีคsยeวชeานdม์)ต ชือ่ วิทยาศาสตร์ : Codariocalyx motorius (Hoไ(tมrue้ตe้นt,แtuผ.m่เ)ปbrน็ Heรlเlปัศa.น็มsพOีhรaรphณe)aไมs้เฉhพาiะถิน่ (ไtมre้ตe้น,แuผm่เ(ไปbsมrcน็ ้พeaรlnุ่มlัศadรมesอีhnเtaล)pื้อeย(ป)cักutชtํiาnกgิ่ง)อเหปนร็นรุ ือพกั เรษถรเ์าณพือ่ ไมก้ทารี่ชใมุ ชช้ปนรมะโีคยวชานม์ ต้อ(ปcงกัuกtชtาiําnรกg ชื่อวงศ์ : FABACEAE ไม้ต้นทรงพุ่มกลม ไม้ต้นทรงไพมุ่ม้เลกื้อลยม ตอนกิง่ ตอนกิง่ ชือ่ อืน่ : แพงแดง (ประจวบคีรีขนั ธ)์ , วา่ นมีดพับ(tree(,ลro�ำunพd sูนha)pe) (tree, rou(ncdlimsbhearp)e) (air layering) (air lay ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ ไม้ต้นทรงกรวยควา่ํ ไม้ต้นทรงไกมร้หววั ยคหวรา่ํือมีเโหนง้ม้ากิง่ โน้มกิ่ง ตน้ : เปน็ พรรณไมพ้ มุ่ ขนาดเลก็ ลำ� ตน้ มคี วาม (tree, con(ibcuallbs,hrahpizeo)m(lea)yering) (layeri สูงประมาณ 90 เซนตเิ มตร ผิวของล�ำต้นมีสี (tree, conical shape) น้ำ� ตาล พบมากทางเขาสงู ภาคเหนือ ผลไม้ต:้นเทปรงน็พุ่มฝกกัรวยจแหะลมม ลี กั ษณคะไุณมแ้ตคบ้นา่ทนรใงนพกกุ่มากวรรา้วอยงนแปหรุ ลตักรมิดษะตา์มาณ ติดตา ใบ : ใบประกอบใบย่อยรูปไข่ สีเขียว 3 ใบ หก0เกมวัา.าไไ(ไ((ล3stsมมมไrรรche้้้พพเaด็มrลeนuขn่มุุ่มเื้อ,bdล้ขซรsย)ยeำ�อpnกดีันเiไtkาล)eษไปื้อตยฟsยณhใเิ พaมชpสะeตันป้ )คดี รธรลำ� ะุ์ยา้:ใโายนยโวเดหมชปยนลนรวง่ึะด็์ ธิ:ฝมถไไไ(((stsกีมมมดrกัchาeวั่้้้พพเarลาeา้unณมุุ่่มมดื้อ,bdรรนยs)eอีำ�pnเ2สเเiเtkเ2ปพลป)ปeขื้อน็ม็น็นs.ายพนพพ-h5นุรระaรารรpรไณเ6ณeณดเมพ)ซไไไมปมมลเร้เน(ทเแ((้ท้ใฉsgbสมรกยาีข่h็ดพurียตลตaกบยoะdลาบf้สoาหกdtะเิน้มยtiยญูiนnง่ิถด็มnอgพgิ่่นอgพาrด)นัแ)ตaันหณธfธtกุ์ยวัรinุ์ าgล้ก)ํา หรือไหล (buddi ใบมคี วามยาว 2 - 7 เซนตเิ มตร กวา้ ง 1 - 3 ฝภี (cาlimยbeใrน) แกฝ้ ใี นทอ้ ง ดบั พ(clษิimbรeอ้r) นภายใน(sucใkบer, sแtoกlon้ ) เซนตเิ มตร ลายเส้นใบสขี าว ใบย่อยเล็ก 2 ใบ เสียบย สามารถขยับได้เองตามธรรมชาติ หรอื เม่ือได้ (shoot ทาบกง่ิ (graftin แยกหน (sucke รบั เสียง คณุ ค่าไรสใข�ำรน(ไ้ตbพมรกu้หัlวbาพัดวั ,รรหrคอh้รอแiือzนุณoนมกmุรีเหกัe้ไอง)แขษ้า่ืน้ปก์ ๆ้ไรขะไ้พสดคิาษ้แุณทกคขพ่ า่ับแิกในป(ไกาbมกu้หัสร้ปlbาวั ,รสวหrนอhราดiือzนอoมวหmรุ ีเกหะกัeลง)จษ้าังแ์ากกป(เtพ้ไนisาวขsะ้ันuด้เรeลย�ำี้ยcเuงอังเlเtนพuมวrื้อeีเ)ยื่อ เพาะเล ดอก : รูปดอกถัว่ สมี ่วงปน ขาว (tissue บ�ำเปร็นพุงรรหณัวไมใ้ทจีข่ ยายขพับันธุ์ยเาหกง่ือ แเปก็นพ้หรรณวไัดม้ทีข่ ยแายกพนัเ้ตปธ็นุ์ยกพากรขรณาไมว้หายาก เปน็ พร เป็นพรรณไม้ใกล้สญู พันธุ์ เปน็ พรรณไม้ใกล้สญู พเันปธน็ ุ์ พรรณไม้มีค่า เปน็ พร เป็นพรรณไม้เฉพาะถิน่ เป็นพรรณไม้เฉพาะถิน่ อเปน็นุรพกั รษร์เณพื่อไมก้ทารี่ชใมุ ชช้ปนรมะโีคยวชานม์ ต้องกาเอรปน็นรุ พักรษ 98