การปลูกสมุนไพรในพื้นที่ป่าชุมชน “ไพล”

คาํ นาํ กรมปาไม กระทรวงทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละส่ิงแวดลอม รวมดําเนนิ โครงการสงเสรมิ การปลกู สมนุ ไพรคณุ ภาพตามแผนบรู ณาการขบั เคลอื่ นสมุนไพรเชิงเศรษฐกิจ และโครงการ เมอื งสมนุ ไพรกลุมจังหวัด เพอ่ื ขับเคลอ่ื นแผนแมบทแหง ชาติวาดว ยการพฒั นาสมนุ ไพรไทย ฉบับท่ี 1 พ.ศ. 2560-2564 อนั มีวตั ถปุ ระสงคเพ่ือสงเสริม และรักษาภมู ิปญญาอันทรงคณุ คา เกี่ยวกับสมุนไพร และเพ่ือพัฒนาผลผลิตและใชประโยชนสมุนไพรไทยอยางมีคุณภาพ เตม็ ประสทิ ธภิ าพอยา งครบวงจร ซง่ึ จะสง ผลตอ ความมนั่ คง มง่ั คงั่ และยง่ั ยนื ทางสมนุ ไพรไทย ในการบรรลเุ ปา หมายตามยุทธศาสตร การดําเนินงานในสว นของกรมปา ไม ไดใหความสําคญั กับการสง เสริมการปลกู เพอ่ื เพม่ิ วตั ถดุ บิ สมนุ ไพร และการใชป ระโยชนเ พอ่ื ดแู ลสขุ ภาพของชมุ ชนอยา งยงั่ ยนื ซงึ่ เปน ไปตาม แผนแมบทฯ ดานการพัฒนาสมุนไพรไทยดังกลาว การสงเสริมการปลูกสมุนไพรในพ้ืนที่ ปาชุมชน เพื่อเพ่ิมความหลากหลายทางชีวภาพของพ้ืนที่ โดยนอมนําแนวพระราชดําริ ทใ่ี หป ระชาชนสามารถอยรู ว มกบั ปา ได ซงึ่ เปน สว นหนง่ึ ของภารกจิ สง เสรมิ การจดั การปา ชมุ ชน ตลอดจนเพอ่ื ใหป ระชาชนไดใ ชป ระโยชนพ งึ่ พงิ สมนุ ไพรจากปา ชมุ ชน โดยการนาํ ภมู ปิ ญ ญาทอ งถนิ่ ดา นการใชส มนุ ไพรในการดแู ลสขุ ภาพมาประยกุ ตใ ช อนั เปน การสง เสรมิ การมคี ณุ ภาพชวี ติ ทด่ี ี เพอื่ เปน กาํ ลงั สาํ คญั ในการพฒั นาประเทศชาตติ อ ไป ซงึ่ สอดคลอ งกบั นโยบายรฐั บาล ดา นการ รักษาความม่ันคงของฐานทรัพยากรและการสรางสมดุลระหวางการอนุรักษกับใชประโยชน อยางยัง่ ยืน หนังสือ การปลูกสมนุ ไพรในพื้นทีป่ าชุมชน “ไพล” ฉบับน้ี ผลิตเพอ่ื เปนการเผยแพร องคความรเู รือ่ งการปลกู และการใชป ระโยชนจากขมิ้นชนั ซ่ึงสามารถนาํ มาประยกุ ตใ นการ ปลูกในพ้ืนที่ปาชุมชน เพื่อสงเสริมใหการดูแลสุขภาพในชุมชน การใชประโยชนจากพืช สมนุ ไพรทม่ี ีคณุ คา และการบรหิ ารจัดการเพ่อื คงความอุดมสมบูรณและเกดิ การใชป ระโยชน ไดอยางย่งั ยืนสืบไป สํานกั จัดการปา ชมุ ชน กนั ยายน 2560 ¡ÃÁ»Ò† äÁŒ

¡ÃÁ»Ò† äÁŒ

สารบญั 1 1 ไพล 2 ลกั ษณะทางพฤกษศาสตร 5 การปลกู การดแู ลรักษาและการเกบ็ เกี่ยวผลผลิต 6 ขอ ควรระวงั 8 การแปรรูปหลังการเก็บเกยี่ ว 9 สรรพคณุ ของไพล บรรณานุกรม ¡ÃÁ»†ÒäÁŒ

¡ÃÁ»Ò† äÁŒ

ไพล ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Zingiber montanum (Koenig) Link ex Dietr ชอื่ พอ ง : Zingiber cassumunar Roxb. ชือ่ สามญั : - ช่อื วงศ : ZINGIBERACEAE ชื่ออน่ื : ปลู อย ปเู ลย (ภาคเหนอื ) วา นไฟ (ภาคกลาง) มน้ิ สะลา ง (เงยี้ ว-แมฮ อ งสอน) ลกั ษณะทางพฤกษศาสตร ไมล ม ลุก สูง 0.7-1.5 เมตร มเี หงาใตดิน เปลอื กนอกสนี าํ้ ตาลแกมเหลือง เนื้อในสีเหลืองแกมเขียว มีกล่ินเฉพาะ แทงหนอหรือลําตนเทียมข้ึนเปนกอ ประกอบดว ยกาบหรือโคนใบหุมซอนกัน ใบเด่ียวเรียงสลับ รูปขอบขนานแกม ใบหอก กวาง 3.5-5.5 เซนตเิ มตร ยาว 18-35 เซนติเมตร ดอกชอ แทงจากเหงา ใตด ิน กลบี ดอกสนี วล ใบประดับสมี ว ง ผลเปน ผลแหง รูปกลม 1 ¡ÃÁ»Ò† äÁŒ

ไพล จดั เปนพืชสมนุ ไพรท่ีมีการนํามาใชอยา งตอ เน่ือง และเปนท่ีรูจ กั กัน มานาน ถือเปน มรดกที่ควบคูกบั วิถชี ีวิตคนไทย ในสมัยโบราณมีการนาํ ไพลมา ใชร กั ษาอาการแกป วดเมอื่ ยกลา มเนือ้ เคลด็ ขดั ยอก และตอ มาก็มีการนาํ มาใช ประโยชนเ พม่ิ มากขน้ึ ไพลถกู นาํ มาใชก นั อยา งแพรห ลายในวงการแพทยแ ผนไทย โดยใชเ ปนนํ้ามนั นวด เพอื่ บรรเทาอาการปวดบวมและอกั เสบ นา้ํ มนั หอมระเหย ถกู นํามาใชใ นธรุ กจิ สปา โดยเปน สวนผสมของผลติ ภัณฑสปา การปลูก การดแู ลรักษาและการเกบ็ เกยี่ วผลผลติ ไพลเจริญเติบโตไดดีในเขตกึ่งรอน สภาพภูมิอากาศที่เหมาะสมอุณหภูมิ สูงสุดประมาณ 35 องศาเซลเซียสและอณุ หภมู ติ าํ่ สดุ ตองไมต ํา่ กวา 18 องศา เซลเซยี ส ลกั ษณะดิน ควรเปน ดนิ เหนียวปนทรายทมี่ ีอนิ ทรยี วัตถุสูง มีการระบาย นํา้ ดี ไมมีน้าํ ขงั ความตอ งการแสง ปลูกไดท ัง้ ท่แี จง และที่รม แดดราํ ไร 2 ¡ÃÁ»Ò† äÁŒ

1. ไถพรวนดินใหรวนซุย ตากแดด 1-2 สัปดาห ใสปุยหมักหรือปุยคอก เพอื่ ปรบั ปรงุ คณุ ภาพของดนิ ถา ดนิ ระบายนา้ํ ไมด ี ใหย กรอ งปลกู กวา ง 50 เซนตเิ มตร สูง 25 เซนตเิ มตร การเตรยี มดนิ ควรไถพรวนกอ นตนฤดฝู น 2. เลือกหัวพันธุอายุมากกวา 1 ป พันธุแข็งแรง ไมมีโรคและแมลง แบง หัวพันธุโดยห่นั ใหแตละเหงามีตาอยางนอ ย 3-5 ตา นําทอนพนั ธแุ ชด วยยากันรา และยาฆา เพลี้ย เพือ่ ปอ งกนั โรคหัวเนา และกําจัดเพล้ีย 3. ขุดหลุมปลกู ขนาด 15x15x15 เซนติเมตร ระยะปลกู 50x50 เซนติเมตร วางทอนพันธลุ งในหลุม กลบดินหนาประมาณ 3-5 เซนติเมตร คลุมดวยฟางหรอื หญา คาตากแหงหนา 2 นวิ้ 4. การใหน้ํา ระยะแรกตองรดน้ําอยางสม่ําเสมอจนกวาพืชจะต้ังตัวได จากนนั้ ควรใหน าํ้ อยางนอ ย สัปดาหละ 1 ครงั้ สว นในพืน้ ทแ่ี หง แลง จะอาศัยนาํ้ ฝนจากธรรมชาติ ไมมกี ารรดนา้ํ 5. เม่ือไพลมีอายุได 1 เดือน ใหทําการกําจัดวัชพืชและใสปุยอินทรียใน อตั ราสว น ไรละ 50 กก. และใสปยุ อีกคร้งั เมอ่ื ไพลมีอายไุ ด 2 เดอื น หลังจากน้ัน ใหกาํ จัดวชั พืชอยางนอยปล ะคร้ังจนเกบ็ เก่ียวผลผลิต 3 ¡ÃÁ»Ò† äÁŒ

6. เมอ่ื ไพลอายุ 2-3 ป จงึ จะสามารถเก็บเก่ียวผลผลติ ได โดยเก็บหัวไพล ชวงเดือนกุมภาพันธ-เมษายน ไมควรเก็บเก่ียวหัวไพลท่ีเร่ิมหนอใหมเพราะจะ ทําใหส ารสาํ คญั นอ ยลง วธิ ีการเกบ็ เกี่ยวน้นั ใหข ุดเหงา ไพลข้ึนมา ระวังไมใ หเ กิด บาดแผล หรอื รอยชํ้า จากนน้ั เขยา และปดดนิ ออกจากเหงา 7. นาํ หัวไพลลา งดว ยน้าํ ใหสะอาด ตดั รากและนําไปผ่งึ ลมใหแหง พรอมที่ จะนําไปแปรรูปตอไป 4 ¡ÃÁ»Ò† äÁŒ

ขอควรระวัง 1. ไมควรฉีดพนสารเคมีหรือยาฆาหญาเพราะอาจทําใหสารเคมีเหลาน้ัน สะสมในเหงา ไพลได หรอื อาจจะทาํ ใหไ พลหยดุ การเจรญิ เตบิ โต (ไมล งหวั ) ถา เปน ยาฆา หญาอาจทําใหต น ไพลแหง ตายได 2. หลีกเล่ียงการปลูกไพลกับพืชสมุนไพรในตระกูลเดียวกัน เพราะอาจ เกดิ การผสมเกสร ทําใหกลายพันธุ หรอื อาจจะทําใหสรรพคณุ เปลย่ี นแปลงได 3. โรคท่ีสาํ คญั คือ โรคเห่ียว ท่ีเกดิ จากเช้ือแบคทีเรีย Ralstonia sola- nacearum ทาํ ใหต น มอี าการใบเหลอื ง ตน เหย่ี ว และหวั เนา ตายในทส่ี ดุ หากพบตน ทเ่ี ปน โรคใหข ดุ ใสถ งุ และนาํ ไปเผาทาํ ลายทงิ้ และโรยปนู ขาวรอบหลมุ ทท่ี าํ การขดุ 5 ¡ÃÁ»Ò† äÁŒ

การแปรรูปหลังการเก็บเก่ียว 1.ไพลสด ใชผลิตนํ้ามันไพล นําหัวพันธุไพลท่ีเก็บเกี่ยวไดมาทําการสกัดน้ํามันไพล หลังจากเก็บไพลมาจากแปลง ไมควรท้ิงไพลสดไวนานเกิน 2 เดือน เพราะจะ ทําใหไ ดปริมาณนํ้ามันหอมระเหยลดลง 6 ¡ÃÁ»Ò† äÁŒ

2. ไพลแหง - ใชมีดทส่ี ะอาดและคมขดู เปลอื กออกใหส ะอาดวางในภาชนะ - นําไปลางผานนาํ้ ที่สะอาดประมาณ 2-3 ครงั้ แลว หรอื ลา งดว ยเคร่ือง ลางสมุนไพรอีก 1 ครั้ง - นําทอนไพลไปห่นั ดว ยเครือ่ งสบั สมนุ ไพรหรือ หน่ั เปน ช้ินบางๆ - นําไพลทหี่ น่ั เสรจ็ ใสถ าด นาํ เขาตูอบทอี่ ณุ หภูมิ 55 องศาเซลเซยี ส นาน 48 ชั่วโมง - กรณีไมมีตูอบสมุนไพร ใหนําไพลที่ห่ันเสร็จใสถาด นําไปวางบนช้ัน ท่ีมีความแข็งแรง มีความสูงจากพื้นประมาณ 60-70 เซนติเมตร ตากแดดนาน ประมาณ 4 วนั (ควรจะกลบั วตั ถดุ ิบทกุ 3-4 ช่วั โมงตอ วัน) - นาํ ไพลท่ีอบแหงสนิทบรรจุถงุ พลาสติกใส 2 ชั้นปดปากใหสนทิ ไพลแหง ทีจ่ ดั เก็บไวอายเุ กนิ 3 เดอื น ควรจะมีการนาํ มาอบใหมอีกครง้ั เพอ่ื ไมใ หม คี วามช้นื และมแี มลงรบกวน 7 ¡ÃÁ»†ÒäÁŒ

สรรพคุณของไพล 1. ไพลมีฤทธิ์ชวยตานฮสี ตามีนในผูปว ยเด็กท่เี ปนโรคหอบหดื โดยสามารถ ชวยลดขนาดของตุมนูนจากการฉีดน้ํายาฮีสตามีนเขาใตผิวหนังไดอยาง มนี ยั สาํ คญั และยงั ชว ยทาํ ใหผ ปู ว ยทมี่ อี าการหอบเกดิ อาการหอบนอ ยลง การทาํ งาน ของปอดทํางานไดด ีขนึ้ 2. เหงาไพลจัดอยูในตํารับยา “ยาประสะกานพลู” ซ่ึงเปนตํารับยาที่มี สรรพคุณบรรเทาอาการอาการปวดทอง จุกเสียด แนนเฟอจากอาหารไมยอย เนื่องจากธาตุ 3. เหงาไพลจัดอยูในตํารับยา “ยาประสะไพล” ซ่ึงมีสรรพคุณชวยรักษา อาการประจําเดือนมาไมสม่าํ เสมอหรอื มานอยกวาปกติ และชว ยขับนํ้าคาวปลา ในสตรีหลงั คลอดบตุ ร 8 ¡ÃÁ»Ò† äÁŒ

บรรณานุกรม กรวฒั น วนี ลิ . 2559. ไพล. (ออนไลน) . แหลง ทม่ี า :https://www.thairath.co.th/ content/748241. วนั ที่สบื คน 7 สงิ หาคม 2560. ฐานขอมลู พันธุกรรมพชื . 2560. ไพล. (ออนไลน). แหลงท่ีมา : http://hort. ezathai.org. วนั ท่ีสืบคน 7 สงิ หาคม 2560. บริษัทผลติ ภัณฑส มุนไพรไทย จํากัด. 2560. ไพล. (ออนไลน). แหลงที่มา : http://www.herbalshopthailand.com. วนั ทสี่ บื คน 7 สงิ หาคม 2560. ผศ.ดร.เภสชั กรหญงิ สุดารตั น หอมหวล. 2560. ไพล. (ออนไลน) . แหลง ที่มา : http://www.thaicrudedrug.com/main.php?action=view page&pid=96. วนั ทสี่ ืบคน 20 กรกฎาคม 2560. สจั จะ ประสงคท รัพย. 2560. GAP ไพล. (ออนไลน). แหลงทมี่ า : http:// hort.ezathai.org/?p=2524. วนั ทีส่ ืบคน 20 กรกฎาคม 2560. สํานักงานขอ มลู สมุนไพร มหาวทิ ยาลยั มหิดล. 2560. ไพล. (ออนไลน) . แหลง ท่ีมา : http://medplant.mahidol.ac.th/pharm. วันท่ีสบื คน 7 สิงหาคม 2560. สํานักงานโครงการอนรุ ักษพนั ธุกรรมพชื อันเนื่องมาจากพระราชดาํ ริ สมเด็จพระ เทพรตั นราชสุดาฯ สยามบรมราชกมุ าร.ี 2560. ไพล. (ออนไลน). แหลงท่มี า : http://www.rspg.or.th. วันท่สี บื คน 7 สิงหาคม 2560. อภญิ ญา สุราวธุ และคณะ. ไพล. 2560. (ออนไลน). แหลงที่มา : http:// www.doa.go.th/pibai/pibai/n11/v_6-july/jakfam.html วนั ทีส่ บื คน 7 สงิ หาคม 2560. หมายเหตุ : ขอขอบคณุ ขอ มลู จาก กองพฒั นายาแผนไทยและสมนุ ไพร กรมการแพทยแ ผนไทยและการแพทยท างเลอื ก กระทรวงสาธารณสขุ 9 ¡ÃÁ»†ÒäÁŒ

บันทึก ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... 10 ¡ÃÁ»Ò† äÁŒ

บันทกึ ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... 11 ¡ÃÁ»†ÒäÁŒ

คณะผจู ัดทาํ ท่ปี รึกษา อธบิ ดีกรมปาไม นายชลธศิ สุรัสวดี รองอธบิ ดกี รมปาไม นายจเรศักด์ิ นันตะวงษ ผูอ าํ นวยการสาํ นักจดั การปาชมุ ชน นางนันทนา บุณยานนั ต รกั ษาการในตาํ แหนงผูเชยี่ วชาญเฉพาะดาน นางวิลาวณั ย วิเชียรนพรัตน จดั การปา ชุมชน นางสาวถนัดสม นกุ ูล ผอู าํ นวยการสว นอํานวยการ นายพิชยั เอกศริ ิพงษ ผูอํานวยการสวนสง เสรมิ การจัดการปา ชุมชน นายศกั ดา มณวี งษ ผอู ํานวยการสวนสงเสริมการมสี วนรว ม นายเสกสรร กวยะปาณิก ผูอาํ นวยการสวนพฒั นาวนศาสตรชมุ ชน คณะผจู ัดทํา นกั วิชาการปาไมช าํ นาญการ นายกติ ติพร ดุลนกิจ นักวชิ าการปา ไมชาํ นาญการ นายณรงค ทองรักษ นักวิชาการปาไมป ฏิบตั กิ าร นางสาวบษุ กร ประดิษฐเ ขียน นกั วชิ าการปาไมปฏิบัติการ นายลัทธชยั สบายกาย นางสาวกุลกานต แกว เกา นางสาวเบญจมาศ เทพที นางสาวนํ้าฝน สินศริ ิ นายปญ ญา ทีบญุ มา นางสาวนาํ้ เพชร วชิรพันธว ิชาญ นางสาวชตุ มิ นฑน สําอางศรี นางสมพร ไพรจติ นายศักดวิ์ สิ าข บรู ณโกศล จดั ทําโดย สาํ นักจดั การปา ชมุ ชน กรมปาไม 61 ถนนพหลโยธิน แขวงลาดยาว เขตจตุจักร กรงุ เทพมหานคร 10900 โทร. 02-5614292-3 ตอ 5639 พิมพ ครง้ั ท่ี 1 จํานวน 1,000 เลม สําหรบั เผยแพร หามจาํ หนาย ปที่พมิ พ พทุ ธศกั ราช 2560 พมิ พท ่ี หา งหุนสว นจาํ กดั เอน็ .พี.จี เอ็นเตอรไพรส 12 ¡ÃÁ»Ò† äÁŒ